Diabetes en nierziekten Vernieuwende inzichten in de ontwikkeling van diabetische nefropathie
Diabetesbericht nr. 2 mei 2015 Jaargang 15
De relatie tussen diabetes en nierziekte Nierziekte door diabetes is een gevolg van een jarenlang te hoge bloedsuiker. De medische term voor de ziekte is diabetische nefropathie. Ook andere factoren zoals een verhoogde bloeddruk, een verhoogd aandeel van vetzuren in het lichaam en een genetische
Diabetes en nierziekten
Diabetes is één van de snelst groeiende, chronische ziekten van het moment: ieder jaar komen er alleen al in Nederland 85.000 nieuwe diabetespatiënten bij. De laatste tijd staat deze ziekte hierdoor steeds meer in de belangstelling. Toch blijven de bijkomende, zeer ernstige complicaties van langdurige diabetes, zoals nierziekten, een onderbelicht aspect. Terwijl maar liefst twintig tot veertig procent van de mensen met diabetes uiteindelijk te maken krijgt met schade aan de nieren ten gevolge van diabetes. En deze groep heeft daardoor een verhoogde kans op vroegtijdig overlijden door harten vaatziekten. Alle reden om meer te weten te komen over een lopend onderzoek van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) naar het ontstaan en de ontwikkeling van nierziekten bij diabetes. De Stichting Preventie Diabetes steunt dit onderzoek en hoopt met de resultaten meer duidelijkheid te krijgen over het ontstaan van diabetes-gerelateerde nierziekten, de behandeling ervan en hoe het mogelijk voorkomen kan worden. In deze nieuwsbrief tonen wij u graag de meest recente onderzoeksresultaten en actuele status van dit vernieuwende onderzoek.
achtergrond kunnen een bijdrage leveren aan het ontstaan van deze ernstige complicatie bij diabetespatiënten. Diabetische nefropathie zorgt ervoor dat de afvalstoffen bij patiënten in het lichaam achterblijven omdat de nierfilters niet goed genoeg werken. Deze afvalstoffen kunnen patiënten erg ziek maken. Aangezien de nieren nog lang de functie van vocht en afvalstoffen afvoeren behouden, duurt het vaak lang voordat patiënten symptomen ervaren. Het komt regelmatig voor dat patiënten al jaren slecht functionerende nieren hebben, voordat er specifieke klachten ontstaan (zie pagina 3 voor de symptomen). Daarnaast hebben de nieren veel reservecapaciteit, waardoor er pas klachten ontstaan als al een groot deel van de nierfunctie verloren is gegaan. Tegen die tijd is de schade aan de nieren aanzienlijk en kan uiteindelijk zelfs leiden tot de noodzaak van een nierfunctievervangende behandeling. Schokkend Twintig tot veertig procent van de diabetespatiënten ontwikkelt uiteindelijk diabetische nefropathie. De mensen die lijden aan deze ziekte overlijden vaak vroegtijdig door hart- en vaatziekten.
!
Pascal Bus (rechts) en zijn copromoter Hans Baelde (links) bij een presentatie van hun onderzoek
Diabetes en nierziekten
! Onderzoekers LUMC Onder leiding van promotor Prof. Dr. J.A. Bruijn begeleiden drie onderzoekers 15 promovendi en student-onderzoekers. Deze onderzoeksgroep wil uitsluitend met de beste onderzoekers werken, gezien de ambitieuze doeleinden van de verschillende onderzoeken die de afdeling heeft lopen. Pascal Bus is aangesteld als onderzoeker in opleiding (OIO) op de afdeling pathologie, in de subgroep nefropathologie. Hij legt uit: ‘Een van de belangrijkste oorzaken is schade aan de bloedvaatjes in de nier. Het repareren van deze schade is essentieel bij het voorkomen van nierziekten. Het belangrijkste doel van dit project, dat ik in vier jaar dien af te ronden, is om te onderzoeken hoe we vaatschade in de nier kunnen voorkomen en hoe wij de herstelmogelijkheden kunnen verbeteren. Het is de bedoeling om achterliggende mechanismen te ontdekken bij het ontstaan van diabetische nefropathie, en hierdoor mogelijk therapeutisch handvaten te vinden.’
De Stichting Preventies Diabetes steunt vanaf 2013 een onderzoek op het gebied van diabetes en nierziekten, dat wordt uitgevoerd aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). De reden voor steun is de epidemische toename van diabetes type 2 en de daaraan gekoppelde toename van het aantal patiënten met nierziekten. Het onderzoek van de onderzoeksgroep van het LUMC is er specifiek op gericht een groter inzicht te krijgen in het ontstaan van de diabetesgerelateerde nierziekte en het verloop ervan. De Stichting Preventie Diabetes hoopt met de resultaten van het onderzoek uiteindelijk een stap dichterbij te komen om nierziekten - die ontstaan door diabetes - beter te behandelen. En zelfs te voorkomen.
