Diversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit Prof. Dr. Walter Devillé
Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg UvA ‘Vluchtelingen en Gezondheid’
OMGEVING
GEZONDHEIDSGEDRAG
POPULATIE KENMERKEN
PERSOONLIJK GEZONDHEIDSGEDRAG
GEZONDHEIDSZORGSYSTEEM ONTVANKELIJK / AANLEG
MIDDELEN
UITKOMSTEN
ERVAREN GEZONDHEID
BEHOEFTES
GEMETEN GEZONDHEID
EXTERNE OMGEVING
GEBRUIK GEZONDHEIDSZORG
Model van R. Andersen, 1995
GEBRUIKERS SATISFACTIE
OMGEVING
POPULATIE KENMERKEN
ONTVANKELIJKHEID/AANLEG • demografisch: • leeftijd • geslacht • genetisch • psychologisch • sociale structuur: • status • copingsgedrag • opleiding • beroep • etniciteit • cultuur • sociale netwerken • gezondheidsbeeld • attituden • kennis • waarden
GEZONDHEIDSGEDRAG
UITKOMSTEN
Diversiteit en slechte ervaren gezondheid 2,8
3 OR
2 1 0
1,1
1,6
Geslacht • Levensverwachting (2011) : – België: vrouwen: 82,9j – mannen: 77,8j – Vlaanderen: 83,6j 78,6j – Op 80jaar: leven nog 68% van de vrouwen, 52% van de mannen – Verschillen: • Jonge leeftijd: verkeersongevallen • 60-80j: longkanker, coronaire hartziekten, COPD, beroerte – Levensverwachting zonder chronische ziekten: 42 jaar vrouwen – 48 jaar mannen
Geslacht Sterfteratio mannen versus vrouwen naar leeftijd (vijfjaarsklassen) in 2007 (Bron: CBS Doodsoorzakenstatistiek, bewerkt door het RIVM)
Sterfte per 100.000 mannen gedeeld door de sterfte per 100.000 vrouwen
Geslacht
– Verklaringen: • Sterfteoorzaken • Leefstijlgedrag: roken, alcohol, roekeloos gedrag • Genetisch: oestrogenen beschermen tegen ischemische ziekten (hart/ vaat) • Traditionele sociale rollen: verschillen verkleinen
UITKOMSTEN POPULATIE KENMERKEN
Geslacht (vrouw vs man)
GEZONDHEIDSGEDRAG
• leefstijl: • roken + • drinken + • dieet + • beweging • gewicht Verschillen verkleinen
+ = beter ; - = slechter
gezondheid • gerapporteerde gezondheid – • acute klachten – • chronische aandoeningen – • beperkingen – • geestelijke gezondheid – Verschillen nemen toe • levensverwachting + zorggebruik • huisarts hoger • fysiotherapeut hoger • tandarts hoger • specialist hoger • GGZ hoger • alternatief hoger • thuiszorg hoger • medicijnen hoger Verschillen nemen toe
Socio-Economische Status • Arbeidsmarktpositie: Werkend <> werkloosheid / arbeidsongeschiktheid – healthy worker effect + – effecten van inkomen, eigenwaarde, sociale contacten
• Lage SES: – – – –
Laag geboortegewicht, meer ziek & beperkingen Chronische aandoeningen: 50% hoger Levensverwachting: 4 jaar korter Gezonde levensverwachting: 10 – 15 jaar korter
Socio-Economische Status
• Verklaringen: selectie + causaal – Fysische omgevingsfactoren (buurt + werk) – Sociaal: • psychosociale stress door financiële zorgen, werkdruk, zwakke locus of control • minder steun sociale omgeving
– Gedrag: roken, voeding, beweging
Levensverwachting naar opleidingsniveau, 1997-2005 (CBS, 2008f).
Prevalentie van een minder goede ervaren gezondheid in de Nederlandse populatie van 25 jaar en ouder, naar hoogst voltooid opleidingsniveau; gestandaardiseerd naar de bevolking van 2007 (Bron:POLS, gezondheid en welzijn, 2007).
