D
euze brosjure is niet alleen bedoeld foor de
een fan die minderhydstalen.
ouweloi, maar ok foor alle ândere mînsen die’t te
‘t Is alom bekind dat de eerste jaren de beste perioade is
maken hewwe met kines in tweetalige (Frys en
om taalfaardigens te ferwerven. Kines lere maklik op jonge
Nederlâns) of meertalige sitewasys (Frys, Nederlâns, ‘n
leeftyd en sille de rest fan hur leven baat hewwe bij ‘n
streektaal of ‘n búttenlânse taal). Wij hope dat die de infor-
meertalige opfoeding. Fooral in ‘n tiid fan hyltyd toenim-
masy brúkke kinne bij ‘t twee- of meertalig opfoeden fan
mende globalisering het ‘t ferstaan en prate fan meer talen
kines. De meeste tips in deuze brosjure binne richt op Frys-
feul foordelen.
talige húshouwings of húshouwings werin at twee talen naastnander brúkt worre. Ok is deuze brosjure bedoeld as helpmiddel foor Nederlânstalige of ânstalige húshouwings om kines met ‘t Frys of Bildts in anraking te bringen. De tekst bestaat út eerder útbrocht materiaal over tweetalige opfoeding en meertalig onderwiis in lânden die’t deelnammen an ‘t Europese MELT projekt (Multilingual Early Language Transmission). Je stane niet alleen: ok in ândere gebieden en lânden binne d’r ouweloi die’t hur kines graag twee- of meertalig opfoede wille. In heel Europa hewwe húshouwings fragen over meertaligens. Meer dan 50 miljoen mînsen in Europa hore bij ‘n taalminderhyd. ‘t Frys is
2
3
D
In heel Europa hebben gezinnen vragen over meer-
en Nederlands) of meertalige situaties (Fries, Nederlands,
talen. Het is alom bekend dat de eerste jaren de beste
een streektaal, of een buitenlandse taal). We hopen dat je
periode is om taalvaardigheden te verwerven. Kinderen
er baat bij hebt bij het twee- of meertalig opvoeden van je
leren makkelijk op jonge leeftijd en zullen de rest van hun
kinderen. De meeste tips in deze brochure zijn gericht op
leven baat hebben bij een meertalige opvoeding.
eze brochure is niet alleen bedoeld voor jou,als
ouder, maar ook voor alle andere mensen die te
taligheid. Meer dan 50 miljoen mensen in Europa horen bij
maken hebben met kinderen in tweetalige (Fries
een taalminderheid. Het Fries is één van die minderheids-
Friestalige gezinnen of gezinnen waarin twee talen naast elkaar worden gebruikt. Tevens is deze brochure bedoeld als hulpmiddel voor Nederlandstalige of anderstalige gezinnen om kinderen met het Fries in aanraking te brengen. De tekst bestaat uit eerder uitgebracht materiaal over tweetalige opvoeding en meertalig onderwijs in landen die deelnamen aan het Europese MELT project (Multilingual Early Language Transmission). Je staat niet alleen: ook in andere gebieden en landen zijn er ouders die hun kinderen graag twee- of meertalig op willen voeden.
Ouweloi en ândere folwossenen hewwe fragen over
Wij hope dat jim de brosjure nuttig fine en d’r deur
taalontwikkeling bij kines in ‘t algemeen en bij tweetalige en
anmoedigd worre.
meertalige kines in ‘t besonder. Werknimmers fan foorskoalse instellings en basisskoalen diene over de goeie kinnis en faardigens te beskikken om jonge kines in anraking te bringen met taal. Maar ‘t op de hoogte wezen en ‘t beheersen fan de methoades, die’t met taalferwerving anneks binne, worre niet foldoende beheerst of binne niet in gelikense mate anwezig bij elke instelling of beroepskracht, die’t jonge kines in anraking bringt met ‘n minderhydstaal. Wij hewwe gebrúk maakt fan ideeën en poasitive praktykfoorbeelden ôfkomstig fan kynderdagferbliven, peuterspeulsalen en basisskoalen in Bretagne, Estland, Frysland, Lapland en Wales. Foor ‘t gedeelte over taalontwikkeling bij kines hewwe wij gebrúk maakt fan ‘t boeky fan Folkhälsan titeld ‘Språkgroddar’.
4
5
Vooral in een tijd van alsmaar toenemende globalisering
We hopen dat je de brochure nuttig vindt en dat je erdoor
heeft het verstaan en praten van meerdere talen veel
wordt aangemoedigd.
voordelen. Ouders en andere volwassenen hebben vragen over taalontwikkeling bij kinderen in het algemeen en bij tweetalige en meertalige kinderen in het bijzonder. Werknemers van voorschoolse instellingen en basisscholen dienen over de juiste kennis en vaardigheden te beschikken om jonge kinderen in aanraking te brengen met taal. Maar het op de hoogte zijn en de beheersing van de methodes die bij taalverwerving komen kijken worden niet voldoende beheerst of zijn niet in gelijke mate aanwezig bij elke instelling of beroepskracht die jonge kinderen in aanraking brengt met een minderheidstaal. We hebben gebruik gemaakt van ideeën en positieve praktijkvoorbeelden afkomstig van kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en basisscholen in Bretagne, Estland, Fryslân, Lapland en Wales. Voor het gedeelte over taalontwikkeling bij kinderen hebben we gebruik gemaakt van het boekje van Folkhälsan getiteld ‘Språkgroddar’.
Taalontwikkeling bij kines tot 5 jaar
Taalfaardigens formt de basis fan ‘t selsbeeld dat ‘n kynd het, foor syn idintiteit en kulturele ferbonnenhyd. Taal is ‘n
Sommige kines krije thús al met meer dan een taal te
instrumint foor elke form fan leren en kontakt. ‘t Kynd mot
maken; maar de meeste kines lere op skoal of al eerder, op
lere hoe’t je met ândere mînsen kommunisere kinne. ‘t Kynd
‘t kynderdagferbliif, ‘n nije taal. De thústaal stelt ‘t kader foor
het niet alleen ‘t recht om him te útteren en derbij ‘n
‘t skoalleven en de toekomstige karriëre fan ‘t kynd. De
lústerend oor te krijen, taalfaardigens draagt sels bij tot syn
talen, die’t ‘n kynd thús leert, forme ok de basis foor ’t an-
toekomstige welwezen. Help ‘t kynd om syn talen te ont-
leren fan nije talen.
wikkelen, om him betrokken te foelen, om de wereld werin
Taalontwikkeling begint al foor de geboorte. Bij de geboorte
om plezier in ‘t leren fan talen te krijen.
hij him befynt te ontdekken op ‘n netuurlike, speulse wize en hewwe alle kines ‘t fermogen fan taalferwerving, al is ‘t ene kynd wel taalgefoeliger dan ‘t andere. Dernaast bepaalt de
6
Taalontwikkeling fan jonge kines gaat aigenlik fansels.
inbring an woorden en de omgeving de feerdere groei en
Dos is ‘t belangryk om de taalontwikkeling bij kines fan ‘t
ontwikkeling fan die taal. Taal is ‘t middel wermet at ‘n kynd
allereerste begin an ôf te ondersteunen deur d’r tiid en
himsels ferstaanber maakt en syn omgeving leert te be-
moeite an te besteden – at ‘t nou gaat om ‘n eentalige of ‘n
gripen. Krekt derom is ‘t ok belangryk om ‘n fertroude
tweetalig húshouwing, en los fan de brúkte talen. Bij elk
omgeving te bieden, werin at reken houwen wort met de
kynd ferloopt ‘t anleren fan ‘n taal âns en elk kynd het syn
behoeftes fan ‘t kynd.
aigen taalontwikkeling.
7
Taalontwikkeling bij kinderen tot 5 jaar
Taalvaardigheid vormt de basis van het zelfbeeld dat een kind heeft, voor zijn identiteit en culturele verbonden-
Sommige kinderen krijgen thuis al met meer dan één taal
heid. Taal is een instrument voor elke vorm van leren en
te maken; maar de meeste kinderen leren op school of al
contact. Een kind moet leren hoe je met andere mensen
eerder, op het kinderdagverblijf, een nieuwe taal. De
kunt communiceren. Een kind heeft niet alleen het recht
thuistaal stelt het kader voor het schoolleven en de toe
om zich te uiten en daarbij een luisterend oor te krijgen,
komstige carrière van het kind. De talen die een kind
taalvaardigheden dragen zelfs bij tot zijn toekomstige
thuis leert vormen ook de basis voor het aanleren van
welzijn. Help het kind om zijn talen te ontwikkelen, om
nieuwe talen.
zich betrokken te voelen, om de wereld waarin het zich bevindt te ontdekken op een natuurlijke, speelse wijze en
Taalontwikkeling begint al voor de geboorte. Bij de
om plezier in het leren van talen te krijgen.
geboorte hebben alle kinderen het vermogen van taalverwerving, al is het ene kind wel taalgevoeliger dan het an-
Taalontwikkeling van jonge kinderen gaat eigenlijk
dere. Daarnaast bepalen de input en omgeving qua taal
vanzelf. Toch is het belangrijk om de taalontwikkeling bij
de verdere groei en ontwikkeling van die taal. Taal is het
kinderen vanaf het allereerste begin te ondersteunen
middel waarmee een kind zichzelf verstaanbaar maakt
door er tijd en moeite in te steken – of het nu gaat om
en zijn omgeving leert begrijpen. Juist daarom is het ook
een eentalig of een tweetalig gezin, en los van de ge -
belangrijk om een vertrouwde omgeving te bieden,
bruikte talen. Bij elk kind verloopt het aanleren van een
waarbinnen rekening wordt gehouden met de behoeftes
taal anders en elk kind kent zijn eigen taalontwikkeling.
van het kind.
