Jan en ik hebben besloten om actief vrijwilligerswerk te doen voor SooS Brasil. Ons eerste project zal plaats vinden in Capoeira dos Negros in het noorden van Brasil. Daar zal Jan zich bezig houden met het onderzoeken van mogelijkheden voor het plaatsen van zonnepanelen ten behoeve van watervoorziening voor de moestuin en dagelijks gebruik. Later zal blijken dat voor zonnepanelen daar geen specifieke behoefte is. Een windmolen, waar ze er daar al één van hebben dekt de lading voldoende mits deze goed wordt onderhouden. Ik zal me bezig houden met bezoeken van scholen, instellingen voor verstandelijk gehandicapten (in bijzonder de Downers) en de plaatselijke bevolking. Dit is mijn (eerste) verslag van onze reis naar Brasil van 24 april tot 16 mei 2012.
Op dinsdag 24 april 2012 vertrokken Jan en ik van Schiphol naar Natal. De reis duurde ongeveer 12 uur inclusief een tankstop op de Kaap Verdische Eilanden. Tegen 16.30u kwamen we in Natal aan en werden we opgewacht door Elly en haar “kroost”. De ontvangst was uitbundig en de sfeer zat er gelijk goed in. Temperatuur buiten 31 gr. Met de bus van Jean reden we naar zijn huis waar een ware ontvangstcommissie ons met een heerlijke gedekte eettafel opwachtte. Iedereen schoof aan tafel. Naderhand bleek dit een normale situatie te zijn. Er werd n.l. dagelijks gekookt voor een X-aantal personen. Wat over was werd als avondeten opgediend. We waren moe en wilden graag rust maar eerst moesten de cadeautjes worden uitgepakt. Elly, Rosenetti en ik gingen naar boven om de boel uit te zoeken. Al snel kreeg alles een bestemming. Hetgeen mee moest naar Capoeira werd weer in de koffer terug geplaatst. De rest deelden we alvast uit. Aan Rosenetti gaven we een stapel baby- en kinderkleren die zij in haar omgeving zou uitdelen. Daarna gingen we slapen. BLOEDHEET! Jean plaatste een ventilator op onze slaapkamer, heel lief maar daar word ik alleen maar snotterig van! Dus dat ding snel weer uit. Woensdag 25 april. Vannacht slecht geslapen, veel te warm en onrustig. Was tegen 4.30 u klaarwakker. Na het ontbijt vertrokken we met 9 personen ( Jan, Elly, Jean, Minibuggi, Toto, Jonas, twee anderen en ik) met de bus naar Capoeira dos Negros. Deze jongens reden met ons mee om in Capoeira te helpen met het bouwen van de overkapping over de moestuin. Inmiddels was het al erg warm aan het worden en toen we zo tegen 11.00 u in Capoeira aankwamen begon het gelukkig iets koeler te worden en begon het zelfs iets te regenen. Iedereen heel erg blij want het had daar al een jaar lang niet meer geregend! Dus……. De Hollanders zijn er en ze brachten regen mee!!!! Jammer genoeg duurde dat maar enkele minuten! In Capoeira werden we hartelijk ontvangen door Fumaca, Nina, Marie-louise, Pedro, Daniël en enkele nieuwsgierigen naar die Hollanders! We werden uitgenodigd om in het huisje van Fumaca en Nina te gaan “wonen”. Zij zelf trokken zolang bij de ouders van Fumaca in. Het hele grondgebied is bezit van vader Pedro. Zijn kinderen krijgen een stuk land van hem waar zij hun huisje op mogen bouwen. Zo blijft de familie bij elkaar wonen en kunnen ze voor elkaar er zijn en eventueel zorgen . Hierna zijn we gelijk de moestuin, toiletten en het materiaal voor de overkapping gaan bekijken. Tot grote verbazing ontdekte Elly dat de moestuin erg kaal en verdroogd er bij stond. De windmolen draaide volop maar bleek dat hij geen water naar boven pompte. De oorzaak lag in een doorgeroeste leidingpijp. Die was al 9 maanden stuk en niemand die het had gerepareerd. Het waterreservoir stond droog maar de overige watertanks stonden wel vol water?!?! Later bleek dat deze familie water van de gemeente tapte. Daar moesten ze dan wel voor betalen. De arme mensen moesten hun water in het centrum van het dorpje (veel verder dus) halen . De twee openbare toiletten+ douches (die Theo en Helma hebben gebouwd) stonden er netjes bij. Die werden gebruikt door de familie en de leerlingen van Fumaca en Nina, capoeiradansers en bijscholing kids. Verder was er een muur gebouwd om het perceel van Fumaca en de binnenplaats was verhard. De jongens en Jan zijn maar gelijk gestart met plannen maken voor de bouw van de overkapping. Jan werd direct als de
1
“grote leider” geaccepteerd. De samenwerking verliep uitstekend. En terwijl de zon zich rijkelijk liet voelen werd de band onderling steeds sterker. Terwijl de mannen aan het werk waren gingen Elly en ik verder met het begroeten van de vele (voor Elly) bekenden. Ondertussen werd een maaltijd voor 20 personen voorbereid door Marie-jozé, Nina en Dinja. Tegen 13.00u gingen we met ons allen aan tafel die in de academie (grote veranda waar zich van alles afspeelt) was gedekt. Het was daar super gezellig!! Iedereen genoot van de uitgebreide maaltijd (almoçar). Na het eten even gezamenlijk de boel afruimen. Zo liep Fumaca tijdens het afruimen achter Elly aan en bij het huisje van Pedro, waar gekookt en afgewassen werd, hield hij haar tegen en vroeg haar hem geld te geven voor de gemaakte kosten voor het eten. Deze rekening stond nog open en die moest hij nog betalen. Na het zien van het bedrag van Rs 110,- schrok Elly zich een hoedje. Een felle discussie volgde en Jean werd erbij gehaald. Elly liep hier zeer ontdaan vandaan. Haar vertrouwen in Fumaca had een flinke deuk opgelopen. Jean ging een hartig woordje met Fumaca spreken. Wij gingen met ons drieën even heerlijk op bed liggen om even bij te komen. Voor iedereen was het even siësta! Na een half uurtje hadden de jongens het alweer bekeken en werd het werk weer hervat. Jan dus ook weer actief. Elly, Nina, Marie-Jose, Daniël en ik gingen op bezoek bij die mensen waar Theo en Helma een toilet aan huis hebben gebouwd. Om daar te komen moesten we over een smal paadje, aan het einde daarvan troffen we het huisje waar de zus (Dinja) van Daniël woont met haar 2 jarig zoontje en 5 broertjes en zusje die zij verzorgt. Haar vader is overleden aan overmatig gebruik van alcohol, haar moeder is ook verslaafd. Zij heeft haar kinderen alleen gelaten en is gaan samenwonen met een andere man. Ze woont zo’n drie honderd meter hier vandaan. Dinja (18 jaar met een kind van 2) kon haar broertjes en zusjes niet aan hun lot overlaten en heeft de zorg voor hen op zich genomen. Twee oudere zussen hebben zelf een gezin, oma helpt af en toe. Het huisje is heel erg klein, donker en heeft open ramen. De huiskamer heeft een oppervlakte van 2X3, met hierin een tot aan de draad versleten bank, klein kastje met daarop een TV. Het huis had twee slaapkamers met in één kamer een bed met een open kastje. Aan de andere slaapkamer grensde het door Theo en Helma gebouwde toilet, deze was smerig en werd niet gebruikt. Als reden daarvoor werd genoemd; gebrek aan water! Hun behoeftes deden ze buiten. In deze slaapkamer lagen twee oude vieze tweepersoonsmatrassen tegen de muur. De keuken was een soort gangetje naar buiten. Hier stond een kast met enkele stukken serviesgoed. Dinja krijgt elke maand Rs60,- van haar oudere broer die in Natal woont en werkt en Rs 50 van de vader van haar kind (die zij nooit meer ziet) voor de zorg van haar kind. Wij namen de tijd om hier met Dinja te praten en foto’s te maken. Daarna gingen we weer verder, naar het volgende huisje. Ook hier een groot gezin in een veel te klein huisje. Moeder alcoholiste, toilet wordt niet gebruikt. Kost teveel tijd, zorg en geld. Buiten behoefte doen is veel makkelijker. We gingen verder naar het derde huisje die bewoond werd door een echtpaar. Ook alcoholisten. Zij beweerden nooit een toilet te hebben gehad. Bij nader onderzoek bleek het huisje wel degelijk een toilet te hebben maar die is blijkbaar nog nooit gebruikt. Het vierde huisje werd bewoond door een alleenstaande oude vrouw. Ook alcoholiste. Toen wij haar vroegen of zij een toilet had reageerde ze zeer verbaasd:”Een toilet? Wat is dat? Nooit van gehoord!”. Ook hier zagen we iets dat op een toilet leek maar nu gebruikt werd voor andere doeleinden. Elly was zeer teleurgesteld op de wijze waarop deze mensen met de aan hen geboden hulp waren omgegaan. Zij hebben er totaal niets mee gedaan. Niemand van onze groep begreep hier iets van. Verder gaan? Nee, de lust om verder te kijken bleek te zijn vergaan. We gingen maar weer terug naar het huisje van Fumaca en Pedro. Weer terug zagen we dat Pedro bezig was met cashewnootjes te roosteren. Wij gezellig erbij gaan zitten. Elly ging bij de meisjes op het veranda zitten en ik schoof bij Pedro op de grond om de geroosterde nootjes te helpen pellen. Een vieze maar gezellige dagbesteding, telkens kwamen er mensen bijzitten om mee te helpen. Hierna douche, gezellig wat drinken en een beetje praten. Tegen 19.00u werd er gedineerd. Fumaca had besloten om met ons en bij ons te komen eten. Elly heeft tijdens het eten met hem gesproken over het 2
conflict van die middag. Ook kwam ter sprake hoeveel wij voor kost en inwoning zouden moeten betalen. Het was een heftig maar wel open en eerlijk gesprek. Uiteindelijk werd een compromis bereikt. Elly heeft de rekening betaald en Jan en ik gaan samen Rs30 per dag betalen alleen voor het eten en dus geen huur (wat hij eerst ook wilde). Fumaca begon te begrijpen dat wij daar niet voor ons plezier zaten maar wel degelijk voor ZIJN toekomst en dat wij daarvoor zelf al heel veel geld in het project hadden gestopt! Hierna hebben Elly, Jan en ik nog even op het veranda gezeten en de dag geëvalueerd. Daarna naar bed. We sliepen in het bed van Nina en Fumaca, onder een grote klamboe; en dat was echt geen luxe!