Prevalentie van kanker in de Nederlandse populatie van 25 jaar en ouder, naar hoogst voltooid opleidingsniveau; gestandaardiseerd naar de bevolking van 2007 (Bron: POLS, gezondheid en welzijn, 2007)
Prevalentie van hartaandoeningen in de Nederlandse populatie van 25 jaar en ouder, naar hoogst voltooid opleidingsniveau; gestandaardiseerd naar de bevolking van 2007 (Bron: POLS, gezondheid en welzijn, 2007
UITKOMSTEN POPULATIE KENMERKEN
Socio-economische Status (SES) (laag vs hoog)
GEZONDHEIDSGEDRAG
• leefstijl: • roken • drinken • dieet – • drugs • beweging ? • gewicht Verschillen nemen af of stabiel
+ = beter ; - = slechter
gezondheid • gerapporteerde gezondheid – • acute klachten – • chronische aandoeningen – • beperkingen – • geestelijke gezondheid – Verschillen nemen toe • levensverwachting zorggebruik • huisarts hoger • tandarts minder • specialist ? • GGZ minder • alternatief minder • thuiszorg hoger • medicijnen recept meer • medicijnen vrij minder • preventie minder
Etnische minderheden in Nederland x 1000
2100
44%
1800 1500
40%
44%
1200
56% 59%
900 600 300 0 1996
2005
2012
Totaal niet-westerse migranten 1ste generatie
1996
2005
2012
Totaal westerse migranten 2de generatie
Conceptueel model
Etnische herkomst
Achterliggende Mechanismen
Specifieke Determinanten
Ziekte & Gezondheid
Welke factoren veroorzaken de verschillen in gezondheid tussen etnische groepen?
Etnische herkomst
Stronks et al. 1999
Genetische kenmerken
Leefstijl
Migratie geschiedenis
Physische omgeving
Culturele kenmerken
Sociale omgeving
Etnische identiteit
Psycho-sociale stress
Positie Gastland
Gebruik Gezondheidszorg
Kenmerken etnische groep (verklarende mechanismen)
Specifieke kenmerken
Gezondheid & Ziekte
Sterfterisico van Turken Marokkanen, Surinamers en Antillianen t.o.v. autochtonen, gecorrigeerd voor leeftijd ( Bos et al., 2004a)
• lagere socio-economische status • burgerlijke status (S en A mannen) • leeftijdsomslag: jongeren hogere sterftekans / ouderen lager
Sterfte van niet-westerse allochtone mannen ten opzichte van autochtone mannen (=100) naar leeftijd en herkomstgroep in 2002-2006 (Garssen & Van der Meulen, 2007).
Moedersterfte naar bevolkingsgroep, per 100.000 levendgeborenen in de periode 1996-2005 (Schutte et al., 2010).
De gezondheidstoestand van allochtone groepen ten opzichte van de autochtone bevolking. . Turken
Marokkanen
Surinamers
Antillianen
Ervaren gezondheidb
+
+
+
+
Perinatale sterfte
+
+
+
+
Zuigelingensterfte
+
+
+
+
Schizofrenie
0/0
+/0
+/+
+/+
Depressie
+/+
+/+
Diabetes
+
+
+
Hart- en vaatziekten
+
-
+
0
- Infectieuze en parasitaire ziekten
0/0
0/0
0/0
0/0
- Kanker
0/-
-/-
-/-
0/0
- Diabetes
0/0
0/0
+/+
0/0
- Ziekten van hart- en vaatstelsel
0/0
0/0
0/0
0/0
- Ziekten van ademhalingsorganen
0/0
0/0
0/0
0/0
- Aandoeningen van de perinatale periode
0/0
0/0
0/0
0/+
- Niet-natuurlijke doodsoorzaken
0/0
0/0
0/0
0/0
Doodsoorzaken(mannen/vrouwen) :
Prevalentie van klinisch relevante depressieve symptomen bij Turken, Marokkanen en autochtonen in de leeftijd van 55-74 jaar (in %) (Bron: Van der Wurff et al., 2004).
