Doe er iets aan! Internet ontdekken in de klas met OnderStroom

Black plate (45,1)

DIDACTIEK & INTERNET 1

&

1

Doe er iets aan ! Internet ontdekken in de klas met OnderStroom

Ine Callebaut Wetenschappelijk medewerker verbonden aan het Centrum voor Taal en Migratie / Steunpunt NT2 (K.U.Leuven)

1. Het internetproject OnderStroom 1.1. Situering 1.2. Opzet 1.3. Websites en lespakket 1.4. Concrete uitwerking 1.5. Doelstellingen 1.6. Didactische uitgangspunten 1.7. Ondersteuning 2. Internet als didactisch medium 2.1. Motivatie 2.2. Informatieverwerving 2.3. Informatieverwerking 2.4. Interactie 3. Algemene conclusie Literatuur Noten

ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

&

AFL. 6, JUNI 2004, 45 ONDERWIJS EN LEREN

Black plate (46,1)


&

2

Krachtlijnen Het internet is haast niet meer weg te denken als informatie- en communicatiekanaal. Ook in de klaspraktijk gaan de computer en het internet meer en meer een rol spelen. Het is dan ook belangrijk dat leerlingen en leerkrachten hier op een zinvolle manier mee leren werken. OnderStroom, een internetproject rond de thema’s energie en milieu voor de derde graad lager onderwijs, wil het internet op een aangename en zinvolle manier introduceren in de onderwijsleersituatie. OnderStroom wil tegemoetkomen aan de behoefte van leerkrachten aan goed instapmateriaal en tegelijkertijd de mogelijkheden van ICT benutten om bij te dragen tot efficie¨nter onderwijs. Door het aanbieden van kant-enklaar lesmateriaal en een optimale ondersteuning, wil OnderStroom leerkrachten de mogelijkheden van ICT-gebruik in de klas tonen : hoe kan je ICT inzetten om vakdoelstellingen te realiseren binnen een actuele visie op onderwijs als een actief en interactief kennisconstructieproces ? ICT op zich biedt immers geen garantie op effectief leren. Een motiverende opdracht, ingebed in een bredere, krachtige onderwijscontext, is even belangrijk.


&


Black plate (47,1)


&

&

3

1. Het internetproject OnderStroom 1.1. Situering

zorgverbredings-

Tijdens het schooljaar 1998-99 liep in Vlaanderen het onderzoeksproject

onderwijs

‘Educatieve software als ondersteuning in de zorgverbreding’1, in opdracht van het Ministerie van Onderwijs. In dit project werd nagegaan welke meerwaarde educatieve software kan hebben binnen de verschillende actieterreinen van zorgverbreding (taalvaardigheid, intercultureel onderwijs, preventie en remedie¨ring en differentiatie). Dit gebeurde door het screenen van educatieve software. Daaruit volgde de afbakening van criteria waaraan software moet voldoen om een meerwaarde te leveren aan zorgverbredingsonderwijs. Daarnaast had ook een veldonderzoek plaatst naar het concrete gebruik van educatieve software in de klaspraktijk. Uit dit project groeide de opvatting dat een succesvolle integratie van ICT in het onderwijs moet worden gegangmaakt door concrete, kant-en-klare projecten die leerkrachten in de mogelijkheid stellen om op een veilige en snelle manier de mogelijkheden van computerondersteund onderwijs te leren kennen.

grotere focus op het internet

De inzichten die in dit onderzoeksproject werden verzameld, werden via het project ‘Terra Nova, een zoektocht naar Gene Savoy’ verspreid.2 Dit is een lespakket (voor de derde graad lager onderwijs en de eerste graad secundair onderwijs), opgebouwd rond tien educatieve computerprogramma’s (cdroms). Het succes van Terra Nova illustreerde dat er bij leerkrachten heel wat vraag was naar materiaal om de invoering van ICT in hun klaspraktijk te ondersteunen. Alsmaar vaker werd ook de vraag gesteld naar materiaal om in de klas met internet te werken. Een volgend project, ‘OnderStroom’, wil op deze nieuwe ICT-trend, een grotere focus op het internet, inspelen.