Donderdag 26 april Slecht geslapen!!! De matras bleek afschuwelijk dun en zacht te zijn. Het lag daarbij ook nog op dikke latten. Maar dit gold voor ons alle drie. Om 6.00u gingen Elly en ik uit bed, Jan volgde. Lekker gedoucht en samen ontbeten. Het ontbijt bestaat uit: broodjes, koffie, boter melk, kaas, eieren, fruit, soms cake en elke dag tapioca. De lunch bestaat meestal uit: bonen rijst, spaghetti vlees (kip) sla, groentes, farinja. Het avondeten bestaat meestal uit de restjes van de dag of soep. Na het ontbijt vertrokken Elly en ik op weg naar het gemeenteschooltje. Deze staat midden in het dorpje en is gratis voor iedereen. Jammer dat er geen leerplichtwet bestaat in Brasil omdat het nu zo is dat de ouders zelf bepalen of hun kind wel/ niet naar school gaat. Zo ook de opkomst van de leerkrachten, ook zij worden nauwelijks door de overheid gecontroleerd. Dit schooltje in Capoeira staat bij de bevolking goed aangeschreven. Het leerlingaantal is groot en de leerkrachten werken daar heel serieus, lief, enthousiast en professioneel. Het schoolgebouw heeft een prettige en uitnodigende uitstraling. Ziet er goed onderhouden uit, is vrolijk door de leerkrachten op geschilderd en is erg schoon. De bedoeling van ons gesprek is: 1) vertellen over ons project in Hellendoorn en hun mening hierover horen 2) gesprek over de ontwikkeling van Daniël Het schooltje wordt begeleid door twee directeuren: Liberto (vrouw, haar naam betekent: bevrijden!)) en Antonio. Beiden zeer gedreven mensen. Liberto ontving ons deze morgen. Zij reageerde heel enthousiast over ons project en het voorstel om in de toekomst meer voor elkaar te mogen betekenen, zij wilde daaraan graag meewerken. De knuffels gaan we volgende week uitdelen. Dan maken we ook tegelijk foto’s en een video opname. Gesprek over Daniël verliep goed. Elly wilde graag dat Daniël psychologisch wordt onderzocht omdat zij vindt dat hij onwenselijk gedrag vertoont. Liberto deelde mede dat zij zelf pedagoge is en dat zij al op therapeutische basis met hem bezig is. Ik sprak met haar over ons z.g. “toko”systeem. Hierbij worden afspraken gemaakt met het kind over het belonen van positief gedrag met o.a. stikkers/ plakkertjes/ stempels enz. en na een X-aantal behaalde stempels krijgt het kind een extra leuke opdracht. Bij negatief gedrag geen stempel maar ook geen straf. Wel duidelijk en liefdevol met het kind daarover praten en samen proberen te zoeken naar een oplossing zodat het negatieve gedrag niet nogmaals wordt herhaald. Dit proces steeds weer herhalen tot het positieve gedrag vorm heeft gekregen. Liberto reageerde hier erg positief op en enthousiast zei ze het direct te willen uitproberen. Als het resultaat succesvol uitvalt gaat zij het in haar schooltje als nieuw systeem toepassen op meerdere leerlingen. De school wordt ’s morgens bezocht door de basisschoolkinderen, ’s middags door de pubers. Veel vrouwen in Brasil volgen een deeltijd opleiding voor leerkracht. Nina doet dat ook maar dan speciaal gericht op adolescenten. Ook geeft zij privé bijlessen aan kinderen. De ouders betalen haar daarvoor. Om op een gemeenteschool te kunnen worden geplaatst heb je als leerkracht vaak een z.g. “kruiwagentje” van gemeentelijke wege nodig. Maar goed, Elly en ik verlieten voldaan de school weer. Buiten bij de poort ontmoetten wij een vrouw die, gelet op haar uiterlijk, ongetwijfeld een Downer moest zijn. Elly zei dat die vrouw op haar kind stond te wachten. Ik stond perplex!! Dit kon niet waar zijn!! Ik wilde perse zien hoe dat kindje er dan uitzag. Uit school kwam het zusje van Daniël met aan haar hand een klein meisje. Samen liepen zij naar de vrouw met het Downsyndroom. Zou dit meisje de dochter van haar zijn? Het meisje zag er mooi en normaal uit. Met z’n drieën liepen ze over straat de andere kant op. Het was duidelijk dat zij elkaar goed 3
kenden. Ik voelde dat er contact ontstond tussen de Downer en mij. Telkens keek ze achterom naar ons. Uiteindelijk liep de Downer een huis binnen, alleen! De beide anderen vervolgden hun weg. Ondertussen had Elly een onderwijzeres aangesproken om te informeren over de vrouw met het Downsyndroom. Gelukkig bleek zij geen kind te hebben. Het meisje was een zusje van Daniël die door haar ouders als pleegkind werd verzorgd. De vrouw zag er stevig (gewoon zoals vele Downers) en goed verzorgd uit. Ik voelde een verlichting in mij opkomen. Gelukkig!!! Thuis gekomen gingen we even kijken bij de moestuin. Iedereen was heel erg druk met cement/ gaten en palen. Jean had duidelijk de coördinatie en Jan hielp hem daarbij met technische zaken. De samenwerking verliep perfect. Gelukkig beheerste Jean de Engelse taal een beetje. Gelukkig voor Jan want nu konden ze beter communiceren. De lunch was weer voortreffelijk en de sfeer gezellig. De jongens zijn attent, leuk en werken hard. Een duidelijke aanwezigheid van saamhorigheid. Na de lunch even rusten! Daarna weer werken in de tuin. Elly begon met het zich voor te bereiden voor haar vertrek van deze middag. Het afscheid nemen viel haar best wel zwaar maar de gedachte dat zij ons veilig kon achterlaten maakte veel goed. Iedereen zwaaide haar enthousiast uit en samen met de jongens vertrokken ze met de bus naar Natal. Met Nina heb ik de rest van de cadeautjes bekeken en geselecteerd. De overgebleven babykleertjes zou ze onder de armen verdelen. Hier blijft ook een houten puzzeldoos (kleertjes verwisselen) en een grote houten “schip” puzzel. De rest gaat op 10 mei naar de basisschool. Nina reageerde heel erg enthousiast bij het zien van al dat duurzame, houten speelgoed. Ze riep Marie-José erbij die vervolgens likkebaardend ernaar stond te kijken. Ook de knuffels werden bewonderd en geprezen. Onze matras werd vervangen door een dikkere en steviger matras. Deze avond werd tijdens het avondeten heftige pogingen ondernomen om een redelijk gesprek te voeren tussen Jan, Fumaca en mij. Ons vertaalwoordenboek werd omgedoopt in “Donna Elly” wat hilarische situaties deed doen ontstaan. Samen veel gelachen. Na het avondeten werd capoeirales gegeven aan kinderen en jong volwassenen. De kinderen kregen les van een oud-leerling van Fumaca. De jong volwassenen werden door Fumaca zelf getraind. Met deze groep hoopt hij ooit eens te kunnen optreden. Het liefst ook in Nederland. Om 21.00u was alles weer rustig en werd nog even nagepraat. Daarna naar bed. Wij slapen nu alleen in het huisje. Fumaca en Nina blijven bij Pedro. Vrijdag 27 april De matras was echt veel beter dan de vorige maar desondanks hebben wij heel veel wakker gelegen. De oorzaak was gelegen in het feit dat de vele honden die hier verblijven gigantische communicatie-problemen hadden dat de gehele nacht bleek te duren, met af en toe een korte pauze. En in deze pauze konden we snel een “tukkie” doen om vervolgens weer getuige te mogen zijn van hun problemen. Tegen de ochtend, om 3.30u, begonnen de hanen met hun symfonie! Geweldig! Dus: weer niet slapen. Om 6.30u opgestaan. Geen water! Ik begon last te krijgen van mijn darmen. Had al een paar dagen last van obstipatie en nu een lichte vorm van diarree. Fumaca ging voor water zorgen en dat was er dan ook heel snel. Gelukkig, we konden nu de wc weer doorspoelen! Samen met Fumaca en Nina ontbeten. Daniël zei geen school te hebben. Maar Nina en ik hadden wel een afspraak met zijn onderwijzeres want deze dag mocht ik bij de les aanwezig zijn. Maar hij gaat dan gewoon met ons mee. Tegen 8u gingen we daar naar toe maar bij de school aangekomen bleek de poort op slot te zitten. Na een tijdje handgeklap en geroep werd de poort geopend. In de klas van Daniël aangekomen was Roos (leerkracht) zeer verbaasd ons daar te zien. “Jullie zouden toch pas volgende week komen?” was haar reactie.” Ja, dat klopt. Maar dan met de knuffels. Vandaag gaan we even met de les meedoen!” Dus niet!!!! Oké, geen probleem! Veel kinderen wilden mij toch nog gauw even een knuffel geven en dat gebeurde dan ook. Dikke omhelzingen volgden. Niemand was teleurgesteld. Tja, dit is Brasil. Ondertussen sprak Nina met Roos over Daniël en zijn vrije dag. Onderweg naar huis vertelde Nina mij dat Daniël wel naar school had gemoeten. Nina was nu erg boos op hem omdat hij haar had voorgelogen. Deze middag gaf zij bijles aan een groepje kinderen en daar zou hij dan bij moeten zitten. Weer thuis is Nina haar eigen weg gegaan en ik ben gaan schrijven. De lunch weer samen met Fumaca genuttigd. Veel gesproken over verschillen en overeenkomsten tussen Brasil en Nederland. Maar ook veel 4
