DIENST 2E INTERNE GENEESKUNDE

studenteninformatie

i

DIENST 2E INTERNE GENEESKUNDE

WEGWIJS OP DE AFDELING...

GezondheidsZorg met een Ziel

Beste nieuw personeelslid Beste student Welkom op onze afdeling Interne Geneeskunde, met als voornaamste specialiteiten oncologie, endocrinologie en nefrologie. Met deze brochure willen we je wegwijs maken op onze afdeling. Het is een handleiding over het reilen en zeilen op de dienst, uitleg over de pathologie, de onderzoeken en behandelingen. Wij hopen dat je je vlug thuis voelt bij ons. Wij verzekeren onze goede wil en samenwerking om van jouw stage of inloopperiode een leerrijk moment te maken. Vergeet echter onze belangrijkste doelstelling niet, namelijk een kwaliteitsvolle, professionele en patiëntgerichte zorg verzekeren aan de zieken. Tijdens deze stage- of inloopperiode maak je steeds deel uit van ons team en vragen wij jouw hulp om onze doelstelling te realiseren. Deze brochure kwam tot stand door het toedoen van enkele toegewijde personen die het tot hun opdracht nemen jullie op een professionele wijze te begeleiden. Wij wensen je alvast een leerrijke stage of inloopperiode waar je met veel voldoening op kan terugblikken.

Verpleegkundig team 2e Interne Geneeskunde

Picavet Luc Hoofdverpleegkundige Van Damme Lut Adjunct-Hoofdverpleegkundige Cocquyt Charlotte Gillis Marieke Gizzarelli Sophie Huys Sofie Vandevelde Evy Stagementoren

Onthaalbrochure 2e interne geneeskunde

3

Inhoud 1

Voorstelling van 2e Interne Geneeskunde en Dagkliniek Oncologie ................................ 6 1.1 Disciplines ................................................................................................................. 6 1.2 Aantal bedden .......................................................................................................... 6 1.3 Verantwoordelijken................................................................................................... 6 1.4 Personeelsbezetting ................................................................................................. 6 1.5 Integrerende verpleegkunde .................................................................................... 6 1.6 Verwachtingen ten aanzien van studenten ............................................................... 6 1.7 Verpleegkundige dagindeling op de verpleegeenheid.............................................. 7 1.8 Meest voorkomende verpleegkundige technieken ................................................... 7 1.9 Meest voorkomende onderzoeken ........................................................................... 8 1.10 Procedures ............................................................................................................ 11

2

Profiel verpleegkundige op 2e Interne Geneeskunde en Dagkliniek Oncologie ............ 12 2.1 Persoonlijke kenmerken .......................................................................................... 12 2.2 Technische vaardigheden en theoretische kennis .................................................. 12

3

Mentorschap op de afdeling ......................................................................................... 13 3.1 De hoofdverpleegkundige ...................................................................................... 13 3.2 De mentoren ........................................................................................................... 13 3.3 De begeleidende verpleegkundigen ....................................................................... 13 3.4 De stagebegeleider ................................................................................................ 14 3.5 De studenten .......................................................................................................... 14

4

Medische oncologie ...................................................................................................... 15 4.1 Wat is chemotherapie? ........................................................................................... 15 4.2 Werking van cytostatica: dosis, dosisintensiteit en resistentie ............................... 15 4.3 Toedieningswijze van cytostatica............................................................................ 16 4.4 Poortsysteem ......................................................................................................... 16 4.5 Nevenwerkingen van chemotherapie ..................................................................... 17 4.5.1 Vermoeidheid ................................................................................................ 17 4.5.2 Gastro-intestinale bijwerkingen...................................................................... 17 4.5.3 Hematologische bijwerkingen........................................................................ 18 4.5.4 Haaruitval....................................................................................................... 19 4.5.5 Allergische reacties en huidafwijkingen ......................................................... 19 4.5.6 Urologische bijwerkingen............................................................................... 19 4.5.7 Fertiliteitsproblemen...................................................................................... 19 4.5.8 Secundaire tumoren ...................................................................................... 19 4.5.9 Neurologische complicaties ........................................................................... 19 4.5.10 Cardio-pulmonaire nevenwerkingen ............................................................ 20 4.6 Het communicatieboekje Zorgprogramma Oncologie ............................................ 20 4.7 Het oncologisch dossier ......................................................................................... 20 4.8 De bloedafname voorafgaand aan iedere kuur ....................................................... 21 4.9 Risico’s en maatregelen voor het werken met cytostatica ...................................... 21 4.10 Palliatief beleid op de afdeling ............................................................................... 22 4.11 Oncocoachen ........................................................................................................ 22 4.12 Therapiebeperkingscodes ..................................................................................... 22

4


5

5.7

Endocrinologie .............................................................................................................. 23 5.1 Wat is diabetes mellitus? ......................................................................................... 23 5.2 Classificatie van diabetes mellitus........................................................................... 23 5.3 Gevolgen van diabetes mellitus .............................................................................. 23 5.4 Hypo- en hyperglycemie ......................................................................................... 24 5.5 Wat is de diabetesconventie? ................................................................................. 25 5.6 Diabetesteam in AZ Maria Middelares .................................................................... 25 Wat doen we bij opname van een diabetespatiënt in het ziekenhuis? ........................... 25 5.8 Behandeling van diabetes mellitus ......................................................................... 26 5.9 Glycemiecontrole .................................................................................................... 27 5.10 Dag- en nachtcurve ............................................................................................... 27 5.11 Tijdstip van toediening insuline ............................................................................. 27 5.12 Injectieplaats van insuline ..................................................................................... 27 5.13 Inspuiten van insuline ............................................................................................ 28 5.14 Diabetespatiënten en onderzoeken ...................................................................... 28 5.15 Diabetes en infusietherapie ................................................................................... 28 5.16 De insulinepomp ................................................................................................... 28

6

Nefrologie ..................................................................................................................... 30 6.1 Nieren ..................................................................................................................... 30 6.2 Werking van de nieren ............................................................................................ 31 6.3 Diagnose van slechte nierwerking .......................................................................... 31 6.4 Behandelingsmethoden.......................................................................................... 31 6.4.1 Hemodialyse .................................................................................................. 31 6.4.2 Peritoneale dialyse ......................................................................................... 35 6.4.3 Niertransplantatie .......................................................................................... 37

7

Tot slot .......................................................................................................................... 37


5

1

Voorstelling van 2e Interne Geneeskunde en Dagkliniek Oncologie

1.1 Disciplines De afdeling 2e Interne Geneeskunde is gespecialiseerd in de disciplines oncologie, endocrinologie en nefrologie. 1.2 Aantal bedden De afdeling beschikt over 41 bedden. Het dagziekenhuis heeft 13 bedden en de hospitalisatieafdeling beschikt over 28 bedden Op de hospitalisatieafdeling zijn 2 kamers met sasruimte voorzien specifiek voor beschermende isolatie. 1.3 Verantwoordelijken Hoofdverpleegkundige is Luc Picavet, de adjunct-hoofdverpleegkundige is Lut Van Damme. 1.4 Personeelsbezetting Er zijn ongeveer 23 fulltime equivalenten tewerkgesteld. De werkuren van de verpleegkundigen zijn als volgt verdeeld: • Vroegdienst: 6.45 tot 15.15 uur • Avonddienst: 13.00 tot 21.30 uur • Nachtdienst: 21.00 tot 7.00 uur • Dagdienst: 8.00 tot 12.30 uur en van 14.30 tot 18.00 uur • Dagdienst in het weekend: 8.00 tot 12.00 en van 13.00 tot 17.00 uur De werkuren van de verpleeghulpen zijn van 8.00 tot 12.00 en van 14.30 tot 18.00 uur 1.5 Integrerende verpleegkunde Er wordt gewerkt volgens het principe van integrerende verpleegkunde. De verantwoordelijke verpleegkundige wordt de totaalzorg van een aantal patiënten toegewezen. Deze verpleegkundigen krijgen ondersteuning van de collega’s verpleegkundigen. Eveneens worden studenten aan een verpleegkundige toegewezen. 1.6 Verwachtingen ten aanzien van studenten Wat wij verwachten van een student: • • • • • • • •

Vriendelijkheid, stiptheid, inzet, initiatiefname, motivatie en enthousiasme Haalbare en aangepaste doelstellingen Ingevulde feedbackkaart Bij ziekte steeds de afdeling verwittigen Respecteren van privacy en beroepsgeheim Invullen van de studentenenquête op het einde van de stage Bijdragen aan een goede sfeer op de afdeling Studenten moeten bij aanvang van hun stage een medisch onderzoek doorlopen hebben. (attest afgeven bij aanvang van de stage).

6


Wat een student van ons kan verwachten: • • • • • • • • • •

Vriendelijke en behulpzame verpleegkundigen Ingevulde feedback Mogelijkheid tot inzage van literatuur (bijvoorbeeld het intranet en internet raadplegen) in onderlinge afspraak met de hoofdverpleegkundige Bijwonen van onderzoeken in onderlinge afspraak met de hoofdverpleegkundige Tussentijdse feedback en een eindevaluatie Mogelijkheid tot bijschaven van aangeleerde technieken Bijwonen van overdrachten en patiëntenbesprekingen Goede multidisciplinaire samenwerking Informatiebrochures 3°jaarsstudenten kunnen kennis maken met het dagziekenhuis oncologie

1.7 Verpleegkundige dagindeling op de verpleegeenheid • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

6.45 uur: patiëntenoverdracht van nachtdienst naar verantwoordelijke verpleegkundige. Collega’s verpleegkundigen beginnen aan ochtendverzorging. 7.00 uur: nazicht en toediening van medicatie (ook om 11 uur) 7.30 uur: ontbijt 8.00 uur: briefing naar hoofdverpleegkundige, adjunct-hoofdverpleegkundige, dagdiensten, mobiele equipe en studenten. 8.20 uur: ochtendverzorging Administratie, telefoons en labowerk Transport van patiënten mits assistentie van de verpleeghulp Opname van nieuwe patiënten 11.00 uur: middagmaal Doktersronde 13.00 uur: patiëntenoverdracht van vroegdienst naar avonddienst 13.30 uur: nazicht en toediening van de medicatie (ook om 16 uur, 20 uur) 14.00 uur: koffie Dossiers invullen 15.00 uur: namiddagverzorging 17.00 uur: avondmaal Doktersronde 18.30 uur: avondverzorging Dossiers invullen 21.00 uur: patiëntenoverdracht van avonddienst naar nachtdienst 21.30 uur: nazicht en toediening van medicatie (ook om 24, 02, 04, 06 uur) 22.00 uur: Patiëntenronde 23.00 uur: Klaarzetten van de medicatie voor ’s ochtends 24.00 uur: Patiëntenronde 02.00 uur: Patiëntenronde 04.00 uur: Nachtverslag noteren 05.00 uur: Patiëntenronde en bloedafnames

