Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling RIZA

In dit werkdocument wordt de visie van de auteur(s) weergegeven, niet die van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. The views expressed in this document are the authors or authors' own, not those of the Department of Transport, Public Works and Watermanagement.

Ministerie van Verkeer en Waterstaat Rijkswaterstaat

Waterbeheer in Oost-Europa Quick Scan Roemenie, Bulgarije, Kroatie, OekraTne, Servie-Montenegro en Turkije

RIZA Werkdocument 2004.091 X maart 2004

Waterbeheer in OostEuropa - Quick Scan Roemenie, Bulgarije, Kroatie, Oekra'me, Servie-Montenegro en Turkije

RIZA Werkdocument 2004.091X maart 2004

Quick scan Roemenie, Bulgarije, Kroatie, Oekralne, Servie-Montenegro en Turkije

Inhoudsopgave

INLEIDING

5

1. CONCLUSIES

7

1.1 Situatie tav prioritaire EU-dossiers DGW (Hoogwater, zwemwater, KRW en EMS) 7 1.2 Huidige NL-VenW- samenwerking postaccessielanden op het gebied van water 7 1.3 Europese positie: relevantie voor samenwerking op het gebied van Europese beleidsvoorbereiding

8

1.4 Institutioneie situatie

9

1.5 Belang voor de Nederiandse Watersector

9

1.6 Kennis halen

10

1.7 Overzicht criteria voor samenwerking

10

2. AANBEVELINGEN DGW

13

3. ROEMENIE

17

3.1 Algemeen

17

3.2 Geografie, water en milieu

17

3.3 Samenwerking NL - Roemenie

20

Bijlage 1. behorcnde bij landendossier Roemenie

22

4. BULGARIJE

23

4.1 Algemeen

23


23

4.3 Samenwerking NL-Bulgarije

25

Bijlage 1. behorende bij landendossier Bulgarije

27

5. KROATIE

29

Quick scan Roemenie. Bulgarije. Kroatie, Oekraine, ServiS-Montenegro en Turkije

5.1 Algemeen

29


29

5.3 Samenwerking NL-Kroatie

31

Bijlage 1. behorende bij landendossier Kroatie

33

6. OEKRATNE

37

6.1 Algemeen

37


38

6.3 Samenwerking NL-Oekraine

39

Bijlage 1. bij landendossier Oekraine

42

Bijlage 2. bij landendossier OekraTne

44

7. SERVIE EN MONTENEGRO

45

7.1 Algemeen

45


46

7.3 Samenwerking NL - Servie

47

8. TURKIJE

49

8.1 Algemeen

49


49

8.3 Samenwerking NL - Turkije

51

Quick scan Roemenie, Bulgarije, KroatiS, Oekraine, ServiS-Montenegro en Turkije

Inleiding In opdracht van DGW hebben RIKZ en RIZA een quick scan gemaakt van de nieuwe en potentiele toetreders van de Europese Unie. Aanleiding voor deze opdracht is de toetreding tot de EU van 10 landen in mei 2004 . Met een aantal van deze toetredende landen heeft VenW een langer samenwerkingsverband (MoU) en deze samenwerking blijkt ook duidelijk een meerwaarde te hebben nu de landen gaan toetreden en een speler worden op het terrein van de Europese waterdossiers (KRW-prioritaire stoffen, EMS, zwemwaterrichtlijn, hoogwater). Is het, met het oog op de Europese waterdossiers, aan te raden ook met de landen die na 2004 toe (willen) treden samenwerking op te starten/te handhaven? En zo ja, hoe moet die samenwerking er dan bijvoorbeeld uit zien? Om een advies te kunnen geven aan DGW zijn van Bulgarije, Roemenie, Turkije, Servie en Montenegro en Oekraine korte studies gemaakt op gebied van water en milieu in relatie tot de Europese waterdossiers, de toetreding tot de EU en de huidige samenwerking met Nederland en in het bijzonder met VenW/water. De verzamelde informatie is gebundeld in hoofdstukken per land en samenvattende conclusies en aanbevelingen voor het totaal. In de landenhoofdstukken zijn verwijzingen naar contactpersonen en websites opgenomen. Hiermee kan indien nodig snel ingezoomd worden op een bepaald onderwerp. Omdat dergelijke informatie snel veroudert, lijkt het zinvol om deze jaarlijks te updaten. Maart 2004 Lieke Berkenbosch (RIKZ) Ruud Staverman (RIZA) Peter Roeters (RIZA) Jolanda Oosting (RIZA)

Quick scan Roemenie, Bulgarije, Kroati*. Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

Quick scan Roemenie, Bulgarije. Kroatie. Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

1. Conclusies 1.1 Situatie tav prioritaire EU-dossiers DGW (Hoogwater, zwemwater, KRW en EMS) • Ten aanzien van de prioritaire dossiers DGW gaat meeste aandacht uit naar de KRW i.v.m. de hoogste status (directive). Watervervuiling, eutrofiering en aantasting van het natuurlijk karakter door (grootschalige) waterbouwkundige werken is overal een probleem. De Donau is de laatste jaren overigens wel schoner geworden. • De EMS is nog in voorbereiding. Landen zijn vooralsnog vertegenwoordigd via de secretariaten van de Conventies. EC is bezig banden met Zuid/Oost-Europese landen via Conventies aan te halen, bereidheid tot samenwerking is groot, capaciteit is echter probleem. Harmonisatie tussen de zeeconventies in kader EMS heeft vooralsnog geen prioriteit vanuit de meeste deelnemende landen. Hoe daarover specifiek vanuit de onderzochte landen wordt gedacht, is niet bekend. Problematiek en niveau van beleid en maatregelen is per conventie zeer verschillend. Accent ligt bij de Zwarte Zee m.n. op bestrijding van vervuiling en eutrofiering. • T.a.v. zwemwater is er bij contactpersonen in NL weinig bekend. • Hoogwaterproblematiek speelt in elk geval in Roemenie, Servie en Oekraine. Is voornaamste onderwerp in recent Tiszasamenwerkingsproject (FAO/PvW) tussen bovengenoemde landen en Hongarije en Slowakije. In al deze landen zijn er projecten om de waterberging te vergroten. In Kroatie beperkt probleem (combi retentie-ecologie). Turkije en Bulgarije niet bekend. Bulgarije heeft vooral kleine rivieren. • Oekraine streeft naar toetreding tot de EU in 2011 en is bezig met voorbereidingen voor implementatie EU-regelgeving. Daar waar internationaal wordt samengewerkt is EU-regelgeving wel actueel (Donau, Tisza, Zwarte zee)

1.2 Huidige NL-VenW- samenwerking postaccessielanden op het gebied van water • Op het gebied van Europese beleidsvoorbereiding zijn er geen contacten. Dit is ook logisch, omdat genoemde landen nog geen EU-lid zijn. • Bij de huidige formele samenwerking (in de vorm van een MoU) ligt het accent op het gebied van uitvoering. Bij het afsluiten van de MoU's is geen onderscheid tussen beleid en uitvoering aangebracht, dat was toen ook minder relevant. In andere landen ligt de knip tussen beleid en uitvoering ook vaak anders dan in NL.

Quick scan Roemeni*. Bulgarije, Kroatie, Oekraine, ServiS-Montenegro en Turkije

• Het zwaartepunt voor VenW ligt inhoudelijk op het gebied van rivierbeheer (w.o. hoogwater) en kustbeheer via de MoU's. Op kustgebied is er via het door de EC gefinancierde EUROSION-project een schat aan kennis verzameld over zowel de fysieke, institutionele en beleidsmatige situatie voor een groot aantal Europese landen. Van bovengenoemde landen is info verzameld van Bulgarije en Roemenie. Op marien gebied is er geen samenwerking met deze landen (kleine uitzondering Roemenie), noch op het gebied van zwemwater. Erzijn voor zover bekend ook geen informele contacten; • Met Roemenie en Kroatie zijn vanuit VenW MoU's op het gebied van waterbeheer afgesloten en bestaat een intensieve samenwerking. Met Oekraine is er een 'slapende' MoU (ook LNV en VROM zijn niet actief) en zijn er contacten op projectniveau (o.a. PvW). Met Bulgarije zijn er contacten vanuit DGG op het gebied van transport en scheepvaartveiligheid en is een medewerker van VenW voor 2 jaar als preaccessie-adviseur werkzaam bij het Bulgaarse ministerie van Transport. Met Servie' bestaat geen samenwerking vanuit VenW. Vanuit RIZA/RIKZ is er wel enige betrokkenheid bij projecten van anderen. Met Turkije zijn er contacten vanuit PvW en MATRA waarbij RIZA betrokken is. Ook financiert DG RWS in 2004 nog voor een klein deel de samenwerking met Turkije. • Vanuit VROM is er een MoU milieu met Bulgarije, die eind 2003 verlengd is. Hierin speelt water een beperkte rol (grondwatermonitoring) • Dat er geen contacten met Servie zijn, kan worden verklaard uit het oorlogsverleden (zo ook overige Balkanlanden, zoals Bosnie). Waarom op watergebied niet met Bulgarije wordt samengewerkt is niet duidelijk (er is ook nooit een vraag geweest vanuit Bulgarije, dat kan ook een reden zijn). Een mogelijke verklaring is gelegen in de geografische verschillen tussen NL en Bulgarije (bergachtig, gebrek aan grote rivieren). Op het gebied van kust en zee zijn er meer parallellen, hoewel de situatie in Bulgarije voor de Zwarte Zee veel slechter is dan voor de Noordzee. Qua institutionele ontwikkeling lijkt Bulgarije verder te zijn dan de andere toekomstige accessielanden.

1.3 Europese positie: relevantie voor samenwerking op het gebied van Europese beleidsvoorbereiding

Op het gebied van de Europese waterdossiers gaan deze landen, in hun pre-accessie , maar ook bij daadwerkelijke toetreding een rol spelen die ook belangrijk is voor NL: de EU wordt steeds groter, het sluiten van coalities tussen landen op basis van dossiers zal steeds belangrijker worden. Elkaars standpunten weten, weten wie je partners zijn op een bepaald dossier, etc. zal in het Europese spel steeds belangrijker worden (stemverhoudingen). Uit de quick scans spreekt een beeld dat we van deze landen niet of nauwelijks weten welk standpunt zij innemen op de Europese

Quick scan RoemeniS, Bulgarije, Kroatie, Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

waterdossiers. Dit wordt mede verklaard vanuit het feit dat deze landen, omdat ze nog geen lid zijn, wellicht ook nog geen standpunt hebben, maar zeker met betrekking tot Bulgarije en Roemenie (de eerste toetreders uit de rij) behoren we meer te weten. Ook voor Turkije geldt dit. Vanuit die optiek zijn ook reeds bestaande relaties met de nieuwe toetreders zeer waardevol.

1.4 Institutionele situatie • In de meeste landen is de doorstroming op ministeries groot en vormt dit een barriere bij het opzetten van samenwerkingsprojecten (oorzaak: politieke benoemingen en lage status ambtenaren). Bij regionale en beheersorganisaties en bij onderzoeksinstituten is doorstroming minder een probleem. I.v.m. bureaucratie en afwachtende houding (risico mijdend gedrag) vaak veel tijd nodig om resultaten te bereiken. Samenwerking tussen ministeries is vaak moeizaam, ook internationaal niet altijd makkelijk i.v.m (oorlog)verleden; • Open planprocessen/participatie van stakeholders is overal in opkomst, maar nog geen gemeengoed. I.v.m. ontbrekende procedures/ervaring werkt een open benadering vaak sterk vertragend. De bereidheid is er meestal wel. In Turkije wordt alles nog sterk door nationale overheid bepaald. In Oekraine zijn NGO's vanouds gelieerd aan overheid en meer gericht op educatie dan op actie. • In de meeste landen is een groot gebrek aan capaciteit en middelen. Deskundigheid is meestal geen probleem.; • Waterbeheer valt in het algemeen onder het ministerie van milieu. Deze ministeries, zo wekt de indruk uit de gesprekken, staan niet vaak bekend als sterk. Milieu heeft in deze landen vaak een lagere status en dat werkt door in de slagvaardigheid van het ministerie. •Institutioneel lijkt, o.b.v. de gevoerde gesprekken, Bulgarije en Roemenie het verst ontwikkeld op het gebied van integraal waterbeheer. Een verklaring hiervoor kan de nabije EU-toetreding zijn. Daarna komen Kroatie en Turkije. Bij Servie moet nog veel opgebouwd worden na de oorlog en de periode van internationale isolatie. In Oekraine lijkt de situatie het verst verwijderd van de Nederiandse.

