Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland

WERK AMER - BERGSCHE MAAS Besteks no. ZHa 5459

KWALITEIT EEN GEZAMENLIJKE ZORG

EVALUATIENOTA

5'

- i

/

c M/t

WERK AMER - BERGSCHE MAAS Besteks no. ZHa 5459


EVALUATIENOTA

juni 1995

Opgesteld door:

Ingenieursbureau Van 't Hoff bv Zeist


Inhoudsopgave

1

Voorwoord

1

2

Samenvatting

2

3

Inleiding

3

4

Het aanleggen van milieuvriendelijke oeverconstructies langs de Amer en de Bergsche Maas, bestek no. ZHa 5459

5

5

Kwaliteitsborging 5.1 Kwaliteitssysteem en kwaliteitsplan 5.2 Taakverdeling bij projecten onder kwaliteitsborging

6 6 8

6

Kwaliteitsborgingsproces bij het aanleggen van milieuvriendelijke oevers bestek, ZHa 5459 6.1 Aanbesteding met voorafgaande selectie 6.2 Projectvoorbereiding 6.2.1 Voorbereiding opdrachtgever 6.2.2 Voorbereiding aannemer

11 11 11 11 12

7

Uitvoering 7.1 Algemeen 7.2 Ervaringen opdrachtgever 7.2.1 Projectvoorbereiding 7.2.2 Projectuitvoering 7.3 Ervaringen aannemer 7.3.1 Projectvoorbereiding 7.3.2 Keuringsplan 7.3.3 Metingen, toleranties

15 15 16 16 17 21 21 23 24

8

Conclusies en leerpunten 8.1 Conclusies 8.2 Leerpunten

26 26 27

1

Voorwoord

Een aantal jaren geleden is het project Kwaliteitszorg RWS-werken bij de Rijkswaterstaat van start gegaan om het toepassen van kwaliteitsborging te bevorderen bij de uitvoering van werken door zowel de opdrachtnemer als de opdrachtgever. Binnen de directie ZuidHolland is als eerste proefproject kwaliteitsborging toegepast bij het onderhoud van het Merwedekanaal. De ervaringen daarbij zijn breed uitgedragen naar de aannemerij en de andere natte dienstkringen teneinde nierbij gebruik te kunnen maken bij het opstarten van andere proefprojecten. Immers in 1997 moeten we met elkaar gesteld staan om de uitvoering van werken onder kwaliteitsborging volledig operationeel te hebben. Omdat het toepassen van kwaliteitsborging een voortschrijdend proces is dat voortdurend verbetering behoeft, zal de ervaring die met dit proefproject is opgedaan goed van pas komen bij het aanleggen van milieuvriendelijke oeverconstructies langs de Amer en de Bergsche Maas. Om die reden is besloten laatstgenoemd project onder kwaliteitsborging uit te voeren. In deze evaluatienota wordt de kennis en de ervaringen die opgedaan zijn bij de. uitvoering onder kwaliteitsborging gerapporteerd zodat andere belanghebbenden in de kust- en oever sector hiervan bij de voorbereiding en uitvoering van projecten gebruik kunnen maken. De nota richt zich op de doelgroep directie UAV, projectleiders, toezichthouders en de aannemerij. De bedoeling is dat zij bij het lezen van deze nota geïnteresseerd raken in het toepassen van kwaliteitsborging op werken waar zij zelf bij betrokken zijn en waarbij kwaliteitsborging nog niet heeft plaats gevonden dan wel dat zij mogelijk toepassingen zien voor kwaliteitsborging voor nog uit te voeren projecten. Het toepassen van kwaliteitsborging bij dit project is begeleid door een begeleidingsteam bestaande uit vertegenwoordigers van de opdrachtgever en de aannemer. Deze evaluatienota is het resultaat van het werk van dit begeleidingsteam dat uit de volgende leden bestaat: Namens de Rijkswaterstaat: ing. P.M. Wilderom (voorzitter) dhr. W. Hartog dhr. H. Kraaijeveld dhr. A. van den Burg

directie Zuid-Holland directie Zuid-Holland, dienstkring Merwede directie Zuid-Holland, dienstkring Merwede Dienst Weg- en Waterbouwkunde

Namens de aannemer, Hakkers-Werkendam B.V.: ir. A. Hakkers ing. M.C.M, van den Bogaerdt ing. M. de Vries (secretaris) Deze evaluatienota is opgesteld door Ingenieursbureau Van 't Hoff b.v. gevestigd in Zeist, in opdracht van de Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland in nauw overleg met het begeleidingsteam. Ik vertrouw erop dat deze evaluatienota een nuttig naslagwerk zal vormen voor betrokkenen en bij zal dragen in het steeds meer toepassen van kwaliteitsborging bij waterbouwkundige projecten. Met het oog op 1997 spoor ik een ieder aan hiermee niet te wachten en nu de nodige ervaring op te bouwen en wens u hierbij veel succes toe. ir. J.M. de Bruijne Rijkswaterstaat directie Zuid-Holland hoofd beheer natte infrastructuur RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas

1

2

Samenvatting

Het bestek ZHa 5459, betreffende de aanleg van milieuvriendelijke oevers langs de Amer en de Bergsche Maas, is via openbare inschrijving met voorafgaande selectie op de markt gebracht. Op alle onderdelen van het werk is kwaliteitsborging van toepassing. De gegadigden hebben naast de algemene bedrijfsgegevens nadere informatie betreffende kwaliteitsborging overgelegd. De geselecteerden zijn uitgenodigd voor inschrijving. Het werk is vervolgens gegund aan de laagste inschrijver, Aannemingsmaatschappij Hakkers-Werkendam B.V. te Werkendam. Het kwaliteitsplan is na gunning van het werk in overleg met de directie UAV goedgekeurd. Hierbij is gebruik gemaakt van het toetsingsplan dat door de Dienstkring Merwede van de Rijkswaterstaat is opgesteld. Dit project is onder kwaliteitsborging uitgevoerd echter dit was beperkt tot de uitvoering van het project. Een volledige kwaliteitsborging zou ook de ontwerpfase erbij moeten betrekken. In dit rapport zijn de bevindingen zowel van de opdrachtgever als die van de aannemer geëvalueerd met het doel dat ook anderen van deze ervaring gebruik kunnen maken. In de dagelijkse praktijk van het werken onder kwaliteitsborging gaat het voornamelijk om de volgende hoofdzaken: Een terugtredende opdrachtgever die zich beperkt tot controle op afstand omdat de kwaliteit van het resultaat verzekerd is door een geborgde uitvoeringswijze; Een werkwijze volgens het kwaliteitsborging-systeem van de aannemer dat de opdrachtgever voldoende vertrouwen geeft en dat tot het gewenste resultaat leidt. Het doorgaans toepassen van kwaliteitsborging op werkzaamheden waarbij het ambachtelijke karakter overheerst en waar gebruik gemaakt wordt van natuurlijke materialen. Andere zaken die dagelijks terugkeren en daarom van minstens even groot belang, zijn: is de werkwijze praktisch voor de betrokkenen, zowel voor de opdrachtgever als voor de aannemer? hoe staat het met de papierstroom, geeft het kwaliteitsborging-systeem geen onnodige administratieve rompslomp? leidt het kwaliteitsborging-systeem niet tot onnodige kosten? In deze evaluatienota is getracht antwoord te geven op deze vragen door zowel de ervaringen van de opdrachtgever als die van de aannemer te evalueren. De resultaten van de gehouden audit zijn tevens verwerkt in dit rapport. De conclusies en leerpunten zijn in het desbetreffende hoofdstuk verzameld.

RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsohe Maas

2

3

inleiding

Het project Amer-Bergsche Maas onderscheidt zich van het proefproject onderhoud Merwedekanaal ondermeer op de volgende punten: het betreft hier geen proefproject; bij het proefproject ging het om een vijftal besteksposten waarop kwaliteitsborging van toepassing was, terwijl bij het aanleggen van de milieuvriendelijke oeverconstructies alle uit te voeren besteksposten (72!) onder kwaliteitsborging uitgevoerd werden. iedereen die aan de eisen voldoet mag meedoen terwijl het bij het proefproject onderhoud Merwedekanaal ging om 5 geselecteerde aannemers; bij het proefproject betreft het onder andere: o het aanbrengen van stalen en houten damwand; o het zetten van steenbekleding; o het aanbrengen van delen van remming- en geleidingswerken, terwijl het bij het project Amer-Bergsche Maas gaat om de aanleg van natuurvriendelijke oevers, die met het bijbehorende ambachtelijke karakter zich moeilijker lenen voor uitvoering onder kwaliteitsborging. De kwaliteitsborging bij dit project was gericht op de uitvoering daardoor ligt de nadruk in deze evaluatienota op kwaliteitsborging-aspecten die betrekking hebben op de uitvoering en in mindere mate op aspecten die van toepassing zijn op de ontwerpfase. Voor de dienstkringen geeft de begeleiding van dit soort projecten in verband met de administratieve verplichtingen in het kader van de UCA (Uniforme Contracten Administratie) een grote personele belasting, terwijl door de controle op afstand bij projecten onder kwaliteitsborging toezichthoudend personeel minder nodig is. Gezien het voornemen om aanleg en onderhoud van rijkswerken per 1 januari 1997 alleen nog op te dragen aan opdrachtnemers met een gecertificeerd kwaliteitssysteem, is het van groot belang dat opdrachtnemers bij beheer en onderhoud en verbeteringswerken ervaring met kwaliteitssystemen opdoen. Op diverse plaatsen zijn inmiddels proefprojecten uitgevoerd waarbij projecten geheel of voor bepaalde onderdelen onder kwaliteitsborging vielen. Deze proefprojecten hadden voor een groot deel betrekking op de droge infrastructuur zoals: de aanleg van wegconstructies; onderhoudswerkzaamheden aan verhardingsconstructies; het uitvoeren van groenbestekken etc. Op het gebied van natte infrastructuur is het aantal uitgevoerde proefprojecten duidelijk minder. Deels wordt dit veroorzaakt doordat het aantal uit te voeren projecten kleiner is, maar ook kan de meer ambachtelijke uitvoering van dit soort projecten als reden worden genoemd. Belangrijke ervaringen met het toepassen van kwaliteitsborging zijn opgedaan bij: de verbetering van het kanaal door Zuid-Beveland; de aanleg en verbetering van de Brabantse kanalen; de oeverbescherming van het Julianakanaal; de aanleg van de stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg. Het betreft hier vooral relatief grootschalige werken. Bij de uitvoering van onderhoudsen verbeteringswerken gaat het veelal om kleinschalige werken waarbij tot nu toe

RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas

3

weinig ervaring is opgedaan met kwaliteitsborging, terwijl gemiddeld circa 3 0 % van de budgetten bij de Regionale Directies aan dit soort werken wordt besteec Deze projecten worden veelal door kleine en middelgrote aannemers uitgevoerd die in h algemeen nog weinig ervaring met kwaliteitsborging hebben omdat projecten onder ^aliteitsborging tot op heden niet of nauwelijks door Rijkswaterstaat voor deze categ< 3 projecten op de markt zijn gebracht. Deze aannemers bezitten echter wel een schat aan ervaring en kennis voor de uitvoering van kust- en oeverwerken en leveren daarnaast een belangrijke bijdrage in de lokale en landelijke werkgelegenheid. Op initiatief van de Vereniging Kust- en Oeverwerken (huidige VBKO) en het CROW is in samenwerking met de Rijkswaterstaat directie Zuid-Holland in 1993 het proefproject onderhoud Merwedekanaal uitgevoerd onder kwaliteitsborging. In vervolg op dit project is bij de Dienstkring Merwede in 1 9 9 4 / 1 9 9 5 een project uitgevoerd (bestek ZHa 5459) onder kwaliteitsborging waarbij milieuvriendelijke oevers zijn aangelegd langs een gedeelte van de Amer en de Bergsche Maas. De ervaringen van dit project zijn van belang omdat bij de uitvoering van natuurbouw enerzijds wordt gestreefd naar diversiteit in de aanleg van oeverconstructies en anderzijds aan de resultaatsverplichtingen van het contract moet worden voldaan.

Werk in uitvoering langs de Bergsche Maas.


4

4

Het aanleggen van milieuvriendelijke oeverconstructies langs de Amer en de Bergsche Maas, bestek no. ZHa 5459

Om een indruk te geven van de omvang van het project worden de algemene kenmerken van het project "Het aanleggen van milieuvriendelijke oeverconstructies langs de Amer en de Bergsche Maas" hier aangegeven. Deze kenmerken zijn: het samenstellen, slepen en aanbrengen van 36.000 m 2 klassieke kraagstukken en van 14.000 m 2 klassieke zinkstukken; het aanbrengen van 4.000 m 2 rijsbeslag; • het leveren en verwerken van 35.000 ton breuksteen en van 2.100 ton basalt zetsteen; het ontgraven, vervoeren en verwerken van 27.000 m 3 grond; het leveren en aanbrengen van 20.000 stuks perkoenpalen; het maken van 4.500 m 2 glooiïngsconstructies (basalt en grasbetontegels). Een representatieve doorsnede van de glooiïngsconstructie met rijsbeslag op het bovenwatertalud is weergegeven in figuur 1.

figuur 1

Representatieve doorsnede van toegepaste oeverconstructie.

Voor de aanbesteding van het werk is gekozen voor een openbare aanbesteding met voorafgaande selectie overeenkomstig het Uniform Aanbestedingsreglement 1986 (U.A.R. 1986). De gegadigden hebben naast de gebruikelijke algemene bedrijfsgegevens nadere informatie betreffende kwaliteitsborging overgelegd. De reden hiervan was om zoveel mogelijk gegadigden de kans te geven zich te kwalificeren en een grote mate van zekerheid te hebben voor de opdrachtgever om voor dit werk een aannemer te krijgen waar het kwaliteitsdenken geïntegreerd is in de werkprocessen. Alle gegadigden die aan de gestelde geschiktheidseisen voldeden, zijn tot inschrijving uitgenodigd. Voor het bestek hebben zich 23 gegadigden aangemeld, waarvan er 14 zijn uitgenodigd tot inschrijving. Het werk is gegund aan de laagste inschrijver. Aannemingsmaatschappij Hakkers-Werkendam B.V. te Werkendam. Het door de aannemer opgestelde kwaliteitsplan is na de gunning van het werk door de directie UAV goedgekeurd. Bij de beoordeling van dit kwaliteitsplan is gebruik gemaakt van een toetsingsplan dat door de dienstkring Merwede voor dit doel is opgesteld (zie paragraaf 6.2.1). De aannemingssom bedraagt fl. 3.212.000. De oplevering van het werk is 52 weken na aanvang.


5

Betuining en rijsbeslag.