&


Black plate (48,1)


&

4

1.2. Opzet stramien van een

In OnderStroom, een internetproject rond energie en milieu, roept Reggie

webspeditie

(een fictief personage) de leerlingen op om samen met haar energie te besparen en zo het milieu te redden. OnderStroom is opgebouwd volgens het stramien van een webspeditie. Dit is een lesvorm waarbij leerlingen met het oog op een centrale probleemstelling doelgericht gebruikmaken van het informatieaanbod en de communicatiemogelijkheden van het internet. OnderStroom is bestemd voor de derde graad lager onderwijs en wordt aangeboden als lespakket (handleiding en kopieerbladen) met bijbehorende websites. Het wil de computer, en meer bepaald het internet, op een aangename en zinvolle manier in de dagelijkse klaspraktijk integreren. Figuur 1: startmail voor het internetproject Reggie

Deze e-mail en de website van Reggie confronteren de leerlingen met de uitdaging van Reggie om energie te besparen. Ze moeten zelf uitzoeken hoe ze dat kunnen doen en dit ook in de praktijk brengen. Ze analyseren het probleem dat Reggie schetst en denken na over mogelijke oplossingen : wat willen ze doen ? Wat moeten ze daarvoor weten ? Hoe kunnen ze dat te weten komen ? De leerlingen worden bij hun zoektocht begeleid door onderdelen van de website van Reggie en door (zoek)opdrachten die hen door de leerkracht worden aangereikt, afhankelijk van de onderwerpen die ze willen onderzoeken.


&


Black plate (49,1)


&

5

Alle activiteiten die de leerlingen ondernemen, staan in het teken van het einddoel : zoveel mogelijk milieuvervuilende energie besparen. De leerlingen zoeken in verschillende modules uit of er milieuvriendelijke energie bestaat, of ze zelf voor hun energie kunnen zorgen, hoe ze elektriciteit kunnen besparen, ... Tussendoor houden ze hun energiegebruik bij via energiemetingen. Als ze de opdrachten goed uitvoeren, behalen ze een beter eindresultaat. 1.3. Websites en lespakket De OnderStroom-website vormt de uitvalsbasis van het project. Er zijn twee luiken te onderscheiden : enerzijds is er het leerkrachten- (en bezoekers)gedeelte, anderzijds het leerlingengedeelte. luik voor

Het luik http ://www.onderstroom.be/leerkrachten verschaft algemene in-

leerkrachten

formatie over de opzet van het project. Daarnaast kan je de leerkrachtenhandleiding er on line raadplegen en downloaden. De leerkracht vindt hier ook enkele toepassingen die bij de uitwerking van het project van belang zijn, bv. het e-mailen naar de leerlingen in naam van Reggie, het ingeven van energiemetingen, ... Ook ondersteuning bij het gebruik van het materiaal wordt via dit luik van de website gekanaliseerd. Figuur 2: startpagina voor leerkrachten (http://www.onderstroom.be/leerkrachten)


&


Black plate (50,1)


luik voor leerlingen

&

6

Het luik bestemd voor de leerlingen (http ://www.onderstroom.be) vormt voor de leerlingen het vertrek- en eindpunt van de acties die ze ondernemen. De verschillende lesactiviteiten zijn aan onderdelen van de website gekoppeld : hun energiegebruik kunnen ze meten door de energiemetingen in te vullen, informatie zoeken kan via de linksverzameling, hun mening geven kan op het forum en in de opiniepeiling, ... Figuur 3: startpagina voor de leerlingen (http://www.onderstroom.be/leerlingen_homepage.htm)

lespakket

Het lespakket bij het project bestaat uit een leerkrachtenhandleiding en kopieerbladen voor de leerlingen. De leerkracht vindt in de handleiding achtergronden, uitgeschreven lesactiviteiten en uitleg bij het gebruik van de computer en het internet. De kopieerbladen ondersteunen de leerlingen bij de lesactiviteiten. 1.4. Concrete uitwerking

startmodule

In de startmodule ontvangen de leerlingen de e-mail van Reggie, die hen oproept om zoveel mogelijk energie te besparen (zie hierboven). De leerlingen verkennen haar website en vinden er meer informatie over het energieprobleem. Ze analyseren het probleem, bedenken een oplossingsstrategie en brengen hun eigen energieverbruik in kaart.