1.5 Belang voor de Nederiandse Watersector Navraag bij Nedeco leert dat de interesse van Nederiandse bedrijven in de watersector vooral uitgaat naar Roemenie, Bulgarije en Turkije (grote afzetmarkt). In Roemenie is het bedrijfsleven al heel actief. Op dit moment zijn er weinig contacten met Bulgarije, maar het bedrijfsleven wil dit graag versterken. Met Turkije is er enige samenwerking, maar men wil deze graag versterken. In Partners voor Water II zal worden gekozen om de inzet te focussen op een beperkt aantal landen, vooralsnog zijn dit Roemenie, Kroatie en

Quick scan Roemenie, Bulgarije. Kroatie, Oekraine, ServiS-Montenegro en Turkije

Oekraine. Selectiecriterium daarbij was, dat meerdere partijen (departementen en bedrijfsleven) in deze landen geinteresseerd moesten zijn.

1.6 Kennis halen Als het gaat om het halen van kennis dan moet dit nader in detail bekeken worden. De quick scan heeft niet het doel hier in meer detail op in te gaan. Het beeld wat ontstaat d.m.v. de quick scan is dat er wel potentie zit in deze landen om ook kennis te halen op het gebied van integraal waterbeheer, zowel voor DGW (op het gebied van (nationale) beleidsvoorbereiding en implementatie van EU-regelgeving ) als voor RWS (uitvoeringsgerelateerde activiteiten). Voor Roemenie, Kroatie en Turkije kunnen we dit beter in kaart brengen omdat we hier al MoU's mee hebben, of vanuit VenW betrokken zijn bij een samenwerkingsproject. Enkele onderwerpen die wellicht een aanknopingspunt kunnen zijn voor verdere samenwerking met NL: Ruimtelijke Ordening in kustzone (Setbackline) in Turkije Waterberging en kustwet in Roemenie Terugverdienregeling waterbeheer in Oekraine Van centralisatie naar decentralisatie i n het waterbeheer (toekomstig onderwerp in Turkije? Nu is men nog niet zover, maar als de decentralisatie in gang wordt gezet zijn er vele mogelijkheden voor de NL watersector) In Oekraine worden nog grootschalige waterwerken uitgevoerd, waar NL systeemkennis kan opdoen. Kwaliteitszorg in Bulgarije

1.7 Overzicht criteria voor samenwerking DGW-criteria Bij de keuze voor prioritaire landen voor samenwerking vanuit DGW worden de volgende criteria genoemd: Het belang, dat het land hecht aan het dossier c.q. de Europese positie, die het land inneemt (zie 1.1 en 1.3). De mate waarin samenwerking bijdraagt aan het realiseren van nationale doelen (zie 1.1 en 1.3) Het belang voor de NL Watersector (zie 1.5) Het voortbouwen op bestaande netwerken (zie 1.2). Daarnaast speelt een rol of we er kennis kunnen halen (zie 1.6).

10

Quick scan Roemenie. Bulgarije, Kroatie. Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

In onderstaande tabel is aangegeven hoe de landen per criterium scoren: Land

Belang prioritaire EU-dossiers DGW

Roemenie ++ (Hoogwater KRW) Bulgarije + Hoogwater? KRW Turkije + (Hoogwater? KRW) Kroatie + (Hoogwater) KRW Servie ++ Hoogwater KRW Oekraine + Hoogwater (KRW nog niet)

11

Relevantie land voor EUbeleidsvoorbereiding/ coalitievorming

Kennis Huidige samenwerking Belang halen watersector beleid en uitvoering

+

+

(Vanaf 2007)

+

++

++ (MoU)

(PvW Nedeco) p.m.

+

+

p.m.

(Vanaf ....?, groot land) 0

+ (Nedeco)

0 (Transport/scheepvaart met DGG) + Matra

+

+ (PvW)

++ (MoU)

0

p.m.

0

0 Indirect PvW

0

p.m.

+ (PvW)

+ MoU slapend PvW (Bouwdienst)

(Vanaf 2007)

(Nedeco)

Quick scan Roemenie. Bulgarije. Kroatie, Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

12

Quick scan Roemenie, Bulgarije, KroatiS, Oekraine, Servifi-Montenegro en Turkije

2. Aanbevelingen DGW Per land: • Bij Roemenie in kader MoU ook zorgen voor meer contacten op beleidsvoorbereidende niveaus Voor Kroatie is dit ook een aandachtspunt. • Voor Bulgarije is het - met het oog op toetreding in 2007 - tenminste van belang om zicht te krijgen op de problematiek en positie van dat land t.o.v. waterbeheer. Hiertoe kunnen contacten gelegd worden via bestaande kaders: de MoU met VROM (met het ministerie van milieu, waaronder ook water valt) en de vanuit VenW gedetacheerde medewerker bij het ministerie van Transport. Voorts kan aangehaakt worden bij de nieuwe initiatieven, die in het kader van MATRA-pre accessie worden ondernomen. Bij het bezoek van minister en stas aan Bulgarije half april 2004 kan worden gevraagd hoe vanuit Bulgarije over de prioritaire onderwerpen en eventuele samenwerking wordt gedacht (en waarom er op dit gebied tot nu toe geen contacten zijn gezocht). • Voor Oekraine en Servie zijn er op dit moment geen sterke aanleidingen voor samenwerking, behalve vanuit goed nabuurschap. Daarbij zou kunnen worden aangesloten bij bestaande samenwerking in stroomgebieden (FAO/PvW Tisza) en mogelijk nieuwe initiatieven vanuit Partners voor Water II (wat betreft Oekraine) en PSO programmatisch (wat betreft Servie). • Voor Iur_kije_geldt feitelijk hetzelfde als voor Bulgarije. Versterking van de relaties en uitbouw van de bestaande samenwerking met het oog op toekomstige toetreding is gewenst, zodra er meer duidelijkheid is over de termijn van toetreding. Daarbij is het belangrijk om in elk geval ook de beleidsnivo's (de ministeries in Ankara) te betrekken. Per dossier: • Op marien gebied is er praktisch geen samenwerking met Middellandse zeeen Zwarte zeelanden. Vooralsnog lijkt er geen aanleiding om dit te veranderen. In het kader van de EMS staat de stroomgebiedbenadering centraal en binnen de OSPAR-regio wordt al samengewerkt. OSPAR loopt bovendien voor t.o.v. de Barcelona Conventie en de Bucharest Conventie. Het is wel belangrijk om de ontwikkelingen rondom de EMS op dit punt goed te volgen om indien nodig wel relaties te leggen. Daarbij zou voor de Zwarte zee gebruik gemaakt kunnen worden van de goede samenwerkingsrelaties die er al zijn met Roemenie. Voor de Middellandse zee lijken - als het gaat om Europese coalitievorming e.d. - contacten met Zuidwest-Europa belangrijker dan met Zuidoost-Europa. Op termijn is Turkije in die regio een belangrijke speler.

13

Quick scan Roemenie, Bulgarije. Kroatie. Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

• KRW: de landen uit de quick scan zijn hier allemaal wel mee bezig. De KRW is dwingend en een lopend proces waarbij geen uitzonderingen worden gemaakt voor landen die (willen) toetreden. Wel worstelen de landen veelal met een decentralisatieproces. Institutionele ondersteuning op dit vlak kan een verzoek zijn . Valt er voor NL ook kennis te halen op dit gebied? Wellicht, maar dat dient dan in meer detail bestudeerd te worden • Zwemwater: te weinig informatie over beschikbaar • Hoogwater: in de meeste hier besproken landen wel een issue, maar het is niet altijd duidelijk wat er op hoogwatergebied gedaan wordt. Over Roemenie weten we nog het meest, ook welke projecten op gebied van hoogwaterbescherming er lopen/in ontwikkeling zijn. In het licht van het EU initiatief hoogwater en deze potentiele toetreders is het volgen van hun standpunten op gebied van hoogwater (via UN-ECE kanalen en EU Waterdirecteuren gremium) aan te raden. De standpunten van deze landen hebben op EU wetgeving geen invloed, maar wel zijn zij nauw betrokken bij UN-ECE activiteiten op hoogwatergebied en daar wordt, zeker vanuit VenW, wel gepoogd om in ieder geval de UN-ECE activiteiten niet in de wielen van het EU initiatief te laten rijden. • Kust: hoewel geen prioritair dossier hier toch aan de orde, omdat kust ook een rol speelt bij de EMS en Hoogwater. Voor NL is de zandige kust vanuit veiligheid een belangrijk onderwerp. Op het gebied van Integraal kustbeheer zijn er veel netwerkrelaties met ons omringende landen. O.a. in het kader van het NL-voorzitterschap wordt gewerkt aan versterking van het kustnetwerk. Nieuwe initiatieven lijken vooralsnog niet nodig. (Duurzame) samenwerkingsrelaties: Het is niet nodig om met alle (toekomstige) EU-landen een intensieve samenwerkingsrelatie te hebben, maar het is wel nodig om een beeld te hebben wat er in de betreffende landen speelt op het gebied van waterbeheer. Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden: • Betrokkenheid bij projecten van derden: waar VenW zelf niet actief is, kunnen we voor meerdere landen vrij eenvoudig dit beeld verkrijgen door betrokkenheid op afstand. Deelname vanuit RIKZ of RIZA in een adviescommissie is hiervoor een goed voorbeeld. Vanuit het Watermukproject in Oekraine is de wens geuit, dat RIKZ of RIZA deelneemt in het "policy panel". De indruk bestaat, dat VenW op de hoogte is/betrokken is bij de meeste Nederiandse waterprojecten in de postaccessie landen. • Thematische samenwerking in een netwerk is een andere optie. De netwerken die voor kustbeheer bestaan zijn een goed voorbeeld, evenals de (onderzoeks)netwerken op het gebied van hoogwater en KRW (via Europese projecten gefinancierd uit KP en Interreg) Hoe een duurzame relatie met een land vorm te geven? Hoeft niet altijd in de vorm van een MoU, je kan ook kiezen om via reeds bestaande programma's en instrumenten (Interreg, KP, PvW,

14

Quick scan Roemenie, Bulgarije, Kroatie. Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

MATRA)de samenwerking tot stand te brengen. In ieder land hier besproken valt wel iets van kennis te halen,maar dat wil je misschien niet meteen formaliseren. Samenwerking is wel belangrijk middel om vertrouwen te kweken. Hierbij moet niet worden onderschat dat samenwerking pas na enige tijd resultaten oplevert: er dient eerst een band van vertrouwen (van beide kanten) te worden opgebouwd. In het geval van samenwerking gaat de kost voor de baat uit. Interessante Internetsites/elektronische magazines: Enlargement Weekly: het wekelijkse elektronische magazine van DG Enlargement van de Europese Commissie. Geeft een zeer goed en actueel beeld van de uitbreiding, de kandidaat lidstaten en up to date informatie hierover, onderhandelingen, financiele assistentie en de communicatie strategieen. Op te abonneren via: http://europa.eu.int/comm/enlargement/formmailing.htm De diverse sites met informatie over deze landen van DIZ, BuZA, Europese Commissie

15

Quick scan Roemenie, Bulgarije, Kroatie, Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

16


3. Roemenie 3.1 Algemeen Algemeen Oppervlakte 237.500 km2 (bijna 6x Nederland). Inwoneraantal: 21,6 miljoen. Klimaat: Landklimaat. Roemenie is verdeeld in 41 bestuurlijke districten en de hoofdstad is Boekarest (2,2 miljoen inwoners). Politiek Staatsvorm: Republiek, tot 1989 kende Roemenie een centraal geleide economic Na de omwenteling: proces van privatisering in gang gezet dat tot nu toe het verst is voortgeschreden in de landbouwsector. Parlementaire democratic met twee kamers (Senaat en Huis van Afgevaardigden) iedere vier jaar verkiezingen. President (sinds december 2000: Ion lliescu) wordt gekozen via directe verkiezingen voor een maximum periode van 8 jaar. Economie BBP per capita € 1.529. Economische groei 4.0 %. Werkloosheid:11.0 %. Valuta =de Lei, inflatie 45.0 %. Bijna een vijfde van de totale bevolking leeft onder de armoedegrens. Buitenlandse investeerders zijn echter terughoudend door het moeilijke ondernemersklimaat. Situatie EU toetreding, doorkijk naar de toekomst Roemenie heeft in het afgelopen jaar aanzienlijke voortgang geboekt, maar verdere economische, bestuurlijke en juridische hervormingen en voortgezette inspanningen voor overname en implementatie van het acquis zijn noodzakelijk. Er is gebrek aan capaciteit om nieuw aangenomen wetgeving uit te voeren en af te dwingen. Het capaciteitsgebrek treft ook het beheer van EU-fondsen. De Nederiandse regering kan met enkele kanttekeningen (w.o. de financiele afspraken, integraal onderdeel te laten uitmaken van de nieuwe Financiele Perspectieven) het voorstel van de Commissie voor verdere invulling van de toetredingskalender voor Roemenie, onderschrijven. Huidige regering streeft naar voortzetting van het hervormingsproces met het oog op toetreding tot de EU. Daarbij streeft de regering ook naar stabilisatie van de sociale situatie. Dit proces verloopt langzaam. Gestreefd wordt Roemenie' per 1 januari 2007 tot de EU toe te laten treden. Toetreding tot de NAVO is voorzien in mei 2004 .