5

Kwaliteitsborging

5.1

Kwaliteitssysteem en kwaliteitsplan

Alvorens in te gaan op de ervaring van het werken onder kwaliteitsborging bij het aanleggen van natuurvriendelijke oevers langs de Amer en de Bergsche Maas, wordt ten behoeve van een goed begrip hier eerst een korte algemene beschrijving gegeven van de toepassing van kwaliteitsborging bij de uitvoering van projecten. Het toepassen van kwaliteitsborging bij de voorbereiding en uitvoering van projecten is een wijze van werken waarbij betrokkenen zich houden aan een kwaliteitsplan waarin het hele proces van voorbereiding en uitvoering van een project is vastgelegd. De organisatie van een bedrijf dat onder kwaliteitsborging werkt is vastgelegd in een


6

kwaliteitssysteem waarin de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van betrokken functionarissen zijn beschreven, de in- en externe communicatielijnen en de te volgen procedures. Het project-kwaliteitssysteem is een op het project toegespitste versie van het bedrijfskwaliteitssysteem. Het kwaliteitsplan van een project bevat de volgende onderdelen: beschrijving van de (project)organisatie met verantwoordelijkheden en bevoegdheden van betrokken functionarissen, communicatielijnen en te volgen procedures (kwaliteitssysteem); beschrijving van de uitvoeringsmethoden inclusief planning (uitvoeringsplan); veiligheidsprocedures; wijze van toetsing van aangevoerde bouwstoffen en het uitvoeringsresultaat aan vastgestelde normen (keuringsplan); een procedure om het kwaliteitsplan te wijzigen of aan te passen tijdens de voortgang van het project; lijst van onderaannemers en leveranciers; wijze van documenteren. De relatie tussen het kwaliteitssysteem en het kwaliteitsplan is geïllustreerd in figuur 2. kwaliteitssysteem 1

| procedures | communicatielijnen organisatie

projectkwal Iteitssysteem

kwaliteitsplan

| keuringsplan | procedures uitvoeringsplan

project figuur 2

Kwaliteitssysteem en kwaliteitsplan.

Essentieel voor deze wijze van werken is het beheersen van het proces van de totstandkoming van een project op zodanige wijze dat het resultaat aan de gestelde kwaliteitsnormen voldoet. Afwijkingen van de gestelde eisen resulteren in: bijsturing van het proces; indien nodig, aanpassing van de normen waarin afwijkende uitvoeringsresultaten zijn verwerkt. De toetsing en ingebouwde mogelijkheid tot bijsturing is van toepassing op alle projectfasen en wordt wel aangeduid met een kwaliteitsbeheersingscyclus ("Quality Control Loop"), zie figuur 3.


7

voorgaande fase figuur 3

huidige fase

Kwaliteitsbeheersingscyclus.

Naast deze terugkoppeling met betrekking tot de kwaliteit van het produkt zullen ook de communicatielijnen en instructies op hun bruikbaarheid worden getoetst op basis van voortschrijdende ervaring (verbetering van het bestaande kwaliteitssysteem). Hoe beter een project is voorbereid hoe minder ingrepen nodig zijn gedurende de uitvoeringsfase en hoe geringer de met wijziging gemoeide kosten. De toepassing van de kwaliteitsbeheerscyclus heeft zowel betrekking op de projectfase zelf, als op terugkoppeling naar en integratie met andere projectfasen. De volgende projectfasen zijn aan de orde: ontwerpfase o definitie van functionele eisen o voorontwerp, alternatieven, definitief ontwerp uitvoeringsfase o werkvoorbereiding o uitvoering o oplevering en verificatie onderhoudsfase o nazorg en onderhoud Voorbeelden van terugkoppeling naar een vorige projectfase en bij voorkeur integratie tussen fasen zijn: de aanpassing van het ontwerp, inclusief toelaatbare toleranties, aan de gekozen uitvoeringsmethode; controle van het ontwerp op de functionele eisen. 5.2

Taakverdeling bij projecten onder kwaliteitsborging

De traditionele taakverdeling bij de verschillende projectfasen is dat de opdrachtgever, eventueel bijgestaan door een adviesbureau, het project definieert en het ontwerp en bestek maakt. De aannemer voert het werk uit en de opdrachtgever controleert of het


8

werk naar behoren wordt uitgevoerd. Bij een project onder kwaliteitsborging is de meest vergaande optie dat de rol van de opdrachtgever beperkt blijft tot het definiëren van het probleem en het ter beschikking stellen van gegevens. De aannemer, eventueel bijgestaan door een adviesbureau, maakt het ontwerp en verzorgt de uitvoering. De aannemer moet dan ook aantonen dat het werk aan de gestelde eisen voldoet. Het informeren van de opdrachtgever gebeurt volgens een kwaliteitsplan dat vooraf is voorgelegd aan de opdrachtgever. In het schema van figuur 4 zijn de verschillende systemen aangegeven. De hier beschreven taakverdeling kent vele tussenvormen. Veelal zal de opdrachtgever zich bemoeien met het ontwerp en zal ook op een of andere wijze controle wensen uit te voeren. Deze situatie is met een stippellijn in figuur 4 aangegeven. In het projectkwaliteitsplan wordt de controle-activiteit van de opdrachtgever vastgelegd door wachten bijwoonpunten (zie box voor deze begrippen) die van te voren door de opdrachtgever aan de aannemer kenbaar worden gemaakt. Hij kan hiermee dan bij de planning van de uitvoering rekening houden. taakverdeling onder kwaliteitsborging _—._.—.,

traditionele taakverdeling

opdrachtgever

Functionele eisen ontwerp

functionele eisen

1 adviesbureau

opdrachtgever

adviesbureau

l uitvoering

aannemer

l

oplevering

opdrachtgever

ontwerp j»ntrole_ uitvoering nazorg onderhoud

aannemer adviesbureau

controle

adviesbureau opdrachtgever figuur 4

nazorg onderhoud

Traditionele taakverdeling bij de totstandkoming van een project en taakverdeling onder een kwaliteitsborging-systeem.

Enkele voorbeelden van toepassing van kwaliteitsborging bij voorbereiding en uitvoering van waterbouwkundige werken zijn: De constructie van de Maeslandtkering in de Nieuwe Waterweg. Bij dit project is de taak van de opdrachtgever beperkt tot het opstellen van functionele eisen en toetsing van de uitvoering.


9

De verbetering van het kanaal door Zuid-Beveland. Bij dit project is de kwaliteitsborging beperkt tot de uitvoering en is het ontwerp door de opdrachtgever verzorgd. Daarnaast vond het toezicht op de uitvoering voor een belangrijk deel op traditionele wijze plaats. Het project Amer-Bergsche Maas. Bij dit project heeft de opdrachtgever het ontwerp verzorgd en het bestek opgesteld. De aannemer werkte volgens een kwaliteitsplan. Het toezicht van de opdrachtgever beperkte zich tot toetsing van de kwaliteitscontrole. Bij de traditionele taakverdeling zullen eventuele aanpassingen aan het ontwerp die voortkomen uit de uitvoering in onderhandeling met de opdrachtgever tot stand komen en door de opdrachtgever worden geïmplementeerd. Bij werken die onder kwaliteitsborging worden gerealiseerd zal aanpassing van het ontwerp, mits binnen de functionele eisen, een logisch onderdeel zijn van toepassing van het systeem. Zij zullen dientengevolge niet of nauwelijks een onderhandelingsaspect kennen, immers het belang van de opdrachtgever richt zich op de realisatie van het project conform de gedefinieerde eisen. Enkele begrippen Bij het werken onder kwaliteitsborging had men in de dagelijkse praktijk veelvuldig te maken met de volgende begrippen: Afwijking Dit is het verschil tussen een waargenomen situatie en de daaraan gestelde eisen. Wachtpunt (Hold Point, HP) Dit is een vooraf vastgesteld moment (projectplanning) tijdens uitvoering of beproeving waarop de opdrachtgever of diens toezichthoudende instantie gewaarschuwd moet worden (voor keuring of iets dergelijks). Het werk mag niet worden voortgezet tot dat de keuring heeft plaatsgevonden en formele vrijgave is verkregen. Bijwoonpunt (Witneas Point, WP) Dit is een handeling of meting waarvoor de opdrachtgever tijdig wordt uitgenodigd aanwezig te zijn. Indien de opdrachtgever verstek laat gaan kan de activiteit evenwel plaatsvinden. De kwaliteitscoördinator van de aannemer kan dan in dat geval wel de activiteit bijwonen om eventuele afwijkingen te constateren.


