Diagnostisch kompas. Belangrijke infectieziekten bij het varken ABCD

Algemene diagnostiek

ie ost n g Dia

k

Diagnos

tiek b en sys ij vruch temi sch tbaar e aa he nd ids oen pro ing bl en em e

e iarre b ij d

n

Diagnostisch kompas Belangrijke infectieziekten bij het varken

Di ag no s ti ek

b ij

luc h

twe g

aand oening en

a dat e h sc log i Fysio

ABCD

Inhoud Algemene diagnostiek Anamnese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Onderzoek van de varkens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Diagnose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Monsters en monsterafname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 De verschillende soorten monsters en hun gebruik . . . . . . . . . . . . . . . 11 Verzending van monsters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Diagnostische procedures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Indirect aantonen ziektekiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Direct aantonen ziektekiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Specificiteit versus sensitiviteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Koppelonderzoek bij symptoomloze dieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Koppelonderzoek bij zieke dieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Antigeen gevonden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Antistof gevonden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Geen antigeen of antistof gevonden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Diagnostiek bij diarree Diagnostische mogelijkheden bij diarree . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Het aanvangstijdstip van diarree . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Differentiaaldiagnose bij diarree . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Waarschijnlijkheidsdiagnose gebaseerd op visuele beoordeling van fecesmonsters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Brachyspira (dysenterie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

4

Clostridium perfringens type A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Clostridium perfringens type C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Coccidiose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 E. coli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Ileïtis (PIA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Porcine epidemic diarrhoea (PED) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Rotavirus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Salmonellose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Transmissible gastro-enteritis (TGE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Diagnostiek bij diarree . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Diagnostiek bij luchtwegaandoeningen Diagnostische mogelijkheden bij luchtwegaandoeningen . . . . . . . . . 48 Luchtwegaandoeningen bij biggen en vleesvarkens in positieve koppels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Differentiaaldiagnose infectieuze luchtwegaandoeningen . . . . . . . . . 52 Actinobacillus pleuropneumoniae (APP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Atrofische rhinitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Circo (PCVD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Enzoötische pneumonie (EP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 De ziekte van Glässer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Influenza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 PRRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Diagnostiek bij luchtwegaandoeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

5

Inhoud Diagnostiek bij vruchtbaarheidsproblemen en systemische aandoeningen Diagnostische mogelijkheden bij vruchtbaarheidsproblemen en systemische aandoeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Differentiaaldiagnose vruchtbaarheidsproblemen . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Ziekte van Aujeszky . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Circo (PCVD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Influenza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Klassieke varkenspest (KVP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Leptospirose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Parvo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 PRRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Vlekziekte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Diagnostiek bij vruchtbaarheidsproblemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

Fysiologische data Bloedwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Pols/ademhaling/temperatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Temperatuur, ademfrequentie en pols naar leeftijd . . . . . . . . . . . . . . . 92 Mest en urine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Maternale antistoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Lichaamsconditie score (body conditioning score - BCS) . . . . . . . . . . . 96 Afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

6

ie ost n g Dia

k

e iarre b ij d

Diagnos


n


Di ag no s ti ek

b ij

luc h

twe g

aand oening en

a dat e h sc log i Fysio 7




Anamnese Elk onderzoek begint met een anamnese: om een duidelijk beeld te krijgen van de ziekteverschijnselen en de plaatselijke omstandigheden, moeten verschillende vragen worden gesteld.

Vragen voor het begin van het onderzoek 1. Wat zijn de ziekteverschijnselen? 2. Hoe is het ziekteverloop tot nu toe? a. Dier-/leeftijdscategorieën b. Snel dan wel langzaam verloop c. Snelle dan wel langzame verspreiding d. Morbiditeit en mortaliteit 3. Is er gevaccineerd? 4. Is er behandeld en wat was de reactie daarop? 5. Hebben recente veranderingen in huisvesting en/ of verzorging plaatsgevonden? 6. Zijn er onderzoeken geweest en wat zijn hiervan de resultaten? 7. Wat kan de mogelijke infectieroute zijn geweest? 8. Hoe zijn de dieren aangevoerd? Zijn er bijzonderheden? 9. Hoe ziet het voedingspatroon eruit? Is hierin iets veranderd? Daarnaast kan een zorgvuldige stalinspectie zorgen voor een beter overzicht van en extra informatie over het ziekteproces en de oorzaken daarvan. Daarbij moet in ieder geval aandacht worden besteed aan:

Belangrijke punten bij stalinspectie 1. Hygiënische omstandigheden 2. G edrag van zowel de individuele dieren als dat van het koppel 3. Liggedrag van de dieren 8


4. Gedrag van de varkens bij opdrijven 5. Voedingstoestand van de dieren/de voerbakvulling/ het mestgedrag 6. Watervoorziening en voeding 7. Stalinrichting 8. Klimaat 9. Verlichting

Onderzoek van de varkens Door de anamnese en het uitvoeren van een stalinspectie heeft de onderzoeker een indruk van de leefomstandigheden en de gezondheid van het koppel. Daarna volgt het klinisch onderzoek van individuele dieren en/of van het koppel.

Het klinisch onderzoek omvat inspectie van 1. Het dier of de dieren 2. Voeropname en mest 3. Ademhaling 4. Lichaamstemperatuur 5. Huid, beharing, klauwen 6. Lichaamshouding en hoe het dier beweegt 7. Andere opvallende zaken

9


Diagnose Op een heldere probleemomschrijving volgt een goed aanvullend onderzoek. Voor een klassieke diagnosestelling zijn nodig: klinische verschijnselen, afwijkende organen passend bij de klinische verschijnselen en het aantonen van een mogelijk pathogene kiem in de afwijkende organen. Alle andere onderzoeken geven vooral indirecte aanwijzingen. Op dit moment zijn voor veel ziektekiemen diverse testen op de markt die niet altijd gevalideerd zijn voor het onderzoek waarvoor ze worden gebruikt. In dit boek wordt niet gespecificeerd of de testen al dan niet zijn gevalideerd voor het specifieke gebruik. Bij het direct aan willen tonen van de kiem is het van groot belang acute fase representanten te selecteren.

Monsters en monsterafname De volgende stappen in de diagnostiek worden voornamelijk bepaald door de waarschijnlijkheidsdiagnose, die is gebaseerd op de anamnese en het klinisch onderzoek. Met het oog op een doelgerichte en succesvolle diagnostiek, zijn de volgende punten van belang:

Waarschijnlijkheidsdiagnose

Wat?

Waar?

Wanneer?

Hoe?

Welke oorzaak wordt vermoed?

Welk weefsel is het meest geschikt voor onderzoek?

Wanneer is het beste moment om monsters af te nemen?

Directe of indirecte bepaling?

Monsterafname + onderzoeksmethode

Onderzoeksresultaat +

Diagnose De afname, verwerking en verzending van het monster zijn afhankelijk van de aard van de tests die moeten worden uitgevoerd of van de te onderzoeken oorzaak. 10


De verschillende soorten monsters en hun gebruik

Soort

Afnameplaats

Soort monster

Onderzoeksmogelijkheden

Test

Bloed

oorvene, vena jugularis, vena cava cranialis

serum, plasma

bloedbeeld directe en indirecte detectie van pathogenen

kweek, PCR, ELISA, SNT, HAR-test, IFT

BAL

diepere luchtwegen

sediment, vloeistof

directe detectie van pathogenen

PCR, kweek

Feces

direct uit het rectum

swab- of fecesmonster


PCR, kweek

Karkassen/ orgaan materiaal

afhankelijk van de waarschijnlijkheidsdiagnose en het voorkomen van het pathogeen

sectiemateriaal (acute fase representant)

pathologisch onderzoek, (in)directe detectie van pathogenen

PCR, kweek, (immuun) histologie

Swabs

alle organen en weefsels

bacteriën met transport medium, virussen eventueel met transportmedium


PCR, kweek

Speeksel

oraal

speeksel

(in)directe detectie van pathogenen

PCR, antistof

11


Verzending van monsters De afzender is verantwoordelijk voor een goede en veilige verzending van de monsters. Bij verzending van diagnostische monsters moeten verpakkingseisen in acht worden genomen zoals die zijn vastgelegd in een Europees verdrag over het internationaal vervoer over de weg: ‘The European agreement concerning the international carriage of dangerous goods by road’ (ADR). (KNMvD PO090618\01, versie: 29 juli 2009)

Het ADR kent een drietal typen diagnostische monsters die de volgende United Nations (UN)-nummers en benamingen hebben gekregen:  UN 2900, infectieuze stof, alleen gevaarlijk voor dieren. Categorie A micro-organismen.  UN 2814, infectieuze stof, gevaarlijk voor mensen. Categorie A micro-organismen.  UN 3373, biologische stof. Categorie B micro-organismen. Een dierenartsenpraktijk zal in de regel te maken hebben met de laatste categorie. Voor deze UN 3373 gelden de volgende eisen:

Verpakkingseisen 1. Gedroogde en/of gefixeerde (bloed)uitstrijkjes Voor deze verpakking gelden geen bijzondere eisen. Het materiaal mag in gewone enveloppen worden verstuurd of vervoerd. Houd bij uitstrijkjes wel rekening met de breekbaarheid.

2. (Semi)vloeibaar materiaal (ADR voorschrift P650) De verpakking dient te bestaan uit drie componenten:  Een vloeistofdichte (lekvrije) primaire buis/container.  Een vloeistofdichte (lekvrije) secundaire verpakking.  Een buitenverpakking van voldoende sterkte. De primaire buis/container moet van onbuigzaam materiaal zijn, evenals één van de andere componenten. Tussen de primaire en de secundaire verpakking moet zoveel absorberend materiaal zijn aangebracht, dat als de primaire buis/container tijdens het transport gaat lekken, de gehele inhoud wordt geabsorbeerd, vóórdat de vloeistof de buitenverpakking bereikt en/of de samenstelling van het beschermende materiaal kan aantasten.

12


Identificatie-eisen 1. Gedroogde en/of gefixeerde (bloed)uitstrijkjes Geen bijzondere aanduidingen nodig.

2. (Semi)vloeibaar materiaal Op de buitenverpakking moet de volgende aanduiding staan: UN3373  Het etiket UN 3373.  Het telefoonnummer van de geadresseerde instantie of de contactpersoon. Hoewel niet vereist, is het wel zeer nuttig ook het telefoonnummer van de afzender te vermelden.

Vervoerseisen 1. Gedroogde en/of gefixeerde (bloed)uitstrijkjes  Deze kunnen per post worden verstuurd, maar ook per taxi, koeriersdienst of privévervoer.

2. (Semi)vloeibaar materiaal  Wanneer u het materiaal zelf of met een eigen bodedienst vervoert, heeft u alleen rekening te houden met de verpakkingsvoorschriften.  Bij versturen via de post kunnen aanvullende voorwaarden worden gesteld. Om de keuze van het onderzoek en de interpretatie van de resultaten te vereenvoudigen, moet u een heldere probleemomschrijving voor het lab bijvoegen. Hierin komen de volgende punten kort en bondig aan de orde:

Anamnese voor het laboratorium Leeftijd van het dier/de dieren Beschrijving ziektebeeld Ziekteduur en ziekteverloop Individueel, groeps- of koppelprobleem Herkomst van de dieren Pathologische/anatomische veranderingen Eerdere behandeling, met name antibiotica Vaccinaties 13


Diagnostische procedures Op basis van de klinische symptomen kan meestal alleen een waarschijnlijkheids diagnose worden gesteld, die in het laboratorium moet worden bevestigd. De laboratoriumdiagnostiek moet daarbij in beginsel de mogelijke differentiële diagnoses meenemen. Om selectief en tijdsbesparend te kunnen handelen, is een heldere probleem omschrijving heel belangrijk. Voor de diagnostiek van een besmettelijke aandoening is een variëteit aan opsporingsmiddelen beschikbaar. In beginsel zijn er twee verschillende principes: het direct en het indirect aantonen van de ziektekiem.