Dat komt omdat se de baide talen in ferskillende domeinen
nadinke motte souwen over de wize werop at ’t krektge-
leren. Bij kines die’t twee of meer talen toegelyk lere,
boren kynd twee- of meertaligens opgroeie kin. At de
ferloopt de taalontwikkeling wat âns as bij eentalige kines.
ouweloi baide ‘n ândere mimmetaal hewwe, kin ‘t ‘een
lere, de ene taal bijgelyks thús en de ândere taal fan de
persoan, een taal’ model prima toepast worre. Dan biedt
tillefizy en de kynderopfang. Sommige woorden kinne se
een fan de ouweloi bijgelyks ‘t Frys an, en de ander
derdeur eerst alleen in de ene taal, en ândere woorden
‘t Nederlâns. Of kies d’rfoor om thús alleen de minderhyds-
eerst in de ândere taal. Dut betekent niet dat de taalontwik-
taal (Frys of 'n streektaal) te praten. Ondersoek laat sien,
keling stariger ferloopt. De woordskatten sille nander hyltyd
dat ‘t goed is om thús konsekwint de minderhydstaal (Frys)
meer beginne te overlappen. At kines ‘n jaar of 5, 6 binne,
te praten en te brúkken, omdat de ontwikkeling fan de
kinne se aigenlik foor alle begrippen de woorden in baide
meerderhydstaal danksij de hogere status dos wel plakfynt.
talen.
At jim thús alleen Nederlâns met ‘t kynd prate, souwen je foor ‘n Frystalige- of tweetalige kynderopfang kieze kinne.
Meertaligens is ‘n pree op je CV! Ondersoek toant an dat tweetaligens poasitive gefolgen het
Wij beskrive nou de gemiddelde taalontwikkeling fanôf de
foor de edukative - en de taalontwikkeling fan ‘t kynd: deur-
perioade fóór de geboorte tot de leeftyd fan 5 jaar. Ok geve
dat ‘t fia twee talen informasy ferwerkt, ontwikkelt him ‘n
wy inkele tips over wat je as ouder doen kinne om soawel
fleksibelere menier fan dinken. Meertaligens laidt tot kogni-
de taalferwerving as tweetaligens te stimuleren. Onthou dat
tive, taal, soasjale, ekonomise en kulturele foordelen die’t
elk kynd ‘n ânder timpo en fermogen fan taalontwikkeling
foor de lange termyn gelde.
het, en dat elke gesinssitewasy unyk is.
Wetenskappers suggerere dat, sels foordat ‘n kynd geboren is, ouweloi in ‘n tweetalige of meertalige thússsitewasy al
8
9
Bij kinderen die twee of meer talen tegelijk leren verloopt
thuissituatie al na zouden moeten denken over de wijze
de taalontwikkeling wat anders als bij eentalige kinderen.
waarop het pasgeboren kind twee- of meertaligheid op
Dat komt omdat ze de beide talen in verschillende
kan groeien. Als de ouders beide een andere moedertaal
domeinen leren, de ene taal bijvoorbeeld thuis en de
hebben kan het ‘één persoon, één taal’ model prima
andere taal fan de televisie en de kinderopvang. Sommige
toegepast worden. Dan biedt één van de ouders bijvoor-
woorden kennen ze daardoor eerst alleen in de ene taal,
beeld het Fries aan, en de ander het Nederlands. Of kies
en andere woorden eerst in de andere taal. Dit betekent
ervoor om thuis alleen de minderheidstaal (Fries of een
niet dat de taalontwikkeling langzamer verloopt. De
streektaal) te spreken. Onderzoek laat zien dat het goed is
woordschatten zullen elkaar steeds meer beginnen te
om thuis consequent de minderheidstaal (Fries) te spreken
overlappen. Als kinderen in jaar of 5,6 zijn, kennen ze
en te gebruiken, omdat de ontwikkeling van de meerder-
eigenlijk voor alle begrippen de woorden in beide talen.
heidstaal dankzij de hogere status toch wel plaatsvindt. Als jullie thuis alleen Nederlands met jullie kind spreken, zou
Meertaligheid is een pré op je CV!
je voor een Friestalige- of tweetalige kinderopvang kunnen
Onderzoek toont aan dat tweetaligheid positieve gevolgen
kiezen.
heeft voor de educatieve en de talige ontwikkeling
We beschrijven nu de gemiddelde taalontwikkeling
van een kind: doordat het via twee talen informatie
vanaf de periode vóór de geboorte tot de leeftijd van
verwerkt, ontwikkelt zich een flexibelere manier van denken.
5 jaar. Ook geven we enkele tips over wat je als ouder
Meertaligheid leidt tot cognitieve, talige, sociale, econo-
kunt doen om zowel de taalverwerving als tweetaligheid
mische en culturele voordelen die voor de lange termijn
te stimuleren. Onthoud dat elk kind een ander tempo en
gelden. Wetenschappers suggereren dat, zelfs voordat een
vermogen van taalontwikkeling kent, en dat elke gezins-
kind is geboren, ouders in een tweetalige of meertalige
situatie uniek is.
Foor de geboorte
• Soadra at ‘t gehoor him in de baarmoeder ontwikkelt, begint ‘t kynd al op geluud te reageren. • Sels fóór de geboorte leert ‘t kynd al geluden en stimmen, die’t in de direkte omgeving fan de mim binne, te herkinnen. • ‘t Kynd krijt al fóór de geboorte gefoel foor taalritme. • Ondersoek toant an dat ‘t kynd kalm wort fan ‘t praten en singen fan de mim.
Tips:
Praat en sing teugen ‘t ongeboren kynd. Sels foor de geboorte kinne de baide ouweloi al aktyf deel útmake fan de wereld fan ‘t kynd. Faaks kinne jim jim gedachten al ’s gaan late over de talen die’t jim ‘t kynd bijbringe wille. At jim ferskillende mimmetalen hewwe en jim wille dat ‘t kynd baide talen goed leert, dan kinne jim ‘t beste fanôf ‘t begin konsekwint je aigen taal teugen ‘t kynd prate. As ekstra adfys wille wij de tip geve om de aigen taal ok teugen nander fast te houwen. Dat kin eerst wat freemd foele, maar ‘t sorgt d’r wel foor dat ‘t onderskaid tussen de talen nag dúdliker wort foor ‘t kynd.
10
11
Voor de geboorte
• Zodra het gehoor zich in de baarmoeder ontwikkelt, begint het kind al op geluid te reageren. • Zelfs vóór de geboorte leert het kind al de geluiden en stemmen die zich in de directe omgeving van zijn moeder bevinden, te herkennen. • Het kind krijgt al vóór de geboorte gevoel voor taalritme. • Onderzoek toont aan dat het kind kalm wordt van het praten en zingen van zijn moeder
Tips:
Praat en zing tegen je ongeboren kind. Zelfs voor de geboorte kunnen beide ouders al actief deel uitmaken van de wereld van hun kind. Wellicht kunnen jullie je gedachten al eens laten gaan over de talen die jullie je kind bij willen brengen. Als jullie verschillende moedertalen hebben en jullie willen dat je kind beide talen goed leert, dan kunnen jullie het beste vanaf het begin ieder consequent je eigen taal tegen het kind praten. Als extra advies willen wij de tip geven om de eigen taal ook tegen elkaar vast te houden. Dan kan eerst wat vreemd voelen, maar het zorgt er wel voor dat het onderscheid tussen de talen nog duidelijker wordt voor het kind.
0–3 maanden
• ‘t Poppy kommuniseert al aktyf en op ôfwisselende wize met syn omgeving en maakt soms klinkers, smakkende of kirrende geluden. • ‘t Kynd herkint de stim fan de mim en kin de ferskillende stimmen in de húshouwing onderskaide. • ‘t Poppy kommuniseert aktyf deur dingen om beurten met syn of hur gesprekspartner te doen, bijgelyks deur geluudsys út te wisselen, te lachen of te wuiven, of de êrmpys en beentsys te bewegen at een teugen him praat. • ’t Poppy brabbelt, doet klanken na of gúlt om syn bedoeling dúdlik te maken.
Tips:
Praat, sing en lach teugen ‘t kynd. Interaksy met folwossenen is belangryk foor ‘t kynd. At ‘t kynd genog klanken fan de Frise of Bildtse taal of fan ‘t Frys èn ’t Nederlâns hoort, helpt dat ‘t kynd in syn feerdere taalontwikkeling.
12
13
0–3 maanden
• De baby communiceert al actief en op afwisselende wijze met zijn omgeving en maakt soms klinkers, smakkende of kirrende geluiden. • Het kind herkent de stem van zijn moeder en kan de verschillende stemmen binnen het gezin onderscheiden. • De baby communiceert actief door dingen beurtelings met zijn of haar gesprekspartner te doen, bijv. door geluidjes uit te wisselen, te lachen of te wuiven, of zijn of haar armpjes en beentjes te bewegen als iemand tegen hem spreekt. • De baby brabbelt, doet klanken na of huilt om zijn bedoeling duidelijk te maken."
Tips:
Praat, zing en lach tegen jullie kind. Interactie met volwassenen is belangrijk voor het kind. Als het kind genoeg klanken van de Friese taal of Bildtse of van het Fries én het Nederlands hoort, helpt dat het kind in zijn verder taalontwikkeling.
3–6 maanden
• ‘t Kynd wort hyltyd aktiver in syn kommunikasy, deur middel fan oogkontakt, lache en imitere. • De ferskillende menieren fan gúllen fan ‘t kynd is te herkinnen. • ‘t Kynd reageert op ferskillende geluden deur syn hoofd naar of krekt fan ‘t geluud ôf te keren. • ‘t Kynd maakt klinkerklanken, lústert na himsels en is gefoelig foor intoanasy in de omgeving. • ‘t Kynd speult met de effekten fan toanhoogte, folúmme en ferskillende klanken – met inbegrip fan klanken, die’t niet in de direkte omgeving foorkomme.
Tips:
Imiteer de mimyk fan ‘t poppy, doen de geluudsys na en praat met him of hur. Sing liedsys foor jim kynd. Hou je oren open en praat over de dingen die’t de andacht fan ‘t kynd trekke; gaan in op de interesses fan ‘t kynd en beskriif syn gefoelens, soa as: “Oh, nou bistou blij/bang/ferbaasd, h’n?” Praat dúdlik; lach feul en al gau sille je sels ok toelacht worre. Geef ‘t kynd de tiid om te reageren, ‘t doet dat deur bijgelyks je an te kiken, te lachen of met de foetsys te skoppen.
14
15
3–6 maanden
• Het kind wordt alsmaar actiever in zijn communicatie, door middel van oogcontact, lachen en imiteren. • De verschillende manieren van huilen van het kind is te herkennen. • Het kind reageert op verschillende geluiden door zijn hoofd naar of juist van het geluid af te wenden. • Het kind maakt klinkerklanken, luistert naar zichzelf en is gevoelig voor intonatie in de omgeving. • Het kind speelt met de effecten van toonhoogte, volume en verschillende klanken – met inbegrip van klanken die niet in zijn of haar directe omgeving voorkomen.