10

6

Kwaliteitsborgingsproces bij het aanleggen van milieuvriendelijke oevers bestek, ZHa 5459

6.1

Aanbesteding met voorafgaande selectie

Het werk is aanbesteed op basis van voorselectie waarbij het door de aannemer opgestelde voorlopige project-kwaliteitssysteem een belangrijk criterium was. Dit systeem is daarmee als het ware het toegangskaartje om voor selectie in aanmerking te komen. Wanneer systeem de opdrachtgever voldoende vertrouwen gaf en aan de gestelde criteria voldeed, werd de aannemer geselecteerd en uitgenodigd om in concurrentie met andere geselecteerde aannemers een prijs in te dienen. Het werk is vervolgens aan een geselecteerde aannemer met de laagste aanbiedingsprijs gegund. 6.2

Projectvoorbereiding

6.2.1 Voorbereiding opdrachtgever Omdat het bestek ZHa 5459 onder kwaliteitsborging uitgevoerd zou worden is als deel van de voorbereiding een stappenplan opgesteld met betrekking tot: het invoeren van deze werkwijze in het verkeer tussen opdrachtgever en aannemer; de wijze van toezicht op de uitvoering; procesbeheersing. Dit stappenplan is door de directie UAV als volgt uitgewerkt: 1

Het opstellen van een toetsingsplan door de directie UAV voor intern gebruik met als basis de bestekseis die de aannemer verplicht een op het werk aangepast kwaliteitsplan in te dienen. Het doel van dit plan was om het door de aannemer in te dienen kwaliteitsplan te kunnen toetsen.

2

Het RWS toetsingsplan is intern getoetst door het bedrijfsbureau van de directie Zuid-Holland.

3

Hierna is het plan aangepast en goedgekeurd door de opdrachtgever.

4

Inmiddels werd de aanbestedingsprocedure doorlopen, te weten: o opstellen leidraad presentatie ZHa 5459 waarin de aannemer onder andere naar zijn ervaring met het toepassen van kwaliteitsborging gevraagd wordt; o aankondiging; o selectie; o aanbesteding. De selectieprocedure heeft meer tijd gevergd dan oorspronkelijk verwacht gelet op de grote interesse van aannemerszijde.

5

De laagste inschrijver dient na de gunning bij de directie UAV zijn kwaliteitsplan in.


11

6

Het afstemmen van het toetsingsplan van de directie met het kwaliteitsplan van de aannemer.

7

Het goedkeuren van het kwaliteitsplan van de aannemer door de directie UAV.

8

De uitvoering: de directie UAV geeft het toezichthoudend personeel instructies met betrekking tot de kwaliteitsborging.

9

Tijdens de uitvoering was het voornemen om een audit te houden door een samen te stellen auditteam. Deze audit heeft plaatsgevonden op circa 1/3 van de voortgang van het werk.

10

Het evalueren met vermelding van de belangrijkste leerpunten van het onder kwaliteitsborging uitgevoerde bestek.

6.2.2 Voorbereiding aannemer Voor het opstellen van het kwaliteitsplan zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: 1.

Eisen gesteld door de opdrachtgever: eisen ten aanzien van de inhoud van het te maken kwaliteitsplan bestekseisen al dan niet met toegestane afwijkingen

2.

Model kwaliteitsplan voor de GWW (CROW publikatie 65)

3.

Optimale uitwisseling met eigen kwaliteitshandboek. Dit in verband met het verwerken van wijzigingen vice versa.

Het kwaliteitsplan is getoetst door de directie waarbij gebruik gemaakt is van haar eigen toetsingsplan. In het kwaliteitsplan is het keuringsplan opgenomen. Dit is na selectie door de aannemer, waar nodig, aangepast gebruik makend van het toetsingsplan van de directie. Het keuringsplan bevatte de volgende onderdelen: aanvoer en keuring van bouwstoffen droog grond verzet nat grondverzet glooiïngen/zetwerk aanbrengen bestorting aanbrengen perkoenpalen samenstellen en aanbrengen van kraagstukken Een voorbeeld van een document voor de aanvoer en keuring van bouwstoffen is gegeven in tabel 1 en voor de keuring van de uitvoering van glooiïng- en zetwerk is gegeven in tabel 2. In de dagelijkse praktijk van het gebruik van het kwaliteitssysteem bleek van de onderdelen organisatie, beschreven uitvoeringsmethoden en keuring van gebruikt materiaal en resultaten, de laatste categorie (keuring van gebruikte materiaal en resultaten) het meeste aan de orde te zijn.


12

Nr.

Omschrijving bouwstof

Methode

Referentie/ criterium

Procedure bij afwijking

Moment/ frequentie

Documentatie

Verantwoordelijk

H/W point

A1

Klei

- fractieverdeling: Standaard 1 9 9 0 , proef 1.2

Besteks art: 2 2 0 7 0 1

U.A.V. 5 18

Winplaats - eenmalig

- keuringsrapport - chemische analyse

projectleider

W.P.

B1

Zuilenbasalt

- Volumieke massa - Lengteklasse - Visueel

NEN 5 3 2

U.A.V. 5 18

Leverancier - eenmalig

Certificaat

Projectleider

H.P.

C1

Breuksteen

volgens NEN 5 1 8 0 5.1 t / m 5.3 Afmetingen, massa en vorm Hoedanigheid verontreinigingen

Standaard 1 9 9 0 : 527702

U.A.V. § 18

Voorafgaand aan leverantie - eenmalig

Keuringsrapport

Projectleider

H.P.

C2

Breuksteen

volgens NEN 5 1 8 0 afmetingen , massa en vorm Scheuren, aderen Verontreinigingen

Standaard 1 9 9 0 : 527702 Besteksart. 527701

Afwijkingsrapport

Bij aflevering - totaal tweemaal

Certificaat van herkomst Keuringsrapport Rapport ontvangstinspectie

Projectleider

W.P

D1

Perkoenpalen t.b.v. afrastering

volgens KOMO kwaliteitsklasse A BRL nr. 2 9 0 4 / 0 2

Besteksart: 011402.05 527801

-

-

KOMO-certificaat

Projectleider

W.P.

El

Perkoenpalen t.b.v. regels

volgens KOMO kwaliteitsklasse B BRL nr. 2 9 0 4 / 0 2

Besteksart: 011402.05 527801

-

-

KOMO-certificaat

Projectleider

W.P.

tabel 1 Voorbeeld van een keuringsplan voor de aanvoer en keuring van bouwstoffen (kwaliteitsplan Hakkers-Werkendam B.V.).


13

Nr.

Omschrijving bouwstof

Methode

Referentie/ criterium

Procedure bij afwijking

Moment/ frequentie

Documentatie

Verantwoordelijk

H/W point

7

Controle hoogteligging funderingslaag

waterpastoestel meetband

bestek en tekeningen tolerantie: + of - 0,03 m

- processchema glooiingen - 1.2.4.

na aanbrengen funderingslaag - éénmalig

- rapport registratie meetgegevens

uitvoerder

-

8

Controle kwaliteit zetwerk

instrumentele meting visuele beoordeling

standaard 1 9 9 0 : 520222 tolerantie: + o f - 0,03 m

- processchema glooiïngen - 1.2.4.

Na aanbrengen zetwerk - éénmalig

- rapport registratie meetgegevens

uitvoerder

W.P.

9

Controle afwerking inwassen/penetreren

visuele beoordeling meting voegvulling

bestek en tekeningen Standaard 1 9 9 0 : 520222

- processchema glooiingen - 1.2.4.

na inwassen/penetreren - éénmalig

- keuringsrapport

uitvoerder

w.p.

tabel 2 Voorbeeld van een keuringsplan voor de uitvoering van glooiïng en zetwerk (kwaliteitsplan Hakkers-Werkendam B.V.).