Probleemomschrijving + monster

Direct aantonen kiem

Direct in het monster

 PCR  Histologie  Immuunhistologie  Immunofluorescentie e.a.

14

Indirect aantonen kiem

Kweken van de verwekker

 Bacteriologische kweek  V iruskweek  Schimmelkweek e.a.

Antistofdetectie

 ELISA  Neutralisatiestest  Hemagglutinatie remmingstest  Immunofluorescentieremmingstest e.a.


Indirect aantonen ziektekiem Antistoffen in het monster zijn in de regel 2 - 4 weken na infectie aantoonbaar. Dit komt overeen met de tijd die het immuunsysteem nodig heeft om antistoffen te produceren tegen het antigeen. Er bestaan per ziekteverwekker verschillen in tijd tussen infectie en de opbouw van meetbare antistoffen en mogelijk ook tussen de gebruikte testen.

Enzyme-linked immuno sorbent assay (ELISA) De ELISA wordt routinematig gebruikt voor het opsporen van antistoffen die worden gevormd als gevolg van een infectie of vaccinatie. Door aan het monster een specifiek antigeen toe te voegen, kunnen antistoffen uit het monster worden gebonden. Deze gebonden antistoffen worden zichtbaar gemaakt door de toevoeging van markeringsstoffen die bijvoorbeeld een kleurreactie geven. Een semikwantitatieve bepaling van de hoeveelheid antistoffen in het bloed is mogelijk met onderstaande ELISA-methodes.

Neutralisatietest (NT) Deze test is gebaseerd op het vermogen van de neutraliserende antistoffen om celschade veroorzaakt door virussen, te voorkomen. Het gebruik van verdunningsreeksen van het afgenomen serummonster dat neutraliserende antistoffen bevat, geeft inzicht in de aanwezige hoeveelheid neutraliserende antistoffen.

Hemagglutinatieremmingstest (HAR) Bepaalde pathogenen, zowel virussen als bacteriën, hebben hemagglutinerende antigenen die in staat zijn erytrocyten te agglutineren. De HAR-test meet met verdunningsreeksen van de ziektekiem de hoeveelheid antistoffen in het bloedmonster die nodig is om agglutinatie van rode bloedcellen te voorkomen.

Immunofluorescentietest (IFT) Antigenen of antistoffen in het monster worden door middel van fluorescerende specifieke antistoffen tegen de antigenen of de antistoffen gelabeld. Deze fluorescent gelabelde complexen kunnen microscopisch of met behulp van flowcytometrie worden geanalyseerd en aangetoond.

15


Let op!  Als gevolg van de secundaire immuunrespons kan zelfs een geringe blootstelling aan pathogenen bij gevaccineerde dieren tot seroconversie leiden, zonder dat klinische ziekteverschijnselen optreden.  De meest recente vaccinatiedatum moet in acht worden genomen.  Om een titerstijging als gevolg van een infectie aan te tonen, moeten twee keer monsters worden afgenomen bij dezelfde dieren (gepaarde sera):  Het eerste monster van acuut geïnfecteerde dieren.  Het herhalingsmonster ongeveer 2 - 4 weken later.

Een infectie wordt bevestigd wanneer de monsters een duidelijke titerstijging laten zien. Gebruik géén verzamelmonsters!

 Bij sommige infecties treedt de titerstijging vertraagd op, of zelfs voordat de klinische symptomen verschijnen.  Sommige infecties produceren voornamelijk een lokale immuunrespons die niet of nauwelijks detecteerbaar is via serumantistoffen. Seroconversie toont in principe alleen aan dat er met een ziektekiem is geweest. In de regel is er geen relatie met de mate van bescherming tegen of pathogeniteit van de kiem. In uitzonderlijke gevallen kan er een relatie zijn met de gemeten antistoffen en de beschermende immuniteit. Elke serologische test meet een subset van antistoffen. Testuitslagen kunnen niet zomaar een-op-een met elkaar worden vergeleken. Antistoffen zijn slechts een klein onderdeel van de totale immuniteit. 16


Direct aantonen ziektekiem Voor het direct aantonen van ziektekiemen kunnen het beste monsters van acuut zieke dieren worden gebruikt. Welk soort monster dat moet zijn, wordt bepaald op basis van het vóórkomen en de concentratie van de differentieel diagnostische pathogenen.

Kweken van de pathogeen De in het monster aanwezige pathogenen worden op kweek gezet en vermeerderd. Aansluitend wordt het pathogeen geïsoleerd en geïdentificeerd. Deze methode kost tijd en niet elk pathogeen kan worden gekweekt in de routinediagnostiek. Er zijn verschillende identificatiemethoden beschikbaar. Wanneer het om een bacteriologisch onderzoek gaat, kan het gebruik van selectieve voedingsbodems (bijvoorbeeld voor Gram-negatieve bacteriën) de onderzoekstijd verkorten. Het succes van een kweek is sterk afhankelijk van de kwaliteit van het monster (soort materiaal, tijd van afname, de plaats van afname, transporttijd, eerdere behandelingen enzovoort). Verontreiniging van het monster kan het resultaat vertekenen.

Polymerase-kettingreactie (PCR) Bij een PCR worden delen van het genetisch materiaal van de ziektekiem met behulp van kiemspecifieke korte DNA-fragmenten (primer) en een hittestabiel enzym (polymerase) exponentieel vermenigvuldigd. Zo kunnen reeds kleine hoeveelheden erfelijk materiaal van de kiem worden aangetoond. Bij deze methode is het risico op verontreiniging groot waardoor vals-positieve resultaten kunnen ontstaan. Ook kan uit het resultaat geen conclusie worden getrokken over de levensvatbaarheid van de kiem. Daarnaast is het belangrijk te onthouden dat vaccinaties meestal geen steriele immuniteit veroorzaken en kiemen kunnen worden aangetroffen die geen rol spelen bij de ziekteverschijnselen.

17


Voorbeelden van PCR-geschikte monstermaterialen Influenza

Tonsillen Sperma Neusswab Lymfeklieren Longweefsel Feces Darmweefsel BAL-vloeistof Speeksel Bloed

18

M. hyo

PRRS

Circovirus

Lawsonia


Let op!  Groot risico op contaminatie (vals-positieve resultaten)!  Het pathogeen is niet in ieder monster aantoonbaar.  Secundaire infecties bemoeilijken de diagnostiek.  Houd rekening met eerdere behandelingen!  Het genetisch materiaal van de ziektekiem kan beschadigd raken tijdens de monsterafname of het transport.  PCR geeft geen informatie over de levensvatbaarheid van het pathogeen.  De gebruikte PCR-primers moeten voortdurend worden aangepast aan de pathogeenvarianten (valsnegatieve resultaten).

Immunofluorescentietest (IFT) Antigenen of antistoffen in het monster worden door middel van fluorescerende specifieke antistoffen tegen de antigenen of de antistoffen gelabeld. Deze fluorescent gelabelde complexen kunnen microscopisch of met behulp van flowcytometrie worden geanalyseerd en aangetoond.

Hemagglutinatietest (HAT) Deze test is gebaseerd op de erytrocytenagglutinerende eigenschappen van sommige virussen en een aantal bacteriën. Een nauwkeurigere identificatie van het pathogeen volgt door middel van een hemagglutinatieremmingstest (HAR), zie ‘Indirect aantonen ziektekiem’ op pagina 23. 19


Specificiteit versus sensitiviteit Specificiteit De specificiteit is het percentage van de niet-geïnfecteerde dieren dat door de test als negatief wordt aangegeven.

Hoeveel van de negatieve monsters zijn positief in de test?

Vals–positieve resultaten

Sensitiviteit De sensitiviteit is het percentage van de geïnfecteerde dieren dat door de test als positief wordt aangegeven.

Hoeveel van de positieve monsters zijn negatief in de test?

Vals–negatieve resultaten

Moderne laboratoriummethoden bereiken vaak een specificiteit en sensitiviteit van > 95%.

20


Koppelonderzoek bij symptoomloze dieren Bij een koppelonderzoek bij symptoomloze dieren is allereerst de onderzoeksvraag belangrijk. Daar moet de onderzoeksstrategie op worden aangepast. Zowel testen die de ziektekiem indirect aantonen als testen die dit direct doen, zijn geschikt voor koppelonderzoek bij symptoomloze dieren. Het aantonen van een ziektekiem middels een test geeft alleen maar aan dat de kiem aanwezig is (direct), dan wel is geweest (indirect). De aanwezigheid van een ziektekiem alleen is onvoldoende bewijs voor het oorzakelijk verband met eventuele (latere) klinische klachten.

Koppelscreening  Ter controle van de infectiestatus van de dieren in het koppel, zonder klinische verschijnselen.  De monsterafname wordt uitgevoerd volgens een vastgesteld schema, op vaste tijden. Status

Criteria

Klinisch gezond

 Geen klinische symptomen  Antistoffen aanwezig

Serologisch negatief

 Geen antistoffen aantoonbaar  Geen vaccinatie (met uitzondering van markervaccins)

Onverdacht

 Geen pathogenen en antistoffen aantoonbaar  Geldt alleen als met een representatieve steekproef bij herhaling onderzoek is gedaan

Statusoverzicht van subklinische of eerder doormaakte infectie In een symptoomloos koppel, waar een infectie doorheen is gegaan:  Controle op de effectiviteit van de maatregelen die zijn genomen.  Vaststellen van de huidige infectiestatus in het koppel.  Vaststelling van aanvullende maatregelen. De hoeveelheid monsters die moeten worden afgenomen, hangt af van de verwachte kiemspecifieke seroprevalentie en het tijdsbestek waarin de infectie doorgaans optreedt. Bij de interpretatie van de resultaten moeten eerder uitgevoerde vaccinaties worden meegenomen. Voor routinetesten mag een infectie met een prevalentie van 25% als klinisch relevant worden beschouwd. 21


Seroprevalentie Koppelgrootte

50 %

25 %

10 %

10

4

7

10

50

5

10

22

100

5

10

25

250

5

11

27

500

5

11

28

1.000

5

11

29

95% betrouwbaarheidsinterval voor een positief resultaat

Voorbeeld In een groep van 100 dieren moeten bij een prevalentie van n 50% 5 monsters worden genomen om met een 95% betrouwbaarheidsinterval minstens 1 monster positief te testen. n 10% 2 5 monsters worden genomen om met een 95% betrouwbaarheidsinterval minstens 1 monster positief te testen. Is 1 op de 10 monsters positief, dan is de geschatte prevalentie 25% als de bemonsterde groep uit 100 dieren bestaat. Tijdens de artikel 9 status in Nederland voor de ziekte van Aujeszky moesten bedrijven die wilden exporteren naar Duitsland extra onderzoek laten uitvoeren. Uitgangspunt was dat bij een seroprevalentie van 2% de antistoffen met 95% betrouwbaarheid waren op te sporen. Dat komt neer op 147 monsters (koppel grootte vanaf 5.000). Deze steekproefomvang wordt uitsluitend verkregen uit de willekeurige selectie van de bemonsterde dieren en geldt dus voor alle soortgelijke diagnostische procedures.

22


Koppelonderzoek bij zieke dieren In koppels met klinische symptomen van infectie zijn testen geschikt die de ziektekiem indirect of direct aantonen.

Direct aantonen ziektekiem Voor het direct aantonen van ziektekiemen kunnen het beste monsters van acuut zieke dieren worden gebruikt. Bij onderzoek van niet-acuut zieke dieren kunnen ook secundaire kiemen worden gevonden die niet primair de veroorzaker zijn van de ziekteverschijnselen. Voor een succesvolle monsterafname moeten de volgende punten worden overwogen: n Wanneer treedt de infectie meestal op of wanneer is de kans het grootst op het vinden van acuut geïnfecteerde dieren? n Hoe lang is het pathogeen in het geïnfecteerde dier aantoonbaar? n In welke monstermaterialen kan de hoogste concentratie pathogenen worden verwacht?