gelachen om Jan die zijn eigen Portugees aan het ontwikkelen is. Zijn woordenboek is zijn grootste amigo aan het worden. ’s Avonds gezellig saampjes op de kleine veranda gezeten. Er lopen hier altijd mensen voorlangs en iedereen begroette ons vriendelijk. Weer op tijd naar bed. Zaterdag 28 april Redelijk goed geslapen. Om 6.00u opgestaan. Nina moest dit hele weekend naar school. Marie-José vervangt haar hier. Na het ontbijt gingen Fumaca en Jan weer in de moestuin werken. Er was hulp van zwager en broer van Fumaca. Pedro helpt elke dag, hij gaat rustig zijn gangetje. Ik heb deze morgen ons wasje gedaan en vervolgens Marie- José geholpen met eten koken. ’s Middags kwam een vriend van Fumaca ( Zé genaamd) kijken naar de overkapping en de windmolen. Voor dit laatste gaat hij zeer waarschijnlijk het materiaal leveren voor een goed prijsje. Zijn vrouw en dochter waren ook mee. Deze gingen bij ons (MarieJosé en ik ) zitten. Het ging daar van “retteketetterketet” en ik kon daar dus geen woord van volgen. De dochter (puber!) zat daarbij met een air over zich alsof de omgeving haar te min was. De vrouw droeg gouden sieraden en je kon aan haar gedrag en houding zien dat zij het zeker niet arm hadden. Uiteindelijk ben ik maar mijn eigen gang gegaan. ’s Avonds, samen met Jan, op de veranda gezeten. Telkens kwam er iemand langs die dan een praatje kwam maken. Heel gezellig. Weer op tijd naar bed. Zondag 29 april Vannacht heb ik heel slecht geslapen. De honden en de hanen hielden een groot festijn wat tot de vroege ochtend duurde! Deze ochtend gingen we met Fumaca, Marie-José en Jefferson (haar zoontje) naar de markt in Bon Jezus. We reden over een nogal hobbelige weg. Gelukkig had Fumaca nu een auto!! 0p de markt was het stuiterend druk. Je kon daar van alles kopen. Wij keken onze ogen uit. Voornamelijk bij de kraampjes met vlees, vis en kip. De prijzen voor levensmiddelen liggen hier bijna vergelijkbaar met die van Nederland. De vaste lasten zijn hier aanzienlijk lager. Er zijn in Brasil veel meer middenklassers dan voorheen. Binnen deze groep vinden we 6 klassen, variërend van laag tot hoog. De groep arme mensen zijn wel veel kleiner geworden maar zijn t.o.v. de laagste middenklasse nog wel erg arm. Erg arme mensen troffen we veelal onder de verslaafden en alcoholisten. We kochten voor Daniël ( die volgende week jarig is) en Jefferson slippers en voor onszelf heerlijke manga’s. Fumaca gaven we Rs 300,- voor het eten en drinken (7dg). Ook kocht ik nog wat groente en bonen voor Dinja. ’s Middags, na de lunch, hebben Jan, Marie-José en ik dit naar haar gebracht. Jan ging mee om het geheel te filmen. Dinja ging hiermee akkoord. De avond weer heerlijk op de veranda gezeten. We werden geconfronteerd met een oer-geschreeuw waaruit bleek dat kinderen erg veel plezier hadden. Ik was zeer benieuwd welke attractie hiervoor verantwoordelijk was en besloot een kijkje te gaan nemen. Uiteindelijk bleek dat Daniél, Diëgo en Jefferson zich heerlijk aan het uitleven waren op de grote rollen doek voor de overkapping. Een deel van het doek begon al van de rol los te laten. Ik heb ze maar even streng toegesproken. Ze moesten alles weer netjes opruimen en beloven daar niet meer te zullen gaan spelen. Hierna verplaatsten zij hun speelterrein naar de capoeira- trainingszaal met evenveel oer- geluiden! Maandag 30 april Vannacht heeft Jan, zoals zo vaak, goed geslapen. Ik heb weer mogen genieten van twee concerten én bezoek van een schare “bloedzuigende” muskieten. Vanmorgen na het ontbijt samen met Fumaca, Jan, Neti , Diëgo naar Macaiba om geld te pinnen voor de rekening die Jan voor de overkapping nog moet betalen. Daar aangekomen bleek dat IEDEREEN geld wilde pinnen want het was vandaag salaris- en pensioen uitbetaaldag. Lange, lange rijen mensen, de bank was echt helemaal volgepropt met mensen die allemaal geld wilden pinnen. Wachtende mensen op een automaat die niet functioneerde omdat er aan allerlei knopjes werd gezeten simpelweg omdat men NIET wist HOE te pinnen! Mensen die alsmaar door bleven pinnen en deden alsof zij wisten hoe ze moesten pinnen. Ze bleven zo 5 tot 10 minuten voor een apparaat staan zonder resultaat. Als er dan iemand spontaan 5
hulp aanbood klaarde het gezicht van de “pinner” helemaal op en was het euvel zo opgelost!!! Het was daar een GEREGELDE GEORGANISEERDE CHAOS! Uiteindelijk, na de 3de poging elders, lukte het Jan om Rs 600 uit een automaat te plukken. Te weinig voor de gehele som maar donderdag, als we naar Pipa gaan, zullen we nog een poging doen. Tegen het eten waren we terug. Ik was helemaal uitgeteld! Erg warm, heel veel drukte in de stad, lang wachten in de banken en hele slechte wegen………………… kan ook niet anders dan uitgeteld zijn! Na het eten en siësta daarna met Nina voorbereiden voor morgenmiddag: Kinderspeelmiddag. Bijna al het materiaal van Helma lag hier nog netjes opgeborgen, kunnen we dus mooi gebruiken. Deze middag gaat ongeveer hetzelfde eruit zien als die met Helma. Althans, dat denk ik! Jan heeft geholpen bij de overkapping. Daarna Jean gebeld voor tel nr in Pipa. Geen contact met Jean gekregen. Gaat het morgen nogmaals proberen. Na het avondeten weer heerlijk bijkomen op de veranda. Dinsdag 1 mei Het slapen verliep zoals voorheen . Heb weer “heerlijk” genoten van twee concerten. Vond wel dat zij hun repertoire wat moesten uitbreiden. Je zou denken dat eentonigheid slaperigheid zou opwekken, dus niet! Vandaag is het een nationale feestdag. Iedereen in Brasil heeft een vrije dag. Desondanks zou Jan met Fumaca en een groep capoeira-jongens het dekzeil gaan spannen. Tegen 9.30u was nog niemand van die groep te zien. Wel aanwezig waren Fumaca, Francesco zijn broer, zwager, Jan en Pedro. Oké, dan maar zonder de vele andere handen gaan spannen. Ik ben met ons wasje bezig geweest. Hier heb je geen centrifuge nodig, de zon schijnt voortreffelijk goed voor dat doel. Nina, Neti en ik hebben in het dorpje een huis-aan-huis rondje gemaakt om de kinderen uit te nodigen die middag bij de “academie” te komen om allerlei spelletjes te komen doen. Het was bloedheet maar ontzettend leuk om al die reacties te mogen ervaren. We zijn begonnen bij een groep woningen tegenover het huis van Nina. Daarvoor moesten we de weg oversteken en een zandpad inlopen. Nina vertelde dat in het noorden van Brasil families bij elkaar wonen. Het zijn hoofdzakelijk zwarte mensen, waarschijnlijk nazaten uit het slaventijdperk. De oerAfrikaanse cultuur is nog duidelijk als basis aanwezig. Samenwonen in een groep is veel veiliger. Iedereen heeft hier elektra aansluiting en sommige huizen zelfs een wateraansluiting, beiden van de gemeente, zoals ook Fumaca dat heeft. De waterput bij Fumaca is kennelijk alleen bedoeld voor de arme mensen (alcoholisten?) en voor de familie van Fumaca. Uiteindelijk hebben zich 30 kinderen voor de spellenmiddag aangemeld. Hierna heb ik Nina geholpen met koken, heb geschreven, speelgoed en materialen voor deze middag uitgezocht en verzameld. Nina had een koffertje met papier, verfdozen, kwasten, stiften, potloden enz. waarvan een deel nog in de verpakking zat en de rest restanten van een vorige keer. Nina vertelde dat zij dat koffertje van Helma had gekregen. Af en toe kon Jefferson daarmee spelen. Net zoals een zak met duplostenen en autootjes. Zij was daar erg blij mee. Tegen 3.30u kwamen de kinderen met hun ouders aangelopen, zelfs moeders met babytjes! Marie-José, Nina en ik zullen de kinderen gaan begeleiden. Uiteindelijk telden we 35 kinderen, een schare nieuwsgierige pubers en ouders van de kleintjes. De groep kinderen moesten eerst in een kring op de grond zitten. Ze waren druk!!! Roepen en schreeuwen, je kon elkaar amper verstaan. Maar eenmaal in de kring en eventjes een “brul” laten horen doet wonderen! We begonnen met stoelendans. Geweldig, wat een stoeiparty! Daarna samen zingen om wat tot rust te komen en werd de groep in kleinere groepjes verdeeld. Elke groep kreeg zijn eigen opdracht, later zou er worden gerouleerd. Alles verliep vrij geordend. Sommige kinderen vonden een stukje speelgoed, zoals een klein jongetje die ontdekte dat zijn autootje demontabel was. Hij sloopte de wielen eraf en dat onderdeel boeide hem het meest. Daarmee rolde hij over de vloer gebruik makend van de gehele oppervlakte alsof hij “alleen op wereld was”. Op een gegeven moment viel het mij op dat verschillende puberale toeschouwers zich hadden gemengd tussen de wat oudere kinderen die bezig waren met een gezelschapspel. Komisch zoals deze pubers opeens weer “kinds” werden en daarbij ook nog volop genoten. Het was niet nodig om het geheel met muziek te ondersteunen want dat zou dan niet gehoord worden. De groep aanwezigen produceerden zelf de nodige vocale geluiden die mijns inzien ver in de omgeving hoorbaar was. Maar zo te zien had iedereen veel plezier. Tegen 5.00u begonnen we weer af te ruimen. Dit voor velen met grote tegenzin. Maar ja, overal komt eens een einde aan, dus ook hieraan. 6