1.8 Meest voorkomende verpleegkundige technieken • •

Hygiënische verzorging van patiënten Correcte observaties (bv. bloeddruk, pols, temperatuur, melena (= zwarte stoelgang, teken van bloed in de stoelgang)) en rapporteren (mondeling en/of schriftelijk aan verpleegkundige of verantwoordelijke arts) Onthaalbrochure 2e interne geneeskunde

7

• •

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Bloedafnames door veneuze en capillaire punctie Medicamenteuze toedieningen: oraal, rectaal, vaginaal, subcutaan, intramusculair, intraveneus, via luchtweg, via hypodermoclyse, via gastro-intestinale katheter, via drain, via oogindruppeling, via percutane weg Plaatsen van intraveneuze katheters in perifere venen Blaassondage Enterale vocht- en voedseltoediening en parenterale vocht- en voedseltoediening Maagsondage en verzorging van PEG-sonde Sondevoeding toedienen Lavementen, manuele verwijdering van faecalomen Luchtwegenaspiratie Zuurstoftoediening en aërosoltherapie Preventie decubitus Aanbrengen van anti-trombose kousen en drukverbanden Verzorging traumatische wonden Gebruik van en toezicht op thoraxdrainagesysteem Verzorging en spoeling van stoma’s (colostomie, ileostomie, urostomie, cystostomie) Voorbereiding, uitvoering en toezicht op peritoneale dialyse Opvolgen en in evenwicht houden van de vochtbalans Patiënt in functionele houding brengen, eventueel met technische hulpmiddelen Staalname en collectie van secreties en excreties Voorbereiding, assistentie en instrumenteren bij medische ingrepen (bv. ascitespunctie) Voorbereiding en toediening van chemotherapeutische middelen Intraveneuze toedieningen via poortsysteem (port-a-cath) Patiënten voorbereiden op onderzoeken

1.9 Meest voorkomende onderzoeken •

Ascitespunctie: evacuerende of diagnostische afname van ascitesvocht. Afhankelijk van de hoeveelheid geëvacueerd ascitesvocht beslist de arts humane albumines intraveneus toe te dienen.

•

Bronchoscopie: de longarts kijkt in de luchtwegen met een bronchoscoop. Indien noodzakelijk gewenst kunnen kleine stukjes weefsel worden weggenomen. Slijm of spoelvloeistof kan worden afgezogen en verder worden onderzocht. Voorbereiding: - Patiënt moet nuchter zijn - Eventuele tandprothesen moeten uit - Premedicatie toedienen

•

Coloscopie: onderzoek van de dikke darm, veelal onder algemene verdoving, waarbij de dokter via de anus met een flexibele buis in de dikke darm kijkt. Voorzorgen: - Patiënt moet nuchter zijn + patiënt voorbereiden (zie protocol intranet. Moviprep drinken, vloeibare voeding daags voordien). - Patiënt wordt altijd met bed naar het endoscopielokaal gebracht - Patiënt heeft een infuus - Procedure ter voorbereiding is terug te vinden op intranet

•

CT abdomen: scanneronderzoek van de buik waarbij een contraststof via een infuus wordt ingespoten. Tijdens het onderzoek wordt een lavement met contrast gegeven. Bij de inspuiting van de contrastvloeistof via het infuus kan de patiënt een warmteopwelling krijgen.

8


Voorzorgen: - De patiënt moet nuchter zijn - De patiënt heeft een infuus •

CT schedel: scanneronderzoek van de hersenen, met of zonder contrast afhankelijk van de indicatie. Voorzorgen: - De patiënt moet NIET nuchter zijn

•

CT van de cervicale/thoracale/lumbale wervelzuil: scanneronderzoek van het skelet zonder contrast. Voorzorgen: - De patiënt moet niet nuchter zijn

•

CT thorax: scanner van de longen met of zonder contrast (hoge resolutiescan). Voorzorgen: - De patiënt moet nuchter zijn ingeval dat contraststof wordt gebruikt - De patiënt heeft een infuus

•

Dunne Darm Transit (DDT): onderzoek van het traject tussen de slokdarm en de endeldarm, waarbij een contraststof wordt gedronken. Dit onderzoek kan verschillende uren in beslag nemen. Op geregelde tijdstippen wordt een foto genomen om de evolutie van het contrast op te volgen in de gastro-intestinale tractus. Voorzorgen: - De patiënt moet nuchter zijn - De patiënt verwittigen met betrekking tot de lange duur van het onderzoek

•

Duplex arterieel/veneus: onderzoek van de bloedvaten (carotis, femoralis, poplitea,…) door middel van ultrasone geluiden (= geluidstrillingen, die door hun hoge frequentie niet meer hoorbaar zijn voor het menselijk oor).

•

Duplex van de abdominale vaten: Voorzorgen: - De patiënt moet nuchter zijn

•

Echografie: onderzoek op basis van ultrasone geluiden.

•

Echo-endoscopie: onderzoek door middel van een endoscoop met echosonde waarbij een echografie inwendig wordt uitgevoerd. Dit gebeurt meestal onder een lichte algemene verdoving. Voorzorgen: - De patiënt moet nuchter zijn

•

Echografie van het abdomen: Voorzorgen: - De patiënt moet nuchter zijn

•

EEG: elektro-encefalografie: neurofysiologisch onderzoek waarbij de activiteit van de hersenen wordt nagegaan.

•

EMG: elektromyografie Onderzoek waarbij de werking van de zenuwen en de spieren wordt onderzocht. Bij onderOnthaalbrochure 2e interne geneeskunde

9

zoek van de zenuwen plaatst de neuroloog verschillende elektroden op armen en/of benen van de patiënt. De zenuw wordt op verschillende plaatsen elektrisch geprikkeld waardoor hand of voet gaat bewegen. Bij onderzoek van de spieren prikt de arts met een heel dun naaldje in de spieren. De patiënt moet de spieren een aantal keer aanspannen. •

ERCP: endoscopische retrograde cholangiopancreaticografie Therapeutisch en/of diagnostisch onderzoek van de galwegen waarbij de dokter een flexibele buis via de maag naar de twaalfvingerige darm voert. Hier bevinden zich de uitgangen van de galwegen en de alvleesklier. De arts brengt contrastvloeistof in de galwegen. Vervolgens maakt de arts foto’s van de galwegen en de alvleesklier. Voorzorgen: - De patiënt moet nuchter zijn - De patiënt heeft een infuus - Eventuele tandprothesen moeten uit - De patiënt wordt altijd met bed naar de afdeling radiologie gebracht

•

Gastroscopie: maagonderzoek in het endoscopielokaal waarbij de dokter met een flexibele buis tot in de maag kijkt. Dit onderzoek duurt ongeveer 15 min. Het onderzoek is niet pijnlijk maar kan wel ongemakken geven. Voorzorgen: - De patiënt moet steeds nuchter zijn - Tandprothesen moeten altijd uit

•

Isotopenscan: dit is een onderzoek waarbij een scan wordt gemaakt met behulp van een lichtradioactieve stof. Dit onderzoek wordt vaak gedaan om onder andere uitzaaiingen in het skelet op te sporen. De radioactieve stof wordt met een injectie via een ader in het bloed gebracht. Na enkele uren is die stof in het skelet en worden er foto’s gemaakt. Hierop ziet men de mate waarin op bepaalde plaatsen in het skelet radioactieve stof wordt gecapteerd. Dit geeft de arts informatie over de mogelijke aanwezigheid van bijvoorbeeld uitzaaiingen. Na twee dagen is de radioactieve stof via de urine en ontlasting weer uit het lichaam.

•

IVP: intraveneuze pyelografie Onderzoek waarbij röntgenfoto’s van het nierbekken wordt gemaakt met behulp van een contrastmiddel. Voorzorgen: - Patiënt moet nuchter zijn

•

Leverbiopsie: een biopt wordt genomen van de lever waardoor eventuele afwijkingen t.h.v. de lever door middel van microscopisch onderzoek kunnen worden vastgesteld. Voorzorgen: - Patiënt moet nuchter zijn - Postpunctie: observatie parameters (aandacht voor bloeding) - Patiënt mag niet opstaan gedurende 4 uren

•

Lumbale punctie: afname van lumbaal vocht, diagnostisch of soms evacuerend. Nadien wordt al dan niet een bloedafname genomen afhankelijk van de arts. Na het onderzoek wordt de patiënt gestimuleerd om veel te drinken zodat opnieuw snel lumbaal vocht kan worden geproduceerd. De patiënt wordt geobserveerd voor postpunctie hoofdpijn. De patiënt heeft bedrust na het onderzoek op voorschrift van de arts.

•

Nierbiopsie: de arts prikt transcutaan met een holle naald in de nier (onder echografie of CT-

10


scanner) en neemt een stukje nierweefsel weg. Het nierbiopt wordt door middel van microscopisch onderzoek verder onderzocht op afwijkingen. Voorzorgen: - Patiënt moet nuchter zijn - Postpunctie: observatie parameters (aandacht voor bloeding) - Patiënt mag niet opstaan gedurende 4 uren - De dag na punctie controle echografie (bloeding) •

NMR (MRI, MR): nucleaire magnetische resonantie Scanner op basis van magnetisatie, beeldinformatie wordt bekomen door het maken van doorsneden van het menselijk lichaam d.m.v. de registratie van verdeling en dynamische eigenschappen van in trilling gebrachte waterstofkernen in de weefsels en lichaamsvloeistoffen. Voorzorgen: - Patiënt mag geen juwelen, pacemaker,… dragen. - Opgepast met holter, steeds vermelden.

•

Oogonderzoek: dit onderzoek is belangrijk op de afdeling want een verminderd zicht komt vaak voor bij diabeten.

•

Pleurapunctie: de arts brengt een naald in tussen twee ribben, tot in de holte tussen de 2 longbladen. Het geëvacueerde pleuravocht wordt zo nodig verstuurd voor nader onderzoek. Bij een ontlastende punctie wordt vocht tussen de longvliezen afgezogen. Vochtophoping tussen de longvliezen kan immers de long in verdrukking brengen en hierdoor benauwdheid veroorzaken.

•

Rectoscopie: onderzoek waarbij het rectum ( = laatste gedeelte van de dikke darm) onderzocht wordt met een endoscoop. Voorzorgen: - Patiënt moet een fleet krijgen vlak voor het onderzoek

•

Sternale/crista punctie: onderzoek waarbij de arts met een naald in het sternum/crista prikt en langs deze naald wat beenmerg opzuigt voor verder microscopisch onderzoek.

1.10

Procedures

Procedures kan je raadplegen op het intranet (Verpleegkunde en Paramedisch > Procedures).