Indirect aantonen ziektekiem Serologie Antistoffen zijn pas na seroconversie aantoonbaar. Serovonversie is, afhankelijk van de aandoening, meestal 2 - 4 weken na een acute infectie te verwachten. Om een stijging van de antistoftiter aan te tonen, moeten twee bloedmonsters van hetzelfde dier worden afgenomen. Het beste is om dat eerste monster bij een dier met een acute infectie af te nemen. Het tweede monster moet na 2 - 4 weken bij datzelfde dier worden afgenomen. Bij de interpretatie moet de laatste vaccinatie worden meegenomen. Ook bij gevaccineerde dieren leidt contact met de ziektekiem tot een duidelijke titerstijging, maar deze gaat bij de juiste vaccinatie gepaard met minder of geen ziekteverschijnselen op koppelniveau.

De uitslag is positief wanneer een aanzienlijke titerstijging wordt aangetoond.

23


Antigeen gevonden Het aantonen van een ziektekiem betekent niet altijd dat deze kiem ook verantwoordelijk is voor de klinische symptomen. De volgende factoren spelen een belangrijke rol bij de interpretatie van de resultaten:

Antigeen gevonden n Past het gevonden antigeen bij de waargenomen symptomen? n Is de kiem uit de relevante weefsels geïsoleerd?  Sommige ziektekiemen komen ook in bepaalde weefsels van gezonde dieren voor. Bijvoorbeeld Haemophilus parasuis op de tonsillen en Mycoplasma hyorhinis in longspoelingen. n Welk pathogeen is verantwoordelijk voor de symptomen wanneer meerdere pathogenen worden aangetroffen?  In 60 - 70% van alle luchtwegaandoeningen wordt meer dan één ziektekiem gevonden.  Wat zijn de pathogene eigenschappen van de ziekteverwekker? n Is de hoeveelheid aangetroffen ziektekiem klinisch relevant?  Is de hoeveelheid pathogeen voldoende om de ziekteverschijnselen te kunnen veroorzaken? (Let op het tijdstip van monsterafname en eerdere behandelingen). n Kunnen apathogene varianten het resultaat vervalsen?  Sommige ziektekiemen hebben meerdere serotypen met verschillende pathogeniciteit. n Vaccinaties veroorzaken meestal geen steriele immuniteit. n Was de gevonden ziektekiem levensvatbaar/infectieus? n Is getest op alle ziektekiemen die vergelijkbare ziekteverschijnselen kunnen veroorzaken?

24


Antistof gevonden Antistofdetectie n Is het koppel gevaccineerd tegen deze ziektekiem en/of is het koppel voor deze infectie positief (geïnfecteerd)? n Passen de antistoffen bij de symptomen? n Een duidelijke interpretatie van antistofdetectie is alleen mogelijk bij regelmatig negatief bevonden, niet-vaccinerende bedrijven die na het doorlopen van een infectie positief worden.

Hoeveelheid en type antistoffen n Bij sommige infecties zijn relatief goede conclusies te trekken over het tijdstip van infectie, bijvoorbeeld bij PRRS en influenza. n Bij gevaccineerde dieren is, afhankelijk van het tijdstip van vaccinatie en de gebruikte test, ook een uitspraak over het contactmoment met het pathogeen mogelijk. Bijvoorbeeld bij PCV2 en PRRS.

Hoge titer bij gevaccineerde dieren (M. hyo, parvo, PRRS) n De resultaten worden beoordeeld in relatie tot het vaccinatieschema. n Er is geen uitspraak mogelijk of de veldinfectie heeft geleid tot ziekte verschijnselen. In de regel worden bij een secundaire immuunrespons eerder en in grotere hoeveelheden antistoffen gevormd. Dat wil zeggen na eerdere infectie of na eerdere vaccinatie.

25


Geen antigeen of antistof gevonden Een negatieve test sluit een kiem als oorzaak van de klinische symptomen niet uit. De redenen voor een vals-negatieve uitslag zijn talrijk: n Onjuiste uitvoering van de test n O ngeschikt monstermateriaal n O njuiste monsterafname n Onjuist tijdstip van de monsterafname n Onjuiste opslag/verzending van het monster n Onevenredige verdeling van het pathogeen in de monsters/intermitterende uitscheiding (TGE, Lawsonia, Salmonella) n Te korte of te lange tijdsinterval na de ziekte-uitbraak n A ntistofproductie nog onvoldoende of antigeen niet meer aantoonbaar n Inzet van antibiotica n Onjuiste behandeling van het monster in het laboratorium n Onvoldoende aantal monsters om aan te geven wat de huidige prevalentie is

26


gn Dia

o

d k b ij e i t s

iarree

Diagnos

tiek b en sys ij vruch temi sch tbaar e aa he nd ids oen pro ing bl en em e Diagnostiek bij diarree

n

Diagnostiek bij diarree

Di ag no s ti ek

b ij

luc h

twe g

aand oening en


Diagnostische mogelijkheden bij diarree Er is een aantal verschillende oorzaken, infectieuze en niet-infectieuze, die verantwoordelijk kunnen zijn voor diarree bij varkens. In het geval van een virale, bacteriële of parasitaire diarree zijn onderstaande detectiemethoden geschikt voor de diagnostiek. Diagnostiek bij diarree

Fecesmonster Fecesmonsters van acuut zieke, onbehandelde dieren met karakteristieke symptomen. n Bacteriologisch onderzoek n P CR n I FT n Parasitologisch onderzoek

Pathologisch onderzoek Sectie op acuut zieke of gestorven, onbehandelde dieren met karakteristieke symptomen. n Onbehandelde en/of in formaline gefixeerde monsters voor de detectie van pathogenen n H istologisch onderzoek, immunofluorescentie

Bloedmonster Antistofdetectie bij dieren die minimaal 2 - 4 weken eerder ziek zijn geworden.

28


Het aanvangstijdstip van diarree

29

















PCV2



Cl. perfringens



E. coli





Brachyspira









Salmonella









Ileïtis (PIA) Coccididiose

30

 





 







 

 

 

 



Coccididiose



Ileïtis (PIA)

PCV2

Salmonella



Brachyspira

Rotavirus



E. coli





Cl. perfringens

PED

Rotavirus

TGE

PED

TGE


Differentiaaldiagnose bij diarree

  



Waarschijnlijkheidsdiagnose gebaseerd op visuele beoordeling van fecesmonsters

met bloed

zonder bloed

zonder voedseldeeltjes

met fibrine/ slijmbijmenging

zonder fibrine/ slijmbijmenging

brijig alleen fibrine


verse feces

waterig

met voedseldeeltjes

waterig

brijig

TGE

PDE

alleen slijm

fibrine + slijm

E. coli entero toxemie

Salmonellose PPE/ acute PIA

spirocheten

dysenterie

strongyloi dose

trichurose

coccidiose

E. colidiarree

rotavirus

necrotiserende enteritis

Parasieten

Virussen

Bacteriën

(Bossow 1998)

31


Brachyspira (dysenterie)

32

Pathogeen

Brachyspira hyodysenteriae

Transmissie

n V ia de feces van geïnfecteerde dieren n Het pathogeen is in de mest tot 2 maanden infectieus n Zeugen vormen het reservoir voor dit pathogeen n Pathogeenuitscheiding tot 10 weken na klinisch herstel n Pathogeen persisteert in het dikke darmslijmvlies en wordt door stress geactiveerd n Muizen kunnen de kiem tot 180 dagen lang uitscheiden

Klinische symptomen

n Voornamelijk varkens tussen de 20 - 70 kg worden getroffen n Ernst van de ziekte hangt af van verschillende omgevingsfactoren n Incubatietijd bedraagt 5 - 7 dagen n Langzame verspreiding door het koppel n Morbiditeit tot 90% n Mortaliteit bedraagt 9 - 30% (soms 50%) n Plotseling invallende flanken als gevolg van ledigen dikke darm n Pijnlijke, opgetrokken rug n Verhoogde lichaamstemperatuur 40 - 40,5 °C n Onvoldoende voeropname verergert de symptomen

Feces

n Slijmerig n Grijs, cementkleurig tot donkerbruin n Diarree met bloedbijmenging

Monstermateriaal

n Fecesmonster n Fecesmonsters luchtdicht verpakken (monsters mogen niet uitdrogen) n 5individuele monsters bij groepen met 100 - 150 dieren n In zeugengroep bij 15% individuele monsters afnemen n S ectie van 3 - 5 acuut dode dieren

Kweek

n Kweek > 10 dagen n Alleen noodzakelijk voor bepaling resistentiepatroon

Sectie

n Alleen onbehandelde dieren insturen! Pathogeen detectie via histologie/immunohistologie is uitsluitend op soortniveau mogelijk n Geen differentiatie tussen pathogene en apathogene Brachyspira

IFT

n Screeningsmethode n Geen differentiatie tussen pathogene Brachyspira mogelijk

PCR

n Specifieke detectie van het erfelijk materiaal, geen uitspraak over de levensvatbaarheid van de kiem n Pools maken van maximaal drie monsters n Differentiatie tussen de Brachyspira mogelijk


Diagnose

(B. hyodysenteriae, B. pilosicoli)

33


Clostridium perfringens type A

Pathogeen

Clostridium perfringens type A

Transmissie

n Pasgeborenen nemen Clostridia na de geboorte op via de feces van de moeder

Klinische symptomen

n Het vaakst worden biggen van 1 - 3 dagen oud getroffen n Vermoedelijk een factorenziekte n Verminderde darmwerking n Zuurstofverbruikende darmflora n Onvoldoende hoeveelheid spijsverteringsenzymen n 80 - 90% van de biggen wordt getroffen n Snelle uitdrogingsverschijnselen

Feces

n Waterige, slijmerige diarree vanaf dag één (in uitzonderlijke gevallen bloederig)

Monstermateriaal

n Onbehandelde, gestorven (geëuthanaseerde) biggen

Let op! n Clostridiën sterven af bij langdurig contact met zuurstof

Diagnose

34

Sectie

Stuur pasgeboren onbehandelde biggen in!

B.O. /PCR

n Typering inclusief toxinedetectie

Clostridium perfringens type C

Pathogeen

Clostridium perfringens type C

Transmissie

n Pasgeborenen nemen Clostridia na de geboorte op via de feces van de moeder Diagnostiek bij diarree

Klinische symptomen n Met name zogende en gespeende biggen worden getroffen n Verloop hangt af van het moment van infectie en de immuunstatus n Enterotoxemie Peracuut (1 - 2 dagen)

n Plotselinge sterfte zonder diarree

Acuut (2 - 5 dagen)

n Bloederige diarree n Ernstige verstoring van het welzijn n Apathie, gebrek aan eetlust, ruw haarkleed n Morbiditeit ligt tussen de 15 - 80% n Sterfte pasgeboren biggen tot 100% n Biggen sterven binnen 12 - 24 uur

Chronisch (5 - 28 dagen)

n Grijsgele feces met vetachtige consistentie en gasbellen n Uitdroging en wegkwijnen

Feces

n Waterig, schuimend, geel n Stinkend, soms bloederig

Monstermateriaal

n Onbehandelde, gestorven (geëuthanaseerde) biggen

Let op! n C lostridiën sterven af bij langdurig contact met zuurstof

Diagnose Sectie

Stuur pasgeboren onbehandelde biggen in!