Desondanks was iedereen erg behulpzaam. Het viel mij op dat Daniël tijdens het opruimen altijd keurig meewerkt tot het laatste toe en dat doet hij zonder mokken! Toen alles opgeruimd was kreeg iedereen (inclusief enkele zeer begerige ouders!) een snoepje! Even gedag en een dikke knuffel en dan weer huiswaarts. Sommige kinderen werden door hun ouders met de motor opgehaald, 2 tot 3 kinderen achterop de motor is hier heel normaal. Wij waren alle drie erg moe maar wel heel voldaan. De middag was zeer geslaagd! Tegen de avond was een deel van de overkapping klaar. Francesco kreeg de “rijggreep” goed te pakken en kreeg daar zelfs plezier in. Hij besloot dan ook maar om de volgende dag vrij te nemen om het rijgen af te maken. Jan is in feite heel erg moe maar wil daar niet aan toe geven. “Het werk moet gedaan worden, dus met z’n allen flink ertegen aan maar dan ook hijzelf”, luidt aldus zijn stelling! Wel gaan we elke middag ongeveer 45 minuten op bed liggen rusten. ’s Avonds na het eten bleven Fumaca en Nina ons gezelschap houden. De avond verliep gezellig, we hebben samen veel gelachen. In de periode dat wij hier zijn is het mij meerdere keren opgevallen dat Nina nogal veel en vaak uitvalt tegenover Daniël. Deze avond sprak ik met haar daarover. Zij vertelde mij dat Daniël heel erg slecht luisterde. Daarentegen zag ik ook dat Daniël wel zijn best doet om behulpzaam te zijn. Maar ja, Diëgo en Jefferson zijn haar neefjes en Jefferson de lieveling. Daniël woont erbij in!!!!! Als buitenstaander proef je hier duidelijk verschil tussen. Dit gesprek met Nina verliep goed, zij stond hier open voor maar had wel duidelijk haar eigen mening hierover en daar viel niet veel aan te tornen. Jan heeft Pipa nog gebeld. Wederom geen reactie. In de verte hoorden we hevig vuurwerk maar hier was alles heerlijk rustig. Deze avond lagen we weer heerlijk op tijd in bed, we voelden ons beiden erg voldaan maar ook wel erg moe. Woensdag 2 mei ’s Morgens na het ontbijt stapten Jan, Nina en ik gepakt en gezakt vrolijk naar het dorpsschooltje. Vandaag was het dé grote dag: “de knuffels worden uitgedeeld” . Vandaag in de klas van Daniël en morgen in die van Diëgo. Op school aangekomen werden we uitgebreid onthaald. De kinderen vonden het reuzen spannend. Jan was bezig met filmen en gaat straks van elk kind een foto met knuffel maken. In de klas probeerde ik (uiteraard met behulp van Nina) om in mijn gebrekkige Portugees de kinderen iets over Nederland en Hellendoorn te vertellen. Soms was dit vertoon echt heel hilarisch want spraakverwarring ontbrak hier dus niet!!! De kinderen reageerden heel spontaan en leuk. Zij waren heel blij en tevreden met hun knuffels. Afgesproken dat de kinderen een bedankkaartje zouden gaan maken die wij naar Nederland mee konden nemen. Na dit bezoekje aan de klas gingen we naar Antonio (directeur) om de rest van ons speelgoed over te dragen. Antonio was zeer verrast over al dat prachtige educatieve materiaal. In het bijzonder omdat alles van hout is gemaakt. Hij zei alles goed te kunnen gebruiken en in het bijzonder voor die kinderen die wat moeilijk gedrag vertonen. Hij was erg, erg blij! En wij dus ook! Missie geslaagd!!!!! Tegen 10.30u gingen we weer naar terug naar huis. Jan is ’s middags weer gaan helpen in de moestuin. Ik ben me gaan voorbereiden op een “interview” dat ik volgende week wil houden met Nina en Marie-José en een voorbeeld-bedank-kaartje gemaakt voor de onderwijzers op het schooltje. ’s Avonds, voor de eerste keer, samen Brasiliaanse televisie gekeken. Heerlijk om even alleen te zijn. Nog even naar Pipa gebeld. Wederom geen contact. Op tijd naar bed. Donderdag 3 mei. Vannacht redelijk goed geslapen. Geen hond gehoord, wel tegen de ochtend een optreden van de galhos (hanen!). Deze ochtend moesten we weer naar school maar dan naar de klas van Diëgo. We kregen daar een geweldig, enthousiast onthaal. Zowel de kinderen als de leerkrachten reageerden super blij dat we daar waren. Geweldige ervaring! Beide schoolhoofden, Antonio en Liberto, waren nu aanwezig. Net zoals gisteren was ook deze juf erg enthousiast en vonden de kinderen het allemaal erg spannend. Eén voor één kwamen ze naar mij om een knuffel uit de zak te pakken. Sommige jongens hadden een popje te pakken en deden die maar gauw weer in de zak terug om vervolgens een nieuwe poging te wagen. Maar één jongen wilde zijn popje persé niet ruilen. Die wilde hij graag houden en was daar super blij mee! Regelmatig moesten de kinderen hartelijk lachen om 7
de spraakfouten die ik regelmatig maakte, maar dat leverde dan ook een vertederde sfeer op. Ook in deze klas maakte Jan foto’s en filmde hij de gebeurtenissen. Na afloop zongen de kinderen, uit volle borst, 3 liedjes voor ons. Hierna togen we met ons vijven naar een ander lokaal en onder het genot van een kopje Brasiliaanse koffie praatten we nog even samen na. Heel bijzonder was dat Antonio het absoluut niet eens was met de wijze van opvoeding van de Brasiliaanse kinderen zoals dat hier plaats vond. Hij duidde hierbij specifiek op het veel te laat naar bed gaan, wat bijna elke avond pas na 22.00u plaats vond. Op school zijn de meeste kinderen (ochtend groep) vaak hangerig en moe. De concentratie leed daar erg onder. We spraken daarover en ik vroeg hem of het niet mogelijk was dat hij een bijeenkomst voor ouders kon organiseren om dit onderwerp met hen te bespreken. Hij vond dat een goed voorstel en zou eraan gaan werken. Na ongeveer een uur namen we afscheid. Hij bedankte ons en zei ervoor te zorgen dat hij mijn gemaakte kaartje als voorbeeld aan de onderwijzeressen zou geven. Volgende week zullen we die dan weer komen ophalen. Het afscheid nemen was overweldigend. We werden lang uitgezwaaid. Vandaag vertrekken we voor 4 nachten naar Pipa. Tegen 9.30u stapten we in de auto met Fumaca op weg naar Macaiba. We moesten nog pinnen want Fumaca kreeg nog geld van ons om de nog openstaande rekening van de watermolen te kunnen betalen. Minibuggy zou ons daar opwachten om ons naar Pipa te gaan brengen. Het pinnen verliep vandaag zonder problemen. Minibuggy en Toto stonden al bij het afgesproken benzinestation op ons te wachten. We stapten uit de auto van Fumaca om snel weer met Minibuggy naar Pipa te vertrekken. Snel even afscheid nemen en “carren” maar!!!! Heerlijk!!!! Eventjes een paar dagen voor onszelf. Niet dat wij in een zodanige staat verkeerden dat wij “even moesten bijkomen” maar het idee om even alleen samen te zijn én het vooruitzicht om heerlijk in zee te kunnen duiken was wel heel erg aanlokkelijk! Tegen 12.00u kwamen we in Pipa aan. Daar gingen we op zoek naar een Nederlands echtpaar die hier een pousada (bed en brackfast) runnen. Maar helaas, er was niemand thuis en de boel leek tijdelijk verlaten te zijn. Een buurman zei dat ze op vakantie waren. In feite wel logisch omdat er in deze tijd van het jaar weinig toeristen kwamen. In december was het hoogseizoen voor de Brasilianen en de maanden juli/ augustus voor de Europeanen. En nu is het 3 mei, dus erg rustig! We gaan verder zoeken en vonden uiteindelijk een pousada, 2 min van het strand. Geweldig dus. Deze pousada wordt gerund door een Duitse vrouw die al 25 jaar in Brasil woont. Zij heet Barbara en haar pousada is dan ook naar haar vernoemd. Hier troffen we leuke huisjes met een gezamenlijk zwembad en mogelijkheid om rustig buiten te ontbijten. Aangezien de temperatuur hier het gehele jaar door zo rond de 30 graden is vonden wij dat geen straf! Per nacht Rs130,per huisje. We hoefden dus niet lang na te denken, het besluit was snel genomen. Na de incheck gingen we op zoek naar een eettentje want het was hoog tijd om te gaan lunchen. We konden kiezen tussen “Selfservice” (kon je zoveel eten als je wilt, kilo-hap) en “Pipa club” restaurant. Het eerste leek Minibuggy geweldig, want hij houd van heel veel eten en die kerel kan dan ook een hele berg eten achter elkaar wegwerken. Maar dat leek ons maar niets. Uiteindelijk gingen we toch maar naar het restaurant. Hier was Minibuggy niet content mee. Toen zijn bord leeg was gegeten keek hij herhaaldelijk met een verlangende blik naar dat lege bord hopende dat die weer vol eten zou zijn! Dus niet! Dan maar extra veel cola drinken! Vult de maag ook goed. Na de lunch gingen hij en Toto weer terug naar Natal. Voor deze rit betaalden we Rs 150,00 aan Minibuggy. Afgesproken dat hij ons a.s. maandag om 15.00u weer komt halen en terugbrengen naar Capoeira. Hij zal er zijn! Jan en ik besloten om maar direct een strandwandeling te geen maken. Heerlijk, die zeelucht. Het was weliswaar erg warm maar o zo anders dan in Capoeira (het binnenland). Tegen de avond liepen we het dorp in om een geschikt plekje te vinden om wat te gaan eten. Het was overal wel erg rustig, dus mogelijkheden genoeg. Later werd het overal aanzienlijk drukker, het bleek dat de Brasilianen hier pas tegen 20.00u gaan eten. Iedereen gaat hier laat naar bed. Ouders lopen hier rustig om 22.00u nog met hun baby’s over straat boodschappen te doen. Pipa is een toeristisch dorpje geworden. Het strand, klimaat en de dolfijnen zijn de grootste trekpleister geworden. Voorheen was dit echt een knus kunstenaarsdorpje waar veel kunstenaars een plekje hadden. Maar ja de commercie bepaalt nu en de toeristen zijn de “baas” geworden.