11

2

Profiel van de verpleegkundige op 2e Interne Geneeskunde en Dagkliniek Oncologie

2.1 Persoonlijke kenmerken • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Eerlijk Betrouwbaar Kunnen omgaan met kritiek Positieve ingesteldheid Vlotte omgang met collega’s en bereidheid tot bieden van onderlinge hulp Verantwoordelijkheidszin Empathisch vermogen Voldoende draagkracht (kunnen omgaan met zware pathologie, terminale patiënten) Vermogen tot goede informatieoverdracht Goed observatievermogen Goede multidisciplinaire samenwerking Initiatiefname Probleemoplossend vermogen Goede samenwerking met artsen Vermogen tot zelfkritiek Sterk aanpassingsvermogen Vermogen om kalm te blijven in stresserende en crisissituaties Bereidheid tot bijscholing met betrekking tot de verschillende disciplines Studentvriendelijk zijn en educatieve vaardigheden ontwikkelen Goede technische vaardigheden ontwikkelen Stabiele persoonlijkheid Flexibiliteit Zelfzorg van patiënten stimuleren Strikte handhygiëne

2.2 Technische vaardigheden en theoretische kennis Wat de technische vaardigheden en theoretische kennis betreft, verwijzen we naar het inloopplan dat je als nieuw personeelslid zal ontvangen. Het inloopplan is een werkdocument dat door de hoofdverpleegkundige en de werkgroep BOIH (Begeleiden en Opleiden van Intreders en Herintreders) werd ontwikkeld. Dit document omvat een afdelingsgebonden activiteitenlijst met alle verpleegtechnische handelingen, attitudes en vaardigheden eigen aan een afdeling. Het inloopplan is bedoeld als leidraad bij het inwerken op een eenheid en koppelt de te verwerven vaardigheden, attitudes en kennis aan een tijdslimiet of tijdslijn. Meer uitleg over dit inloopplan is terug te vinden in een procedure op het intranet.

12


3 3.1

Mentorschap op de afdeling De hoofdverpleegkundige

Takenpakket: • Creëren van een werkkader voor mentorschap. • Bewaken van het mentorschap. • Meebewaken van de opdracht van de begeleidende verpleegkundigen inzake feedback. • Opstellen van het werkrooster van de student. • Communiceren van veranderingen omtrent roostering naar de studenten toe. • Functioneren als contactpersoon met het opleidingsinstituut. 3.2

De mentoren

De stagementoren op de afdeling hebben een specifieke verantwoordelijkheid voor de opvang en begeleiding van studenten. De mentoren dragen bij tot een positief leerklimaat tijdens de stageperiode. Vanuit een studentvriendelijke houding zal men zoveel mogelijk de student aanmoedigen om zelf zijn verantwoordelijkheid op te nemen in zijn groeiproces tot autonoom professioneel handelen. Op onze afdeling wordt gewerkt met vier mentoren (Huys Sofie, Gizzarelli Sophie, Vandevelde Evy en Gillis Marieke). Toch is het de taak van elke verpleegkundige om met studenten samen te werken. Takenpakket: • Doen bij voorkeur de rondleiding op de afdeling. In sommige gevallen kan dit overgenomen worden door de hoofdverpleegkundige of gedelegeerd worden aan een begeleidende verpleegkundige. • Samen met de student worden de individuele leerdoelen bekeken en kan de planning van de zorg hierop worden geënt. • Kunnen werkbegeleidingen doen, maar doen ze niet alleen of niet allemaal. • Volgen de feedbackformulieren op en bevragen zich bij de betrokken verpleegkundigen indien er problemen zijn omtrent feedback. • De stagementoren doen de tussentijdse evaluatie en eindevaluatie met alle betrokken partijen. • Hebben een aantal contacten met de student en dit in functie van beschikbaarheid van de mentoren. • Bewaken de inhoud van de informatiebrochure voor studenten van de afdeling en geven veranderingen door aan de dienst Communicatie. 3.3

De begeleidende verpleegkundigen

Onder begeleidende verpleegkundigen wordt verstaan alle verpleegkundigen die werken met studenten op een verpleegeenheid maar geen mentor zijn. De verpleegkundige fungeert als rolmodel in de zorgverstrekking zowel op technisch als psychosociaal vlak. Takenpakket: • Begeleiden de studenten tijdens het zorgproces. • Geven zowel mondeling als schriftelijk feedback over het functioneren van de student. • Signaleren problemen met betrekking tot de student aan de mentor. Onthaalbrochure 2e interne geneeskunde

13

• 3.4

Kunnen eveneens betrokken worden in de tussentijdse en/of eindevaluatie van de student. De stagebegeleider

Elke student wordt gedurende de stage begeleid door een leraar of docent verbonden aan de school. Uitgangspunten: • Betrokkenheid en indien mogelijk aanwezigheid bij de tussentijdse - en eindevaluatie van de student. • Wekelijks contact met de eenheid. • Betrokkenheid bij het aanpakken van probleemstudenten: bereidheid tot werkbegeleiding. • Uitklaren van het verwachtingspatroon, concrete leerdoelen. Indien de student aan het einde van de eerste stageweek nog niet werd begeleid door de voorziene begeleider of hiermee nog geen concrete afspraken maakte, is hij/zij genoodzaakt contact op te nemen met de school. 3.5

De studenten

Uitgangspunten: • De student heeft bij aanvang zijn/haar leerdoelen geformuleerd. • De leerdoelen worden in overleg met de mentor verder gespecificeerd. • De student is verantwoordelijk voor invullen en opvolgen van de feedback. • Een student kan naar bepaalde onderzoeken/behandelingsmethoden op een andere eenheid gaan kijken mits duidelijk afspraken met de betrokken hoofdverpleegkundigen (en artsen).

14


4

Medische oncologie

Een eerste belangrijke specialiteit van de afdeling 2e Interne Geneeskunde is medische oncologie. In de volgende rubrieken van deze informatiebrochure omschrijven we de verpleegkundige aandachtspunten met betrekking tot deze specialiteit. In het ziekenhuis zijn verschillende artsen werkzaam naargelang de specificiteit van de aandoening. De behandeling van kanker is een erg complexe materie. De voornaamste kankertherapieën zijn heelkunde, bestraling en chemotherapie. Heelkunde wordt toegepast als het kwaadaardig weefsel goed lokaliseerbaar is en operatief volledig kan worden verwijderd. Als het kwaadaardige gezwel goed lokaliseerbaar is, maar niet kan of mag verwijderd worden, kan radiotherapie worden aangewend. Als het kwaadaardige weefsel niet lokaliseerbaar of erg verspreid is over het lichaam, is men verplicht het langs medicinale weg te vernietigen of te stabiliseren. Dit kan met celdodende medicijnen, cytostatica genoemd, of met hormonen. Wat de behandeling van kanker betreft spitsen we ons in deze brochure toe op het toedienen van chemotherapie. Tweede Interne Geneeskunde is immers de enige afdeling in het ziekenhuis waar chemotherapie wordt toegediend. 4.1

Wat is chemotherapie?

De medicijnen die bij chemotherapie worden gebruikt, worden cytostatica genoemd. Ze zijn in staat cellen te doden of celdeling af te remmen. Ze doen dit door op een bepaald moment in het ontwikkelingsproces van een kankercel in te grijpen en die ontwikkeling stop te zetten. Sommige van deze middelen tasten de cel aan op het moment dat deze net aan het rijpen is, andere op het tijdstip dat het DNA in de celkern wordt aangemaakt, terwijl weer andere pas in het geweer komen wanneer de cel op het punt staat zich te delen. Om een zo groot mogelijk effect van cytostatica te bekomen, krijgen patiënten vaak een combinatie van verschillende soorten. Dit doet men omdat de medicijnen elkaars werking kunnen versterken of aanvullen. Cytostatica komen via de bloedbaan in het hele lichaam terecht. Daardoor kunnen ze, behalve op de tumor, ook op eventuele uitzaaiingen in het lichaam inwerken. Cytostatica werken niet alleen in op de kankercellen, maar tasten ook gezonde cellen aan. 4.2

Werking van cytostatica: dosis, dosisintensiteit en resistentie

Er bestaat een verband tussen de dosis die men van een bepaald cytostaticum geeft en de tumorrespons: hoe hoger de dosis chemotherapie die men kan toedienen, hoe meer tumorcellen gedood kunnen worden. Het resultaat zal ook afhangen van de gevoeligheid van een bepaalde tumor voor een bepaald cytostaticum. Deze celgevoeligheid varieert sterk. Het optreden van nevenwerkingen heeft echter geen enkel verband met de efficiëntie van de medicatie. Dit wil zeggen dat het niet is, omdat een patiënt veel moet braken en haarverlies heeft, dat het een zeer efficiënte therapie is en omgekeerd. Het niet reageren van een tumor op chemotherapie wordt resistentie genoemd. Sommige tumoren hebben een intrinsieke resistentie. Hiermee wordt bedoeld dat de cytostatica vanaf het begin geen invloed hebben op dit soort kanker. Tumoren, die bij de aanvang wel gevoelig waren voor een cytostaticum kunnen in de loop van de behandeling resistent worden. Resistentie is de voornaamste oorzaak dat met chemotherapie dikwijls geen genezing wordt bereikt. Het gebruik van combinatietherapieën gaat de resistentievorming tegen. Onthaalbrochure 2e interne geneeskunde

15

Naast de celresistentie bestaat er een lokalisatieresistentie. De bijzondere eigenschappen van de bloed-hersenbarrière maken dat cytostatica niet in het hersenweefsel kunnen binnendringen. Naast de dosis is ook de dosisintensiteit van belang. Dit is de tijdspanne waarbinnen het cytostaticum wordt toegediend. Dit heeft verband met de kans dat het tumorweefsel krijgt om zich tussen de cytostaticakuren te herstellen. Wanneer de chemotherapie curatief wordt toegepast, wordt de dosisintensiteit bij voorkeur zo hoog mogelijk gehouden. De toxiciteit voor het gezond weefsel is hierbij de beperkende factor. 4.3

Toedieningswijze van cytostatica

a.

Peroraal

Een aantal cytostatica worden in het maagdarmkanaal niet door zuren en enzymen afgebroken en kunnen via deze weg worden opgenomen. b.

Intraveneus

Dit is de meest gebruikte therapievorm. De totale hoeveelheid cytostatica komt dan in de bloedbaan en de bereikte bloedspiegels zijn hoog. Chemotherapie kan toegediend worden langs een perifeer infuus, een centraal infuus of een poortsysteem. Meer informatie over dit poortsysteem kunt u lezen in de rubriek 4.4. c.

Regionaal

Hieronder verstaat men de toediening van het cytostaticum in de directe omgeving van de tumor, bijvoorbeeld intra-peritoneaal of intra-pleuraal. d.

