DOEL ECOFIETSROUTE
1
Geschiedenis en natuur op het ritme van eb en vloed Denk je in de omgeving van de kerncentrale van Doel slechts industrie aan te treffen? Dan vergis je je. Er is heel wat natuur te vinden in het havengebied; al van bij het vertrek vanaf de site van de kerncentrale ben je onmiddellijk in het weidse landschap van de Wase Polders. Wat verder kom je tot aan de rand van het Verdronken Land van Saeftinghe, het grootste brakwatergebied van Europa en het onderwerp van vele legendes en verhalen. Onderweg rijd je over dijken, door imposante dreven en langs typische velden en weiden. Hier en daar tref je nog wat overblijft van een geschiedenis die teruggaat tot in de 13de eeuw. Overal zie je een landschap dat voortdurend in beweging is: door de afwisseling van de seizoenen, door het spel van weer en wind, de kracht van de zee en … door de mens. Als een voortdurende beweging van eb en vloed zie je hier in de loop van de geschiedenis menselijke activiteiten verschijnen en weer verdwijnen. Zo was het vroeger en zo zal het wellicht altijd zijn. Natuurpunt en Electrabel stelden deze brochure samen die een leidraad vormt bij het ontdekken van de Doel Ecofietsroute. Ze helpt je om echt te zien wat er te zien is en dat op een route die je naar eigen voorkeur lang of kort kan maken. Een route die je alleen, met je gezin of in groepsverband kunt afleggen. Met je eigen fiets of met een fiets die je van ons in bruikleen krijgt. Of als je dat liever doet, ga je toch gewoon te voet?
1
Vooraf Deze nieuwe brochure en alternatieve Doel Ecofietsroute zijn een gevolg van de Sigmawerken in de Prosper- en Hedwigepolder. De werken zijn gestart in augustus 2008 en worden op Belgisch grondgebied in 2010 afgerond. Het project houdt in dat men in de Hedwigepolder en het noordelijk deel van de Prosperpolder een nieuw intergetijdengebied zal aanleggen van ongeveer 465 hectaren groot. Dit nieuwe gebied komt er in het kader van de Scheldeverdragen die Vlaanderen en Nederland samen hebben ondertekend. Het idee achter deze Scheldeverdragen is de rivier veiliger, toegankelijker en natuurlijker maken en zo de instandhoudingsdoelstellingen voor de Natura 2000 gebieden van de Zee- en Westerschelde te halen en het Sigmaplan verder te verwezenlijken. Alles gebeurt gefaseerd. Eerst wordt er in de buurt van de Prosperhaven een zandstock aangelegd en verder landinwaarts start men met de bouw van de nieuwe Sigmadijken. Vervolgens komt er een nieuw pompgemaal dat moet instaan voor de afwatering van de achterliggende polder. Eens dat achter de rug is, begint het dempen van grachten en het uitbreken van wegen. In de laatste fase worden bressen in de oude Scheldedijk gemaakt en geulaanzetten uitgegraven. Vanaf dat moment is het gebied onderhevig aan de getijden en spreken we van een intergetijdengebied. In dit intergetijdengebied zullen zich heel snel kreken en geulen vormen, waarlangs eb en vloed in- en uitstromen. De laagste delen van het gebied zullen veranderen in slikken, die bij elke vloed overstromen en als gevolg
2
3
niet of zeer marginaal begroeid zijn. De hoger gelegen delen zullen enkel bij springtij en stormvloed onder water komen te staan. Daar zal een schorrenvegetatie ontstaan, die bestand is tegen sporadische overspoeling van het brakke Scheldewater. Het nieuwe landschap dat zo wordt gevormd, noemt men een ‘estuariene natuur’.
Welkom! Heb je je fiets afgehaald aan de fietsenstalling van de kerncentrale van Doel? Dan sta je klaar aan het vertrekpunt van de route. Je rijdt naar de uitgang van de centrale en negeert de zijweg ter hoogte van het toegangsgebouw. Je volgt de hoofdweg tot aan de hoofdingang van de kerncentrale. Daar steek je over. Neem het fietspad en sla rechts af. Aan het rondpunt volg je het fietspad naar links. Na ongeveer tien meter steek je opnieuw de weg over. Neem nu het parallelweggetje naast de hoofdbaan. Iets verder gaat dit over in een fietspad dat je verder volgt. Aan de eerste zijweg, waar de borden ‘Prosperpolder’ en ‘De Zilte Schorre’ staan, rijd je naar rechts. Je bevindt je nu in de Oostlangeweg. Deze straat fiets je helemaal uit, tot op de dijk van ‘Den Ouden Doel’. Op de dijk zie je het café ’t Schuurke, dat al enkele jaren gesloten is. Je slaat links af en neemt de kasseiweg bovenop de dijk.
Den Ouden Doel Je bent in het gehucht Ouden Doel. Deze naam verwijst naar een ver verleden. De Doelpolder is voor de eerste keer ingepolderd in de 13de eeuw. Dit gebeurde onder leiding van de lekenbroeders van de abdijen Ter Duinen en Ter Doest. Uit deze periode dateert ook de
4
5
eerste schriftelijke vermelding van dit polderdorp.
liggen, is een deel van ‘De Brakke Kreek’. De
Men sprak toen nog niet van Doel, maar van De
Brakke Kreek (36 hectaren) sluit aan bij het gebied
Doolen. Dit gebied bestond uit enkele eilandjes die
Doelpolder Noord (71 hectaren). Net zoals het
omgeven waren door de Schelde.
Paardenschor, zijn deze twee gebieden aangelegd
De eerste bewoners van ‘De Doolen’ waren Friese
als compensatie voor natuurwaarden die door de
dijkarbeiders. Zij vestigden zich op de hoogst gelegen
havenuitbreidingen verloren gingen.
plaats in de polder om zo beter beschermd te zijn bij
In 2004 begon men met de aanleg van deze twee
eventuele dijkdoorbraken. Deze eerste woonkern
nieuwe natuurgebieden. De Doelpolder Noord is
moeten we hier in Den Ouden Doel situeren.
door grootschalige grondwerken getransformeerd
Het is pas bij de laatste herindijkingswerken in
in een permanent vochtig grasland dat zeer ge-
1614, dat men de woonkern verplaatste naar zijn
schikt is voor broedende weidevogels (bijvoor-
huidige ligging. Vanaf dan is men over de oude
beeld Tureluur, Zomertaling en Grutto). De Brakke
woonkern gaan spreken als Den Ouden Doel.