&


Black plate (51,1)


&

7

uitwerkings-

Afhankelijk van de vragen, problemen en interesses van de leerlingen, biedt

modules

de leerkracht een passende uitwerkingsmodule aan die hen ondersteunt bij het zoeken naar een antwoord of oplossing. Elke module gaat in op een ander aspect van energie in relatie tot milieu. n

In de module ‘Milieuproblemen’ onderzoeken de leerlingen het probleem dat Reggie schetst : wat zijn de gevolgen van energiegebruik voor het milieu ?

n

De module ‘Alternatieve energiebronnen’ zoekt uit wat mogelijke alternatieven zijn voor vervuilende energiebronnen.

n

Hoe je het probleem van de vervuiling ook kan aanpakken door minder energie te verbruiken, ontdekken de leerlingen in de module ‘Energie besparen’.

n

De leerlingen gaan na of je zelf elektriciteit kan maken die minder vervuilend is in de module ‘Zelf elektriciteit maken’.

n

Bij hun zoektocht naar een oplossing voor het energieprobleem, kunnen ook heel wat vragen over elektriciteit opduiken. Die komen aan bod in de module ‘Wat is elektriciteit ?’

slotmodule

In de slotmodule bundelen de leerlingen de kennis en de ervaringen die ze tijdens het project hebben opgedaan en evalueren ze het project. Naast de kopieerbladen, ondersteunen de verschillende websiteonderdelen de leerlingen bij de uitwerking van de modules. De leerlingen kunnen : n

informatie opzoeken op de websites uit de linksverzameling;

n

met hun vragen terecht op het forum, waar ze ook hun mening kunnen toetsen aan die van anderen;

n

hun eigen energiegebruik en de besparingen bijhouden via de energiemetingen;

n

hun mening geven over een aantal energiekwesties;

n

hun kennis over energie en milieu testen.

1.5. Doelstellingen zinvol omgaan met computers en internet

OnderStroom wil in de eerste plaats het zinvol omgaan met computers en het internet in de klas bevorderen. Leerlingen surfen niet lukraak rond op het internet, maar leren gericht gebruik te maken van de mogelijkheden van het internet om een motiverende uitdaging tot een goed einde te brengen. Daarbij is werken met het internet geen doel op zich, maar een instrument om te werken aan andere onderwijsdoelstellingen. Zo leren de leerlingen vanzelf om een juiste functionele houding tegenover dit medium aan te nemen. Concreet betekent dit dat in het project wordt gewerkt aan de eindtermen uit de leergebieden ‘wereldorie¨ntatie’ en ‘taal’ en aan de vakoverschrijdende vaardigheden ‘leren leren’ en ‘sociale vaardigheden’. ‘Al


&


Black plate (52,1)


&

8

doende’ verwerven de leerlingen uiteraard ook een groot aantal ICT-vaardigheden : navigeren op een website, e-mails sturen en ontvangen, een forum gebruiken, links raadplegen, ... eindtermen

In de verschillende opdrachten die de leerlingen tijdens de webspeditie doorlopen, komen heel wat doelstellingen uit verschillende domeinen van wereldorie¨ntatie aan bod : vooral natuur, technologie en brongebruik. Tegelijkertijd werken de leerlingen op een functionele en geı¨ntegreerde manier aan taalvaardigheid. Zo lezen ze informatie, overleggen ze met elkaar (spreken en luisteren), schrijven ze een verslag, formuleren ze hun mening op het forum, ... De leerlingen werken intussen ook aan vaardigheden met betrekking tot ‘leren leren’ : (zelfstandig) informatiebronnen raadplegen, informatie verwerven en verwerken, probleemoplossend denken, kritische zin ontwikkelen, ... Door de aard van het project worden ook voortdurend de sociale vaardigheden van de leerlingen aangesproken en geoefend : samenwerkend leren, kritische zin ontwikkelen, een eigen mening formuleren, luisteren naar anderen, ... 1.6. Didactische uitgangspunten