8
De zee is geweldig!! Bij eb is het strand groot en breed. Bij vloed reikt het water en de golven tot aan de rand van de strandrestaurantjes. Elke dag worden de terrassen van hun tafels en stoelen ontdaan om ruimte te maken voor het stijgende water dat wel 2.5 meter hoog kan worden. Vanaf de hoger gelegen terrassen kan men dan zo de zee induiken! Van het strand is dan niets meer overgebleven. Maar de volgende dag prijkt het zand weer in de zonnestralen en worden de badgasten weer uitgenodigd om te genieten van een wonderbaarlijk schouwspel die de natuur ons te bieden heeft. Het slapen verliep hier niet al te best. De ramen moeten gesloten blijven, dit in verband met nachtelijke bezoekjes van schattige aapjes! Maar de airco doet in dat geval z’n best. Voor ons waren beide opties geen opties dus! Dichte ramen was veel te benauwd en de airco zorgde voor verkoudheid. Dus werden we ’s morgens doorweekt wakker van onze eigen stinkende zweet. Maar s’morgens was het gauw even een duik nemen of onder de douche en alle “ellende” werd daarmee weggespoeld. Vrijdag 4 mei, zaterdag 5, zondag 6 en maandag 7mei. De eerste nacht in Pipa was voor ons een verademing, ondanks het feit dat er voor ons geen creatieve, verfrissende opties waren. Er waren hier ’s nacht géén honden en/ of hanen!!! Het was hier stil! De stilte werd begeleid door een muziekale cadans die door de zee werd uitgedragen. Jan voelde zich erg moe. We besloten om in Pipa elke dag op tijd naar bed te gaan, gewoon even bijtanken. Ons dagprogramma zag er alle dagen ongeveer hetzelfde uit, namelijk: 7.30 uur: opstaan en ontbijten. 9.15 uur: naar het strand. Dolfijnenbaai en in zee zwemmen. 12.00uur: terug in pousada, zand afspoelen onder de douche en even in het zwembad badderen. 13.00 uur: lunchen 14.00 uur: rusten, ontspannen, zwembad, lezen, schrijven etc. in de pousada. 18.30 uur: wandelen, winkelen, dineren. 20.30 uur: buiten zitten, contact maken met anderen. 22.00 uur: douchen en gaan slapen. Zaterdagmiddag kreeg ik een heerlijke, reinigende shiatsu-massage, heerlijk. De volgende dagen moest ik ontzettend vaak naar het toilet. Aan de ene kant geweldig! Maar tja, voor onderweg was dat niet altijd even plezierig. Gelukkig was de zee dichtbij en is hij heel erg groot!! Het meest fijne in Pipa was toch wel het zwemmen in zee met de dolfijnen. We hadden dan ook besloten om dat elke dag te gaan doen. We werden dan ook beloond met hun komst. Vrijdag hebben we jammer genoeg geen dolfijn gezien maar de volgende dagen werden we getrakteerd en waren hun bezoekjes echte cadeautjes voor ons. Het dichtst bij kwam een dolfijn op ongeveer 5 meter afstand. Hij liet zich in vol ornaat aan ons zien. Wat een uitstraling heeft zo’n beest. Geweldig gewoon! Het weer in Pipa was heel erg aangenaam! ’s Nachts af en toe een buitje. Met uitzondering van maandagochtend. We lagen toen bij de dolfijnen in zee toen het plotseling begon te gieten. Iedereen vloog daarbij de zee in!!! Het zeewater voelde in ieder geval aangenamer dan de regen die kouwelijk op je huid lanceerde. Pipa is een klein toeristisch dorpje. De prijzen hier zijn te vergelijken met die in Nederland. Een overnachting in onze pousada kost dan ook Rs 130,00 per 2 pers.kamer, ongeveer € 52,00. We hebben genoten van deze paar dagen en vol frisse moed gaan we weer terug naar Capoeira. Maandag middag 7 mei. Tegen 15.00 uur kwamen Toto en Filip ons halen. Minibuggy had pech met zijn auto en daar baalde hij natuurlijk erg van. Gelukkig had Filip een auto tot zijn beschikking. We betalen weer Rs 150,00 voor de reis terug die 2 uren duurde. De reis ging binnendoor, tussen rietvelden en over rode kleiwegen. Gelukkig waren die droog anders zou het een gigantische modderboel zijn geweest. Tegen 17.00 uur kwamen we in Capoeira aan. De ontvangst was overweldigend! Daniël kwam hard aangerend en vloog in mijn armen gevolgd door Diego. Vervolgens werd Jan door vele armen omklemd. Francesca was weer terug uit Sao Paulo waar zij bij haar zoon en dochter op bezoek was geweest. Ze zei het te betreuren dat ze Donna Elly niet had ontmoet maar dat ze haar hopelijk 9
de volgende keer wel weer zou treffen. In Sao Paulo was het vreselijk koud geweest. Ze was blij weer thuis te zijn. Koffie werd gezet en onder het genot van dat heerlijke zwarte, zoete goedje werden allerlei verhalen en nieuwtjes uitgewisseld. Maar niet voordat we de watermolen en de overkapping hadden bewonderd. De watermolen is zaterdag j.l. door Zé en twee van zijn medewerkers gerepareerd en het water werd zichtbaar rijkelijk naar boven gepompt. Iedereen was enthousiast. De moestuin is aangeharkt en morgen zullen enkele mannen de zaaibedjes gaan aanleggen. Geweldig, stap 2 volgt dan NU! ZAAIEN! Onderwijl is Nina in haar eigen huisje (waar wij ook zaten) voor ons een maaltijd gaan koken en terwijl ze daar zo bezig was stroomde haar keukentje vol met nieuwsgierige mensen die graag met ons wilden praten. Velen hebben nog nooit de zee gezien en dat terwijl ze regelmatig in Natal komen!!!!! Maar het werd hier een gezellige boel. Toen het eten eenmaal klaar was ging iedereen naar hun eigen stekkie en konden Jan en ik rustig samen gaan eten. Na het eten nog wat nagepraat met Nina, Fumaca en Francesca. Dat verliep leuk en gezellig. Deze avond werd ons duidelijk dat Francesca de regie in eigen handen had en deze ook zo wilde houden maar het viel ons ook op dat Nina hierin een andere rol is gaan spelen. De eerste dagen van ons verblijf hier gedroeg Nina zich veel meer als een onderdanige vrouw maar nu was ze duidelijk meer als persoonlijkheid aanwezig. Francesca deed nog een poging door duidelijk, zonder commentaar te willen horen, te stellen dat zij a.s. woensdag met ons naar het schooltje ging . Nina reageerde daar vrij nuchter op door te zeggen dat zij die dag geen tijd had om mee te gaan en dat haar voorstel dus goed van pas kwam! Tegen 21.15 uur vertrok iedereen en konden Jan en ik ons klaarmaken om te gaan slapen. Ja... inderdaad … Samen met de honden …..en de hanen……en de katten! Dinsdag 8 mei De nacht is ordelijk verlopen. ’s Morgens hebben we samen met Fumaca en Nina haar ouderlijk huis bezocht. Haar moeder verbouwt groene bonen en dat blijkt een lekkernij te zijn. Indien wij die ook willen eten zouden we die dan maar zelf moeten plukken. Dus met z’n vieren de zengende hitte in om vandaag die lekkernij te mogen verorberen. Dagelijks komen mensen om bonen te plukken. Haar ouders wonen in een gezellig huisje. Wij zouden dat als een armoedig huisje bestempelen maar dan gezien vanuit onze eigen welvaart. Hier in Brasil lijdt men een leven dat bepaald wordt door een totaal ander cultuur. Als wij daar naar willen (blijven) kijken vanuit onze Nederlands cultuur, slaan we de spijker finaal mis! Veel mensen voelen zich hier goed bij datgene wat zij hebben. Ik moet ook eerlijk bekennen dat ik tijdens mijn verblijf hier weinig heb gemist. Het enige dat ik begon te missen waren mijn kinderen. Na onze zelfpluk activiteit zijn we thuis de bonen gaan afhalen. Leuk dat dan iedereen erbij komt zitten om kort of langdurig mee te helpen. De klus was dan ook snel geklaard. Verder heb ik me bezig gehouden met onze kleren. Die waren weer aan een wasbeurt toe . De dag verliep verder zonder al te veel opzienbarende gebeurtenissen. Nina is deze week begonnen met het les geven aan analfabeten. Dit gaat ze dagelijks doen gedurende 8 maanden. Is een project van de staat waar ze voor wordt betaald. Haar eerste leerlingen zijn Pedro, Francesca, Dinja en twee andere mannen. Daarbij geeft ze drie keer per week bijles aan een groepje kinderen die op school moeilijk kunnen meekomen. De ouders van de kinderen betalen Nina privé daarvoor. Ook Daniël doet daar aan mee. Woensdag 9 mei Vannacht hebben wij heel erg goed geslapen. Heb geen hond, kat of haan gehoord. Tegen 7.00u vertrokken Daniel en Diego samen naar school. Na ons ontbijt deelde Francisca mij mede dat zij klaar was om mee te gaan. We hadden afgesproken om tegen 8.00u op school te zijn om de kaartjes die de kinderen hadden gemaakt in ontvangst te nemen. Jan liep mee om te filmen. Francesca vond dat geweldig en menigmaal ging ze in een “pose” staan zodat ze goed in beeld zou komen. Op school werden we weer hartelijk ontvangen. De kinderen begroetten ons uitbundig en van de juf kregen we alle kaartjes in een enveloppe aangereikt. Wij bedankten hun allen en togen vrolijk naar de groep van Diego. Daar zaten ze al op ons te wachten en luid werden we begroet. Ieder kind kwam afzonderlijk naar mij gelopen om zijn/ haar kaart aan mij te overhandigen met daarbij een dikke knuffel. Soms werd het mij eventjes teveel en ik durf dan ook te erkennen dat ik af en toe een traantje over mijn wang voelde stromen. Maar het was dan ook zo 10