Kreek bestaat grotendeels uit een kunstmatig uitgegraven kreek, die binnen enkele jaren in verbinding wordt gesteld met de Schelde. Op die manier
Terwijl je hobbelend je weg vervolgt, kan je aan je linker-
wil men hier in de toekomst een brakke getijden-
zijde genieten van het mooie natuurgebied Doelpolder-
kreek creëren en zullen er zich spontaan slikken en
Noord met de Brakke Kreek.
schorren rond de kreek vormen. Dit gebied trekt vooral veel foeragerende watervogels aan, zoals Grauwe ganzen, Smienten en Kluten.
Doelpolder Noord en De Brakke Kreek
Heel het project Brakke Kreek – Doelpolder Noord werd afgewerkt in 2006.
De waterpartij die je links beneden de dijk ziet
6
7
Iets verder zie je een vervallen gebouwtje dat links beneden de dijk staat. Dit is het ‘scholeke van den Ouden Doel’.
Het ‘scholeke’ van Den Ouden Doel Dit gebouw was vroeger een hervormde school. Het werd gebouwd in 1763 met kapitaal van Hollandse dijkenbouwers. Het schooltje kwam er, omdat de kinderen van de gehuchten Ouden Doel en Rapenburg anders te voet naar school moesten gaan in de nieuwe woonkern van Doel. In de verte zie je al de kerk van Prosperpolder. Je komt aan
De Zoetenberm had een waterkerende functie
een geasfalteerde aprel of afrit en slaat links af. Je bevindt
tot in 1847, toen Hertog Prosper van Arenberg de
je nu in het dijkwerkersgehucht Rapenburg. Aan de eerste
Prosperpolder liet inpolderen. Voorheen bestond
splitsing ga je rechtsaf en blijf je de dijk volgen. Na onge-
de nu vruchtbare Prosperpolder uit een uitge-
veer een kilometer rijd je terug de dijk op, om te genieten
strekt getijdengebied, dat te vergelijken is met het
van opnieuw een echt stukje Vlaamse kasseiweg.
huidige Verdronken Land van Saeftinghe. De naam Zoetenberm dankt de dijk aan de periode
De Zoetenberm
van voor 1847. Toen werd de buitendijkse zijde
De dijk waarop waarop je nu rijdt, de Zoetenberm,
nog regelmatig overspoeld met brak Scheldewa-
is een oude zeedijk die dateert uit de eerste helft
ter. Hierdoor bezat de dijk een zoete en een zoute
van de 17de eeuw. Tijdens het Twaalfjarig Bestand
kant. Vanaf de Doelpolder keek men op de zoete
(1609-1621) besloten de Nederlanden, die op dat
kant van de dijk, vandaar Zoetenberm.
moment de Doelpolder in handen hadden, om
De vegetatie die men aan beide kanten aantrof,
deze te versterken. De Doelpolder was toen een
was ook totaal verschillend. Binnendijks groeiden
eiland van strategisch belang, dat middenin een
dezelfde planten als in de rest van de polder. Bui-
onder water gezet strijdtoneel lag. De Geuzen
tendijks daarentegen groeiden enkel zoutminnen-
staken hier in 1583 de dijken door om het opruk-
de planten.
kende Spaanse leger tegen te houden. Zo kwam
8
heel de Wase polder onder water te staan. Alleen
Waar de ‘kinderkopjes’ plaats maken voor asfalt, sla je
Doel, met zijn jonge sterke dijken uit 1568, weer-
rechtsaf. Je rijdt de Nieuw Arenbergpolder in. Je blijft de
stond het op- en afgaande tij.
dijk volgen tot aan de Oude Sluisstraat.
9
VERKORTING MOGELIJK! Wil je een kortere route? Rij hier dan rechtdoor en volg de Polderdijk verder. Na ongeveer anderhalve kilometer kom je bij de Westzeestraat. Daar sla je linksaf. Je bent nu terug op de hoofdroute. De Doel Ecofietsroute is met ongeveer 12,5 kilometer ingekort. Ga nu naar pagina 23 (Westzeestraat) van onze wegbeschrijving. Indien je de hoofdroute verder volgt, steek je de aprel ter hoogte van de Oude Sluisstraat over. Zo kom je in de Prosperpolder. Volg nu de Petrusstraat ongeveer een kilometer tot je aan de Belgischedreef komt. Deze straat heeft zijn naam niet gestolen, want je bevindt je hier vlakbij de Bel-
werken waren vele grondwerkers naar deze con-
gisch-Nederlandse grens. De Belgischedreef leidt je recht
treien afgezakt. Zij hadden zich gevestigd achter de
naar de kerk van het gehucht Prosper.
Zoetenberm in het gehucht Rapenburg. Toen de inpolderingswerken afgerond waren, gingen ze maar
De Prosperpolder en het gehucht Prosper
wat graag aan de slag in de boerderijen.
In 1847 liet hertog Prosper van Arenberg de
zo’n 900 arbeiders met hun gezinnen. Daarom
huidige Prosperpolder (ongeveer 1015 hectaren)
besloot men dat er iets aan de zielenzorg van deze
indijken. Om de nieuw ontstane polder te ex-
mensen moest gedaan worden. Theofiel Rottier,
ploiteren, liet hij rond 1850 vier grote hofsteden
de administrateur van de Hertog, liet daarom de
bouwen. Deze bestaan nog steeds en liggen ver-
melkerij van de Prosperhoeve ombouwen tot een
spreid over de Prosperpolder.
noodkapel. Het metalen kruis op het dak is nog
Zo zijn er de Antoniushoeve, die het dichtst bij de
steeds een stille getuige uit die tijd. In 1909 startte
Schelde ligt en de Petrushoeve die grenst aan het
men met de bouw van de mooie St-Engelbertus-
Verdronken Land van Saeftinghe en vooral dienst
kerk, die op maandag 4 september 1911 werd in-
deed als schapenboerderij. De Prosperhoeve is
gewijd door Mgr. Stillemans.