RWS Directie Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging w e r k Amer-Bergsche Maas

14

7

Uitvoering

7.1

Algemeen

Met het uitvoeren van werken onder kwaliteitsborging beoogt Rijkswaterstaat om bij minder toezicht op het werk toch verzekerd te zijn van een goed produkt. De wijze van werken onder kwaliteitsborging staat wat betreft het toezicht op het werk op gespannen voet met de Uniforme Contracten Administratie (UCA) die intern bij de Rijkswaterstaat gehanteerd wordt voor het meten van de vorderingen van een project. De UCA schrijft voor dat de directie UAV een controleplan opstelt. Op grond van dit plan wordt vervolgens een controlematrix opgesteld. Dit is een lijst van projectonderdelen die moeten worden gemeten met de bijbehorende meetmethode en de toleranties op de hoeveelheden. Omdat de in het bestek omschreven materialen voor een groot deel onder water worden verwerkt en daarom achteraf niet meetbaar zijn, moeten er in de loop van het werk veel waarnemingen en metingen worden verricht door zowel de aannemer als het toezichthoudend personeel. Tijdens de bouwvergaderingen is kwaliteitsborging een vast agendapunt. De gespreksonderwerpen die veelvuldig aan de orde komen zijn: de wachten bijwoonpunten de toleranties op de eisen de afwijkingsrapporten.

Een klassiek zinkstuk in wording.


15

7.2

Ervaringen opdrachtgever

7.2.1


ERVARING Controle onder UCA versus controle onder kwaliteitsborging Meting van de vordering van de werkzaamheden ten behoeve van UCA vereist een actieve wijze van controle door de opdrachtgever. Deze controle behelst: meting van gebruikte hoeveelheden; vaststellen van de kwaliteit van toe te passen materiaal; vaststellen van de plaats van het materiaal in het werk; de kwaliteit van het gemaakte produkt. Bij werken onder kwaliteitsborging kan voor het vaststellen van de vereiste kwaliteit van het produkt grotendeels met controle op afstand worden volstaan en controle op het werk beperkt blijven tot controle van de risicopunten. Dit verschil tussen de twee systemen in de wijze van controle zorgde voor de nodige discussie. toetsingsplan versus controleplan In de voorbereidingsfase ontstond een spanningsveld tussen UCA en de kwaliteitsborging doordat de opdrachtgever het controleplan vaststelt en de directie UAV het toetsingsplan.

AANBEVELING/OPLOSSING

In feite was het verschil tussen de eisen die aan de controle werden gesteld ten behoeve van UCA en kwaliteitsborging niet te overbruggen en vereiste toepassing van de UCA een dagelijkse aanwezigheid van toezichthouders van de opdrachtgever op het werk omdat door de aard van de werkzaamheden controle door meting achteraf niet mogelijk was. Door goed intern overleg kan dubbeling van controleactiviteiten worden voorkomen. Aanbevolen wordt om bij het opstellen van het bestek de wijze van verrekening zodanig te doen zijn dat zo min mogelijk controle handelingen ten behoeve van de UCA nodig zijn.

Door overleg tussen de opdrachtgever en de directie UAV zal de benodigde frequentie en wijze van controle moeten worden vastgesteld. Ten behoeve van een bredere toepassing en acceptatie van kwaliteitsborging zal het verschil in controle tussen de systemen moeten worden opgelost. Gelet op het belang van invoering van kwaliteitsborging, zal integratie van de beide systemen mogelijk tot de oplossing behoren. Zo wordt bijvoorbeeld elk zinkstuk onder UCA gekeurd voor dit te water wordt gelaten terwijl onder kwaliteitsborging in principe moet kunnen worden volstaan met steeksproef ge wijze keuring.


16

toetsingsplan opdrachtgever versus kwaliteitsplan aannemer Het door de opdrachtgever opgestelde toetsingsplan voorzag in een per bestekspost geformuleerde kwaliteitsborging terwijl het kwaliteitsplan van de aannemer gericht was op een proces waarbij meerdere besteksposten aan de orde zijn. vaststelling van wachtpunten De wachtpunten in het toetsingsplan van de directie UAV zijn de aannemer na aanbesteding bekend gemaakt en in overleg met hem verwerkt in zijn kwaliteitsplan. Omdat een wachtpunt aanwezigheid van de opdrachtgever vereist en het werk alleen door kan gaan na goedkeuring, kan dit leiden tot onvoorziene vertraging bij de uitvoering van het werk en daarmee tot extra kosten van de aannemer.

Besloten is de benadering van de aannemer te volgen gelet op de praktische waarde hiervan.

Aanbevolen wordt om de minimale eisen van de opdrachtgever met betrekking tot wachtpunten kenbaar te maken aan de aannemer als onderdeel van het bestek vóór de aanbesteding van het werk zodat de aannemer bij de inschrijving hier rekening mee kan houden. Bovendien vereist deze aanpak een zorgvuldige analyse tijdens de voorbereidingsfase, van de uitvoering van het werk door de opdrachtgever.

7.2.2 Projectuitvoering ERVARING Keuring van kraag- en zinkstukken Bij de start van het werk bleek al snel dat het keuren van elk kraag- en zinkstuk door de directie UAV niet haalbaar was, omdat de directie niet dagelijks op het werk aanwezig is, en de aannemer 3 tot 4 stukken per dag maakt. Voor elk gemaakt kraagstuk was een wachtpunt in het bestek opgenomen.


Tijdens de uitvoering van de werkzaamheden is hierin door de directie voorzien. De directie heeft de dagelijks opzichter gemachtigd deze keuringen te verrichten. Overwogen kan worden om voortaan het keuren van kraag- en zinkstukken als een bijwoonpunt op te nemen. Echter, het moet wel duidelijk zijn wat de gevolgen voor de opdrachtnemer en directie UAV kunnen zijn, als bij een steekproef blijkt dat het stuk niet voldoet aan de eisen.


17

Toleranties op de bestekseisen bij toe te passen materiaal en constructieonderdelen Hoewel de toleranties voor beide partijen duidelijk zijn vastgelegd, kunnen zij bij natuurlijk materiaal dat op ambachtelijke wijze wordt samengesteld discutabel zijn.

Afwijkingen van de bestekseisen Afwijkingen worden vermeld in afwijkingsrapporten waarna in de bouwvergadering besloten wordt hoe met de afwijking wordt omgegaan. Bij het besluit is veelal getracht om aan de bestekseis te voldoen en is niet zozeer gekeken naar de functionele eis. Afwijkingsrapporten Met name in de beginperiode van het werk bestonden de afwijkingsrapporten uit: - afwijkingen op de eisen gesteld aan het te leveren materiaal; - afwijkingen als gevolg van verschil tussen maten genoemd in bestek, op tekening en werkelijke situatie. Dit leidde tot een aanzienlijke stroom afwijkingsrapporten.

Betrokkenen zijn gebaat bij een eenduidige uitleg van de bestekseisen. Bij wijze van voorbeeld kan het in geval van keuring van het toegepaste materiaal gaan om minimale afmetingen: - de omtrek van een wiep bedraagt minimaal 0,30 m; - de dikte van de rijshout grondlaag van een kraagstuk bedraagt minimaal 0,1 m en de deklaag minimaal 0,15 m. Deze eis is strenger dan de veelal tot op heden gebruikelijke acceptatienorm waar een zekere variatie wordt geaccepteerd rondom de als een gemiddelde beschouwde waarde van bovengenoemde eis. Dit leidt tot een hoger materiaalgebruik. Om dit te voorkomen zou bijvoorbeeld een bepaald percentage onderschrijding kunnen worden geaccepteerd tot een te definiëren minimum eis. Bij dit natuurlijk materiaal blijft overigens de vraag hoe bijvoorbeeld de laagdikte gemeten wordt.