Welke resultaten heeft het Leidse onderzoek tot nu toe opgeleverd? Genenanalyse In 2011 heeft de onderzoeksgroep geanalyseerd welke genen mogelijk een verhoogde kans geven op het krijgen van diabetische nefropathie. Het apolipoproteïne C1 (APOC1)-gen kwam, naast een aantal andere genen, uit de analyse naar voren. De kans is groot dat dit gen mogelijk een verhoogd risico op het ontstaan van diabetische nefropathie geeft. APOC1 Apolipoproteïnen zijn eiwitten die aanwezig zijn
Diabetes en nierziekten
Baanbrekend Leids onderzoek
op vetdruppels, ook wel lipiden genoemd. De functie van deze eiwitten is om de lipiden te transporteren naar allerlei plekken in het lichaam waaronder het vetweefsel, de lever en de spieren. Van de apolipoproteïnen zijn van meerdere soorten het bestaan bekend, één daarvan is de eerder genoemde APOC1. Een van de onderzoeksresultaten van de Leidse onderzoeksgroep is dat dit eiwit mogelijk de kans verhoogd op diabetische nefropathie.
!
Interessant Recentelijk heeft een Franse onderzoeksgroep, die ook onderzoek doet naar diabetes, een artikel gepubliceerd. Hierin stond beschreven dat mensen met diabetes type 1 of type 2 aanzienlijk meer APOC1 in hun bloed hebben dan mensen zonder de ziekte. Daaruit kan geconcludeerd worden dat mensen met diabetes meer APOC1 aanmaken - of minder afbreken - dan gezonde mensen. Zeeflichaam van de nier De Leidse onderzoeksgroep heeft aansluitend op microscopisch niveau het nierweefsel van zowel diabetische patiënten als gezonde mensen onderzocht. Centraal stond hierbij het zeeflichaam van de nier, dat de functie heeft om bloed te filteren. De groep bekeek hierbij of het eiwit APOC1 in het zeeflichaam van de nier aanwezig is. Bij de ontwikkeling van diabetische nefropathie ondergaat het zeeflichaam veel structurele veranderingen. Zo wordt er bijvoorbeeld littekenweefsel aangemaakt in het zeeflichaam. De resultaten van het onderzoek toonden aan dat bij gezonde
Overexpressie Met het oog op het onderzoek van de Franse collega’s - die aantoonden dat diabetici meer APOC1 aanmaken en/of vasthouden - was de volgende stap in het Leidse onderzoek om te onderzoeken wat er gebeurt als het APOC1-gen tot ‘overexpressie’ wordt gebracht. De onderzoekers experimenteerden met een grotere hoeveelheid APOC1 om te bezien welk effect dat had op de nieren. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat met een vermeerderde APOC1 een type nierschade ontwikkelt, dat vergelijkbaar is met het type dat optreedt bij mensen met diabetische nefropathie en dat dit samen gaat met een te veel aan ontstekingscellen. Kenmerkend van de schade is de verlittekening van het zeeflichaam in de nieren. De uitkomsten van het onderzoek geven aan dat er veel aanwijzingen zijn dat het APOC1-eiwit een belangrijke rol in de ontwikkeling van diabetische nefropathie speelt. Internationale top Het LUMC voert al jaren baanbrekend medisch en bio-medisch onderzoek uit en behoort hiermee tot de internationale top. De onderzoeksgroep van de afdeling nefropathologie heeft een aantal onderzoeken met succes uitgevoerd - zoals het onderzoek naar de pathologische classificatie van diabetische nefropathie – waardoor het aanzien van de groep in de onderzoekswereld is vergroot.
!
Diabetes en nierziekten
mensen APOC1 niet in het zeeflichaam aanwezig is, maar in 75% van de patiënten met diabetes wel.
Overige effecten van APOC1 Het APOC1-eiwit heeft, naast het transport van lipiden door het lichaam, ook invloed op het afweersysteem aangezien het ontstekingen bevordert. De conclusie van verscheidene andere studies is dat er een indicatie is dat APOC1 betrokken is bij het ontstaan van nierschade bij diabetespatiënten, mogelijk door het overactief makende effect op het immuunsysteem. Hoe werkt het ontstekingsbevorderende effect van APOC1 op het immuunsysteem? - Bepaalde cellen van het immuunsysteem, de zoge naamde macrofagen, produceren stofjes die zorgen voor een ontstekingsreactie. Als een ontsteking te lang duurt of te sterk aanwezig is, kan deze schade veroorzaken in het lichaam. - Vanuit andere onderzoeken blijkt dat het eiwit APOC1 ervoor zorgt dat macrofagen harder werken en dat heeft uiteindelijk een mogelijke slechte invloed op het lichaam. De kans is dus aanwezig dat het afweersysteem bijdraagt aan het ontstaan van nierziekte. Leids onderzoek: invloed ontstekingscellen op nierziekten Om te achterhalen wat de invloed is van het teveel aan ontstekingscellen op de ontwikkeling van nierziekte, onderzoekt de Leidse onderzoeksgroep op aanwezigheid van deze ontstekingscellen in de nier. De eerste resultaten wijzen erop dat er inderdaad veel meer ontstekingscellen aanwezig zijn in
Diabetes en nierziekten
Wat is de actuele status van het Leidse onderzoek?