In het begin van de 20ste eeuw woonden hier al
de grootste van de vier en hier rond onstond het
10
gehucht Prosper. Ten slotte is er nog de Engel-
Aan de kerk sla je rechtsaf en fiets je langs de oude school
bertushoeve die het verst landinwaarts werd
van de Prosperpolder, die nu ingericht is als jeugdcentrum.
gebouwd.
Op het einde van de weg kom je bij een T-splitsing, daar
Deze hoeves boden heel wat nieuwe arbeidsplaat-
fiets je links richting Nederland en zo kom je terug in de
sen, die snel ingevuld werden. Bij de indijkings-
Petrusstraat.
11
vonden in kerken, kastelen en schuren. Als je ‘s nachts met de wagen onderweg bent, maak je kans deze statige vogel tegen te komen. Steeds weer ben je onder de indruk van zijn geruisloze vlucht, prachtig verenkleed en hartvormige gezichtsluier. Deze nachtelijke jager is gespecialiseerd in de vangst van muizen. Zijn zintuigen zijn zo perfect, dat hij er zelfs in slaagt ze te vangen in absolute duisternis. De populatie Kerkuilen ging gedurende tientallen jaren achteruit door onder meer het verdwijnen van kleinschalige cultuurlandschappen, die het jachtgebied bij uitstek vormen voor deze roofvogel. Een ander probleem is het afsluiten van invliegopeningen met gaas, waardoor hij niet meer binnen kan in zijn favoriete broedplaatsen. De Kerkuilwerkgroep van Natuurpunt tracht te helpen door op geschikte plaatsen speciale nestkasten op te hangen en bestaande broedplaatsen te beschermen. Niet alleen door die nestkasten, maar ook dankzij een reeks zachte winters is de kerkuil sinds de jaren 90 echter bezig aan een belangrijke heropleving. Hierdoor leven er in Vlaanderen nu al weer even veel koppels Kerkuilen als begin de jaren 70.
De Kerkuil
12
De Kerkuil is een plattelandsbewoner die je zelden
Deze weg volg je naar rechts tot je weer bij een dijk ar-
te zien krijgt. Toch is hij niet weg te denken uit ons
riveert. Hier gaat de route naar links, langsheen de
Vlaamse polderlandschap.
Emmaweg. Bij de volgende splitsing moet je kiezen. De
Van nature is de Kerkuil een rotsbewoner, maar hij
weg rechts leidt je naar boven op de dijk. Daar vind je een
manifesteert zich al verschillende eeuwen als een
vogelkijkhut, die zich uitstekend leent voor een kleine ver-
echte cultuurvolger. Gebruikmakend van mense-
pozing en een mooi uitzicht op het Verdronken Land van
lijke bouwwerken, heeft hij een nieuwe thuis ge-
Saeftinghe.
13
Vogelkijkhut
Sieperdaschor
De vogelkijkhut, nabij het gasstation op de Lei-
Als we in de vogelkijkhut richting Westerschelde
dingendijk, biedt je een prachtig uitzicht over het
kijken, zien we aan onze rechterzijde een grote wa-
Verdronken Land van Saeftinghe en de omliggende
terplas liggen. Deze waterplas maakt deel uit van
polders. Dit gebouwtje bevat een aantal kijkga-
het Sieperdaschor.
ten om de verschillende soorten vogels, die het
Het Sieperdaschor was tot in 1990 een polderge-
polderlandschap rijk is, te observeren. Een ideaal
bied, dat de naam Selenapolder droeg. Deze Se-
plekje om met verrekijker of telescoop tijdens de
lenapolder ontstond in 1966, toen bij het aanleg-
wintermaanden de duizenden Grauwe ganzen,
gen van de gasdam een langgerekt gebied van
Smienten en Bergeenden te bewonderen.
zo’n 100 hectaren afgesneden werd van het Ver-
Ook roofvogels zakken gedurende de koudere
dronken Land van Saeftinghe. Kort hierop werd dit
maanden van het jaar naar onze gematigde streken
gebied ook langs de zijde van de Schelde ingedijkt
af, zoals bijvoorbeeld de Blauwe en Bruine kieken-
en in agrarisch gebruik genomen.
dief en enkele Slechtvalken.
In het korte bestaan van de Selenapolder brak de
In het voorjaar en de zomer zoeken veel steltloper-
zomerdijk driemaal door. Twee keer heeft men
tjes zoals de Tureluur, de Kluut of de Scholekster
deze nog hersteld, maar bij de laatste breuk in fe-
langs de kreken van het aanliggende schorrenge-
bruari 1990 liet men de schade voor wat ze was.
bied naar voedsel.
Sindsdien hebben eb en vloed weer vrije toegang tot dit gebied. In 1993 kon Het Zeeuwse Landschap het gebied aankopen dankzij een gift van de heer Sieperda. Zij herdoopten de Selenapolder in Sieperdaschor, ter
14
15
ere van hun gulle schenker. Het oude landbouwgebied heeft al een hele metamorfose ondergaan. Waar vroeger bieten en aardappelen stonden, domineren nu brakwaterplanten zoals Zeebies, Zulte en Riet. Studies hebben uitgewezen dat het bodemleven zich ook al heeft aangepast en al even rijk is als in het aanliggende Verdronken Land van Saeftinghe. Qua vogels zijn het vooral soorten eigen aan brakwatermoerassen die we hier aantreffen. Zo leven hier de Rietgors, de Blauwborst en de Kleine karekiet.
VERKORTING MOGELIJK! Wil je een kortere route? Sla hier dan linksaf, de Zeedijk van de Prosperpolder in. Deze weg volg je tot aan de T-splitsing met de Zorgdijk.
tinghe die, met haar vijf dorpjes en één stad, ‘ver-
Daar sla je linksaf. Het kruispunt met de Langestraat steek
dronk’ gedurende de Tachtigjarige Oorlog.
je over en zo kom je terug op de hoofdroute.