Deze afwijkingen zouden mede moeten worden beoordeeld in het licht van de functionele eisen. Dit betekent dat bijvoorbeeld een verschuiving van de kruinlijn van het talud ten opzichte van het bestek niet automatisch tot wijziging van de gerealiseerde constructie behoeft te leiden. In de loop van het werk is onderkend dat afwijkingsrapporten zich dienen te beperken tot afwijkingen van het geleverde produkt in relatie tot de gestelde functionele eisen, zie box. Afwijkingen van afmetingen van constructiedelen vallen hier doorgaans niet onder en dienen na afkeuring door de aannemer zelf te worden gecorrigeerd. Bijvoorbeeld:


18

Onderaannemers Het inzetten van een onderaannemer voor het maken van kraagstukken leidde aanvankelijk tot herhaalde afkeuring van dit produkt door de directie en uiteindelijk tot het wegsturen van het werk van de desbetreffende onderaannemer door de hoofdaannemer.

een te kleine wiepomtrek; te korte perkoenpalen (o.i.d).

Bij het werken onder kwaliteitsborging dient de controle van de hoofdaannemer zodanig te zijn dat voorkomen wordt dat de directie wordt geconfronteerd met ondermaatse kwaliteit. Ter voorkoming van dit soort problemen zal de aannemer haar onderaannemers) moeten wijzen op de specifieke verantwoordelijkheden bij het uitvoeren van werken onder kwaliteitsborging. Als oplossing op het werk is gekozen voor vervanging van de onderaannemer door eigen personeel van de aannemer aangevuld met enkele ingehuurde rijswerkers.


19

Procedure bij afwijkingen van de gestelde eisen De procedure bij door de opdrachtnemer geconstateerde afwijkingen is: o De afwijking w e r d in eerste instantie telefonisch gemeld aan de directie UAV en kon in de meeste gevallen zonder stagnatie voor de aannemer worden afgehandeld ( = mondelinge accordering), o Daarna werd de afwijking formeel gemeld door de aannemer aan de directie UAV door middel van een afwijkingsrapport met een schatting van de kosten/besparingen. (In de praktijk bleek in het kader van de UCA controle de opdrachtgever ook reeds op de hoogte te zijn, echter met actie werd gewacht t o t de melding van de aannemer formeel binnen was), o Het afwijkingsrapport w o r d t in de eerstvolgende bouwvergadering besproken. Hierbij w o r d t indien mogelijk nog tijdens de bouwvergadering beslist over het voorgestelde advies van de aannemer, o Bij goedkeuring w o r d t het formulier door de directie UAV getekend, en w o r d t er een aantekening in het bouwverslag opgenomen. Veelal leidde de goedkeuring t o t een plaatselijke aanpassing van de bestekseis met een verrekening als meer- en minder werk op basis van in het bestek gebruikte eenheidsprijzen, o Bij de start van het werk was nog niet geheel duidelijk w a t onder een afwijking werd verstaan. Thans is een en ander voor beide partijen wel duidelijk. Enkele praktijkvoorbeelden van afwijkingen en w a t daar niet onder verstaan w o r d t . Voorbeelden van afwijkingen zijn: Het begin en het einde van een oevervak diende te worden voorzien van een afsluitconstructie, die niet in het bestek voorzien w a s . Dit is opgelost door het toepassen van een perkoenpalenrij en verrekening volgens bestek als meerwerk. Het zetwerk rondom bestaande bomen werd uitgevoerd in basalton in een straal van 7,5 m ter bescherming van de boomwortels. Plaatselijk bleek het wortelstelsel beduidend uitgebreider zodat voor 3 van de 9 bomen besloten is het zetwerk uit te breiden t o t een straal van 10 m. Het extra zetwerk is verrekend volgens bestek als meerwerk. De lijn van de perkoenenrij aan de teen van de glooiïng k w a m niet overeen met die van de glooiingsconstructie van de terp van de lichtopstand. Besloten is om de lichtopstand te verplaatsen zodat een vloeiende aansluiting verkregen w o r d t . Verrekening van de hoeveelheden heeft plaatsgevonden volgens bestek op basis van meer- en minder werk. Dit voorbeeld zou de nodige discussie op kunnen roepen omdat door een afwijking van een teenlijn nog niet de functionele eisen in het geding behoeven te zijn. Er kunnen echter esthetische overwegingen een rol spelen. Bij de taludglooiïng van de te maken oeververdediging is uitgegaan van een klei ondergrond. Echter het bleek dat de aanwezigheid van klei beperkt was tot een toplaag van 0,2 m. Het ontwerp voorzag in een laagopbouw van 0,2 m grauwacke op een kleiondergrond afgedekt met basaltzuilen. Tijdens het maken van de glooiïng bleek de ondergrond uit zand te bestaan die tijdens de uitvoering erodeerde als gevolg van de rivierstroom. De aannemer stelde voor om het ontbrekende volume aan te vullen met grauwacke. Gekozen is voor aanvulling met zand afgedekt met kunststofdoek waarop de grauwacke geplaatst is. Verrekening vond plaats op basis van meerwerk en overeengekomen extra kosten. De volgende voorbeelden zijn illustraties van gevallen die aanvankelijk werden aangemerkt als afwijkingen, echter, die dit na nadere beschouwing niet zijn, maar moeten worden gezien als tekortkomingen die conform de gestelde kwaliteitseisen moeten worden hersteld. Een als afwijking gerapporteerd resultaat was de onderschrijding van het toelaatbare percentage van 5 % gemeten wiepomtrekken < 0,28 m van een zinkstuk. De onderschrijding van de dikte van een vullaag van een zinkstuk.


20

7.3

Ervaringen aannemer

7.3.1


De aannemer was niet betrokken bij het ontwerp. In het kader van projectvoorbereiding is door de aannemer een kwaliteitsplan opgesteld dat na aanbesteding en gunning getoetst is aan het toetsingsplan van de directie en daarna op onderdelen aangepast. Het oorspronkelijke kwaliteitsplan van de aannemer is in eerste instantie gebruikt als selectiecriterium voor de opdrachtgever terwijl het plan van de opdrachtgever bedoeld was als toetsingsinstrument. In deze paragraaf zijn de ervaringen van de aannemer opgesomd en de door hem geformuleerde aanbevelingen en oplossingen. ERVARING Ontwerp De betrokkenheid van de aannemer beperkte zich tot de uitvoeringsfase van het project dit heeft tot gevolg dat de aannemer weinig mogelijkheden had om verbetering van kwaliteit of efficiency in het werk toe te passen omdat niet van het ontwerp mocht worden afgeweken. De aannemer is immers contractueel gebonden aan de voorwaarden die door de opdrachtgever zijn opgesteld. Bestekswijzigingen vergen onderhandelingen met de opdrachtgever, eventueel overleg met de ontwerper, directie en/of derden en kunnen, afhankelijk van de deelbelangen (zowel financieel als organisatorisch) vaak niet tot het gewenste resultaat leiden of niet doorgevoerd worden. Traditionele contractverhoudingen Een belangrijke gegeven bij dit project was, dat er enerzijds sprake was van vertrouwen van de directie in het kwaliteitssysteem van de aannemer, maar dat beide partijen anderzijds gebonden waren aan de traditionele contractverhoudingen tussen directie en aannemer zoals deze waren vastgelegd in het bestek. Het gevolg hiervan was dat er in de praktijk een gescheiden hoeveelheden-administratie gevoerd werd met dagelijks toezicht en (onvermijdelijk)


Door het betrekken van de aannemer in een vroeg stadium van het bouwproces zal deze al bijvoorbeeld bij de detaillering of het schrijven van het bestek zijn inbreng hebben. Fouten of onzekerheden in het ontwerp kunnen dan tijdig worden gesignaleerd, respectievelijk geanalyseerd. Voordat de daadwerkelijke uitvoering begint, kan het bestek hierop worden verbeterd.