B.O. /PCR

n Typering inclusief toxinedetectie

35


Coccidiose Pathogeen

Isospora suis

Transmissie

n Oöcysten worden 2 - 3 dagen na aanvang van de diarree met de feces uitgescheiden n Infectie vindt plaats via oöcysten in het kraamhok

Klinische symptomen

n Treft met name zogende biggen n Lage mortaliteit en hoge morbiditeit n Symptomen variëren tussen de tomen, secundaire infecties kunnen de symptomen verergeren n Kenmerkend is diarree in de 2e - 3e levensweek zonder koorts n Zieke dieren tonen een ruw haarkleed, uitdroging en een vertraagde groei

Feces

n Aanvankelijk pasteuze diarree, later meer vloeibaar n Wit tot geel, maar ook bruin of grijs n Vettig - crèmig, zonder bloedbijmenging n Stinkend

Monstermateriaal

n Fecesmonster n Droge mest bevat veel oöcysten n Monsterafname in 2e - 3e levensweek n Monsterafname van 5 - 10% van de tomen, van elke toom 3 - 5 monsters n Monsters van dezelfde toom kunnen als mengmonster worden onderzocht n Orgaanmateriaal n Darm in formaline oplossing (10%)

Diagnose

36

Flotatieonderzoek

n Aantonen van oöcysten in de feces is alleen in de acute fase mogelijk

Autofluorescentie- microscopie

n Endogene stadia van de parasieten in darmepitheel uitstrijkjes of histopathologische onderzoeks bevindingen

Pathogeen

Enteropathogene Escherichia coli

Transmissie

n Orale opname van het pathogeen

Feces

n Waterig tot vloeibaar n Lichtgeel tot lichtbruin

Enterotoxische enteropathie

n Acuut verloop met grote verliezen n Met name bij de pasgeborenen in de eerste 12 - 24 uur, maar ook op een leeftijd van 3 - 4 weken na overgang op vast voer of 1 - 2 weken na het spenen n Biggen sterven als gevolg van septicemie of uitdroging gepaard met een slechte bloedsomloop n Ruw haarkleed n Overlevenden ernstig verzwakt

Enterotoxaemische enteropathie

n Treedt meestal op in de eerste weken na het spenen bij de goed gevoede dieren n Geringe morbiditeit n Lethargie, ataxie, tetraparese n Neurologische symptomen n Oedeem van het mesocolon, mesenteriale lymfe knopen en lymfeknopen van het colon, subcutaan oedeem met name op de kop (oogleden) n Ernstig zieke dieren sterven na 1- 2 dagen n Sterfte bij 20 - 100% n Diarree niet altijd aanwezig

Klinische symptomen

n Met name zogende en gespeende biggen worden getroffen

Monstermateriaal

n Fecesmonster n Monsters in transportmedium n Sectiemateriaal n Dunne darmweefsel van onbehandelde dieren


E. coli

Diagnose Bacteriologisch onderzoek

n Bacteriologisch onderzoek op selectieve voedings bodems

PCR

n Detectie van virulentiefactoren en toxinegenen 37


Ileïtis (PIA)

Pathogeen

Lawsonia intracellularis

Transmissie

n Infectie volgt na contact met pathogenen in de feces

Klinische symptomen

n Meestal zichtbaar vanaf het spenen tot aan volwassenheid

Acute vorm

porcine hemorrhagische enteropathie (PHE) n Treedt meestal op bij dieren tussen de 4 - 6 maanden (zeer dramatisch verloop) n Plotselinge roodzwarte diarree n Bloederige diarree kan leiden tot anemie n Uitval 5 - 10%, soms hoger n Soms acute sterfte

Chronische vorm

porcine intestinale adenomatose (PIA) n Treedt meestal op vanaf een leeftijd van 8 - 16 weken n Matige of geen diarree n Verminderde gewichtstoename leidt tot groeiverschillen tussen de groepen en tot achterblijvers n Sterke proliferatie van het darmslijmvlies

Subklinische vorm

n Gebrek aan uniformiteit, tegenvallende technische resultaten (groei, voederconversie, uitval) n Meest voorkomende vorm (ongeveer 65%)

Feces PHE PIA Subklinisch Monstermateriaal

38

n Roodzwart, teerachtig, met bloed of voedseldelen gemengde feces, brijig en ongevormd n Vaak geen diarree, soms pasteuze feces met een niet afwijkende kleur die tijdens het ziekteverloop wateriger wordt en voedseldeeltjes bevat n Fysiologische kleur en consistentie n Fecesmonsters, fecale swabs, darmuitstrijkjes n Bloed (10 bloedmonsters 3 weken na de infectie)

Diagnose

n Kweken is lastig, omdat de kiem obligaat intracellulair is n Geen correlatie tussen ziektekiem en pathologie In principe is het uitsluiten van andere oorzaken van diarree nodig!

ELISA

n Antistofdetectie in het bloed vanaf 3 weken na veld infectie

PCR

n Kiemdetectie in feces (diarree) en darm

Sectie

n Karakteristieke veranderingen van het darmslijmvlies, immuunhistologisch onderzoek

Interpretatie

n Vanwege de intermitterende uitscheiding is de ziektekiem niet altijd aantoonbaar in de feces n Vrijwel alle antibiotica kunnen invloed hebben op de detectiemethoden (direct en indirect) n Positieve kiemdetectie in gevaccineerde dieren is zonder klinische relevantie n Gevaccineerde dieren scheiden ook pathogenen uit n Na vaccinatie treedt geen seroconversie op n Seroconversie treedt op na contact met de veldbacterie


Pathogeendetectie

39


Porcine epidemic diarrhoea (PED)

Pathogeen

Coronavirus

Klinische symptomen

n Voornamelijk zware vleesvarkens en drachtige zeugen n De ziekte komt nauwelijks voor bij zogende biggen n Infectie komt gedurende het hele jaar voor n Plotseling optredende waterige diarree n Echter geleidelijkere verspreiding dan bij TGE n Morbiditeit ligt tussen de 30 - 80% n Mortaliteit tot 30% n Belastingsmyopathieën n Braken, uitdroging en zwakte

Feces

n Waterig n Grijsgeel n Stinkend

Monstermateriaal

n Feces n Darmslijmvlies

Diagnose

40

Sectie/ immunohistologie

n Atrofie van darmvlokken en pathogeendetectie

PCR

n Detectie van het antigeen in de feces of in het darmmonster

Pathogeen

Rotavirus

Transmissie

n V irusuitscheiding en overbrenging vindt plaats via de feces

Klinische symptomen

n Voornamelijk zogende en gespeende biggen worden getroffen n Bij volwassen dieren meestal subklinisch verloop n Korte incubatietijd 12 - 30 uur n Ziekteduur ongeveer 1 - 7 dagen

Zonder maternale antistoffen

n Gelige, waterige diarree vanaf de eerste levensdag met een ernstige aantasting van het welzijn n Mortaliteit tot 50%

Met maternale antistoffen

n Diarree vanaf de 3e levensweek met slechts beperkte aantasting van het welzijn

Feces

n Waterig tot pasteus n Grijsgeel n Stinkend n Bevat voedseldeeltjes

Monstermateriaal

n Fecesmonster


Rotavirus

Diagnose Histologie

n Histologie (ernstige vlokatrofie jejunum en ileum) in combinatie met aantonen kiem (latexagglutinatietest)

41


Salmonellose

Pathogeen

Salmonella typhimurium komt wijdverbreid bij varkens voor. Salmonella dublin (rundvee) en Salmonella enteritidis (pluimvee) worden zelden bij varkens gezien. Salmonella cholerae suis komt in Nederland niet voor.

Verordening

p basis van een PVE-verordening is monitoring op alle O vleesvarkensbedrijven verplicht.

Transmissie

n Met name via besmette feces en in mindere mate via voedsel of water, huisdieren en vogels n K iem circuleert op het bedrijf

Klinische symptomen n Met name varkens vanaf 4 maanden leeftijd worden S. typhimurium getroffen n Z iekteduur 3 - 7 dagen (behalve bij septicemie) n V eroorzaakt een ulcererende-necrotiserende enteritis n E en infectie verloopt meestal asymptomatisch, met onregelmatige en sporadische ziektegevallen n B ij septicemie plotselinge sterfte n K oorts tot 41 °C n Z wakte, gebrek aan eetlust n C yanose van de oren, snuit en onderlichaam

42

Feces

n Geelbruin tot bloederig

Monstermateriaal

n Fecesmonsters van onbehandelde dieren n S ectie op onbehandelde dieren n W eefselvocht n B loed

Pathogeendetectie ELISA

n Bacteriologisch onderzoek n Antistofdetectie in bloed en weefselvocht

Interpretatie pathogeendetectie

n Bacteriologisch onderzoek is zeer geschikt voor frequent voorkomende klinische uitbraken n Bij subklinische gevallen is bacteriologisch onderzoek van de lymfeklieren nodig n Omdat het pathogeen slechts in kleine hoeveelheden en met tussenpozen wordt uitgescheiden, is detectie in fecale monsters onbetrouwbaar n Negatieve monsters betekenen niet dat het bedrijf vrij is van Salmonella

ELISA

n Antistoftiters zijn zichtbaar vanaf 3 weken na infectie en blijven lang na infectie detecteerbaar n Persisterende dragers of uitscheiders zijn diagnostisch niet differentieerbaar n Is zeer geschikt voor bedrijfscontrole n Bij monitoringsprogramma’s worden vaak hogere cut-off waarden gebruikt zoals bij de accreditatie van de testen is voorgeschreven. Daardoor wordt het onderzoek met een significant lagere sensitiviteit uitgevoerd!


Diagnose

43


Transmissible gastro-enteritis (TGE)

Pathogeen

Coronavirus

Transmissie

n Uitscheiding vindt plaats via de feces gedurende een periode van ongeveer 4 weken en via het braaksel

Klinische symptomen

n In een gevoelig koppel worden varkens van alle leeftijden getroffen n Explosieve uitbraak met een verbetering na ongeveer 2 weken n In chronisch geïnfecteerde koppels worden doorgaans alleen de gespeende biggen getroffen n Ziektebeeld is sterk afhankelijk van de leeftijd

< 7 levensdagen

n Plotseling optredende diarree en snelle verspreiding n Braken en diarree n Koorts tot 40,5 °C n Tremoren, uitdroging n Mortaliteit bedraagt bijna 100%

> 3 levensweken

n Milde tot geen diarree n Gebrek aan eetlust n Mortaliteit neemt af met toenemen van leeftijd

Feces

n Waterig n Grijsgeel n Stinkend n Bevat voedseldeeltjes

Monstermateriaal

n Feces n Darmslijmvlies jejunum en ileum

Diagnose

44

Sectie/ immunohistologie

n Atrofie van darmvlokken en pathogeendetectie

PCR

n Detectie van het antigeen in de feces of in het darmmonster

45 Diagnostiek bij diarree

PCR

IFT

darm

feces

feces

Clostridium

darm

darm

darm

Coccidiose E. coli

46

feces

ELISA

(Immuun) histologie

feces

Agglutinatietest

Kweek

Brachyspira

Flottatie



darm feces

feces

Ileïtis

darm

feces, darm

bloed

PCV2

darm

darm, lnn

bloed

PED

darm

feces, darm

Rotavirus

darm

feces feces


ie ost n g Dia

k

e iarre b ij d

Diagnos


Diagnostiek bij luchtwegaandoeningen

n


ag Di

no s

tie kb

ij lu

cht w

egaa

ndoenin gen


Diagnostische mogelijkheden bij luchtwegaandoeningen Bij de diagnostiek van luchtwegaandoeningen bij het varken is het belangrijk te realiseren dat er vaak meerdere pathogenen worden aangetroffen. Echter, niet alle pathogenen spelen altijd een rol bij de waargenomen verschijnselen. Daarnaast worden ook bij gezonde dieren wel eens pathogenen aangetroffen, zonder dat deze tot ziekte leiden. Daarom zijn de locatie van het pathogeen én de klinische symptomen van groot belang voor het stellen van een diagnose.

