DIENST. Preventief pastoraat met oog voor gezinsfasen. Samen naar de landelijke diakenendag. Toerusting, mag het ook wat kosten?

T S N E DI auteur

Preventief pastoraat met oog voor gezinsfasen Samen naar de landelijke diakenendag Toerusting, mag het ook wat kosten?

Kerk moet zichzelf in krimpsituatie opnieuw uitvinden Woord en daad in evenwicht

64e jaargang nummer 1

lente

2016

In dit nummer 3 4 10 12 13 18 21 22 26 31 33

DIENST

64e jaargang nummer 1 lente 2016

Redactioneel Anne Jan Kruizinga Barmhartigheid is meer dan een gevoel Pastoraat Henk Geertsema Wat ritselen aan de oppervlakte Diaconaal Steunpunt Samen naar de landelijke diakenendag Bijbel op bezoek Janita Geertsema It’s all about the money Pastors Peter van de Kamp Handboek voor breed publiek Toerusting Anne Jan Kruizinga Mag het ook wat kosten? Column Vreemdeling

Almatine Leene

Overgangsfase Hans Schaeffer Predikant van de toekomst Barmhartigheid Derk Jan Poel Woord en daad in evenwicht

steuning, gericht op de dagelijkse praktijk in de gemeente, ten behoeve van bijzondere pastorale en/of diaconale taken in de gemeente. DIENST richt zich op ambtsdragers, predikanten, kerkelijk werkers en het gemeentepastoraat/diaconaat binnen de gereformeerde kerken (vrijgemaakt). Redactie: Henk Geertsema, Zwolle Peter van de Kamp, Zwolle Anne Jan Kruizinga, Hardenberg, hoofdredacteur Derk Jan Poel, Meppel Jacqueline van der Ziel, Zwolle, eindredacteur Redactiesecretariaat: Ebel Geertsema Beeklustweg 11 7335 JB  Apeldoorn E-mail: [email protected] Administratie: J.A. Kiefte-Boersema Catharinadaal 33, 6715 KA Ede fax (084) 716 54 15 E-mail: [email protected]

Nieuwe abonnees en adreswijzingen dienen schriftelijk aan de administratie doorgegeven te worden. Betaling van abonnementsgeld te voldoen na ontvangst van acceptgiro of factuur. Abonnementsprijs:  7,20 per jaar.

Inspirerende voorbeelden De Werkplaatz in Zuidhorn Kerkrecht Terug in het ambt

DIENST geeft concrete toerusting en onder-

Kornelis Harmannij

Gironummer 4921087 t.n.v. Stichting Dienst, Ede Artikelen uit Dienst zijn opgeluidsdrager beschikbaar voor mensen die een leeshandicap hebben. Info: Stichting De Luisterpost / Bralectah, Zwolle (038 - 427 04 48). E-mail: [email protected] ISSN 0167 - 2401

Artikelen in Dienst zijn digitaal beschikbaar via de website:

www.blad-dienst.nl

Redactioneel

Barmhartigheid is meer dan een gevoel

Anne Jan Kruizinga

Wie het nieuws in de afgelopen maanden een beetje heeft gevolgd, zal het niet zijn ontgaan dat het jaar 2016 door Paus Franciscus tot een Heilig Jaar is uitgeroepen. Het Heilig Jaar is een van oorsprong joodse traditie die doorgaans eens in de vijftig jaar plaatsvindt. Het laatste reguliere ‘jubeljaar’ was in het jaar 2000. Dus eigenlijk waren we er nog lang niet aan toe. Maar de paus heeft de bevoegdheid om óók tussentijds een extra jubeljaar uit te roepen als hij dat nodig acht. En hij vond dat blijkbaar nodig. Tijdens een jubeljaar roept de paus gelovigen op hun verhouding met tot God en hun medemensen tegen het licht te houden en te vernieuwen. Het jubeljaar staat deze keer in het teken van barmhartigheid. Dat jubeljaar begon op 8 december 2015 en zal eindigen op 20 november 2016. Twee data die in de roomse traditie die ook weer een speciale betekenis hebben, respectievelijk het Hoogfeest van Maria Onbevlekte Ontvangenis én het Hoogfeest van Christus, Koning van het Heelal. Het kan natuurlijk óók zijn, schrijf ik er maar even bij, dat dit jubeljaar van de barmhartigheid, voor eeuwig doorgaat als Christus voor die tijd terugkomt en wij door Hem pas écht gaan begrijpen wat de exacte betekenis van barmhartigheid is. Inleven Want wanneer we op zoek gaan naar de betekenis van barmhartigheid kom je vaak niet verder dan dat het een soort van ‘gevoel’ is. Het wordt dan beschreven als ’hart hebben voor de ongelukkige, arme of ellendige’. Het is net zo’n soort woord als deernis, mededogen, medelijden, erbarming en ontferming. Het is dan zoiets als je kunnen inleven in de ander. Gevoel hebben voor zijn of haar positie.

In beweging komen Barmhartigheid is óók een centraal thema in de Bijbel. We komen het onder anderen tegen in de gelijkenis van de verloren zoon. Van de goot in de armen van zijn barmhartige aardse vader. Een vader die naast dat gevoel óók in beweging kwam en op zijn zoon af rende. Een prachtige afspiegeling van wie onze hemelse Vader voor ons wil zijn. Een Vader die vol geduld en liefde wacht tot afgedwaalden bij Hem terugkeren. Een Vader ook die ons in Christus tegemoet komt. Barmhartigheid gaat dus verder dan een gevoel alleen. Het gaat niet alleen om het waarnemen van de nood van een ander. Het moet je óók raken. Je wordt er innerlijk door bewogen. Als dat gebeurt dan kan het niet anders of je komt óók in beweging. Dan bewijs je als het ware barmhartigheid. Ook in onze kerken zal er dit jaar extra aandacht zijn voor barmhartigheid. Natuurlijk geldt dat ook voor het blad DIENST. Wie nu al meer over dit diaconale onderwerp wil lezen, hoeft alleen maar de zoekterm ‘barmhartigheid’ in te voeren op de website van het Diaconaal Steunpunt: www.diaconaalsteunpunt.nl.

3

2016 DIENST

Pastoraat: Wat ritselen aan de oppervlakte

Pastoraat

Wat ritselen aan de oppervlakte

Henk Geertsema

Met oog voor gezinsfasen problemen voorkomen In dit artikel staan gezinsfasen centraal vanuit het oogpunt van preventie. De gedachte is dat kennis van fasen die ieder gezin doorloopt, kan helpen om in het pastoraat onderwerpen aan de orde te stellen over fasen en faseovergangen. Daardoor kan het gesprek in gezinnen op gang komen en waar nodig vroegtijdig hulp of steun worden gezocht. In toenemende mate wordt het basispas- uit de normale ontwikkelingsfasen van mentoraat uitgevoerd door anderen dan de pre- sen, relaties en gezinnen. dikant, ouderlingen of diakenen. Miniwijkcoördinatoren, pastoraal (of pastoraal-dia- Het nut van gezinnen conaal) medewerkers, en kerkelijk werkers Het merendeel van de mensen in en buiten worden geacht een pastoraal oogje in het zeil de westerse samenleving groeit op in het verte houden. De laatste groep is vaak opgeleid band van een gezin. Het gezin heeft een aantal als godsdienst-pastoraal werker, de anderen belangrijke functies voor de leden en voor de zijn vaak wijze vrouwen en mannen; soms samenleving als geheel. Een van de belangmet een pedagogische of sociale opleiding, rijkste is dat er tussen de partners seksuele besoms ook niet. Het pastoraat dat zij geacht vrediging wordt verschaft, op basis van emoworden uit te voeren, moeten zij zich meestal tionele veiligheid, langdurige genegenheid en door ervaring en zelfstudie eigen maken. trouw op het brede domein van het bestaan. In het pastoraat krijg je met een veelheid van Een andere belangrijke functie is die van de vraagstukken te maken. Geloofsvraagstuk- economische veiligheid en samenwerking, de ken (‘mijn relatie met God is zo afstandelijk zorg voor elkaar, voor kinderen en (later) de de laatste tijd’), theologische vraagstukken verzekering van de zorg door de kinderen voor (‘hoe kan het dat God in het Oude Testament de hulpbehoevende ouders. Daarnaast spelen zo bloedig lijkt’), vraagzaken als cultuuroverdracht, stukken rond ziekte of Het gezin heeft belangrijke inwijding van jongeren in armoede (‘hoe ga ik rondhet ingewikkelde bestaan functies, ook voor de komen nu ik langer werkvan de moderne wereld, lesamenleving loos ben en mijn koophuis ren omgaan met zaken als financieel ‘onder water’ geld en goederen en volgen staat’). Veel vraagstukken komen op mensen van langdurig onderwijs. En in christelijke af door de omstandigheden waarin zij van gezinnen de overdracht in woord, gebed, lied buitenaf komen. Een deel van de vraagstuk- en het gewone dagelijkse leven: het leven met ken is echter min of meer te voorspellen, bij- God in de genade van Jezus Christus en de vervoorbeeld de vraagstukken die voortkomen nieuwing door de Heilige Geest.

4

DIENST 2016

Mini-gemeenschap ven met elkaar, eerlijk en oprecht ruzie kunt Van belang om dit leven in gezinsverband maken en elkaar weer omarmen en nieuwe vol te houden, zijn zaken als: in staat zijn je energie opdoen voor de buitenwereld van eigen gedachten, gevoelens, wensen, kennis, school, werk en kerk. Het is niet voor niets enzovoort te uiten zonder de ander te kwet- dat het huis van God in de Bijbel zo’n centrasen. Verschillen kunnen ople plaats inneemt: daar ben lossen op zo’n manier dat je geaccepteerd, daar word Als dat allemaal een beetje ieder tevreden is of ieder je gezien en geliefd in wie lukt, is het gezin een met het verschil kan leven; je bent, daar is ruimte voor waarbij kinderen worden heerlijke mini-gemeenschap genade, liefde, opnieuw gezien als volwaardige proberen; daar zijn zachte mensen die respect verdiekussens, lieve armen, een nen, ook in lichamelijke zin. Kinderen wil- goede kop soep als versterking tegen de kou. len stimuleren om zich te ontwikkelen met Natuurlijk komen dit soort gezinnen niet zode gegeven talenten en beperkingen en zelf maar tot stand, er moet wel gewerkt worden. het voorbeeld willen zijn in geven, nemen, In de literatuur worden een aantal fasen met afwachten, aanpassen, respecteren en respect bijbehorende centrale taken onderscheiden. vragen. En als dat allemaal een beetje lukt dan is het Jongvolwassene gezin een heerlijke mini-gemeenschap van De eerste fase is die waarin er eigenlijk ouders, kinderen, grootouders en kleinkin- nog geen sprake is van een gezin. De fase deren. Waar je warm en veilig thuis kunt ko- van de jong-volwassene die zich heeft losmen, plezier en steun en oefening kunt bele- gemaakt uit het ouderlijk nest en een leven

5

2016 DIENST

Henk Geertsema

in zelfstandigheid is gaan leiden. Gezinsthe- sen nastreven? Of gaat de ander helemaal aan rapeut Vansteenwegen zegt het zo: ’Gezond me hangen, zodat ik eigenlijk een beetje verafstand nemen van het eigen ouderlijk gezin strikt raak? Word ik langzaam aan verstikt in betekent dat men er een goede relatie mee de liefdesuitingen van de ander, waardoor ik blijft houden’. Als jong-volwassene moet je eigenlijk steeds minder ruimte krijg om ook je eigen weg gaan in werk, wonen, kerk en re- eens anders mezelf te zijn? Gezinssocioloog laties; je eigen keuzen maken. Jezelf kunnen Das schreef eens over de partnerkeuze dat het vermaken ook als je eens een samenstel is van aaneen paar avonden alleen trekking van uitersten of Stap ik uit het treintje of thuis bent, jezelf kunnen juist gelijken, ‘vrij je buurga ik nog een stationnetje sturen in je koopgedrag, mans kind dan weet je wat mee? je beheer van je financiën, je vindt’. En dat partnerde keuze van vrienden, keuze een proces is waarin het stellen van grenzen aan hoe laat je thuis steeds opnieuw een keuze gemaakt moet komt of hoeveel je drinkt. Vinden van een worden: stap ik uit het treintje of ga ik nog eigen ritme in bijbellezen, kerkbezoek, par- een stationnetje mee? ticipatie in de geloofsgemeenschap. Leren omgaan met teleurstellingen en keuzen in Net getrouwd je studie of je beroep. Natuurlijk daarbij geDe derde fase is die waarin je net met elbruik makend van je ouders en familie, maar kaar getrouwd bent, eeuwige nabijheid en toch vooral ook je eigen weg zoeken. Daar in zorg aan elkaar hebt beloofd. Voor God en eerlijkheid en liefde met je ouders, familie, de gemeente; je ouders, familie en vrienden. vrienden en geloofsgenoten over durven en Het plezier om iedere dag bij elkaar te zijn, kunnen spreken. Een beetje zicht krijgen op te kunnen genieten van elkaar in grapjes, aanen leren accepteren wie je bent; voor jezelf, dacht, zorg, lichaam; samen fantaseren en voor God, voor je familie, je medemensen. praten over werk, bezoeken, hobby’s. Samen En het paarse haar dat de kinky-kapper heeft in alle rust bidden en delen wat je hoort (of geadviseerd, kan heel erg leuk staan. niet hoort) in de Bijbel. Maar ook opnieuw samen je weg zoeken hoe om te gaan met weMogelijke levensgezel derzijdse ouders en hun verwachtingen, met De tweede fase is die waarin je je met een broers en zussen die willen komen logeren mogelijke levensgezel steeds dieper gaat ver- terwijl je eindelijk een weekendje samen wilt binden. Je hebt jezelf een beetje gevonden, zijn. Hoe je samen een nieuwe gezinscultuur maar nu moet je ook die ander gaan vinden. opbouwt en welke elementen je dan van welk En je moet je gaan plaatsen in relatie tot die stamgezin wilt meenemen? En hoe dan blijkt ander: hoever wil ik me aanpassen of op dat je geliefde toch wel erg vasthoudt aan gewelke terreinen? Welke wensen wil ik toch woontes van vroeger, ondanks alle beloftes graag vervuld zien en als dat niet bij deze het anders te gaan doen. Niet voor niets moet partner kan, hoe ga ik dat dan doen? Hoe leuk volgens Gods opdracht ‘een man zijn vader vind ik eigenlijk die gewoontes, grapjes, kle- en moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen’ dingstijl of slordigheid en hoe leuk denk ik (Gen. 2). Er moet niet ingetrouwd worden in dat te vinden over tien jaar? En wil de ander een bestaande familiecultuur, maar er moet zich ook aanpassen, maar wil de ander ook iets helemaal nieuws opgebouwd worden. eigen grenzen blijven houden en eigen wen- Ook al zijn de (schoon)ouders het er niet di-