Water •Zoete wateren: De waterhuishouding in Roemenie wordt sterk bepaald door de Karpaten en de Donau waarvan het stroomgebied geheel Roemenie omvat. De delta van de Donau (ca. 5050 km2), het grootste deltagebied van Europa, ligt bijna geheel op Roemeens grondgebied (de rest ligt in de Oekraine) en stroomt over 1075 km op Roemeens grondgebied.

17

Quick scan Roemenie, Bulgarije, Kroatie, Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

De ca. 3000 meren komen voornamelijk voor in het Donaudal, de Donaudelta, hoog in de Karpaten en de kustvlakte van Dobrogea. Grote stuwmeren zijn Lacul Vidraru en Lacul Bicaz. • Kust: Sterke erosie door afname sedimenttoevoer (bron: EUROSION). Vervuiling en eutrofiering van kustwateren en achteruitgang van natuurlijke habitats groot probleem. Kustzone heeft grote potenties voor toerisme en internationale handel (haven Constanza), maar bedreigd door vervuiling en erosie (inkomsten toeristenindustrie sterk gedaald) (bron: TOR implementation WFD en ICZM in Romania; Senter); • Zwarte zee: sterke eutrofiering (via rivieren) met als gevolg verstoring van het ecosysteem (n.b. stroomopwaarts gelegen landen, die grote bron van vervuiling zijn (landbouw en industrie), zijn niet betrokken bij Bucharest Convention), sterke chemische verontreiniging, overexploitatie van vis, ongezuiverde lozing van rioolwater, dumping vervuilde baggerspecie en waardevolle wetlands of in zee, te weinig capaciteit voor de bestrijding van incidenten. Milieu Landbouw en milieu zijn de lastigste dossiers in de toetreding tot de EU. Roemenie heeft een slechte reputatie op milieugebied: een derde van de 41 gewesten geldt als 'atmosferisch kritisch' gebied (lucht bevat hoog niveau van zware metalen), 80% van het water dat door de industrie is gebruikt komt vervuild in de Roemeense rivieren terecht. Situatie is zorgwekkend.Roemenie kampt verder met droogtes en overstromingen. Ministerie van Waterschappen en Milieubescherming wil zich inzetten voor een betere waterzuivering en irrigatiesystemen. Sinds 2000 hervormingen doorgevoerd w.o. verbeterde codrdinatie tussen de nationale overheid en de verschillende lokale agentschappen voor Milieubescherming. Nederland heeft hieraan met Matra-fondsen bijgedragen. Overname van het milieu-acquis zal naar schatting 16 miljard Euro gaan kosten. Deelname stroomgebiedscommissies e.d. Roemenie is lid van ICPBR (Donauconventie) en Bucharest Conventie (Zwarte zee). Roemenie heeft zich aangemeld voor de UN ECE task force hoogwater. Opstelling vooralsnog neutraal en afwachtend. Standpunten prioritaire EU-dossiers • Hoogwater: geen positie bekend. Europese Mariene Strategie:Contactpersoon: Irina Serban/Ministerie van Europese Integratie; Simion Nicolaev / nat institute for marine r&D, Genoemde contactpersonen in ROE tav Europese Mariene Strategic (zie onder 2) waren aanwezig bij stakeholder workshop 3-5 december 2002 in Koege, DK. Vertegenwoordiging ook via conventiesecretariaat.Vanuit het Conventiesecretariaat streeft men naar samenwerking met andere zeeconventies en een actieve deelname in EMS.

18


• KRW-prioritaire stoffen : Volgens Albert de Haas volgt ROE nauwgezet de stappen van KRW Implementatie. Daarmee wordt ook prioritaire stoffen meegenomen. . Zwemwaterichtlijn: geen informatie • Roemenie aanwezig bij overleg Europese Waterdirecteuren. Inbreng is vooralsnog minimaal. In Roemenie worden al veel projecten op het gebied van waterbeheer gefinancierd door de EU. Institutionele organisatie Het Ministerie van Water & Environment (sinds kort, was voorheen Ministerie van Agriculture, Forest, Water and Environment). Tav EU richtlijnen geldt dat ze alle getransponeerd zijn, en dat er nu wordt gewerkt aan de implementatie. Voor zwemwater is in eerste instantie het Min of Health & Families van belang, daarnaast het bovengenoemde milieuministerie en de Apele Romana (Apele Romane is de Roemeense Rijkswaterstaat) Technologie is het grootste probleem (bijvoorbeeld geen 3e trap in AWZI, terwijl de EU Richtlijn Stedelijk Afvalwater dat wel vereist. Belangrijke zaken waar Roemenie behoefte aan heeft: software m.b.t. overstromingsrisico's. Idem voor 'accidental pollution', en het ontbreken van up to date GIS basismateriaal (basisbestand, basiskaart) Probleem: behoefte aan monitoring equipment voor het voldoen aan de monitoring vereisten van de van EU richtlijnen. Roemenie is zeer actief op het gebied van waterbeheer en loopt voor een aantal dossiers voorop. Bijvoorbeeld: er is een EU-richtlijn, die voorschrijft om een framework op te zetten voor samenwerking op het gebied van bestrijding van chemicalien en olievervuiling op zee in de periode 2000-2006. Roemenie wil hier echter al in 2004 over beschikken. Voor het opstellen van dit plan moet samengewerkt worden met Bulgarije en Turkije, die echter pas in 2006 aan de richtlijn willen voldoen. Voor oliebestrijding heeft Roemenie al een " National Contingency Plan", dat eind 2002 in werking is getreden. Op dit gebied is een informatie-uitwisselingssysteem met Bulgarije operationeel. Er loopt momenteel een Senter/PPA project 'System management for contingency in case of accidental or deliberate marine pollution with harmful substances'. Project wordt uitgevoerd door Haskoning, m.m.v. RIKZ en DNZ. Het chemicalienbestrijdingsplan zal vergelijkbaar worden opgezet. De verantwoordelijkheid voor het opstellen en beheren van het NCP ligt bij het ministerie van milieu en water. De algemene coordinate is de verantwoordelijkheid van de Constanza County Perfect. De coordinate voor de daadwerkelijk bestrijding van een ramp valt onder verantwoordelijkheid van de Civil Protection Command, onder verantwoordelijkheid van het ministerie van Binnenlandse Zaken (Ministry of the Interior) Opvallend: in NL is een dergelijk plan eveneens nog in ontwikkeling, samen met andere Noordwest-Europese landen.

19


3.3 Samenwerking NL - Roemenie Instrumenten bilateraal Via PHARE (economische steunverlening w.o. CROSS BORDER COOPERATION PROGRAMS IN ROMANIA: promotion of the environmental protection, especially water resources management;), ISPA en SAPHARD (landbouw en plattelandsontwikkeling) is nu jaarlijks zo'n 700 Miljoen euro beschikbaar en dit bedrag loopt op tot 1100 miljoen euro in 2006. Er worden met MATRA en PSO- middelen momenteel 56 projecten op verschillende vlakken ondersteund. 42 PSO-projecten zijn uitgevoerd 35 MATRA projecten (ruim € 11 miljoen) in uitvoering Verder Partners voor Water, zie projectenbijlage. Bestaande samenwerking vanuit VenW MoU Waterbeheer VenW en Ministry of Waters and Environment. Hernieuwd in april 1999 met bezoek Minister Netelenbos en in 2004 verlengd tot december 2007. Het MoU regelt de samenwerking RIZA en RIKZ met Danube Delta Institute en Danube Delta Biosphere Reserve Authority. Samenwerking sinds 1993. Onderwerpen: Ecologisch herstel (Donau Delta is referentiegebied), Hydraulische modellering. Samenwerking met National Company 'Apele Romane' op gebied van water kwaliteit Prut rivier. Overige projecten RIZA in Roemenie: ToR opgesteld voor Implementatie KRW project Mures rivier (MATRA), ToR opgesteld voor PSO project flood prevention Bistrita River basin. Een up to date overzicht van samenwerking op watergebied tussen VenW en Roemenie is te verkrijgen bij Titia Slis (HKW-Buitenland) Bestaande samenwerking vanuit NL-overig FAO/PvW-project Integrated Riverbasin Management Plan (met Slowakijke, Oekraine, Hongarije en Servie), bescherming tegen overstroming wordt in breder kader geplaatst (gebiedsontwikkeling, landbouw, ecologie). Institutionele versterking is belangrijk aspect. Vanuit DLG is Jack Damen bij FAO gedetacheerd. Senter, PPA-project, System Management for contingency in case of accidental or deliberate marine pollution with harmful substances (Senter, PPA). Project wordt uitgevoerd door Haskoning, m.m.v. beperkte medewerking van RIKZ en Directie Noordzee. Bilaterale projecten tussen VROM en Roemenie zijn er op dit moment niet: samenwerking vindt plaats via MATRA en PSO regulier en preaccessie (met de aparte VROM-milieufaciliteit) en

20


via het Regional Environmental Reconstruction Programme for South Eastern Europe (REReP) wat wordt uitgevoerd door het Regional Environmental Center (REC) in Szentendre, Hongarije, onder toezicht van VROM.