Longweefsel


Idealiter wordt het monster uit het overgangsgebied van gezond naar afwijkend weefsel genomen van 3 - 5 acuut zieke, onbehandelde dieren met karakteristieke symptomen. n PCR n B acteriologisch onderzoek n H istologisch onderzoek (immunohistochemie)

Bloedmonster Voor het aantonen van pathogenen kunnen het beste 5 - 10 monsters van acuut zieke, nog onbehandelde dieren met karakteristieke symptomen worden genomen. De bloedmonsters voor antistofdetectie worden in de regel afgenomen op het moment dat de eerste symptomen optreden én 2 - 4 weken later bij dezelfde dieren. n PCR n ELISA

Neus- of tonsilswab Bij het onderzoek van swabs van de luchtwegen moet rekening worden gehouden met de commensale flora. n PCR n Bacteriologisch onderzoek

Bronchoalveolaire spoeling n PCR n Bacteriologisch onderzoek

48

Speekselonderzoek


Speekselonderzoek is een relatief nieuwe onderzoeksmethode waarvoor nog maar weinig gevalideerde testen beschikbaar zijn. De PCR testen voor PRRS en PCV2 worden als gevalideerd beschouwd. n P CR n ELISA

49


Luchtwegaandoeningen bij biggen en vleesvarkens in positieve koppels

50

51 Diagnostiek bij luchtwegaandoeningen

Differentiaaldiagnose infectieuze luchtwegaandoeningen

Rood/blauw verkleuring oren/snuit

Conjunctivitis/ ooglidoedeem

Hoesten

Benauwdheid

Kortademigheid

Symptoom

Aujeszky

-

-

+

+

+

Influenza

-

+

+

+

+

KVP

+

+

+

-

+

PCV2

-

+

+

+

+

PRRS

+

+

+*

-

+

APP

+

-

+

+

+

Atrofische rhinitis

-

-

+

+

-

E. coli

+

+

+

-

+

H.parasuis

-

-

+

-

+

M.hyo

-

-

+

-

+

Salmonella

+

-

+*

-

-

Strep. suis

+

-

+

+

-

Vlekziekte

+

-

+

+

+


Pathogeen

*in mindere mate

52

53 Diagnostiek bij luchtwegaandoeningen


Actinobacillus pleuropneumoniae (APP)

54

Pathogeen

Actinobacillus pleuropneumoniae

Transmissie

n Verspreiding door (sub)klinisch geïnfecteerde dieren, eventueel via vectoren en aërogeen verspreiding n Incubatietijd bedraagt 2 - 5 dagen n Herstelde varkens kunnen lange tijd uitscheiders blijven

Klinische symptomen

n Het ziekteverloop hangt af van de immuunstatus, huisvesting en de virulentie van de ziekteverwekker (meer dan 15 verschillende serotypen) n Symptomen variëren van asymptomatische kolonisatie tot een zeer ernstig verlopend ziektebeeld (morbiditeit tot 100%, mortaliteit tot 25%) n Maternale immuniteit kan aanhouden tot de 10e levensweek

Peracuut

n Snelle verspreiding n Dieren sterven binnen 12 - 24 uur n Vaak sereuze, bloederige neusuitvloeiing als enige symptoom

Acuut

n Ernstige algehele malaise met koorts tot 41,5 °C, gebrek aan eetlust, lusteloosheid, braken n Dyspnoe, hondenzithouding, cyanose van de huid n Soms schuimige, bloederige uitscheiding uit de mond en neus

Chronisch

n Aspecifieke symptomen n Spontane, intermitterende hoest en dyspnoe, lichte koorts, gebrek aan eetlust, vertraagde groei

Subklinisch

n Latent geïnfecteerde dieren kunnen na blootstelling aan stress plotseling ziek worden

Monstermateriaal

n Orgaanmateriaal n Longweefsel, swab van tonsillen n Bronchoalveolaire spoeling n Bloed

Sectie

n Necrotische haarden in de longen en adhesieve pleuritis (fibrineuze afzettingen op de borstvliezen) n Sereuze vloeistof in de thorax

ELISA

n Antistoffen zijn vanaf 7 dagen p.i. aantoonbaar in het bloed n Gepaarde sera (10 stuks) voor seroconversie n 1e bloedmonster direct bij aanvang van de symptomen n 2e bloedmonster ongeveer 4 weken later van dezelfde dieren

PCR

n Pathogeen DNA detectie in bronchoalveolaire spoeling of orgaanmateriaal

Interpretatie ELISA

n Antistoffen na vaccinatie zijn niet te onderscheiden van antistoffen gericht tegen de veldbacterie n Het aantonen van antistoffen betekent niet dat er ook klinische symptomen zichtbaar zijn

Serotypering

Hoog virulent: 1 emiddeld virulent: 2, 5, 9, 10, 11 G Zwak virulent: 3, 6, 7, 12 n Bevestiging van APP als een probleem alleen op basis van karakteristieke orgaanveranderingen en het aantonen van het pathogeen en antistoffen


Diagnose

55

Atrofische rhinitis

Pathogeen

Toxineproducerende Pasteurella multocida en Bordetalla


bronchiseptica

Klinische symptomen

n Vooral dieren tot de leeftijd van 4 maanden worden getroffen n Begint met niezen en een lichte, waterige neus uitvloeiing n Atrofie van de neusschelpen leidt tot tragere groei van de bovenkaak n Er ontstaat een onderbeet met rimpeling van de neushuid, waardoor ophoping van secreet en tranen vloed optreedt n Productiedaling

Monstermateriaal

n Diepe neus- of tonsilswab met transportmedium n Bloed

Diagnose klinisch beeld n Waarschijnlijkheidsdiagnose op basis van de karakteristieke vervorming van de bovenkaak

56

Bacteriecultuur

n Biochemische differentiatie en toxinedetectie in swabs

PCR

n Aantonen van genetisch materiaal van de kiem en het dermo-necrotiserende toxine (DNT) in swabs en orgaanmonsters

Interpretatie

n Voor het aantonen van Pasteurella multocida is het belangrijk dat óók de toxine wordt aangetoond n Een enkel negatief resultaat laat geen conclusies toe over de vrije status van het koppel

Circo (PCVD)

Pathogeen

Porcine circovirus type 2

Transmissie

n Pathogeen komt overal voor n Uitscheiding gaat via alle lichaamsexcreties n Infectie verloopt oronasaal en transplacentair n Factorenziekte

Klinische symptomen n Therapieresistentie, luchtwegklachten, vertraagde PRDC (porcine groei, verhoogde mortaliteit respiratory disease n Treedt vaak op als menginfectie met andere respiratoire complex) pathogenen zoals M. hyo, PRRS of APP n Hoogste ziekteconcentratie rond de 18e - 20e levensweek n Weefselmonsters nLongen, lymfeklieren, tonsillen n Bloed n Speeksel


Monstermateriaal

Diagnose Zie hoofdstuk vruchtbaarheidsproblemen pagina 73.

57


Enzoötische pneumonie (EP) Pathogeen

Mycoplasma hyopneumoniae

Transmissie

n De belangrijkste infectiebron is direct contact tussen spreidende en gevoelige dieren n Aërogene virusoverdracht is tot ± 4 - 5 km mogelijk n Transmissie van besmette symptoomloze zeugen naar de biggen speelt slechts een ondergeschikte rol

Klinische symptomen

n M. hyo beschadigt het trilhaarepitheel in de trachea, bronchi en bronchioli n De afname van de zelfreinigende capaciteit van de luchtwegen vergroot de kans op het optreden van secundaire infecties n In een positief koppel worden dieren zelden ziek voor de 8e levensweek, maar meestal pas na opleg in de vleesvarkenstal of later n Cofactoren hebben een sterke invloed op de ernst van de ziekte

Ongecompliceerd verloop

n Droge hoest tijdens opdrijven van de dieren (‘welkomsthoest’) n Zieke dieren hebben lichte koorts, zien bleek en tonen een verminderde voeropname n Snel herstel

Gecompliceerd verloop n Secundaire infecties verergeren het verloop n Zieke dieren hebben koorts, ernstige ademhalings moeilijkheden, longontsteking en er is sprake van verlies van uniformiteit binnen de groepen en verlenging van het aantal groeidagen in de vleesvarkenstal Monstermateriaal

n Orgaanmateriaal van acute fase representanten n Longweefsel, swab van tonsillen n Bronchoalveolaire spoeling n Bloed

Diagnose Pathologie/histologie

58

n Cranioventrale pneumonie n Waarschijnlijkheidsdiagnose is te stellen aan de hand van typische veranderingen van afwijkend longweefsel n Pathogeendetectie in afwijkend longweefsel

n Aantonen van een stijging van de antistoftiter met behulp van gepaarde sera (10) n 1e bloedmonster van acuut zieke dieren n 2e bloedmonster ongeveer 3 - 4 weken later bij dezelfde dieren

PCR

n Detectie kiem DNA in orgaanmonster en bronchoalveolaire spoeling

Interpretatie

n Aantonen van kiem heeft geen directe correlatie met de klinische symptomen n Alleen zinvol in combinatie met histologische en immuno-histochemische onderzoeken n De specifieke diagnose wordt gesteld door aantonen van het pathogeen in het afwijkende weefsel

Antistoffendetectie

n Gedurende de eerste levensweken zijn de maternale antistoffen nog aanwezig n Afhankelijk van vaccin en gebruikte test leidt vaccinatie hooguit op een korte termijn en niet bij alle dieren tot seroconversie


ELISA

Beoordeling van de seroconversie: n Bij niet-gevaccineerde dieren klinisch relevant n Bij gevaccineerde dieren niet relevant (booster reactie) Vrij koppel (negatief)

n Serologische monitoring met korte intervallen

Pathogeenvrij

n Serologisch profiel van het koppel met grote steekproef, met hoge betrouwbaarheidsinterval n Onderzoek van tonsilswabs

Minimum voor ‘onverdacht’

n 3 keer met een interval van 6 - 8 weken: antistof- en pathogeen-negatief!

Slachtlijnonderzoek

n Beeld aan slachtlijn kan indicatie zijn voor ziektekundig probleem, waarbij opgemerkt dat de letsels niet altijd representatief zijn voor de oorspronkelijke kiem. Hetzij door genezing, hetzij door secundaire kiemen, hetzij door chronische veranderingen.

59

De ziekte van Glässer Pathogeen

Haemophilus parasuis

Transmissie

n Direct contact tussen dieren


Klinische symptomen n Maternale bescherming duurt ongeveer tot de 5e - 8e levensweek n Vooral de vleesvarkens van 25 - 50 kg worden tot een leeftijd van 4 maanden getroffen n Factorenziekte n Klinisch onopvallende kolonisatie waarbij vooral de longen worden getroffen

60

Peracuut

n Sterfte binnen 24 uur als gevolg van septicemie n Koorts, gebrek aan eetlust en eventueel een cyanotische verkleuring van de huid

Acuut

n Sterke verstoring van het algemeen welzijn met ernstige pijn en koorts tot boven de 40 °C n Ontsteking van de sereuze vliezen, zoals het buikvlies of het borst- en hartvlies n Soms neurologische symptomen, zoals fiets bewegingen n Zwelling van de gewrichten, kreupelheid, gebrek aan eetlust n Dieren sterven 2 - 5 dagen na de eerste symptomen (mortaliteit tot 50%)

Chronisch

n Vaak als een secundair pathogeen bij luchtweginfecties n Fibrineuze ontsteking van sereuze vliezen in de borst, buik, gewrichten en het hartzakje

Monstermateriaal

n Kadaver voor sectie n Orgaan- of weefselmonsters n Longweefsel, hersenvliezen, cerebrospinale vloeistof, synoviaal vocht n Afdrukpreparaat van de sereuze vliezen of tonsillen n Bronchoalveolaire spoeling

Bacteriecultuur

n Isolatie en biochemische differentiatie

PCR

n Detectie van pathogeen genoom in weefselswabs en bronchoalveolaire spoeling (geen directe correlatie met de klinische symptomen)

ELISA

n Antistoffen in het bloed (ook in klinisch gezonde dieren) aantoonbaar

Sectie

n Fibrine en fibrineuze verklevingen in de borst-, buikholte, gewrichten en het hartzakje: polyserositis

Interpretatie

n Vaak een niet-pathogene commensaal in de bovenste luchtwegen n Bij eerder behandelde dieren is het pathogeen lastig op te sporen n Aantonen van het pathogeen in het synoviaal vocht of de cerebrospinale vloeistof is klinisch relevant


Diagnose

61


Influenza

62

Pathogeen

Influenza-A-virus

Transmissie

n De eerste infectie is altijd gekoppeld aan externe contacten, daarna endemisch voorkomend n Verspreiding door geïnfecteerde druppels n Incubatietijd bedraagt 2 - 4 dagen n Latente infectie met virusuitscheiding mogelijk n V irus is zeer mutageen