Tips:
Imiteer de mimiek van je baby, doe de geluidjes na en praat met hem of haar. Zing liedjes voor jullie kind. Houd je oren open en praat over de dingen die de aandacht van het kind trekken; ga in op de interesses van het kind en beschrijf zijn gevoelens, zoals: “Oh, nu ben je blij/bang/verbaasd, hè?” Spreek duidelijk; lach veel en al gauw zul je zelf ook toegelachen worden. Geef het kind de tijd om te reageren, hij of zij doet dat door bijvoorbeeld je aan te kijken, te lachen of met de voetjes te schoppen.
15
6–12 maanden
• ‘t Kynd reageert op syn naam. • ‘t Kynd brabbelt en formt klanken soa as ga-ga, da-da, ma-ma. • Dut gebrabbel begint soms al wat op klanken fan taal te likenen. • ‘t Kynd begrypt ‘t ferskil tussen ‘n faststelling (“Ja, dat is ‘n boeky, heel goed!”) en ‘n fraag (“Wilstou ‘n boeky leze?”). • ‘t Kynd het meer fertrouwen in ‘t speulen met syn stim en doet geluden na die’t folwossenen make, soa as kuche. • ‘t Kynd doet an mimyk, imiteert, speult met syn tong en maakt ferskillende klanken.
Tips:
Praat teugen ‘t kynd, fertel wat je doene at je ‘t ruft ferskoane. Fertel en sing over de lichemsdelen fan ‘t poppy of over de dingen der’t ‘t kynd na siet. Kines binne gek op ‘ik sien ik sien watstou niet siest’ achtige spultsys, of rymtsys of op fingerpoppys. Eenfoudige rymtsys en lietsys binne niet alleen maklik om te leren en na te doen, maar stimulere ok de taalontwikkeling fan je kynd. ‘t Binne ideale spultsys, omdat je se overal en altyd doen kinne. Geef ‘t poppy boekys fan sterk materiaal met dúdlike, sterk kontrasterende plaatsys; laat ‘t kynd d’rmet speule, se bekike of d’r sels op kauwe. Wiis dingen an, benoem se en praat over ‘t speulgoed. Kies boekys út die’t je sels ok leuk fine.
16
17
6–12 maanden
• Het kind reageert op zijn naam. • Het kind brabbelt en vormt klanken zoals ga-ga, da-da, ma-ma. • Dit gebrabbel begint soms al wat op klanken van taal te lijken. • Het kind begrijpt het verschil tussen een vaststelling (“Ja, dat is een boekje, heel goed!”) en een vraag (“Wil je een boekje lezen?”). • Het kind heeft meer vertrouwen in het spelen met zijn stem en doet geluiden na die volwassenen maken, zoals kuchen. • Het kind oefent zijn mimiek, imiteert, speelt met zijn tong en maakt verschillende klanken.
Tips:
Praat tegen jullie kind, vertel wat je doet als je zijn luier verschoont. Vertel en zing over de lichaamsdelen van je baby of over de dingen waar je kind naar kijkt. Kinderen zijn dol op ‘ik zie ik zie wat jij niet ziet’-achtige spelletjes, op rijmpjes of op vingerpoppetjes. Eenvoudige rijmpjes en liedjes zijn niet alleen gemakkelijk om te leren en na te doen, maar stimuleren ook de taalontwikkeling van je kind. Het zijn ideale spelletjes, omdat je ze overal en altijd kunt doen. Geef je baby boekjes van sterk materiaal met duidelijke, sterk contrasterende plaatjes; laat je kind ermee spelen, ze bekijken of er zelfs op kauwen. Wijs dingen aan, benoem ze en praat over het speelgoed. Kies boekjes uit die je zelf ook leuk vindt.
Eén jaar
• Om de leeftyd fan een jaar hine sait ‘t kynd syn eerste woordsys of maakt ‘t losse woordachtige klanken. At dat gebeurt, kinne je de taal of talen wermet at ‘t kynd opgroeit, al werom hore. • Op dat momint het ‘t kynd alle klanken fan de talen die’t ‘t anleert al leerd te onderskaiden. • ‘t Kynd nimt aktyf deel an ’n praten, fooral met lichemstaal. • ‘t Kynd begrypt feul meer woordsys dan ’t sêge kin. ‘t Begrip komt altyd eerder dan ‘t praten. • ‘t Kynd begrypt eenfoudige opdrachten en fragen. • ‘t Kynd praat meestal in ‘eenwoord’ sintsys. Eerst komme de selsstandige naamwoorden, derna de werkwoorden. • ‘t Is heel normaal dat ‘n kynd ‘t praten wat útstelt wilens at ‘t syn woordeskat fersamelt en fergroat; wij noeme dut de ‘fersamelfaze’ en die gaat foorôf an de ‘woordeksploasy’. • ‘t Kynd kombineert woordsys tot tweewoord sintsys, soa as “Niet slaap” en “Hait slaap”, wermet d’r ‘n groate bândbreedte in syn praten ontstaat.
Tips:
‘t Kynd is útterst neskierig naar alles wat om him hine gebeurt. ‘t Wiist faak naar ’t een of ânder in de direkte omgeving en wil wete wat ‘t is of hoe’t ‘t hyt. Benoem de dingen en geef eenfoudige útlêg. Herhaal woordsys die’t ‘t kynd sait en ful de een- of tweewoord sintsys an. Bekyk tegaar poppyboekys en lees plaatsyboeken met dúdlike, eenfoudige ferhaaltsys foor. Sorg dat ‘t kynd boekys foor ‘t gripen het en lees soms foor. ‘t Is ‘t dúdlikst at je foorleze in deselde taal as die’t je âns ok prate teugen je kynd.
18
19
Eén jaar
• Rond de leeftijd van één jaar zegt het kind zijn eerste woordjes of maakt het losse woordachtige klanken. Als dat gebeurt, kun je de taal of talen waarmee het kind opgroeit, al terug horen. • Op dat moment heeft het kind alle klanken van de talen die het aanleert al leren onderscheiden. • Het kind neemt actief deel aan een gesprek, vooral met lichaamstaal. • Het kind begrijpt veel meer woordjes dan het kan zeggen. Begrip komt altijd eerder dan spraak. • Het kind begrijpt eenvoudige opdrachten en vragen. • Het kind spreekt meestal in éénwoordzinnetjes. Eerst komen de zelfstandige naamwoorden, daarna de werkwoorden. • Het is volstrekt normaal dat een kind het praten wat uitstelt terwijl het zijn woordenschat verzamelt en vergroot; we noemen dit de ‘verzamelfase’ en deze gaat vooraf aan de ‘woordexplosie’. • Het kind combineert woordjes tot tweewoordzinnetjes, zoals “Niet slaap” en “Pappa slaap”, waarmee er een grote bandbreedte in zijn spraak ontstaat.
Tips:
Jullie kind is uiterst nieuwsgierig naar alles dat rondom hem gebeurt. Het wijst vaak naar iets in de directe omgeving en wil weten wat het is of hoe het heet. Benoem de dingen en geef eenvoudige uitleg. Herhaal woordjes die je kind zegt en vul de één- of tweewoordzinnetjes aan. Bekijk samen babyboekjes en lees plaatjesboeken met duidelijke, eenvoudige verhaaltjes. Zorg dat het kind boekjes voor het grijpen heeft en lees soms voor. Het is het duidelijkst dat je voorleest in dezelfde taal die je anders ook spreekt tegen je kind.
19
2 jaar
• De spreektaal wort almaar belangriker, maar lichemstaal blyft aktyf deel útmaken fan de kommunikasy. • ‘t Fait DAT ‘t kynd praat is belangriker dan HOE ’t ‘t praat. • De húshouwing en de mînsen die’t ‘t kynd in ‘t daagliks leven feul siene en him begripe kinne at hij praat. • ‘t Kynd brúkt feul klanken fan de taal nag niet, maar starig komme die klanken nou dochs in syn of hur praten foor. • ‘t Kynd praat om te fertellen over wat ‘t siet of metmaakt en om him ferstaanber te maken. • ‘t Kynd begrypt langere sinnen en kin fragen beantwoorde.
Tips:
‘t Kynd begint starigan in te sien dat je de omgeving beïnfloede kinne en sels kontrelere deur middel fan taal. Ful de dingen die’t ‘t kynd sait an en herhaal se – in woorden die’t ‘t kynd sels brúkke sou at ‘t dertoe in staat waar – maar korrizjeer ‘t kynd niet (Niet sêge: “Ni, dat is niet goed” maar selfs de goeie sin foorsêge). ‘t Is prima at ‘t kynd liever de ene as de ândere taal praat, of at ‘t talen deurnander brúkt. ’t Deurnander brúkken fan talen is heel normaal en ok ‘n waardefolle faze in de tweetalige ontwikkeling; kines binne an ‘t eksperiminteren met de ferskillende taalsystemen en lere deur te oefenen ‘t onderskaid d’r tussen. Je kinne korte ferhaaltsys met plaatsys foorleze of nafertelle. Dat ‘n kynd hyltyd ‘t selde boeky woord foor woord opnij hore wil is folstrekt normaal op deuze leeftyd. Bij de kynderopfang wort de taal âns anboaden as thús, onder ânderen deur de interaksy met ândere kines. Bij jim in ‘e buurt is fast wel ‘n peuterspeulplak of kynderdagferbliif, der’t bewust met ‘n Frys- of tweetalig belaid werkt wort.
20
21
2 jaar
• De spreektaal wordt almaar belangrijker, maar lichaamstaal blijft actief deel uitmaken van de communicatie. • Het feit DAT het kind praat is belangrijker dan HOE het praat. • Het gezin en de mensen die het kind in het dagelijks leven veel zien, kunnen hem begrijpen als hij praat. • Het kind gebruikt veel klanken van de taal nog niet, maar langzamerhand verschijnen deze klanken nu toch in zijn of haar spraak. • Het kind praat om te vertellen over wat het ziet of meemaakt en om zich verstaanbaar te maken. • Het kind begrijpt langere zinnen en kan vragen beantwoorden.