Intramusculair of subcutaan

Dit wordt eerder uitzonderlijk toegepast. De toegediende dosis zal hier dan ook zeer laag zijn omwille van het grote gevaar voor weefselnecrose. 4.4

Het poortsysteem

Een poortsysteem is een subcutane poort die wordt geïmplanteerd bij de patiënt. De poort is van buitenaf slechts te zien als een kleine zwelling onder de huid. Dagelijkse verzorging is niet nodig en de aanwezigheid van het poortsysteem heeft geen invloed op de dagelijkse activiteiten. Een poort bestaat enerzijds uit een kleine injectiekamer waarin de naald wordt geprikt (bloedafname, IV-therapie). Anderzijds zorgt een dun, flexibel siliconen slangetje ervoor dat de medicijnen in de bloedbaan worden gebracht. Het poortsysteem wordt tijdens een kleine chirurgische ingreep geplaatst en dat gebeurt onder algemene verdoving. De chirurgische procedure is relatief eenvoudig en de patiënt mag de dag van de ingreep reeds het ziekenhuis verlaten. Eenmaal de poort onderhuids geplaatst, is deze klaar om op een gemakkelijke manier medicatie in de bloedbaan te brengen en/of om bloedmonsters af te nemen. Om toegang tot het systeem te verkrijgen wordt door de huid en het siliconenmembraam geprikt met een speciale poortnaald tot op de bodem van het reservoir. De medicijnen of vloeistoffen gaan via de naald in het reservoir en komen direct in de bloedcirculatie. Na elke behandeling wordt de poort en de katheter met 20 cc fysiologische oplossing doorgespoeld. Door het inspuiten van 5 cc heparine 100 I.E./ml wordt een heparineslot gecreëerd. Dit om te voorkomen dat er verstoppingen in het systeem ontstaan. 16


Dergelijke poort kan ongeveer 2000 keer worden aangeprikt zonder dat de aanprikschijf gaat lekken. Op de afdeling is een informatiebrochure over het poortsysteem beschikbaar. Deze brochure wordt aan patiënten, bij wie een poort aangewezen is, meegegeven. Eveneens is op het intranet de procedure over het poortsysteem beschikbaar. Op onderstaande foto’s is het poortsysteem afgebeeld.

Afb. 1: Het poortsysteem wordt aangeprikt

4.5

Afb. 2: Het poortsysteem en zijn onderdelen

Nevenwerkingen van chemotherapie

4.5.1 Vermoeidheid De meeste patiënten die chemotherapie krijgen, voelen zich moe en lusteloos. De oorzaak is dat het lichaam hard moet werken om de aantasting van de gezonde cellen weer ongedaan te maken. Daarnaast speelt ook de psychische belasting van ziekte en behandeling een rol. Als de behandeling ten einde is, zal de vermoeidheid in de meeste gevallen geleidelijk afnemen, maar dit kan jaren duren. 4.5.2 Gastro-intestinale bijwerkingen a. Misselijkheid en braken De oorzaak van nausea is niet goed gekend. Bij nausea is de maagmotiliteit vertraagd of komt deze tot stilstand en er ontstaat retroperistaltiek van de twaalfvingerige darm. Er wordt minder maagzuur afgescheiden en de speekselvorming neemt toe. Nausea kan gepaard gaan met bleekheid, transpiratie, versnelde pols, koud en klam aanvoelen. Patiënten zorgen er best voor dat ze geen lege maag hebben. Het is dus beter 6 of 8 keer per dag kleine hoeveelheden te eten in plaats van 2 of 3 keer per dag een hele maaltijd. Ook ijsblokjes en koolzuurhoudende dranken (bijvoorbeeld cola) kunnen helpen. Voor de behandeling van misselijkheid en braken zijn verschillende anti-emetica voorradig. De keuze van het product in een optimale dosis en schema is meestal gebaseerd op persoonlijke ervaringen van de arts, de kostprijs en de eventuele nevenwerkingen. Vaak gebruikte producten zijn onder andere Zofran ), Motilium ), Primperan ), Novaban ), Litican ). b. Diarree Diarree is het gevolg van de vernietiging van de sneldelende cellen van het gastro-intestinaal stelsel. Het probleem is van tijdelijke aard. Eens de maag- en darmcellen opnieuw hersteld zijn, verdwijnt de diarree. Mogelijks kan de diarree ook veroorzaakt worden door infecties of stress. Onthaalbrochure 2e interne geneeskunde

17

c. Constipatie Bepaalde cytostatica en anti-emetica (Zofran ) kunnen de darmperistaltiek verminderen, waardoor de werking van de darmen vermindert. d. Stomatitis Bepaalde cytostatica kunnen de slijmvliezen aantasten en kleine, soms erg hinderlijke en pijnlijke wondjes veroorzaken, vooral in en rond de mond. De eetlust van de patiënt zal nog meer afnemen en het risico van infecties zal verhogen. De eerste symptomen doen zich meestal voor vanaf de 4e dag nadat de eerste dosis cytostatica werd toegediend. Lokaal is er mogelijks roodheid, een wit beslag, oedeem en ulceratie van de slijmvliezen. Op het intranet is een standaard verpleegplan beschikbaar voor de verzorging van stomatitis bij chemotherapiepatiënten. 4.5.3 Hematologische bijwerkingen Beenmergonderdrukking of myelosuppressie treedt op als gevolg van het onderdrukken van de celaanmaak in het beenmerg. De gevolgen hiervan zijn: een daling van de witte bloedcellen, de rode bloedcellen en de bloedplaatjes wat zich uit in respectievelijk neutropenie, anemie en trombopenie. a. Neutropenie Als er te weinig witte bloedcellen – leukocyten – in het lichaam zijn, neemt de natuurlijke weerstand af en wordt de kans op infectie groter. De aanmaak herstelt zich spontaan. Voor elke kuur wordt de hematologische status gecontroleerd. Wanneer deze onder een bepaald minimum is gedaald, kan dit een reden zijn om de toediening tijdelijk uit te stellen. Ook kan de arts beslissen om te starten met het toedienen van groeifactoren, zoals Neupogen , Neulasta . Bij het dalen van de neutrofielen tot 500 of lager wordt de patiënt in beschermende isolatie verpleegd. Hierbij verwijzen we naar de procedure ‘beschermende isolatie’ die terug te vinden is op het intranet. b. Anemie Een tekort aan rode bloedcellen – erytrocyten – en een daling van de hemoglobine-concentratie betekent anemie. Niet alleen cytostatica maar ook aantasting van het beenmerg door tumorcellen (bv. leukemie) en bloedverlies kunnen anemie veroorzaken. Symptomen zijn bleke gelaatskleur, het koud hebben, moe en duizelig zijn, kortademigheid, hartkloppingen, oorsuizingen en koude voeten. Patiënten met anemie krijgen vaak bloed toegediend. Hierbij verwijzen we naar de procedures ‘Packed cells’ en ‘Leukocytenvrije Packed cells’ die terug te vinden zijn op het intranet. Bovendien kan de arts beslissen om de patiënt groeifactoren toe te dienen. Voorbeelden hiervan zijn: Eprex ), Neo Recormon ) en Aranesp ). c. Trombopenie Chemotherapie zal ook het aantal trombocyten doen verminderen, waardoor het risico op bloedingen toeneemt. Het normale aantal bloedplaatjes ligt tussen de 100 000 en 400 000. Bij een tekort aan deze bloedplaatjes kunnen patiënten last hebben van een bloedneus, bloedend tandvlees, veel bloedverlies bij verwondingen, blauwe plekken zonder zich te stoten, rode stervormige plekjes (petechiën) op de onderbenen. Soms wordt een bloedplaatjestransfusie toegediend, maar meestal herstelt de aanmaak zich spontaan. Hierbij verwijzen we naar de procedure ‘Trombocyten’ die terug te vinden is op het intranet.

18


4.5.4 Haaruitval Niet van iedere behandeling met cytostatica wordt de patiënt kaal. Wel wordt het haar slap, breekbaar en dof. Als er wel haaruitval optreedt, valt niet alleen het hoofdhaar uit maar ook de wimpers, wenkbrauwen, oksel- en schaamharen. De haaruitval begint ongeveer 3 à 4 weken na het starten van de therapie. Na het stopzetten van de therapie groeien de haren meestal weer terug. Het verlies kan een negatieve invloed hebben op het zelfbeeld of het kan een belemmering geven om in contact te treden met de omgeving. Het is belangrijk om de patiënt op de hoogte te stellen van het bestaan van haarstukjes en sjaaltjes. De verpleegkundige bezorgt de patiënt een terugbetalingsattest voor een haarstukje. Ook op nagels kan verkleuring optreden. Bovendien kunnen ze afbrokkelen of ribbelig worden. Over het algemeen zijn deze klachten van tijdelijke aard. 4.5.5 Allergische reacties en huidafwijkingen Bepaalde cytostatica kunnen een vlekkerige en droge huid veroorzaken. Mogelijke allergische reacties zijn: erytheem, urticaria, ernstige bronchospasmen, anafylactische shock. 4.5.6 Urologische bijwerkingen Mogelijke afwijkingen zijn hemorragische cystitis, nierfunctiestoornissen en jicht. Hemorragische cystitis ontstaat wanneer er een te hoge concentratie afbraakproducten van cytostatica in contact komen met het slijmvlies van de blaaswand. De patiënt aanraden voldoende te drinken is belangrijk. Bij nierinsufficiëntie slaan de afbraakproducten van cytostatica neer in de niertubuli en verstoppen deze. Jicht ontstaat door een verhoging van het urinezuur in het bloed. 4.5.7 Fertiliteitsproblemen a. Bij mannen Cytostatica kunnen de spermatogenese en de hormonale evenwichten beïnvloeden. Het effect is afhankelijk van het toegediende cytostaticum. Het herstel van de spermatogenese kan zeer laattijdig plaatsvinden, zelfs na meerdere jaren. Tot definitieve steriliteit kan slechts besloten worden indien 3 jaar na het einde van de behandeling de spermatogenese nog niet op gang gekomen is. b. Bij vrouwen Vrouwelijke patiënten vertonen meestal amenorrea (= wegblijven van de menstruatie). De menstruele cyclus kan zeer onregelmatig worden. Ze kunnen klachten hebben die vooral te maken hebben met een gebrek aan oestrogenen, warmteopwellingen, een droge vagina en dyspareunie (= pijn direct na coïtus). 4.5.8 Secundaire tumoren Chemotherapie en radiotherapie zijn zelf in staat maligne tumoren te induceren. Men ziet dan voornamelijk acute leukemieën, non-Hodgkin lymfomen en vaste tumoren. 4.5.9 Neurologische complicaties Patiënten klagen vaak over de onmogelijkheid fijne bewegingen uit te voeren. Onthaalbrochure 2e interne geneeskunde

19

4.5.10 Cardio-pulmonaire nevenwerkingen a. Cardiaal Een beperkte groep van cytostatica is cardio-toxisch. Ritmestoornissen en pericarditis kunnen optreden. b. Pulmonair De mogelijkheid bestaat in het optreden van pneumonitis die kan evolueren naar longfibrose. Deze toxiciteit kan niet voorkomen worden en is gewoonlijk irreversibel en progressief. Symptomen kunnen zijn kortademigheid, niet-productieve hoest en tachypnoe. 4.6