nieren van diabetici in vergelijking met de nieren van gezonde mensen. Ook blijkt dat deze ontstekingscellen APOC1-eiwit aanmaken. Dit zou kunnen betekenen dat deze ontstekingscellen daardoor veel actiever zijn en dat ze voor schade kunnen zorgen in de nieren van patiënten met diabetes. Voortgang onderzoek Pascal Bus licht de focus van het onderzoek voor het komende jaar toe: ‘Het blijft nog de vraag wat het precieze mechanisme achter de werking van APOC1 is en hoe de nierschade zich exact ontwikkelt bij een diabetespatiënt. Momenteel zijn wij hierom bezig om het mechanisme hierachter te onderzoeken. Want als we weten hoe het werkt, is de volgende stap om te bezien of het mogelijk is om het APOC1-niveau met medicijnen te verlagen. Is dit bevestigend dan zou dit namelijk als behandeltherapie bij mensen met diabetische nefro-pathie ingezet kunnen worden.’
Voorkomt diabetes en diabetische nefropathie! Wat kunt u zelf doen? l Vroege diagnose van diabetes is belangrijk om erger te voorkomen. Houd hierom in de gaten of uw bloedsuiker en uw bloeddruk niet te hoog zijn. l Als uw bloedsuiker te hoog is, geeft het lichaam meestal in een vroeg stadium signalen. Wees alert en bezoek uw huisarts bij de volgende symptomen: plotseling veel dorst, vermoeidheid, slecht genezende wondjes en kortademigheid.
een afspraak met uw huisarts als uw gezichtsvermogen, een ander symptoom van diabetes, afneemt en verzoek uw huisarts om diabetes uit te sluiten. l Heeft u reeds diabetes type 2? Dan zijn jaarlijkse controles vanwege de kans op ernstige complicaties, zoals nierziekte, van essentieel belang. Het eerste teken van diabetische nefropathie is het verlies van kleine hoeveelheden van het eiwit albumine in de urine. Diabetespatiënten boven de 12 jaar zouden daarom tenminste eenmaal per jaar de urine moeten laten onderzoeken op albumine. Door vroegtijdige opsporing kan in een vroeg stadium met de behandeling worden gestart en verdere nierschade worden tegengegaan.
Van essentieel belang: zorg voor een gezonde leefstijl! Gelukkig is diabetes type 2, en daarmee diabetische nefropathie, voor maar liefst met 90% te voorkomen. Het naleven van een gezonde leefstijl is hierbij essentieel. Hoe leeft u gezond? - Mensen met overgewicht wordt aangeraden om op gezond gewicht te komen, eventueel in overleg met een diëtiste; - Daarnaast helpt gezond eten om de gevoeligheid voor insuline te verbeteren en de glucose te stabiliseren.
Diabetes en nierziekten
l Maak
Wat is diabetes ook al weer? Bij diabetes verwerkt het lichaam de suiker of glucose niet meer goed. Normaal zorgt het hormoon insuline ervoor, dat de bloedsuikerspiegel binnen bepaalde grenzen blijft. Het lichaam van mensen met diabetes type 2 reageert niet meer (juist) op insuline. Als insuline zijn werk niet kan doen, dan blijft de opgenomen suiker ongebruikt in het bloed achter. De bloedsuikerspiegel stijgt hier vervolgens door en berokkent schade in het lichaam: het tast de zenuwen en organen aan. Steeds meer mensen beseffen dat ‘te hoog suiker’ geen onschuldige aandoening is. Een belangrijk onderdeel van de behandeling van diabetes is het onder controle houden van het bloedsuikergehalte. Blijft dit stabiel, dan is diabetes zelf meestal niet dodelijk. Het gevaar schuilt in de complicaties die veelal optreden bij mensen met diabetes, zoals hart-en vaatziekten, blindheid, de beruchte diabetesvoet, slechtziendheid en diabetische nefropathie.
?
Diabetes en nierziekten
En dat betekent in het kort: wel of veel: groente, fruit, omega-3 vetzuren (vette vis) en volkorenproducten; niet of weinig: geraffineerde producten, witmeel, dierlijke vetten en zout. - Ook behoort dagelijks voldoende bewegen bij een gezonde leefstijl die de kans op diabetes, en bijbehorende complicaties, aanzienlijk verkleint.
Doelstellingen Stichting Preventie Diabetes • • •
Voorkomen van diabetes (primaire preventie) Vroegtijdig opsporing en behandeling van diabetes (secundaire preventie) Voorkomen van de complicaties van diabetes (tertiaire preventie)
De stichting tracht deze doelstellingen in het bijzonder te verwezenlijken door gerichte voorlichting en projecten, zoals de leermethode ‘Zo krijg je geen suikerziekte (type 2)’ voor basisscholen. Zie ook www.geensuikerziekte.nl
Informatie
Voor overige informatie verwijzen wij u graag door naar onze website: www.preventiediabetes.nl waar u ook de diabetes risico-test kunt doen.
Molenstraat 15, 2513 BH Den Haag T: (070) 3628880 E-mail:
[email protected] www.preventiediabetes.nl IBAN: NL21INGB0009267895