Contactpersonen:

Intern VenW: RIZA, Albert de Haas 0320 - 298307 -

RIKZ, Els van Grol 070-3114327

Extern VenW: DLG Jack Damen 030-2756778 Haskoning, Han van Niekerk 010-2865607 Senter, Merel Jonker 070 373 50 00 Websites: http://www.rowater.ro/lndex.asp is website van apele romane, de Roemeense waterbeheerder Mures River Basin is pilot basin in de WFD. Arcadis is hierbij betrokken. http://www.rmures.ro/index_en.html

21


Bijlage 1. behorende bij landendossier Roemenie

Programma Partners voor Water: Projecten volgens de voortgangsrapportage nr 3, April 2002 t/m September 2002: Ondersteuning Taskforce Kroatie/ Roemenie (NWP) k€ 25 Doel: Identificeren van bankable projects. De werkzaamheden betreffen het voorbereiden en uitvoeren van project identificatie missies en projectformuleringsmissies in de genoemde landen/gebieden. De taskforce is ook bekend onder de naam 'taskforce Midden- en Oost-Europa'. Roemenie - Bega-Timis river basin water management plan k€ 50. Omvangrijk voorstel voor de rehabilitatie van het Bega-Timis rivier/kanaalcomplex, volgend op een eerdere studie in PESPverband. De Stuurgroep PvW heeft besloten in eerste instantie slechts een beperkte inceptiefase toe te kennen. Ontwikkeling financieringsmethode (BROWIT) (Aquanet) k€ 272. Dit project beoogt de duurzame ontwikkeling van de watersector in Roemenie door Private Sector Participation en omvat de introductie van een nieuwe financieringsmethode voor waterinfrastructuur in Roemenie. Ontwikkeling projecten onder EU-programma SAPARD (Royal Haskoning) k€ 56. Het project omvat het leveren van (technische) assistentie voor het ontwikkelen van projecten onder het EU-programma SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development). Het beoogd effect is het versterken van de internationale samenwerking Nederland-Roemenie in landbouwwaterbeheer, gefinancierd uit SAPARD. Capacity building by on the job training in integral environmental inspection (NEDECO/BKH Consulting Engineers) k€ 142. Door middel van opleiding via on-the-job-training van milieuinspecteurs, belast met toezicht op lozingen naar het oppervlaktewater in de Suceava county, wordt getracht te komen tot een verbeterd systeem van vergunningen, EIA (Environmental Impact Assessment) en inspectie, waardoor de inspecteurs en vergunningenverleners beter samenwerken. Het gaat hierbij niet alleen om de onderlinge samenwerking, maar ook om de samenwerking met de vervuilende industrieen en andere bronnen, waardoor de controle op lozingen en oppervlaktewaterkwaliteit verbetert. Terms of Reference (2002), System Management for contingency in case of accidental or deliberate marine pollution with harmful substances (Senter, PPA). Project wordt uitgevoerd door Haskoning, Han van Niekerk 010-2865607 met medewerking van RIKZ en Directie Noordzee.

22


4. Bulgarije 4.1 Algemeen Politiek Staatsvorm: Parlementaire Republiek. Tot begin jaren '90 Communistisch. Sinds 1992 vrije verkiezingen. De Volksvertegenwoordiging bestaat uit een Kamer van 240 afgevaardigden. President is Georgy Purvanov (sinds jan.2002). Bulgarije is een sterk gecentraliseerde staat met 28 provincies. Belangrijkste beleidsprioriteiten van de nieuwe regering zijn toetreding van Bulgarije tot de EU en de NAVO, de bestrijding van de corruptie, en het verwezenlijken van een snelle en stabiele economische groei. Toetreding tot de EU is in 2007 voorzien. Economie BBP per capita: US$ 2.000. Economische groei: 3, 9% (2002, schatting) 70% van de economie in particuliere handen. Het overheidsbudget is praktisch in evenwicht. Beroepsbevolking per sector: industrie (28,1%), dienstverlening (25,2%), landbouw en natuurbeheer (23,9%), handel (10,9%), transport (6,3%). bouwnijverheid (5,7%). Werkeloosheidspercentage: 18%. De Inflatie is: 5,8 % (2002.De nationale munteenheid de Lev is "gepegged" aan de euro: 2 Lev = €1. Het IMF is nog steeds tevreden over de voortgang in Bulgarije. De Europese Commissie meent dat Bulgarije goede voortgang heeft geboekt bij de overname van het acquis.Indien het huidige voortgangstempo wordt gehandhaafd, lukt het de vereiste wetgeving over te nemen voor 2007. Een veelomvattende, structurele hervorming van de overheid en het rechtssysteem is nodig. De NL regering kan het voorstel van de Commissie voor verdere invulling van de toetredingskalender voor Bulgarije onderschrijven. Ondersteuningsprogramma's PHARE, ISPA en SAPHARD. Het milieu-acquis is onlangs afgesloten.


Water Zoete wateren: Bulgarije heeft veel kleine rivieren, die ontspringen in de bergen en uitmonden in de Zwarte zee. Er zijn weinig natuurlijke meren. De meeste zijn hoog gelegen (1900-2400m). In de Donau bevinden zich veel dammen en waterbouwkundige constructies. Vanuit de meeste moerassen en meren van de Donaudelta wordt water onttrokken. Zwarte zee: deze is een van de meeste vervuilde zeeen ter wereld: sterke eutrofiering (via rivieren) met als gevolg verstoring van het ecosysteem (n.b. stroomopwaarts gelegen landen, die grote bron van vervuiling zijn (landbouw en industrie), zijn niet betrokken bij Bucharest Convention), sterke chemische verontreiniging, overexploitatie van vis, ongezuiverde lozing van rioolwater,

23

Quick scan Roemenie. Bulgarije. Kroatie, Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

dumping vervuilde baggerspecie en waardevolle wetlands of in zee, te weinig capaciteit voor de bestrijding van incidenten. Kust: De kustzone is deels rotsig, deels zandig (duinen). Voorts zijn er zoutmoerassen en meren. De kustzone is redelijk ongerept (27% vrij van stedelijke ontwikkelingen) en er bevinden zich belangrijke natuurgebieden. Naast watervervuiling is erosie en toenemende verstedelijking een van de voornaamste problemen in de kustzone. Overig Waterbeheer: Door slecht beheer en verouderde infrastructuur gaat veel drinkwater verloren, geen geld voor reparaties. Afvalwater: slechts 18 procent van de Bulgaren is aangesloten op de riolering. Milieu Bulgarije heeft een zwakke reputatie op het gebied van milieubeleid, weinig uitgegeven aan het terugdringen van milieuverontreiniging en is er weinig beleid gevormd om de vervuilende industrie te industrie te herstructureren. Volgens de Europese Commissie is er sprake van grote lucht- en waterverontreiniging.Grote investeringen zullen noodzakelijk zijn om te voldoen aan de milieueisen van de EU. Waterkwaliteit is een van de aandachtspunten bij het overnemen van het EU wet -en regelgeving (het Acquis) w.o. het versterken van de bestuurlijke structuren Deelname stroomgebiedscommissies Bulgarije is lid van ICPDR (Donauconventie) en Bucharest Conventie

(Zwarte zee). Bulgarije heeft zich niet aangemeld voor de UNE ECE task force hoogwater Standpunten tav prioritaire EU-dossiers Hoogwater: Geen positie bekend. Bulgarije aanwezig in overleg Europese waterdirecteuren. Inbreng vooralsnog minimaal Europese Mariene Strategic : Geen positie bekend, vertegenwoordiging via conventie-secretariaat, op dit moment vooral toehoorder.Vanuit het Conventiesecretariaat streeft men naar samenwerking met andere zeeconventies en een actieve deelname in EMS. KRW-prioritaire stoffen: Geen positie bekend, is actief bezig met implementatie Zwemwaterrichtlijn: Geen positie bekend Institutionele organisatie Water valt onder het ministerie van milieu. Dit staat als zwak bekend, maar het commitment is erg groot. Waterbeheer is centraal geregeld. Bulgarije is institutioneel redelijk ontwikkeld. Participatie van stakeholders heeft aandacht, maar men heeft daarmee nog weinig ervaring. Problemen met snelle doorstroming bij de overheid en competentiestrijd tussen ministeries Volgens betrokkenen is Bulgarije een relatief (voor de regio) goed ontwikkeld land, waar goed mee samen te werken is.

24


4.3 Samenwerking NL-Bulgarije

Ondersteuning via MATRA programma. Inmiddels lopen er zo'n 50 projecten onder beide genoemde programma's. Projectenoverzicht is beschikbaar. Voor het PSO programma is in 2003 € 43,5 mln beschikbaar, voor MATRA is in de periode 1998-2003 zo'n € 4 miljoen jaarlijks uitgegeven (projectenoverzicht is beschikbaar). MATRA preaccessie programma biedt dit jaar ook mogelijkheden voor de watersector (er zijn een aantal voorstellen aan RWS voorgelegd ter advisering). N.b. verreweg het grootste deel van de GEF/Wereldbankprojecten in de regio heeft betrekking op het verbeteren van de waterkwaliteit van de Zwarte zee. NL is hierbij voor zover bekend niet betrokken.

PSO-project vanuit DGG met ministerie van Transport en communicatie; ondersteuning bij op te stellen nationaal Transportplan. PHARE-project vanuit DGG met ministerie van Transport t.a.v. Mariene Acquis . Hieronder valt ook een twinning, waarbij een medewerker van de IVW (Pieter Langebaerd) als Pre-accessieadviseur is aangesteld bij het ministerie van Transport en communicatie (periode oktober 2002-oktober 2004). Geen specifieke aan waterbeleid relateerde overeenkomsten.

Overeenkomst inzake het luchtvervoer Overeenkomst betreffende het internationale wegvervoer Notawisseling houdende een aanvullende wegvervoerovereenkomst Bestaande samenwerking vanuit NL-overig Memorandum for agreement for a special partnership at Bulgaria's accession to the EU. Afgesloten juni 2002 (projecten op gebied financien, telecommunicatie, landbouw, milieu en transport). Betreft de uitvoering van het MATRA programma. Netherlands Management Co-Operation Programme (NMCP) MoU (1988) tussen Ministerie VROM en Bulgarian Ministry of Environment and Waters op gebied van :air pollution; climate change; waste water treatment; waste transportation and management; introducing clean technologies; training, education and science; legal, institutional and economic aspects of environmental management; raising awareness among the public on environmental issues. Het MoU met Bulgarije is afgelopen december verlengd. Bilaterale projecten zijn er op dit moment niet: samenwerking vindt plaats via MATRA en PSO regulier en preaccessie (met de aparte VROM-milieufaciliteit) en via het Regional Environmental Reconstruction Programme for South Eastern Europe (REReP) wat wordt uitgevoerd door het Regional Environmental Center (REC) in Szentendre, Hongarije, onder toezicht van VROM.

25

Quick scan Roemenie. Bulgarije. Kroatie, Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

Contactpersonen Intern VenW: DGG Sandra van Putten 070 351 1615. (PSO-project nationaal transportplan) DGG Jaap de Boer 070- 3511835 (PHARE-project mariene acquis) Pieter Langebaerd 00-359-2930-0949 ([email protected]) (preaccesie-adviseur Ministerie Van Transport) Extern VenW: Senter, Chris Baar6 070-3735549 (coordinator pre-accessie Bulgarije) Ambassade, Jan van Laar 00-359-2962-5481 VROM, Arthur Roborgh 070-3395375 (Matra/PSO, MoU Bulgarije)

Internet http://www.government.bg/English/

26


Bijlage 1. behorende bij landendossier Bulgarije

Projectenoverzicht Ministry of Environment and Waters op gebied van water met Nederiandse financiering: 1. Projecten in voorbereiding: Development of National Program for Biodiversity and Protected Areas' Monitoring Cooperation with Netherlands - VROM Programme. Bedrag: € 350.000. Startdatum: 01.01.2004. Einddatum: 30.06.2005 2. Lopende projecten: "Strengthening the capacity and Improvement of the National Monitoring System for underground waters for the Implementation of the Framework Water Directive". Ministry of Environment and Water/ Executive Environmental Agency (EEA). Bedrag: € 500 000, looptijd: 2 years. Startdatum: jan 2003, Einddatum: dec 2004 "Updating and Expanding of the National Plan on Climate Change". Ministry of Environment and Water. Netherlands, PSO Program. Bedrag: € 300 000, looptijd: 2 years. Startdatum: 1.01.2003- einddatum: 31.12.2004. 3. Uitgevoerde projecten: Development of National Information System, I Phase (Stability Pact) 2002-2003 Support for Ratification and Implementation of Multilateral Environmental Conventions, with a Special Emphasis on the Arhus Convention and Those Conventions Related to Biodiversity Issues. 2002-2003 Pilot Project for Application of Strategic EIA (Environmental Impact Assessment) in Bulgaria 2001-2003 Introduction and Application of European Standards in Bulgaria, for the Purposes of Monitoring and Permission Control According to Directive 96/61/EU 2000-2001 (Richtlijn inzake gei'ntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging) Support of the Joint Implementation Unit about Climate Hosted by the State Energy Efficiency. 2002-2003 Development of Strategy for Implementation of Arhus Convention - I Phase 2002-2003

Beleidsdocumenten National Strategy for the Environment and action plan 2000 - 2006 (gepubliceerd, mei 2001). National development plan until the year 2006 Sector program "Environment".