6

DIENST 2016

Pastoraat: Wat ritselen aan de oppervlakte

rect mee eens. En de verantwoordelijkheid voor het opruimen van vuile sokken en onderbroek blijft echt bij de eigenaar.

len van je lijf waar je trots op was een beetje gaan uithangen: het sixpack van je buik wordt een one-pack van de bierfabrikant. De druiventrossen, de tweelingjongen van gaVader en moeder zellen hebben ondersteuning nodig. Je bent De vierde fase is die waarin je partner- soms gewoon moe en verlangt terug naar sarelatie gezegend wordt met een kind. Een men een avondje ontspannen uitgaan en misnieuw mensje dat je vanaf het eerste begin schien een keertje doorzakken. En die kinnooit meer kunt wegdenken en dat je van het deren: heerlijk, lief, dynamisch, maar wel is ene op het andere moment voor de rest van de ene voor dag en dauw wakker en de ander je bestaan vader en moeder maakt. Het ruikt ’s avonds niet naar bed te krijgen. Er is ook lekker, ziet er mooi uit, heeft jouw neus en al eentje in de puberteit. En je vader moest mijn oren; je hebt alles voor je baby over en plotseling naar het ziekenhuis, een prostaat voor je partner. En als je baonderzoek. Zo oud is hij by zich gezond ontwikkelt toch nog helemaal niet? De Zou je het wel redden met beroemde sandwich tussen dan gaan er signalen uit van .. zijn tweeen als alle kinderen kinderen en ouders begint je kind die je bevestigen in je liefde en zorg. Dan ga je zijn kleur te krijgen. Is dat de deur uit zijn? van elkaar houden zoals nou dan de liefde van je leje nooit had geweten dat je ven waarvoor je dacht alles van iemand kon houden. Maar tegelijk kun je over te hebben? Hoe zat het met dat groene niet meer ‘s avonds om 23.00 uur nog even gras aan de overkant? naar je vrienden en op zaterdag voetballen: er moeten wel boodschappen gedaan en baby is Leeg nest een beetje ziek. Baby huilt ook net die nacht In de zesde fase gaat de eerste van de kinvoor je een belangrijke presentatie hebt op je deren de deur uit. Op kamers. Dan begint de werk. En als jij wilt vrijen, moet je vrouw net doem van het lege nest voorzichtig om de voeden. Dan gaat baby voor en is ze daarna hoek te kijken. Maar eerst nog die anderen moe en moet jij maar even wachten tot een door de puberteit heen helpen. Hm, gaat rusandere keer: ‘Dat begrijp je wel, hè lieverd’. tiger dan de eerste, maar ja, je hebt ook wat oefening in loslaten en accepteren dat je niet Sandwich alles voor je kinderen kunt sturen. En veel De vijfde fase gaat het nog spannender bidden. Je wist niet dat je zoveel kon bidden, worden. Dan zijn niet alleen taken voor je sa- over zoveel gevaren waar ze aan blootstaan men als echtpaar aan de orde, maar ook taken en over hun geloofsleven. En die vrienden voor de kinderen en verantwoordelijkheden met wie ze dag en nacht ‘appen’, iets waar je richting je eigen ouders. Als echtpaar sta je steeds minder van begrijpt. Je partner had een voor de taak om het samen goed te hebben te conflict, moest bijscholen, het lijkt wel of ze midden van de drukte van een voltooid gezin, denken dat je te oud wordt en te duur. Zou je met drie, vier, vijf of meer kinderen. Hoe hou het wel redden met zijn tweeën als alle kindeje contact met elkaar als man en vrouw wan- ren de deur uit zijn? Heerlijk rustig, eindelijk neer je elkaar vooral als vader en moeder te- tijd voor je hobby. Maar komen ze dan ook genkomt? het weekend niet even thuis? Gaat hij dan heJe merkt dat je zelf ouder wordt omdat die de- lemaal op in het kerkenwerk? En wie zorgt er

7

2016 DIENST

Henk Geertsema

te houden. De eerste kracht is die uit de omgeving: je familie en schoonfamilie, je vrienden en kennissen, je kerkgemeenschap, je Nog twee fasen werk, je school en dergelijke. De tweede Er zijn nog twee fasen waar je in het pas- kracht is de verticale kracht van familiepatoraat mee te maken krijgt: het echtpaar met tronen, ‘gedoetjes’ in families, mythes, culalle kinderen uit huis dat zelf nog niet gepensi- tuurverplichtingen in je kerk of sociale laag. oneerd is en het stel op oudere leeftijd waar de De derde kracht is die van je eigen levensdood langzaam aan in het vizier komt. Steeds gang, je eigen ontwikkeling en je eigen ouheb je als pastoraal werker te maken met drie der-worden, inclusief onverwachte ingrepen assen die als een soort tolletje om elkaar heen als oorlogen, watersnoden, rampen, chronidraaien. De eerste as is die van de generaties: sche ziekten, langdurige werkloosheid. In je eigen ouders, je schoonouders, je grootou- die drie krachten moeten echtgenoten elkaar ders tegenover de generatie van je kinderen vasthouden en tegelijk zichzelf vasthouden en neefjes en nichtjes. De generaties die ver- om de verbindingen tussen alle niveaus open schillend in het leven staan; veel ervaring te- te houden. Ze spreken over de ‘draaitol van genover geen ervaring, weinig kennis van de het gezinsbestaan’. De tol draait en draait modernste ontwikkelingen en draait; en komt soms te tegenover alleen kennis van Krachten die ouders steeds vaak op een en dezelfde de moderniteit en niets van kant terecht. Bijvoorbeeld met elkaar in evenwicht het verleden, levensdynaals de oplossing van allerlei moeten zien te houden miek tegenover levensinvraagjes bij moeder ligt. Of perking. De tweede as is als vader zowel voor zijn die van je vrienden in relatie tot je broers en ouders, als voor de kerkenraad, als voor de zusters uit je eigen gezin: hoeveel tijd besteed werkgever aanvullende taken moet doen. De je aan je familie en hoeveel aan je vrienden. draaitol heeft dan correctie nodig, omdat er Welke relaties zijn dieper, persoonlijker en is anders serieuze problemen kunnen ontstaan dat acceptabel voor de anderen? De derde as is bij gezinsleden of in het gezin als geheel. de as van je levenspartner en de vrienden die hij of zij meeneemt of in het huwelijk krijgt. Onderhoudsbeurt De echtgenoot van de vriendin van je vrouw is Een element dat in de gewone opvattinmisschien wel iemand met wie jij het helemaal gen over pastoraat niet zo sterk naar voren niet ziet zitten: toch maar samen een week- komt, is preventie. Het pastoraat dat plaatsendje weg om je vrouw een plezier te doen? vindt voordat er allerlei zorgen, problemen, De tweede en derde as gelden natuurlijk ook ziekten, kwesties, ruzies of ontsporingen in relatie tot je kinderen en hun vrienden en je zijn. Een beetje oneerbiedig gezegd: het geouders en schoonouders/schoonfamilie en hun wone onderhoud, vergelijkbaar met de jaarvrienden. lijkse beurt van de garage voor je auto. Het doel is het voorkomen van klachten en het Drietal krachten versterken van de weerstand. En zo mogelijk De gezinstherapeuten Carter en Mc- vroegtijdig signaleren dat er een verhoogd riGoldrick stellen dat op het gezin een drietal sico is op moeilijkheden. krachten inwerken, krachten die de ouders Preventief pastoraat met oog voor gezinsfasteeds met elkaar in evenwicht moeten zien sen heeft een belangrijke taak in het verstermet kerstmis voor moeder en schoonmoeder en die oude ome Kees, toch niet weer wij?

8

DIENST 2016

Pastoraat: Wat ritselen aan de oppervlakte

Pastoraat

Pastoraat is zorg van Christus voor Zijn kinderen door de dienst van mensen. Dat pastoraat kent volgens de meeste indelingen een verkondigend, een helpend en een begeleidend element. Bij de verkondiging gaat het om luisteren naar de goede woorden van God, van heil en genade voor zondaren. Naar de oproep om je leven toe te wijden en het kwaad buiten de deur te houden en uit je eigen hart, ogen en oren. In het helpend pastoraat gaat het om de vertroosting van zieken, mensen die door het leven beschadigd zijn of door eigen gedrag. Om zicht op God te houden in momenten dat je onder de druk van het bestaan het allemaal niet meer zo goed ziet. In het begeleidend pastoraat gaat het om de manier waarop je je de goede woorden van God kunt toeeigenen. Hoe de verhalen en beloften uit de Bijbel van toepassing zijn op jouw leven of niet. Hoe je Gods handelen kunt ervaren in je eigen handelen om zo door Hem bemoedigd te worden om vol te houden onderweg naar het Koninkrijk.

al veel inbrengen in het gesprek daarover. En daarover spreken met herkenning, invoelend vermogen, waar mogelijk gepaard met relativerende humor. Door zelf onderwerpen aan de orde te stellen, kan de pastoraal medewerker het zoeken naar evenwichten en het praten daarover als normaal laten zien.

Goede Herder Zo kan de pastoraal medewerker tegelijk laten zien wat de heilzame kracht is van het open gesprek; van vertellen waar je mee bezig bent, waar je je voor schaamt, waar je je aan ergert en hoe je daarover met de Heer wel of niet durft te praten. Daarmee wordt de zorg die de Heer laat zien door een menselijke herder naar ons toe sturen, tegelijk de opening om met de Goede Herder zelf verder te spreken; Hem te betrekken bij de dagelijkse dingen van het bestaan, ook bij de gezinsfasen en de overgangen daarin. Een gereformeerde psychiater zei het eens zo: we hoeven niet steeds de diepte in om veranderingen op gang te brengen; niet als hulpverleners, niet als pastoraal werkers. Vaak is het genoeg dat we ritselen aan de oppervlakte. Dan ontstaan er wel kringetjes in het water, golfjes, die ook naar de diepte ken van de normale weerstand van gelovige doorwerken. Ritselen aan de oppervlakte ouders en kinderen. Door actief onderwerpen maakt ook bescheiden, leert ons als pastoraal aan de orde te stellen, zoekt de pastoraal me- medewerkers ook dat er soms specialistische dewerker naar ‘opening’ en hulp nodig kan zijn; van ‘normalisering’. Opening De heilzame kracht van het een arts, een therapeut, een betekent dat mensen geholervaren predikant. Leert open gesprek pen worden om woorden te ons ook dat we alles mogen vinden; onderwerpen die ze blijven verwachten van de misschien niet gewend zijn te bespreken wel Heer die zelf altijd Zijn kinderen in de gaten met elkaar aan de orde te stellen. Normalise- houdt. Als Goede Herder voor de door Hem ring betekent dat voorkomen wordt dat er een geliefde schapen. taboe gaat ontstaan op het bespreken van dingen die niet altijd even soepel lopen. Dr. Henk Geertsema is directeur bij het PrakDoordat de gezinsfasen zo dicht aanliggen te- tijkcentrum en docent aan de Theologische gen onze gewone dagelijkse ervaring, kan de Universiteit Kampen en Hogeschool Viaa te pastoraal medewerker vanuit de eigen kennis Zwolle.

