Laura Hompus Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek. Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek

Laura Hompus - 3157482 Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek

Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek

1


Inhoud Introductie.................................................................................................................................................................................. 3 Opdrachten................................................................................................................................................................................. 4 Hoofdstuk 1: Feminisme als strijdtoneel .................................................................................................................. 4 Vraag 1................................................................................................................................................................................ 4 Hoofdstuk 2: Het lichaam als strijdtoneel ................................................................................................................ 4 Vraag 2................................................................................................................................................................................ 4 Vraag 5................................................................................................................................................................................ 5 Hoofdstuk 3: Kennis als strijdtoneel........................................................................................................................... 6 Vraag 1................................................................................................................................................................................ 6 Vraag 4................................................................................................................................................................................ 7 Hoofdstuk 4: Disciplinariteit als strijdtoneel .......................................................................................................... 7 Vraag 2................................................................................................................................................................................ 7 Vraag 4................................................................................................................................................................................ 8 Hoofdstuk 10: Cindy Sherman in gevecht met feminisme en (mode)fotografie ...................................... 9 Vraag 1................................................................................................................................................................................ 9 Hoofdstuk 12: Lara Croft, Kill Bill en de strijd om theorie in de feministische film-wetenschap ... 10 Vraag 2.............................................................................................................................................................................. 10 Hoofdstuk 14: De politiek van Florence Nightingale in de feministische geschied-schrijving ........ 11 Vraag 6.............................................................................................................................................................................. 11 Conclusie ................................................................................................................................................................................... 13 Literatuur .................................................................................................................................................................................. 13

2


Introductie Vandaag de dag leven we in Nederland in een samenleving waarin vrouwen gelijkgesteld worden aan mannen. We hebben evenveel rechten en plichten en krijgen evenveel kansen. Maar is dat wel werkelijk zo? Daar zijn de meningen over verdeeld. Voor mij staat in ieder geval vast dat het altijd verstandig is om met een kritische blik te blijven kijken naar de rol van vrouwen en gender in de samenleving. Deze kritische houding vormt voor mij een reden om deze cursus te volgen. Als student Liberal Arts & Sciences wordt van me verwacht dat ik een brede maatschappelijke interesse heb, interdisciplinair denk, en met een kritische blik naar de wereld kijk. Op het evalueren van het emancipatiebeleid van de Vlaamse overheid na heb ik echter nog geen onverdeelde aandacht besteed aan feminisme en gender als wetenschappelijke onderwerpen. Na drie jaar studeren vond ik het hoog tijd worden om daar verandering in aan te brengen. In dit portfolio kijken we aan de hand van de literatuur uit ‘Gender in Media, Kunst en Cultuur’ naar de positie van de vrouw vanuit verschillende invalshoeken. Dat vind ik als LAS’er niet alleen belangrijk, het geeft ook een mooi beeld van het wetenschapsgebied Vrouwenstudies. Gender en feminisme zijn niet volledig vanuit een standpunt te beschrijven. De vragen die achter in het boek gesteld worden, dwingen ons na te denken over de teksten en te reflecteren op je eigen visies en veronderstellingen. In dit portfolio is te lezen wat het resultaat is van mijn nadenken.

3


Opdrachten Op de volgende bladzijden zijn de antwoorden op tien vragen uit het boek ‘Gender in Media, Kunst en Cultuur’ te vinden, georganiseerd op volgorde van hoofdstuk.

Hoofdstuk 1: Feminisme als strijdtoneel Vraag 1 Is er in je opleiding aandacht besteed aan feminisme? Zo nee, waar kan dat aan liggen? Zo ja, waarmee wordt feminisme dan geassocieerd? Verwijs in je antwoorden naar een tekstboek uit een inleidend vak dat je in het eerste jaar van de opleiding hebt gevolgd. In mijn opleiding is er niet concreet aandacht besteed aan feminisme. Dat ligt enerzijds aan het feit dat de opleiding Liberal Arts & Sciences(LAS) zich niet richt op één vakgebied binnen de wetenschap, maar vele verschillende met elkaar verbindt. Anderzijds heeft dat ook als gevolg dat er niet vanuit een tunnelblik alleen maar kritiek wordt geleverd op wetenschap “omdat het door mannen is bedacht”, maar blijft er ruimte over om elke situatie als uniek te bekijken en er zo onbevooroordeeld mogelijk mee aan de slag te gaan. Wel heb ik een vak kunnen volgen dat de meer praktische en hedendaagse gevolgen van het feminisme belichaamt. In de cursus “Beleid en Evaluatieonderzoek” binnen Algemene Sociale Wetenschappen werd er onderzoek gedaan naar het beleid van verschillende instanties ten aanzien van het doorbreken van het Glazen Plafond. Alleen al het bestuderen van de verschillen in vertegenwoordiging van man en vrouw in de hogere regionen van de arbeidsmarkt is een weergave van het bewustzijn dat die ongelijke vertegenwoordiging niet klopt. De specifieke vragen binnen de cursus waren: “Nu we weten van de ongelijkheid, wat doen we er concreet aan om die ongelijke vertegenwoordiging op te heffen?” “Wat kunnen wij als overheid, onderwijsinstelling en bedrijf doen, en werken die maatregelen?” In de cursus werd er niet eens zozeer stil gestaan bij de vraag of en waarom de ongelijkheid ontstaan was; er was meteen duidelijk dat er wat aan gedaan moet worden. Dat vind ik de belangrijkste houding die men zich kan wensen.