Tips:
Vul de dingen die je kind zegt aan en herhaal ze – in woorden die je kind zelf zou gebruiken als hij of zij daartoe in staat was – maar corrigeer je kind niet (Niet zeggen: “Nee, dat is niet goed” maar zelf de goede zin voorzeggen). Het is prima als je kind liever de ene dan de andere taal spreekt, of als het talen door elkaar gebruikt. Het doorelkaar gebruiken van talen is heel normaal en ook een waardevolle fase in de tweetalige ontwikkeling; kinderen zijn aan het experimenteren met de verschillende taalsystemen en leren door te oefenen het onderscheid ertussen. Je kunt korte verhaaltjes met plaatjes voorlezen of navertellen. Dat een kind telkens hetzelfde boekje woord voor woord opnieuw wil horen is volstrekt normaal in deze leeftijd. Bij de kinderopvang wordt de taal anders aangeboden als thuis, onder andere door de interactie met andere kinderen. Bij jullie in de buurt is vast wel een peuterspeelplaats of kinderdagverblijf waar bewust met een Fries- of tweetalig beleid gewerkt wordt.
3 jier
• ‘t Kynd kon passyf al feul begrippen, de útbraiding fan de aktive woordeskat komt nou ok in ‘n stroom fersnelling. • ‘t Kynd brúkt langere sinnen en het bij ‘t foeren fan ‘n gesprekky de help fan syn ouweloi niet meer norig. • De útspraak fan ‘t kynd is al dúdliker en ‘t kin himsels makliker ferstaanber make. • ‘t Kynd begrypt feul meer as at ‘t sels útdrukke kin. • ‘t Kynd stelt ‘n prot fragen. • ‘t Kynd kontroleert syn aigen taalfermogen: “Hait, dut is ‘n krant, h’n?”
Tips:
I‘n Kynd fan drie jaar kin ‘n gesprek foere en fynt ‘t leuk om te praten at je de tiid nimme om te lústeren. ‘t Kynd fynt ‘t leuk om fragen te beantwoorden of klaine opdrachten te doen en is gek op woordspultsys met ônsinwoordsys, rymtsys en raadseltsys. ‘t Is normaal dat ‘t kynd op deuze leeftyd ‘n foorkeurstaal het, soalang at de ouweloi in baide talen maar genog inbring geve. De krusiale faktor is BEHOEFTE. ‘t Kynd mot insien – meestal gaat dat onbewust – dat baide talen norig binne in ‘t daagliks leven. Ans wort de minderhydstaal niet feerder ontwikkeld. At jim sels niet Frys prate en jim wille ‘t kynd dochs de kâns biede om meertalig op te groeien, kinne jim kieze foor ‘n Frise- of tweetalige peuterspeulsaal of kynderdagferbliif. Of foor ‘n Frystalige oppas of gastouder. Fraag mînsen in jim omgeving om Frys (of Bildts) te praten teugen jim kynd. Meskien lukt ‘t jimme om ‘n Frys boeky foor te lezen? Of âns binne d’r tunworig ok audioboeken beskikber en webteksten met geskikte ferhaaltsys. Soek ‘s om geskikte boeken, dvd’s, mezyk en tillefizyprogramma’s in ‘t Frys. D’r stane heel wat lees-, kyk- en lústertips op internet (kyk ok achterin de brosjure).
22
23 3 jaar
• Het kind kon passief al veel begrippen, de uitbreiding van de actieve woordenschat komt nu ook in een stroomversnelling. • Het kind gebruikt langere zinnen en heeft bij het voeren van een gesprekje de hulp van zijn ouders niet meer nodig. • De uitspraak van het kind is al duidelijker en het kan zichzelf gemakkelijker verstaanbaar maken. • Het kind begrijpt veel meer dan hij of zij zelf uit kan drukken. • Het kind stelt veel vragen. • Het kind controleert zijn eigen taalvermogen: “Pappa, dit is een krant, hè?”
Tips:
Een kind van drie jaar kan een gesprek voeren en vindt het leuk om te praten als jij de tijd neemt om te luisteren. Je kind vindt het leuk om vragen te beantwoorden of opdrachtjes te doen en is gek op woordspelletjes met onzinwoordjes, rijmpjes en raadseltjes. Het is normaal dat het kind op deze leeftijd een voorkeurstaal heeft, zolang de ouders in beide talen maar genoeg input geven. De cruciale factor is BEHOEFTE. Het kind moet gaan inzien – meestal gaat dat onbewust – dat het beide talen nodig heeft in het dagelijks leven. Anders wordt de minder heidstaal niet verder ontwikkeld. Als jullie zelf niet Fries spreken en jullie willen jullie kind toch de kans bieden om meertalig op te groeien, kunnen jullie kiezen voor een Fries- of tweetalig peuterspeelzaal of kinderdagverblijf. Of voor een Friestalige oppas of gastouder. Vraag mensen in jullie omgeving om Fries te spreken tegen jullie kind. Misschien lukt het jullie om eens een Fries boekje voor te lezen? Zoek eens om geschikte boeken, dvd’s, muziek en televisieprogramma’s in het Fries. Er staan veel lees-, kijk- en luistertips op internet (kijk ook achterin de brochure).
4 jaar
• De basistaalfaardigens is nou anwezig en ‘t kynd begrypt ‘t meeste fan wat ‘t hoort. • ‘t Kynd geeft overal kommintaar op en syn gespreksfaardigens nimt toe. • ‘t Kynd maakt himsels, wat taal angaat, frij fan ‘t hier en nou; ‘t kin ok prate over wat al gebeurd is of nag gebeure sil. • Stikky bij bitsy ontstaat ‘t taalbewustwezen – ‘t ferskil make te kinnen tussen form en betekenis fan ‘n woord. Doen taalspultsys; rymtsys, raadseltsys en grappys liene hur der útstekend foor. • ‘t Kynd krijt belangstelling foor letters en tekst. • De moeilikste klanken fan de taal binne dinklik nag niet anwezig.
Tips:
Hou even op wermet at je doende binne at ‘t kynd wat teugen je sêge wil en geef ‘t kynd alle tiid om te praten. Lúster goed na wat ‘t kynd sait en stimuleer ‘t gesprek deur open fragen te stellen, soa as: “Wat bedoelstou?”, “En doe?”, “Wat saai hij doe?”, “Wie waar dat?” Onthou dat wij, folwossenen, wonnen binne ‘t woord te foeren. At ‘t kynd neskierig is na letters, brúk dan ‘s een fan de feule leuke ABC-boeken met arige rymtsys en stimulerende plaatsys. At je gyn plaatsyboekys brúkke kin ‘t kynd ok metlústere wilens at je luudop foorleze. Maak ‘t foorlezen onderdeel fan je daaglikse roetine
24
25
4 jaar
• De basistaalvaardigheden zijn inmiddels aanwezig en het kind begrijpt het meeste van wat hij of zij hoort. • Het kind geeft overal commentaar bij en zijn gespreksvaardigheden nemen toe. • Het kind maakt zichzelf qua taal vrij van het hier en nu; het kan ook praten over wat al is gebeurd of nog gaat gebeuren. • Stukje bij beetje ontstaat het taalbewustzijn – het verschil kunnen maken tussen vorm en betekenis van een woord. Doe taalspelletjes; rijmpjes, raadseltjes en mopjes lenen zich daar uitstekend voor. • Het kind stelt interesse in letters en tekst. • De moeilijkste klanken van de taal zijn misschien nog niet aanwezig.
Tips:
Stop even waarmee je bezig bent als je kind wat tegen je wil zeggen en geef je kind alle tijd om te praten. Luister goed naar wat je kind zegt en stimuleer het gesprek door open vragen te stellen, zoals: “Wat bedoel je?”, “En toen?”, “Wat zei hij toen?”, “Wie was dat?” Onthoud dat wij, volwassenen, gewend zijn het woord te voeren. Als je kind nieuwsgierig is naar letters, gebruik dan eens een van de vele leuke ABC - boeken met aardige rijmpjes en prikkelende plaatjes. Als je geen plaatjesboekjes gebruikt kan je kind ook meeluisteren terwijl je luidop voorleest. Maak voorlezen onderdeel van je dagelijkse routine.
5 jaar
• Tidens de kleuterjaren komt ‘t eandstadium fan de taalontwikkeling meer in sicht. Ongefeer driekwart fan wat ‘t kynd sait kinne onbekinden al goed ferstaan. • De algemene struktuur fan de taal of talen krijt form; woorden worre hyltyd faker tot sinnen formd. • Fan ‘n goeie grammatika is nag gyn sprake. Kines fan deuze leeftyd dinke loochys na en make bij ‘t ferfoegen fan werkwoorden fouten as ‘valte’ i.p.v. viel. • ‘t Kynd kin soms nag woorden in meer talen in een sin brúkke. Dat komt omdat ‘t nag altyd met de talen an ‘t eksperiminteren is. • Ok persoanlike foornaamwoorden, soa as ik, dou, wij, binne nag lastig foor ‘n kleuter. Sommige kines brúkke derdeur de aigen naam. • In ’t rôlespel kin ‘t kynd eksperimintere met taal en talen en ‘t taalgebrúk hyltyd beter anpasse an de per soan wermet ‘t praat. • Kines die’t fan de geboorte ôf twee talen toegelyk lere, kinne at se ‘n jaar of 5, 6 binne aigenlik foor alle begrippen de woorden in baide talen.
Tips:
’t Kynd leert op ‘n kreative menier ’n taal of meerdere talen te brúkken in ’t daagliks leven. Ferbeter derom de foutsys die’t ‘t kynd maakt op ‘n frindlike menier, dat werkt foor ‘t kynd bemoedigend en stimulerend om te praten en dermet deur te gaan. Laat ‘t kynd merke dat jou interesseerd binne en ‘t leuk fine en dat ‘t soafeul met taal/ talen bezig is. Praat, sing en lees thús feul met ‘t kynd en doen dut soafeul mooglik in de minderhydstaal (bijgelyks ‘n streektaal of dialekt). ‘t Kynd komt op deuze leeftyd meer in anraking met de búttenwereld en derdeur met de meerderhydstaal (Nederlâns). Foor de ferwerving fan meerdere talen is ‘n stimulâns in de minderhydstaal fan belang. Onthou dat elk kynd unyk is en elk kynd him ontwikkelt in syn aigen timpo.