27


28

Quick scan Roemenie. Bulgarije. Kroatie, Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

5. Kroatie 5.1 Algemeen Algemeen Oppervlakte: 56.610 km2 (1,7 x NL), Hoofdstad: Zagreb. Inwonertal 4,4 miljoen. Aan de kust heerst een mediterraan klimaat, landinwaarts een landklimaat. Munteenheid: Kroatische Kuna (HRK). Bestuurlijk bestaat het land uit 20 provincies en de hoofdstad Zagreb Politiek Tussen juni1991 (uitroepen onafhankelijkheid) en dec.1995 (Dayton akkoorden) een burgeroorlog in vrijwel geheel voormalig Joegoslavie w.o. Kroatie. De etnische spanningen zijn na de burgeroorlog nog niet geheel verdwenen. Kroatie is een Constitutionele democratische republiek. Sinds 2000 zijn onder de Sociaal Democratische regering diverse omwentelingen w.o. implementatie van een economisch herstelprogramma, verbetering mensenrechten situatie en verbetering van de samenwerking met het Joegoslavie Tribunaal in Den Haag, doorgevoerd. Economie BBP per capita US$ 4.600 (2001). Economische groei: 3,2%. Werkloosheid: 20%. Inflatie: 4,8%. De economische situatie in Kroatie is problematisch en kampt met negatieve erfenissen uit het verleden. Het internationaal isolement in de periode Tudjman (HDZ partij), de negatieve effecten van de oorlog en de overgang van een centraal geleide economie naar vrije marktwerking drukken een zwaar stempel op de huidige economie. Werkloosheid blijft een significant probleem. Situatie EU toetreding, doorkijk naar de toekomst Kroatie streeft naar volledige integratie in de Euro-Atlantische structuren. In feb 2003 werd het lidmaatschap van de EU aangevraagd. De vorige regering streefde naar geleidelijke verbetering van de relaties met de voormalige Joegoslavische buurlanden. De EU zal in juni 2004 een reactie geven op de aanvraag voor het lidmaatschap, waarna de raad mogelijk een datum en vervolgstappen zal vaststellen. Kroatie hoopt op toetreding in 2007. EU ziet alle landen uit de Balkan regio tot potentiele lidstaat. Hiertoe is het Stabilisatie en Associatieproces (SAP) ingesteld. Middels een contractuele relatie (SAO: Stabilisatie en Associatie Overeenkomst) en een hulpprogramma (CARDS) worden landen op eigen tempo richting EU lidmaatschap begeleid. Kroatie is een volledige deelnemer het SAP. Via CARDS programma ontvangt het land op jaarbasis ca. € 60 miljoen steun van deEU.

5.2 Geografie, water en milieu Algemeen/water Midden-Kroatie, ten oosten en ten zuiden van Zagreb en doorstroomd door Sava, Kupa en Drava is laag en vlak. Dit geldt ook voor het vruchtbare Slavonic in het oosten. Noordwest-Kroatie omvat het grootste deel van Istrie. Zuidwest-Kroatie omvat de gehele Dalmatische

29


kuststreek tot bij de Baai van Kotor met de ketens van de Dinarische Alpen en het ruige hoogland Lika, dit zijn grotendeels arme karstgebieden. De hoogste berg ligt in de provincie Split, noordelijk van Split en Sibenik. De Dinara is 1.831 meter hoog. Voor de kust liggen 1185 eilanden, waarvan er 66 bewoond zijn. Veel grote en kleine rivieren vind je in het noorden van het land. De meest bekende zal ongetwijfeld de Drava (Drau) zijn, een zijrivier van de Dunav (Donau). Deze rivier vormt een grens, over een lengte van meer dan honderd kilometer, met Hongarije. Ook de Save is een zijrivier van de Dunav. Deze ontspringt in Slovenie en vormt een belangrijk gedeelte van de grens met Bosnie-Herzegovina. Bij Sisak voegt zich het water van de Kupa daarbij. Behalve de kusten en de rivieren is Kroatie ook rijk aan meren. De Plitvice meren zullen ongetwijfeld de bekendste zijn, maar ze zijn betrekkelijk klein in vergelijking tot bijvoorbeeld het visrijke Vranameer ten zuidwesten van Zadar. De oppervlakte hiervan is ruim dertig vierkante kilometer en het leent zich bij uitstek voor allerlei water(sport)activiteiten. Kust en Zee Meer informatie over Kust en Zee; Zie rapport Cetina. Er zijn problemen in relatie tot. grote druk van toerisme aan de kust, watervervuiling van de baai en zoetwatervoorziening op de eilanden. Kroatie heeft een karstkust. Kroatie wel behoefte aan conceptuele kennis t.a.v. ICZM Milieu Luchtvervuiling en zure regen hebben de bossen beschadigd. De kuststreek wordt vervuild door industrieel en huishoudelijk afval. In de zomer zorgen bosbranden voor problemen. De erfenis van 50 jaar gebrek aan milieubeleid en de oorlogsprioriteiten betekenen dat milieubesef pas laat in beeld is gekomen. De schoonmaak van de Baai van Kastela is een in samenwerking met de Wereldbank groots opgezet project. Bij modernisering van bedrijven speelt milieu een grote rol Deelname stroomgebiedscommissies e.d. Kroatie is lid van de Barcelona conventie (Middellandse Zee) en de ICPDR (Donau-Conventie) Kroatie heeft zich aangemeld als actief lid van de UN ECE task force hoogwater.

Hoogwater : Formele positie niet bekend; hoogwater is relatief beperkt probleem (retentie en ecologie, rivieren) Europese Mariene Strategic : EMS is nog niet aan de orde. Zal waarschijnlijk snel veranderen, nu Kroatie status van toetreder heeft. KRW-prioritaire stoffen: KRO committeert zich aan acquis (KRW, IPPC, Stedelijk Afvalwater, ...) en zal dus EU lijn volgen waar het gaat om prioritaire stoffen KRW voorbereiding op implementatie komt nu op gang, dus grote interesse (+ noodzaak).

30


Zwemwaterichtlijn: zwemwater belangrijk (toerisme). Kro heeft al criteria (strenger dan EU). Kro draait mee in het 'blauwe vlaggen circuit' en scoort daarin goed Institutionele organisatie Ministerie van Milieu staat bekend als zwak ministerie. Tussen voormalig State Water Directorate en Croatian Waters (vergelijkbaar met RWS) en Ministerie van Milieu wordt niet goed samengewerkt. Er is een National Water Management Plan geschreven dat al/binnenkort door regering wordt/is geloodst. Inmiddels is de situatie door de verkiezingen weer gewijzigd. Met name in Kroatie en Servie moet nog veel gebeuren rondom de Sava en de Donau. De afstemming van verschillende maatregelen (rondom de kaderrichtlijn en hoogwaterproblematiek) verloopt moeizaam en institutionele ondersteuning is hier gewenst. Veel reeds bekende voorgenomen maatregelen vergen (Europese) financiering, het formuleren van zogenaamde "bankable" projecten is echter een belangrijk probleem.

5.3 Samenwerking NL-Kroatie Instrumenten bilateraal Matra en pre-accessie mogelijk, PSO Partners voor Water: heeft 30 miljoen euro gereserveerd voor de periode 2000-2004. Zie bijlage voor projectenlijst. VenW is bij diverse PvW projecten betrokken.

Het Ministerie van VenW heeft in 2001 een Memorandum of Understanding afgesloten met het Kroatische Ministerie van Milieu inzake waterbeheer. Het Water beleid in Kroatie is ondergebracht bij het State Directorate for Water Management (= State Administrative organization). Het MOU NL Kroatie on co-operation in the field of Integrated Water Management and related issues in the field of Environmental Protection, is afgesloten tussen het NL Ministerie van VenW en het Ministry of Environmental Protection and Physical Planning en het State Water Directorate of the Republic of Croatia. ( de tekst van het MOU is beschikbaar). MoU wordt uitgevoerd door RIZA en RIKZ.

Het Ministerie van LNV heeft haar PIN-MATRA programma opengesteld voor Kroatie; een eerste project wordt reeds uitgevoerd. Ministerie van EZ heeft een MOU met het Kroatische Ministerie van Milieu inzake Joint Implementation. PvW Sava project (Servie, Kroatie en Bosnie) door lAC-Wageningen (Henk Zingstra). Ook RIZA is hierbij betrokken.

31


Contactpersonen

Intern VenW: -

MOU c o o r d i n a t o r : Frank Alberts, RIZA (0320- 29 8340) en Els van Grol, RIKZ (070- 311 4327)

Extern VenW: lAC-Wageningen, Henk Zingstra, 0317-495257

32


Bijlage 1. behorende bij landendossier Kroatie

Activiteiten in het kader van MoU met Kroatie:

2001: Deelname werkbezoek, formulering samenwerkingsprojecten met State Water Directorate, Croatian Waters en het Ministry of Environment. RIZA ontving in 2001 een delegatie van Croatian Water Pollution Control Society. Workshop on Integrated Water Management in Croatia en Nederland en de KRW Interdepartementale Workshop (LNV, VROM, RPD, VenW) over Integrated Water Management in Croatia en Nederland en de KRW RIZA nam deel aan een fact-finding mission ontwikkeling Drava basin (and delta). Deelname Task force samenwerking NL/ Kroatie 2Q&L Bezoek Kroatische delegatie in Maart 2002 ter overleg werkprogramma MoU 2002 en 2003 en bespreking resultaten Neretva Delta study (Partners for Water) en follow-up In juli bezoek NL delegatie werkbezoek i.v.m. nieuwe MoUcoordinator. Overleg over werkplan 2002 en bezoek aan het Kopacki Rit wetland. Overleg over samenwerking Middle Sava River basin project met State Water Directorate/Croatian Waters, and the Mirna River basin project with Croatian Waters and the Ministry of Environmental Protection and Physical Planning. Croatian Waters heeft deelnemer naar Wetland Restoration Course afgevaardigd. Kroatie zal een river restoration Conference in mei 2004 organiseren met hulp van RIZA experts. 2002: Joint Committee bijeenkomst in Zagreb, April 2003 In Juli 2003 een study tour in NL voor 3 Kroaten van Lonjsko Polje en 2 van de Mirna catchment area. Het Partners voor Water project "Integrated Transboundary River Management of the Sava" wordt door het MOU ondersteund. Het project wordt ondersteund door de State Water Directorate en het Ministry of Environment and Physical Planning. Twee Kroaten namen deel aan de RIZA Wetland Restoration Course (budget MOU). In December 2003 bijeenkomst Joint Committee in Nederland bespreking werkprogramma 2003 en acties voor 2004. In de bijeenkomst extra aandacht voor ervaringen en aanpak publieke participatie/ interactieve planning op het gebied van water management. In 2003 werd het eerste project PSO Programma Croatia gei'dentificeerd in twee missies met assistentie van de MOU coordinator.