Hoofdstuk 2: Het lichaam als strijdtoneel Vraag 2 Waaruit bestond de feministische kritiek vanaf de jaren zeventig op de gangbare interpretaties van het lichaam? Tegenwoordig wordt in de feministische kritiek op representaties van het vrouwelijk lichaam veel aandacht besteed aan videoclips. Kijk een tijdje naar MTV of TMF en rapporteer je bevindingen. De gangbare interpretaties van het lichaam van voor het feminisme waren met name beargumenteerd vanuit het fenotype1. Zag men er uit als een man, dan hoorde men zich ook zo te gedragen. Had men vrouwelijke kenmerken, dan werd men als vrouw bestempeld. Deze indeling in sekses was gelijk Fenotype is de uiterlijke weergave van de genetische codering (genotype) in het menselijk lichaam. Waar een bepaalde eiwitsequentie in het DNA codeert voor een bepaalde oogkleur, is het fenotype de uiteindelijke weergave van die codering. Bijvoorbeeld: atcgaaggcctta (nep genotype) codeert voor groene ogen (fenotype). 1

4

Laura Hompus - 3157482 Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek bepalend voor de rol die in de samenleving vervuld zou worden; mannen waren machtig en superieur, vrouwen hadden zich maar te schikken naar de man. Volgens prefeministische (mannelijke) biologen was die niet meer dan logisch, aangezien het mannelijk lichaam sterk en gespierd was, geschikt om te vechten en jagen. Het vrouwelijk lichaam was zwak en zacht, slechts geschikt om te verzorgen en te zogen. Het vrouwelijk lichaam was gemaakt om kinderen te krijgen, te zogen en zonodig ook de man te voorzien in zijn vleselijke lusten. De feministische kritiek op deze representaties was dat gender, de sekserol in de maatschappij, niet van tevoren vastgelegd was. Wie of wat je bent en doet heeft niks te maken met het X of Y chromosoom dat ergens voor het blote oog onzichtbaar in het DNA verborgen ligt. Gender is namelijk een sociaal construct dat het mogelijk maakt de ongelijkheid tussen sekses aan te vechten (Butler, 1990, zoals geparafraseerd door Asberg in Gender in media, kunst en cultuur 2007: 36) . Door nu te kijken naar zenders als MTV en TMF, waar veelvuldig videoclips voorbij komen waarin vrouwenminimaal gekleed te zien zijn, kunnen twee conclusies worden getrokken. Aan de ene kant zien we stoere rappers, die als pimps een schare lekkere ho’s om zich heen heeft. De vrouw is hierin niet meer dan een slaafje, een accessoire van de man. Grote borsten, brede heupen en schuddende billen schreeuwen vruchtbaarheid en gewilligheid. Aan de andere kant zien we ook beeldschone zangeressen die in minioutfits zich wulps en verleidelijk presenteren. Maar wel omdat zij dat willen. Die representatie van het vrouwelijk lichaam geeft aan dat we zelf macht hebben over ons lijf en seksualiteit. We zijn sterke vrouwen, en als we blij zijn met ons uiterlijk laten we dat lekker zien. Wij hebben mannen in onze macht, betoveren hen met onze blik en spelen met ze zonder dat ze er erg in hebben. Dat is naar mijn idee de juiste insteek. Vraag 5 Op welke wijze levert de cyborg commentaar op vroegere feministische benaderingen van de biologie? Op basis waarvan zou je kunnen zeggen dat de nadruk op cultuur in plaats van natuur even rigide is als een biologisch determinisme? Ten tijde van haar uitvinding moest de cyborg dienen als een hybride vorm van mens en machine om onderzoek in de ruimte beter te doorstaan. Zeker toen tijdens de Koude Oorlog de strijd om ruimte in het universum hoog op de agenda stond, dachten de Verenigde Staten hun positie sterk te kunnen verbeteren met behulp van een controleerbare, aanstuurbare übermens-machine. De feministische benadering van de biologie ging in tegen de deterministische opvattingen die er tot dan toe op na werden gehouden. De rol die mensen in de samenleving vervullen met bijbehorende gedragingen hangt volgens feministen niet enkel af van de genetische programmering die men bij de conceptie meekrijgt, maar ook van de cultuur waarin iemand opgroeit. Dat betekent dus dat vrouwen niet voorbestemd zijn om de onderdrukte partij in de samenleving te belichamen, enkel omdat zij van nature geen last hebben van territoriumdrift, agressie en andersoortige mannelijke illusiekenmerken van suprematie. Om het anders te stellen: men heeft zijn of haar eigen rol en die van anderen in de hand, gender is een sociaal construct. Zaken en handelingen zijn regelbaar. De cyborg is een mooie aanvulling op deze kritiek op het biologisch determinisme. Door het menselijk lichaam te voorzien van ‘technische snufjes’ zoals anticonceptie, reageerbuisbevruchting en dergelijke