9

2016 DIENST

Diaconaal Steunpunt: Samen naar de landelijke diakenendag

Samen naar de landelijke diakenendag Samen kom je verder en sta je sterker, dat maakt samenwerking de moeite waard! Het thema van de tweede gezamenlijke diakenendag van de NGK, CGK en GKv is dan ook ‘Samen’. Deze dag staat gepland voor 16 april in Wezep. We bieden een gevarieerd programma met een diversiteit aan praktische workshops opgebouwd rond drie deelthema’s:

Samen voor de naaste veraf Hoe kunnen we samen voor vluchtelingen een naaste zijn. Deze vraag komt in vier verschillende workshops aan de orde: Workshop 1 Vluchtelingen update In deze workshop wordt u bijgepraat door Geesje Werkman, vluchtelingenspecialist van Kerk in Actie over de huidige situatie. Daarbij worden ook kanten belicht die in het nieuws niet of nauwelijks aan bod komen. Workshop 2 Lef om ongehoorzaam te zijn Wat kun je als kerk doen wanneer er een (uitgeprocedeerde) vluchteling op je pad komt, die door wet- en regelgeving geen kant op kan. John van Tilborg van Inlia geeft hiervoor diverse praktische handreikingen en tips. Workshop 3 Over de drempel Wat kun je betekenen voor de asielzoeker die in je buurt komt wonen. Jan Pieter Mostert van stichting Gave helpt je in deze workshop graag op weg. Workshop 4 Initiatieven carrousel Er zijn al een heel aantal inspirerende initiatieven met betrekking tot het werk onder vluchtelingen. Met een aantal daarvan kun je in deze workshop kennis maken.

Samen voor de naaste dichtbij

10

DIENST 2016

wordt zichtbaar waar het knelt en misgaat. Hans van der Knijff van Per Saldo drukt ons in deze workshop weer even stevig met de neus op de feiten. Workshop 6 Het keukentafelgesprek Inmiddels een ingeburgerd begrip: het keukentafelgesprek. Maar wat is het nou precies en hoe voer je zo’n gesprek. In deze workshop tips & tricks waarmee je beslagen ten ijs komt. Workshop 7 Onze samenleving anno 2016 Er is nogal wat veranderd de afgelopen jaren. Geloof wordt steeds meer achter de voordeur gedrukt. De overheid die haar handen van zaken aftrekt en teruglegt in de samenleving en bij de kerk. Onder leiding van Cors Visser, directeur van Forum C, ga je in gesprek over deze ontwikkelingen en welke kansen dat biedt voor de kerk. Workshop 8 Initiatieven carrousel Ook op het gebied van de Wmo is ons land inmiddels al heel wat inspirerende initiatieven rijk. Maak met een aantal hiervan kennis in deze workshop en leer hoe je met en in je eigen gemeente concreet een verschil kunt maken voor mensen die buiten de boot dreigen te vallen.

Samen met elkaar We willen op deze dag met elkaar stilstaan bij de groeiende samenwerking van kerken onderling. Wat zegt de Bijbel eigenlijk over ‘samen’? Op welke manieren kunnen we samenwerken? En wie haken er juist af vanwege de groeiende samenwerking en waarom? Workshop 9 Een woordstudie Samen en elkaar, woorden die we op en rond de diakenendag veel zullen horen. Maar wat zegt de Bijbel daar nou over. Ds. Roel Venderbos gaat in deze workshop samen met u op onderzoek uit. Workshop 10 Michacursus in jouw gemeente Waarom zou je een Michacursus organiseren in jouw gemeente? En hoe kun je dat in de praktijk aanpakken? Laat je inspireren door het gemeenteproject in de GKv Staphorst en leer van Wezep hoe je met Micha Young jongeren bij diaconale thema’s kunt betrekken. Workshop 11 Afhaken? Samenwerken gaat niet altijd zonder slag of stoot en soms doet samenwerken pijn. In deze workshop een gesprek over vragen als ‘hoe houden we elkaar vast’, ‘hoe gaan we om met mensen die moeite hebben met de samenwerking’.

In dit deelthema staan we stil bij mensen in de eigen regio die buiten de boot (dreigen) te vallen. Nu de overheid zich terugtrekt, zullen we samen met elkaar een stuk zorg op ons moeten nemen.

Workshop 12 Nieuwe diakenen Je bent recent verkozen tot diaken. Wat komt er op je af en wat wordt er van je verwacht? In deze workshop leer je de ‘basics’ van diaconaat en diaken zijn.

Workshop 5 Wmo, wat gaat er mis? Ruim een jaar geleden is de Wmo2015 in werking getreden en nu het overgangsjaar voorbij is,

Het programma begint om 9.45 uur en rond 13.00 uur sluiten we af met een lunch. Kijk voor meer informatie op www.diaconaalsteunpunt.nl/diakenendag2016

11

2016 DIENST

Bijbel op bezoek

Pastors

It’s all about the money

Matteüs 6:19-24

Janita Geertsema

Gezegdes letterlijk naar een andere taal vertalen, kan grappige misverstanden opleveren. Als een Engelsman bijvoorbeeld zegt dat het een stukje taart is, bedoelt hij dat het een eitje is. En als hij zich excuseert voor zijn Frans heeft dat weinig te maken met zijn talenknobbel. Met de bijbelse talen kan precies hetzelfde gebeuren; we kunnen een gezegde letterlijk vertalen zonder dat we de betekenis vatten. In Matteüs 6:19-24 staan verschillende uitdrukkingen die gemakkelijk verkeerd begrepen worden. De joodse achtergrond kan ons helpen ze beter te begrijpen. De eerste uitdrukking gaat over het verzamelen van schatten in de hemel (vs.19-21). Dit gaat niet over het spekken van je hemelse bankrekening door goede daden te doen, zodat we kunnen genieten van een soort aanvullend pensioen nadat we dood zijn. Het ‘verzamelen van schatten in de hemel’ was een joodse uitdrukking voor gul zijn of voor het geven aan de armen. Goed oog De tweede uitdrukking gaat over het hebben van een ‘goed oog’ tegenover een ‘slecht oog’ (vs.22-23), een klassiek Hebreeuwse metafoor. Het hebben van een goed oog betekende dat je oog had voor de ander en voor zijn behoeften. Iemand met een slecht oog had geen oog voor anderen en was op zichzelf gericht. Het gaat om een houding van vrijgevigheid tegenover gierigheid. De derde uitdrukking zegt dat je niet God kunt dienen en de mammon (vs.24). Deze uitdrukking is nog het makkelijkst te begrijpen. Door wie of door wat word je geregeerd? God of geld? Of om het anders te zeggen: als je vrijgevig bent, heeft geld geen macht over je. Levensinstelling Het hebben van een goed oog, of vrijgevig

12

DIENST 2016

zijn, is deel van iemands karakter. Het is niet genoeg om zonder klagen je VVB af te dragen of om precies tien procent aan goede doelen te geven. Dat kun je allemaal doen met een slecht oog. Echte vrijgevigheid is een levensinstelling en zie je in de kleine dingen terug, bijvoorbeeld in je houding naar vluchtelingen toe. In het Oude Testament staan verschillende wetten die deze goedgunstigheid als achtergrond hebben. Denk bijvoorbeeld aan de nadruk op de zorg voor de weduwen, wezen en vreemdelingen. Ook de wet dat men de rand van zijn veld niet mag oogsten maar moet laten staan voor de armen, is een voorbeeld van oog hebben voor de noden van de ander. Vertrouwen De sleutel van deze vrijgevigheid is vertrouwen op Gods voorzienigheid (Mat.6:2532). Gierig zijn, of een slecht oog hebben, is een gebrek aan vertrouwen op God. Of een door elkaar halen van wat onze noden en begeerten zijn. Maar als we geloven dat God ons meer dan genoeg geeft, kunnen we van onze overvloed geven. Want uiteindelijk zegent God ons zodat wij een zegen kunnen zijn voor anderen. Dat is de rechtvaardigheid van het koninkrijk. Janita Geertsema werkt sinds 2009 als zendeling in Cochabamba (Bolivia) en geeft les aan het Theologisch Seminar.

Handboek voor breed publiek

Peter van de Kamp

Inzichten, tips en praktijkvoorbeelden “Yvonne heeft zich haar leven lang achtergesteld gevoeld ten opzichte van haar twee jaar oudere zus Eveline. Eveline is de ideale dochter voor hun moeder. Altijd wordt ze aan Yvonne ten voorbeeld gesteld. Eveline leert beter, kleedt zich beter en is zorgzamer voor anderen. Yvonne echter wordt voortdurend gecorrigeerd. Altijd is er wel wat op haar aan te merken. En dat bleef zo toen beide zussen trouwden. Yvonnes moeder kan niet opschieten met haar echtgenoot en ook zijn er altijd opmerkingen over de manier waarop zij hun kinderen opvoeden. Het gezinnetje van Eveline echter vormt het ideale plaatje. Yvonne begint daar steeds meer last van te krijgen. Hoe om te gaan met haar moeder? Met deze vraag stapt ze naar haar pastor.” Deze situatieschets is één van de vele baar zijn in allerlei opleidingen voor pastopraktijkvoorbeelden uit het Handboek voor raal werk.” pastors dat eind vorig jaar is verschenen. Het is een deel uit de serie Werken in de Kerk van Proef op de som Uitgeverij Buijten & Schipperheijn. Daarin De proef op de som is natuurlijk om aan worden boeken gepubliceerd voor werkers de hand van dit boek zelf de vraag te beantin de kerk, gericht op de praktijk en vaak woorden wat een pastor kan en moet doen boordevol informatie, tips en voorbeelden. met bovenstaande vraag van Yvonne. Dat geldt ook voor dit boek voor pastors, Daarbij gaat het eerst over de achterliggende geschreven door Willem van der Horst, do- visie op pastoraat zoals die in deel I besprocent godsdienstpsychologie en pastoraat aan ken wordt. Een pastor die Yvonne gaat helHogeschool Viaa te Zwolle en aan de ETF te pen, toont belangstelling voor haar ziel. Leuven. Vanuit die invalshoek typeert Willem van der Het boek zoekt een breed publiek. Het is be- Horst de kerntaak van pastoraat: zorgen voor doeld voor iedereen die als pastor werkzaam de ziel van mensen. En dat is identiek aan is en voor vrouwen en manhet ter sprake brengen van nen die belangstelling hebGod. “Als pastor onderKerntaak: zorgen voor de ben voor pastoraat. Ik citeer steun je anderen om in het ziel van mensen uit de Inleiding (8): “In dit verhaal van hun leven een handboek gaat het vooral zinvolle en betekenisvolle om algemene inzichten en vaardigheden. plaats te geven aan het verhaal van God.” Specialistische kennis en vaardigheden voor (17) Daarbij heeft hij in de Inleiding (7-9) al pastoraat in de GGZ of in penitentiaire in- benadrukt dat pastoraat alles te maken heeft richtingen vallen buiten de doelstelling van met het bevorderen en creëren van veiligdit handboek. Wel kan dit handboek dienst- heid. Dat zal voor Yvonne ook belangrijk

13

2016 DIENST

Peter van de Kamp

zijn: ervaart zij bij haar pastor een klimaat van veiligheid om over haar vraag door te praten?

woordkeus van Yvonne. Dat hij zich ook bewust is van de verschillende gesprekslagen in zijn contact met Yvonne en dat hij helder heeft wat hij wil bereiken in het gesprek (of Een volgend punt is dan wat er in de gereed- gesprekken) met haar. schapskist van Yvonnes pastor zit (deel III). Terecht wijst Willem van der Horst erop dat Een belangrijk aandachtspunt is de basishou- een pastor ‘tweetalig’ moet zijn. Hij kent ding van de pastor. Want de taal van de mensen als je als pastor niet van en hij kent de taal van de Een belangrijk aandachtspunt je mensen houdt en niet Bijbel. Anders gezegd: is de basishouding van de echt open voor hen kunt hij moet voldoende thuis staan vanwege je eigen zijn in de psychologie en pastor (veroordelende) gedachde theologie. In de situatie ten, ontstaat er geen veilig van Yvonne betekent dat gespreksklimaat. Treffend wordt die basis- dat haar pastor de impact van haar verhaal houding door middel van vier elementen kan peilen en daar goed op kan reageren. beschreven: (1) Houd het gelijkwaardig – Maar ook dat hij Yvonne kan helpen om haar pastor is niet beter of meer dan Yvonne. haar situatie te verstaan in het licht van Gods (2) Blijf de luisterende partij – haar pastor evangelie. deelt uit aan Yvonne door te luisteren en zij Een goede pastor bidt voor en met zijn pasontvangt (hulp, advies, enz.). (3) Wees be- toranten. In dit handboek staan waardevolle langeloos – de pastorale relatie mag niet bladzijden over de betekenis van bidden in onder druk komen te staan het pastoraat. Bijvoorbeeld door bepaalde belangen; deze passage (63): “BidEen goede pastor bidt voor haar pastor kan niet tegelijk den is ook je leven aan en met zijn pastoranten een vriend of collega van God voorleggen. Gewoon Yvonne zijn. (4) Luister en uitleggen wat je op je hart spreek vanuit een houding van niet weten hebt, hem bedanken waar je blij mee bent en – Yvonnes pastor moet zijn eigen oordelen waarvan je geniet. Maar ook de dingen waar parkeren en zal zich open moeten opstellen je niet uitkomt en misschien bang voor bent. voor de situatie en vragen van Yvonne. Bidden is dan jezelf helemaal overgeven, met huid en haar, jezelf prijsgeven aan God. Aan Tweetalig hem die onvoorwaardelijk luistert, hoort en Een pastor moet goede gesprekken ziet.” kunnen voeren. Dat betekent concreet dat hij iets moet weten van gesprekstechniek. Omgeving en levensverhaal Daardoor kan zijn basishouding nog beter Voor een waardevolle pastorale begezichtbaar en voelbaar worden. Zonder een leiding van Yvonne is het ook belangrijk dat goede basishouding kan gesprekstechniek haar pastor oog heeft voor de rol die haar gaan lijken op een trukendoos. Maar zonder omgeving speelt (hoofdstuk 7). Zij worstelt (de basisregels van) gesprekstechniek kan met de vraag hoe ze met haar moeder moet een basishouding opgesloten en onzichtbaar omgaan. Maar welke rol heeft een moeder eiblijven. Het is daarom te hopen dat haar genlijk in onze cultuur? Hoe zit het met het pastor kan aansluiten bij het tempo en de moederbeeld van Yvonne zelf? En welke op-