Ongeveer 70 % van het gebied bestaat uit schor-
De Doel ecofietsroute is verkort met ongeveer 6,5 kilometer.
ren, de overige 30 % wordt gevormd door zandpla-
Ga nu naar pagina 22 (Zorgdijk) van de wegbeschrijving.
ten, slikken en een uitgebreid geulenstelsel. Het Speelmansgat, de IJskelder en het Hondegat zijn
Wie geen inkorting wenst, rijdt rechtdoor en volgt verder
de drie grootste geulen die het Verdronken Land
de dijk tot in Emmadorp. Vooraleer boven op de dijk een
doorklieven.
blik te werpen op het Verdronken Land van Saeftinghe kun
Bij stormvloed en springtij wordt het hele gebied
je even op adem komen in het vlakbij gelegen cafeetje Het
overspoeld. Bij rustig weer en een normaal tij
Verdronken Land.
beperkt de vloed zich tot de geulen en de lage delen. De vegetatie is enorm gevarieerd. De frequentie en de duur van de overspoeling met brak
Verdronken Land van Saeftinghe
Scheldewater bepalen de flora. Waar de ruige
Op de dijk in Emmadorp kijk je over het natuur-
omgeving het toelaat, wordt er begraasd met run-
reservaat Verdronken Land van Saeftinghe. Het
deren en in beperkte mate ook met schapen. Dit
heeft een oppervlakte van 3 500 hectaren en is het
doet men om de verruiging, die een verarming van
grootste brakwatergetijdengebied van Europa.
het gebied zou betekenen, tegen te gaan.
Het gebied is genoemd naar de Heerlijkheid Saef-
16
17
Café ‘t Verdronken Land
Ganzen
Het huiskamercafé ’t Verdronken Land werd
In de wintermaanden zijn het toch wel de ‘vries-
gebouwd in 1902 en dateert nog uit de beginjaren
ganzen’ die in de polder de show stelen. De
van de Emmapolder (1897). Vroeger heette het
‘vriesganzen’ worden in de Wase polders vooral
café De Weegbrug. De weegbrug, waar het café
vertegenwoordigd door de Grauwe gans en de
oorspronkelijk naar vernoemd werd, is samen met
Kolgans.
de Emmahaven verdwenen.
Beide soorten hebben een bruin vederkleed en
De schepen die in Emmahaven aanmeerden, ver-
roos-oranje snavel, waardoor ze op het eerste
voerden voornamelijk landbouwproducten. Toen
zicht moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn.
de Scheldedijk in 1980 op Sigmahoogte werd ge-
Bekijken we de dieren wat nauwkeuriger, dan
bracht, kwam het haventje in verval.
zien we toch enkele opvallende verschillen. Zo
De nostalgische sfeer van het café is gelukkig
heeft de Grauwe gans een lichte borst en staan
blijven hangen. Vele foto’s en prenten aan de muur
er op de borst van de Kolgans zwarte horizontale
herinneren nog aan het verleden. Zeker een be-
vegen. Ook de snavel verschilt. De Kolgans heeft
zoekje waard!
een kleinere snavel dan de Grauwe gans en heeft boven zijn snavel een witte band. Deze band
Is je dorst gelest of je honger gestild?
wordt de kol genoemd, vandaar de naam.
Spring dan terug op je fiets.
Kolganzen treffen we hier enkel in de wintermaanden aan. In de warmere periode van het
18
Je laat de dijk achter je en fietst tot aan het eerstvolgende
jaar vertoeven ze in Groenland en Noord-Rusland.
kruispunt. Je slaat er links de Parallelweg in en rijdt voorbij
Daar bouwen ze hun nesten en brengen ze hun
een prachtig landhuis met grote stallingen.
jongen groot.
19
De Grauwe gans daarentegen, treffen we heel het jaar door in onze polders aan. België en Nederland vormen de zuidelijke grens van hun broedgebied, daarom zijn het ook maar enkele duizenden koppels die de lente en zomer in de Lage Landen doorbrengen. Het grootste aantal trekt in de broedtijd naar het koudere noorden. In de winter breidt de lokale populatie zich uit met overwinterende vogels uit het noorden en tellen we rond het Verdronken Land van Saeftinghe enkele tienduizenden exemplaren.
Aan de tweesprong kies je de linkerweg. Dan sla je aan het eerstvolgende kruispunt rechtsaf. Daar staat een grote boerderij. Het erf is volledig gebetonneerd. Je bent op de Vercauterenweg. Aan de binnendijk moet je naar rechts. Je rijdt verder en maakt een S-bocht. Halverwege deze weg sla je links een straat in. Aan een paaltje met een wegwijzer staat een bord Langestraat. En deze weg heeft zijn naam zeker niet gestolen.
vraag naar populierenhout echter sterk afgenomen. Hierdoor zijn de boeren, na het omkappen, niet meer geneigd om nog nieuwe bomen aan te
Populierendreven
planten.
Zeer typerend voor onze Wase polders zijn de lange rechte populierenrijen die dijken, beekoevers
Door middel van subsidies en met de hulp van
en wegbermen sieren.
natuurverenigingen, tracht men de landschappe-
Doordat populierenhout tal van bestemmingen
lijk en ecologisch waardevolle bomenrijen toch te
kende, werden de laatste twee eeuwen heel wat
behouden. Ze vormen namelijk een belangrijk land-
Canadapopulieren door landbouwers aangeplant.
schapselement in onze polder en bieden een thuis
Vooral klompenmakers en de lucifer- en papier-
aan heel wat verschillende organismen.
industrie kochten het hout op. Momenteel is de
20
21
pronken met hun kantachtige witte bloemen en in juni toveren ze sommige rijk bemeste bermen om in echte bloemenzeeën. De plant heeft zijn naam te danken aan een oud gebruik van de plattelandsjeugd. Deze maakten van de holle stengels namelijk fluitjes. Iets later op het jaar tonen ook andere soorten hun bloemenpracht. Zo treffen we de Gewone berenklauw, de Peen, de Gewone pastinaak en het Duizendblad aan. De bloemen van het Duizendblad en de Peen kunnen we zelfs bewonderen tot in oktober. Eerst kom je aan je rechterkant de Engelbertusstraat
Een groot aantal schermbloemigen zijn geheel of
tegen. Die rijd je voorbij.
gedeeltelijk eetbaar. Denk maar aan de Peen die de voorouder is van onze gecultiveerde wortel,
Aan het volgende kruispunt fiets je rechtsaf de Zorgdijk in.
de Pastinaak die vooral in Groot-Brittannië nog
Daar staat, net voor enkele huizen, een grenspaal. Je bent
in groten getale wordt genuttigd onder de naam
nu terug in België.