5

Laura Hompus - 3157482 Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek kon het vrouwelijk lichaam bevrijd worden van de als inferieur beschouwde, biologisch gedetermineerde levenstaken (Asberg in Gender in media, kunst en cultuur 2007: 38). De vrouw hoefde geen vrouw meer te zijn (in de onderdrukte zwakkere betekenis van het woord), kon macht nemen over eigen lichaam en seksualiteit. Niet langer bepalen biologische factoren hoe iemand is, maar slechts cultuur. Nu is dit in mijn optiek even onwenselijk als het denken in biologisch determinisme. Er zijn nu eenmaal fysieke verschillen tussen man en vrouw waar je niet omheen kunt. Mannen zijn over het algemeen robuuster gebouwd dan vrouwen. Vrouwen zijn de enigen die op natuurlijke manier kinderen kunnen baren en zogen. Dat onderscheid werkt al een bepaalde rolverdeling in de hand. Een rolverdeling die niet zozeer seksistisch is, als wel economisch en efficiënt. De kunst is om een balans te vinden tussen deze twee uitersten en af te gaan op wat iemand zelf wil. Bovendien: wat definieert nu werkelijk welk van de twee je bent? Het feit dat je borsten of een penis hebt? Uiteindelijk kun je er niet alleen van uitgaan dat cultuur als enige vormend is. Dan is het hele doel van feministische theoretici aan ons voorbij gegaan. De bedoeling was juist om de grenzen van disciplines en hun paradigma’s te ontstijgen, om een postdisciplinaire benadering van wetenschap na te streven. Dan moet ook geaccepteerd worden dat cultuur en natuur onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Beter is nog om het onderscheid tussen cultuur en natuur te vergeten. Dingen benoemen zorgt voor een versterking van hokjesdenken, de menselijke drang van mensen om dingen volgens strakke lijnen te categoriseren. Hokjesdenken gaat gepaard met oordeelvorming, en oordeelvorming met vooroordelen. In de wetenschap moet je juist proberen zo neutraal mogelijk te blijven. Oftewel: met de cyborg werd de controle genomen voor een hybride, ubervorm van de wetenschap.

Hoofdstuk 3: Kennis als strijdtoneel Vraag 1 Het feministische standpuntdenken beweert dat objectieve kennis in de traditionele betekenis niet betrouwbaar genoeg is. Geef een samenvatting van de achterliggende redenering en gebruik daarbij de termen ‘standpunt’ en ‘oppositioneel subject’. Illustreer je antwoord met een hedendaags voorbeeld. Objectieve kennis in de traditionele betekenis van het woord wil zeggen: de kennis die werd verkregen door mannelijke onderzoekers die gebonden waren aan disciplinaire paradigma’s. Voordat het feminisme opkwam, werd er in de wetenschap grotendeels van uit gegaan van een positivistisch wereldbeeld. Zolang rationele, mannelijke onderzoekers er maar een vaste methodologie op nahielden, waren zij in staat om de werkelijkheid te ontrafelen in haar ware vorm. Dit geeft in de optiek van feministische theoretici echter een eenzijdig gekleurd wereldbeeld. Door ook naar de wereld te kijken vanuit een vrouwelijk en kritisch-feministisch standpunt (itt het toen dominante middleclass mannelijke), kunnen delen van de wereld beschreven worden die tot dan toe verborgen waren gebleven (Bracke en Puig de la Bellacasa, 2007: 53). Door vrouwen te erkennen als bronnen van kennis die te putten uit de ervaringen van tijdenlange onderdrukking, ontstaat de mogelijkheid om beide zaken te combineren. Met name voor de inbreng van zwarte onderdrukte vrouwen had Patricia Hill Colins een term bedacht, namelijk ‘outsiders