14

DIENST 2016

Postors: Handboek voor breed publiek

vatting heeft haar moeder over haar moeder- Dat laat het vervolg van haar verhaal zien: rol? We leven in allerlei netwerken die op een “Als ze haar verhaal gedaan heeft, raadt de bepaalde manier allemaal invloed uitoefenen pastor Yvonne aan om al haar pijn en verop ons leven: gezin (partner en kinderen), driet eerlijk op papier te zetten en er met haar familie, vrienden, kennissen, buren, de ker- moeder over te gaan praten: ‘ga haar vertelkelijke geloofsgemeenschap, de cultuur om len dat je liefde en hartelijkheid tekort bent ons heen. Voor een pastor is het cruciaal om gekomen en dat je gezien en gehoord wilt aandacht te hebben voor de context waarin worden als Yvonne.’ Yvonne durft de confronwe leven, omdat die mede bepalend is voor tatie aan te gaan en vertelt haar moeder alde manier waarop we reageren en onze me- les. ning vormen en tegen mensen en dingen aan- Haar moeder reageert onverwacht positief. kijken. Ze is geraakt en snapt heel goed wat Yvonne Ook mag Yvonne hopen dat haar pastor be- bedoelt. Als ze alles heeft verteld, vraagt seft dat de actuele situatie van Yvonne de Yvonne: Mam, waarom had je de behoefte ‘uitkomst’ is van haar leom mij achter te stellen en Verslaving is een mechanisme Eveline voor te trekken?’ vensverhaal. Als we Yvonne zouden kunnen uitnodiEn dan vertelt moeder over om met lijden en verlies om gen om over zichzelf te verhaar opvoeding, haar oute gaan tellen, welk verhaal krijgen ders. ‘Maar Yvonne’, bewe dan te horen? Welke besluit ze, ‘dat is geen excuus. slissende momenten zijn er geweest in haar Ik heb dit veel te laat in de gaten gehad. Ik leven? Welke beelden zouden ons opvallen? heb je echt tekort gedaan. Kun je me vergeven?’ Daar moest Yvonne over nadenken. Het Hoe zit het met vergeving? duurde wel een tijdje, voor ze zover was…” Yvonne komt bij haar pastor met een vraag over haar persoonlijke situatie. Zij Specifieke doelgroepen voelt zich achtergesteld door haar moeder en In het laatste deel (V) van het boek gaat krijgt daar steeds meer last van. Over welk het over pastoraat aan specifieke doelgroepastoraal thema gaat haar vraag? pen. Eén van die doelgroepen wordt gevormd Het is leerzaam en boeiend dat Willem van door verslaafden (hoofdstuk 14). Verslaving der Horst doorgeeft dat er, voorafgaand aan is één van de vier mechanismen die mensen het schrijven van dit handboek, aan een aan- hebben om met lijden en verlies om te gaan: tal pastors uit uiteenlopende gemeenten is verleiden, vermijden, verdedigen en verslagevraagd met welke vragen ze in aanraking ving. komen (84). En dat er sprake was van een grote unanimiteit. Daardoor kennen wij nu Daarna volgt een hoofdstuk over mensen de top vijf van pastorale vragen, die be- met psychische problemen. Volgens Willem sproken worden in deel IV: van der Horst hoef je niet veel te weten over • Waar is God? psychische problematiek om een goede pas• Wat moet ik eigenlijk geloven? tor te zijn. Wel wijst hij erop dat het goed is • Hoe zit het met vergeving? een zekere fijngevoeligheid te ontwikkelen • Hoe moet ik omgaan met lijden en verlies? in de omgang met mensen die te kampen • Doe ik het wel goed genoeg? hebben met psychische problemen. Eerder Bij Yvonne gaat het (vooral) om vergeving. in het boek had hij al geschreven over het on-

15

2016 DIENST

Peter van de Kamp

Postors: Handboek voor breed publiek

Overzichtelijke structuur

Willem van der Horst, Handboek voor Pastors, Buijten & Schipperheijn Amsterdam, €17,90,176 blz.

Het Handboek voor pastors heeft een overzichtelijke structuur. Het bestaat uit vijf delen. • De hoofdstukken 1-2 van deel I bespreken de basis van pastoraat en bieden een werkomschrijving. • Deel II (hoofdstukken 3 en 4) gaat over de persoon van de pastor: zijn eigen stijl van werken, op basis van zelfkennis. • De vier hoofdstukken van deel III gaan over de pastorale gereedschapskist. • Dan volgt het brede deel IV over de top vijf van pastorale vragen: hoofdstukken 9-13. • Daarna komen de hoofstukken 14-17 van deel V over pastoraat aan specifieke doelgroepen. • Er zijn 12 bijlagen die aanvullende informatie bieden bij belangrijke onderdelen van het boek (zoals een genogram en een sociogram).

derscheid tussen pastoraat en hulpverlening woordelijkheid. Een spontane ontmoeting (hoofdstuk 4). tussen mensen kan een pastoraal karakter Hoofdstuk 16 gaat over pastoraat aan ho- krijgen (zorg voor de ziel!) zonder dat de gemo’s en lesbiennes en hoofdstuk 17 over life sprekspartners allerlei vaardigheden bezitevents. Dat zijn de gebeurten. Maar ook bij meer getenissen in het leven die structureerde vormen van Ieder kerklid is geroepen echt een hoogtepunt zijn, of onderling pastoraat is niet tot omzien naar elkaar zouden moeten zijn. Vanvoor iedereen een specifiedaar de titel van het hoofdke vaardigheid nodig. De stuk: present bij elk life event. benodigde vaardigheden hebben te maken met iemands verantwoordelijkheid. En geVerschil in verantwoordelijkheid meenteleden hebben een andere verantwoorIk kan me voorstellen dat iemand zich af- delijkheid voor pastoraat dan bijvoorbeeld vraagt wat zij of hij in elk geval moet weten pastoraal werkers en predikanten. Willem en kunnen om pastor te zijn. Wat dat betreft van der Horst wijst erop dat ieder kerklid gevind ik dat dit handboek niet veel laat zien roepen is tot pastoraat – tot omzien naar elvan de gelaagdheid in de pastorale praktijk kaar (13), terwijl het tegelijkertijd goed is om en van de verschillen in pastorale verant- speciaal mensen aan te stellen voor de situa-

16

DIENST 2016

ties waarin extra pastorale zorg en aandacht nodig is (14-15). Dat verschil in verantwoordelijkheid en ook in intensiteit van pastoraal handelen had meer gehonoreerd kunnen worden. Pastor ben je nooit alleen Dit Handboek voor pastors vind ik een veelzijdig en praktisch boek. Bovenstaande kanttekening onderstreept een belangrijke insteek van dit boek: dat je nooit alleen pastor bent in een gemeente (45-46). “Er zijn altijd medepastors die op hun eigen manier hetzelfde werk doen. Organiseer in elk seizoen voldoende ontmoetingsmomenten waarop je doorpraat over jullie eigen ervaringen en over de vragen die jullie in het pastoraat over je eigen functioneren opdoen. Peter van de Kamp is docent praktische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen.

Serie compleet

Het nieuwste handboek gaat over kerkelijke communicatie. Een boek voor iedereen die met communicatie in de kerk te maken heeft, van de voorganger tot de redactie van het mededelingenblaadje. Het brengt het brede terrein van de communicatie in beeld en laat het belang zien van goede communicatie. Met deze tiende uitgave is de serie handboeken Werken in de Kerk compleet. In deze serie geven experts adviezen vanuit hun eigen ervaring. Ter gelegenheid van de voltooiing van de serie wordt een cassette uitgebracht met alle tien delen voor € 150. Leendert de Jong, Arie Kok en Wouter van der Toorn, Handboek voor kerkelijke communicatie, € 15,90, 128 blz.

Minisymposium ‘Hoe ben ik een veilige pastor?’ ‘Hoe ben ik een veilige pastor?’ is een minisymposium op zaterdag 9 april in Zwolle. Het wordt georganiseerd door het Praktijkcentrum, samen met VIAA Academie Theologie en Uitgeverij Buijten & Schipperheijn. Vertellen wat je op je hart hebt, je twijfels kenbaar maken, naar buiten durven komen met je angsten en kwetsbaarheid… wie durft dat? Durven we als pastor betrokken vragen te stellen? Hoe gaat het nu echt met je? Nemen we de tijd nog om echt door te vragen, belangstellend te zijn naar iemands geluk of ongeluk, naar zijn zorgen, zijn verdriet, zijn kwetsbaarheid en angsten? Hoe veilig is het pastoraat in jouw gemeente? Veiligheid is in het pastoraat een belangrijke voorwaarde. Wat dat is en wat veiligheid in het pastoraat bevordert, komt vooral aan de orde in dit minisymposium. Tijdens het minisymposium zal drs. Willem van der Horst (auteur van het Handboek voor pastors) een inhoudelijke bijdrage leveren over het thema. Dr. Leon van Ommen zal een inleiding verzorgen over hoe betekenisvolle rituelen een plaats kunnen krijgen in het pastoraat met name als het gaat om lijden en verlieservaringen. De workshops zijn oefenplekken waar een drietal pastorale levensvragen (bestaan van God, vergeving, lijden en verlies) praktisch worden uitgewerkt. Doelgroep: kerkelijk werkers, pastorale bezoekers, pastorale medewerkers, ouderlingen en studenten. Meer informatie op www.praktijkcentrum.org.

17

2016 DIENST

Toerustig: Mag het ook wat kosten?

Toerusting

Mag het ook wat kosten? Anne Jan Kruizinga

Een prachtige zondagmorgen. De kerkzaal zit vol met gemeenteleden en opvallend veel gasten. De hele dienst staat in het teken van de bevestiging van ambtsdragers. Na de preek leest de dominee het formulier om ouderlingen en diakenen te bevestigen. En dan komt die inleiding op een aantal vragen: “Geliefde broeders, u staat klaar om uw ambt op u te nemen. Ik verzoek u de volgende vragen te beantwoorden voor God en zijn heilige gemeente….”. Nadat alle vragen zijn gesteld, klinkt er meerdere keren het ‘ja-woord’. Na de dienst vele felicitaties, visite en gezelligheid thuis…. en dan wordt het maandag. Ja, op die daaropvolgende maandag zijn niet voor ambtsdragers. Anders dan bij het er weer een aantal broeders ambtsdrager. Ze ambt van predikant is het gelukkig niet nodig hebben hun ambt op zich genomen. En niet om bepaalde diploma’s te overleggen voorzo maar, nee ze hebben daarvoor zelfs een dat je het ambt van ouderling of diaken op eed afgelegd aan God. En Zijn heilige ge- je kunt nemen. Om te bepalen of iemand gemeente was er getuige van. Opvallend vaak schikt is voor één van die ambten wordt vaak spreek ik broeders die dat moment ervaren verwezen naar de eerste brief die Paulus aan alsof ze in een spagaat zitten: weten dat je Timoteüs schreef. In de eerste dertien verzen ambtsdrager bent, maar van het derde hoofdstuk (nog) niet weten of je het komen we tal van richtlijSpagaat: weten dat je wel kunt. En laten we eernen tegen. Maar het zijn ambtsdrager bent, maar lijk zijn, wanneer je het bijna allemaal richtlijnen (nog) niet weten of je het ambt van ouderling of didie met het karakter en/of aken in 2016 ínhoudelijk (onbesproken) gedrag van wel kunt probeert te vergelijken met iemand te maken hebben. een betaalde baan, dan heb Over kennis en vaardigheje daarvoor toch wel wat kennis en vaardig- den wordt daar niet gesproken. En toch beheden nodig. Zomaar een paar opmerkingen: hoort een ouderling of diaken in 2016 over ‘Het was alsof ik in het diepe gegooid werd’; bepaalde basiskennis en over diverse vaar’Die eerste vergadering… bij sommige punten digheden te beschikken. had ik geen idee wat ze aan het doen waren’. In dit artikel wil ik proberen drie onderwerBemoediging haal je dan uit geruststellende pen uit te werken die hopelijk kunnen bijdrawoorden van broeders die al wat langer die- gen aan het waarborgen van de benodigde nen: ‘Ach, zo ben ik ook begonnen. Je rolt er kennis en vaardigheden van ambtsdragers. vanzelf in’. Daarmee wil ik niet voorbij gaan aan óók mijn overtuiging dat ambtsdrager zijn een Kennis en vaardigheden roeping is. En dat je als antwoord op het geFunctie-eisen zoals we die tegenkomen bed mag verwachten dat de Heilige Geest in bijna iedere personeelsadvertentie, gelden bij de uitoefening van je ambt bij je is. Maar

18

DIENST 2016

dat neemt niet weg dat onze Schepper en Opdrachtgever ons ook de mogelijkheden geeft om ons in ons ambt te ontwikkelen. Denk wat dat betreft maar eens aan al die toerusting die Jezus aan de apostelen gaf en later ook Paulus aan al zijn leerlingen.

ambtsdragers. Bijeenkomsten waar jonge broeders wegwijs worden gemaakt in ons kerkelijk leven. Tal van onderwerpen die te maken hebben met het werk van de kerkenraad behoren daar aan de orde te komen. Op die manier kan deze doelgroep enige basiskennis opdoen. Daarnaast kunnen ze zelf ook toetsen of zij ooit ‘geschikt’ zullen zijn voor het ambt van ouderling en/of diaken of dat zij hun gaven beter op een andere manier in de gemeente kunnen inzetten. Een dergelijk traject start dus eerder dan een ‘basiscursus ambtsdragers’ die binnen veel kerken en classes wordt georganiseerd voor ambtsdragers die pas bevestigd zijn.