Witte wortel of de lekkere blaadjes van Venkel en Peterselie.
Je fietst nogmaals over een dijk. Sla linksaf en volg het
Toch is het niet aan te raden om als leek de
smalle betonbaantje. De eerste straat – Westzeestraat –
weide natuur in te trekken en deze planten te
volg je.
gaan verzamelen. Onder de schermbloemigen zijn behalve nuttige en eetbare, ook zéér giftige exemplaren aanwezig. Een bekend voorbeeld
Schermbloemigen
daarvan is de Gevlekte scheerling, die één van de
Vanaf de vroege lente tot laat in de herfst komen
ingrediënten was van de gifbeker die Socrates bij
we in de bermen een grote verscheidenheid
zijn terechtstelling moest leegdrinken.
aan schermbloemigen tegen. De groep van de schermbloemigen heeft haar naam te danken aan de typische bloeiwijze die alle leden gemeen
Aangekomen bij de drukke Nieuw Arenbergstraat fiets je
hebben. Deze bestaat uit een groot aantal kleine
rechtdoor. Opgelet! Dit is een gevaarlijk en druk kruispunt!
nietige bloempjes die in een scherm staan en
22
tesamen voor één spectaculaire bloem zorgen.
Aan het einde van de Westzeestraat steek je de Pillendijk
Het Fluitenkruid is de eerste schermbloemige
over en sla je linksaf. Aan je rechterzijde liggen de Putten
die bloeit. Al in april zien we enkele exemplaren
West en de Zoetwaterkreek.
23
Putten West en de Zoetwaterkreek Het natuurgebied dat we aan onze rechterzijde zien, is eveneens aangelegd om de natuurwaarden die in het havengebied verloren zijn gegaan te compenseren. Het bestaat uit het 52 hectaren grote weidevogelgebied Putten West met daarmee aansluitend een zoetwaterkreek van 18 hectaren. In augustus 2005 is men gestart met de aanleg van dit nieuwe compensatiegebied. In het gedeelte Putten West heeft men de vruchtbare polderbodem gedeeltelijk afgegraven. Hierdoor is de grondwatertafel het maaiveld genaderd, waardoor er natte weilanden zijn ontstaan. De aanliggende Zoetwaterkreek is ook artificieel en kent dus geen natuurlijke voorgeschiedenis. In het najaar van 2006 heeft men de gronden ingezaaid en waren de werken ten einde. Vanaf 2007 is men hier begonnen met extensieve begrazing door runderen van plaatselijke landbouwers. Dit betekent dat men de begrazingsintensiteit laag houdt door een klein aantal dieren op een groot oppervlak te laten grazen. Omdat de runderen met te weinig zijn om het hele gebied kort te grazen, zorgen ze voor variatie in de vegetatiestructuur. Hierdoor domineert niet enkel die ene goed aangepaste plantensoort, maar ontstaat er een grotere soortenrijkdom. Het gebied is in de eerste plaats aangelegd om de weidevogels kievit, tureluur en grutto een gepast leefgebied te geven, maar ook andere vogels profi-
De Pillendijkstraat fiets je helemaal uit en aan het einde
teren hiervan: zeldzame eenden en futen broeden
volg je de smalle betonweg naar rechts. Een kleine
aan de oevers en leeuweriken hangen zingend
honderd meter verder tref je aan je linkerzijde een zij-
boven de weiden.
straatje dat je op de dijk voert. Volg de dijk tot voorbij het natuurgebied Putten Weide.
24
25
De Putten Weide Van op de dijk heb je een uitzicht over het natuurgebied De Putten. Dit historische weidelandschap met bomenrijen, bosjes, poelen en enkele boerderijen is van een onschatbare waarde.Tot voor de uitgave van het gewestplan was het gebied een natuurreservaat. De aanwezigheid van zoute kwel, de variatie in het bodemreliëf en de afwezigheid van moderne intensieve landbouw zorgen voor een hele rijke en zeldzame plantengroei. Zo treffen we hier verschillende zoutminnende planten aan, zoals Schorre-
In de Middeleeuwen was de Slechtvalk de
zoutgras, Zilte schijnspurrie en Melkkruid.
meest voorkomende valk in België en Nederland.
Het aanwezige water lokt veel watervogels. Zo
Het woord ‘slecht’ betekende toen ‘alledaags’,
broeden hier de Grutto, de Tureluur, de Kluut, de
‘gewoon’. Daar kwam kort na 1950 verandering in,
Slobeend en in sommige jaren zelfs de zeer zeld-
want de Noordwest-Europese populatie nam vanaf
zame Zomertaling. Andere vogels, zoals de Wulp,
dan drastisch af. De Slechtvalk werd het slachtof-
de Watersnip en duizenden ganzen en eenden
fer van eierverzamelaars, valkeniers, jagers en ten-
passeren hier tijdens hun trek of komen hier
slotte van het massale gebruik van pesticiden in de
overwinteren.
landbouw. Sinds de jaren tachtig is de populatie zich langzaam aan het herstellen. Dit is het gevolg van het
In de eerstvolgende zijweg aan de linkerkant rijd je naar
verbod op het gebruik van de meest schadelijke
beneden. Er staat een bord ‘Uitgezonderd plaatselijk
pesticiden en door het jachtverbod op roofvogels.
verkeer’. Fietsers vormen natuurlijk geen probleem voor
De Slechtvalk is de enige grote roofvogel die zich
eventueel tegemoetkomende tractors. In de verte domi-
quasi uitsluitend met andere vogels voedt. Hij
neren de koeltorens van de kerncentrale de horizon.
vangt zijn prooien in de vlucht door enorm spectaculaire duikvluchten, waarbij hij snelheden haalt van ongeveer 300 km/u. Hij is dan ook de snelste
De Slechtvalk
vogel ter wereld!