aandoenlijk, al die schattige oogjes die mij dan twinkelend aankeken. Nou daar kon ik niet droog bij blijven. Hun kaarten waren deze ochtend gemaakt want de lijm was nog erg nat zodat alle kaartjes weer heerlijk aan elkaar gingen plakken. Maar goed, op mijn kamer zou ik dat wel weten op te lossen. Als afscheid werden nog een drietal leuke liedjes gezongen en werden we luidruchtig uitgezwaaid. Hierna gingen we nog even met de beide directeuren, Antonio en Liberto, het geheel evalueren en bijpraten. Er werd voorgesteld om contact met elkaar te blijven houden en deze uit te breiden. Het liefst door middel van brieven. Per email was niet zo praktisch omdat deze bij het secretariaat terecht zou komen en zij er niet zeker van waren dat mails, voor hen bedoeld, zouden worden doorgezonden. Op school hadden ze zelf geen computer. (Later drong dit pas goed tot ons door: hadden zij tijdens het verblijf van Helma en Theo in Capoeira geen computers ontvangen? Zo ja, waar zijn die dan gebleven?) Dus werden adressen uitgewisseld. Ook zouden zij nadenken over mogelijke projecten die wij vanuit Nederland zouden kunnen ondersteunen. Ook hier was het afscheid ontroerend, hoewel …. een “tot de volgende keer” en geen adieu voelde goed aan. ’s Middags wat geadviseerd bij het aanleggen van de groentebedjes. Fumaca wilde graag dat de moestuin werd ingericht volgens het ontwerp dat ik voor hem als voorbeeld had gemaakt maar Pedro ging hierin zijn eigen gang. Hij plantte namelijk midden in de tuin een jonge bananenboom. Tomaten, uien en paprika daar waar ze voorheen ook hadden gestaan. Het leek allemaal erg chaotisch. Ik heb geprobeerd om hierover met Pedro te praten. Heb hem uitgelegd dat een geordende moestuin makkelijker te onderhouden was maar dat het ook meer opleverde. Gelukkig, hij gaf blijk van begrip. Iedereen weer vrolijk! Daarna naar Bon Jesus om boodschappen te halen voor morgen. Jan en ik hadden besloten om de familie te trakteren op puur Hollandse kost, aardappelenpuree met rode kool en hachéé. Diezelfde middag ben ik al begonnen met de voorbereidingen voor het maken van hachéé. ’s Avonds gingen we met Fumaca, Marie Jozé, Jefferson en Francesca ( Nina bleef thuis )naar het 50 jarige bestaan van Bom Jezus, het dorpje waar Mari Jozé woont. Het feest zou om 19.00u beginnen en wij waren daar dus op tijd maar ja, Brazilianen hé? Dus begon het feest pas tegen 20.00 uur! Buiten op een groot plein werd de menigte eerst toegesproken door een “bekend iemand” die in een zeer langdurige speech de historie van Bom Jezus uiteen zette gevolg door een even lange film die geprojecteerd werd op een groot doek, voor iedereen goed zichtbaar. Het geluid stond daarbij miraculeus hard. Het doorbrak alle normale geluidsnormen. De decibels, zo hoog , dat ik er misselijk van werd en meters afstand ervan moest nemen. Dit alles hielp voor geen meter want het leek alsof het geluid mij bleef achtervolgen. Een zware hoofdpijn volgde. Na dit alles volgde een spectaculair Braziliaans optreden van verschillende groepen, zowel (basisschool)kinderen als volwassenen. Prachtig maar met nog meer lawaai!!!! Voor mij was het langzamerhand afzien. Jan en de anderen hebben ogenschijnlijk heerlijk genoten van het spektakel want pas na afloop kwamen zij erachter dat ik ergens anders op hun stond te wachten. Gelukkig bleven we daar niet hangen en gingen we snel terug naar Capoeira. Tegen 23.00u waren we dan ook thuis en ik ging, nog steeds misselijk en nu met migraine, maar snel naar bed. Donderdag 10 mei Deze ochtend zijn Nina, Marie Jozé en ik al vroeg begonnen met de voorbereiding voor de almocar maar dan wel een echte Hollandse kost. Ik had toch maar gekozen voor stamppot wortelen, hachéé, rode bieten salade, tomatensalade, gemengde salade en als toetje bolo do coco.Vrij snel sloot Francesca zich bij ons aan. Marie Jozé was al heel vroeg begonnen met het maken van “bolo de coco,” een heerlijke zoetigheid gemaakt van cocos en tapioca. Heerlijk!!!!!! Hiervan heeft ze een heel groot bakblik gemaakt. Dat wat ervan over zal blijven zullen Jan en ik meenemen naar Natal. Tegen 13.00u hebben we met de hele familie in de “academie” geluncht (almocar). Het was er super gezellig en iedereen vond ons Hollands eten GEWELDIG! Dat hebben ze dan ook als zodanig getoond want de schalen raakten allemaal leeg en ik had best veel gekookt! Nadien gingen wij even een siësta houden. Nina bleef in haar huisje (waar wij sliepen) wat rondhangen zonder enige doel. Plots ging ze voor mij staan en zei met een brok in haar keel dat ze heel veel moeite had met ons vertrek. Ik kreeg van haar een Braziliaanse theedoek als herinnering aan haar. Vervolgens is ze zich gaan voorbereiden op haar kleine klasje (bijles). Jan ging met Fumaca mee naar de capoeira training in Traides. Ikzelf ben de moestuin ingegaan om te kijken of ik daar nog kon helpen. In de tuin trof ik Pedro die alweer op zijn eigen houtje plantenbedjes aan het maken was. Ik raakte door het 11
aanschouwen daarvan nogal “pissig”, zei daar maar niets van want de grond is uiteindelijk zijn eigendom en dat moest ik wel respecteren. Dus ging ik,in afwachting op de terugkeer van Fumaca, maar op zoek naar een andere afleiding. Die vond ik bij Nina. Fumaca was inmiddels weer thuis gekomen en ik deelde mijn tuinervaring met hem. Door mijn verhaal raakte hij een beetje gefrustreerd maar stelde vast dat er duidelijker afspraken gemaakt moesten worden met Pedro. Hij vond dat ook Pedro zich daar aan moest houden. Ik was het met hem eens want als je vooruitgang wilt boeken zul je wel bij vernieuwde ontwikkelingen moeten aansluiten. Fumaca sprak Pedro hierover aan en deze raakte totaal onthutst en als zodanig liep hij dan ook de moestuin uit om terug te komen in het kielzog van Francesca! Er volgde een discussie waar ik bij aanwezig was. Maar ja,als zij Portugees praten gaat dat razendsnel en dan ook nog in een dialect. Gelukkig vertaalde Fumaca het dialect in normaal Portugees. Pedro en Francesca hadden altijd zo geleefd en vonden het heel erg moeilijk om dat te veranderen. Ik kon hun standpunt heel goed begrijpen. Desondanks heb ik toch geprobeerd om het voor hun begrijpelijk te maken waarom er verandering moest komen wilden zij hun kinderen en kleinkinderen een nog betere toekomst bieden. Dit gaf de doorslag en uiteindelijk werd het voor hen zichtbaar duidelijk. Vervolgens heb ik de tuinindeling met touw gemarkeerd. Kreeg zelfs van Pedro zijn visserstouw (zijn heiligdom!) in bruikleen!!! Het begon al behoorlijk duister te worden, we stopten met onze werkzaamheden, de volgende dag zullen we verder gaan. ’s Avonds was er een capoeira training met vuur. Daar hebben Jan en ik naar gekeken. Vrijdag 11 mei, onze laatste dag in Capoeira. ’s Morgens rustig aangedaan. Fumaca vertelde dat Jean ons tegen 15.00u kwam ophalen. Nina bleef in mijn buurt. Ze was erg verdrietig. Ik kon haar moeilijk troosten. Heb geprobeerd om haar duidelijk te maken dat onze vriendschap niet van korte duur zou zijn, wij komen terug. Ik kom terug om haar verder te helpen en misschien zou ze dan wel een babytje hebben. Hierop reageerde ze heftig ontkennend. Neen ……. Geen babytje!!!!!! Toch moest ze daar wel om lachen. De koffers werden ingepakt en daarna hebben we met Nina en Fumaca geëvalueerd over de moestuin en de watermolen. Tevens hebben we de mogelijkheid besproken om Dinja te laten meewerken in de moestuin. In ruil daarvoor zou ze dan dagelijks groente kunnen krijgen. Zij beloofden ons daaraan te zullen werken. Hierna gingen we lunchen. Tegen 15.00u kwam Jean met zijn kornuiten met de grote bus het terrein oprijden. Iedereen was weer in feeststemming. De begroeting verliep wederom zeer uitbundig. Jean heeft met Fumaca het overgebleven materiaal van de overkapping nagekeken en alles eerlijk verdeeld. De jongens uit Natal hebben het materiaal voor Jean in de bus geladen en tegen 16.00u namen we afscheid van Capoeira met haar mensen. Het afscheid was goed, het was “tot een volgende keer” dus geen afscheid! Tegen 18.00u kwamen we in Natal aan. Het was weer een fijne ontvangst. Wel een totaal andere sfeer dan in Capoeira. Daar was alles een beetje besloten. Hier loopt iedereen in en uit. Hier praten ze veel, erg veel Portugees maar dan onderling. Daar spraken ze ook alleen maar Portugees maar dan meer met en tegen ons. De tafel werd bij aankomst direct voor ons en de jongens gedekt. Daarna gingen we even buiten bij de anderen zitten en hebben gekeken naar een capoeira training die door Jean werd geleid. We gingen op tijd slapen. Gelukkig geen honden, hanen en katten maar wel schreeuwende mensen en razende, rammelende auto’s . Zaterdag 12 mei Afgelopen nacht was het vreselijk heet. Jean heeft voor ons een ventilator klaargezet maar daar slapen wij helemaal niet goed op. Daar komt nog bij dat ik daar behoorlijk verkouden van wordt. Dan maar lekker zweten!!! Desondanks hebben we goed geslapen. Tegen 4.00u was ik alweer klaarwakker. Tegen 6.00u gedoucht. In huis was het overal nog stil. ’s Morgens waren alweer veel mensen op de vloer. Wat die hier allemaal doen???? Ikke niet weten! Elke dag komt hier de “madrinha” van de dochter van Jean. Zij doet hier eigenlijk de gehele huishouding en verzorgt daarbij ook de kleine meid. Ook de schoonzus van Rosanetti is hier veel en is dan in de keuken bezig. Rosanetti kookt dan ook mee en gaat dagelijks naar de sportschool. Met Jean zouden we vandaag boodschappen gaan doen. Aanstaande zondag wordt Jan 65 jaar en dat willen wij samen met hun vieren. 12