Communicatieboekje Zorgprogramma Oncologie

Het communicatieboekje Zorgprogramma Oncologie is ontworpen om de communicatie te bevorderen tussen de oncologische patiënt, artsen en medewerkers van de dienst Oncologie en de zorgverleners in de thuissituatie van de patiënt. Naast de belangrijkste contactgegevens vindt u hierin ook hoofdstukken met meer specifieke informatie. Er zijn ook invulbladen voorzien. Hierin worden opmerkingen vermeld over de behandeling en/of verzorging. Ook specifieke medicatie kan hier worden vermeld. Het boekje blijft eigendom van de betrokken patiënt. Alle op- of aanmerkingen vanuit de thuissituatie kunnen hierin vermeld worden. Er wordt aan de patiënt gevraagd om het boekje mee te nemen bij elk bezoek aan het ziekenhuis, huisarts, ... a

De informatiebrochure chemotherapie

Twee verpleegkundigen van de afdeling hebben in 1998 als eindwerk een informatiebrochure opgesteld voor patiënten die chemotherapie krijgen. De brochure heeft als doel op een beknopte en overzichtelijke manier weer te geven wat chemotherapie inhoudt en hoe men in het ziekenhuis te werk gaat. Ze is bestemd voor zowel ambulante als gehospitaliseerde patiënten. De brochure maakt deel uit van het communicatieboekje. De patiënt brengt het communicatieboekje bij iedere kuur mee naar het ziekenhuis en noteert er data van volgende behandeling en afspraken. b

Het voorlichtingspakket

Om het geheel van bijwerkingen duidelijk te maken aan de patiënt werken de verpleegkundigen met zelfzorgkaarten. Dit is een voorlichtingspakket. Het bestaat zowel voor chemotherapie als voor radiotherapie. Het is een instrument om de voorlichtingstaak van de verpleegkundige verder te ondersteunen en om het effectief zelfzorggedrag van patiënten te verhogen. Het pakket is samengesteld uit losse informatiefolders. Per nevenwerking is een kaart voorzien. Dit laat toe om een geïndividualiseerd pakket samen te stellen rekening houdend met de te verwachten nevenwerkingen naargelang de aard van de behandeling. Dit pakket wordt ingevoegd in het communicatieboekje. Een absolute voorwaarde voor het gebruik van deze folders is dat een mondelinge toelichting niet ontbreekt. Het persoonlijk contact met de patiënt blijft steeds van primair belang. 4.7

Het oncologisch dossier

Voor iedere patiënt die chemotherapie krijgt toegediend, wordt een oncologisch dossier gemaakt. Dit dossier bevat verschillende gegevens van de patiënt en wordt op de afdeling bewaard. 20


Enkele belangrijke gegevens in het oncologisch dossier • Naam, adres van de patiënt, telefoonnummer van familie of vertrouwenspersoon • Diagnose • De behandelende arts • Aantal chemokuren dat de patiënt reeds toegediend kreeg • Het lichaamsoppervlak wordt berekend aan de hand van gewicht en lengte: Lichaamsoppervlakte = √ lengte (cm) x gewicht (kg) / 3600 m2 •

Het gewicht: voor elke toediening van chemotherapie wordt de patiënt gewogen. Het gewicht dat bij de allereerste behandeling wordt gemeten, wordt als standaardgewicht genomen. Afhankelijk van de gewichtsschommeling zal de arts de dosis van de chemotherapie aanpassen De lengte Bloedgroep: patiënten die chemotherapie krijgen, moeten geregeld bloed krijgen De thuismedicatie: bepaalde medicatie kan de werking van chemotherapie beïnvloeden Schema van de chemotherapie die de patiënt toegediend krijgt Bloeduitslagen: voor elke kuur wordt een bloedafname gedaan

• • • • • 4.8

De bloedafname voorafgaand aan iedere kuur

Vooraleer de chemotherapie voorgeschreven wordt door de arts en besteld wordt aan de apotheek, moet een bloedafname en –onderzoek plaatsvinden. De arts wordt op de hoogte gebracht van de resultaten en beslist of er al dan niet chemotherapie zal worden toegediend. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de belangrijkste bloedwaarden. # Rode bloedcellen # Witte bloedcellen # Trombocyten

Hematocriet > 30 % > 3.000 > 100.000

Hemoglobine > 10

Bij platinumderivaten moet eveneens ureum (15-45mg/dl) en creatinine (0,5-0,9 mg/dl) worden bepaald. 4.9 • • • •

•

•

Risico’s en maatregelen voor het werken met cytostatica Op de verpleegafdeling worden steeds “nitril” handschoenen gebruikt als bescherming tijdens de manipulatie en toediening van cytostatica en de verzorging van chemopatiënten. Werken met cytostatica is verboden voor zwangeren en vrouwen die borstvoeding geven Eten en drinken is verboden tijdens de manipulatie van cytostatica Bij verwondingen en prikaccidenten - Je handschoenen onmiddellijk uittrekken - De wonde laten bloeden - De wonde onder koud stromend water houden - Verwittig de verantwoordelijke arts en nadien ook de arbeidsgeneesheer Bij extravasatie (volg de standaardprocedure ® zie roze kaart) - Extravasatiekit raadplegen - Arts verwittigen - Op het intranet is het staand order ‘extravasatie cytostatica’ terug te vinden. Bij morsen = decontaminatie na ongewilde vrijstelling - Extravasatie- en/of ongevallenkit raadplegen - Altijd wegwerpdoeken gebruiken - Mondmasker P3 en nitril handschoenen gebruiken Onthaalbrochure 2e interne geneeskunde

21

• •

- Met absorberende geplastificeerde doeken (bv. Bedonderleggers van Euron) van buiten naar binnen opdeppen - Overvloedig naspoelen met water - Opruimkit is ter beschikking in de verpleegpost Alle materiaal en afval van chemopatiënten moet als risicoafval worden beschouwd. Bijgevolg moet dit afval in een speciale container worden gedeponeerd. Wanneer een chemopatiënt naar een andere dienst wordt overgebracht, moet de betrokken afdeling (bv. de afdeling radiologie) hiervan vooraf worden verwittigd. De chemotherapie wordt tijdelijk onderbroken indien de patiënt naar de dienst Radiologie of Radiotherapie gaat.

4.10

Palliatief beleid op de afdeling

In het ziekenhuis is geen palliatieve eenheid aanwezig, wel een palliatief begeleidingsteam. Dit kan worden ingeschakeld op initiatief van de patiënt zelf, zijn familie, de behandelende arts(en) of de verpleegkundigen. Dit team staat in voor een optimale pijn- en symptoomcontrole en schenkt aandacht aan het persoonlijk comfort. Het team zorgt voor een menswaardige begeleiding van de patiënt en zijn omgeving. De teamleden Palliatieve Zorgen zijn: • Palliatief arts: dr. Peter Burvenich, dr. Ann Rosseels • Palliatief coördinator: dhr. Marc Merchier • Palliatief verpleegkundige: mevr. Mieke Louis • Pastor: mevr. Sigrid Ceulemans, mevr. Annelie Beyaert, dhr. Philippe Bafort • Psychologe: mevr. Erna Dietens, mevr. Sarah Hauspie, mevr. Karolien Rondelez 4.11

Oncocoachen

Om de integrale oncologische zorg, waarin de patiënt centraal staat, verder uit te bouwen schakelt het ziekenhuis oncocoachen in. Zij moeten het leven in het ziekenhuis een stuk dragelijker maken. De oncocoach is de ‘personal coach’ van de patiënt. Met kennis, vaardigheden en empathie gaat hij mee op pad met de patiënt en zijn naasten, geconfronteerd met kanker. Hij wordt het vast aanspreekpunt en is zo de tolk van de patiënt in het ziekenhuis. De oncocoach werkt nauw samen met de behandelende artsen, huisarts, verpleegkundigen, psychologen, palliatief team, pastorale dienst en sociale dienst. Zijn unieke positie zorgt ervoor dat de patiënt over de beste middelen beschikt tijdens zijn moeilijke reis. • • • • •

Borstkliniek: dect. 6626 Mevr. Dominique Kerremans: dect. 6628 Mevr. Frederica Moro: dect. 6629 Mevr. Linda Rouges: dect. 6627

4.12

Therapiebeperkingscodes

Het blad “Therapiebeperkingscodes” (form. 978) wordt opgemaakt bij elke gehospitaliseerde patiënt. Dit blad komt vooraan in de map van het verpleegdossier. Toelichting bij de codes: zie procedure therapiebeperking - afspraken therapiecodes (omschrijving van de 5 codes). Terug te vinden op Intranet.

22


5

Endocrinologie

Een tweede belangrijke specialiteit van de afdeling 2e Interne Geneeskunde is endocrinologie. Binnen deze specialiteit worden voornamelijk patiënten opgenomen met diabetes mellitus. Op de afdeling verblijven verschillende groepen diabeten. Ten eerste worden er patiënten opgenomen bij wie de diagnose diabetes recent werd vastgesteld. Een aangepaste behandeling per patiënt wordt opgesteld met als doel de normoglycemische waarden te bereiken en het voorkomen van complicaties. Vervolgens worden vaak patiënten opgenomen bij wie reeds de diagnose diabetes werd vastgesteld maar die door één of andere oorzaak zijn ontregeld. Een laatste groep patiënten is deze waarbij complicaties optreden en verdere behandeling noodzakelijk is. 5.1

Wat is diabetes mellitus?

Diabetes mellitus is een chronische stofwisselingsziekte die wordt veroorzaakt door een absoluut of relatief tekort aan insuline, hetzij door een auto-immune destructie van de bèta-cellen van de pancreas, hetzij door een combinatie van een defect van de insulinesecretie door de bèta-cellen en van een insulineresistentie ter hoogte van de spiercellen en de lever. 5.2

Classificatie van diabetes mellitus

a.

Type 1 diabetes

Insuline wordt aangemaakt in bepaalde cellen, namelijk de eilandjes van Langerhans in de alvleesklier. Bij mensen met type 1 diabetes zijn deze cellen vernietigd door het eigen afweersysteem. De alvleesklier maakt dus geen insuline meer aan. Omdat insuline nodig is om suikers uit het bloed naar de lichaamscellen te brengen, moeten diabeten met deze vorm iedere dag zelf insuline inspuiten. Anders blijft het glucosegehalte in het bloed veel te hoog. Type 1 diabetes ontstaat in korte tijd en meestal bij mensen onder de dertig jaar. In de afgelopen tien jaar is het aantal kinderen met deze vorm van diabetes verdubbeld. b.

Type 2 diabetes

Bij type 2 diabetes maakt het lichaam meestal nog wel zelf insuline aan, maar niet genoeg. Of de insuline kan zijn werk niet meer goed doen. Door jarenlang te veel en ongezond eten, weinig beweging en overgewicht kan het lichaam ongevoelig worden voor insuline. Er wordt dan onvoldoende glucose uit het bloed gehaald. Ook de vetstofwisseling is vaak ontregeld. Deze soort diabetes komt op steeds jongere leeftijd voor. 5.3

Gevolgen van diabetes mellitus

a.