Op weg naar het ambt Uit gesprekken met oudere broeders die jaren gediend hebben in het ambt van ouderling is bij mij een soort karikatuur ontstaan met ‘functie-eisen’ uit die tijd: • trouwe kerkganger • lid van de mannenvereniging • lezer van het Gereformeerd Gezinsblad en De Reformatie Of dit profiel waterdicht is, durf ik niet te Keuze genoeg zeggen. Duidelijk is in ieder geval wel dat het Nog even terug naar die oudere broegereformeerde leven in die dagen veel over- ders die vroeger jaren gediend hebben in het zichtelijker was. En doordat je minder werd ambt van ouderling. Als je hen vraagt naar de afgeleid door andere zaken kon je je ook vormen van toerusting in hun tijd, dan noemeer concentreren op wat zich in jouw direc- men ze naast het blad DIENST vaak óók de te omgeving afspeelde. Ik bondsdagen en de jaarlijkse durf te stellen dat daardoor TU-dag. Voor mij is het nog Het gereformeerde leven de kennis van (onze) kermaar de vraag of die laatste was in die dagen veel kelijke regels en wat zich twee daarvoor specifiek beoverzichtelijker binnen onze gereformeerde doeld waren. kerken afspeelde groter Vandaag de dag is dat allewas dan bij een gemiddelde ouderling van maal wel anders. Ik durf te stellen dat er nog nu. Soms denk ik zelfs dat dit ook geldt met nooit zo veel mogelijkheden voor toerusting betrekking tot de bijbelse geschiedenis en de zijn geweest als tegenwoordig. Naast het gereformeerde leer. blad DIENST zijn er cursussen die een beAmbtsdrager zijn in 2016 is veel complexer paalde vraag of aspect van een ambt belichdan in die tijd. Het kerkelijk leven is minder ten. Kerkenraden kunnen advies of onderoverzichtelijk, kerkgrenzen tussen verschil- steuning vragen aan het Praktijkcentrum en/ lende kerkgenootschappen vervagen, unifor- of het Diaconaal Steunpunt. En wat te denken miteit bestaat niet meer, enz. Om alle vragen van hun websites waar tal van onderwerpen die vandaag de dag op een kerkenraad afko- aan bod komen en antwoorden op diverse men, te kunnen behandelen, is absoluut in- vragen worden gegeven. En als laatste de houdelijke kennis vereist. Dat geldt ook voor vele boeken die over (bijna) al het werk in de vaardigheden met betrekking tot vergade- de kerk zijn geschreven. Een complete serie ren en het voeren van gesprekken. met handboeken voor ouderlingen, diakenen, Een oplossing zou kunnen liggen in het cre- kringleiders, jeugdleiders, kinderwerkers, ëren van een voortraject voor toekomstige enz.

19

2016 DIENST

Anne Jan Kruizinga

Trainingsplan leven, sporten, hobby, familie, enz. Wie heeft Ik zou iedere kerkenraad willen advise- tegenwoordig geen overvolle agenda. Soms ren om eens stil te staan bij alle taken die bin- krijg ik het gevoel dat ambtsdrager zijn op nen de gemeente worden gedaan. Dan denk gelijke voet komt te staan met tal van andere ik aan bijvoorbeeld catecheten, kringleiders, zaken die óók gedaan moeten worden. Maar pastorale bezoekers, enz. Want net zo goed gaan ‘het ambt op je nemen’ en ‘in de naam als voor ambtsdragers geldt dat zij ‘geschikt’ van onze Heer in je ambt bevestigd worden’ moeten zijn of moeten worden gemaakt, (citaten bevestigingsformulier) niet een stukgeldt dat natuurlijk ook voor hen die gedele- je verder dan dat er weer ‘iets’ bij komt…? geerde taken uitvoeren. Het benoemen van Een moeilijk onderwerp om te bespreken gemeenteleden voor bepaalde taken geeft met ‘kandidaat’ ambtsdragers. Toch zullen nog geen garanties dat zij dergelijke taken de gesprekken óók daarover moeten gaan. ook goed kunnen uitvoeren. En een benoe- Dus niet alleen de geschiktheid maar ook de ming aanvaarden komt overeen met dat ‘ja- beschikbaarheid. Benader het meer projectwoord’ van ambtsdragers. Vanuit zo’n inven- matig: bespreek het hele proces vroegtijdig tarisatie zou een soort van trainingsplan voor met de ambtsdragers zodat zij goed toegerust het werk in de gemeente de gesprekken met mogekunnen worden opgesteld. lijke kandidaten kunnen Wie heeft tegenwoordig Als laatste noem ik de (K) aangaan. Betrek ook de geen overvolle agenda APK. Die letters staan voor gemeente er op tijd bij. Dat Kerkelijke Algemeen Perikan door enige uitleg over odieke Keuring. Het vraagt het proces in het plaatselijke vaak een beetje lef, maar het is niet verkeerd kerkblad en/of een themapreek over dit onderom op een rustig moment (bijvoorbeeld de werp. zomermaanden) met een aantal broeders om tafel te gaan zitten om de werkwijze van de Anne Jan Kruizinga is vanuit zijn trainingskerkenraad en de verschillende soorten ver- en adviesbureau Traject55 werkzaam binnen gaderingen tegen het licht te houden. Hoe onze kerken. Ook is hij als deeltijd kerkelijk vaak gebeurt het niet dat op ingeslepen ge- werker verbonden aan de kerken in Assenwoontes jaren wordt doorgeborduurd. Ik ben West en Lutten. ervan overtuigd dat het vergaderwerk van nog veel kerkenraden veel strakker en meer to the point kan. Beschikbaarheid Tot slot het voor mij moeilijkste onderwerp. Maar wel goed om eens een keer te benoemen. Zo ongeveer iedere gemeente krijgt er mee te maken dat het moeilijk is om mensen te vinden voor het ambt van ouderling of diaken. En dan gaat het niet om hun geschiktheid maar vooral om hun beschikbaarheid. Een druk gezin, een betaalde baan (soms vele kilometers vanaf het woonadres), een sociaal

20

DIENST 2016

Themanummer Leren 0-100 Na de zomer staat een themanummer van DIENST gepland over de lerende gemeente. Want hoe maak je een leerplan voor de hele gemeente en hoe stem je dat af op de eigen situatie? Met veel voorbeelden uit de praktijk. Het doel is inspireren en materiaal delen. Heb je voorbeelden of ideeën, stuur dan een mail naar ons redactiesecretariaat: [email protected].

Column

Vreemdeling Almatine Leene

‘Ik kan horen aan je accent dat je hier niet vandaan komt.’ Inmiddels woon ik al elf jaar in Zuid-Afrika. Hoe hard ik ook mijn best doe om deel te zijn van de cultuur, ik blijf een vreemdeling. Behoorlijk frustrerend af en toe. De afgelopen jaren heb ik al meer dan vijfhonderd keer moeten uitleggen waarom ik hier eigenlijk ooit heen ben gekomen. Tja, politieke of economische redenen waren het niet, alhoewel toch een beetje. Ik ben opgegroeid met de idee dat je als vrouw in zendingsgebied wel mag preken maar in je thuisland niet. Daarom heb ik mij in dit nieuwe vreemde land gevestigd en beleef ik dat God mij hier de ruimte geeft om mijn roeping uit te leven. En op die bevoorrechte manier verdien ik my brood en botter. Verschillende talen Ik doe mijn best om Afrikaans te spreken. Het lijkt op Nederlands maar dat is vaak bedrieglijk. Zo verwijst in het Afrikaans ‘amper’ naar iets wat bijna komt. En het accent vraagt om al het Nederlands achter in je mond weg te halen en voorin bij je tong te leggen…en dan het woord uit te spreken. Aan het leren van de andere tien officiële talen in het land kom ik voorlopig dus nog niet toe. En ik betwijfel of het mij ooit zal lukken om vier verschillende ‘klikken’ zoals het Xhosa dat kent, te produceren. Met elf talen is Zuid-Afrika dus een land waar zo ongeveer bijna iedereen vreemdeling is voor elkaar. Maar gek genoeg behoor je allemaal tot dezelfde bevolking, behalve als je een van de talen met een accent spreekt… Vreemde blikken Het gekste is misschien wel dat ik mij in Nederland steeds meer vreemdeling begin te

voelen. Inmiddels is mijn wereld anders en groter geworden en pas ik niet helemaal meer in mijn moederland. Dat merk ik bijvoorbeeld als ik in de zomer op blote voeten door de supermarkt loop. Dat geeft vaak vreemde blikken. Vreemdeling in je eigen cultuur zijn is vreemd! En toch, het is hoe een groot deel van de wereldbevolking zich voelt en hoe eigenlijk elke christen zich zou moeten voelen. In de Bijbel is het thema van vreemdeling zijn prominent aanwezig. God leidt zijn volk naar vreemde plekken zodat ze ervaren dat hun thuis niet op aarde is. In het Nieuwe Testament worden christenen ook aangesproken als vreemdelingen die verlangen naar hun hemels vaderland. Ongemak Ik hoop dat de aanwezigheid van vreemdelingen in Nederland ons laat beseffen dat ook wij als christenen vreemd zijn. Dat het ongemak van hen iets van ons allemaal wordt. Want als iedereen dat ongemak ervaart dan is er geen ‘wij’ en ‘zij’ meer. Dan zijn we allemaal vreemdelingen en kijken we niet meer op van een accent. Dan kan ik mij in beide, Nederland en Zuid-Afrika, thuis voelen. Dr. Almatine Leene is onderzoeker en predikant in Stellenbosch, Zuid-Afrika en docent dogmatiek aan de Viaa Hogeschool in Zwolle.

21

2016 DIENST

Overgangsfase: Predikant van de toekomst

Overgangsfase Predikant van de toekomst

Hans Schaeffer

Kerk moet zichzelf in krimpsituatie opnieuw uitvinden Het symposium ‘Kansen bij krimp’ op 18 maart komt op een uitgelezen moment. Sinds 2004 zijn de GKv- kerken in ledental afgenomen met 4,3 procent. Dat percentage is echter een gemiddelde. Er zijn classes die in deze periode met 16 of zelfs 20 procent gekrompen zijn. Deze krimp-classes hebben duidelijke overlap met regio’s waar ook de bevolking afneemt. Een andere tendens is dat dertigers en jonger zo weinig binding met het instituut kerk hebben dat zij veel minder bereid zijn fors te investeren in het hebben van een ‘eigen’ predikant. Het onderwerp predikant voor een krimpende kerk gaat dus ook over de vraag: hoe blijven deze generaties verbonden aan kerk-zijn? In dit artikel wil ik stilstaan bij wat dit oplossing. Dat is ook een aantrekkelijke optie. voor het concrete predikant-zijn in zo’n Predikanten worden nu vaak als alleskunners krimpgemeente of -regio betekent. Dit kan beschouwd. Zij moeten de meest uiteenlopenniet anders dan schetsmatig, omdat hier- de aandachtsgebieden binnen het kerkenwerk over geen overeenstemkunnen bedienen: van caming bestaat; noch onder Predikanten worden nu vaak techisatie aan pubers, stertheoloog-opleiders, noch vensbegeleiding en huweals alleskunners beschouwd onder predikanten, noch lijkspastoraat tot het leiden onder kerkenraadsleden. Er van een complexe vrijwillibestaat geen eenduidig beeld van wat de pre- gersorganisatie en het ontwikkelen van allerlei dikant geacht wordt te doen in het algemeen. nieuwe buitenkerkelijke initiatieven. Wanneer Laat staan in deze duidelijke overgangsfase de krimpsituatie samenwerking tussen vervan kerk-zijn: van een gevestigd instituut schillende lokale gemeentes stimuleert, kan de naar een kerk die zich in een krimpsituatie ene voorganger zich toeleggen op het een en opnieuw moet uitvinden. de ander op iets anders. Teamvorming Er zijn grofweg twee opties voor predikanten. De eerste is die van de samenwerking en, daarmee samenhangend, specialisatie. Zo pleitte Harm Dane, socioloog en voormalig medewerker van het Dienstencentrum van de PKN, vorig jaar voor teamvorming onder predikanten waarbij kwaliteiten en specialiteiten van de verschillende voorgangers in zo’n team kunnen worden ingezet1. Ook andere ontwikkelingen binnen de PKN wijzen naar deze

22

DIENST 2016

Generalist De tweede optie is die van de generalist. Predikanten blijven, ook met een kleiner wordende aanstelling, degene die als een soort general practitioner de gemeente bedient. Centraal hierin staan het leiden van erediensten en het ‘zorgen voor de kudde’. Vandaaruit zal de voorganger de gemeente helpen te onderzoeken waar nieuwe wegen kunnen worden ingeslagen. Dit heeft als belangrijk waardevol aspect dat

het centrale element van kerk-zijn voorop blijft staan. Dat is dat mensen bij elkaar komen om Gods aangezicht te zoeken, uit de Bijbel te lezen, te bidden en God lof te prijzen. Vanuit deze kernpraktijk van christenzijn kunnen de andere praktijken van kerkzijn, zoals onderwijs en pastoraat, worden opgepakt.