33

Quick scan Roemenie, Bulgarije, Kroatie. Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

Iroation Waters General water management Studies, data and project assignments and revisions Investing and other financial issues Co-ordination of plans for water use Setup and maintenance of integrated data systems in water management Control, survey and informing upon water conditions Maintenance and regulation of watercourses Ice and flood control Construction and maintenance works in water management Designing water control systems and other systems in waterrelated activities Protection of water resources Development and monitoring of water supply Usage control and other protective measures Enforcement of legal sanctions in water conservation Projecten in het PvW programma: Identificatiemissie Kroatie WLIDelft Hydraulics.Nederiandse partners RIZA, RIKZ, Nedeco. Bedrag k€ 16. Juli 2001.Doel: het uitwerken van probleemgebieden van gezamenlijk belang zoals genoemd in de MoU in concrete acties en projecten. Identificatiemissie Neretva river (NWP) k€ 30. Nederiandse Partners Royal Haskoning BV, WLIDelft Hydraulics, RIZA Bedrag k€ 30. De identificatiemissie is gericht op het identificeren van de huidige problemen in het waterbeheer, beheer van wetlands en landgebruik in de Neretva en Neretva-delta. Mogelijkheden van grensoverschrijdende samenwerking met Bosnische partners worden verkend. Uitkomst van het project is de verdere definitie van onderzoek ter ondersteuning van integraal waterbeheer in een open planproces. Taskforce Kroatie/Roemenie NWP.Nederiandse partners RIZA, RIKZ, NEDECO. Bedrag k€ 25. Begin- en einddatum project 2001 2003. Doel: Identificeren van bankable projects Karst Ecosystems Conservation; development of guidelines. Uitvoerende instantie Nedeco/Haskoning. Nederiandse partners TNO-NITG, WLI Delft Hydraulics, RIZA. Categorie < € 50.000. Begin- en einddatum project 1 jaar(2002). Doel Komen tot Karst conservation guidelines en positionering van Nederiandse expertise voor follow-up activiteiten onder Internationale financiering. Croatia municipal water pollution control project Uitvoerende instantie Nedeco /Tebodin Categorie > € 250.000 Begin- en einddatum project oktober 2001 - oktober 2002 Doel Voorbereiden van vereiste projectdocumentatie voor afvalwaterbehandelingsbedrijven van steden in de Dalmation Basin. Coastal zone management, training and project preparation NEDECO Nederiandse partners Tebodin, Witteveen en Bos, WLDelft Hydraulics Bedrag k€ 29 november 2001 - j u l i 2002 Doel Main purpose of inception phase is to determine precise goals and objectives of the project with World Bank and Croatian Waters,

34


baseline description of current situation in towns to be considered, definition of applicable Croatian standards, selection of towns, agreement on lay out for training and a final project plan for implementation of the project. Intterreg NIB project aangaande de Drava river basin Titel: Environmental infrastructure measures in the River Drava Basin. Lead partner:Ministry BMWA, Vienna Ministry BMLFUW, ViennaGovernment of Styria, Graz Government of Corinthian, Klagenfurt. Erarbeitung eines integrierten regionalen, umweltbezogenen Masterplans (Schwerpunkt Wasserwirtschaft) fur den Fluss Drava Landen: Oostenrijk, Kroatie, Hongarije totaal project budget: € 2.700.000

35


36

Quick scan Roemenie. Bulgarije, Kroatie, Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

6. Oekraine 6.1 Algemeen

Algemeen Oppervlakte: 603.700 km2 (17,8 keer Nederland, het op een na grootste land van Europa), Hoofdstad: Kiev (2,6 miljoen inw). Inwonertal: 49 miljoen. Taal: OekraTens (Cyrillisch schrift). De munteenheid is de Hryvna. Politiek Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie verklaarde de republiek Oekraine zich in 1991, een onafhankelijke Republiek. Staatshoofd: President Leonid Koetsjma. Premier is Anatoly Kynakh. Het parlement telt 450 leden. Oekraine is verdeeld in 24 oblasts (regio's) en een autonome republiek: de Krim. De Krim heeft een eigen parlement, 'Verkhovna Sovjef geheten. De in meerderheid Russische Krim-bevolking streeft naar onafhankelijkheid en eventueel aansluiting van de Krim bij de Russische Federatie. Decentralisatie heeft slechts in beperkte mate plaatsgevonden, Oekraine blijft een sterk centraal geregeerd land. Economie

Economische groei: 3.7 % (2000). Inflatie: 22.7% (1999), 28.0 % (2000). Werkloosheid: 5,2%. Oekraine is potentieel een welvarend land. Met zijn vruchtbare grond is het uitermate geschikt voor agrarische bedrijvigheid. Bovendien beschikt het over aanzienlijke voorraden grond- en hulpstoffen (zoals kolen, ijzer- en mangaanerts). Belangrijke economische factor in Delta is rietteelt. 10% lokale bevolking is daarin werkzaam, met omzet van 0,5 - 1 M€ (alleen snijden en binden). Export o.a. naar NL. Veel energie wordt opgewekt met kerncentrales. De ramp met Tsjernobyl heeft aangetoond dat daaraan grote risico's verbonden zijn Situatie EU toetreding, doorkijk naar de toekomst In 1998 is een partnerschap met de EU afgesloten. In 1999 werd een gemeenschappelijke strategie door de EU goedgekeurd. De OekraTense regering heeft daarna duidelijk gemaakt te willen integreren in de Europese Unie. Er wordt naar gestreefd per 2011 aan de criteria voor toetreding tot de EU te kunnen voldoen. De EU is de grootste donor. De laatste 10 jaren werd in totaal €1.072 miljard van de EU aan steun ontvangen o.a via het TACIS programma. Door de buitenlandse steun (w.o. uit Nederland) werd het mogelijk om in dec 2000 de kerncentrale Tsjernobyl te sluiten Toetreding van Roemenie leidt tot gedachte/beleving dat de grenzen dicht zullen gaan, waardoor o.a. de samenwerking tussen deskundigen bemoeilijkt zal worden (dus nadelig voor samenwerking in Donau Delta).

37



Water Zoete wateren: Er zijn ongeveer 73.000 rivieren en 20.000 meren en reservoirs. Het land telt enkele grote, beroemde rivieren zoals de Donjets, Dnerst en de Donau. Maar veruit de belangrijkste rivier voor Oekraine is de Dnepr (Dnjepr). De rivieren zijn ernstig vervuild, hoewel de Donau de laatste jaren schoner is geworden. grote rivieren (Djeper, Dnjester en Donau) monden uit in de Zwarte zee. Gebrek aan rioolwaterzuivering is groot probleem. Veel grote waterbeheersingswerken in voorbereiding/uitvoering (w.o. scheepvaartkanaal, bron Wouter ledema/RIZA). De hoogwaterproblematiek is groot. Zwarte zee: dit is een van de meeste vervuilde zeeen ter wereld: sterke eutrofiering (via rivieren) met als gevolg verstoring van het ecosysteem (n.b. stroomopwaarts gelegen landen, die grote bron van vervuiling zijn (landbouw en industrie), zijn niet betrokken bij Bucharest Convention), sterke chemische verontreiniging, overexploitatie van vis, ongezuiverde lozing van rioolwater, dumping vervuilde baggerspecie en waardevolle wetlands of in zee, te weinig capaciteit voor de bestrijding van incidenten. Zee van Azov: wordt ingesloten door de Krim is wereldwijd uniek ecosysteem (zeer zout), veel vogels. Door verzoeting door rivierwater verandert het ecosysteem en wordt het minder aantrekkelijk voor vogels (rietgroei). Daarnaast dezelfde problemen als in de Zwarte zee tav vervuiling, overbevissing e.d. Kustzone: Geen specifieke info. Kusterosie lijkt probleem (geen duurzame bescherming), Veel verdieping van de zee (tbv scheepvaart?)

Oekraine behoort tot de landen met de hoogste industriele vervuiling ter wereld. Slechts 10%-15% van het industriele en huishoudelijke afval wordt recycled. Er is geen regelgeving of toezicht op verwijdering/vernietiging van giftige stoffen. Het niveau van de watervervuiling heeft bijna een kritische grens bereikt: 17% van het geconsumeerde water voldoet niet aan de gezondheidseisen. Grote delen van Noord Oekraine zijn besmet met radioactief materiaal als gevolg van de explosie van de kerncentrale Tsjernobyl, en zijn daardoor theoretisch niet meer geschikt voor voedselproductie. Regeringsplannen om de besmette gebieden te ontruimen zijn nooit uitgevoerd, met alle nadelige consequenties voor de volksgezondheid van dien. Overig Enorm landbouwpotentieel als technische en organisatorische verbeteringen plaatsvinden. NL werkt samen met irrigatiedistrict in de Krim om irrigatiesysteem tbv landbouw te verbeteren. Vanouds zijn dit droge steppen, maar er zijn - onder bepaalde voorwaarden - goede mogelijkheden voor duurzame landbouw mbv irrigatie. Ook ecologische potenties! Door verouderde infrastructuur en slecht beheer treden veel verliezen op (bron WATERMUK: project PvW).

38


Deelname stroomgebiedi Oekraine is lid van ICPDR (Donauconventie) en Bucharest Conventie (Zwarte zee). Oekraine heeft zich niet aangemeld voor de UNE ECE task force hoogwater Standpunten tav prioritaire EU-waterdossiers Hoogwater: Geen positie bekend Europese Mariene Strategic : Geen positie bekend KRW-prioritaire stoffen : Geen positie bekend Zwemwaterichtlijn : Geen informatie Door capaciteitsproblemen heeft implementatie EU-regelgeving nog geen prioriteit. Via stroomgebiedcommissies is men wel betrokken bij KRW en EMS. Hoogwaterproblematiek speelt wel in Oekraine. Vigerend beleid gaat uit van terugverdienen waterkosten (bron Watermukproject, de Krim). Institutionele ocganisatie Waterbeheer is onderdeel van het Ministry of Environment and Natural Resources of Ukraine. In dit ministerie is een Administration on Water Resources and Ecosystems. Deze kent 3 departementen: Department of Water Resources Department of Dnipro and River Basin Problems Department of Asov and Black Sea Het State Water Committee is verantwoordelijk voor het waterbeheer. Hieronder vallen weer de waterdistricten. Deskundigheid in Oekraine is niet slecht, kennis is gefragmenteerd, en is sectoraal. Instituties zijn bekend, maar functioneren slecht (zowel door gebrek aan geld - salarissen, als in termen van goed bestuur) Instituties in Oekraine combineren milieu en natuur. Water als onderwerp is verdeeld over de diverse instituties. Oek Academie van Wetenschappen heeft de status van Ministerie). Bij departementen is doorstroming hoog. Op regionaal nivo en bij onderzoeksinstituten is dit minder een probleem. Beperkte capaciteit en onbetrouwbare partners belemmeren voortgang van sommige projecten. Anderzijds zijn er positieve ervaringen bij het PvW-project ivm enthousiaste sleutelfiguren. Lange adem is belangrijk. Stakeholderparticipatie staat nog in de kinderschoenen, maar is wel aan de orde (bijv. bij de nationale strategic voor Wetland Conservation) NGO's zijn van oorsprong vooral gericht op educatie en niet op actie.

6.3 Samenwerking NL-Oekrai'ne

Instrumenten bilateraal PSO (in 2000 NLG 18 miljoen) is gericht op de sectoren transport/infrastructuur, industrie/technologie en energie/milieu. Er vinden projecten plaat in het kader van Partners voor Water (zie bijlage). Oekraine ook in Partners voor Water II.

39


Matra programma: NLG 1,2 miljoen (op het gebied van opleidingen, mediatraining, milieu, werkgelegenheid/sociaal beleid en cultuur). Ook TACIS-programma (EC). Verreweg het grootste deel van de GEF/Wereldbankprojecten in de regio heeft betrekking op het verbeteren van de waterkwaliteit van de Zwarte Zee. NL is hierbij voor zover bekend niet betrokken.

MoU: In 1993 is tussen Ministerie VROM, LNV en VenW en Ministry for Environmental protection een MOU op gebied van environmental management afgesloten met als onderwerpen o.m.: water management and water quality protection, conservation and management of nature. Sinds enige jaren is de samenwerking tot stilstand gekomen, MOU is derhalve "slapende. Ook VROM is niet actief. Van de 2e helft 90-er jaren tot medio 2002 heeft RIZA samengewerkt met Dunaisky Plavny Authority op gebied van natuurbeheer -en herstel in de Donau delta incl. grensoverschrijdende samenwerking met Roemenie (bijv. op gebied van vogeltellingen). In dit project is ook uitwisseling en samenwerking tot stand gebracht tussen beheerders natuurgebieden in NL (Giethoorn e.o.) met Oekrai'nse gemeente. Bestaande samenwerking vanuit NL-overig Partners voor Water: WATERMUK-project vanuit Alterra. O.a. Bouwdienst is hierbij betrokken. Project is gericht op verbeteren irrigatiemanagement in de Krim. Project loopt goed. Water Valuation and Pricing Project (LEI) EUCC (European Union for Coastal Conservation) heeft TACIS-project uitgevoerd in Oekraine. Is ivm slechte organisatie vanuit Oekraine en te korte doorlooptijd niet goed verlopen. LNV heeft landbouwattache in Oekraine. NGO's Wetlands International en EUCC hebben regionale kantoren in Oekraine. VROM heeft al enige jaren geen bilaterale projecten met instanties in Oekraine meer. Nederiandse projecten - w.o. ok milieu - nog wel via BuZa/Matra Verder samenwerking via "Environment for Europe" UN/ECE. Contactpersonen Intern VenW: RIZA, Wouterledema 0320-298347 Bouwdienst, Bart Schulz 030-2858932 (PvW-project)

Extern VenW; -

40

Alterra, Koen Roest 0317-474375 (PvW-project) Ambassade Oekraine: Henry Kol 00-380-44-4908200 LNV, Peter Schutz 070-3785641 (Oekrai'ne/Rusland) Senter, Remco Buurman 070-3735212 (niet gesproken) EUCC: Albert Salman 071-5122900 (ICZM-expert voor GOSlanden)

Quick scan Roemenie, Bulgarije. Kroatie, Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

Wetlands International Marcel Silvius, 0317-478861, Oekraine Vasily Kostyushin ([email protected], spreekt engels), Qverig In bijlage overzicht opgenomen met contactpersonen in Oekraine zelf en interessante websites met info over Waterbeheer in Oekraine.