taakgerichte

OnderStroom steunt op enkele didactische uitgangspunten die in een taak-

didactiek

gerichte didactiek kaderen.3 In OnderStroom werken de leerlingen naar een duidelijk en motiverend doel. Ze proberen de uitdaging van Reggie tot een goed einde te brengen en breiden daarvoor hun kennis en vaardigheden in verband met milieu en energie uit. De activiteiten zijn ingebed in een thematische, werkelijkheidsnabije context die inhoudelijk interessant is voor leerlingen, die een grote betrokkenheid teweegbrengt en waarin mogelijkheden tot interactie en overleg en een ondersteunende leerkracht aanwezig zijn. Het accent ligt op het al doende en zelfontdekkend leren. De uitdaging van Reggie zorgt ervoor dat er zich op een natuurlijke manier heel wat vragen en problemen aandienen, die de leerlingen uitgebreide kansen bieden om allerlei vaardigheden en vakinhouden te verwerven. De complexe realiteit roept concrete vragen op, waarop het internet niet altijd een pasklaar antwoord biedt. De leerlingen moeten zelf de informatie verwerken om tot een antwoord te komen. De leerlingen krijgen een grote mate van zelfstandigheid toegewezen. Ze bepalen mee de leerweg die ze zullen volgen en geregeld gaan ze in groepjes op zoek naar het antwoord op een vraag of naar de oplossing van een probleem. Op iedere leerling rust de verantwoordelijkheid om bij te dragen tot het welslagen van de uitdaging.


&


Black plate (53,1)


&

9

De rol van de leerkracht krijgt hierdoor een andere invulling. Hij of zij is niet meer uitsluitend de verstrekker van kennis. De leerkracht heeft veeleer een begeleidende functie in het leerproces van de leerlingen en biedt, indien nodig, ondersteuning en feedback. De rol van de leerkracht als motivator en ondersteuner, wordt deels overgenomen door de motiverende projectcontext, de uitdaging van Reggie en haar website, en de lesactiviteiten. 1.7. Ondersteuning stap-voor-stap-

Om met OnderStroom te starten, hebben leerlingen en leerkrachten geen

begeleiding

specifieke computerkennis nodig. Een basiskennis van Windows en internet is voldoende. Toch wordt van leerkrachten wel wat gevraagd wanneer ze met OnderStroom aan de slag willen gaan. Zo kunnen de leerkrachten de handleiding enkel verkrijgen door ze zelf te downloaden van de leerkrachtenwebsite. Verder kunnen ze, net zoals de leerlingen, gebruikmaken van een forum om vragen te stellen of ervaringen uit te wisselen met collega’s. De leerkrachten worden bij al deze handelingen stap voor stap begeleid. Ook voor leerkrachten geldt immers dat je de mogelijkheden van een computer pas echt leert kennen en er pas goed mee leert omgaan als je er intensief mee aan de slag gaat. Deze manier van werken vereist dat de leerkrachten niet aan hun lot worden overgelaten. De handleiding en de website proberen de leerkrachten zoveel mogelijk ondersteuning te bieden, zowel bij de technische aspecten van het computergebruik, als bij meer organisatorische of didactische kwesties. Voor extra ondersteuning kunnen leerkrachten terugvallen op het forum en een helpdesk (die ook telefonisch bereikbaar is).

&

2. Internet als didactisch medium Internetgebruik in de klas biedt heel wat mogelijkheden om aan te sluiten bij hedendaagse aandachtspunten en vernieuwingen in het onderwijs, zoals het verhogen van de betrokkenheid van de leerlingen door een motiverende leeromgeving en motiverende taken, het belang van informatieverwerving en -verwerking in plaats van kennisoverdracht en leren als een interactief proces. Hoe deze mogelijkheden zijn ingebouwd in OnderStroom, wordt hier uiteengezet.