6

Laura Hompus - 3157482 Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek within’. Deze vrouwen hadden een tweesporenbewustzijn, namelijk het vermogen om dingen vanuit het perspectief van de onderdrukte en dominante partij te zien (Bracke en Puig de la Bellacasa, 2007: 55). De vrouw is in dezen een oppositioneel subject: kennisvormend maar ook verantwoording afleggend over eigen werk. Heden ten dage hebben wij hier vele voorbeelden van, maar de meest opvallende vind ik Oprah Winfrey. Zij is dan wel niet in de wetenschap actief, maar heeft een enorme invloed in de wereld. Dit is onder meer te danken aan haar affiniteit met de geschiedenis van de onderdrukking van zwarte mensen, maar ook aan het feit dat zij een vrouw is die veel vragen stelt over de gang van zaken in de wereld. Ze neemt niet alles klakkeloos voor waar aan en blijft kritische vragen stellen. Niet elke aflevering van haar show gaat over serieuze zaken, maar toch weet ze mij elke keer te triggeren om de huidige status quo in twijfel te trekken. Of zij nu met juiste informatie komt is dan niet eens meer het belangrijkste. Wat het belangrijkste is, is dat mensen aan het denken worden gezet. Vraag 4 Kunnen mannen kennis produceren vanuit een (feministisch) standpunt? Leg uit waarom wel/niet. Deze vraag zou op twee manieren beantwoord kunnen worden. Enerzijds zeg ik dat mannen inderdaad kennis zouden kunnen produceren vanuit een feministisch standpunt. Een van de kenmerken van het standpuntdenken is dat ervaringen worden meegenomen bij het formuleren van kennis. Niet zozeer de ervaring zelf wordt meegenomen, als wel het besef dat ervaringen en daarmee ook de beleving van wetenschap an sich gekleurd zijn door persoonlijke gevoelens. Ook mannen ervaren de wereld. Het marxisme, dat het standpuntdenken heeft beïnvloed, leert ons ook dat de kennis die wordt opgedaan door onderdrukte partijen een betere weergave van de wereld tot gevolg heeft (Bracke en Puig de la Bellacasa in Gender in media, kunst en cultuur 2007: 54). Ook mannen kunnen onderdeel uit maken van een onderdrukte populatie (zoals in delen van de wereld het geval is). Dan zouden zij theoretisch gezien dus de partij zijn die de meest ware weergave van de realiteit kunnen bieden. Ook mannen kunnen hun ervaringen delen en er over nadenken. Aan de andere kant: het standpuntdenken wordt ook uitgelegd als een gedeelde positie van waaruit de wereld begrepen wordt met het doel om de wereld te veranderen. (Bracke en Puig de la Bellacasa in Gender in media, kunst en cultuur 2007: 58). En: wij vrouwen putten ook uit een gezamenlijke ervaring van zowel onderdrukking als niet onderdrukking. Mannen kunnen dat niet zeggen, omdat zij altijd de dominante positie in de wereld hebben ingenomen. Mannen kunnen hooguit leren van onze ervaringen, en er rekening mee houden in hun manier van denken, maar de echte kracht zit toch echt in de solidariteit van de Sisterhood.

Hoofdstuk 4: Disciplinariteit als strijdtoneel Vraag 2 Zijn er verbanden tussen de begrippen “een politiek van plaats’ en een ‘politiek van citatie’? Welke zijn dat? Een politiek van plaats is er een die zich richt op de verschillen tussen vrouwen onderling. Niet alleen het vrouw-zijn deed ertoe, er werd ook gekeken naar ras/etniciteit, klasse, seksualiteit en andere