• Turkse en Marokkaanse ouderen veel depressiever dan autochtoon • Turkse ouderen > Marokkaanse; vooral ouder vrouwen > 65j • 1/3 Turkse allochtonen angstig of depressief, vooral vrouwen
Vitamine D tekort allochtonen: Surinaams-Hindostaans Surinaams-Creools Turks Marokkaans Subsahara Afrikaans Overige volwassenen Autochtone Nederlanders
51%. 45% 41% 37% 19% 29% 6%
Zwangere vrouwen: 84% van de Turkse en 81% van de Marokkaanse vrouwen, overige niet-westerse 59% en bij de Westerse vrouwen was er maar bij 8% een tekort (Van der Meer, 2010 onderzoek onder 600 volwassenen in DenHaag)
UITKOMSTEN POPULATIE KENMERKEN
GEZONDHEIDSGEDRAG
gezondheid • gerapporteerde gezondheid – T! • acute klachten – • chronische aandoeningen –/+ • beperkingen – • geestelijke gezondheid –
Etniciteit (allochtoon vs autochtoon)
• leefstijl: • roken T- / M v + • excessief drinken = • dieet +/= • beweging – T/M • gewicht -
T(urks), M(arokkaans, S(urinaams), A(ntilliaans); m(an), v(rouw)
+ = beter ; - = slechter
• levensverwachting -/+
zorggebruik • huisarts evenveel/ meer (T) • fysiotherapeut minder • tandarts meer • specialist meer • GGZ evenveel/minder (M) ? • alternatief minder • thuiszorg minder • medicijnen recept +/• medicijnen vrij minder • preventie minder
Specifieke gezondheidszorgproblemen • • • • •
Gebruik van preventieve zorg? Gebruik van thuiszorg Voorzieningen voor ouderen Kwaliteit van zorg Instroom en doorstroom van allochtoon personeel in zorg en welzijn • Zorgverleners onder vluchtelingen en asielzoekers • Geestelijke gezondheidszorg voor asielzoekers • Maatschappelijke zorg voor vluchtelingen
Etniciteit, geslacht en gezondheid
Etnische gender verschillen: gezondheid (Gerritsen & Devillé, 2007)
Gezondheid (%) (Zeer) slechte ervaren gezondheid
> 1 acute aandoening laatste 2 weken
>=1 chronische aandoening laatste 12 maanden
Autochtoon (7.789) V M
Antilliaan (284) V
M
Surinamees (394) V M
Marokkaans (397) V M
Turks (437) V
M
19
16
36
22
31
34
45
24
43
33
81
68
77
64
79
63
89
65
83
64
70
60
73
57
61
56
73
45
64
50
Slechte ervaren gezondheid gecorrigeerd voor leeftijd en SES 4,5 4 3,5 3
OR
2,72
2,5 2
2,02
1,95
1,5 1
1,14
0,92
0,5 0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
>1 acute aandoening voorbije 2 weken gecorrigeerd voor leeftijd en SES 8 7 6 5 4,48
OR 4 3 2
2,87 1,89
2,01
1,97
Antilliaans
Surinaams
1 0
Nederlands
Marokkaans
Turks
>= 1 chronische aandoening laatste 12 maanden gecorrigeerd voor leeftijd en SES 6 5 4 3,49
OR 3 2,27
2 1,53
1
2,33
1,35
0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
Geslachtsverschillen in gezondheid (gecorrigeerd) Slecht ervaren gezondheid
Acute aandoeningen
Chronische aandoeningen
Etniciteit, geslacht en gezondheidszorg
Contact met huisarts laatste 2 maanden (gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid)
Hospitalisatie laatste 12 maanden (gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid) 12 11 10 9 8 7
OR
6 5
4,03
4 3 2 1
1
1,6
1,28
0,98
0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
Fysiotherapie laatste 12 maanden (gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid) 3,5 3 2,5
OR
2 1,5 1
1,16
1,31
1,14 0,81 0,57
0,5 0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
Poliklinische Geestelijk GeZondheidszorg (gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid) 8 7 6 5
OR 4 3
2,92 2,36
2 1
1,43
1,03
0,81
0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
Geslachtsverschillen in gezondheidszorg (gecorrigeerd) Huisarts
Fysiotherapie
Hospitalisatie
Poliklinische GGZ
Conclusies • Gezondheid: genderverschillen gaan bij alle etnische groepen in de verwachte richting: vrouwen > slechtere gezondheid • Genderverschillen in gezondheid zijn in alle groepen groter uitgezonderd voor Antillianen in vergelijking met Nederlandse autochtonen • Genderverschillen onder Turkse allochtonen grootst • Zorg : vrouwen gebruiken meestal meer zorg, buiten een paar uitzonderingen vooral onder Surinaamse migranten • Zorg: geen duidelijke trend of verschillen tussen groepen • Surinamers geen genderverschillen voor HAzorg of fysiotherapie, bij Marokkanen geen voor fysiotherapie • Voor hospitalisatie enkel verschillen onder Turken • Poliklinische GGZ enkel onder Surinamers en Marokkanen
Dank u voor uw aandacht…..
Patient use of health care Native (7.789)
Health care (%) Contact GP last 2 months Hospitalisation last 12 months
Contact physiotherapist last 12 months Contact ambulatory mental health service
Antillean (284)
Surinamese (394) W M
W
M
W
M
Moroccan (397)
Turkish (437)
W
M
W
M
46
37
55
51
55
38
61
43
55
38
8
7
7
5
10
7
12
2
7
6
16
13
18
20
12
9
17
10
14
12
7
5
11
5
14
12
12
9
14
3