de verschillende gemeentes in hun eigenheid kennen. Daarmee wordt ‘kerk-zijn’ tot een soort algemeen concept, onderverdeeld in verschillende terreinen die je op diverse plaatsen lokaal kunt uitschenken. De eigenheid en het unieke van lokale geloofsgemeenschappen, de specifieke kleur en geschiedenis die samenhangt met kerk-zijn, lijkt hierin afwezig. Lokale kerken zijn franPraktische redenen chise-ondernemingen van een wereldwijde Het is te vroeg om definitief te kiezen tus- keten. De ervaring van predikanten is nu juist sen een van deze beide opties. Wel zou ik een vaak dat deze specifieke eigenheid wel degevoorkeur willen uitspreken voor de tweede lijk verschil uitmaakt. Wanneer predikanten optie. Daarvoor noem ik de volgende rede- niet meer verbonden zijn aan lokale gemeennen. Wie inzet op specialisatie en dus op in- ten, dreigt de aandacht daarvoor te verdwijterlokale samenwerking tussen predikanten nen. Ik denk dat dit ook te verbinden is met houdt ongemerkt het beeld in stand dat de het kerkrechtelijke feit dat wij (vrijwel) geen predikant eigenlijk alles moet kunnen. predikanten ‘in algemene dienst’ hebben, Om praktische redenen splitsen we dat dan maar alleen voorgangers die aan een lokale uit en verdelen het takenpakket over ver- gemeente verbonden zijn. schillende predikanten. Maar ‘eigenlijk’ zou In de derde plaats is de omslag in kerk-zijn een predikant dat alles moeten doen. Ik denk waarvoor de krimpsituatie ons plaatst ook dat we daarmee op de lange termijn de kern inhoudelijk niet gebaat bij specialisatie. De van predikant-zijn uit het oog verliezen en vragen waar kerken in krimpsituaties mee bovendien de gemeente en haar gaven en ta- worstelen, zijn niet: wie kan de ‘religieuze lenten onderschatten. Veel producten’ waaraan wij van wat de specialist-preDaarmee onderschatten we behoefte hebben leveren? dikanten zullen doen, kunde gemeente en haar gaven Wie kan hier lesgeven, wie nen gemeenteleden even kan pastorale gesprekken en talenten goed of beter. Sterker nog: voeren, etc. De vraag is: vaak doen zij al grote delen hoe kunnen wij hier gevan wat specialist-predikanten zouden gaan loven (persoonlijk) en kerk-zijn (samen)? doen: catechese, pastoraat, leidinggeven in Hoe kunnen wij dat hier, in deze plaats, in de kerk. Bovendien is zo’n keur aan specia- deze omgeving, specifiek en – tot op zekere listen op den duur evenmin onbetaalbaar en hoogte – uniek? Daarvoor is een predikant staat daarmee ongemerkt de eenheid van de nodig die de kerkelijk-sociale plaatselijke sitheologie en de onderlinge verhouding van tuatie ‘bewoont’. Vanouds zijn er herders die kerkelijke praktijken onder druk. de lokale gemeente (al dan niet met een groot instituut op de achtergrond) helpen om haar Lokale gemeenschap roeping te verstaan. Dat vraagt een gemeente In de tweede plaats betekent optie 1 dat niet van een specialist die je kunt raadplegen. predikanten niet meer echt verbonden zijn Dat vraagt om een predikant die ook in zijn aan een lokale gemeenschap. Ze zijn regi- gewone leven verbonden is met een gemeenonaal inzetbaar en zullen minder intensief schap, die deze verbondenheid in verband

23

2016 DIENST

Hans Schaeffer

Overgangsfase: Predikant van de toekomst

brengt met God en wat Hij met deze wereld voorheeft. Daarbij is de kerkdienst, met Woord en sacrament, voor mij het brandpunt. Geringere betrokkenheid In de vierde plaats verkeren veel lokale gemeenten op dit moment echt in een overgangsfase, soms nog zonder dat zij het beseffen. De kerkelijke betrokkenheid van jongere generaties is veel geringer dan vroeger. Wat betekent dit voor de vorming van kinderen van nu? Hoe zullen nieuwe generaties kennis krijgen van wat christen-zijn betekent? Hoe blijven kerken – hoe lokaal ook – betrokken bij Gods eeuwenoude en wereldwijde werk? Het zijn deze en soortgelijke vragen die te complex zijn om alleen op lokaal niveau te worden opgelost. Juist de complexe lokale situatie vraagt om bovenlokale bezinning en toerusting. Lokale kerken zijn dan ook gebaat bij goed toegeruste, allround professionals; terwijl zij die juist nu nauwelijks kunnen betalen… Kringgemeenten Tenslotte: is het niet een denkbaar vooruitzicht dat lokale kerken in een nieuwe gestalte opkomen? Denk aan een kring binnen een wijk of dorp. Ook als de ‘echte’ kerk met een gebouw en predikant uit financiële noodzaak verdwijnen moeten, kan zo’n kring blijven bestaan en wel degelijk ook echt kerk zijn. PKN-predikant Paul van der Harst pleit hiervoor door deze kringen een ‘gereedschapskist voor de eredienst’ mee te geven (digitaal) waarmee “de lokale gemeente ook zonder predikant in staat is bijeen te komen en het vieren, leren, dienen en ontmoeten te verdiepen en te behouden”. Kringgemeenten maken vervolgens “deel uit van een landelijk netwerk waarin training en ontmoeting, scholing en verdieping wordt aangeboden2”. Dat deze situatie voor kortere of langere tijd realiteit is en zal worden, is helder. Mijn

24

DIENST 2016

dere beroepen gebeurt en wat gemeenteleden in hun beroepsleven ervaren. Op deze manier kan de kern van kerk-zijn behouden blijven en is de kerk tegelijk flexibel genoeg om in veranderende omstandigheden haar roeping te ontdekken en na te leven.

Hans Schaeffer is universitair hoofddocent Praktische Theologie aan de Theologische Universiteit in Kampen en hoofdonderzoeker van het Praktijkcentrum.

Noten 1. Woord en Dienst, augustus 2015, p. 15-16. 2. Paul van der Harst, ‘De kringgemeente als nieuwe gestalte voor de lokale kerk’, in: Woord en Dienst, november 2015, 12-13.

Is een kringgemeente de kerk van de toekomst?

vraag zou zijn of deze netwerken van kerkplekken op den duur niet gebaat zijn bij vormen van institutionalisering, zoals praktischtheoloog Henk de Roest (PThU) ook zegt. De geschiedenis leert dat theologen die zich verantwoordelijk én geroepen weten zo’n lokale gemeenschap te dienen, altijd zullen blijven bestaan. Dat deze voorgangers vervolgens in deze tijd ook andere bronnen van inkomsten zouden moeten hebben is ook een trend. Predikant-zijn voor een krimpende kerk is geen eenvoudige opgave. Net zomin als kerk-zijn in een krimpsituatie gemakkelijk is. Daarvoor zijn echter goed getrainde, allround theologen nodig die het aandurven om zich door God te laten roepen in zo’n specifieke lokale gemeenschap voorganger te zijn. Met minder zijn juist deze kerken slechter af. Deeltijd predikant Ik meen dat het zinvoller is te zoeken naar een soort derde weg. Hierbij zijn predikanten als theoloog nog steeds verantwoordelijk voor de kern van kerk-zijn. Maar de praktische vormgeving daarvan verandert. Zoals predikanten die deeltijd predikant zijn en deeltijd een ander beroep hebben. Daarvan zijn al voorbeelden bekend. Zo’n combifunctie betekent ook dat predikanten veel meer dan nu voeling hebben met wat er in an-

Symposium ‘Kansen bij krimp!’ Wat moet je als gemeente doen wanneer je merkt dat het ledenaantal sterk achteruit gaat? Wanneer een gemeente toch al klein en kwetsbaar is, wordt het kerkelijk leven niet eenvoudig. Er zullen zaken moeten veranderen, willen we de krimp (soms letterlijk) overleven. Maar hoe doen we dat? Wat kunnen en willen we veranderen? Met wie werken we samen en waarin blijven we zelfstandig? Waar liggen onze kansen en hoe krijgen we iedereen mee? Het Praktijkcentrum organiseert 18 maart in Zwolle een symposium met en voor kleine krimpende kerken. ‘Kansen bij krimp!’ wil lokale kerken en bovenlokale verbanden aansporen tot bezinning, beweging en verbinding. Het programma bevat verschillende workshops, praktijkverhalen, ruimte voor ontmoeting en gesprek. Er zijn lezingen van Henk de Roest, hoogleraar Praktische Theologie PThU en Mees te Velde, oud-rector en em. hoogleraar Kerkrecht TU Kampen. Voor meer informatie: www.praktijkcentrum.org.

25

2016 DIENST

Barmhartigheid: Woord en daad in evenwicht

Dit is het zevende en laatste deel van de serie ‘Ministries of Mercy – the call of the Jericho road’ van Tim Keller. Aan de hand van de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan laat Keller zien dat het zorgen voor mensen in nood een taak is voor elke gelovige en niet alleen voor de diakenen. Omdat het boek nog niet in het Nederlands is verschenen, geeft deze serie Kellers waardevolle lessen door.

Barmhartigheid Woord en daad in evenwicht

Derk Jan Poel

De oproep van de weg naar Jericho (7) Diaconaat is niet de worm aan de evangelisatiehengel. Woord en daad zijn beide even nodig, wederzijds van elkaar afhankelijk en onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Samen hebben ze als doel het Koninkrijk van God te verspreiden. Veel commentaren op het evangelie van Lukas beschrijven hoe Jezus de vraag van de wetgeleerde een compleet andere draai geeft. Op de vraag ‘wie is mijn naaste’ vertelt Jezus een verhaal dat uitmondt in de vraag ‘wie was de naaste’. Jezus dwingt de wetgeleerde daarmee tot een antwoord dat hij eigenlijk niet wil geven, want hij moet wel erkennen dat de door de Joden zo gehate Samaritaan de held van het verhaal is. Omgedraaid De meeste van ons hadden het verhaal vast heel anders verteld en waren uitgekomen op iets zoals dit: een Jood (iemand met wie de wetgeleerde zich kon vereenzelvigen) loopt langs de weg van Jericho naar Jeruzalem en vindt daar iemand langs de kant van de weg liggen, in elkaar geslagen en beroofd van al zijn bezittingen. Dichterbij gekomen ziet hij dat het een Samaritaan is. Ondanks dat, stopt hij, verzorgt hij de gewonde man en zet deze op zijn ezel. ‘Daar is het antwoord op je vraag’, hadden wij gezegd. ‘Wie is je naaste? Nou, zelfs een vijand in nood, zoals

26

DIENST 2016

een Samaritaan!’ Ik betwijfel of de wetgeleerde onder de indruk zou zijn geweest van dit verhaal. Hij zou eerder zeggen: ‘Wat een onzinverhaal, welke zichzelf respecterende Jood zou zoiets doms doen, die Samaritaan heeft zijn verdiende loon gekregen’. Maar Jezus pakt het veel wijzer aan en draait de rollen om. Hij plaatst de Jood (waar de wetgeleerde zich mee vereenzelvigde) als slachtoffer aan de kant van de weg. Vervolgens komt de zo gehate Samaritaan langs. Wat zou de Jood van de Samaritaan willen? Dat hij hem zou helpen natuurlijk! En tot ieders verbazing stopt de Samaritaan en helpt hij de gewonde man vol ontferming. Behendig heeft Jezus de wetgeleerde in het nauw gedreven. Natuurlijk had ook hij hulp gewild als hij halfdood aan de kant van de weg had gelegen. Zelfs van een Samaritaan. Eigenlijk vraagt Jezus de wetgeleerde ‘wie was de naaste voor jou?’ Het enige antwoord is ‘mijn vijand, de Samaritaan’. En waar sluit Jezus dan mee af? ‘Doe jij net zo. Geef zoals je zelf zou willen ontvangen.’