7

Laura Hompus - 3157482 Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek persoonlijke kenmerken (Wekker, 2007). Met dit onderscheid wordt er nadruk gelegd op de verschillende posities van vrouwen en de macht die hiermee gepaard gaat. Een politiek van citatie is er een waarin gekeken wordt naar wie haar stempel drukt op de kennis die geciteerd en gecanoniseerd wordt (Wekker 2007). Er zijn zeer zeker verbanden tussen deze twee verschillende politieken. Ze komen mijns inziens voor een deel met elkaar overeen, namelijk op het vlak dat in beide gevallen er partijen zijn die niet gehoord worden. Dat is natuurlijk een ruim begrip, maar wat ik er mee bedoel is het volgende. Wekker geeft aan in haar artikel dat feministen van kleur er op gewezen hebben dat hun kennis pas werd gevalideerd als een witte feministe haar stempel er op gedrukt had (Wekker, 2007). In beide gevallen is er sprake van een machtsverhouding waar een van de twee partijen het er slechter van afbrengt. Vraag 4 Welke wetenschapsopvatting is het meest dominant binnen de discipline waarmee je zelf het meest bekend bent? Waaraan lees je dat af? Deze vraag is niet eenvoudig te beantwoorden, en daarmee des te interessanter. Zoals eerder naar voren is gekomen in dit portfolio, is LAS niet in te delen binnen één discipline, discipline traditioneel uitleggend als een academisch vakgebied met een eigen epistemologie, methodologie en paradigma (Wekker in Gender in media, kunst en cultuur 2007: 66). Juist doordat ik bij Liberal Arts te maken krijg met cursussen van verschillende faculteiten en vakgebieden heb ik een bredere kijk ontwikkeld, een zogenaamde helikopterblik, op de culturen die bij afzonderlijke disciplines heersen. Het werken met verschillende wetenschapsopvattingen hebben me geleerd de verschillen te zien, maar ook de overeenkomsten. Binnen LAS heb ik gekozen voor de richting Algemene Sociale Wetenschappen, een discipline waarin sociologie, antropologie en psychologie sterk vertegenwoordigd zijn. Elk van deze vakgebieden kent een eigen manier van denken, onderzoek doen en rapporteren. Antropologie gaat meer uit van een sociaal constructivisme, dat te onderzoeken is met kwalitatief onderzoek. In dit vakgebied worden vooral diepte-interviews gehouden en doet men aan participerende observatie. Psychologen werken meer vanuit het positivisme; Er is een realiteit die door middel van experimenten en statistisch onderzoek beschreven kan worden. Sociologie zit daar een beetje tussen in; afhankelijk van het subject wordt er voor een kwalitatieve of kwantitatieve onderzoeksmethode gekozen. In een inleidende cursus wordt er aandacht besteed aan deze verschillende methoden en technieken. Wat me is opgevallen, is dat binnen de vakken die specifiek als ASW-vak geclassificeerd worden (en daarmee interdisciplinair pretenderen te zijn) er meer aandacht wordt besteed aan een gemengde manier van onderzoek doen. Er wordt als het ware bij elk onderzocht onderwerp bekeken wat de beste manier is om tot een oplossing te komen, zonder direct gebonden te zijn aan één specifieke methodologie. Er wordt nagestreefd om een meer casusspecifieke onderzoeksmethode aan te houden, in plaats van de dominante disciplinaire methode. Uiteindelijk lukt het nog niet helemaal om een postdisciplinaire manier van denken er op na te houden binnen ASW. Enerzijds komt dit door het feit dat de cursussen vanuit de verschillende opleidingen gegeven worden. Er wordt toch snel van uitgegaan dat het geldende discours wordt nageleefd.

8

Laura Hompus - 3157482 Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek Anderzijds is dit volgens mij te danken aan het feit dat er niet echt geprobeerd wordt om de out-of-thebox manier van denken aan te leren, zoals dat bij Liberal Arts wel gebeurt. Ik ben bij ASW nog geen cursus tegen gekomen waarin expliciet een interdisciplinaire en grensoverschrijdende manier van denken wordt aangeleerd. Gelukkig heb ik dat bij Liberal Arts en Sciences wel meegekregen, waardoor ik in ieder geval een stap verder in de richting ben van grenzeloos denken.

Hoofdstuk 10: Cindy Sherman in gevecht met feminisme en (mode)fotografie Vraag 1 Welke mogelijkheden heeft het medium fotografie vrouwen te bieden? Zoek op Internet of in de bibliotheek naar interviews met beroemde fotografes en betrek deze bij je antwoord. Allereerst wil ik beginnen met de opmerking dat ik zelf amateur-fotografe ben. Ik richt me met name op landschap en mensen (geen mode). Uit ervaring kan ik zeggen dat er oneindig veel mogelijkheden zijn aan fotografie. Omdat je zelf de controle hebt over je camera, je eigen standpunt, en het onderwerp dat je besluit vast te leggen, heb je veel invloed op het eindresultaat. Wanneer je aan portret- of modefotografie doet, kun je met je model overleggen over de pose en blik, en visagie doet ook een hoop met de uitstraling van het model. Martha Zarzycka is het met me eens. Zij zegt over Cindy Sherman: “Ze is zowel actrice als styliste, cameravrouw en regisseuse” (Zarzycka, 2007). Zarzycka slaat hiermee de spijker op zijn kop. Ik zal dat illustreren door middel van mijn visie op fotografie. Een foto is op verschillende manieren op te vatten: als weergave van een kunstwerk, als kunstwerk op zichzelf, of als kunstwerk met een boodschap. In het eerste geval beïnvloed je de instellingen van de camera zó om zo nauwkeurig en netjes mogelijk vast te leggen wat met het blote oog ook te zien is. In het tweede geval kies je de compositie2 zodanig dat het vastgelegde resultaat van artistieke waarde is. In het laatste geval probeer je met de compositie aandacht te trekken voor het onderwerp. De scheidslijn tussen deze vormen is eerder een grijs gebied, omdat weergavefoto’s heel sprekend kunnen zijn (kijk hiervoor op www.worldpressphoto.org) Juist met deze laatste vorm is heel veel uit te drukken. Om nu de brug te slaan naar het feminisme: Om aandacht te trekken voor de positie van de vrouw kan je jouw visie vastleggen in (een serie) foto(‘s). De foto voorop het boek “Gender in kunst, cultuur en Media” is hier een perfect voorbeeld van. Het 2