&


Black plate (54,1)


&

10

2.1. Motivatie motiverend kader

Vaak gebruiken leerkrachten de computer in de les, omdat leerlingen dan meer geboeid zijn. De motiverende kracht van computers en internet is echter niet onbeperkt. Een uitdagende functionele taak is minstens even belangrijk. Ook communicatie tussen deelnemers draagt bij tot een hogere motivatie en dus meer betrokkenheid en intenser leren. Toch is het duidelijk dat computers een sterk motiverend karakter hebben. Verder kan de computer een meerwaarde opleveren bij het uitbouwen van een krachtige leeromgeving omdat een computer meerdere zintuigen kan aanspreken (tekst, beeld, geluid, ...) en in staat is om een authentieke context de klas binnen te halen. Bijvoorbeeld : leerlingen kunnen op het internet voorbeelden van alternatief energiegebruik bekijken, terwijl die in hun directe omgeving misschien niet voorkomen. Daarnaast maakt de computer onderwijs op maat van de individuele leerder mogelijk. Leerlingen kunnen, afhankelijk van hun voorkennis, de nodige informatie opzoeken. Dit kan voor alle leerlingen verschillend zijn, ze kunnen als het ware de voor hen ontbrekende informatie opzoeken.

authentieke context

Een motiverende en doeltreffende taak is hierbij van belang. Het internetgebruik moet in een bredere context worden ingepast. In OnderStroom is het motiverende kader de uitdaging van Reggie. Alle activiteiten passen in dit kader en zijn gericht op het einddoel, zoveel mogelijk energie besparen op school. Dit einddoel wil de leerlingen motiveren om een aantal inhouden rond energie en milieu op een functionele en inhoudelijk samenhangende manier te exploreren en te verwerken. De website van Reggie (http ://www.onderstroom.be) biedt de leerlingen deze concrete context. Dat de leerlingen geboeid worden door deze virtuele omgeving, kan worden geı¨llustreerd door enkele enthousiaste reacties van leerlingen op het forum : ‘‘Dit is een keitoffe energiewebsite, allen daarheen !’’ of ‘‘Hoi Reggie, wij gebruiken deze website voor de les : voor zoekwerk en forum. Je vindt hier alles over energie. Ik vind het een zeer goede website’’. Op de website worden de leerlingen ook uitgenodigd om ‘actief’ een bijdrage te leveren : deelnemen aan een energietest, je mening geven over stellingen, je energieverbruik nagaan door een energiemeting in te vullen, ...

interactieve context

Een ander motiverend aspect is de communicatie met Reggie en met andere deelnemers via het forum. Hier vindt spontaan authentieke interactie, van belang voor het opbouwen van functionele taalvaardigheid, plaats. Leerlingen stellen hier vragen waarop ze het antwoord niet vinden. Ze wisselen ervaringen en meningen uit, ze beantwoorden vragen van andere leerlingen, ... Op de berichten die ze op het forum willen plaatsen, krijgen ze feed-


&


Black plate (55,1)


&

11

back van de leerkracht. Hij kruipt in de rol van webmaster Reggie die erop toeziet dat de berichten op het forum duidelijk geformuleerd zijn en relevant zijn voor de OnderStroom-deelnemers. De communicatie op het forum handelt over een concrete inhoud (gee¨nt op leerdoelen) en is geen doel op zich voor de leerlingen (maar kan dat wel zijn voor de leerkracht). 2.2. Informatieverwerving Het informatieaanbod op het internet is enorm. Deze uitgebreidheid kan soms het zoekproces bemoeilijken. Het vraagt vaak heel wat zoekwerk om het antwoord op een vraag of de oplossing voor een probleem te vinden. Anders dan in klassieke leersituaties gaan de leerlingen immers niet op zoek in op maat gesneden teksten, die aan hun niveau (gepaste moeilijkheidsgraad) en voorkennis aangepast zijn. Het internet biedt niet altijd een pasklaar antwoord; de inhoud van websites zijn vaak anderstalig, te moeilijk voor de leerlingen, niet afgestemd op de leerdoelen, ... keuze van het