Aan de linker koeltoren van de kerncentrale bevindt zich een nestkast voor Slechtvalken. De
26
eerste geslaagde broedpoging hier in Doel dateert
Dit betonbaantje loopt tot de N451. Daar sla je rechtsaf. Je
van 1996.
rijdt verder tot aan de volgende dwarsweg - weer een dijk -
27
en fietst linksaf de helling op. Je volgt verder de weg en slaat af richting Doel. Je bevindt je nu op de Engelsesteenweg en rijdt verder rechtdoor. Opgelet! Het kruispunt dat voorzien is van signalisatielampen wordt intensief gebruikt. Opletten dus bij het oversteken! Net voorbij het kruispunt zie je aan je linkerzijde een mooie rij met oude knotbomen.
De Knotwilg De Knotwilgen in ons landschap zijn een eeuwenoud plattelandsgebruik. De boeren plantten langsheen hun perceelgrenzen schietwilgen aan, die ze ongeveer elke vijf jaar ontdeden van hun takken.
dieren, zoals bijvoorbeeld de Steenuil, de Matkop-
Op deze manier hadden ze regelmatig een grote
mees, vleermuizen, marterachtigen en spitsmuizen.
hoeveelheid gebruikshout ter beschikking.
Daarom zetten natuurbeschermers over heel Vlaan-
Al het hout dat men bij het knotten verkreeg, werd
deren zich in om knotwilgenrijen te onderhouden.
gebruikt. De kleinste twijgen werden gedroogd
Ze zijn immers van groot belang voor natuur en
om als aanmaakhout te dienen. Van de zeer buig-
landschap.
zame twijgen (wilgentenen) werden manden gevlochten. Het dikke hout diende als brandhout, weipalen, bouwmateriaal of er werden klompen uit
Volg verder de Engelsesteenweg en je komt na ongeveer
gesneden.
een kilometer in het centrum van Doel.
De Knotwilg verloor na de Tweede Wereldoorlog zijn economisch nut. Na een eeuwenlang succes,
Als we links de Engelsesteenweg inslaan, rijden we de
begon hij langzaam uit het landschap te verdwij-
dorpskom van Doel binnen.
nen. Maar hoewel zijn functie verdween, bleef hij
Dit dorp, met zijn rijke verleden, heeft ons nog heel wat
van onschatbare waarde. Zo voorkomt de Knotwilg
historische monumenten te bieden. Opvallend is het stra-
erosie van bermen en oevers, biedt hij een schuil-
tenpatroon dat uniek is in Vlaanderen. De straten zijn aan-
plaats voor het vee tegen de weerselementen en
gelegd volgens een dambordplan, met aan de ene zijde
heeft hij een groot ecologisch belang.
alle monumentale gebouwen en aan de andere zijde alles
Recent onderzoek heeft uitgewezen dat er op knot-
wat aan handel en nijverheid gebonden was.
bomen maar liefst 109 plantensoorten, 26 mossoor-
28
ten en 32 soorten paddenstoelen kunnen voorko-
Voorbij de eerste rij huizen van de dorpskom rijd je rechts-
men. Voorbeelden hiervan zijn Vlier en Bitterzoet.
af de Hooghuisstraat in. Hier passeer je eerst het vroege-
Verder herbergen de holtes in de stam ook heel wat
re klooster.
29
Het klooster
De kerk
Als je de Hooghuisstraat inslaat, zie je de gevels
De eerste kerk werd in 1772 gebouwd. In de
van het klooster. Het werd in 1854 gebouwd en tot
eerste helft van de 19de eeuw trad er echter ver-
1967 bewoond door de zusters Fransiscanessen
zakking op. Er was maar één oplossing: de kerk
uit Gent.
afbreken en een nieuwe bouwen.
Zij richtten er in 1892 het Sint-Cornelius-Gesticht
In 1851 werd de eerste steen gelegd van de
op, een meisjesinternaat. In 1893 werd de kloos-
huidige Onze-Lieve-Vrouwkerk. Het mooie spitse
terkapel ingezegend.
torentje is een mengelmoes van romaanse, goti-
Met de industrialisatie van de linker Scheldeoever
sche en byzantijnse bouwstijlen. De kerk herbergt
nam het aantal inwoners af. De schoolbevolking
heel wat historische schatten onder andere het
daalde en de leerlingen werden overgeplaatst naar
prachtige schilderij De Heilige Drievuldigheid van
de gemeentelijke jongensschool.
Nicolaas De Liemaeckere (1600-1646)
Dankzij grote restauratiewerken kreeg dit gebouw
Spijtig genoeg is ook dit gebouw onderhevig aan
een nieuwe functie. Nu is het een socio-cultureel
verzakking. In 1996 werden opnieuw restauratie-
ontmoetingscentrum met bibliotheek.
werken gestart. Sinds juni 1998 is de kerk terug toegankelijk voor het publiek.
Rij verder tot aan de kerk.
30
Wat verder bevindt zich ’t Hooghuys.
31
‘t Hooghuys
Gemeentepark
Naast de kerk prijkt ’t Hooghuys, het oudste
Van op de dijk zien we ter hoogte van het haventje
huis uit de burgerlijke bouwkunde van de Doelse
links het gemeentepark.
polders. Volgens oude documenten dateert het van 1613.
Vroeger heette dit Brink of Bleekplein, omdat hier
Het is opgetrokken in typisch Vlaamse renais-
de huisvrouwen van het dorp hun was kwamen
sancestijl. De mooie barokpoort is in 1645 aan het
‘bleekleggen’. Nadien heeft men hier een om-
gebouw toegevoegd.
heinde tuin aangelegd, die op zijn beurt ook is
Tal van eigenaars hebben ’t Hooghuys bewoond,
geweken voor de huidige speeltuin.
waaronder Jan Brant schoonvader van Pieter Paul Rubens. In 1950 was het een café. Later fungeer-
Aangrenzend aan het parkje, staat de neogotische
de het als cultureel centrum, waar jonge Wase
OLV-Polderskapel uit 1862. Deze kapel vervangt
kunstenaars hun werk tentoonstelden. In 1978
een vroeger bedevaartsoord, dat gebouwd werd
werd het als monument geklasseerd.
om de Onze-Lieve-Vrouw-van-de-Polder te bedan-
Nu is ’t Hooghuys enkel nog open tijdens
ken voor haar bescherming van Doel tijdens het
tentoonstellingen.
historisch stormgeweld van 1682.