Met compositie bedoel ik de belichting, positionering en kadering van het onderwerp, kleurgebruik, etc.

9

Laura Hompus - 3157482 Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek beeld, ‘Unknown #122’ door Cindy Sherman laat een vrouw zien met schoudenvullingen in haar pak, groezelig haar en een defensieve houding. Volgens stereotypen voldoet dit aan het beeld dat velen van feministen hebben. Er wordt door de fotografe een beeld gecreëerd van wat zij wil dat we zien. Wat zij niet wil dat we zien, legt ze niet vast op de gevoelige plaat. Annie Leibovitz geeft ook nog eens aan dat je eenzelfde foto tien keer kan maken en tien keer een ander resultaat kan hebben (Leibovitz, jaar onbekend). De camera is als een vriend voor je, je krijgt het gevoel dat je wat aan het doen bent, omschrijft Leibovitz (Leibovitz, jaar onbekend). Je kunt ook door de jaren heen jezelf ontwikkelen in verschillende stijlen. Per situatie bekijk je dan wat het beste past, dus ook bij wat je wil uitdrukken (Leibovitz, jaar onbekend). Aan de andere kant kunnen de mogelijkheden beperkt zijn. Sherman, zoals door Zarzycka wordt uitgelegd, gebruikte in veel van haar werk zichzelf als model, en werd daarmee door zichzelf beperkt. Als witte vrouw zit ze (door het maken van zelfportretten) vast aan de witte vrouwelijkheid (Zarzycka, 2007) en onderzoekt ze alleen die kant van het spectrum. Voor haar bood fotografie wel mogelijkheden, maar die benutte ze niet in eerste instantie. Zoals ik heb laten zien, zijn er in de fotografie dus zat mogelijkheden voor vrouwen, het is aan de fotografe zelf om deze te benutten.

Hoofdstuk 12: Lara Croft, Kill Bill en de strijd om theorie in de feministische filmwetenschap Vraag 2 Is de actieheldin al dan niet een voorbeeld van geslaagde emancipatie? Geef theoretische argumenten om je antwoord te onderbouwen. En hoe zit dat met de videoclip “Smack my Bitch up” van The Prodigy? Of de soaps Desperate Housewives en Gooise Vrouwen? Emancipatie is te definiëren als het streven naar gelijkheid en gerechtigheid voor een groep die door zichzelf (en anderen) als minderheid wordt beschouwd. Vrouwenemancipatie is het streven van vrouwen om dezelfde positie als mannen te bezetten, en op dezelfde waarde geschat te worden. Die emancipatie kan zich op meerdere manieren uiten. Lara Croft komt uit een gewelddadig computerspel dat is ontworpen voor mannelijke spelers (Mikula, 2007). Zij is het eerste personage dat zich als vrouw in de game anders gedroeg dan eerder gebruikelijk was. Eerdere vrouwen in games waren ‘in nood’ en moesten worden gered door het mannelijk hoofdrolpersonage. Lara Croft is de eerste actieheldin die zelf op gewelddadige missies gaat om de wereld te redden (let op, ze redt niet specifiek een man). In de film die op het spel gebaseerd was, is dat niet veranderd. Kenmerkend aan de actieheldinnen die in toenemende mate in videogames te zien zijn, is dat ze allemaal voldoen aan het fysieke ideaalbeeld van de vrouw. Grote borsten, ronde billen en een wespentaille die anatomisch onmogelijk is. Vrouwen in videogames zijn vaak stoer, en ware vamps. Vrouwelijke gamers omschrijven haar als een symbool voor ‘avontuur, onafhankelijkheid, mogelijkheden en kracht (Mikula, 2007). In die zin zou je de emancipaie dus geslaagd kunnen noemen. Bij het kijken naar de videocilp van The Prodigy “Smack my Bitch up” (niet smack up my bitch zoals in het boek staat) ging ik er in eerste instantie van uit dat de camera een mannelijk personage voorstelde. De aggressiviteit, dronkenschap en aanranden van vrouwen, zijn eigenschapen die nog steeds voornamelijk met mannen geassocieerd worden. Toen op het einde van de clip dan blijkt dat het