Micro- en macroangiopatische verwikkelingen

De wanden van de kleinere bloedvaten worden het snelst beschadigd, dit geeft voornamelijk schade aan de bloedvaten in de ogen en nieren. Ook grote bloedvaten kunnen worden aangetast, dit geeft een grotere kans op hart- en vaatziekten. Hartinfarcten, hersenbloedingen, verhoogde bloeddruk en verkalkingen ter hoogte van bloedvaten komen daarom bij diabetespatiënten meer voor.

23


b. Retinopathie De bloedvaten kunnen dunner worden in het netvlies van het oog, zodat er lekkage van bloed kan optreden door de bloedvaatjes heen. Stukjes netvlies kunnen afsterven met als ergste gevolg blindheid. Daarom moet de diabeet geregeld worden gecontroleerd door een oogarts. c.

Nefropathie

Stoornissen in de kleine bloedvaatjes van de nier veroorzaken afwijkingen (nefropathie). Dit levert in het beginstadium nog geen klachten op. Hoe langer de afwijkingen bestaan, hoe slechter de nieren hun zuiverende functie kunnen uitoefenen. Afbraakproducten van eiwitten en andere stoffen kunnen niet meer door de nieren worden verwerkt en komen daardoor in het bloed terecht. De patiënt ondervindt hier oorspronkelijk weinig klachten van, maar het is wel te meten in het bloed en de urine. Op lange termijn kan ernstige nierbeschadiging optreden. d.

Neuropathie

Een verhoogd glucosegehalte in het bloed tast ook de verschillende zenuwen aan. Hierbij kunnen gevoelsstoornissen, tintelingen, spierzwakte en kuitkrampen voorkomen. De stoornissen aan de zenuwen zorgen er uiteindelijk voor dat het pijngevoel minder wordt. Met het gevolg dat eventuele beschadigingen en/of infecties in de voet niet meer gevoeld worden. Daarom is een goede voetverzorging van groot belang. 5.4

Hypo- en hyperglycemie

Onderstaande tekeningen vatten de verschillende symptomen van hypo- en hyperglycemie samen.


24

AANDACHT! • Steeds de Novopen 3 gebruiken als de patiënt moet worden bijgespoten. • Elke patiënt krijgt dus individueel een ‘Novopen 3’ ter beschikking tijdens de duur van de opname. • Bij ingebruikname worden de patiëntengegevens op de pen voorzien. • Bij ontslag blijft de pen eigendom van het ziekenhuis, dus nooit meegeven met de patiënt. 5.5

Wat is een diabetesconventie?

Dit is een overeenkomst tussen het R.I.Z.I.V. (= Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering) en een erkend centrum voor diabetologie. Het centrum verschaft testmateriaal aan diabetespatiënten die aan zelfcontrole doen mits zij aan bepaalde voorwaarden voldoen. De voornaamste voorwaarde is het feit dat de patiënt zich minimaal 2 insuline-injecties per dag toedient. 5.6

Diabetesteam in A.Z. Maria Middelares

Het diabetesteam is een groep van medici en paramedici die zorgen verleent aan ambulante en gehospitaliseerde patiënten. Het betreft hier zowel geconventioneerde als niet geconventioneerde diabetici. In het kader van dit team wordt tevens aan kwaliteitszorg en -bewaking gedaan en gezorgd voor interne en externe bijscholing. •

Dokters endocrinologen:

Dr. André Carlier Dr. Paul Taelman

•

Hoofdverpleegkundige:

Liliane De Gucht

•

Diabetesverpleegkundigen ambulante patiënten: Marleen De Meyer Veerle Couck

•

Diabetesverpleegkundigen gehospitaliseerde patiënten: Annie Simkens 3.2: Lieven Dhaenens D5: Koen Burghgraeve

•

Diëtiste:

Elise Seghers Lien Van Remoortere

•

Podoloog:

Gilles De Pourcq

•

Psycholoog:

Katrien D’Haese

5.7

Wat doen we bij opname van een diabetespatiënt in het ziekenhuis?

Vragen waar de patiënt in behandeling is, wie de behandelende endocrinoloog is en het aantal insuline-injecties per dag. De diabetesverpleegkundigen moeten worden gecontacteerd en twee opnameklevers moeten aan hen worden bezorgd. Ook de dieetkeuken wordt verwittigd. Belangrijk is te vermelden of de patiënt al dan niet insuline krijgt ingespoten. 25


5.8

Behandeling van diabetes mellitus

a. Dieet De voeding is een belangrijk onderdeel van de diabetesbehandeling. Zonder een aangepaste voeding kan men noch met bloedsuikerverlagende pilletjes noch met insuline een goede controle verkrijgen. Kleine eenvoudige aanpassingen in het bestaande voedingspatroon, onder deskundige begeleiding van een diëtist, kunnen al voldoende zijn om het gewenste doel te bereiken en zijn op langere termijn meestal beter vol te houden dan radicale veranderingen die op langere termijn geen stand houden. Het voedingsadvies voor type 1 diabetes, die steeds met insuline behandeld worden, bestaat naast een gezonde voeding uit een goede spreiding van de koolhydraatbronnen. Kennis van voedingsmiddelen die koolhydraten bevatten is essentieel om een juist evenwicht te verkrijgen tussen voeding, insuline en beweging. Veelal moet vaker op een dag gegeten worden (hoofd- en tussenmaaltijden), afhankelijk van de soort insulinetherapie. Door meerdere malen per dag te eten, wordt de hoeveelheid koolhydraten beter over de dag verspreid en is er een kleinere kans op een plotse sterke verhoging van de bloedglucosewaarde. Type 2 diabetes gaat vaak gepaard met overgewicht waardoor een matig energiebeperkt dieet uiterst belangrijk is. Door te vermageren kunnen de weefsels opnieuw gevoelig worden voor de nog aanwezige insuline in het lichaam. b.

Per orale antidiabetica

Type 2 diabetes wordt meestal behandeld met tabletten. Die versterken de werking van de insuline die er nog is, of zetten de alvleesklier aan tot een hogere productie van insuline. Wanneer het hoofdprobleem insulineresistentie is dient de behandeling er vooral op gericht te zijn deze resistentie te verbeteren met biguaniden (bv. Glucophage ) of glitazones (bv. Avandia ) Bij een hoofdprobleem van insulinetekort zullen medicaties worden toegediend die de eigen insulinesecretie stimuleren, namelijk sulfonylurea (bv. Daonil , Diamicron , Amarylle , Glurenorm ) of gliniden (bv. Novonorm ). c.

Insulinetherapie

Insuline-afhankelijke patiënten moeten steeds met insuline worden behandeld. In functie van het typische glycemieprofiel van de patiënt zal een keuze moeten worden gemaakt van het insulinepreparaat, het aantal injecties per dag en het tijdstip van inspuiting. De doelstelling van iedere diabetestherapie is het zo dicht mogelijk benaderen van een normoglycemische toestand. d.

Diabeteseducatie

De diabeet moet als een volwaardige partner kunnen functioneren in het onder controle houden van zijn ziekte. Naast de talrijke taken die de diabeet moet uitvoeren, ondervindt de diabeet ook vele sociale problemen die de ziekte met zich meebrengt. Een goede educatie is belangrijk om deze zaken en taken aan te kunnen. Als diabeet moeten volgende punten zeker in acht worden genomen: een regelmatig leven, gewichtscontrole, gezonde voeding, lichaamsbeweging, een goede zelfcontrole en regelmatig op consultatie gaan bij de dokter. e.

Beweging van de diabetespatiënt

Een regelmatige lichaamsbeweging is vooral bij type 2 patiënten aan te raden om de insulinereOnthaalbrochure 2e interne geneeskunde

26

sistentie ter hoogte van de spieren te verlagen. Bovendien heeft een regelmatige lichaamsbeweging een goed effect op de lipiden. Ook bij type 1 patiënten is bewegen aan te raden, maar hier zijn de aanpassing van de calorie-inname en de insuline onontbeerlijk. 5.9

Glycemiecontrole

Diabetespatiënten op de afdeling hebben een dagfiche en hun glycemiewaarde wordt meermaals per dag gecontroleerd door middel van een capillaire vingerprik. Voor de juiste uitvoering hiervan verwijzen wij naar de procedure hiervan op het intranet. AANDACHT! • Tijdens de opname mag bij de glycemiecontrole nooit het toestel van de patiënt worden gebruikt! 5.10

Dag- en nachtcurve

Vaak wordt bij diabetespatiënten een dagen/of een nachtcurve uitgevoerd. Deze procedures zijn eveneens terug te vinden op het intranet. 5.11

Tijdstip van toediening insuline

SOORT INSULINE Snelwerkende insuline Snelwerkende insuline analoog Traagwerkende insuline

TYPE INSULINE Actrapid Novorapid , Humalog

TIJDSTIP VAN TOEDIENING 30’ voor de maaltijd Direct voor de maaltijd

Insulatard

Traagwerkende insuline analoog Gemengde insuline

Lantus , Levemir

Voor het slapen gaan of volgens doktersvoorschrift Voor het slapen gaan of volgens doktersvoorschrift 30’ voor de maaltijd

Uitzondering

5.12

Mixtard 10 , Mixtard 30 , Mixtard 50 Novomix

Direct voor de maaltijd (Novomix bevat Novorapid )

Injectieplaats van insuline

SOORT INSULINE Ultrasnelwerkende en snelwerkende insuline Ultrasnelwerkende en traagwerkende insuline Standaardmengsels

INJECTIEPLAATS In de buik In de dijen en de billen In de dijen en de billen

AANDACHT! • Het rotatieschema wordt aan de binnenkant van de kleerkast van de patiënt gehangen en wordt bij elke inspuiting afgetekend. Roteren van de inspuitplaats is belangrijk om hyperdystrofie (= bindweefselvorming van de huid) te vermijden. • Bij ontslag van de patiënt moet dit schema uit de kast verwijderd worden en aan het verpleegkundig dossier worden toegevoegd.