Teneinde alle betrokkenen gemotiveerd te houden in hun verantwoordelijkheid voor de kwaliteit lijkt het beter het dagelijks toezicht van de directie te vervangen door steekproefsgewijze controles. De hoeveelhedenadministratie kan vereenvoudigd worden door (gedeeltelijke) toepassing van geaccordeerde hoeveelheden.


21

frequent werkoverleg plaatsvond tussen opzichter en uitvoerder. Hoewel de traditionele werkwijze ("samen het werk maken") op zich goed werkt is het een doublure van het hieraan parallel lopende kwaliteitsborging-systeem met toezicht op afstand omdat de aannemer geacht wordt de volledige verantwoordelijkheid te dragen. Opstellen kwaliteitsplan Het opstellen van een kwaliteitsplan is een tijdrovende zaak. Dit komt voornamelijk door: - het uitzoeken van alle in het bestek gestelde eisen, RAW besteksnormen (RAW Standaard 1990) en NEN-normen; - het van toepassing zijn van kwaliteitsborging op alle besteksposten. Het van toepassing zijn van kwaliteitsborging op alle besteksposten heeft tevens het nadeel van het genereren van een onnodig grote papierstroom tijdens de uitvoering.

Aanpassing kwaliteitsplan Een revisie van het kwaliteitsplan kostte relatief veel tijd omdat veel documenten (processchema-keuringsplanprocedure) een onderlinge relatie hebben.

De papierstroom is bij dit project beperkt door: - De kwaliteitsborging toe te passen op processen (grondwerk, zetwerk, etc.) met een verwijzing naar de bijbehorende besteksposten in plaats van op processen behorende bij afzonderlijke besteksposten. - De borging alleen op de meest essentiële besteksposten toe te passen. Ondergeschikte posten, bijvoorbeeld het aanbrengen van afrastering of opruimingswerkzaamheden, zijn op een verzamelblad opgenomen die een schriftelijke goedkeuring krijgen bij een gezamenlijke opname door aannemer en directie. De posten zelf krijgen dan geen formele keuring. Het is immers niet zinvol voor bijvoorbeeld 300 m1 afrastering de toleranties te bepalen en metingen uit te voeren, hierbij moet onnodig werk vermeden worden.

Aanbevolen wordt het aantal revisies te beperken.


22

7.3.2 Keuringsplan In de beginfase van het project moesten er veel keuringen verricht worden zoals leveranciersbeoordelingen, keuringen van bouwstoffen, vastleggen beginsituatie, etc. De keuringsplannen blijken de belangrijkste documenten van het kwaliteitsplan te zijn. Zij geven namelijk precies aan welke keuringen verricht moeten worden, welke criteria gelden, welke documenten moeten worden ingevuld, etc. en staan zodoende in een directe relatie met kwaliteitsborging. ERVARING keuringsrapporten Het door de aannemer voorgestelde keuringsplan leidde aanvankelijk tot gigantische hoeveelheden keuringsrapporten. Voor elk kraagstuk waren vier keuringsrapporten nodig, te weten: - samenstellen kraagstuk - peiling ondergrond - ligging afgezonken kraagstuk - bestorting kraagstuk


Al vrij snel is een systeem gekozen waarbij aantekening op een revisietekening van de diverse uitgevoerde metingen voldoende en zelfs zeer overzichtelijk was voor het vaststellen van de ligging van het afgezonken kraagstuk en de bestorting (zinkplan).

Bij een te verwerken aantal van circa 170 kraagstukken worden dit 680 keuringsrapporten. contracteisen UCA Een probleem bij het verder terugdringen van de papierstroom bij keuringsplannen zijn de formele contracteisen volgens de UCA. Als voorbeeld mag gelden dat elk kraagstuk volgens de UCA door de directie goedgekeurd moet worden. Automatisch wordt de keuring dan een wachtpunt, waarmee door de verplichte aanwezigheid van de directie (170x !) de normale voortgang van het werk belemmerd kan worden. In de praktijk wordt machtiging verleend aan de toezichthouder, deze mag echter niet steekproefsgewijs controleren. De procescontrole van de aannemer kan hierdoor ook niet vereenvoudigd worden (bijv. één keuring per proces). De keuze voor een wachtpunt is dus erg belangrijk.

Aanbevolen wordt dat: - het aantal wachtpunten beperkt moet blijven tot risicovolle onderdelen in het bouwproces en niet afhankelijk mag zijn van de UCA. - zo mogelijk de wachtpunten vooraf door de directie worden aangegeven in verband met de kosten die hiermee voor de aannemer gemoeid zijn; - de kritische aspecten van het betreffende wachtpunt tijdens de meting goed getoetst en vastgelegd moet worden. - de procedure van afhandeling van een wachtpunt goed moet worden afgesproken (melding, toetsing, accordering verantwoordelijkheden betrokkenen).


23

7.3.3 Metingen, toleranties Bij waterbouwkundige werken speelt het ambachtelijke aspect en de invloed van omgevingsfactoren een belangrijke rol bij het uitvoeren van controlemetingen. In de hiernavolgende opsomming van ervaringen en aanbevelingen wordt hier nader op in gegaan. ERVARING Meettechnieken Gebleken is dat niet elke bouwstof of elk proces zich leent voor meettechnieken die geïmporteerd worden uit de procestechniek.

Ambachtelijke werkwijze Er zijn een groot aantal werkzaamheden die ambachtelijk van aard zijn. Hierbij is het resultaat meer afhankelijk van het vakmanschap van de betrokken werknemers dan van een formele kwaliteitscontrole.

Omgevingsfactoren Er zijn werkzaamheden waarop de invloed van omgevingsfactoren merkbaar is (o.m. stroming, golfslag, grondslag) zoals het onder profiel brengen van het onderwatertalud waarbij een verticale tolerantie van + of - 0,20 m was voorgeschreven.


Hoewel de exactheid van de procestechniek niet haalbaar is gelet op het ambachtelijke karakter van het werk, moet ernaar worden gestreefd dat bij een effectieve kwaliteitscontrole traditionele begrippen als globaal, vloeiend, ten genoegen van de directie, enz. plaats maken voor exact te formuleren toleranties en in te meten waarden.

Aanbevolen wordt dat er meer gelet dient te worden op de functionele eisen. Als voorbeeld kan worden genoemd dat bij het maken van een traditioneel kraagstuk met rijshouten wiepen en vulling de gecreëerde (zand)-dichtheid door de schikking van de bossen belangrijker is dan de dikte van de houtlagen.

Aanbevolen wordt dat er meer gelet dient te worden op de functionele eisen. In het kwaliteitsplan is door de aannemer een goed werkbaar voorstel opgenomen voor de behandeling van een serie meetwaarden ter controle van deze bestekseis. Hierbij werd een maximale overschrijdingskans in de verzameling meetwaarden ten opzichte van de overeengekomen tolerantie geaccepteerd. De opdrachtgever kon dit voorstel niet accepteren op formele gronden omdat elke overschrijding van de tolerantie tot een afkeuring moet leiden. Bedacht moet worden dat, indien 100% van de metingen binnen de


24

gestelde toleranties moet vallen, het proces (in dit voorbeeld) in verband met het risico van uitschieters afgestemd moet worden op een tolerantie van bijvoorbeeld + of - 0,05 m. Dit is in de praktijk geen haalbare eis en daarom is de eis van 1 0 0 % onrealistisch. Vaststellen van toleranties Hoewel de bezwaren duidelijk waren kan gesteld worden dat de bestekschrijver toch vrij willekeurig toleranties vaststelt.