26
27
5 jaar
• Tijdens de kleuterjaren komt het eindstadium van de taalontwikkeling meer in zicht. Ongeveer driekwart van wat het kind zegt kunnen onbekenden al goed verstaan. • De algemene structuur van de taal of talen krijgt vorm; woorden worden steeds meer tot zinnen gevormd. • Van een goede grammatica is nog geen sprake. Kinderen van deze leeftijd denken logisch na en maken bij het vervoegen van werkwoorden fouten als valte’ i.p.v. viel. • Het kind kan nog soms nog woorden in meerdere talen in één zin gebruiken. Dat komt omdat het kind nog steeds met de talen aan het experimenteren is. • Ook persoonlijke voornaamwoorden, zoals ik, jij, wij, zijn nog lastig voor een kleuter. Sommige kinderen noemen zichzelf daardoor bij eigen naam. • In het rollenspel kan het kind experimenteren met taal en talen en daarbij steeds beter rekening houden met hun gesprekspartner. Het kind kan zijn taalgebruik steeds meer aanpassen aan de persoon waarmee ze spreken. • Kinderen die vanaf de geboorte twee talen tegelijk leren kennen, als ze een jaar of 5, 6 zijn, eigenlijk voor alle begrippen de woorden in beide talen.
Tips:
Het kind leert op een creatieve manier een taal of meerdere talen te gebruiken in het dagelijks leven. Verbeter daarom de foutjes die het kind maakt op een vriendelijke manier, dat werkt voor het kind bemoedigend en stimulerend om te praten en daarmee door te gaan. Laat het kind merken dat je geïnteresseerd bent en het leuk vindt dat hij of zij zoveel met taal/ talen bezig is. Praat, zing en lees thuis veel met het kind en doe dit zoveel mogelijk in de minderheidstaal (bijv. een streektaal of dialect). Het kind komt op deze leeftijd meer in aanraking met de buiten wereld en daardoor ook met de meerderheidstaal (Nederlands). Voor de verwerving van meerdere talen is een stimulans in de minderheidstaal van belang. Onthoud dat elk kind uniek is en in zijn eigen tempo ontwikkeld.
Tweetaligens is ‘n rykdom, wirg om begelaid feerder ontwikkeld te worren • Meertaligens is niet erflik. Ouweloi kieze bewust foor ‘t preses om kines meertalig op te foeden. • De taal fan ‘t kynd ontwikkelt him ‘t beste at de ouweloi konsekwint binne in hur taalgebrúk ten opsichte fan ‘t kynd. •
‘t Is belangryk dat je, as folwossene, nadinke over je aigen taal en feerder dat je ‘n poasitive houding hewwe ten opsichte fan de talen der’t ‘t kynd in syn daagliks leven met in anraking komt.
•
De minderhydstaal het ekstra steun norig. Krijt ‘t kynd in die taal genog prikkels?
•
‘t Is normaal dat ‘n kynd in de eerste levensjaren gyn onderskaid maakt tussen talen.
• Geef ‘t kynd de tiid om de talen te ontwikkelen.
(
• Twee- of meertaligens ferrykt de mintale aktiviteit, fergroat de fleksibiliteit en kreativiteit fan ‘t ferstandelik fermogen en is handig foor ferskillende soasjale kontakten. •
28
Begelaid ‘t kynd in de taalontwikkeling , in de richting fan meertaligens.
29
Tweetaligheid is een rijkdom, waard om begeleid verder ontwikkeld te worden • Meertaligheid is niet erfelijk. Ouders kiezen bewust voor het proces om kinderen meertalig op te voeden. • De taal van het kind ontwikkelt zich het beste als de ouders consequent zijn in hun taalgebruik ten opzichte van hun kind. • Het is belangrijk dat je, als volwassene, nadenkt over je eigen taal en verder dat je een positieve houding hebt ten opzichte van de talen waar het kind in zijn of haar dagelijks leven mee in aanraking komt. • De minderheidstaal heeft extra steun nodig. Krijgt jullie kind in die taal genoeg prikkels? • Het is normaal dat een kind in de vroegste jaren geen onderscheid maakt tussen talen. • Geef het kind de tijd om de talen te ontwikkelen. • Twee- of meertaligheid verrijkt de mentale activiteit, vergroot de flexibiliteit en creativiteit van het verstandelijk vermogen en is handig voor verschillende sociale contacten. • Begeleid het kind in de taalontwikkeling , in de richting van meertaligheid.
Meertaligens in ‘t daagliks leven – goeie ideeën foor thús Op de folgende bladsys worre ‘n tal werkforms meer útlaid,
Ekstra andacht foor de minderhydstaal:
die’t soawel op de kynderopfang as thús toepast worre
In ôns meertalige omgeving in Frysland hewwe wij te
kinne.
maken met ‘n dominante taal (‘t Nederlâns) en de minderhydstaal (‘t Frys, maar ok streektalen of andere talen). Ok in
Ouweloi as taalmedel:
gebieden der’t de meeste inweuners Frys prate is dut an de
‘n Kynd leert ‘n taal of talen die’t hij dinkt norig te hewwen,
order, deurdat ‘t Nederlâns ‘n belangryk plak innimt in
en ‘t kynd leert de talen in syn direkte omgeving. Om ‘n taal
‘t basisonderwiis, tillefizy, boeken, kompjoeter ensf. Kines
te leren, mot ‘n kynd niet alleen hore hoe’t andere mînsen
merke dat Nederlâns ‘n belangrike taal is en sille hur hi-
die taal brúkke, maar deuze ok sels brúkke. Dink d’rom dat
erdeur stimuleerd foele om die taal te leren. Soa beginne
je de tiid nimme om met ‘t kynd te praten. Kines lere talen
aigenlik alle Frystalige peuters at se ongefeer 3,5 jaar oud
‘t maklikst at sij alle rúmte krije om te
binne, Nederlâns te praten at se
praten en hur sels te útteren. ‘t Is fan
an ‘t speulen binne. Bij
belang dat haiten, mimmen en ândere
anderstaligen gebeurt ‘t selde.
folwossenen, die’t in kontakt komme
Deur de dominante pesisy fan
met ‘t kynd, ‘n ryk en farieerd taal-
de Nederlânse taal op de basis-
gebrúk hewwe.
skoal is ‘t foor Frystalige kines goed om in de jaren d’rfoor ‘n ryk en breed anbod in de mimmetaal ('t Bildts) te krijen.
30
31 Meertaligheid in het dagelijks leven– goede ideeën voor thuis Op de volgende pagina’s worden een aantal werkvormen
Extra aandacht voorde minderheidstaal:
meer uitgelegd die zowel op de kinderopvang als thuis
In onze meertalige omgeving in Fryslân hebben wij te
toegepast kunnen worden.
maken met een dominante taal (het Nederlands) en de minderheidstaal (het Fries, maar ook streektalen of andere
Ouders als taalmodel:
talen). Ook in gebieden waar de meeste inwoners
Een kind leert een taal of talen die hij denkt nodig te
Fries praten is dit aan de orde, doordat het Nederlands
hebben, en het kind leert de talen in zijn directe omgeving.
een belangrijke plek inneemt binnen het basisonderwijs,
Om een taal te leren, moet een kind niet alleen horen hoe
televisie, boeken, computer enz. Kinderen merken dat
andere mensen die taal gebruiken, maar deze ook zelf
Nederlands een belangrijke taal is en zullen zich hierdoor
gebruiken. Denk eraan dat je de tijd neemt om met je
gestimuleerd voelen om die taal te leren. Zo beginnen
kind te praten. Kinderen leren talen het gemakkelijkst als
eigenlijk alle Friestalige peuters als ze ongeveer 3,5 jaar
zij alle ruimte krijgen om te praten en zich zelf te uiten.
oud zijn Nederlands te spreken als ze aan het spelen zijn.
Het is van belang dat vaders, moeders en andere vol-
Bij anderstaligen gebeurt hetzelfde.
wassenen, die in contact komen met het kind, een rijk en
Door de dominante positie van de Nederlandse taal
gevarieerd taalgebruik hebben.
op de basisschool is het voor Friestalige kinderen goed om in de jaren ervoor een rijk en breed aanbod in de moedertaal te krijgen.
Dernaast wort de basis formd foor de feerdere meertalige
materiaal der’t met werkt wort en gaan der thús feerder op
taalontwikkeling. Kies derom, at ‘t kin, ‘n peuterspeulplak of
deur. Ansom kin ‘t ok: nim ‘s ‘n boeky fan thús met na de
kynderdagferbliif met ‘n dúdlik Frystalig- of tweetalig
kynderopfang, of
belaid en lees kines thús feul foor in ‘t Frys. Foor ander-
leer tegaar met ‘t
stalige peuters geldt ‘t selde: biedt de mimmetaal
kynd de laidster
breed en ryk an met boekys, lietsys, kynderpro-
‘jim’ lietsy an, je
gramma’s ensf. Want at de basis in de mimmetaal
sille sien hoe trots
goed is, ontwikkelt de tweede taal him beter.
at ‘t kynd dan is!
‘n Poasitive, angename en bewuste taalhouding fan ouweloi sil overslaan op ‘t kynd. At jim Frys prate, praat dat dan ok teugen syn fryndsys. ‘n Nederlânstalige peuter ferstaat likegoed Frys as at ‘n Frystalige peuter Nederlâns ferstaat. Soa lere kines dat de talen gelykwaardig binne.
Brúk foto’s: Brúk foto’s om de gedachten fan kines insichtlik te maken.
32
Samenwerking tussen opfoeders:
Laat ‘t kynd syn aigen foto’s kieze om op de muur, de
‘t Is belangryk om op ‘t gebied fan taal ‘n ferbining te
koelkas, in ‘n album en soa te plakken en fraag wêrom hij
hewwen tussen thús en de kynderopfang. Peuters fine ‘t
nou krekt die foto’s koazen het. De belangrykste woorden
prachtig om de lietsys fan de kynderopfang thús ok te sin-
die’t ‘t kynd sait kinne bij de foto’s skreven worre. Praat met
gen en lere feul fan herhaling. Utwisseling kin heel inspir-
‘t kynd over de foto’s en fraag se wat se d’rfan fine en d’rbij
erend werke. Fraag informasy over de thema’s en ‘t
foele.