Impact boven de ander of is de een belangrijker dan Barmhartigheid heeft impact! Het ont- de ander? Er zijn verschillende standpunten dooit je hart en werkt bezwaren weg. Onze en opnieuw moeten we die goed afwegen. goede daden geven God de eer (Mat. 5:16). Welke van de twee is belangrijker – woord of Onze concrete en liefdevolle daden zijn een daad? Die vraag leidt tot een diversiteit aan indringend getuigenis die standpunten. Maar zou het het evangelie aannemelijk kunnen zijn dat de vraag Barmhartigheid ontdooit je maakt. Daarom zegt Jenaar welke het meest behart en werkt bezwaren zus vlak voor zijn sterven: langrijk is, misleidend is? weg ‘Aan jullie liefdevolle daWelk gebod is het meest den zal iedereen zien dat belangrijk? ‘Bekeer je’ of jullie mijn volgelingen zijn’ (Joh. 13:35). Of ‘laat je dopen’? Je zou kunnen zeggen dat de zoals gezang 360 het vertolkt: ‘Geef dat niet consequentie van het niet bekeren groter is die woorden (van het evangelie) breken op de dan het niet laten dopen. Maar voelen we ons daden van uw kerk’. er comfortabel bij om te bepalen welke van Dat zie je ook terug in Handelingen 2 en 4. Gods geboden belangrijker zijn om je aan te Ruimhartig en overvloedig werd gedeeld houden? Brengt het stellen van die vraag niet met hen die dat nodig hadden, zodanig dat een onbijbels onderscheid aan binnen Gods het buitenstaanders verbaasde. En dat droeg woord? Op dezelfde manier is het ongepast blijkbaar bij aan het krachtige getuigenis van om te vragen: welke is belangrijker, woord of de apostelen (4:32, 33). Iedereen kon zien daad? Deze twee vormen een geheel dat niet hoe anders de christenen waren. opgedeeld moet worden. Laten we een aantal bijbelse principes bekijken om een beter Dit patroon zien we terug in de vroege kerk. beeld te krijgen van de relatie tussen deze Keizer Julianus wilde in de vierde eeuw bij- twee. voorbeeld het heidendom nieuw leven in blazen. Onderdeel van zijn plan was dat in Principe 1: beide noodzakelijk elke stad gasthuizen moesten komen voor de Het eerste principe is dat allebei – woord opvang van armen. Want ‘het is een schande en daad – even noodzakelijk zijn. We heb… dat terwijl die goddeloze christenen zowel ben in de vorige bijdragen gezien dat diacohun eigen armen helpen als de onze, iedereen naal werk niet vrijblijvend is, maar dat het kan zien dat onze mensen niet door onszelf een opdracht is voor alle christenen en voor worden geholpen’. Christenen maakten in de kerk; en dat de diakenen daar leiding aan hun liefdadigheid geen ongeven. Jezus kwam zelf in derscheid in wie ze hielpen, woord en daad (Mat. 4:23). Net als Jezus heeft de en het viel de wereld op! En net zoals Jezus kwam kerk de taak en de gave om om te spreken en te dienen, Wat heeft voorrang? heeft ook de kerk de taak te spreken en te dienen We zien dat woord en en de gave om te spreken daad hand in hand gaan. en te dienen (1 Petr. 4:11). Dat klinkt eenvoudig, maar in de praktijk Als woord én daad beide een opdracht zijn, kan het best lastig zijn. Want hoe verhouden hoe kunnen wij dan bepalen welke van deze woord en daad zich echt tot elkaar? Moeten twee het meest belangrijk is? Kunnen we beze altijd samen gaan? Heeft de een voorrang palen dat sommige van de tien geboden min-

27

2016 DIENST

Derk Jan Poel

Barmhartigheid: Woord en daad in evenwicht

De zeven werken van barmhartigheid.

der belangrijk zijn dan anderen? Bestaat dan niet het gevaar voor de gedachte dat we minder energie hoeven te steken in sommige van Gods geboden? Kortom, woord en daad zijn beide geboden en daarom even nodig voor de kerk en voor christenen om ze te doen.

het herstel van de relatie met God is. Maar je helpt iemand die ziek is of hongerig, niet slechts als een opstapje daarvoor. Je helpt, omdat je de ander liefhebt!

Veroorloven Anderen menen dat evangelisatie voorSommigen menen dat evangelisatie voor- rang heeft boven diaconaat, wat dan betekent rang heeft boven diaconaal werk, waardoor dat diaconaat beperkt kan blijven tot bepaaldiaconaat een middel wordt voor het hogere de omstandigheden. De houding is dan dat doel evangelisatie. Diaconaat als worm aan diaconaat een goed idee is, zolang we ons er de hengel van evangelisatie. We dienen men- tijd en geld voor kunnen veroorloven. Maar sen dan als manier om ze zowel woord en daad zijn bij Christus te brengen. geboden van God en de Diaconaat als worm aan de Diaconale activiteiten levekerk moet in beide gehoorhengel van evangelisatie ren ons namen op voor het zaam zijn. Je komt er niet evangelisatieteam. Maar mee weg door te zeggen diaconaal werk, net als genade zelf, is een on- ‘wij kunnen het ons niet permitteren om diverdiende gunst. In Lukas 6:35 waarschuwt aconaal te zijn’. We moeten de middelen die Jezus ons ervoor om goed te doen en daar God ons heeft gegeven, gebruiken om gedan iets voor terug te verwachten. Johannes hoorzaam te zijn aan al zijn geboden. vertelt ons in zijn eerste brief dat liefde het motief is voor diaconaal werk (1 Joh. 3:17). Sommigen zijn bang voor zogenaamde rijstVanuit het oogpunt van motivatie staan evan- christenen. Weer anderen menen dat er een gelisatie en diaconaat op hetzelfde funda- bijbels bepaalde volgorde is in woord en ment. Heeft iemand uitleg nodig over Gods daad. Sommigen zijn bang voor zogenaamde redding, dan delen we die. Heeft een persoon rijst-christenen; mensen die een bepaalde medische, financiële of juridische ondersteu- geloofsbelijdenis afleggen om zo ondersteuning nodig? Uit liefde geven we dat ook. ning van de kerk te blijven ontvangen. Dan Het is ondenkbaar dat we echt van iemand is het dus de oplossing om mensen in nood kunnen houden en niet zowel het evangelie alleen te helpen wanneer deze een bepaalde willen delen alsook willen voorzien in zijn mate van interesse tonen in het evangelie. materiele, sociale en fysieke nood. Woord Maar dit is juist dé manier om rijst-christenen en daad zijn spreekwoordelijk de twee vleu- te kweken! Als we echter kijken naar het legels van het vliegtuig. Welke van de twee is ven van Jezus, dan zien we dat er geen vastdan belangrijker? Als je van iemand houdt, gestelde volgorde is in woord en daad. De dan besef je dat de meest fundamentele nood ene keer geneest Hij iemand en roept deze

28

DIENST 2016

persoon pas later op om Hem te volgen (Joh. 9:1-7, 35-41). Op andere momenten daagt Hij uit tot navolging vlak voor of direct na een genezing (vgl. Mat. 15:21-28, Mar. 5:2143). We zien dat woord en daad beide de status hebben van een gebod en dat beide zijn ingegeven door hetzelfde motief, liefde. Daarmee is het uitvoeren van beide van evenzeer belang voor de kerk en voor christenen. Principe 2: beide onafscheidelijk Een tweede principe is dat woord en daad onafscheidelijk van elkaar zijn en een wederzijds-afhankelijke relatie hebben. We moeten woord en daad echter niet met elkaar verwarren of het teveel op één hoop gooien. Bijbels gezien zijn woord en daad te onderscheiden, maar nooit van elkaar te scheiden. Dat betekent dat we niet moeten doorschieten. Diaconaat is geen worm aan de hengel van evangelisatie. Maar we moeten diaconaat ook niet teveel losmaken van evangelisatie, zodat het een vorm van sociale betrokkenheid wordt die losstaat van het evangelie.

aanpak gericht op geestelijk, sociaal, materieel en emotioneel herstel. Het Koninkrijk wordt dus verkondigd in woord én daad! Door het woord te horen, komt men tot geloof (Rom. 10:17) en geloof resulteert altijd in goede werken in het algemeen en diaconale werken in het bijzonder (Jac. 2:1-23). Tegelijkertijd hebben we gezien dat diaconale daden impact hebben en dat God deze gebruikt om harten te openen voor het evangelie (Hand. 4:32-33, Joh. 13:35, 1 Joh. 3:17-18). Er zijn tal van voorbeelden wereldwijd, waarin kerken opkwamen voor groepen mensen die gebukt gingen onder onrecht, om vervolgens te ontdekken dat die mensen ontvankelijk waren voor het evangelie. Het evangelie kon zich verspreiden, doordat de kerk zich het lot aantrok van mensen in nood en hen de helpende hand toestak. Woord en daad zijn zo dus met elkaar verbonden. Dat betekent niet dat ze dus ook altijd tegelijkertijd aan bod moeten komen, maar wel dat ze aan elkaar verbonden moeten blijven.

Principe 3: beide zijn radicaal Woord en daad staan beide in het licht van Een derde principe leert ons dat evangehetzelfde doel: de verspreiding van het Ko- lisatie, hoewel dus niet los te maken van dininkrijk van God. Diaconaat kan daar niet aconaat, de meest radicale en fundamentele los van worden gemaakt, omdat het anders problemen van mensen aanpakt. Veel menwegkwijnt. En evangelisen die zeggen dat evanHet Koningschap van Jezus satie kan niet losgemaakt gelisatie belangrijker is worden van diaconaat, dan diaconaat, baseren dit komt in zowel woord als want het uiteindelijke doel op de veronderstelling dat daad in gebroken levens is niet slechts ‘zieltjes winhet spirituele (evangelisabinnen nen’, maar het brengen van tie) belangrijker is dan het het hele leven onder het Kofysieke (diaconaat). Maar ningschap van Jezus Christus. Het Konink- is dat bijbels gezien een juiste veronderstelrijk van God betekent dat het Koningschap ling? God schiep zowel het materiele als het van Jezus in zowel woord als daad in gebro- immateriële als twee helften van de werkeken levens binnen komt. Ook armoede, ziek- lijkheid. Beide (materieel en immaterieel) te, onrecht, emotionele en sociale problemen zijn door zonde aangetast. Bovendien is het zijn een gevolg van onze zonde. Dat vraagt Gods bedoeling om volledig herstel te brenom een aanpak gericht op de hele mens. Een gen en zowel onze geesten (Heb. 12:23) als

29

2016 DIENST

Derk Jan Poel

onze lichamen (1 Cor. 15) te verlossen. Waarom is het fysieke dan minder belangrijk dan het spirituele?

kansen en de aanwezige middelen in een bepaalde situatie op een bepaald moment bepalen welke van de twee voorlopig de nadruk krijgt. We kunnen dat illustreren met een Dat gezegd hebbende, moeten we wel erken- voorbeeld. Er is een grote storm geweest en nen dat evangelisatie wel de meest radicale een huis in de buurt is geraakt door een grote van de twee is. Maar wat boom. Wat doe je? Stuur De wortel van zonde en bedoelen we daar precies je het evangelisatieteam? mee? Radicaal wordt vaak Tuurlijk niet. Je helpt met dood uitroeien met de gebruikt als extreem, maar het verwijderen van de woorden van het evangelie dat is niet in overeenstemboom en biedt de familie ming met de oorspronketijdelijk onderdak. Hier lijke betekenis van het woord. Radicaal komt heeft diaconale hulp de prioriteit. Het is navan het woord radix dat wortel betekent. Ra- tuurlijk niet altijd zo duidelijk en het vraagt dicaal gaat dus over het bij de wortel aanpak- om een goed beeld van de situatie. ken van de problemen. Onze vervreemding van God is de wortel van waaruit alle andere Die lokale context bepaalt dan dus wat in die problemen ontstaan. Armoede, fysieke ge- bepaalde fase voorrang krijgt. Er kunnen pebrokenheid, onrecht. Ze zijn allemaal het riodes zijn waarin woord en daad weliswaar gevolg van onze strijd met beide aandacht krijgen, God. Daarom is evangelimaar een van beide meer Diaconaat en evangelisatie satie de meer radicale van nadruk. Dat vraagt van een zijn als rook en vuur de twee (Rom. 10:8-13). plaatselijke kerk wel regelEr is geen fundamentelere matig eerlijke evaluatie om manier om de wortel van zonde en dood uit er voor te zorgen dat zowel woord en daad te roeien dan met de woorden van het evan- verweven zijn met het kerkelijke leven. Diagelie. conaat en evangelisatie zijn als rook en vuur. Waar de één is, is de ander nooit ver weg. Conclusie We zagen dat (1) woord en daad beide Derk Jan Poel ondersteunt en adviseert evenveel geboden en noodzakelijk zijn vanuit het Diaconaal Steunpunt kerken in de voor de kerk, want (2)woord en daad zijn GKv en NGK op het terrein van diaconaat in wederzijds afhankelijk en beide een middel kerk en samenleving. om het Koninkrijk van God te verspreiden. Desalniettemin is evangelisatie de meest radicale van de twee, omdat het de wortel van Voor gesprek alle ellende aanpakt. Wat betekent dit nu praktisch? De ervaring 1. Welke relatie hebben evangelisatie en leert dat, ondanks bovenstaande, het voor diaconaat in jouw gemeente? kerken moeilijk is om aan beide opdrachten 2. Welke van de twee heeft op dit mosteeds evenveel aandacht te geven. Maar ment de meeste aandacht? Hoe terecht misschien is dat ook wel niet de bedoeling. vind je dat? Soms vraagt de context om het stellen van prioriteiten. De soort problemen, de concrete

30

DIENST 2016

In deze rubriek vind je inspirerende voorbeelden van diaconale initiatieven in en door onze kerken. Door voorbeelden met elkaar te delen, hopen we initiatieven te vermenigvuldigen. Heb je zelf een inspirerend voorbeeld? Neem dan contact op met het Diaconaal Steunpunt (www.diaconaalsteunpunt.nl).