10

Laura Hompus - 3157482 Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek al die tijd een vrouw was, was ik verbaasd. Dat op zich is volgens mij een teken dat emancipatie nog niet helemaal compleet is. Die videoclip maakt juist heel handig gebruik van geldende normen en vooronderstellingen. Men gaat er nog steeds niet van uit dat een vrouw zulke dingen doet. En al helemaal niet door de seksscne met een andere vrouw. Deze opvatting of manier van kijken zal bij homo’s en lesbiennes misschien anders zijn, omdat voor hen fysieke intimiteit met hetzelfde geslacht vanzelfsprekender is. Het grote publiek is nog niet zo ver. De vraag die je uiteindelijk moet stellen om een zinnig antwoord te geven over een geslaagde emancipatie (en dat geldt ook bij programma’s als Gooise Vrouwen en Desperate Housewives), is met welk doel datgene gemaakt is. Mannen zien actieheldin Lara Croft vaak niet meer dan een ‘lekker wijf’dat ze onder controle hebben en kunnen besturen (Mikula, 2007). Soms zijn ze zelfs beschermend tegenover haar omdat ze een vrouw is (Mikula, 2007). Desperate Housewive is daarentegen eer serie waarin vrouwen het voor het zeggen hebben, en ze hun echtgenoten onder de duim houden. Het is dus maar net hoe en waarom de vrouwen worden neergezet. Pas dan kun je zeggen of de emancipatie geslaagd is.

Hoofdstuk 14: De politiek van Florence Nightingale in de feministische geschiedschrijving Vraag 6 De veranderende rol van de staat en de overheid kun je beschrijven in termen en metaforen die zowel mannelijk als vrouwelijk geconnoteerd zijn. Laat dit zien aan de hand van concrete voorbeelden op een van de volgende domeinen: sociale zorg, veiligheid, migratie, gezondheidszorg, opvoeding en onderwijs. Wat belangrijk is om te weten, is dat genderconnotaties overal voorkomen (Mak en Waaldijk, 2007). Vrijwel elk sociaal, cultureel en politiek onderscheid wordt gekleurd door associaties met vrouwelijkheid of mannelijkheid, zo leggen Mak en Waaldijk uit. Ik wil beginnen met een kleine terugblik in de Nederlandse geschiedenis. In het huidige debat is er veel te doen om de Nederlandse verzorgingsstaat, ook wel welvaartstaat genoemd. Zoals bekend, is ons stelsel zo ongericht dat vanuit de overheid ondersteuning bieden aan de zwakkeren in de samenleving. De verzorgingsstaat zoals we die nu kennen, begon zich te ontwikkelen aan het eind van de 19e eeuw. Dat was rond hetzelfde moment dat de Industriële Revolutie zich voltrok (Buskop et al, 1999); door technische vooruitgang werd het mogelijk om op grote schaal in fabrieken te produceren. Veel arbeiders (zowel mannelijk als vrouwelijk!) die tot dan toe op het land hadden gewerkt, trokken naar de grote steden om daar aan het werk te gaan en meer geld te verdienen voor het gezin. De toestanden in die fabrieken waren veelal erbarmelijk. Een voorbeeld waarin de abominabele toestanden aan de kaak werden gesteld was in de film Modern Times van Charlie Chaplin uit 1936. De socialisten uit die tijd wilden verandering aanbrengen in de slechte omstandigheden waarin de arbeidersklasse verkeerde (Van Enckevort en Van Tartwijk, 1998). Er moest een einde komen aan de onderdrukking en uitbuiting. De staat was volgens hen het middel waarmee ze dat konden bereiken. En omdat het steeds beter ging met het land door de opbrengsten van de industrialisering, werd dat ook langzaam maar zeker mogelijk. Tot dan toe heerste er de zogenaamde nachtwakersstaat, waarbij de overheid meer op afstand toezicht hield.