Toch is op het internet een antwoord op elke vraag en een oplossing voor elk

onderwerp

probleem te vinden. Het is belangrijk de leerlingen een authentieke probleemstelling voor te leggen die concrete vragen oproept. Dit onderstreept ook het belang van de onderwerpskeuze. Is het onderwerp relevant voor de leerdoelen ? Sluit het aan bij de interesses van de leerlingen ? Zijn over het onderwerp voldoende websites op leerlingenniveau aanwezig ? Vanuit deze criteria werd in OnderStroom voor het thema energie en milieu gekozen. Dit zorgt voor een hoge betrokkenheid bij leerlingen, er zijn een aantal relevante websites op kindniveau en het thema is relevant voor leerdoelen wereldorie¨ntatie (o.a. techniek en milieueducatie).

probleemgerichte

Daarnaast speelt de gehanteerde werkvorm een belangrijke rol : binnen het

didactiek

webspeditiestramien wordt een sterk beroep gedaan op zelfsturend leren en op de probleemoplossende en informatieverwervende en -verwerkende vaardigheden van de leerlingen. Groepjes leerlingen gaan in OnderStroom zelfstandig aan de slag en proberen informatie te vinden die een antwoord biedt op hun vragen. Ze kunnen hierbij terugvallen op elkaar en op de begeleidende leerkracht. Er zijn momenten ingebouwd waarop de leerlingen expliciet op hun informatieverwerving, hun zoekproces en de resultaten ervan reflecteren. Waar heb je informatie gezocht ? Welke trefwoorden heb je gebruikt ? Leverde dit het gewenste resultaat ? Hoe zou je het anders kunnen aanpakken ? Zo krijgen leerlingen kansen en ondersteuning om zich deze vaardigheden eigen te maken en om ze in te oefenen.


&


Black plate (56,1)


&

12

De complexiteit van het thema (bv. de link tussen energie en milieu) en de manier waarop de opdracht wordt aangepakt, met name heel veel ruimte voor leerlingeninitiatief, vormen een dubbele garantie dat er problemen opduiken (bv. in welke mate vervuilt elektriciteit ?). Bijgevolg zullen ook overleg- en interactiemomenten voorkomen. Dit is essentieel om goed te leren. 2.3. Informatieverwerking specifiek

Het internet biedt heel veel informatie, maar niet alle informatie is betrouw-

informatie-aanbod

baar. Dat is ook het belangrijkste minpunt dat leerkrachten lager onderwijs bij een bevraging aanhalen : ‘‘dat de informatie op internet onzorgvuldig gestructureerd is en niet altijd even betrouwbaar is’’ (uit : Klasse).4 Hieruit afleiden dat internet ongeschikt is voor gebruik in het onderwijs, zou onterecht zijn. Een denkfout die vaak gemaakt wordt, is dat mensen het informatieaanbod op het internet als een enorm grote bibliotheek vol encyclopedieen en andere naslagwerken beschouwen. Toch verschilt de info op het net enorm van de info in een encyclopedie. Ten eerste is het internet enorm uitgebreid. Ten tweede verandert de informatie voortdurend, zowel wat inhoud, stijl als organisatie betreft. Terwijl in een encyclopedie de info gerangschikt en geklasseerd is volgens vaststaande objectieve criteria, kiest elke publicist op het internet (en dat kan zowat iedereen zijn) zelf ordeningscriteria. Van de info in een encyclopedie kan je er ook van uitgaan dat deze objectief en wetenschappelijk correct is. Op het internet vind je naast objectieve (maar daarom niet altijd volledige of correcte) informatie, ook een veelheid aan meningen, opinies, ... (Schrooten, 2002).

kritisch lezen en

Toch hoeft dit geen probleem te zijn. Dit sluit immers beter aan bij de manier

leren

waarop informatieverwerking in de dagdagelijkse realiteit gebeurt. Bijgevolg is het uitstekend geschikt om informatieverwervende en -verwerkende vaardigheden te trainen. Leerlingen moeten zelf de waarde van de gevonden informatie beoordelen. Een diversiteit in meningen en enige mate van tegenstrijdigheid zijn dan een pluspunt voor goed leren. Leerlingen ontwikkelen zich tot kritische lezers en leerders (Van Gorp, 2002). In OnderStroom worden de leerlingen expliciet aangespoord om de informatie op websites te beoordelen : is de informatie waardevol, is de bron betrouwbaar, is de informatie volledig en correct, gaat het hier om feiten of meningen, ... ? Natuurlijk biedt het internetgebruik op zich geen garantie voor een doeltreffende verwerking van de gevonden informatie. Hier duikt opnieuw het belang van de taak op. De taken die de leerlingen krijgen in OnderStroom, zijn zo opgebouwd dat informatie moet worden verwerkt en niet eéń woord