Klinische symptomen bij nieuwe uitbraak

n Op basis van de verschillende subtypes van het virus kan het verloop variëren van subklinisch tot zeer acuut met plotseling optredende ernstige ziekteverschijnselen n Snelle verspreiding door het koppel n Binnen 24 - 48 uur wordt bijna 100% van de dieren getroffen n Mortaliteit is laag n Zieke dieren vertonen dyspnoe, een harde hoest, koorts tot 42 °C, conjunctivitis en apathie n Bij zeugen kan het tot vruchtbaarheidsproblemen leiden n Terugkomers, abortus, doodgeboorte, zieke zeugen post partum, moeilijk opgang komen melkgift

Endemisch geïnfecteerd koppel

n Door de afnemende maternale bescherming kunnen bij biggen vanaf de 8e - 10e levensweek luchtwegproblemen worden waargenomen n Sommige zeugen hoesten, hebben koorts, komen terug, aborteren en produceren minder melk; meestal vindt herstel binnen 6 dagen plaats

Monstermateriaal

n Het virus kan vanaf 2 uur - 7 dagen p.i. worden aangetoond op individueel dierniveau; op koppel niveau is het tot 70 dagen p.i. aantoonbaar n Neus- of keelswab n Op vochtige en koele plaats bewaren n Bloed n Speeksel

ELISA

n Aantonen van antistoftiterstijging n 1e bloedmonster bij aanvang van de symptomen n 2e bloedmonster ongeveer 4 weken later n Bij abortus en 3 - 4 weken later

Hemagglutinatie- remmingstest

n Antistoffen in het bloed vanaf 7 - 14 dagen p.i. aantoonbaar n Bij sterk afwijkende types kan de antistofdetectie vertraagd verlopen

PCR

n Aantonen van het genetisch materiaal van de patho geen in bronchoalveolaire spoeling, swabs en speeksel

Interpretatie ELISA

n Antistoffen zijn aantoonbaar tot 6 maanden p.i. n Maternale antistoffen zijn ongeveer 2 - 3 maanden aantoonbaar n Geen onderscheid tussen antistoffen tegen het vaccin en het veldvirus n Geen onderscheid tussen de influenza-A-stammen


n Bepaling van het influenza-subtype


Diagnose

63

PRRS Pathogeen

PRRS-virus 2 virustypes: type 1 (EU) en type 2 (US)

Transmissie

n Uitscheiding gaat via alle secreta en excreta (viremische periode duurt meestal 3 - 6 weken. Individuele dieren kunnen het virus 6 - 7 maanden bij zich dragen) n Aërogene verspreiding is mogelijk tot (iets) meer dan 9 km n Oronasale opname, verwondingen (onder andere vechten), transmissie via materialen n Incubatietijd bedraagt 1 - 45 dagen


Klinische symptomen n Abortus, terugkomers, zwakke biggen n Bij varkens onderdeel van het PRDC bij nieuwe uitbraak Zeugen

n Subklinische infectie bij zeugen en oudere vleesvarkens mogelijk n Vruchtbaarheidsproblemen (zie hoofdstuk vruchtbaarheidsproblemen op pagina 82)

Gespeende biggen en vleesvarkens

n Therapieresistente luchtwegproblemen, vertraagde groei, verschil in groeisnelheden, verhoogde uitval n Conjunctivitis en/of roodblauw verkleurde oren bij een goede algemene conditie n 3e ooglid zichtbaar

Monstermateriaal

n Bloed n Minimaal 5 - 10 monsters van aangetaste dieren uit elke diergroep n Orgaanmateriaal n Longweefsel, tonsilswab n Speeksel n Bronchoalveolaire spoeling

Diagnose ELISA

64

n Relevant in negatief koppel n In positief of gevaccineerd koppel slechts relevant in relatie tot het laatste vaccinatiemoment en het infectiestadium

n Niet geschikt voor routineonderzoek n Titerstijging is indicatief, aantonen van antistoffen is mogelijk vanaf ± 5 - 14 dagen p.i. of na vaccinatie n Typering (type 1/2) onder veldomstandigheden op basis van hoge kruisreactiviteit is vaak niet mogelijk

PCR

n V irusidentificatie en -differentiatie (type 1/2) bij acuut zieke dieren of abortusmateriaal en monitoring middels gepoolde serummonsters en/of speekselonderzoek

Interpretatie

n Antistoftiters na vaccinatie met levend vaccin en/of veldinfectie n Na 2 - 6 weken zijn de antistoftiters het hoogst n Vanaf 8 - 10 weken sterke afname titers n Na 10 - 12 weken kunnen de waarden onder de detectielimiet vallen n Na herhaalde vaccinaties daalt de antistoftiter indien er tussentijds geen contact met veldvirus plaatsvindt n Hoge titerwaarden op 12 - 16 weken na vaccinatie suggereren contact met het veldvirus n Hoogte van titers is geen maat voor bescherming/ infectie

ELISA

PCR


IPMA

n Aantonen van virus in orgaan-, speeksel-, of serummonsters van klinisch verdachte dieren/koppels n Vaccinaties veroorzaken meestal geen steriele immuniteit n Na vaccinatie met zowel type 1 als type 2is het mogelijk het vaccinvirus meerdere weken aan te tonen n Met sequencing is het mogelijk een mate van verwantschap tussen verschillende virusstammen aan te tonen. Het zegt niets over de mate van virulentie of de mate van (kruis)bescherming door vaccinatie.

Symptoom

Monstermateriaal

Tijdstip afname na start kliniek

Onderzoek

hoesten

bloed/speeksel

direct

PCR

hoesten

bloed/speeksel

10 – 14 dagen na start

ELISA 65

66

BAL, orgaan materiaal

bloed

bloed

bloed, speeksel bloed, speeksel

bloed, speeksel bloed, speeksel

Long (immunohistochemie) long

long

long

bloed, speeksel

bloed, speeksel

PRRS


Influenza

Ziekte van Glässer bloed

BAL, tonsillen, orgaanmateriaal of thoracaal, peritoneaal en synoviaal vocht

Atrofische rhinitis


Circo (PCVD)

bloed

bloed

ELISA

long, BAL, speeksel, regionale bloed, speeksel lympfeknopen, bloed

neusswab,BAL, tonsillen

long, tonsillen, BAL

PCR

long

long, regionale lympfeknopen

long

Histologie

long

thoracaal/ peritoneaal holte

long

veranderd neusschot

Pathologie

neusswab

Hemagglutinatieremmingstest (HAR) long

IPMA

BAL, long

Bacterio logisch onderzoek




ie ost n g Dia

kb

rree ij dia

lem

Diagnostiek b en systemij vruch isch tbaa e aa rh nd eid oen sp ing rob en

Diagnostiek bij vruchtbaarheidsproblemen en systemische aandoeningen

en


Di ag no s ti ek

b ij

luc h

twe g

aand oening en


Diagnostische mogelijkheden bij vruchtbaarheidsproblemen en systemische aandoeningen Er bestaat een grote verscheidenheid aan infectieuze en niet-infectieuze oorzaken voor vruchtbaarheidsproblemen. Vaak zijn de symptomen aspecifiek en zijn moderne laboratoriumtechnieken nodig om de eventuele infectieuze oorzaak van de problemen vast te stellen.

Doodgeboren of gestorven biggen en mummies Deze dieren zijn het meest geschikt om pathogenen direct aan te tonen. In het geval van PRRS en PCV2 moeten voldoende monsters worden onderzocht, omdat niet alle biggen intra-uterien worden besmet. Onderzoek kan door: n PCR n K week (virologisch, bacteriologisch) n H istologie n Immunohistochemie

Bloedmonster Voor het aantonen van pathogeen of antistoffen:


n PCR n E LISA

Vruchtbaarheidsproblemen Algemene oorzaken Ziektes

Infectieuze kiemen

Productiefactoren

Voeding Dek-/inseminatietechniek Omgeving

Dierfactoren

Hormonaal Metabolisch Genetisch - cysteuze ovaria - aangeboren afwijkingen Trauma

30%

70%

35 - 45% kans op succes aantonen van oorzaak van reproductieproblemen 68

Abortus

Mummies

Kleine tomen

Hypogalactie

Berigheids problemen

Terugkomen

Symptoom

Aujeszky

+

+

+

+

-

+

Brucellose

+

-

-

-

-

+

E. coli

-

-

-

+

-

+

Influenza

+

+

-

+

-

+*

Leptospirose

+

+

-

+

-

+

Listeriose

+

+

-

-

-

-

Parvo

-

+

+

-

+

-

Past. multocida

+

+

-

-

-

-

PCV2

+

+

+

+

-

+

Porcine Enterovirus

+

+

+

-

?

+

PRRS

+

+

-

-

-

+

Salmonella

+

-

-

-

-

-

Strept./Staf.

+

-

-

+

-

+

Varkenspest

+

+

+

-

-

+

Vlekziekte

+

-

-

-

+

+

Management

++

++

++

++

++

++

Mycotoxine

+

-

+

+

+

+

Voeropslag

+

+

+

+*

+

+

Pathogeen


Differentiaaldiagnose vruchtbaarheidsproblemen

*in mindere mate

69


Ziekte van Aujeszky

70

Meld plich t

Pathogeen

Porcine herpesvirus 1

Veewetziekte

Meldingsplichtige infectieziekte!

Transmissie

n Verspreiding via vectoren, via de lucht of persistent geïnfecteerde dieren n Infectie verloopt oraal, nasaal en genitaal n Pathogeenuitscheiding via speeksel, melk, sperma, vaginale afscheiding en geaborteerd materiaal; duurt ongeveer 24 dagen en begint tijdens de incubatietijd (1 dag - 3 weken) n Grote variatie in pathogeniteit van de virusstammen

Klinische symptomen

n Algemene malaise met koorts n De symptomen variëren afhankelijk van de leeftijd

Zogende biggen

n Meningoencephalitis met dwangbewegingen (opisthotone kophouding met overeind staande oren, epileptische aanvallen) n V iremie met koorts, gebrek aan eetlust en apathie n Pasgeborenen al na 36 - 48 uur 41 °C koorts en stuiptrekkingen n Sterfte binnen 36 uur na de eerste symptomen n Mortaliteit onder niet-immune biggen is tot de 14e levensdag 100% n Symptomen en mortaliteit verminderen met het toenemen van de leeftijd

Vleesvarkens

n Milder verloop met koorts tot 40 °C n Onderdrukking van het centraal zenuwstelsel, gebrek aan eetlust, smakken en speekselen n Hoesten, niezen, neusuitvloei, interstitiële pneumonie met dyspnoe n Bij chronische gevallen kunnen de symptomen afwezig zijn, lage mortaliteit

Volwassen

n Slechts milde symptomen n Onderdrukkingsverschijnselen, speekselen en smakken n Vruchtbaarheidsproblemen n Terugkomen, abortus (in elk stadium van de dracht), vroeggeboorte, mummies, zwakke biggen n Herstel binnen enkele dagen, dragers mogelijk

Monstermateriaal

n Neus-, keel- of genitaalswab n Orgaanmateriaal n Hersenen, longen, tonsillen, geaborteerd materiaal n Bloed

Virusisolatie

n V irusisolatie met cytopathogeen effect

PCR

n Genoomdetectie in swabs en orgaanmateriaal (tonsillen)

Interpretatie ELISA

n Antistoffen vanaf 14 dagen p.i. aantoonbaar n Met specifieke ELISA differentiatie van antistoffen tegen het vaccin en veldvirus mogelijk n Markervaccin-: gE positief = veldvirus gB positief = vaccinatie of veldvirus

Serumneutralisatie

n Neutraliserende antistoffen zijn vanaf 5 dagen p.i. aantoonbaar Diagnostiek bij vruchtbaarheidsproblemen en systemische aandoeningen

Diagnose

71


Circo (PCVD)

72

Pathogeen


Transmissie

n Pathogeen komt ubiquitair voor n Infectie verloopt oronasaal en transplacentair