Je fietst tegenover de kerk de Camermanstraat in en rijdt tot aan de Scheldedijk.
32
Sla links af en wandel rechts de dijk op naar het haventje.
33
nieuwing in 1614. Dit heeft als gevolg dat de dijk,
Jachthaventje
die er bij de bouw van de molen nog niet was,
Van op de dijk heb je een panoramisch vergezicht
rond de molen moest aangelegd worden. De fun-
op de rivier. De Schelde is hier 1350 meter breed.
deringen van deze windmolen zitten dan ook uiter-
Rechts zie je het jachthaventje van Doel, waar altijd
mate diep.
wel een paar plezierjachten aangemeerd liggen.
Oorspronkelijk werd de molen gebouwd als
Aan de lange steiger voor ons, meert de veerboot
pompgemaal voor de polders, maar hij werd later
Doel-Lillo aan. Van Pasen tot eind september zet
verbouwd tot graanmolen. Deze functie behield hij
deze veerdienst je elke zaterdag, zondag en feest-
tot 1927.
dag gratis over naar Doel en Lillo. In mei vaart de
Ondertussen heeft de molen al heel wat verschil-
veerdienst ook op maandag.
lende bestemmingen gekend. Zo was hier in 1933 een molenmuseum gehuisvest en gebruikten de Duitsers hem als uitkijkpost gedurende de
Je fietst terug over de dijk richting kerncentrale. Je blijft
tweede wereldoorlog. Later werd hij omgebouwd
nog steeds bovenop de dijk en fietst nu de Molen voorbij.
tot horecazaak. In 1946 werd de molen als monument geklasseerd. De molen en de wat verder gelegen koeltorens
De Molen
worden vaak samen gefotografeerd als een con-
De Molen van Doel dateert uit het begin van de
trast tussen oude en nieuwe technologie.
zeventiende eeuw, dus nog van voor de dijkver-
34
35
Ongeveer honderd meter voorbij de Molen moet je langs de trap naar beneden. Opgepast! Rijd voorzichtig naar beneden! Je nadert het eindpunt. Aan de omheining van de kerncentrale loont het de moeite om nog een laatste keer te pauzeren. Binnen de omheining kan je immers een blik werpen op het natuurontwikkelingsgebied van de kerncentrale.
Natuurontwikkelingsproject In het najaar van 1993 startte de kerncentrale met een natuurontwikkelingsproject. Het braakliggende stukje landbouwgrond binnen de omheining van de kerncentrale leende zich perfect voor ‘ombouw’ tot miniatuurreservaat. Er werden een moeras en drie kikkerpoelen aangelegd. Het hele terrein is met een weidegrasmengeling ingezaaid. Knotwilgenrijen, houtkanten, struiken, enz., werden aangeplant. Het natuurgebied heeft zo de typische kenmerken van het oude Vlaamse polderlandschap teruggekregen. In dit natuurontwikkelingsgebied vinden met de jaren steeds meer wilde planten en dieren hun thuis. Het herbergt een grote verscheidenheid aan vogels en kleine zoogdieren.
Welkom terug! Wij hopen dat je een aangename en veilige fietstocht hebt gehad. Kom gerust nog eens terug: de natuur kan je immers elk seizoen opnieuw ontdekken.
36
37
Natuurpunt-WAL Natuurpunt Wase Linkerscheldeoever zet zich belangeloos en niet-politiek gebonden in voor het behoud van natuur en landschap te Antwerpen-Linkeroever, Beveren, Kruibeke, Temse en Zwijndrecht: 5 gemeenten langs 45 kilometer Scheldeboorden. Natuurpunt-WAL beheert zelf de natuurgebieden Blokkersdijk (Antwerpen-Linkeroever), het Schor van Ouden Doel en het Fort van Haasdonk (Beveren) en delen van het Schausselbroek (Temse). Daarnaast stelden we andere waardevolle natuurgebieden veilig, zoals het Groot Rietveld in Melsele/Kallo. Ons verzet tegen het Deurganckdok en andere havenwerken zorgde ervoor dat er ter compensatie grote oppervlakten natuurgebied rond de haven zijn ingericht, zoals DoelpolderNoord en PuttenWest, waarvan je langs de Doel Ecofietsroute kan genieten. Natuurpunt-WAL organiseert het hele jaar door natuurwandelingen en andere activiteiten. Het tijdschrift Groenlink en de website houden alle leden op de hoogte van de agenda en van natuur- en milieunieuws uit de regio. Hoe meer leden, hoe meer natuur: alleen met steun van velen tellen natuurverenigingen mee. Word daarom lid van Natuurpunt-WAL door 7 euro te storten op 001-239276040. Of beter nog, stort 20 euro en je bent meteen ook lid van Natuurpunt vzw., de grootste natuurvereniging van Vlaanderen. Je krijgt dan niet alleen Groenlink, maar ook het tweemaandelijkse Natuur.blad in de bus, een welkomstpakket, gratis toegang tot activiteiten, korting in sommige winkels, … Meer info: www.natuurpuntwal.be,
[email protected], Statiestraat 74, 2070 Zwijndrecht, tel 03 722 15 37
38
39
Electrabel (GDF SUEZ Groep) Electrabel maakt deel uit van GDF SUEZ, wereldwijd één van de toonaangevende energieleveranciers die actief is in de volledige waardeketen van energie, in elektriciteit en aardgas, zowel stroomop- als stroomafwaarts. De Groep heeft de ambitie in te staan voor de energiebehoeften en de bevoorradingszekerheid, de strijd tegen de klimaatsverandering en een optimale benutting van natuurlijke rijkdommen. Electrabel is marktleider in de Benelux. Op deze markt produceert ze elektriciteit en verkoopt ze elektriciteit, aardgas en energiediensten. De onderneming biedt haar 6 miljoen residentiële, professionele en industriële klanten energieoplossingen met toegevoegde waarde en een dienstverlening op maat. Electrabel beschikt in de Benelux over een gediversifieerd productiepark van 18 000 MW. Het bestaat uit installaties die werken met hernieuwbare energiebronnen, centrales die fossiele brandstoffen gebruiken en kerncentrales. De uitstoot van broeikasgassen door het productiepark behoort tot de laagste in Europa. In België is Electrabel de grootste producent van groene stroom. Op dit ogenblik is ongeveer 65 % van de productie van Electrabel in België vrij van CO2-emissies, wat onder meer te danken is aan de nucleaire eenheden. In 2008 leverden de kerncentrales van Doel en Tihange samen zo’n 60 % van de totale elektriciteitsproductie van Electrabel in België. Voor Electrabel en de GDF SUEZ Groep is kernenergie een deel van de oplossing voor het energievraagstuk. Daarom zet Electrabel de veilige exploitatie van haar kerncentrales onverminderd voort en blijft er verder in investeren.