&


Black plate (57,1)


&

13

‘gevonden’ moet worden. Met andere woorden : de opdracht garandeert complexe denkprocessen en interactie. Het gaat niet om het lokaliseren en reproduceren van de´ oplossing, maar om het uitproberen van zoekstrategiee¨n, het afwegen van informatie tegenover elkaar, het met elkaar combineren van informatie en het omzetten van de verwerkte informatie in iets anders. Wanneer de leerlingen bijvoorbeeld nagaan in welke mate kernenergie vervuilend is, zullen ze op het internet zowel met voor- als tegenstanders geconfronteerd worden. Ze zullen de, soms tegenstrijdige, informatie die aangeboden wordt en de uiteenlopende argumenten die aangehaald worden, tegenover elkaar moeten afwegen en zich op basis daarvan zelf een oordeel vormen. 2.4. Interactie groepswerk

Bij het actief verwerven van kennis en vaardigheden, speelt de interactie en samenwerking met medeleerlingen een belangrijke rol. Leren komt tot stand in interactie met andere actoren in de leeromgeving (leerkracht, medeleerlingen en leermiddelen). Werken aan de computer wordt vaak aangezien als asociaal, individueel, passief. Dat dit niet altijd zo hoeft te zijn, bewijst de opzet van OnderStroom. Leerlingen werken altijd in groepjes aan de computer. Er ontspint zich een interactie die handelt over de organisatie en over de opdracht. Leerlingen sturen elkaars zoekproces bij. In groepswerk doen de leerlingen enerzijds nieuwe kennis op in confrontatie met de aangeboden stof en de inzichten van anderen en komen ze anderzijds in contact met de strategiee¨n en denkwijzen van anderen, die misschien efficie¨nter zijn en/of meer slaagkansen cree¨ren. De invoering van een nieuw medium zet leerkrachten ertoe aan na te denken over de klassieke frontale lesopzet, waarbij leerstof lineair en vaak individueel verwerkt wordt, zonder veel communicatie. De integratie van ICT en communicatieve vaardigheden vergt een nieuwe didactiek : actief en zelfstandig leren, afgestemd op de voorkennis van de leerlingen staat centraal. Binnen OnderStroom wordt het werken aan de computer altijd in groepjes georganiseerd : door de aard van de taak (zelfsturend en probleemoplossend) heeft heel wat interactie plaats zowel op het vlak van organisatie, als op het vlak van taal en inhoud. Een motiverende taak en de computeromgeving zorgen voor een hoge betrokkenheid. De groepsleden kunnen elkaar aanvullen of bijsturen. In kleinere groepen komen leerlingen ook beter aan bod en leren ze gemakkelijker van elkaar. De leerlingen krijgen uitgebreid kansen om te leren samen te werken, afspraken te maken, leiding te geven, een planning op te maken, ... De taken zijn


&


Black plate (58,1)


&

14

ook ingebed in een ruimere thematische context, waardoor de behoefte aan informatie-uitwisseling en overleg tussen de verschillende groepjes nodig blijkt. Verschillende groepen kunnen hun inzichten met elkaar confronteren. Elke groep heeft een eigen inbreng en verantwoordelijkheid. Er zijn ook uitgebreide mogelijkheden tot interactie met de leerkracht, vanuit zijn rol als ondersteuner/‘feedbacker’, zowel in de klassituatie als in de rol van Reggie. Een voorbeeld uit OnderStroom : de leerlingen gaan uitzoeken hoe ze op een milieuvriendelijke manier de school kunnen verwarmen en van stroom voorzien. Hiervoor gaan verschillende groepjes leerlingen verschillende opties na : Is zonne-energie mogelijk ? Wat zijn de voor- en nadelen van windenergie ?