Tevens bestaat MCN op die dag 4 jaar, is Cristina jarig (45 jaar) en is het Moederdag. We zullen dan een maaltijd verzorgen, taart en drinken voor de jarige(n) en voor het avondfeest. Maar hij stelde voor dat wij de ochtend moesten besteden om gezellig met Minibuggy en Jonas naar het strand (Porto Negro) te gaan om lekker bij te komen van het harde werken in Capoeira, in de loop van de dag gaan we dan boodschappen doen. Oké, zo gezegd zo gedaan. Met ons vieren dus op naar het strand. Jan, Jonas en ik hebben heerlijk in zee gezwommen. De watertemperatuur is hier in Brasil zo lekker; 28 graden!!!!!!! Na de lunch hebben we een lange tijd gerust, gelezen en “niets doen”, wel even anders dan in Capoeira. Na het avondeten zijn we met Jean, Cristina, Toto, Minibuggy, Jan en ik met de grote bus naar een groothandel in voeding, geweest. Onderweg pikten we een jonge blonde vrouw op die later de vriendin van Minibuggy bleek te zijn. Jean en Cristina regelden alles behalve de betaling!!!!! Dat deed Jan. We hebben voor Rs 320,00 ingekocht! Moet wel zeggen dat Jean tijdens het boodschappen doen erg goed op de prijzen heeft gelet en niets overbodigs heeft gekocht. Maar ja we krijgen dan ook erg veel gasten. Iedereen hier nodigt zichzelf uit! Thuis werden alle boodschappen uitgepakt om de volgende dag te worden bewerkt tot een heuse maaltijd en een gigant van een taart. Ik verheugde me daarop. Zondag 13 mei Vannacht weer erg warm. Op tijd opgestaan maar weer niemand beneden. Jan moest iets te eten hebben en ik kon eigenlijk niets vinden dat voor hem op dat moment geschikt was. Uiteindelijk vond ik iets dat op een broodje leek. Pas tegen 8.30u kwam er leven in de brouwerij. Jean was als eerste wakker en haalde snel verse broodjes. Cristina, een tante en madrinha waren ook snel present. Ik dus ook vrolijk opgetogen de keuken in om wat hand en span diensten te verrichten. Maar ja, de keuken was die ochtend verboden terrein voor mij . Mocht daar enkel komen om iets te drinken of te eten te vragen! Vond dat wel jammer want ik wilde graag iets te doen hebben. Dan maar weer gaan lezen. De uitgebreide lunch werd druk bezocht. Ik kreeg de indruk dat de lunch als een kadootje (Moederdag) voor de moeder van Rosanetti was bedoeld. In ieder geval werd zij tijdens de lunch flink in het zonnetje gezet. De lunch verliep verder gezellig, er was genoeg eten voor iedereen. Nadien weer rusten! ’s Avonds tegen 19.00u ging iedereen naar de academie waar de leerlingen capoeira bij elkaar kwamen. Op een tafel werd de “Taart Gigant” gezet met daarbij frisdrank. Er werd gezongen voor de jarigen en vervolgens sneed Cristina de taart aan en verdeelde deze onder de gasten. De taart was heerlijk, ananascocos-taart !!!!! de sfeer was fijn en gezellig. Op het einde sprak Jean nog een dankwoordje uit gericht op Jan. Dit vond ik heel fijn, voornamelijk omdat Jan zichzelf niet op de voorgrond plaatst. We hadden nog een zak met klein speelgoed en ik vond dat Jan dat zelf moest uitdelen. Jean nam hierin toch de leiding en al vrij snel bleek dat hij de controle daarover kwijt raakte want het waren niet alleen kinderen maar vooral volwassen vrouwen die speelgoed tot zich namen. Het liep allemaal een beetje uit de hand en toen besloot ik maar om in te grijpen. Heb de zak met het overige speelgoed van Jean overgenomen en gezegd dat ik dat wilde bewaren voor andere kinderen. Dit verliep probleemloos. Het was goed zo. Na dit feestje gingen we terug naar het huis van Jean waar de familie, vrienden en buren op verjaardagbezoek kwamen. Ook nu kreeg ik de indruk dat men alleen de verjaardag van Cristina vierde. Zij kreeg kadootjes en Jan kreeg niets. Maar goed. Op deze avond werd “camarao soupa” geserveerd, gemaakt door madrinha, wijn en caipirinha. Mijn glas caipirinha viel om maar daar was ik echt niet treurig om. Hoefde ook geen nieuw glas!!!!! Tegen 23.00u gingen Jan en ik naar bed. Waren doodop! De anderen bleven nog verder feest vieren. Maandag 14 mei ’s morgens was het beneden erg lang stil. Tegen 9.00u kwam Jean als eerste beneden met een duffe kop, hij had een kater. Ja,ja hij had goed en teveel gefeest!!! Na het ontbijt met Jean gesproken over zijn werkzaamheden en samenwerking met SooS Brasil. Het gesprek was open en goed. Na een poosje aan Jean voorgesteld om ons de aangekochte kerk te laten zien. Dat was een goed plan! De kerk is een oud gebouw die thans tijdelijk wordt gebruikt als opslag en autostalling. Jean heeft een grote droom en dat heeft allemaal te maken met dit gebouw. Maar ja, het ontbreekt hem aan ervaren 13
deskundigen en uiteraard: money! Hij zei ons dat hij hierover in gesprek was met SooS Brasil en anderen in Brasil. Terug in huis riep de moeder van Rosanetti mij om te vertellen dat mijn t-shirtje klaar was. Zij zou namelijk een t-shirtje voor mij naaien. Kostte mij Rs20,00. Na de lunch hebben wij ( Jean, Jan en ik) het Apae-Instituut voor verstandelijk gehandicapten in Natal bezocht. Ik wilde dit heel erg graag want ik had geen idee hoe men in Brasil met deze doelgroep omging. Daar werden we door twee vriendelijke dames met open armen ontvangen, ook al hadden we geen afspraak gemaakt. We werden zeer uitgebreid en open geïnformeerd over alles wat wij graag wilden weten. In Brasil zijn meer dan 2000 Apae instituten. Zij worden voor 20% gesubsidieerd door het rijk. De overige 80% moeten zij zelf bij elkaar zien te sprokkelen d.m.v. bijvoorbeeld sponsoring. Dat valt in deze tijd erg tegen want ook in Brasil hebben zij te maken met de crisis in Europa. Hier in Natal staat een kleinschalig instituut. Zij vertelden ons o.a. ook dat iedere ouder met een verstandelijk/ lichamelijk gehandicapt kind van de regering Rs 650 ,00 per maand krijgt (voor niet meer dan één kind ook al hebben zij er meer) omdat zij voor extra kosten komen te staan. Van dat geld kunnen zijn dan ook een aantal dagdelen inkopen op het instituut. Tevens worden de kinderen gratis met een busje van huis gehaald en weer teruggebracht. Rs 650,00 is in Brasil gelijk aan het minimum loon. Ouders die dan dat geld krijgen gaan niet meer werken, zeggen dan voor hun kind te moeten zorgen en gebruiken dat geld voor eigen doeleinden. Aangezien er, vanuit de regering, geen controle daarop is kunnen ouders dit ongestraft blijven doen. Ook spraken wij over de begeleidingsvorm bij mensen met syndroom van Down. Hier vallen zij onder dezelfde regeling als de overige mensen met een verstandelijke beperking maar dan met die uitzondering dat zij extra worden gestimuleerd om te gaan leren volgens de reguliere methode. Zij vertelden ons heel trots dat in Natal twee Downers zijn opgeleid tot onderwijzers en dat zij beiden les geven op een basisschool die hier hoog staat aangeschreven en het gaat goed met hen. Na afloop van het gesprek, dat ongeveer anderhalf uur duurde, boden de dames ons een uitgebreide rondleiding aan. Maar vandaag was er een busstaking en zodoende waren er in dat instituut weinig tot geen deelnemers. Dat was voor ons natuurlijk geen probleem. Het instituut is gelegen in een wijk ergens in Natal. Als je daar binnenkomt wordt je direct meegenomen in een sereen en harmonieus energieveld. Alles is schoon en helder. De ruimtes hebben veel licht en zijn uitnodigend ingericht. De mensen met wie wij spraken waren vriendelijk en enthousiast. Zij zijn daar voor de kinderen met hart en ziel!!!! In het gebouw werken verschillende disciplines met elkaar, er heerst een homogene hiërarchie. Kunnen wij in Nederland nog veel van leren!!!!!!!! Na in totaal drie uur van hun tijd gebruik te hebben gemaakt, gingen we, met tot onze nek toe gevulde informatie, weer naar huis. Het was een zeer prettige ervaring. We kregen folders mee en we gaan hun web site nog eens uitgebreid bezoeken. Na het avondeten kreeg ik bezoek van een nichtje van Cristina, zij heeft het syndroom van Down. Haar vader vergezelde haar. Zij is 20 jaar en heet………………… overdag bezoekt zij een dagactiviteiten centrum in Macaiba. Zij is verbaal goed aanspreekbaar, is lief en leuk. Ook gaat ze elke week naar de sportschool om “haar lichaam sterk te houden”. Leuk om een Downer Portugees te horen praten!!!!! Deze dag hebben we veel geleerd, veel indrukken opgedaan. Een drukke dag dus maar dan niet fysiek maar mentaal-emotioneel. Jan is naar de capoeira training gaan kijken. Dinsdag 15 mei Vanavond om 17.20u vliegen we terug naar Nederland. Onze reis hier is dan, voorlopig, tot een einde gekomen. Na het ontbijt hebben wij onze koffers ingepakt . Jean drentelde een beetje om ons heen. Je kon merken dat hij moeite heeft met afscheid nemen. Cristina kwam nog even langs om te zeggen dat ze ‘s middags wel afscheid kwam nemen. Madrinha was weer aanwezig en druk met het huishouden en eten koken. Tegen 10.30u gaan we met Jonas naar zijn ouderlijk huis, hij woont in een favela, een krottenwijk van Natal. We hadden de tas met speelgoed (restant van zondagavond) meegenomen en aan Jonas gevraagd of hij die in zijn buurt wilde uitdelen. Bij zijn huis werden we hartelijk ontvangen door zijn oma, broertje en zusje. Zijn ouders waren aan het werken. Zijn ouderlijk huis was erg klein maar zag er schoon en verzorgd uit. Er was geen toilet of douche. 14