Klinische symptomen

n Factorenziekte n Infectie kan leiden tot verschillende aandoeningen

PMWS (postweaning multisystemic wasting syndrome)

n Treft vooral biggenopfok- en vleesvarkens n Komt vaak voor in combinatie met virale en bacteriële secundaire infecties n Wegkwijnen, uiteenlopen van de groei tussen de groepen, luchtwegsymptomen

PDNS (porcine dermatitis nefropathy syndrome)

n Meestal worden slechts enkele dieren getroffen, voornamelijk de vleesvarkens tussen de 20 - 65 kg n Huidlaesies vooral in perineum, of in het flankgebied, de borst en ledematen n Koorts, kreupelheid, gebrek aan eetlust, wegkwijnen, apathie, vergrote inguinale lymfeknopen en nierlaesies in de vorm van interstitiële en acuut necrotiserende glomerulonefritis

PRDC (porcine respiratory disease complex)

n Therapieresistentie, luchtwegklachten, vertraagde groei, verhoogde mortaliteit

Darmvorm

n Diarree, soms bloederig

Zeugen

n Doodgeboren of gemummificeerde biggen, toename terugkomers, abortus (met name late abortussen)

Monstermateriaal

n Weefselmonsters n Longen, lymfeklieren, tonsillen n Doodgeboren biggen: hart n Bloed n Speeksel

Diagnose PCR

n PCV2 genoomdetectie in bloed- en weefselmonsters n Kwantificering van de virusload door qPCR noodzakelijk

IFAT

n Antistoftitratie (IgG)

ELISA

n Antistofdetectie in het bloed n Bij de differentiatie met ELISA is het mogelijk de verhouding van IgG- en IgM-antistoffen vast te stellen

Immunohistochemie

n Pathogeendetectie in weefselmonsters n Bij de geaborteerde vruchten vooral in het hart

Interpretatie ELISA

n Aantonen van antistoffen in de praktijk is slechts in beperkte mate bruikbaar n De hoeveelheid antistoffen correleert niet met de klinische symptomen of de mate van bescherming n De verhouding tussen IgM en IgG geeft informatie over het moment van infectie n IgM > IgG: onlangs primaire infectie opgetreden

PCR

n Met behulp van qPCR is een zeer gevoelige kwantificering mogelijk n Serumwaarden van >5 log10/ml correleren significant met de klinische en pathologische symptomen n Serumwaarden liggen 2 - 3 log10/ml lager dan in de organen n De waarden kunnen afhankelijk van het laboratorium variëren! Tussen de labs tot 3 log10 verschil!


Pathologisch onderzoek n Karakteristieke veranderingen van de lymfeklieren, nieren en darmen

73

Influenza Pathogeen

Influenza-A-virus

Transmissie

n De eerste infectie is altijd gekoppeld aan externe contacten, daarna endemisch voorkomend n Verspreiding door geïnfecteerde druppels n Incubatietijd bedraagt 2 - 4 dagen n Latente infectie met virusuitscheiding mogelijk n V irus is zeer mutageen


Klinische symptomen n Op basis van de verschillende subtypes van het virus, kan het verloop variëren van subklinisch tot zeer acuut bij nieuwe uitbraak met plotseling optredende ernstige ziekteverschijnselen n Snelle verspreiding door het koppel n Binnen 24 - 48 uur wordt bijna 100% van de dieren getroffen n Mortaliteit is laag n Zieke dieren vertonen dyspnoe, een harde hoest, koorts tot 42 °C, conjunctivitis en apathie n Bij zeugen kan de hoge koorts tot vruchtbaarheidsproblemen leiden n Terugkomers, abortus, doodgeboorte, zieke zeugen post partum, moeilijk op gang komen melkgift Endemisch geïnfecteerd koppel

n Door de afnemende maternale bescherming kunnen bij biggen vanaf de 8e - 10e levensweek luchtwegproblemen worden waargenomen n Sommige zeugen hoesten, hebben koorts, komen terug, aborteren en produceren minder melk, meestal vindt herstel plaats binnen 6 dagen

Monstermateriaal

n Het virus is vanaf 2 uur - 7 dagen p.i. aantoonbaar op individueel dierniveau, op koppelniveau aantoonbaar tot 70 dagen p.i. n Neus- of keelswab n Op vochtige en koele plaats bewaren n Bloed n Speeksel NB: Influenza-virus wordt niet transplacentair overgedragen.

74

ELISA

n Aantonen van antistoftiterstijging n 1e bloedmonster bij aanvang van de symptomen n 2e bloedmonster ongeveer 4 weken later n Bij abortus en 3 - 4 weken later


n Antistoffen in het bloed vanaf 7 - 14 dagen p.i. aantoonbaar n Bij sterk afwijkende types kan de antistofdetectie vertraagd verlopen

PCR

n Aantonen van het genetisch materiaal pathogeen in bronchoalveolaire spoeling, swabs en speeksel

Interpretatie ELISA

n Antistoffen zijn aantoonbaar tot 6 maanden p.i. n Maternale antistoffen zijn ongeveer 2 - 3 maanden aantoonbaar n Geen onderscheid tussen antistoffen tegen het vaccin en het veldvirus n Geen onderscheid tussen de influenza-A-stammen


n Bepaling van het influenza-subtype Diagnostiek bij vruchtbaarheidsproblemen en systemische aandoeningen

Diagnose

75


Klassieke varkenspest (KVP)

76

Meld plich t

Pathogeen

Pestivirus

Veewetziekte

Meldingsplichtige infectieziekte!

Transmissie

n V irusuitscheiding via alle secreta en excreta vanaf dag 1 - 30 dagen p.i. n Oronasale en genitale infectie n Incubatietijd bedraagt ongeveer 1 - 3 dagen (tot 5 weken mogelijk)

Klinische symptomen

n Zeer besmettelijke, met koorts gepaard gaande aandoening met sterk verhoogde bloedingsneiging

Peracuut

n Plotselinge sterfte, zonder andere symptomen

Acuut

n Koorts tot 41 °C met vermoeidheid, gebrek aan eetlust, ataxie n Mest varieert van geconcentreerde vaste consistentie tot geelgroene, soms bloederige diarree n Pneumonie met hoesten n Punt- tot knopgrote bloedinkjes, die samenvloeien tot ecchymosen n Cyanotische huiddelen

Chronisch

n Wegkwijnen, ataxie, verhoogde uitval n Abortus in elk stadium, mummies, doodgeboorte, geboorte van zwakke of gezonde (immuuntolerante, viremische) biggen n Anorexia, gewichtsverlies, verandering van diarree en constipatie

Subklinisch

n Verloopt mild en langdurig n Vaak ook symptoomloos

Monstermateriaal

n Karkas n Bloed n Pathogeen vanaf dag 1 p.i. aantoonbaar in het bloed

Pathologie

n Vergrote, bloedrode lymfeklieren, petechiën (typische huidlaesies)

ELISA

n Antistoffen in het bloed vanaf 5 - 21 dagen p.i. aantoonbaar

PCR

n Specifieke genoomfragmenten in bloed en orgaanmateriaal zijn aantoonbaar

Serumneutralisatie

n Neutraliserende antistoffen zijn vanaf 7 - 12 dagen p.i. aantoonbaar in het bloed (piek 3 - 4 weken p.i.)


Diagnose

77


Leptospirose

78

Pathogeen

In Nederland soms Leptospira bratislava en Leptospira icterohaemorrhagiae

Transmissie

n Infectie doorgaans oraal, via slijmvliezen of natuurlijke dekking n Infectie kan aanwezig blijven in nieren n Verspreiding door onhygiënische omstandigheden, ook door knaagdieren

Klinische symptomen

n Verhoogde incidentie van vruchtbaarheidsproblemen n Witvuilers, onregelmatige opbrekers, verwerpers

Monstermateriaal

n Acute infectie n Interne organen, bloed n Chronische infectie n Voortplantingsorganen, nieren, urine n Pathogeendetectie in het bloed en de organen alleen tijdens bacteriëmie

Microagglutinatie- reactie

n Antistofdetectie in het bloed n Gouden standaard (OIE) verloopt via serovar-differentiatie n Geschikt voor koppelcontrole n Vaak positieve resultaten zonder klinische symptomen

PCR

n Aantonen van het pathogeen genoom in bloed (alleen tijdens bacteriëmie) en orgaanmateriaal

ELISA

n Antistofdetectie in het bloed n Gepaarde sera minimaal 10 probleemzeugen

n Hoogste antistoftiter ongeveer 2 - 3 weken na infectie, daarna geleidelijke afname gedurende de volgende maanden

Pathogeendetectie

n Het aantonen van pathogenen bij chronisch geïnfecteerde dieren is niet altijd mogelijk n Alleen een positieve uitslag is relevant


Diagnose

79


Parvo

80

Pathogeen

Porcine parvovirus (PPV)

Transmissie

n Het virus wordt gedurende ongeveer 14 dagen uitgescheiden in de feces, speeksel, neusuitvloeiing, sperma en geaborteerd materiaal n Infectie verloopt oronasaal en placentair n Subklinisch besmette zeugen vormen de belangrijkste infectiebron

Klinische symptomen

n Maternale bescherming duurt ongeveer 4 - 6 maanden n Niet-drachtige zeugen laten meestal geen klinische symptomen zien n Het moment waarop de infectie tijdens de dracht plaatsvindt, is bepalend voor het soort vruchtbaarheidsproblemen dat optreedt n SMEDI-syndroom: doodgeboorte, mummificatie, embryonale sterfte, onvruchtbaarheid n Kenmerkend zijn de verschillende afmetingen van de mummies in één toom

Infectie tussen Dag 1 - 13

n Afsterven van de blastocysten en regelmatig terugkomen

Dag 13 - 35

n Resorptie van de vruchten en onregelmatig terugkomen n Bij onvolledige resorptie kan schijndracht optreden n Wanneer de biggen overleven, gaat het om kleine tomen

Dag 35 - 65

n Embryonale sterfte en mummificatie van de vruchten

Vanaf dag 65

n Opbouw van actieve immuniteit

Monstermateriaal

n Bloed n Thoracaal vocht n Doodgeboren of gemummificeerde vruchten

PCR

n Detectie van PPV-genoomfragmenten in doodgeboren of gemummificeerde biggen

Immunofluores- centietest

n Detectie van virusantigeen

ELISA

n Aantonen antistoffen vanaf 7 - 21 dagen p.i. n G een onderscheid tussen antistoffen tegen het vaccin en het veldvirus

Interpretatie ELISA

n In goed gevaccineerde koppels moeten alle bloed monsters van de zeugen een positieve ELISA geven n H oge antistoftiters zijn indicatief voor contact met het veldvirus n A lleen het aantonen van het virus in doodgeboren of gemummificeerde biggen wordt als klinisch bewijs beschouwd


Diagnose

81

PRRS Pathogeen

PRRS-virus 2 virustypen: type 1 (EU) en type 2 (VS)

Transmissie

n Uitscheiding gaat via alle lichaamsexcreties (meestal gedurende 3 - 6 weken, bij individuele dieren tot wel 6 - 7 maanden) n Aërogene verspreiding is mogelijk (tot iets meer dan 9 km) n Oronasale opname n Incubatietijd bedraagt 1 - 45 dagen

Klinische

n Maternale bescherming is beperkt n Therapieresistente luchtwegklachten gedurende 3 - 6 weken n Koorts n Vertraagde groei n Cyanotische huiddelen


symptomen big

82

Zeugen

n Onopvallend, eventueel lichte koorts n Luchtwegklachten n Cyanotische huiddelen n Terugkomen n Infecties vanaf dag 70 tijdens de dracht leiden tot gemummificeerde vruchten, late abortussen (vanaf dag 100 van de dracht) en de geboorte van dood- of zwakgeboren biggen en verhoogde sterfte onder de zogende biggen

Monstermateriaal

n Bloed n 5 - 10 monsters van opvallende dieren uit elke diergroep n Geaborteerd materiaal of doodgeboren biggen n Speeksel

Symptoom

Monster materiaal

Tijdstip afname na start kliniek

Onderzoek

late abortus

abortus materiaal

direct

PCR

doodgeboren big

big

direct

PCR

zwakgeboren big

bloed big

direct (voor biestopname)

PCR

late abortus, zwak-/ doodgeboren tomen

bloed zeug

10 - 14 dagen na abortus, beter gepaarde sera

ELISA

terugkomers

bloed zeug

10 - 14 dagen na abortus, beter gepaarde sera

ELISA

ELISA

n In een negatief koppel is het aantonen van antistoffen relevant n In een positief koppel leidt het aantonen van antistoffen in relatie tot het laatste vaccinatiemoment slechts tot een waarschijnlijkheidsdiagnose

IPMA

n Zie hoofdstuk luchtwegaandoeningen op pagina 65

PCR

n Aantonen van het virus in acuut geïnfecteerde dieren of geaborteerd materiaal (differentiatie tussen type 1/type 2 is mogelijk)


Diagnose

83

Let op! n Niet alle geaborteerde biggen zijn pathogeen-positief, daarom moeten altijd 2 - 3 vruchten van minimaal 3 - 5 abortussen worden bemonsterd! Dit geldt ook voor PCV2 en PPV.