Haalbaarheid en het nut van een hoge nauwkeurigheid moet beter worden afgewogen. Een volledig statistische benadering van de gemeten waarden is bij de gebruikelijke, grotendeels ambachtelijke, technieken een stap te ver. Voorlopig kan via afhandeling van afwijkingsrapporten een eventuele overschrijding van de overeengekomen toleranties behandeld worden.

Het aanbrengen van de perkoenenrij.

RWS Direc

Zuid-Holland: Evaluatie kwaliteitsborging werk Amer-Bergsche Maas

25

8 Conclusies en leerpunten 8.1

Conclusies

Met betrekking tot de gevolgen van het toepassen van kwaliteitsborging, kunnen ten aanzien van verschillende aspecten de volgende conclusies worden getrokken: werkvoorbereiding van de aannemer -

Bij dit bestek was er door de opdrachtgever meer tijd beschikbaar gesteld voor de projectvoorbereiding dan bij een conventioneel bestek in verband met het opstellen en toetsen van het kwaliteitsplan. De voorgestelde werkmethoden waren daarom beter doordacht. Dit leidde tot kwaliteitsverbetering bij de werkvoorbereiding.

-

De werkvoorbereiding werd efficiënter uitgevoerd omdat volgens vaste procedures wordt gewerkt die gebaseerd zijn op het interne kwaliteitssysteem.

uitvoering -

De uitvoering van het keuringsplan veroorzaakte aanvankelijk een enorme papierstroom met bijbehorend verlies aan overzicht; verbetering werd verkregen zowel in kwantiteit als in kwaliteit door controles op overzichtstekeningen vast te leggen.

-

De formalisering van afwijkingen van functionele eisen, als resultaat van het kwaliteitsborging-systeem, resulteerde in een efficiënte behandeling van deze afwijkingen.

-

Afkeuring van materiaal, dat aanvankelijk werd beschouwd als een afwijking in de zin van de gehanteerde definitie binnen het kwaliteitsborging-systeem, werd in de loop van het werk steeds meer door de aannemer zelf afgehandeld en gaf daarmee een vermindering van de bemoeienis door de directie.

organisatie -

Projektteamvergaderingen zorgen voor een betere informatie-overdracht binnen het bedrijf. Schriftelijke vastlegging van afspraken wordt daarbij steeds belangrijker.

-

Om ook garant te kunnen staan voor de kwaliteit die door de onderaannemer wordt geleverd, moet de hoofdaannemer in het contract met de onderaannemer extra bepalingen opnemen, waardoor hij sneller tot sancties kan overgaan.

-

Men wordt zich ervan bewust dat het geheel van de uitvoering een samenhang heeft met andere processen zoals veiligheid en milieu, afstemming met andere werken, belangen van derden.

-

Een verbetering ten opzichte van de oude situatie is moeilijk aan te geven, fouten en afstemverliezen werden vaak niet zichtbaar, algemeen voelt men wel aan dat een duidelijke verbetering door de grotere aandacht bereikt wordt.

-

Kwaliteitsborging vraagt een grotere inzet van uitvoeringsstaf van de aannemer en


26

kwaliteitsfunctionarissen met daarmee gepaard gaande hogere kosten. -

Wat betreft de opdrachtgever werd de controle die vereist is onder UCA als strijdig ervaren met het principe van controle op afstand zoals dat bij kwaliteitsborging het geval is.

efficiëntie -

Doordat meer gepland dan geïmproviseerd wordt, verloopt het bouwproces efficiënter en wordt hierdoor een technisch beter produkt geleverd.

-

Voor ieder op de werkvloer geldt dat hij het liefst de taken direct goed en effectief doet, toepassing van kwaliteitsborging is hierbij een belangrijke motivatie.

8.2

Leerpunten

1

Toepassing van kwaliteitsborging op projecten waarbij gewerkt wordt met natuurlijk materiaal en ambachtelijke werkmethoden, vereist een herziening van de bestekseisen met betrekking tot maatvoering en minimale afmetingen zodat zowel de directie als de opdrachtgever hier eenduidig en praktisch mee om kunnen gaan. Het is van belang dat deze zienswijze breed gedragen wordt zodat de Rijkswaterstaat als opdrachtgever als één overheid naar buiten treedt. Mogelijk ligt hier ook een taak voor het platform Kwaliteitszorg Rijkswaterstaat en de CROW .

2

Kwaliteitsborging voor werken in de GWW sector dient te worden betrokken op processen die meerdere besteksposten omvatten en niet op afzonderlijke besteksposten.

3

Controle van het werk volgens UCA met een meer of minder permanent toezicht op de uitvoering, staat haaks op het principe van controle op afstand onder kwaliteitsborging die zich beperkt tot de controle van risicovolle onderdelen. Er is behoefte aan een duidelijke richtlijn bij gecombineerd gebruik van de twee systemen met als waarschijnlijk logisch gevolg dat de systemen met elkaar geïntegreerd worden.

4

Het inzetten van onderaannemers vereist een bewustmaking van de hoofdaannemer naar de onderaannemer van de wijze van werken onder kwaliteitsborging zodat deze hier ook bij zijn kostenraming rekening mee kan houden.

5

Het opnemen in het bestek van de hoeveelheden te verwerken materiaal moet zodanig gebeuren dat de administratieve verwerking ervan tijdens de uitvoering op overzichtelijke wijze kan gebeuren en tot een minimum wordt beperkt.

6

De kosten van het invoeren van een intern kwaliteitssysteem behoren éénmalig te zijn omdat het bij de uitvoering van werken gaat om telkens wisselende combinaties van dezelfde procedures waardoor, als gevolg van het vastleggen van deze procedures, er juist sprake moet zijn van kostenbesparing. Van kostenbesparing kan ook sprake zijn omdat efficiënter wordt gewerkt. Voor de aanne-


27

mer zal het handhaven van kwaliteitsborging op het werk, als gevolg van eigen toezicht, kostenverhogend zijn. Deze kostenverhoging behoort bij de opdrachtgever te worden gecompenseerd door een vermindering van toezicht op de uitvoering van het werk. 7

Als gevolg van het opgebouwde vertrouwen tussen de aannemer en de directie bestaat de neiging om de controle van de kwaliteit van het werk over te laten aan de uitvoering. Eén van de essenties van het kwaliteitsborging-principe is continuïteit van het vertrouwen daarom moet deze controle gescheiden blijven van de uitvoering en overgelaten worden aan een hiervoor vrijgestelde functionaris.

8

De door de opdrachtgever gewenste wachtpunten moeten zoveel mogelijk als onderdeel van het bestek aan de aannemer vóór de aanbesteding kenbaar worden gemaakt omdat dit consequenties kan hebben voor zijn planning en daarmee voor zijn kostenraming.

9

Gelet op de natuurlijke omstandigheden van het project zal het omgaan met afwijkingen van de functionele eisen in meer- of mindere mate altijd een vast onderdeel zijn van de realisatie van het werk met bijbehorende overeen te komen prijscompensatie op basis van meer- of minder werk of aparte prijsovereenkomst. Bij het toepassen van geaccordeerde hoeveelheden zullen afwijkingen aanleiding geven tot bestekswijzigingen waarover op een ander niveau dan de betreffende directie wordt beslist met de nodige administratieve begeleiding. Hoewel een zekere voorkeur bestaat bij het toepassen van kwaliteitsborging voor het werken met geaccordeerde hoeveelheden, wordt er ten behoeve van praktisch gebruik voor gepleit, om voldoende ruimte te laten voor het hanteren van het systeem meer- en minder werk.

10

Zowel aannemer als opdrachtgever is de mening toegedaan dat ten behoeve van de voorselectie van potentiële aannemers met minder gevraagde informatie kan worden volstaan.


28

Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

Recommend Documents