Inspirerende voorbeelden De Werkplaatz in Zuidhorn

De Werkplaatz is een maatschappelijke participatieplek waar vraag en aanbod elkaar ontmoeten, voor en vanuit de kerken ten behoeve van alle burgers in de gemeente Zuidhorn

Na een serie landelijke bijeenkomsten over het thema ‘werken aan werk’, georganiseerd door het Diaconaal Steunpunt en het Diaconaal Bureau van de CGK eind 2013, startte in de GKv Zuidhorn de werkgroep ’werken aan werk’. Het begin was het delen van lief en leed en het ontwikkelingsgericht trainen van werkzoekenden, maar er was behoefte om meer te doen. In de werkgroep rijpten de plannen verder en uiteindelijk werd DeWerkplaatZ opgestart. De Werkplaatz wil, geworteld in diaconale bodem, uit liefde en barmhartigheid, handen en voeten geven aan de participatiegedachte. Zij doet dit samen met kerken, organisaties en wel-

31

2016 DIENST

zijnsinstellingen. Gebruik maken van elkaars kracht zal volgens de initiatiefnemers leiden tot mooie resultaten. Perspectief bieden Het centrum doet dit onder andere door werkzoekenden perspectief te bieden op betaald werk en omscholingstrajecten aan te bieden. Door vrijwilligers en mantelzorgers te trainen, begeleiden, ondersteunen en coachen. En door werk- en stageplaatsen te zoeken voor onder andere Wajongers en hen op de werkplek te begeleiden. Concreet betekent dit dat DeWerkplaatz actief zoekt naar werkervarings- en stageplekken; en werkzoekenden en startende ondernemingen coacht en begeleid. Daarnaast helpen ze bij de thuisadministratie en verzorgen training en coaching op het gebied van omgaan met geld. Samen met het Kerkelijk Platform Zuidhorn (KPZ) helpen ze bij kleine klussen thuis of in de tuin. Tenslotte verzorgen ze cursussen, workshops en trainingen voor belangstellenden, begeleiders en leden van de werkgroepen. Meer informatie vind je op www.dewerkplaatz.nl. Dit inspirerende voorbeeld is ook opgenomen in de bundel ‘Betrokkenheid troef – inspirerende diaconale initiatieven tegen armoede in Nederland’. Deze bundel is voor €5,00 te bestellen via www.diaconaalsteunpunt.nl/winkel.

Video nieuwe kerkorde Vanaf 1 juli 2015 werken de GKv kerken met een nieuwe kerkorde. Dat heeft ook gevolgen voor het diaconaat van onze kerken. Een belangrijk doel van de nieuwe kerkorde is het versterken van de zelfstandigheid van de ambten van ouderling en diaken. Daarbij wordt ingezet op een goede samenwerking tussen deze twee vanuit de gedachte dat beide ambten werken aan de opbouw van de gemeente. In samenwerking met het deputaatschap kerkorde werd op vier locaties de cursus ‘recht doen aan diaconaat’ georganiseerd. Van de bijeenkomst in Veenendaal is een video-opname gemaakt die nu als ingekorte versie beschikbaar is op www.diaconaalsteunpunt.nl/meldpuntkerkorde. In de video wordt ook uitgebreid stil gestaan bij de nieuwe situatie rondom de talstelling. De video is daarom goed geschikt om met kerkenraad en diaconie te bekijken.

Facebook Messenger Naast telefoon en email kun je nu ook via Facebook Messenger snel en eenvoudig in contact komen met het Diaconaal Steunpunt. Installeer de app op je smartphone of ga naar www.messenger.com. Je hebt niet per se een Facebook-account nodig. Kijk voor meer informatie op www.diaconaalsteunpunt.nl/hangout-met-het-diaconaal-steunpunt/

32

DIENST 2016

Kerkrecht

Terug in het ambt

Kan dat nog, na zo’n affaire?

Kornelis Harmannij

Bart van Zundert is een joviale vent en graag gezien als ouderling. Maar op bezoek bij een jonge vrouw gedraagt hij zich iets te hartelijk. Ze doet daarover haar beklag bij de kerkenraad. Bart ziet de bui hangen en vraagt ontheffing. Dat krijgt hij. Een paar jaar later verhuist de vrouw. Daarna komt de kerkenraad bij Bart terug: mogen ze hem weer kandideren voor ouderling? Bart stemt toe. Maar uit de gemeente komt bezwaar. Een man met zo’n verleden ... Het komt vaker voor dan je zou wensen: schikt om in het ambt te dienen! dat een (voormalige) ambtsdrager ooit ‘iets’ Zij die een genuaceerder standpunt innemen, blijkt te hebben gehad wijzen op de praktijk. In met een vrouw die niet de Kan iemand met een besmet theorie kennen de gereforzijne was. Sommigen zijn verleden ooit nog dienen als meerden de mogelijkheid er zelfs om geschorst of van ambtsherstel, zelfs na ambtsdrager? afgezet. En telkens komt afzetting. Maar in werkede vraag op: is dat voor lelijkheid komt het eigenlijk venslang? Kan iemand met een besmet verle- nooit voor. Wijst dat er niet op dat het geden ooit nog dienen als ambtsdrager? woonweg niet haalbaar is? Toch vraagt ook dat weer om nuancering. Diverse antwoorden Als het echt tot afzetting kwam, is ambtsEr zijn er die zo’n (her)benoeming be- herstel inderdaad nauwelijks meer dan een schouwen als ultieme vorm van barmhartig- theoretische mogelijkheid. Maar als het een heid. Het is toch typisch affaire betrof die slechts christelijk dat je iemand Ambtsherstel komt eigenlijk in kleinere kring bekend is niet vastpint op zijn verlegeworden, zie je regelmanooit voor den, maar hem vanuit Gods tig dat zo iemand na vergenade een nieuwe kans loop van tijd wel (weer) als biedt? Zoals Petrus na zijn verloochening ambtsdrager wordt bevestigd en daarin prima van Jezus evengoed verder kon als apostel! functioneert. Anderen vinden juist dat een ambtsdrager Dus blijft de vraag zinvol: kan het, en zo ja, onbesproken moet zijn. Ze beroepen zich op onder welke voorwaarden? Hieronder een de vereisten die Paulus opsomt in 1 Timo- aanzet. teüs 3, bijvoorbeeld vers 7: zelfs buiten de gemeente moet de man “een goede reputatie Royale genade hebben, zodat hij niet in opspraak komt en Het is goed om te starten met de genade door de duivel wordt gestrikt”. Een zondaar van God. En ook om te erkennen dat het bindie berouw heeft, is (weer) welkom aan het nen de gemeente een bredere toepassing mag avondmaal, maar daarom nog niet direct ge- krijgen dan alleen het opheffen van de tucht

33

2016 DIENST

Kornelis Harmannij

(‘je mag weer aan het avondmaal’). Een zon- len langsgaan om daar hun levensverhaal te daar die zich bekeert, mag opleven binnen de vertellen. De leerlingen hangen aan hun lipgemeente als lichaam van pen. Maar ze kunnen beter Christus. Hij mag zich daar niet naar de school gaan in Het ambt is geen recht opnieuw ontplooien als de buurt waar ze vroeger en leent zich niet voor goed functionerend lid. hun misdaden pleegden. persoonlijk eerherstel Daarbij geldt voor alle leEr zal maar een jochie zitden dat niet iedereen deten dat weet: die kerel daar zelfde taak hoeft te krijgen. “Is iedereen soms heeft ooit mijn opa beroofd en in elkaar geeen apostel?” (1 Kor. 12:29). Zeker voor de slagen! ambten in de kerk geldt dat je die alleen kunt Het is belangrijk om met die gevoeligheid rebekleden als je ertoe geroepen wordt. Die kening te houden wanneer je als kerkenraad roeping komt van de kerkenraad, met hulp overweegt om ‘iemand met een verleden’ van de gemeente. Zij beoordelen of iemand als ouderling aan de gemeente voor te drageschikt is voor deze speciale taak. Ze letten gen. Ook wanneer het directe slachtoffer van op het werk van de Geest, op bijzondere ca- zijn misdragingen is verhuisd, kunnen er in paciteiten en ook op de reputatie die iemand de kring van familie of bekenden nog menheeft. sen zijn die de pijn hebben meegevoeld. Dat Het zou niet goed zijn wanneer iemand na maakt het voor hen moeilijk om de betrokken een vervelende affaire opnieuw als ambtsdra- broeder als betrouwbare ambtsdrager te ontger wordt bevestigd ‘omvangen. dat hij het zo graag deed’ Meer mogelijkheden zijn Het is belangrijk om met of ‘omdat hij al genoeg is er wanneer niet, zoals in het gevoeligheden rekening te gestraft’. Het ambt is geen voorbeeld aan het begin, de houden recht en leent zich niet voor vrouw verhuist, maar Bart persoonlijk eerherstel. Het verhuist. En dan liefst naar is een dienende functie, waartoe je geroepen een omgeving waar men hem voorheen niet wordt omdat de Geest van God je aanwijst. kende. Maar inderdaad, dat kan ook iemand zijn met een besmet verleden. De apostel Paulus Onbesproken gedrag is daarvan het bekende voorbeeld (Hand. Hier ligt de achtergrond van de aandui13:2). ding ‘onbesproken gedrag’, die nogal eens wordt gehanteerd in kerkelijke teksten. DaarGevoelige herinnering mee wordt niet gesuggereerd dat iemand zich Na zijn bekering liet Paulus zich al snel altijd keurig heeft gedragen en bijna zonder horen in Jeruzalem. Maar daar was de ont- zonde is. Wel wordt ermee aangeduid dat zijn vangst gereserveerd (Hand. 9:26). Er waren eventuele misdragingen niet in de openbaarer te veel die wisten hoe hij vroeger tegen heid zijn gekomen en dus geen publieke ophen tekeer was gegaan. Dus vlamt telkens hef hebben veroorzaakt. het wantrouwen tegen hem op (Hand. 15:1, 21:21). Paulus’ prediking draagt vooral Dat lijkt een pleidooi voor huichelarij: je vrucht in verre streken, waar men hem niet mag wel vreemdgaan, als maar niemand het van vroeger kende. merkt. Maar uiteraard is dat niet de bedoeVergelijk het met ex-criminelen, die de scho- ling. God vraagt dat we zonden belijden,

34

DIENST 2016

Kerkrecht: Terug in het ambt

allereerst tegenover hem en vervolgens te- pel nooit op dezelfde hoogte terug. Wie ooit genover de mensen die door ons toedoen verslaafd is geweest, blijft levenslang kwetszijn beschadigd. Het is echter niet nodig dat baar voor terugval. je het de hele wereld laat Zeker bij seksuele grensweten. Alsof je er trots op overschrijding kan er saGod vraagt dat we zonden bent! Verhalen over zonde menhang zijn met iemands belijden, niet dat we het de brengen verwarring: kan karakter, opvoeding en stijl hele wereld laat weten dat zomaar? Ze brengen van optreden. Dat verander in verleiding: als zelfs hij je zomaar niet en dat kan ermee wegkomt, waarom ik dan niet? Ze be- betekenen dat je hem geen taak moet geven smetten de heiligheid van de kerk en doen af- die hem in verleidelijke situaties brengt. breuk aan de reputatie van de gemeente van Vaak zal hij dat zelf ook wel erkennen. Christus. Een indicatie kan zijn hoe vaak het is misHet was altijd al een goede regel dat een ker- gegaan en hoe lang dat heeft geduurd. Als kenraad eerder maatregelen neemt bij open- iemand ooit in een dolle bui iets doms heeft bare zonden dan bij misdragingen die alleen gedaan en daar de volgende morgen al grubij een enkeling bekend zijn. Dat geldt zeker welijke spijt van had, is de kans op herhaling wanneer het een (aspirant-)ambtsdrager be- minder groot dan wanneer iemand zich hertreft. Een man met een alcoholprobleem kan, haaldelijk aan vrouwen heeft vergrepen. als hij is afgekickt, na verloop van jaren misschien worden voorgedragen als ouderling. Dus, kan het? Maar dat moet je niet doen als iedereen uit Zoals verwacht: een algemeen antwoord het dorp nog weet hoe hij ooit stomdronken valt niet te geven. Dus ook geen vlot ‘ja’ of over straat zwalkte. ‘nee’. Wel hoop ik een aantal overwegingen Dat geldt ook voor een kandidaat-ouderling te hebben aangereikt die een kerkenraad kundie in het verleden tegenover een vrouw nen helpen bij zijn eigen beraad. Voorkom over de schreef is gegaan; wanneer slechts in ieder geval dat je verstrikt raakt in de beeen enkeling daarvan weet, maakt dat zijn schuldiging dat je niet zou willen vergeven. (hernieuwde) dienst niet bij voorbaat onmo- Het gaat om meer: de inzet van de juiste pergelijk. Maar wanneer het soon, om hem te roepen een affaire betreft die uitvoor een taak waarin hij Zichzelf en anderen laten gebreid in de supermarkt en kan bijdragen aan de opproeven hoe goed onze bij de kapper is besproken, bouw van de gemeente. HERE is moet je hem niet roepen tot Het is niet barmhartig wanhet ouderlingschap. Dat is neer je iemand op een posigeen kwestie van het misgunnen van Gods tie plaatst waar hij door het publiek ongenagenade; het is wel dat we geen barrière willen dig kan worden afgebroken. Het is wel barmopwerpen voor anderen om die genade van hartig wanneer je hem een taak geeft waarin God als zuiverend te leren kennen. hij zowel zichzelf als anderen kan laten proeven hoe goed onze HERE is. Kans op herhaling Een laatste factor die meeweegt, is de Kornelis Harmannij is predikant in Best en kans op herhaling. Wie eenmaal de drempel deputaat kerkorde. van de zonde is overgegaan, krijgt die drem-

35

2016 DIENST

auteur

Rubriek auteur

36

DIENST 2016