27


5.13

Inspuiten van insuline

Voor het inspuiten van insuline verwijzen we naar de procedure ‘subcutaan inspuiten van insuline’ die terug te vinden is op het intranet en die door het educatieteam eveneens wordt gebruikt om de patiënt correct te leren inspuiten. Wat betreft de toediening van insuline met een pen zijn eveneens twee procedures terug te vinden op het intranet: • Subcutaan inspuiten van insuline met Novopen 3 en Humapen ergo • Subcutaan inspuiten van Lantus insuline met Optipen Pro 1 AANDACHT! • In het ziekenhuis mag de naald slechts éénmaal worden gebruikt. Na elke inspuiting wordt de naald steeds van de pen verwijderd. Dit om te vermijden dat er luchtbellen in de penfill met insuline zouden terechtkomen. • Insulinepennen worden nooit in de koelkast bewaard. Reserve insuline wordt in de groentelade van de koelkast bewaard. Eénmaal de flacon aangeprikt is mag de insuline op kamertemperatuur worden bewaard, dan is de flacon ongeveer een maand houdbaar. Op een groene sticker wordt de datum genoteerd van in gebruikname van de flacon. • De vervaldatum steeds controleren! 5.14

Diabetespatiënten en onderzoeken

Indien een diabetespatiënt een onderzoek moet krijgen waarbij hij vooraf nuchter moet zijn, worden twee schema’s toegepast op de afdeling die je kan terugvinden op het intranet: • Schema diabetespatiënt die moet nuchter blijven • Schema diabetespatiënt die moet nuchter blijven na ontbijt Het is mogelijk dat de arts de dag voordien individuele instructies doorgeeft voor de patiënt aan de verpleegkundige. 5.15

Diabetes en infusietherapie

In het kader van infusietherapie bij diabetespatiënten verwijzen we naar twee procedures op het intranet: • Diabetes en neutralisatie van infusen • Insuline infuus bij ontregelde diabetes AANDACHT! • Wanneer insuline aan een infuus wordt toegevoegd, wordt steeds de Novopen 3 gebruikt die beschikbaar is op de afdeling. • De langste insulinenaald 12 BD wordt gebruikt 5.16

De insulinepomp

De insulinepomp dient continu onderhuids een kleine hoeveelheid insuline toe. De insulinepomp bevat een elektronisch en een mechanisch gedeelte. De pomp bestaat uit een computergestuurde motor die werkt op batterijen met een levensduur van 6 tot 8 weken. Naargelang het type moet men de insuline zelf optrekken of heeft men kant en klare ampullen gevuld met insuline. In de pomp wordt uitsluitend snelwerkende of ultrasnelwerkende insuline gebruikt. De infusie gebeurt via een katheter waaraan een naald wordt verbonden en subcutaan wordt geplaatst. Er zijn verschillende soorten naalden, maar men verkiest de teflon naalden gezien deze minder allergische reacties geven. De naald wordt geplaatst in de buik enkele centimeters van de navel. Bij het plaatsen van een nieuwe naald, steeds een nieuwe plaats kiezen, dus wisselen Onthaalbrochure 2e interne geneeskunde

28

van buikzijde. De insulinepomp geeft een continu basale insuline af waardoor het basaal ritme wordt bepaald. Deze dosissen kunnen in stappen van 0.1 E ingesteld worden. De bolussen worden telkens voor de maaltijden gegeven en worden aangepast aan de maaltijden. Deze dosissen worden ingesteld per 0.5 E. De insulinepomp moet niet worden afgekoppeld indien de patiënt de gewone radiografieën ( RX thorax, maag- en darmfoto’s,… .) ondergaat. Maar bij een NMR moet de pomp worden afgekoppeld. Alle patiënten met een insulinepomp behoren tot een insulinepompconventie. De patiënt met een insulinepomp dient zich 6 dagen per week, 4 keer per dag te prikken. Eén dag in de week moet de patiënt zich 8 keer testen. Wanneer er een patiënt met een insulinepomp wordt opgenomen in het ziekenhuis blijft de patiënt zijn eigen materiaal en meettoestel gebruiken. Op de kamer van de patiënt wordt elke handeling genoteerd op een specifiek volgblad dat door de patiënt wordt ingevuld. De diabetesverpleegkundige wordt ook verwittigd.

29


6

Nefrologie

Een belangrijke specialiteit van de afdeling 2e Interne Geneeskunde is nefrologie. Veel patiënten worden er opgenomen met acute of chronische nierinsufficiëntie. In de volgende rubrieken van deze informatiebrochure omschrijven we de problematiek en behandelingsmethoden met betrekking tot deze specialiteit. Meer informatie met betrekking tot deze discipline kan je verkrijgen op de kunstnierafdeling en het intranet. Bovendien werd de brochure “Wat als de nieren niet meer werken” ontwikkeld voor patiënten met nierproblematiek. In het ziekenhuis zijn 5 nefrologen (artsen gespecialiseerd in nierziekten) werkzaam: dr. De Vleeschouwer, dr. Bernaert, dr. Hannon, dr. Deman en dr. Schurgers. De nefrologen moeten steeds worden gecontacteerd wanneer er zich acute problemen voordoen met nefrologiepatiënten. 6.1

Nieren

Elke persoon heeft meestal 2 nieren. Ze liggen retroperitonaal aan beide zijden van de wervelzuil en worden beschermd door een dik vetkapsel. Het bovenste gedeelte van de nier ligt onder de onderste ribben. De nier heeft ongeveer de grootte van een vuist. De nier bestaat uit 3 delen: de schorslaag, de merglaag en het nierbekken. In de schorslaag bevinden zich de nefronen ( = nierfilters) waarin het bloed wordt gefilterd. Elke nier bevat ongeveer één miljoen nefronen. Een nefron bestaat uit een kluwen van zeer fijne buisjes ( = tubuli) en bloedvaatjes ( = glomeruli). De glomerulus is het filterapparaat van de nieren. Hier wordt de ‘voor-urine’ gevormd. De ‘voor-urine’ of het filtraat wordt via een buizenstelstel naar het niermerg gebracht. Op weg naar het niermerg wordt er terug vocht uit de ‘voor-urine’ gehaald ( = resorptie). Uiteindelijk blijft er urine over die in het nierbekken wordt geloosd. Via de urineleiders komt de urine vervolgens in de blaas. Onderstaande foto geeft een doorsnede weer van de nier.

Afb. 4: Doorsnede van de nier


30

6.2

Werking van de nieren

De nieren hebben meerdere functies: • De nieren scheiden het overtollig vocht uit. • De nieren scheiden de afvalstoffen uit. Ze houden de samenstelling van de lichaamsvochten in evenwicht. • De nieren produceren hormonen, onder andere voor de bloeddrukregeling en voor de bloedaanmaak. Hiervoor zorgt het hormoon erythropoëtine ( = epo). • De nieren produceren vitaminen, onder andere voor een goede beenderstructuur. 6.3

Diagnose van slechte nierwerking

De enige manier om de werking van de nier te controleren, is onderzoek van het bloed en de urine. Dit kan gebeuren bij de huisarts, die bij abnormale resultaten de patiënt naar de nefroloog verwijst. De meting van de nierwerking gebeurt aan de hand van de bepaling van de creatinineklaring. Creatinine is een afbraakproduct dat vrij komt uit de spieren bij inspanning en dat grotendeels door de nieren wordt uitgescheiden. Aan de hand van een bloedafname in combinatie met verzameling van de urine gedurende 24 uur wordt bepaald hoeveel creatinine per minuut door de nieren wordt uitgescheiden. Bij normaal werkende nieren is dit 120 ml per minuut. Bij slecht werkende nieren is dit veel minder. Regelmatige opvolging van de nierwerking door de nefroloog is noodzakelijk vanaf een creatinineklaring van 40 ml per minuut. Dit wordt de pre-dialysefase genoemd. Afhankelijk van de symptomen kan men bij een creatinineklaring tussen 15 en 40 ml per minuut geholpen worden met geneesmiddelen en dieet. Bij minder dan 15 ml per minuut is een niervervangende therapie nodig. 6.4

Behandelingsmethoden

Er zijn 3 behandelingsmethoden: hemodialyse, peritoneale dialyse en niertransplantatie. 6.4.1 Hemodialyse a.

Wat betekent ‘hemodialyse’?

Hemodialyse is het zuiveren en corrigeren van het bloed door middel van een kunstnier (= een kunstmatige filter) en het verwijderen van het overtollig vocht uit het lichaam door diezelfde kunstnier. De kunstnier neemt dus gedeeltelijk de werking van de zieke nier over. Hemodialyse wordt enkel uitgevoerd op de kunstnierafdeling. De patiënten worden van onze afdeling na telefonisch contact met de haemodialyseverpleegkundige naar de kunstnierafdeling gebracht met rolstoel of per bed. b.

De toegangsweg

Om het bloed via een pomp door de kunstnier te laten vloeien, is een goede toegangsweg tot de bloedbaan nodig. Hiervoor zijn twee mogelijkheden. Enerzijds een inwendige fistel en anderzijds een dialysekatheter. • Een fistel Een arterioveneuze fistel is de inwendige (= onder de huid) verbinding tussen een slagader (= arterie) en een ader (= vene). Deze verbinding, meestal in de arm, wordt door een chirurg aangelegd tijdens een ingreep onder korte verdoving. Deze verdoving kan algemeen of plaatselijk 31


zijn. De patiënt verblijft postoperatief gedurende enkele dagen in het ziekenhuis. Deze ader kan nadien aangeprikt worden met één of twee naalden naargelang de noodzaak. Tijdens de verzorging van dergelijke patiënten kan je de fistel voelen trillen met je hand en eveneens horen ruisen. Onderstaande foto geeft een arterioveneuze fistel weer die wordt aangeprikt met één naald.

Afb. 5: De arterioveneuze fistel

LET OP! • • • • •

Nooit de bloeddruk nemen aan de fistelarm Nooit de fistel gebruiken voor bloedafnames Nooit de patiënt spannende kledij aandoen over de fistel. Let op met uurwerken Altijd bij zwelling en roodheid, etter of koorts de arts verwittigen Altijd de arts verwittigen indien de fistel niet meer ruist of trilt


32

•

De dialysekatheter

De dialysekatheter is een buisje uit kunststof dat in een groot bloedvat wordt geplaatst. Een gedeelte van de katheter blijft buiten het lichaam zichtbaar. Dit buisje wordt ingebracht door de arts onder plaatselijke verdoving ter hoogte van de hals- of liesstreek. Soms is het echter noodzakelijk dat de chirurg de katheter inplant onder algemene verdoving. De plaats waar het buisje door de huid gaat, wordt steeds afgedekt met een steriel verband. Er kan onmiddellijk met de dialysebehandeling gestart worden, in tegenstelling met de fistel, waarbij men meestal enkele weken moet wachten. In dit geval is de katheter tijdelijk. De katheter kan echter blijvend worden gebruikt bij mensen waarbij geen fistel kan worden aangelegd (bv. bij slechte bloedvaten). Op onderstaande foto’s is deze dialysekatheter afgebeeld.

Afb. 6: Tijdelijke dialysekatheter (type subclavia)

Afb. 7: Permanente dialysekatheter

LET OP! • • • • • • c.

Nooit zelf het verband vervangen. Het wordt steeds vervangen door de dialyseverpleegkundige Nooit de katheter of het verband nat maken, bijvoorbeeld tijdens het wassen van de patiënt Nooit het citraat- of heparineslot van een afgesloten dialysekatheter doorspuiten Altijd de kunstnierafdeling verwittigen als het verband loskomt, vochtig of bebloed is Altijd de nefroloog verwittigen bij koorts, jeuk, pijn, branderig gevoel ter hoogte van de insteekplaats Altijd de nefroloog verwittigen indien de katheter verstopt is Regelmaat van de dialysebehandeling

De eerste week wordt de dialyseduur geleidelijk aan opgebouwd. Op de kunstnierafdeling wordt meestal het volgende schema gebruikt: • Dag 1: 2 uren dialyse; • Dag 2: 2,5 uren dialyse; • Dag 3: 3 uren dialyse; • Enz. tot de gewenste dialyseduur (meestal 4 uren).