11

Laura Hompus - 3157482 Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek In de nieuwe staatsvorm kwamen werd er meer zekerheid voor burgers in wetten vastgelegd; het begin van de sociale wetgeving was gemaakt (Van Enckevort en Van Tartwijk, 1998). Nu is de vraag wat dit met genderconnotaties te maken heeft. Welnu, met de komst van de welvaartsstaat, is er een verschuiving gekomen van de mannelijke nachtwakersstaat (waarin de overheid slechts toekeek op de veiligheid in het land, en de bescherming van het fortuin van de rijken) naar een vrouwelijker staatsmodel waarin ook aandacht besteed aan de zwakkeren. Mak en Waaldijk betogen in hun artikel een gelijke opvatting (Mak en Waaldijk, 2007). Dit ‘nieuwe’ systeem heeft per definitie al een vrouwelijke connotatie. Verzorgen is wat moeders doen. Mannen verdedigen het land, voeren oorlog. Deze stereotypen doen zich in het beroepsleven nog steeds voor.

Figuur 1: Vrouwenberoepen naar aandeel mannen.

Figuur 2: Manneberoepen naar aandeel vrouwen.

In figuur 1 en 2 is te zien hoe in 2005 de verdeling mannelijke en vrouwelijke beroepen lag. Wat opvalt, is dat mannen overwegend in de bouw werken, vrouwen in de sociale sector. Dit uit zich ook in de dagelijkse gang van zaken. Wanneer een man aangeeft verloskundige of verpleger (een woord dat pas in het taalgebruik is gekomen met de komst van mannelijke verpleegsters) te zijn, kijkt men vreemd op. Andersom gebeurt hetzelfde. Nog steeds is het overgrote deel van de cadetten in het leger een man. Er zijn ontelbaar voorbeelden te noemen. Feit is wel dat steeds meer mensen zich van deze tweedeling bewust zijn, en zich er steeds minder van aantrekken. Taboes zijn er om doorbroken te worden, en daar doe ik hard aan mee.

12


Conclusie In de inleiding heb ik gezegd dat in dit portfolio antwoorden gegeven worden op vragen die in Gender in Media, Kunst en Cultuur worden gesteld. Als ik één ding heb geleerd in de colleges van de cursus Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek, dan is het dat feminisme persoonlijk is. Natuurlijk, de artikelen in het boek zijn stuk voor stuk wetenschappelijk onderbouwd. Genderstudies is een wetenschapsgebied op zich. En toch is er in elk stuk een passie te lezen die verder gaat dan referenties naar theorieën van anderen. Elk van de vrouwen die zich met dit vakgebied bezig houden, lijken te worden gedreven door een overtuiging die diep van binnen komt. Al ben ik het niet eens met alles wat er geschreven wordt, met die passie kan ik als vrouw me heel goed identificeren.

Literatuur Buskop, H., et al. (1999) Sprekend Verleden, Geschiedenis Basisvorming deel 2. Nijgh Versluys: Baarn. pp.52-77 Van Enckevort, P., Van Tartwijk, H. (1998) Context, Handboek Maatschappijleer voor de Tweede Fase. Nijgh Versluys: Baarn. Leibovitz, Annie (jaar onbekend). In interview met Anna Beata Bohdziewicz voor Foto Tapeta, geraadpleegd via http://fototapeta.art.pl/fti-ale.html op 22 oktober 2009. Mak, Geertje en Waaldijk, Berteke (2007) ‘De politiek van Florence Nightingale in de feminisische geschiedschrijving’ in Buikema, Rosemarie en Van der Tuin, Iris (2007) Gender in Media Kunst en Cultuur, Coutinho: Bussum, pp214-229 Mikula, Maja. (2007) ‘De dubbelzinnigehid van Lara Croft: Gender en videogames’ in Buikema, Rosemarie en Van der Tuin, Iris (2007) Gender in Media Kunst en Cultuur, Coutinho: Bussum, pp202-213 Smelik, Anneke (2007) ‘Lara Croft, Kill Bill en de strijd om theorie in de feministische filmwetenschap’, in Buikema, Rosemarie en Van der Tuin, Iris (2007) Gender in Media Kunst en Cultuur, Coutinho: Bussum, pp187-201 Wekker, Gloria (2007) ‘Disciplinariteit als strijdtoneel’, in Buikema, Rosemarie en Van der Tuin, Iris (2007) Gender in Media Kunst en Cultuur, Coutinho: Bussum, pp61-77 Zarzycka, Marta (2007) ‘Cindy Sherman in gevecht met feminisme en (mode)fotografie’, in Buikema, Rosemarie en Van der Tuin, Iris (2007) Gender in Media Kunst en Cultuur, Coutinho: Bussum, pp159-171

13

Laura Hompus Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek. Portfolio Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek

Recommend Documents