Interpretatie PCR

84

n Vaccinaties veroorzaken meestal geen steriele immuniteit n Zie hoofdstuk luchtwegaandoeningen op pagina 65

85



Vlekziekte

86

Pathogeen

Erysipelothrix rhusiopathiae

Transmissie

n Pathogenen in de feces, urine, verontreinigde grond en voedsel (erg resistent tegen uitwendige invloeden) n Infectie verloopt oraal, conjunctivaal of via verwondingen n Incubatietijd bedraagt 3 - 5 dagen

Klinische symptomen

n De passieve immuniteit verkregen via het colostrum houdt maximaal 12 weken aan, hierna neemt vooral de actieve immuniteit het over n Multifactoriële infectieziekte die het meest frequent optreedt in de zomer

Peracuut

n Septicemisch verloop bij slechte immuniteit en een zeer virulent pathogeen n Hoge koorts tot 42 °C, cyanotische plekken op de buik en oren als gevolg van ernstige hartinsufficiëntie n Geen huidlaesies n Sterfte binnen enkele uren of een paar dagen zonder roodheid van de huid

Acuut

n Vlekziekte met verhevenheden op de romp en roodkleurige huidlaesies (vlekziekte-urticaria) n T reedt op wanneer er slechts gedeeltelijke immuniteit aanwezig is n S terke verstoring van het algemeen welzijn met hoge koorts tot 42 °C n A bortus bij drachtige zeugen n O vergang naar chronische vorm mogelijk

Chronisch

n Huidnecrose, bloemkoolachtige veranderingen aan de hartkleppen, hartinsufficiëntie met een hartruis en cardiovasculaire symptomen n G ezwollen gewrichten als gevolg van polyarthritis

Monstermateriaal

n Huidmonster n O rgaanmonster n Lever, milt en synoviaal vocht n Bloed n Omdat pathogenen niet altijd aantoonbaar zijn, moeten meerdere dieren worden bemonsterd n Arterieel bloed is het meest geschikt

Diagnose

Bacteriologisch onderzoek

n Eenvoudig aantonen van het pathogeen in een orgaanmonster en bloed

PCR

n Aantonen van het pathogeen genoom in orgaanmonsters en bloed

Microscopie

n Aantonen van staafvormige bacteriën in organen of bloed is indicatief

ELISA

n Antistoffen na vaccinatie zijn niet te onderscheiden van antistoffen gericht tegen de veldbacterie


Klinische symptomen n Vlekziekte-urticaria, hoge koorts en gevoelig voor een penicillinebehandeling

87

88

bloed

orgaanmonster

orgaanmonster

IFAT

Immuno histo chemie

bloed

Micro agglu tinatie

arterieel bloed, orgaanmonster

lympfeknopen

Microscopie


karkas

lymfeknopen, nieren, milt, darm

Pathologie

orgaanmonster

keelswab, neusswab

Kweek

bloed

IPMA

Parvo

bloed, geaborteerd materiaal, thoracaal vocht bloed

bloed

orgaanmonster

Vlekziekte

PRRS

Leptospirose

bloed, geaborteerd materiaal, genitaalswab bloed

bloed, geaborteerd materiaal

Klassieke varkenspest bloed, orgaanmonster

bloed

bloed

Influenza

speeksel (koppelniveau)

bloed (gepaarde sera)

Circo (PCVD)

Aujeszky

bloed, weefselmonsters, geaborteerd materiaal

keelswab, neusswab, hersenen

PCR

bloed

bloed

ELISA

Diagnostiek bij vruchtbaarheidsproblemen

Let op! n Niet alle geaborteerde biggen zijn pathogeen-positief, daarom altijd minimaal 2 - 3 vruchten van minimaal 3 - 5 abortussen bemonsteren!


ie ost n g Dia

k

Diagnos


e iarre b ij d

n

Fysiologische data

b ij

luc h

twe g

aand oening en

d he c s i l og Fysio

ata

Fysiologische data

Di ag no s ti ek

89

Bloedwaarden Referentiewaarden

Eenheden

AP

tot 1.700

U/l

CK

tot 2.000

U/l

Gamma-GT

tot 45

U/l

GLDH

tot 4

U/l

GOT (AST)

tot 35

U/l

Calcium

2,4 - 3,5

mmol/l

IJzer

93 - 200

μg/dl

Kalium

4-5

mmol/l

Koper

102 - 248

μg/dl

Magnesium

0,5 - 1,3

mmol/l

Natrium

140 - 160

mmol/l

Fosfaat

6,5 - 10,2

mg/dl

Selenium

180 - 220

μg/dl

Bilirubine (totaal)

tot 0,25

mg/dl

Eiwit (totaal)

5,0 - 8,6

g/dl

Glucose

70 - 115

mg/dl

Ureum

20 - 50

mg/dl

Creatinine

0,45 - 1,5

mg/dl

Albumine

1,8 - 3,1

g/dl

Enzym

Elektrolyten

Fysiologische data

Substraten

Bron: Kraft und Dürr, 2005

90

Bloedwaarden Referentiewaarden

Eenheden

5,8 - 8,1

x 106/μl

Hemoglobine

10,8 - 14,8

g/dl

Hematocriet

33 - 45

%

MCV

50 - 65

μm3

MCH

17 - 21

Pg

MCHC

30 - 35

g/dl

220 - 620

x 103/μl

10 - 22

x 103/μl

0-7

%

10 - 39

%

Eosinofiele granulocyten

0-6

%

Basofiele granulocyten

0-2

%

Lymfocyten

49 - 85

%

Monocyten

0-5

%

Bloedbeeld Erytrocyten

Trombocyten Leukocyten Witte bloedbeeld Neutrofiele granulocyten - Staafkernigen - Segmentkernigen

Fysiologische data

Bron: Kraft und Dürr, 2005

91

Pols/ademhaling/temperatuur Temperatuur

Ademhalingsfrequentie

Hartfrequentie

(graden C)

(ademhalingen/min)

(slagen/min)

38,0 - 39,0

10 – 20

80 – 100

Temperatuur, ademfrequentie en pols naar leeftijd Leeftijd

Temperatuur

Ademfrequentie

Pols

(± 0,3 °C)

(per minuut)

(per minuut)

Big geboorte

39,0

50 - 60

200 - 250

Big 1 uur

36,8

Big 24 uur

38,6

Big tot 4 weken

39,2

Big tot 10 weken

39,3

21 - 40

90 - 100

Big tot 20 weken

39,0

30 - 40

80 - 90

Big tot 26 weken

38,8

25 - 35

75 - 85

Zeugen

38,7

13 - 18

70 - 80

Fysiologische data

Bron: DISEASES OF SWINE, 8th edition

92

Mest en urine

Mest

mesthoeveelheid

ongeveer 0,5 - 3 kg/dag

pH-waarde

meestal alkalisch

watergehalte

55 - 75%

urinevolume big volwassen varken

0,4 - 0,5 l/dag 2,0 - 4,0 l/dag

pH-waarde

6,0 - 7,0 (voerafhankelijk)

Urine dichtheid (g/cm3) big volwassen varken

1,009 ± 0,006 1,015 ± 0,010

ureum (g/l)

15 - 60

Fysiologische data

Bron: Richter et al., 1992 (aangepast)

93

Maternale antistoffen

Verloop van de maternale antistoffen tegen verschillende pathogenen

Fysiologische data

Schematische voorstelling

94

95

Fysiologische data

Lichaamsconditiescore (body conditioning score - BCS) BCS

Voedingstoestand

Omschrijving

Lichaamsvorm

5

zeer vet

heupen en ruggengraat sterk bedekt

rond

4

vet

heupen en ruggengraat niet voelbaar

ovaal

3,5

goed

heupen en ruggengraat nauwelijks voelbaar

buisvormig

3

normaal

heupen en ruggengraat met stevige druk voelbaar

buisvormig

2,5

iets te mager

heupen en ruggengraat met lichte druk voelbaar

buisvormig met ingevallen flanken

2

mager

heupen en ruggengraat zichtbaar en eenvoudig voelbaar

ribben en wervels voelbaar

1

vermagerd

heupen en ruggengraat duidelijk zichtbaar

benige structuur zichtbaar

Fysiologische data

Bron: Sieverding, 2000 (aangepast)

96

1 2 3 4 5

1-V ermagerde zeug met duidelijk zichtbare ruggengraat 2 - Magere zeug met zichtbare ruggengraat 3 - I deale conditie tijdens lactatie; ruggengraat net voelbaar

4 - Licht overgewicht 5 - Te vet en rond lichaam

Fysiologische data

Geadviseerd wordt de conditie van het koppel regelmatig te controleren met behulp van spekdiktemetingen in combinatie met gewichtsmetingen.

97

Afkortingen

98

APP


BAL

Bronchoalveolaire spoeling (lavage)

BCS

Lichaamsconditiescore

B.O.

Bacteriologisch onderzoek

Cl. perf.

Clostridium perfringens

E. coli

Escherichia coli

ELISA

Enzyme-linked immuno sorbent assay

EM

Electronenmicroscopie

EP

Enzoötische pneumonie

EVD

Epizoötische virusdiarree

HAR

Hemagglutinatieremmingstest

HAT

Hemaggluttinatietest

IF

Immunofluorescentie

IgG

Immunoglobuline G

IgM

Immunoglobuline M

kg

Kilogram

km

Kilometer

KVP

Klassieke varkenspest

LD

Levensdag

Lnn

Lymfeknopen

M. hyo


Afkortingen μg

Microgram

μl3

Microliter

μmol

Micromol

mg

Milligram

ml

Milliliter

MMA

Metritis-mastitis-agalactie-syndroom

mmol

Millimol

OIE

Wereldorganisatie voor diergezondheid

Past. mult.

Pasteurella multocida

PCR

Polymerase chain reaction

PCV2


PCV(A)D

Porcine circovirus (geassocieerde) aandoeningen

PDNS

Porcine dermatitis- en nefropathie-syndroom

PHE

Porcine hemorrhagische enteropathie

p.i.

Post infectie

PIA

Porcine intestinale adenomatose

PMWS

Postweaning multisystemic wasting syndrome

Porc. Enterov.

Porcine enterovirus

PPV

Porcine parvovirus

PRDC

Porcine respiratory disease complex

PRCV

Porcine respiratoire coronavirus 99

Afkortingen

100

PRRS

Porcine respiratie- en reproductiesyndroom

SMEDI

Doodgeboorte, mummificatie, embryonale sterfte, onvruchtbaarheid

SNT

Serumneutralisatietest

Staf.

Stafylokokken

Strep.

Streptokokken

TGE

Transmissible gastroenteritis

WBC

Witte bloedcellen (leucocyten)

Partner in Preventie

Diagnostisch kompas. Belangrijke infectieziekten bij het varken ABCD

Recommend Documents