Jonas begon speelgoed uit te delen. Eerst thuis aan zijn eigen familie. Vervolgens ging hij naar buiten en al snel kwamen van overal kinderen en volwassenen. Het was een lust om te zien hoe Jonas genoot van zijn rol als “Sinterklaas”. Later vertelde hij ons, met tranen in zijn ogen, dat hij nog nooit in zijn leven zoveel speelgoed heeft kunnen weggeven omdat hij, simpelweg, dat zelf niet had. Hij zei dat zijn hart hierbij begon te gloeien en helemaal open ging. Deze woorden waren voor ons het mooiste en kostbaarste kado die wij hier in Brasil hebben mogen ontvangen. En dat op onze laatste dag hier!!!!!!!! Jonas nam ons mee naar een buurvrouw die een meervoudig gehandicapte zoon van 18 jaar had. Deze moeder wist niet dat wij langs zouden komen maar zij ontving ons met open armen. Toen wij haar naar haar zoon vroegen haalde zij met haar dochter de zoon uit een ander kamer en bracht hem naar ons. De jongen had een zeer laag niveau en maakte allerlei geluiden. Hij was spastisch en kon niet lopen. Zijn geluiden gaven mij de indruk dat hij zich best goed voelde. Moeder en dochter verzorgden hem. Het was een grote belasting voor moeder alleen. Dochter kon door de zorg voor haar broertje niet naar school. Later zou zij haar broertje ook moeten verzorgen. Haar toekomst????? Dat was zorgen voor haar broertje. Misschien dat ze later ooit nog eens de gelegenheid zou krijgen om naar school te kunnen gaan, zei ze mij. Door mijn hoofd liepen allerlei scenario’s door elkaar. Hoe zou ik haar kunnen helpen. Zij leek me een pientere dame. We zullen zien! De jongen voelde dat er iets anders aan de hand was en werd een beetje (veel) onrustig. Hij trok zich aan de haren van moeder naar voren om dichter bij haar te kunnen zijn. Ik streelde hem over zijn rug en sprak fluisterend tegen hem. Hij reageerde positief op mijn aanraking en werd acuut rustig. Liet de haren van zijn moeder los en bleef stil zitten. Moeder en dochter waren verbijsterd; ik zei dat als jezelf rustig blijft en liefdevol op hem reageert hij daar heel gevoelig voor is. Zij waren blij met deze ervaring. Toen we eenmaal buiten waren merkte ik dat alles mij teveel werd. Ik raakte nogal geëmotioneerd en moest even huilen. Vraag me niet waarom!!! Vervolgens gingen we naar een ander huis. Jonas vertelde dat daar ook een jongetje met een verstandelijk handicap woonde. Hij had een bruin en een blauw oog, en dat was wel heel erg mysterieus, zei Jonas. Hier proefde ik een soort spiritisme die je in Brasil veel tegenkomt. Dus probeerde ik dat gevoel snel de kop in te drukken door Jonas uit te leggen dat op aarde vele mensen zijn met een bruin en blauw oog en dat dat absoluut niets bijzonders was. Hij stelde mij daarover nog enkele vragen en gaf al snel blijk, mijn verhaal te geloven. Hij zou dat verhaal in zijn omgeving gaan vertellen zodat het jongentje niet meer zo raar zou worden aangekeken. We kwamen bij het huis en het jongetje werd opgehaald. Tot mijn grote verbazing kwam mij daar een prachtige Downer tegemoet! Hij lachte van oor tot oor. Liep regelrecht op mij af en begroette mij alsof hij mij al jaren kende. Tranen sprongen mij in de ogen. Deze ontmoeting had ik gewenst. Ons contact was diep en innig. Hij kon praten! Zijn naam was ………………………. Hij vroeg mij naar mijn naam die hij foutloos uitsprak. Even hebben we staan kletsen en knuffelen. Twee jonge meisjes kwamen erbij staan maar zeiden geen van beiden een woord. Jonas sprak met hen en zij vertelden dat de moeder werkte en dat de jongen (Downer) de hele dag bij hun was. Eén van de meisjes was een vriendin van de broer van de Downer en het andere een vriendin van haar. Er werd niets bijzonders met hem gedaan. Hij liep de hele dag een beetje rond of lag een beetje te slapen. Geen enkele activiteit werd met hem gedaan en dat terwijl zijn ouders Rs 650 per maand voor hem kregen. Maar dat geld gebruikten zij voor het onderhoud van het gehele gezin. Hij kreeg van mij twee kleine vingerpopjes. Hij voelde zich apetrots! Twee andere jongens zagen dat en kwamen snel aangelopen. Zij wilden dat speelgoed van de Downer afpakken. De moeder van de jongens kwam ook aangelopen. Iedereen keek ernaar en niemand deed iets. De Downer keek heel beteuterd en verbaasd. Hij had geen krachten om zich te verdedigen. Dat liet ik niet op mij zitten. Wat dachten ze wel niet! Heb de popjes weer terug gepakt en duidelijk (ook tegen de moeder) gezegd dat zij het niet moesten wagen om dat nogmaals te doen. Met Jonas afgesproken dat hij de moeder van de Downer dit voorval zou vertellen en haar zou vragen daar alert op te zijn. De tijd drong aan en we moesten weer terug. Weer bij Jean aangekomen konden we gelijk weer aan tafel schuiven. Almoçar!!! Het was rustig, alsof iedereen het naderende afscheid voelde aankomen. Minibuggy vertelde dat zijn dochter ook mee zou gaan naar het vliegveld. Ik had haar nog niet ontmoet en was hier erg blij mee. 15
Na het eten bleven we gezellig bij elkaar zitten kletsen. Daarna gingen Jan en ik nog even boven op de bank zitten. Tegen 14.30u gaf Jean het teken van vertrek. Wij namen afscheid van iedereen die daar was. Jammer dat Rosanettie en Christina er niet waren. Maar dat is ook goed, er komt nog wel een andere keer. De bus stond al klaar met Minibuggy als chauffeur. Toto, Jonas , nog iemand (waarvan ik even zijn naam kwijt ben) en uiteraard Jean! De reis naar het vliegveld verliep rustig. Onderweg stopten we bij een school om de dochter van Minibuggy op te pakken. Een pracht kind van 13 jaar. Zij is de dochter van de vriendin van Minibuggy maar hij behandelt haar als zijn eigen dochter. Bij het vliegveld pakten de jongens onze koffers uit en liepen daarmee tot en met de balie. Na de koffers te hebben afgeleverd bleven we in de hal rondhangen. Iedereen had wel zin in een ijsje. Daarvoor moesten we naar buiten. De dochter van Minibuggy en ik liepen samen daar naartoe. We stonden voor het ijskraampje en er kwam een ouder man (ong. 55j) naast haar staan. Hij begon met haar te praten en te friemelen aan haar oorbel. Ik merkte dat zij dat niet prettig vond en zag dat zij daar erg verlegen mee omging. De houding van de man beviel mijn geenszins. Net toen ik daar iets van wilde zeggen nam hij afstand van haar. Toen wij, volgeladen met ijs, terugliepen vroeg ik haar naar haar ervaring van daarnet. Zij beaamde dat ze dat absoluut niet had gewaardeerd maar niet wist hoe daarmee om te gaan. Hebben daarover gepraat en haar op het hart gedrukt dat zij zulke benaderingen gelijk een halt moest toeroepen door duidelijk te zeggen dat zij daar niet van gediend was. Zo nodig wat scherper opstellen, maar niet bang zijn!!! Hierop glimlachte zij lieflijk naar mij, de scheet!!!! Ze zag er zo puur uit!!!!!! Je zou toch zo’n kerel!! Eenmaal binnen liep ze regelrecht naar Minibuggy en deed haar verhaal. Ik hield beiden een beetje in de gaten en gelukkig maar want de ogen van Minibuggy begonnen VUUR te schieten. Hij balde zijn vuisten en vroeg aan zijn dochter waar die man was. Op dat moment liep ik naar hem toe en zei hem dat alles nu wel goed was en dat ik met die kerel had afgehandeld! Tja, ik moest wel iets, dit was niet helemaal waar, maar ik moest er niet aan denken wat die “vuurogen” in petto hadden!!! Gelukkig bedaarde hij en werden zijn ogen weer vriendelijker! Goed, hierna gingen wij met z’n allen naar een etage hoger, dronken wat en wisselden enkele ervaringen uit. Spoedig was het tijd om definitief afscheid te nemen. Innig en dankbaar omhelsden we elkaar, gaven elkaar dikke zoenen en met traantjes in onze ogen maar met een hart vol dankbaarheid bleven we elkaar uitzwaaien. Onze ogen lieten elkaar niet los tot we achter een muurtje verdwenen die ons dwong om af te buigen. Achter ons lieten we Brasil, voor ons was de weg die ons weer terug zou brengen naar Nederland. Alle formaliteiten verliepen zonder problemen. Jan en ik zaten nu te wachten op het sein dat we in de grote, dikke buik van een “lucht-walvis” mochten stappen. Deze zal ons door de wolken van vreugdevolle herinneringen en dankbare ervaringen weer veilig op noordelijk gelegen gronden laten landen. Brasil, mijn land, mijn roots. In mijn hart, mijn lijf, mijn gedachten en mijn gevoelens ervaar ik thans, hoog in de lucht, dat zowel in Brasil als in Nederland mijn roots zijn gelegen. Een voldane “Rust en Harmonie” zijn nu mijn vrienden geworden!
16