Welke

mogelijkheden

biedt

energie

uit

waterkracht ?,...

Uiteindelijk wisselen de groepjes hun informatie uit en overlegt de klas om tot een gezamenlijk standpunt te komen. Naast deze klasinterne communicatie biedt de OnderStroom-website via het forum de mogelijkheid tot schriftelijke interactie met leerlingen uit andere deelnemende klassen. Leerlingen kunnen er vragen stellen, informatie en ervaringen uitwisselen, hun mening geven, ... (zie ook het deel 2.1. Motivatie).

&

3. Algemene conclusie De vraag of ICT een meerwaarde kan bieden voor het onderwijs, is niet zo eenvoudig te beantwoorden. Het hangt af van de aard van de activiteit waarmee de lerende geconfronteerd wordt en de interactieve context waarbinnen een ICT-activiteit wordt opgezet. Het gebruik van een nieuw medium, computer en internet, vraagt dat leerkrachten over hun onderwijs en over goed onderwijs nadenken. Alleen zo kan de implementatie succesvol verlopen en kan de computer een rol spelen als motor voor onderwijsvernieuwing. Dit vraagt om een aangepaste didactiek. OnderStroom gaat uit van ‘al doende’ en probleemoplossend leren in authentieke situaties, met andere woorden van een probleemgerichte didactiek. Dit kan door internet te gebruiken op een natuurlijke manier, vanuit een motiverende uitdaging die behoeften creeërt, die leerlingen voor problemen stelt. Daarbij is er ruimte voor authentieke interactie en worden computervaardigheden, taalvaardigheden en vakinhouden verworven via


&


Black plate (59,1)


&

15

betrokken bezig zijn met motiverende taken in een krachtige leeromgeving. Bij het cree¨ren van deze krachtige leeromgeving kan ICT zeker een rol spelen. Meer informatie over het OnderStroom-project :

&

n

http ://www.onderstroom.be/leerkrachten

n

[email protected]

4. Literatuur Callebaut, I. en Devlieghere, J., Onderstroom : een internetproject rond het thema energie, 2002 (lespakket gratis te downloaden van de site http ://www.onderstroom.be). Callebaut, I., Internet en communicatieve vaardigheden : elk nadeel heeft zijn voordeel, in Mottart, A. (red.), Retoriek en praktijk van het schoolvak Nederlands 2002, Gent, Academia Press, 2003, p. 63-72. De helft van de leerlingen ziet geéń computer in de les, in Klasse, 2003, nr. 133. Devlieghere, J., ICT ontdekken in de derde graad van het basisonderwijs, in Vonk, 2002, 31 (5), p. 3-19. Schrooten, W., Een computer is geen boek ... ICT en taakgericht leesonderwijs, in Colpin e.a. (red.), Leesrijk school- en klasklimaat, Antwerpen, Garant, 2002, p. 201-218. Van Gorp, K., Gedreven door nieuwsgierigheid. Het gebruik van informatieve bronnen in wereldorie¨ntatie, in Colpin e.a. (red.), Leesrijk school- en klasklimaat, Antwerpen, Garant, 2002, p. 201-218.

Noten 1. 2. 3. 4.


Het zorgverbredingsconcept (ZVB) was samen met het onderwijsvoorrangsbeleid (OVB) de voorloper van het huidige gelijke-onderwijskansenbeleid (GOK). Meer informatie op http ://www.terranova.kuleuven.be. Voor meer informatie over taakgerichte didactiek : Colpin e.a. (red.), Een taak voor iedereen. Perspectieven voor taakgericht onderwijs, Leuven, Garant, 2000. Het artikel Internet in de klas in Klasse (134) verwijst naar het onderzoek ‘Internet in de lagere school : een stand van zaken in West-Vlaanderen’ van Katie Goeman en Arne Van Belle (VUB).

&


Black plate (60,1)


&

16


&


Doe er iets aan! Internet ontdekken in de klas met OnderStroom

Recommend Documents