40
41
Wil je de kerncentrale graag van binnenuit leren kennen? Elektriciteit is alom tegenwoordig maar blijft onzichtbaar. We vinden elektriciteit heel gewoon, maar weet je wel hoe elektriciteit wordt gemaakt? Is het moeilijk? Of net simpel? Spannend misschien? Of heel technisch? En hoe zit het met kernsplijting? Halen we in een kerncentrale elektronen uit atomen? En komen die vervolgens via het elektriciteitsnet tot bij jou in huis? Je komt het allemaal te weten tijdens een bezoek aan de kerncentrale van Doel. Na een interessante opwarmer in het Infocenter begint de echte ontdekkingstocht. Onze ervaren gidsen leiden je doorheen de wereld van de elektriciteit en de kerntechnologie. Je passeert onderaan de imposante koeltorens, je stapt door de indrukwekkende machinezaal en nog zoveel meer. Bezoek je de centrale in de maanden februari tot juni, dan krijg je bovendien de unieke gelegenheid om een kijkje te nemen in de woonkamer van een slechtvalk. Deze roofvogel bouwt elk jaar een nest op de flank van onze koeltorens. Door middel van een camera laten we je dit dier van op de begane grond bewonderen. Wie een combinatie wil maken van onze bezoekfaciliteiten, neemt best op voorhand contact op met het Infocenter. We stellen graag een programma op jouw maat samen.
Praktische richtlijnen •
De minimumleeftijd voor een bezoek aan de kerncentrale is 16 jaar.
•
Een bezoek vraag je minstens zes weken op voorhand aan.
•
Breng steeds je identiteitskaart mee. Iemand zonder geldig persoonsbewijs wordt niet toegelaten.
42
43
•
Particulieren en kleine groepen kunnen deelnemen aan de rondleidingen op de eerste zaterdag en derde woensdag van elke maand. Maar ook hier is zes weken vooraf inschrijven noodzakelijk.
•
Een andere Electrabel-centrale bezoeken is steeds mogelijk. Vraag het Infocenter om meer details of raadpleeg onze website www.electrabel.be/ bezoeken.
Combineer je bezoek Combineer je bezoek aan ons met een andere bezienswaardigheid. Het bezoekerscentrum ‘Saeftinghe’ bijvoor beeld, of evenementen georganiseerd door de dienst Toerisme van Beveren. Maar ook Isotopolis, het informatiecentrum van NIRAS in Dessel én Technopolis, het wetenschappelijke doe-centrum in Mechelen behoren tot de mogelijkheden. Meer info daarover in het Infocenter.
Leen gratis een fiets Van maart tot december kunnen bezoekers in het Infocenter gratis fietsen ontlenen, zowel voor kinderen als volwassenen.
Openingsuren Infocenter Het Infocenter is open: •
van april tot en met september op weekdagen van 09u00 tot 17u00;
•
tijdens de weekends van 09u00 tot 18u00;
•
van oktober tot en met maart enkel op weekdagen van 09u00 tot 17u00.
44
45
Colofon •
Notities
Samenstelling route en redactie: Natuurblik (‘Geleide tochten in het Waasland’) tel. 0495 37 27 67 www.natuurblik.be
•
Eindredactie, fotografie en opmaak: O2
•
Verantwoordelijke uitgever: Els De Clercq, Electrabel (GDF SUEZ Groep), Kerncentrale Doel, Haven 1800, Scheldemolenstraat, 9130 Beveren-Doel
46
47
Traject Doel Ecofietsroute SCHELDE
VERDRONKEN LAND VAN SAEFTINGHE Hedwigspolder T AA
TR TS ER
LB
GE
EN
OUDE DOEL
2
BERM
NG
LD HE
NG
ZOETEN
PROSPER
LE O
R ST
Doelpolder
INKOR TING 1
DE MOLEN
NB ER
GP
OL D
ER
L
G WE NG
E
G AN
A STL OO
VERCAUTERENWEG
T TRAA NS
Muggenhoek T AA
W -A
RE
DOEL 5
NI EU
DOEL
VA N
N451 OUDE SLUISSTRAAT
DI JK
Saeftingepolder
KIELDRECHT 48
AFSTAND ROUTE VOLLEDIG INKORTING 1 INKORTING 2
EM
Koningin Emmapolder
49
INKORTING ROUTE
SC
I RT KO
IN
PARALLELWEG
VOLLEDIGE ROUTE
O
T AA
DE SCHOOF
Prosperpolder
HET VERDRONKEN LAND
EW
TR SS
KONINGINNESTRAAT
TLA OS
G WE MA
EM
EG
U TR PE
BEZOEKERSCENTRUM SAEFTINGHE
Arenbergpolder
Doeldok
KM 34 19 25
Electrabel (GDF SUEZ Groep) Infocenter van de kerncentrale van Doel Haven 1800 - Scheldemolenstraat - 9130 Doel
[email protected]
CU-COC-809718-DH
V.U.: Els De Clercq, Electrabel (GDF SUEZ Groep), Kerncentrale Doel, Haven 1800, Scheldemolenstraat, 9130 Beveren-Doel
Traject Doel Ecofietsroute
T +32 (0)3 202 20 50 - F +32 (0)3 202 20 48