33


Vanaf de tweede week wordt een vast schema van drie dialysedagen per week voorzien: • Maandag – woensdag – vrijdag; • Dinsdag – donderdag – zaterdag. En dit telkens tijdens de voor- of namiddag. d.

Belangrijke aandachtspunten bij nierdialysepatiënten

•

Gewicht Het opvolgen van het gewicht is heel belangrijk bij dialyse. De zieke nier kan het overtollig vocht onvoldoende verwijderen, waardoor de patiënt minder gaat urineren en vocht opstapelt hoofdzakelijk door het drinken van vloeistoffen. Gedurende de dialysebehandeling wordt dit extra vocht onttrokken, zodat men na de dialyse steeds hetzelfde gewicht heeft. Dit wordt het ideale gewicht genoemd. Dit gewicht wordt bepaald door de nefroloog. De zorgverlener op de afdeling dient de hoeveelheid vocht die de patiënt tot zich neemt te observeren en te beperken.

•

Voeding - Vocht en zout Het komt er op aan vocht te beperken én zout te vermijden. Zout bevat immers natrium waardoor het lichaam vocht gaat ophouden. Bovendien geven zout en zoute etenswaren een dorstgevoel. - Eiwitten Eiwitten zijn nodig voor de opbouw van onze cellen. Een tekort aan eiwit in de voeding doet vermageren en vermindert de weerstand in het lichaam tegen infecties. Een teveel aan eiwit geeft aanleiding tot teveel fosfor en ureum in het bloed (zie verder). Het is dus van belang een evenwicht te vinden tussen beide. - Kalium Bijna alle voedingsmiddelen bevatten kalium, maar ook de levensnoodzakelijke eiwitten en vitaminen. Een te hoog kaliumgehalte in het bloed kan nadelige gevolgen hebben voor het hart en kan zelfs leiden tot hartritmestoornissen en/of hartstilstand.

. - Fosfor (en calcium) Fosfor komt voor in alle eiwitrijke voedingswaren en staat samen met calcium in voor de opbouw van het bot. Een te hoog fosforgehalte in het bloed geeft ontkalking van het bot met breuken tot gevolg. De vrijgekomen kalk hoopt zich samen met het fosfor op het weefsel en de bloedvaten. Dit kan aanleiding geven tot verkalking van hart- en bloed vaten waardoor de kans op hart- en vaatziekten verhoogt. Jeuk, pijn aan de gewrichten, misselijkheid,… kunnen wijzen op een te hoog fosforgehalte in het bloed. •

Besluit Als zorgverlener is het belangrijk bij opname duidelijk op de maaltijdaanvraag te vermelden of de patiënt al dan niet hemodialyse krijgt. Tijdens de opname dient de verpleegkundige eetgewoontes te observeren en de arts probeert deze bij te sturen op basis van de bloeduitslagen. De diëtiste kan eveneens worden ingeschakeld om op geregelde tijdstippen met de patiënt het dieet te bespreken.


34

e.

Meest gebruikte geneesmiddelen

•

Erythropoëtine: Eprex , Neorecormon , Aranesp Erythropoëtine ( = epo) wordt door de nier geproduceerd en dient voor de aanmaak van de rode bloedcellen. Bij zieke nieren gebeurt dit minder en ontstaat bloedarmoede waardoor de patiënt zich moe voelt. Dit kan verholpen worden door één tot drie maal per week epo toe te dienen. Dit product dient steeds in de frigo bewaard te worden.

•

Ijzer: Venofer Epo kan maar werkzaam zijn als er voldoende ijzer in het lichaam is. Door de voortdurende aanmaak van rode bloedcellen wordt er continu ijzer verbruikt, wat vaak aanleiding geeft tot ijzertekort.

•

Vitaminen De dieetvoorschriften kunnen bepaalde vitaminetekorten met zich meebrengen. - Vitamine D: Rocaltrol of Alpha-Leo beschermt tegen botontkalking. Deze tabletten worden steeds na de dialyse ingenomen. - Vitamine C: Upsavit zorgt voor een betere opname van het ijzer. - Vitamine B: Befact Forte wordt gegeven ter bescherming van de zenuwtakken. Deze ontsteken vaak door opstapeling van afvalstoffen. - Foliumzuur: Folavit beschermt tegen slagaderverkalking en is onmisbaar bij de aanmaak van rode bloedcellen.

•

Fosforbinders: Calciumcarbonaat, Aluminiumhydroxide, Renagel Dieet volstaat niet altijd om het fosfor en het calcium in het bloed onder controle te houden. Vaak is het noodzakelijk om meermaals per dag fosfaatbindende geneesmiddelen te nemen. Deze binden het vrije fosfor in de darmen en helpen het calciumtekort in het lichaam te corrigeren. De capsules worden door de apotheker zelf bereid en moeten tijdens de hoofdmaaltijd ingenomen worden. Indien de patiënt Calciumcarbonaat en Aluminiumhydroxide moet innemen, moet het ene voor de maaltijd en het andere na de maaltijd worden ingenomen.

•

Kaliumbinder: Calcium-Kayexalate Dit poeder bindt het kalium ter hoogte van de darmen. Het wordt best bij de hoofdmaaltijd ingenomen.

6.4.2 Peritoneale dialyse Zoals bij hemodialyse is peritoneale dialyse ( = PD) een niervervangende behandeling om afvalstoffen en overtollig vocht uit het bloed te verwijderen. Bij PD maakt men gebruik van het buikvlies als filter. Dit is in tegenstelling tot hemodialyse, waar men een kunstmatige filter, een ‘kunstnier’ gebruikt. a.

Het buikvlies

Het buikvlies, ook peritoneum genoemd, is een natuurlijke filter. Dit wil zeggen dat dit vlies reeds bij de geboorte aanwezig is. Het peritoneum is een enorm goed doorbloed vlies dat tevens ook halfdoorlaatbaar is. Dit vlies bekleedt de buikholte in het lichaam, alsook de buikorganen. Het vormt een soort zak. De inhoud van deze zak wordt de peritoneale holte genoemd. Door de eigenschap van halfdoorlaatbaarheid en de grote doorbloeding wordt het buikvlies als dialysemembraan gebruikt. Met PD zullen afvalstoffen en overtollig vocht uit het bloed door de poriën van het buikvlies kunnen afgevoerd worden. Bloedcellen zijn echter te groot en kunnen er bijgevolg niet door. 35


b.

Peritoneale dialysekatheter

Om het buikvlies als dialysemembraan te kunnen gebruiken, is een toegangsweg naar dit peritoneum en de peritoneale holte nodig. Daarom wordt een peritoneale dialysekatheter door de huid ingeplant. Onder algemene of lokale verdoving wordt een insnede door de chirurg in de buikwand en de buikspieren gemaakt. De katheter wordt opgeschoven tot in de peritoneale holte. Onderstaande foto geeft deze peritoneale dialysekatheter weer.

Afb. 8: de peritoneale dialysekatheter

c.

Peritoneale dialysevloeistof

De PD-vloeistof is verpakt in een kiemvrij systeem met een lege uitloopzak en een volle inloopzak. De twee zakken zijn verbonden door een Y-stuk. Het uiteinde past op de PD-katheter. De volle zak bevat een speciale kiemvrije vloeistof met elektrolyten en glucose. De samenstelling en de hoeveelheid vloeistof zijn héél belangrijk voor het afvoeren van de afvalstoffen en het overtollig vocht uit het lichaam. Daarom bestaan er PD-vloeistoffen in verschillende concentraties en volumes. Hier spelen de begrippen ‘osmose’ en ‘diffusie’ een specifieke rol. d.

Peritoneale dialysebehandeling

Een PD-behandeling start met het aankoppelen op kiemvrije manier van het PD-systeem aan de PD-katheter van de patiënt. Vervolgens worden drie stappen doorlopen: •

Uitloop De PD-vloeistof aanwezig in de buikholte laat men uitlopen via de PD katheter in de lege zak van het PD-systeem. Deze vloeistof is verzadigd van afvalstoffen en het bevat overtollig vocht van de patiënt

•

Inloop Bij de inloop laat men de volle zak met verse PD-vloeistof op lichaamstemperatuur via dezelfde PD-katheter in de buik van de patiënt lopen. Dan wordt het PD-systeem afgekoppeld. Verblijftijd Dit is de tijd dat de PD-vloeistof in de buik van de patiënt verblijft. In deze tijd gebeurt het onttrekken van de afvalstoffen, het uitwisselen van elektrolyten en het aanzuigen van overtollig vocht uit het bloed van de patiënt. Hier is de concentratie en het volume van de PDvloeistof belangrijk.

•


36

e.

Soorten peritoneale dialyse

Het uitvoeren van een peritoneale dialysebehandeling kan volledig handmatig gebeuren. Dit noemt men Continue Ambulante Peritoneale Dialyse of CAPD. Soms wordt de behandeling automatisch uitgevoerd met behulp van een geprogrammeerd toestel. Dit is Automatische Peritoneale Dialyse of APD (nachtelijke dialyse). LET OP! •

Nooit trekken aan de PD-katheter. Vermijd tractie op de PD-katheter bij mobilisatie van de patiënt Altijd de PD-katheter veilig wegbergen onder de kledij van de patiënt Altijd het uitgelopen PD-vocht controleren op helderheid. Troebel uitzicht kan wijzen op ontsteking van het buikvlies. Verwittig de nefroloog onmiddellijk Altijd bij koorts, jeuk, pijn de nefroloog contacteren Altijd strikte handhygiëne bij manipulatie van de PD-katheter

• • • •

6.4.3 Niertransplantatie Bij een niertransplantatie wordt een gezonde nier van een donor bij een nierzieke patiënt overgeplant. Niertransplantatie wordt niet toegepast in ons ziekenhuis maar gebeurt in een universitair centrum.

Tot slot De inhoud van deze brochure is bedoeld om je algemene informatie over de afdeling 2e Interne Geneeskunde, de meest voorkomende pathologieën, onderzoeken en behandelingen te geven. Het is echter mogelijk dat je nog een aantal vragen hebt. Aarzel dan niet om deze te stellen. We hopen alvast dat je een leerrijke inloopperiode of stage mag ervaren!

37


Februari 2012 - 297

AZ Maria Middelares vzw en haar artsen hebben deze informatiefolder met de grootste zorg opgemaakt. De inhoud ervan is echter algemeen en indicatief. De folder omvat niet alle medische aspecten. Ze vervangt geenszins het artsenconsult. Mocht deze folder vergissingen, tekortkomingen of onvolledigheden bevatten dan zijn AZ Maria Middelares, haar personeel en haar artsen hiervoor niet aansprakelijk.

Tel. 09 260 60 60 - www.azmmsj.be - [email protected] campus Maria Middelares: Kortrijksesteenweg 1026 - 9000 Gent campus Sint-Jozef: Kliniekstraat 27 - 9050 Gentbrugge

DIENST 2E INTERNE GENEESKUNDE

Recommend Documents