33
Daarnaast wordt de basis gevormd voor de verdere
thuis ook te zingen en leren veel van herhaling. Uitwisseling
meertalige taalontwikkeling. Kies daarom, als het kan, een
kan heel inspirerend werken. Vraag informatie over de
peuterspeelplaats of kinderdagverblijf met een duidelijk
thema’s en het materiaal waarmee gewerkt wordt en
Friestalig- of tweetalig beleid en lees kinderen thuis veel
ga daar thuis verder op door. Andersom kan het ook:
voor in het Fries.Voor anderstalige peuters geldt het-
neem eens een
zelfde: biedt de moedertaal breed en rijk aan met
boekje van thuis
boekjes, liedjes, kinderprogramma’s enz. Want als de
mee naar de
basis in de moedertaal goed is ontwikkelt de tweede
kinderopvang, of
taal zich beter. Een positieve, aangename en bewuste
leer samen met je
taalhouding van ouders zal overslaan op het kind.
kind de
Als jullie Fries spreken,spreek dat dan ook tegen zijn of
leidster ‘jullie’ liedje
haar vriendjes. Een Nederlandstalige peuter verstaat
aan, je zal zien
evengoed Fries dan een Friestalige peuter Nederlands
hoe trots jullie kind
verstaat. Zo leren kinderen dat de talen gelijkwaardig
dan is!
zijn.
Gebruik foto’s: Samenwerking tussen opvoeders:
Gebruik foto’s om de gedachten van kinderen inzichtelijk
Het is belangrijk om op het gebied van taal een verbinding
te maken. Laat het kind zijn eigen foto’s kiezen om op de
te hebben tussen thuis en de kinderopvang. Peuters
muur, de koelkast, in een album enz. te plakken en vraag
vinden het prachtig om de liedjes van de kinderopvang
waarom hij juist die foto’s heeft gekozen.
‘n Kynd fynt ‘t soms lastig om syn gedachten út te drukken;
Atstou of dyn partner ‘n ândere (streektaal of búttenlânse)
foto’s moedige dan an tot interaksy. Nim foto’s op útsys en
taal praatst, kinne je sels thús ‘n fergelykber persoanazy
bij spesjale gelegenheden. Op ‘n raisy kin ‘t kynd in heel ân-
bedinke. In Wales wort bijgelyks ‘t tovenaarspoppys ‘Dewin’
dere dingen interesseerd weze as dat je dinke. De busrais
brúkt. Soa wort ‘t makliker en leuker foor kines om ‘n taal te
kin soamaar interessanter weest weze dan ‘t raisdoel!
brúkken.
Bedink ’n persoanazy dat alleen ’n bepaalde taal praat:
Brúk de meertalige omgeving:
Bedink ‘n simpatyk persoanazy – ‘n leuk poppy of ‘n teddy-
dat ‘t kynd Frys of Bildts leert, fraag dan ‘n buurfrou,
beer – dat kines anspoort om ‘n spesifike taal te brúkken.
femilylid, de oppas of andere mînsen in de omgeving om
Fertel ‘t kynd dat ‘t figuurtsy alleen die taal ferstaan kin; at ‘t
konsekwint Frys of Bildts teugen ‘t kynd te praten. ‘t Selde
kynd met ‘t figuurtsy praat of speult, begrypt ‘t ‘n kynd alleen
geldt at jim thús tweetalig binne, en ‘t kynd op ‘n bepaald
maar at die de goeie taal praat. ‘n Mooi foorbeeld in Frys-
momint Nederlâns begint te praten. Dink d’ran, Friezen
land is Tomke dat met ‘t hondsy Romke, Kornelia de Kango-
binne d’ran wonnen om hur an te passen an de taal fan ‘t
eroe en ‘t buurmaisy Yana Yu feul avonturen beleeft. De
kynd, jou sille ânderen d’r seker an herinnere motte dat sij
ferhalen fan Tomke staan dicht bij ‘t daagliks leven fan
niet over hoeve te skakelen op ’t Nederlâns.
jonge kines. Kines herkinne hursels in de avonturen; se reagere op wat se hore en sien. D’r binne genog mooglikheden om Tomke ok in ‘t taalanbod thús ‘n plakky te geven, kyk op www.tomke.nl.
34
At ouweloi baide Nederlâns- of anderstalig binne en wille
35
De belangrijkste woorden die het kind zegt kunnen bij de
van jonge kinderen. Kinderen herkennen zich zelf in de
foto’s geschreven worden.
avonturen; ze reageren op wat ze horen en zien. Er zijn
Praat met je kind over de foto’s en vraag ze wat ze ervan
genoeg mogelijkheden om
vinden en erbij voelen. Een kind vindt het soms lastig om
Tomke ook in het taalaan-
zijn of haar gedachtes uit te drukken; foto’s moedigen dan
bod thuis een plekje te
aan tot interactie. Neem foto’s op uitjes en bij speciale gele-
geven, kijk op
genheden. Op een reisje kan het kind in heel andere din-
www.tomke.nl.
gen geïnteresseerd zijn dan je denkt. De busreis kan
Als jij of je partner een
zomaar interessanter zijn geweest dan het reisdoel!
andere ((streektaal of buitenlandse) taal spreekt, kan je
Bedenk een personage dat alleen een bepaalde taal kent:
zelf thuis een vergelijkbaar
Bedenk een sympathiek personage – een leuk poppetje
tovenaarspoppetje ‘Dewin’ gebruikt. Zo wordt het makke-
of een teddybeer – dat kinderen aanspoort om een
lijker en leuker voor kinderen om een taal te gebruiken.
personage bedenken.In Wales wordt bijvoorbeeld het
specifieke taal te gebruiken. Vertel het kind dat het figuurtje alleen die taal kan verstaan; als het kind met het figuurtje
Gebruik de meertalige omgeving:
praat of speelt, begrijpt het een kind alleen als die
Als ouders beide Nederlands- of anderstalig zijn en jullie
de juiste taal spreekt. Een mooi voorbeeld in Fryslân is
willen dat jullie kind Fries leert of Bildts, vraag dan een
Tomke dat met het hondje Romke, Kornelia de Kangoeroe
buurvrouw, familielid, de oppas of andere mensen in de
en het buurmeisje Yana Yu veel avonturen beleefd.
omgeving om consequent Fries of Bildts tegen jullie kind te
De verhalen van Tomke staan dicht bij het dagelijks leven
spreken.
Brúk posters:
Nim materiaal om ‘t boek met te fersieren: kleurd pepier,
Maak ‘n poster over ‘n aktueel onderwerp en sorg d’rfoor
‘n skeer, lym, stiften, plaatsys of stikkers, sifers, letters en
dat deuze op ooghoogte fan ‘t kynd komt te hangen, bijge-
soa. Je kinne ‘n ferhaaltsy opskrive dat je sels as kynd leuk
lyks op of bij ‘n deur. Skriif ‘n paar woorden op de poster of
fonnen, inkele rymtsys en raadseltsys, ‘n jeugdherinnering.
plak d’r plaatsys bij. ‘n Kynd sil fragen stelle over de poster
Of je kinne ‘n onderwerp kieze werfoor at je kynd interesse
of sels wat fertelle wat met ‘t onderwerp te maken het. De
het, bijgelyks peerden. ‘t Maakt niet út hoe groat of dik
poster moedigt kines an om over ‘t onderwerp te praten en
‘t boek is. Foor ‘n jong kynd hewwe je niet feul woorden of
hur in aigen woorden út te drukken. De poster kin kines ok
pagina’s norig. At alle pagina’s klaar binne, kinne je se
anspore om ‘n spultsy te doen, dat met ‘t onderwerp te
plestifisere en tot ‘n boek bine. Je kinne sels ’n boekmaak-
maken het.
fesy organisere met ândere húshouwings of bij de kynderopfang. Laat ‘t kynd sels plaatsys foor ‘t boek kieze en
Maak sels boeken:
fraag wat d’r op de plaatsys gebeurt. Skriif op wat ‘t kynd je
In sommige talen bestaan maar ‘n paar of helendal gyn
fertelt. Laat ‘t kynd syn aigen fantasy brúkke.
boeken foor klaine kines. In Frysland binne d’r gelukkig wel
Dut is ‘n menier om ‘t dinken
Frise (printe) boeken te krijen (sien de links fan de websites).
fan kines foor ânderen sicht-
Maar je kinne ok tegaar ‘n aigen boeky make. ‘t Is heel
ber te maken, naast ‘t fait dat
spesjaal foor ‘n kynd om ‘n selsmaakt en selsbedocht boeky
je ‘t kynd ‘t ferband tussen
te hewwen en ok 't Bildts te brúkken.
sproken en skreven taal dúdlik maakt.
36
37 Hetzelfde geldt als jullie thuis tweetalig zijn, en jullie kind op
Maar je kan ook samen een eigen boekje maken om ook
een bepaald moment Nederlands begint te spreken.
het Bildts te gebruiken. Het is heel speciaal voor een kind
Denk eraan, Friezen zijn eraan gewend om zich aan te
om een zelfgemaakt en zelfbedacht boekje te hebben.
passenaan de taal van het kind, jij zult anderen er zeker
Pak materiaal om het boek mee te versieren: gekleurd
aan moeten herinneren dat zij niet over hoeven te schake-
papier, een schaar, lijm, stiften, plaatjes of stickers, cijfers,
lenop het Nederlands.
letters enz. Je kunt een verhaaltje opschrijven dat je zelf als kind leuk vond, enkele rijmpjes en raadseltjes, een
Gebruik posters:
jeugdherinnering. Of je kunt een onderwerp kiezen waar-
Maak een poster over een actueel onderwerp en zorg er-
voor je kind interesse heeft, bijvoorbeeld paarden. Het
voor dat deze op ooghoogte van het kind komt te
maakt niet uit hoe groot of dik het boek is. Voor een jong
hangen, bijv. op of bij een deur. Schrijf een paar woorden
kind heb je niet veel woorden of pagina’s nodig. Wanneer
op de poster en plak er eventueel plaatsjes bij. Een kind
alle pagina’s klaar zijn, kun je ze plastificeren en tot een
zal vragen stellen over de poster of zelf wat vertellen
boek binden. Je kunt zelf een boekmaakfeestje organiseren
wat met het onderwerp te maken heeft. De poster moe -
met andere gezinnen of bij de kinderopvang. Laat het kind
digt kinderen aan om over het onderwerp te praten en
zelf plaatjes voor het boek kiezen en vraag wat er op de
zich in hun eigen woorden uit te drukken. De poster kan
plaatjes gebeurt. Schrijf op wat het kind je vertelt. Laat
kinderen ook aansporen om een spelletje te doen dat
het kind zijn eigen fantasie gebruiken. Dit is een manier
met het onderwerp te maken heeft.
om de gedachten van kinderen voor anderen zichtbaar te maken, naast het feit dat je het kind het verband tussen
Maak zelf boeken: In sommige talen bestaan weinig tot geen boeken voor kleine kinderen. In Fryslân zijn er gelukkig wel Friese (prenten) boeken te verkrijgen (zie de links van de websites).
gesproken en geschreven taal duidelijk maakt.