41



Informatie ontvangen van HMA te Oekraine Internationale websites http://europa.eu.int/comm/research/waterinitiative/safewater_en.html http://www.coastalguide.org/icm/blacksea/ukraine.html Economic Commission for Europe http://www.unece.org/env/epr/studies/ukraine/welcome.htm COMMITTEE ON ENVIRONMENTAL POLICY ENVIRONMENTAL PERFORMANCE REVIEW OF UKRAINE As discussed and approved by the six session of the Committee on Environment Policy September 1999 European Topic Water Centre http://water.eionet.eu.int EEA Water Reports http://themes.eea.eu.int/Specific_media/water/reports International Water Association http://www.iwahq.org.uk Wereldbank en EBRD: www.ebrd.com en www.worldbank.com.

Websites/contactpersonen in Oekraine Ook de website van het Committee on Water Resources in Ukraine heeft veel informatie: www.kmu.gov.ua Als het goed is verschaft de website van het Ministry of Environment ook nuttige infornatie: www.menr.gov.ua Ook de website van het Committee on Water Resources in Ukraine heeft veel informatie: http://www.kmu.gov.ua 1. Roman KHIMKO <[email protected]> They deal with Dnipro management strategy 2. MAMA-86, NGO in Oekraine Tel in Kiev 228-77-49/228-31-01 E-mail: [email protected] Web: www.mama-86.org.ua 3. Just recently Ukrainian Land and Resource Management Center (ULRMC)

42

Quick scan Roemenie, Bulgarije. Kroatie, Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

www.ulrmc.org.ua together with UNEP GRID Arendal provided a seminar on information, there were a lot about water. I have this information mostly in my computer, Ukrainian. But it is better to ask Oksana Demkiv from this Center [email protected] who arranged everything for the seminar. Melding ambassade: "Wij zijn nog bezig om direct contact te leggen met het Hoofd van de afdeling Water Resources van het ministerie van Environment, mr. Vodolaskov (tel:+380-44-2063136. Fax: +380-442063107. Geen e-mail) maar zoals gebruikelijk in dit land neemt dit enige tijd in beslag en het is ook niet duidelijk of deze heer Engels spreekt".

43



Programma Partners voor Water: Project: Towards Improved Water Management in Ukraine (WATERMUK) (Alterra i.s.m. LEI, Waterschap Groot Salland, RWSDZH, DLG, DLV Adviesgroep, Wetlands International, Rabobank International Advisory services ) Oekraine: Institute of Hydraulic Engineering and Land Reclamation (IHELR), Ukraine; Crimean Branch of IHELR. budget: k€ 227. Doel: verbetering van het irrigatiemanagement in de Landbouw. Periode 2000 - 2003. Water Valuation and Pricing Project (LEI) budget: k€ 340. Dit project heeft als doel een economische analyse uit te voeren ter ondersteuning van duurzaam watergebruik. Hierbij wordt een deel van de projecten die onder het thema 'Water for Food' vallen gebruikt als case studies. Er wordt samengewerkt met het bovengenoemde WATERMUK project

44


7. Servie en Montenegro 7.1 Algemeen

Algemeen Oppervlakte: 102.350 km2 (2,8 x Nederland), Hoofdstad: Belgrado.lnwonertal: 10,7 miljoen (2001), waarvan ruim 10 miljoen in Servie (incl. Kosovo) en ca. 600.000 in Montenegro. Valuta: Joegoslavische Dinar (Yud); de Euro in Kosovo en Montenegro. De taal is Servisch en het officiele alfabet is zowel Cyrillisch als Latijn. Landklimaat in het binnenland, mediterraan aan de kust

Politiek Statenunie, bestaande uit Servie en Montenegro, sinds 1992. Begin 90er jaren: een burgeroorlog in voormalig Joegoslavie tot 1995 (Dayton akkoord). In maart 1999: Kosovo crisis wegens discriminatie van Albaniers door de Serviers. De NAVO viel o.m. strategische doelen aan in Servie. Vanaf juni 1999: VN bestuur in Kosovo incl. internationale troepenmacht. De statuskwestie van Kosovo blijft voorlopig onbeslist. Formed maakt Kosovo nog altijd deel uit van Servie (en dus van SenM). In de praktijk staat het gebied onder internationaal (VN-)gezag, waarbij een gespannen verhouding tussen Serviers en Albanezen blijft bestaan. SenM heeft inmiddels de diplomatieke betrekkingen met alle buurlanden hersteld (incl. Kroatie, Bosnie-Herzegovina en Albanie) en streeft naar een actieve rol binnen de regio. Staatsvorm: Democratische deelrepubliek. Met een Volksvertegenwoordiging bestaande uit een Kamer met 126 afgevaardigden (91 uit Servie. 35 uit Montenegro). Economie De sociaal-economische situatie in Servie Montenegro is slecht als gevolg van jaren van economisch wanbeleid, internationale sancties en de schade als gevolg van de NAVO-luchtaanvallen in 1999. Ongeveer 10% van de inwoners leeft in absolute armoede. De bij herhaling mislukte presidentsverkiezingen in Servie) een serieuze risicofactor bij de aanname en implementatie van hervormingsmaatregelen. Economische groei: 3,5% (schatting 2002). Per capita inkomen: US$ 1.200 (2001). De inflatie bedraagt 21,4% (schatting 2002). Over het Werkloosheidpercentage is geen betrouwbare data beschikbaar Situatie EU toetreding, doorkijk naar de toekomst De landen van de Westelijke Balkan hebben, onder condities, uitzicht op toetreding tot de Europese Unie. Nederland steunt aansluiting van deze landen bij de Europese Unie. Verwachting is dat SER op termijn wel zal willen toetreden tot EU (bron: HMA Servie) Servie is lang internationaal gelsoleerd geweest en ziet uit naar samenwerking met andere landen. Men is sterk op de EU gericht. Het committment is erg hoog.

45

Quick scan Roemenie. Bulgarije, Kroatie, Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije


Geografie Servie-Montenego, met zijn merendeels noordwest-zuidoost lopende bergketens, is een deel van het Balkanschiereiland. In Servie wordt het berglandschap door Morava en Vardar doorsneden en gaat dan over in het Rhodopengebergte en de Transsylvaanse Alpen. De talrijke ketens en bergmassieven, afgewisseld door langwerpige depressies (poljes), strekken zich uit tot vlak aan de Adriatische Zee. Langs de hele kuststreek doet zich het karstlandschap voor: een kaal bergland van kalksteen; van de Adriatische kust behoort maar een fractie tot ServieMontenego. Het hele zuidwesten is onvruchtbaar, de poljes en de weinige rivierdalen uitgezonderd. Langs de kuststrook komen hier en daar vruchtbare plekken voor. Het bergland in het oosten is tamelijk bosrijk; de hoge ketens van Servie dalen naar het noorden toe via het vruchtbare Sumadija naar de Vojvodina, de streek ten noorden van Belgrade

Water • Zoete wateren: De Donau, ooit de belangrijkste verkeersader van Joegoslavie, stroomt met 590 km van haar loop, op sommige plaatsen met een breedte van 1 tot 2 km, door Servie-Montenegro, ten dele als grensrivier met Kroatie en met Roemenie. Van het gehele land behoort 80% tot het stroomgebied van de Donau, die bijna alle ServischMontenegrijnse rivieren opneemt, zoals de Sava en de Morava. Het Meer van Scutan of Skadar wordt afgewaterd door de Bojana. Ten gevolge van de karstverschijnselen langs de Adriatische kust verdwijnt veel water in scheuren en spleten. Hoogwater is actueel probleem (Tisza en Sava). Door het dumpen van industrieel afval is de rivier Sava vervuild. Deze rivier loopt over in de Donau, die op haar beurt niet volledig bevaarbaar is vanwege het puin in de rivier als gevolg van de NAVO-luchtacties. Met bijdragen van o.a. de Europese Commissie en Nederland wordt gewerkt aan het herstel van die bevaarbaarheid • Kust: kuststrook is smal, Vervuiling in de kustwateren door afvalwater uit de rioleringen. Kustzone bij Montenegro schijnt problemen te hebben met kustbescherming, overig onbekend.

Milieu Rond Belgrado en industriesteden is sprake van luchtvervuiling.. Na de NAVO-luchtacties heeft UNEP (VN) vier zogenaamde 'hotspots' gei'dentificeerd, die door de bombardementen milieugevaar opleverden: een olieraffinaderij te Novi Sad, een olieraffinaderij te Pancevo, een kopermijn te Bor en een autofabriek te Kragujevac. UNEP heeft (onder meer met een Nederiandse bijdrage) een programma ontwikkeld om deze milieuschade tegen te gaan. In Kosovo zorgt het Trepca mijnencomplex voor een groot aantal milieuproblemen. Het is zwaar verwaarloosd en voor een deel vernield tijdens de crisis in 1999. Onder meer als gevolg hiervan sijpelen giftige stoffen (lood, zink etc.) in het grondwater. Om de milieuproblematiek aan te pakken, financiert de Nederiandse regering i.s.m. UNMIK een aantal actieplannen in en rondom het Mitrovica Industrieel Complex

46


Deelname sirjKirrigebiedscommissies e.d. Servie is toehoorder van de ICPDR (Donau-conventie) en zal naar verwachting binnenkort volwaardig lid worden. Servie heeft zich aangemeld als lid van de UN ECE task force hoogwater. Opstelling is vooralsnog neutraal en afwachtend. Standpunten tav prioritaire EU-dossiers Hoogwater: geen positie bekend, Hoogwater is actueel probleem. Europese Mariene Strategic : geen positie bekend, laat zich in EMSverband vermoedelijk vertegenwoordigen door secretariaat Barcelona-conventie. KRW-prioritaire stoffen : geen positie bekend, Servie is actief bezig met implementatie KRW Zwemwaterichtlijn : geen informatie Institutionele organisatie Ministry for agriculture and watermanagement. Ministry for protection of nature resources and environment. Waterbeheer valt onder public Watermanagement company. n.b. natuurbeheer valt onder ministerie van Defensie! Hageman (NL-ambassade, zit er net) heeft nog geen contact gehad met waterministerie, maar ziet water niet als de hoogste prioriteit voor Servie. Economische ontwikkeling is de focus! Vanuit Sava-project (zie hieronder) contacten met bovengenoemde ministeries. Technische kennis is redelijk goed. Er is een sterke focus op de EU. Internationale samenwerking moet weer op gang komen na periode van isolatie. Stakeholderparticipatie is nog beperkt, bij Sava project vanuit Servie nog niet aan de orde gesteld. Met name in Kroatie en Servie moet nog veel gebeuren rondom de Sava en de Donau. De afstemming van verschillende maatregelen (rondom de kaderrichtlijn en hoogwaterproblematiek) verloopt moeizaam en institutionele ondersteuning is hier gewenst. Veel reeds bekende voorgenomen maatregelen vergen (Europese) financiering, het formuleren van zogenaamde "bankable" projecten is echter een belangrijk probleem.

