‘Verba volant, ! littera scripta manent’! !
Digitaal lezen ! versus lezen van papier Adriaan van der Weel
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Verba volant, scripta manent
Geoffrey Whitney, A choice of emblemes, Leiden, 1586 Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Verba volant, scripta manent • Plato (Phaedrus): ! Het geschreven woord als dode afbeelding van levende spraak!
• Sappho:! Al zijn ze slechts! adem, de woorden! die ik beveel! zijn onsterfelijk!
• Horatius (Brieven, Boek 1, xx): ! Boekwurmen Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Paradigmaverandering • Ook digitale tekst betekent een paradigmaverandering in lezen en denken! • Zoals de ontwikkeling van het schrift! • Zoals drukken met losse loden letters!
• Schrifttechnologieën worden gepland! • Leesculturen zijn het ongeplande gevolg van inherente technologische eigenschappen
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
‘Materialisering’ van het woord - Materiële objecten hebben inherente eigenschappen:! -
Object > objectiviteit! Te observeren, vergelijken! Te verplaatsen! Te bewaren! Te verzamelen! - Bibliotheken!
- Extern geheugen ! - Maar ook: vergankelijk Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Inherente eigenschappen - Maken sommige ontwikkelingen waarschijnlijker dan andere! - Voorbeeld: drukken in oplaag >1!
- Ieder substraat heeft eigen, unieke inherente eigenschappen! - Papier (handschrift en druk) heeft andere inherente eigenschappen dan digitale tekst
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Uitdagingen - We maken het zelf mee! - Onzichtbaarheid van tekst als medium! - Vroeg geleerd en geïndoctrineerd! - Vergelijk taal!
- Huidige hybriditeit: er lijkt geen vuiltje aan de lucht: we doen het gewoon! - Fictie van menselijke greep op technologie! - Cf Auto!
- (Effect: weinig overheidsbeleid)! - Polarisatie tussen pessimisten en optimisten Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
De geschiedenis van tekst • Meer teksten! • Meer lezers! • Snellere verbreiding van kennis en informatie
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Effecten • Grotere precisie! • Orde:! • Op planken / in kasten! • In catalogussystemen!
• Voorspelbaarheid van relaties tussen ! • Informatie en de auteur! • Registratie van auteurschap (titelpagina; catalogus)! • Auteur en lezer! • Inhoud en drager!
• ‘Closure’ and stabiliteit! • Boeken bevatten afgeronde stukken kennis! • Op verschillende tijden en plaatsen te raadplegen!
• Gezag! • Door uitgeef- en drukproces! • Doordat de Bijbel een gedrukt boek werd Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
De ‘Orde van het Boek’ • Bijna zes eeuwen ! • Materiële tastbaarheid! • Voorspelbaarheid! • Stabiliteit! • Zichtbaarheid! • Gezag !
• Hebben ons idee over wat kennis is en onze praktijk van de productie, distributie en consumptie ervan gevormd! • NB: Onderwijs, wetenschap, recht Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
In de Orde van het Boek • Raakte kennis gaandeweg vereenzelvigd met tekst op papier
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Leiden University. The university to discover.
Het begon met kwantiteit • En resulteerde in ingrijpende kwalitatieve verandering
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Digitale tekst als paradigmaverandering
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Opnieuw: • Meer teksten! • Meer lezers! • Snellere verbreiding van kennis en informatie! • Gevolgd door kwantitatieve effecten! • We gaan anders lezen, bijv. nu:! • Op hetzelfde scherm als games, sociale media, films, etc.! • In een tekstueel universum! • Meer woorden, maar minder boeken Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Papier vs scherm karakteristieken Papier
Digitaal scherm
Vast / stabiel / permanent
Fluïde / onstabiel / impermanent
Offline
Online (hyperlinking)
Materiëel en tastbaar
Immateriëel en ontastbaar
Tekst=substraat
Substraat kan iedere tekst bevatten
Product (economische schaarste)
‘Dienst’ (onuitputtelijk)
One-way (hierarchie auteur >
Two-way networked traffic
Duo-modaal
Multimodaal
lezer)
Machineleesbaar (doorzoekbaar) Technologische en economische beperkingen Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Sociale gevolgen (1) • Verschuiving van nadruk op tekst naar andere modaliteiten! • ‘Beeldcultuur’! • Competitie tussen tekst en andere modaliteiten (makkelijker te verwerken door de hersenen dan tekst) • Druk op tekstmedia om te evolueren (verrijkte tekstvormen)
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Sociale gevolgen (2) • Groter beroep op verantwoordelijkheid van de lezer ! • Voor de hardware en software (extra navigatielagen)! • Voor de constitutie van de tekst (keuzes maken)! • Voor de evaluatie van de tekst (buiten het traditionele gesloten kennissysteem)! • Voor de leesdiscipline (afleiding is ingebakken in de meeste schermen) Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Sociale gevolgen (3a) • Grotere eigen verantwoordelijkheid ondermijnt het gezag van tekstuele informatie en kennis!
• Digitale tekst wordt minder serieus genomen • NB: Mede doordat zelf deelnemen aan het tekstuele verkeer normaler is geworden
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Sociale gevolgen (3b) • Grotere eigen verantwoordelijkheid verbetert de opname van tekstuele informatie en kennis!
• Mits de lezer de vereiste verantwoordelijkheid daadwerkelijk neemt
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Sociale gevolgen (4) • Van eigendom naar toegang! • Vgl. muziek ! • Geen substraat als geheugenondersteuning (ankeren)! • Ander concept van kennis! - Vgl. nadruk op opzoeken ipv leren!
• Minder ‘bezit’ van kennis
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
Een nieuwe leescultuur • In ontwikkeling vanaf het eind van de twintigste eeuw! • Hybride! • Papier en digitaal!
• Met ongeplande—en niet te plannen—, maar grote gevolgen
Universiteit Leiden. Bij ons leer je de wereld kennen.