Websides: www.fryslan.nl De geboorte fan ‘n poppy is ‘n niet te beskriven wonder. ‘n Groat feest foor de ouweloi, broertsys en sussys, de hele femily. Maar ok foor de prevînsy, die’t d’r weer ‘n jonge inweuner bij het. De prevînsy Frysland geeft ouweloi derom ‘n kedootsy: ‘n taaltassy. ‘n Tassy fol met arighydsys èn met foorlichtingsmateriaal over meertaligens. Want Frysland is de enige offisjele meertalige prevînsy in Nederland. Derom hyt ‘t ok Taaltassy, want: meer talen, meer kânsen. www.fryske-akademy.nl De Fryske Akademy is ‘n ondernimmend institút dat wetenskaplik ondersoek doet op ‘t gebied fan meertaligens, de Frise taal, kultuur, onderwiis, geskidenis en samenleving. www.mercator-research.eu ‘t Mercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren bundelt, mobiliseert en bringt ekspertise en kompetînsys bijnander die’t op ‘t nivo fan de lidstaten en de regio’s ontwikkeld binne. Mercator is in Europa toanangevend op ‘t gebied fan meertaligens en taalleren, werbij at soawel andacht is foor ‘t leren op skoal, as ok thús, op ‘t werk, in de frije tiid of deur kultuurpartisipasy.
38
www.tomke.nl ‘t Tomke-projekt bestaat út ferskillende onderdelen. Alle aktiviteiten en materialen binne richt op peuters, hur ouweloi en opfoeders, soawel foor thús as foor de foorskoalse instellings, die’t werke met klaine kines. www.heitenmem.nl Deuze website is bedoeld foor alle haiten, mimmen en opfoeders in Frysland met kines fan 0-12 jaar. Op de website staan allerhande thema’s omtrint ‘t opfoeden fan kines. Ok ferskynt d’r 3 keer per jaar ‘n tydskrift, met ‘n groate ferskaidenhyd an informasy. www.sfbo.nl In Frysland binne d’r heel wat Frystalige of tweetalige (Frys en Nederlâns) peuterspeulsalen en kynderdagferbliven. ‘t Centrum Friestalige Kinderopvang (Sintrum Frysktalige Berne-opfang, SFBO) is ‘t kinnis- en steunpunt op ‘t gebied fan meertaligens en stimulering in de foorskoalse perioade. De adfiseurs fan ‘t SFBO helpe laidsters in de peuterspeulsalen en kynderdagferbliven bij ‘t formgeven fan taalbelaid en ‘t kreëren fan ‘n taalrike omgeving foor kines. Ouweloi worre der fansels bij betrokken. Sij geve informasy over meertaligens in Frysland en houwe ouderavens over ‘t belang fan taalbelaid en taalanbod.
www.taalsintrumfrysk.nl Om de deurgaande lyn fan meertaligens in de foorskoalse instellings deur te setten in ‘t basisonderwiis binne d’r ‘n prot skoalen in Frysland drietalig. (Nederlâns, Frys en Ingels), sij binne ansloaten bij ‘t netwerk ‘Trijetalige Skoallen.’ Taalcentrum Fries (Taalsintrum Frysk, TF) is ‘n ôfdeling fan Cedin, ‘n bedriif foor edukative dienstferliening in Noord-Nederland. TF wil leerkrachten fan skoalen foor primêr en fortset onderwiis begelaide bij t ontwikkelen, impleminteren en útfoeren fan meertalig taalbelaid met ‘n gelykweerdige pesisy fan de Frise taal. TF organiseert ok ouderavens. Ok ontwikkele TF samen met de Kemissy Meertalighyd meertalig (Bildts, Frys, Nederlâns en Ingels) lesmateriaal. www.bibliotheek.nl Bibliotheek.nl is ‘t digitale portaal fan de openbare bibletheken in Nederland. Hier kinne je boeken soeke en anfrage in ‘n bibletheek-festiging in ‘e buurt. www.kindentaal.nl ‘n Website over taalontwikkeling en ‘t stimuleren d’rfan bij poppys, peuters en kleuters. www.ouders.nl ‘n Website met allerhande informasy. Sien ok onder ‘t koppy ‘taal.’ Foor ouweloi fan kines fan -1 tot 18 jaar.
www.meertalen.nl ‘n Tal boeken is fertaald in ‘n ândere taal. Die boeken binne te brúkken in ‘n meertalige groep of thús. Utgangspunt is dat kines eerst ‘n ferhaal kinnen lere in hur thústaal, foordat se ‘t in ‘n tweede taal lere. www.spultsjes.nl Op deuze website kinne kines fan 0-12 jaar online spultsys speule. D’r binne ferskillende soorten spultsys. Foor de allerklainsten is bijgelyks ‘Pipa’ heerlik om met ‘n folwossene op alle toetsen te drukken en te kiken wer’t ‘Hessel de Húskeslak’ him ferstopt het. www.berneboel.nl Berneboel is ‘n edukative Frise site foor de kines fan de onderbou fan de basisskoalen. ‘t Slút an bij de thema’s fan de Frise taalmethoade Studio F, ontwikkeld deur Taalsintrum Frysk fan Cedin. Op de website staan tien thema’s met elk ses onderdelen. Die bestaan onder ândere út spultsys, ferhaaltsys, filmpys, liedsys, kwissen en ander frolik Frys taalmateriaal. www.itfryskeberneboek.nl De Stichting It Fryske Berneboek (Het Friese Kinderboek) richt him op study en promoasy fan Frise kynder- en jongerenliteratuur met as doel om die literatuur soa breed mooglik bekind te maken, in en bútten Frysland.
39 Websides: www.fryslan.nl De geboorte van een baby is een niet te beschrijven wonder. Een groot feest voor de ouders, broer tjes en zusjes, de hele familie. Maar ook voor de provincie, die er weer een jonge inwoner bij heeft. De provincie Fryslân geeft ouders daarom een cadeautje: een ‘Taaltaske.’ Een tasje vol met aardigheidjes én met voorlichtingsmateriaal over meertaligheid. Want Fryslân is de enige officiele meertalige provincie in Nederland. Daarom heet het ook ‘Taaltaske’, want: meer talen, meer kansen. www.fryske-akademy.nl De Fryske Akademy is een ondernemend instituut dat wetenschappelijk onderzoek doet op het gebied van de Friese taal, cultuur, onderwijs, geschiedenis en samenleving. www.mercator-research.eu Het Mercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taal leren bundelt, mobiliseert en brengt expertise en competenties die op het niveau van de lidstaten en de regio’s ontwikkeld zijn bij elkaar. Mercator is in Europa toonaangevend op het gebied van meertaligheid en taalleren, waarbij zowel aandacht is voor het leren op school, als ook thuis, op het werk, in de vrije tijd of door cultuurparticpatie.
www.tomke.nl Het Tomke-project bestaat uit verschillende onderdelen. Alle activiteiten en materialen zijn gericht op peuters, hun ouders en opvoeders, zowel voor thuis als voor de voorschoolse instellingen die werken met kleine kinderen.. www.heitenmem.nl Deze website is bedoeld voor alle vaders, moeders en opvoeders in Fryslân met kinderen van 0–12 jaar. Op de website staan allerhande thema’s omtrent het opvoeden van kinderen. Ook verschijnt er 3 keer per jaar een tijdschrift, met veel verschillende informatie www.sfbo.nl In Fryslân zijn er veel Friestalige of tweetalige (Fries en Nederlands) peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Het Centrum Friestalige Kinderopvang (Sintrum Frysktalige Berne-opfang, SFBO) is het kennisen steunpunt op het gebied van meertaligheid en stimulering in de voorschoolse periode. De adviseurs van het SFBO helpen leidsters in de peuterspeelzalen en kinderdagverblijven bij het vormgeven van taalbeleid en het creeëren van een taalrijke omgeving voor kinderen. Ouders worden daar natuurlijk bij betrokken. Zij geven informatie over
meertaligheid in Fryslân en houden ouderavonden over het belang van taalbeleid en taalaanbod. www.taalsintrumfrysk.nl Om de doorgaande lijn van meertaligeheid in de voorschoolse instellingen door te zetten in het basisonderwijs zijn er veel scholen in Friesland drietalig (Nederlands, Fries en Engels), zij zijn aangesloten bij het netwerk ‘Trijetalige Skoallen.’ Taalcentrum Fries (Taalsintrum Frysk, TF) is een afdeling van Cedin, een bedrijf voor educatieve dienstverlening in Noord-Nederland. TF wil leerkrachten van scholen voor primair en voortgezet onderwijs begeleiden bij het ontwikkelen, implemteren en uitvoeren van meertalig taalbeleid met een gelijkwaardige positie van de Friese taal.TF organiseert ook ouderavonden. Ook ontwikkelt TF samen met de Kemissy Meertalighyd meertalig (Bildts, Fries, Nederlands en Engels) lesmateriaal. www.bibliotheek.nl Bibliotheek.nl is de digitale portaal van de openbare bibliotheken in Nederland. Hier kan je boeken zoeken en aanvragen in een bibliotheek vestiging in de buurt. www.kindentaal.nl Een website over taalontwikkeling en het stimuleren ervan bij baby's, peuters en kleuters.
www.ouders.nl Een website met allerhande informatie. Kijk ook onder het kopje ‘taal.’ Voor ouders van kinderen van-1 tot 18 jaar. www.meertalen.nl Een aantal boeken zijn vertaald in een andere taal. Deze boeken zijn te gebruiken in een meertalige groep of thuis. Uitgangspunt is dat kinderen eerst een verhaal leren kennen in hun thuistaal, voordat ze het in een tweede taal leren. www.spultsjes.nl Op deze website kunnen kinderen van 0-12 jier online spelletjes spelen. Er zijn verschillende soorten spelletjes. Voor de allerkleinsten is bijvoorbeeld ‘Pipa’ heerlijk om met een volwassene op alle toetsen te drukken en te kijken waar ‘Hessel de Húskeslak’ zich verstopt heeft. www.berneboel.nl Berneboel is een educatieve Friese site voor de kinderen van de onderbouw van de basisscholen. Het sluit aan bij de thema’s van de Friese taalmethode Studio F, ontwikkeld door Taalsintrum Frysk van Cedin. Op de website staan tien thema’s met elk zes onderdelen. Die bestaan onder andere uit spelletjes, verhaaltjes, filmpjes, liedjes, quizen en ander vrolijk Fries taalmateriaal.
www.fffestival.nl It Fertel & Foarlêsfestival (FFFestival, Het Vertel & Voorleesfestival) is ‘n fertel- en foorleesfeest foor peuters, skoalkines en ouweren in Frysland. Doel fan ‘t projekt is om meer andacht en stimulâns te geven an ‘t foorlezen en ‘t fertellen fan ferhalen in ‘t Frys. In peuterspeulsalen en kynderdagferbliven, op skoalen, in bibletheken, dorpshúzzen, ouweren-instellings, musea en kulturele besoekerssintra. www.fryskprinteboek.nl Op deuze website staan sprokys en ândere ferhalen. De Raad van de Friese Beweging (Ried fan de Fryske Beweging, RfdFB), ‘n belange-organisasy foor mînsen die’t blij binne met Frysland en hur insette foor meer rúmte foor ‘t Frys en de Frise kultuur. www.berneboek.nl Op deuze website kinne je ‘t interaktive boek ‘Tûzenpoatsjes’ fine, met derin opsêgfersys.