7.3 Samenwerking NL - Servie Instrumenten bilateraal Sinds 1991 zijn de programma's PSO, PESP.en SENO opengesteld. MATRA sinds 1993. In 2003 wordt een bilateraal OS-programma uitgevoerd t.w.v. 5,4 miljoen Euro.Het programma zal naar verwachting de komende jaren een meer regionaal karakter krijgen. Er is humanitaire steun (opvang van vluchtelingen) gegeven tussen 19992002. Vanaf 2004 ook PSO-programmatisch. NL is een van de grootste donoren in Kosovo (onderwerpen: milieu, welzijn, goed bestuur en de terugkeer van minderheden. REREP (Regional Environmental Reconstruction Programma) onder Stabiliteitspact voor de Balkan, valt voor NL onder verantwoordelijkheid van VROM (op dit moment voor 8 miljoen euro aan projecten).

47

Quick scan Roemenie, Bulgarije. Kroatie, Oekraine, Servie-Montenegro en Turkije

Bestaande samenwerking vanuit VenW VenW voert op dit moment geen projecten uit in Servie, maar is wel betrokken bij enkele projecten van derden, zie hieronder.

FAO/PvW: floodprotection Tisza (met Slowakije, Oekraine, Hongarije en Roemenie), bescherming tegen overstroming wordt in breder kader geplaatst (gebiedsontwikkeling, landbouw, ecologie). Institutionele versterking is belangrijk aspect. Vanuit DGL is Jack Damen gedetacheerd bij FAO. PvW Sava project (Servie, Kroatie en Bosnie) door IACWageningen (Henk Zingstra). Ook RIZA bij betrokken. Wereld Bank gaat irrigatieprojecten financieren in de Voivodina (vlakbij Donau)

Contactpersonen extern VenW: lAC-Wageningen, Henk Zingstra 0317-495257 VROM, Arthur Roomburg 070-3395378 DLG, Jack Damen 030-2756778 HM Ambassade, Hans Hageman Internet: www.minpolj.sr.gov.yu (alleen in de Servische taal)

48


8. Turkije 8.1 Algemeen Algemeen Oppervlakte: 769.360 km2 (23 x Nederland, waarvan 23.764 km2 in het Europese deel ligt. Inwonertal: 68 miljoen.Hoofdstad: Ankara (3 miljoen inwoners, Istanbul heeft 8,5 miljoen inwoners). Taal: Turks. Valuta: Turkse lira (TL). Politiek Parlementaire republiek. Tot 1983 wisselden enkele militaire staatsgrepen, de burgerregeringen af. De laatste 10 jaar veel regeringswisselingen. Het bestuur is in hoge mate gecentraliseerd. In het zuidoosten woede de afgelopen 15 jaar een strijd met de Koerden (PKK). De PKK zegt nu niet meer te strijden voor onafhankelijkheid maar voor culturele autonomic (onderwijs, media, kunsten Economie BBP per capita: US$ 3.021 (1999). Economische groei: 4,8% (2000). Na enige jaren van hyperinflatie, is het inflatiecijfer in 2003 tot 19%, gedaald. Werkloosheid: 7,3% van de beroepsbevolking (1999). Situatie EU toetreding, doorkijk naar de toekomst Sinds 1963 is een associatieovereenkomst tussen de EEG en Turkije van kracht. Een formele aanvraag voor het lidmaatschap van de EG werd in 1989 afgewezen, onder meer vanwege de onbevredigende mensenrechten-situatie. In 1997 werd opnieuw het lidmaatschap van de EU aangevraagd, na verbreking van de dialoog werd in 1999 het verzoek om EU lidmaatschap door de EU top in Helsinki, bevestigd. De Europese Commissie is echter van mening dat Turkije nu nog niet aan de politieke Kopenhagen criteria voldoet. Er is volgens de commissie wel vooruitgang geboekt en als Turkije in 2004 aan de politieke criteria voldoet, kunnen de toetredingsonderhandelingen met dit land beginnen, zo is afgesproken. De rapportage wordt in oktober 2004 verwacht, besluitvorming op EU Raad van december 2004 (d.w.z. onder NL voorzitterschap). Men verwacht dat er dan nog wel een lange weg te gaan is, voordat aan alle voorwaarden voldaan wordt. Sinds 1996 is er een douane unie tussen de EU en Turkije. Alle rechtspersonen uit Turkije en de kandidaat lidstaten kunnen via het principe van wederzijdsheid participeren in tenders in andere EU programma's. Op deze wijze kan bijv. een Turks bedrijf een contract uitvoeren in een buurland. Deze regel bevordert regionale samenwerking. Turkije ontvangt reeds Europese steun en naar verwachting zal dit worden verhoogd. Op watergebied wordt nog veel steun verwacht en het is voor Nederland bv van belang om zich in Turkije te positioneren met budgetten voor initiatieven op het gebied van waterbeheer.

8.2 Geografie, water en milieu Anatolie (Aziatisch Turkije) is, geografisch beschouwd, opgebouwd uit een ring van bergen waarbinnen een serie plateaus is gevormd.

49


Water Zoet water: Vanaf 1984 is in Anatolie -in een gebied zo groot als Oostenrijk- met de bouw van 22 stuwdammen, negentien elektriciteitscentrales en een netwerk van tunnels en irrigatiekanalen begonnen. Het pronkstuk van het project is de Ataturk Dam op de Eufraat, een van de grootste dammen ter wereld: 1664 meter lang, 166 meter hoog en goed voor vijftig miljard kubieke meter water. Het totale Great Anatolia Project (GAP) belooft tegen zijn voltooiing in 2010 anderhalf miljoen hectare geirrigeerd land en 27 miljard megawatturen elektriciteit. Dat betekent voor Turkije duizenden (Ankara zwaait met 'meer dan drie miljoen') jobs en de verdubbeling van de landbouwopbrengsten. Waar nu nog voornamelijk graangewassen groeien, komen in de toekomst velden met katoen, suikerbieten, tabak en sojabonen om het hele (Arabische) 'Groene SikkeP-gebied te bevoorraden. Het project betekent eveneens dat Turkije, in geval van een politiek conflict, Syrie en Irak maandenlang kan 'droogleggsn'. KustLangs de Middellandse zee moet alles wijken voor toerisme. De nationale overheid is hier sterk sturend. Er is een bebouwingsvrije zone (set back line). Erosie is een probleem in de kustzone.De Zwarte zeekust is minder aangetast door toerisme en is nog redelijk ongerept. Hier vormen lokale ontwikkelingen een bedreiging. Milieu Het Turkse milieubeleid is naar westerse standaarden onvoldoende ontwikkeld. Bovendien wordt de beperkte wetgeving die op dit terrein bestaat, nauwelijks geimplementeerd. Naar verwachting zal milieuwetgeving een belangrijk struikelblok vormen in de aanpassing aan de EU-regelgeving. Turkije kent een milieuactieprogramma. Belangrijkste hordes op milieugebied zijn het ontbreken van bewustwording, het gebrek aan geld voor de benodigde overheidsinvesteringen en de versnipperde uitvoeringsstructuur voor het milieubeleid.

Deelname stroomgebiedscommissies e.d. Turkije is lid van de Bucharest Conventie (Zwarte Zee). Het secretariaat is gevestigd in Istanbul. Turkije is lid van de Barcelona Conventie (Middellandse Zee). Turkije heeft zich aangemeld voor de UN ECE task force hoogwater Opstelling vooralsnog neutraal en afwachtend. Standpunten prioritaire EU-dossiers Hoogwater: niet bekend Europese Mariene Strategie: niet bekend. Zwarte-zeelanden laten zich vertegenwoordigen door het conventiesecretariaat. KRW-prioritaire stoffen: TUR committeert zich aan acquis (KRW, IPPC, St. Afvalwater, ...) en zal dus EU lijn volgen waar het gaat om prioritaire stoffen Zwemwaterichtlijn: niet bekend

50

Quick scan Roemenie, Bulgarije, Kroatie. Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

lisaiie In the Turkish Constitution, natural properties and resources are under the disposal of the State. The following governmental institutions are responsible for the services and the management of water resources: State Hydraulic Works (DSI) : Main responsibilities of this general directorate are to prepare master plans, to design and construct facilities for water storage, irrigation, hydropower generation, domestic water supply and flood control. Development, management and conservation of groundwater resources are also exclusively under the responsibility of DSI. Bank of Provinces (lller Bankasi): This institution is responsible for financing, insuring, and supporting of water projects. Electricity Surveys Administration (EIEI) 4: This administration conducts planning work, feasibility studies and prepares final project designs for dams and hydraulic power plants. General Directorate of Water Resources (KHGM) Urban water and sewage administrations in metropolitan municipalities are in charge of construction, operation and maintenance of water supply and treatment facilities. Turkije committeert zich aan acquis. Voor water betekent dit inzet op integraal waterbeheer (dus de water gerelateerde richtlijnen), op decentralisatie van bevoegdheden, op financiering. Bijzondere situatie: de spanning tussen water allocatie en energieopwekking. Dit leidt tot grote problemen, omdat het in strijd is met IWRM. Gevolg: geen eenduidige overheidspositie. Ook is van belang te beseffen dat de (geografische) positie van TUR belangrijk is waar het gaat om waterverdeling in de regio (Irak, Syrie, zelfs Israel).

8.3 Samenwerking NL - Turkije

Irisliiinieriten bilateraal MATRA, PvW, Bestaande samenwerking vanuit VenW Het MATRA programma is vanaf juli 2000 ook voor Turkije opengesteld. Op watermanagement gebied wordt uitgevoerd: Implementation of the Water Framework Directive in Turkey, De Grontmij is hoofdaannemer en RIZA neemt deel (G. de Vries EMI). Project geeft ondersteuning bij de implementatie van de Kaderrichtlijn

Water. Bestaande samenwerking vanuit NL-overig en/of EU •Turkije heeft veel waardering voor de NL kennis t.a.v. water; vanuit organisatieperspectief kijkt men met belangstelling naar de (historische) ontwikkeling die de Bouwdienst RWS heeft doorgemaakt; NL - als klein land - wordt beschouwd als een goede mediator wegens het ontbreken van een (zware) politieke agenda bij de samenwerking met TUR •Tussen Turkije en de EU is een partnerschap afgesloten. In deze overeenkomst staat per toetredingshoofdstuk hoe de samenwerking

51

Quick scan Roemenie. Bulgarije, Kroatie. Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

wordt ingevuld (zie bijlage voor onderdeel milieu). Gedurende de periode 1996-1999 ontving Turkije totaal € 376 m via het MEDA programma (dwz 90 miljoen/ jaar) In 2000 werd 176 miljoen en in 2001 werd 152 miljoen ontvangen. Vanaf 2002 wordt niet meer via MEDA maar via het instrument for financiele samenwerking door de EU per jaar € 177 miljoen tot 2006, aan steun aan programma's gegeven welke in de partnerschapsovereenkomst beschreven zijn. Verdere ondersteuning via de Europese Investeringsbank, ECHO (=humanitaire hulp na de aardbeving in 1999) en het MEDA programme for operations of regional interest. In het partnerschap dat tussen de EU en Turkije is afgesloten is t.a.v. Milieu het volgende overeengekomen: Vaststelling van een programma voor de omzetting van het acquis. Ontwikkeling van een plan voor de financiering van investeringen, gebaseerd op schattingen van de kosten van aanpassing en realistische bronnen voor publieke en particuliere financiering. Starten met de omzetting en implementatie van het acquis met betrekking tot de kaderwetgeving.wetgeving inzake natuurbescherming, waterkwaliteit, gei'ntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging en afvalbeheer. Implementatie en handhaving van de richtlijn inzake milieueffectrapportage. Verdere ontwikkeling van de grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van water, overeenkomstig de Kaderrichtlijn water en de internationale overeenkomsten waarbij de Europese Gemeenschap partij is.

Contactpersonen Intern VenW: contactpersoon samenwerking Turkije Gerard de Vries RIZA (0320 - 29 8451). Contacten en netwerken: op nationaal en regionaal niveau van DSI (General Directorate of State Hydrological Works)

52

Quick scan Roemenie, Bulgarije. Kroatie, Oekraine. Servie-Montenegro en Turkije

53


54


ro

Sflo

w3 CO

2 U

Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

Recommend Documents