40
www.afuk.nl De online webwinkel is op deuze website te finen. Soa kinne je (foorlees) boeken en ander materiaal kope. De stichting Afûk het as doel om de kinnis en ‘t brúkken fan de Frise taal en de belangstelling foor Frysland te beforderen. De Afûk wil dat beraike deur : – ‘t organiseren fan kursussen en eksamens; – ‘t útgeven fan leermiddels, boeken en ândere publikasys – ‘t werken an konkrete projekten; – ‘t beforderen fan ‘t Frys in de bestaande en nije media; – ‘t geven fan foorlichting en alle ândere middels insette om ‘t doel te beraiken. www.praatmarfrysk.nl Praat mar Frysk (Praat maar Fries) is ‘n kampanje met as doel Friezen bewust te maken fan hur tweetaligens en hur trots ‘op Frys te wezen’ te ontwikkelen. www.buterbreaengrienetsiis.com De online web shop fan ButerBreaenGrieneTsiis.com is ‘n partner fan FryslânFerbynt.nl en bringt Friezen over de hele wereld in kontakt met nander.
www.npld.eu Deuze brosjure is ‘n produkt fan ‘t MELT (Multilingual Early Language Transmission)-projekt. Dut projekt komt fort út de werksemheden fan ‘t Europese NPLD (Network to Promote Linguistic Diversity). ‘t Doel fan ‘t NPLD is de befordering fan taalferskaidenhyd en de ferspraiding fan informasy en poasitive praktykerfarings op ‘t gebied fan taalplenning en taalontwikkeling in heel Europa. www.meertalighyd.nl De Kemissy Meertalighyd, ontstaan út de Kemissy Bildts, foert ‘n tweesporebelaid: – ‘t Ontwikkele fan meertalig lesmateriaal foor de Bildtse basisskoalen. – ‘t Op ôfroep adfisere insake ‘t te ontwikkelen meertalig taalbelaid op de Bildtse basisskoalen. Utgangspunt is ‘t taalbelaid fan de gemeente ‘t Bildt. De gemeente onderkint ‘t groate belang fan meertalig onderwiis omdat dut ‘n poasitive infloed het op de algemene taalontwikkeling fan kines. Ok levert ‘t ‘n bijdrage an ‘t levend houwen fan de meertalige kultuur en leefomgeving fan de kines.
www.meartaligens.nl Deuze website is ‘n inisjatyf fan Mercator Kenniscentrum en foor idereen die’t meer wete wil over meertalig opfoede en meertalig onderwiis. Op de website is informasy te finen (links en filmpys) over twee- en meertalighyd, bedoeld foor ouweloi en professjonals werkend in ‘t foorskoals, primêr en fortset onderwiis.
41
www.fffestival.nl It Fertel & Foarlêsfestival (FFFestival, Het Vertel & Voorleesfestival) is een vertel- en voorleesfeest voor peuters, schoolkinderen en ouderen in Fryslân. Doel van het project is om meer aandacht en stimulans te geven aan het voorlezen en het vertellen van verhalen in het Fries. In peuterspeelzalen en kinderdagverblijven, op scholen, in bibliotheken, dorpshuizen, oudereninstellingen, musea en culturelebezoekerscentra. www.fryskprinteboek.nl Op deze website staan sprookjes en andere verhalen. De Raad van de Friese Beweging (Ried fan de Fryske Beweging, RfdFB), een belangenorganisatie voor mensen die blij zijn met Fryslân en hun inzetten voor meer ruimte voor het Fries en de Friese cultuur. www.berneboek.nl Op deze website kan je het interactieve boek ‘Tûzenpoatsjes’ finden, met daarin opzegversjes. www.itfryskeberneboek.nl De Stichting It Fryske Berneboek (Het Friese Kinderboek) richt zich op studie en promotie van Friese kinderen jongerenliteratuur met als doel om die literatuur zo breed mogelijk bekend te maken, in en buiten Fryslân.
www.afuk.nl De online webwinkel is op deze website te vinden. Zo kan je (voorlees) boeken en ander materiaal kopen. De schiting Afûk heeft als doel om de kennis en het gebruik van de Friese taal en de belangstelling voor Fryslân te bevorderen. De Afûk wil dat bereiken door : – het organisearen van cursussen en examens; – het uitgeven van leermiddelen, boeken en andere publicaties; – het werken aan concrete projecten; – het bevorderen van het Fries in de bestaande en nieuwe media; – het geven van voorlichting en alle andere middelen inzetten om het doel te behalen www.praatmarfrysk.nl Praat mar Frysk (Praat maar Fries) is een campagne met als doel Friezen bewust te maken van hun twee taligheid en hun trots ‘op het Fries zijn’ te ontwikkelen. www.buterbreaengrienetsiis.com De online webshop van ButerBreaenGrieneTsiis.com is een partner van FryslânFerbynt.nl en brengt Friezen over de hele wereld in contact met elkaar.
www.npld.eu Deze brochure is een product van het MELT-project. Dit project vloeit voort uit de werkzaamheden van het Europese NPLD (Network to Promote Linguistic Diversity). Het doel van het NPLD is de bevordering van taalverscheidenheid en de verspreiding van informatie en positieve praktijkervaringen op het gebied van taalplanning en taalontwikkelingin heel Europa. www.meertalighyd.nl De Kemissy Meertalighyd, ontstaan uit de Kemissy Bildts, voert een tweesporenbeleid: – Het ontwikkelen van meertalig lesmateriaal voor de Bildtse basisscholen. – Het op afroep adviseren inzake het te ontwikkelen meertalig taalbeleid op de Bildtse basisscholen. Uitgangspunt is het taalbeleid van de gemeente het Bildt. De gemeente onderkent het grote belang van meertalig onderwijs omdat dit een positieve invloed heeft op de algemene taalontwikkeling van kinderen. Bovendien levert het een bijdrage aan het levend houden van de meertalige cultuur en leefomgeving van kinderen.
www.meartaligens.nl Deze website is een initiatief van Mercator Kenniscentrum en voor iedereen die meer wil weten over meertalig opvoeden en meertalig onderwijs. Op de website is een verzameling van informatie te vinden (links en filmpjes) over twee- en meertaligheid bedoeld voor ouders en professionals werkend in het voorschools, primair en voortgezet onderwijs.
42
Brosjueres en DVD’s: • Talen kleuren je leven! (2007) Brosjure en DVD foor ouweloi, opfoeders en beroepskrachten over meertalig opfoeden. Afûk, Luwt. t Europese MELT-project had as doel om:
42
•
de meest effektive praktykmethoades bij taalferwerving fast te stellen
•
de faardigens bij beroepskrachten foor de jongste kines te fergroaten
•
kines te fersien fan ‘n sterke edukative basis
•
informasy over tweetaligens an ouweloi te ferstrekken
•
ferskaidenhyd in kultuur en taal te fersterken en te beforderen
• Sintrum Frysktalige Berne-opfang Algemene informasy brosjure foor laidsters fan foorskoalse instellings. Sintrum Frysktalige Berne-opfang, Luwt. • Troch mei Talen. Fan konsultasy tot en met groep 8. Praktykfoorbeelden fan ‘n meertalige deurgaande ontwikkeling fan kines (2010). Deuze film is mooglik maakt deur prevînsy Frysland, gemeente Dantumadiel, Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO), Bibliotheken Noordoost Friesland en CEDIN edukative dienstferliening. Produksy: PS Produkties (Luwt).
43
Brochures en DVD’s • Talen kleuren je leven! (2007) Brochure en DVD voor ouders, opvoeders en beroepskrachten over meertalig opvoeden. Afûk, Leeuwarden. Het Europese MELT-project had als doel om:
• Sintrum Frysktalige Berne-opfang • de meest effectieve praktijkmethodes bij taalverwerving vast te stellen • de vaardigheden bij beroepskrachten voor de jongste kinderen te vergroten • kinderen te voorzien van een sterke educatieve basis • informatie over tweetaligheid aan ouders te verstrekken • verscheidenheid in cultuur en taal te versterken en te bevorderen
43
Algemene informatie brochure voor leidsters van voorschoolse instellingen. Sintrum Frysktalige Berne-opfang, Leeuwarden. • Troch mei Talen. Van consultatie tot en met groep 8. Praktijkvoorbeelden van een meertalige doorgaande ontwikkeling van kinderen (2010). Deze film is mogelijk gemaakt door de provincie Fryslân, gemeente Dantumadiel, Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO), Bibliotheken Noordoost Friesland en CEDIN educatieve dienstverlening. Productie: PS Produkties Leeuwarden
Graphic design: Lena Malm Editor Frisian-Dutch version: Idske Bangma Printed at: Unigrafia, Helsinki 2011 Reprinted at: Tzmedia, Ljouwert/ Leeuwarden 2012 Dizze brosjuere is in inisjatyf fan Mercator Kennissintrum / Fryske Akademy en is mei mooglik makke troch stipe fan de provinsje Fryslân.
