Departement Handelswetenschappen en Bedrijfskunde
EMERGING MARKETS
CAMPUS Turnhout
Jasper De Kinderen
3de jaar Financie- en verzekeringswezen Eindwerk 2011-2012
Campus Blairon 800 – 2300 Turnhout Tel. 014 80 61 01 – Fax 014 80 61 02 – E-mail: hwbkt@ khk.be
Voorwoord Dit eindwerk verwijst niet enkel naar de kennis over een actueel item. Het verwijst naar de zaken die ik gedurende mijn opleiding in de Katholieke Hogeschool Kempen heb ervaren en geleerd. Hierbij spreek ik in eerste instantie over de verworven kennis omtrent financiën en verzekeringen. Maar ook over de behaalde competenties en ontwikkelingen gedurende mijn schoolcarrière. Eén van de belangrijkste ontwikkelingen was mij stage. Hier heb ik de verworven kennis en competenties kunnen toepassen en omzetten in praktijk. Naar mijn gevoel was dit de ideale leerschool omdat je hieruit kan afleiden of je klaarbent voor de volgende fase van je leven, namelijk de bedrijfswereld. Deze weg is ook de ideale manier om bepaalde personen te bedanken voor de kennis, vorming en bijdrage die zij gedurende mijn schoolcarrière geleverd hebben. Eerst en vooral zou ik de zaakvoerders van mijn stagebedrijf Bart Bartels en Kristien Bartels ontzettend willen bedanken. Zij hebben gedurende 3 maanden hun kennis en ervaringen overgebracht op mij, waaruit ik zeer veel heb bijgeleerd. Ook kon ik altijd bij hen terecht in verband met vragen over mijn eindwerk. Hierbij wil ik hen nogmaals bedanken voor de kansen, begeleiding, kennis, ervaringen en de aangename werksfeer die zij mij hebben gegeven gedurende deze 3 maanden. Ook wil ik de andere collega’s Eddy Bartels, Katrien Verheyen en Cynthia Van Gorp bedanken voor de kennis en ervaringen die zij mij hebben bijgebracht gedurende mijn stage. Ook wil ik hen bedanken voor de aangename werksfeer. Mijn eindwerkbegeleider en docent Geert Sondervorst wil ik ook hartelijk bedanken voor de kennis omtrent financiële zaken die hij mij geleerd heeft, maar ook voor de moed en hulp die hij geeft bij het opstellen van mijn eindwerk. Met vragen over mijn eindwerk kon ik altijd bij hem terecht, hiervoor hartelijk dank. Natuurlijk wil ik ook alle andere docenten bedanken voor de kennis die zij me hebben bijgebracht gedurende mijn tijd op de Katholieke Hogeschool Kempen. Als laatste wil ik mijn ouders bedanken voor de kansen die ik heb gekregen op vlak van onderwijs. Ook zij hebben me raad en steun gegeven gedurende mijn schoolcarrière.
Jasper De Kinderen
Jasper De Kinderen
Ravels, 26 juni 2012
Emerging Markets
Inhoudsopgave Voorwoord ........................................................................................................ 2 Inleiding ............................................................................................................. 5 1. Situering ...................................................................................................... 6 2. Wat zijn emerging markets ......................................................................... 6 3. Geschiedenis ............................................................................................... 7 3.1
Four Asian Tigers ............................................................................... 7
3.2
Ex-Oostblok ....................................................................................... 8
3.3
Tiger Cub Economies ......................................................................... 8
4. BRIC-landen .............................................................................................. 10 4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
Brazilië ............................................................................................ 10 4.1.1
Geschiedenis ........................................................................................10
4.1.2
Economie .............................................................................................11
4.1.3
Infrastructuur ......................................................................................14
4.1.4
Problemen ...........................................................................................15
Rusland ........................................................................................... 16 4.2.1
Geschiedenis ........................................................................................16
4.2.2
Economische structuur en groei ...........................................................18
4.2.3
Infrastructuur ......................................................................................19
4.2.4
Corruptie en georganiseerde misdaad .................................................20
India ................................................................................................ 20 4.3.1
Geschiedenis ........................................................................................20
4.3.2
Economische groei en structuur ...........................................................21
4.3.3
Sociale structuur ..................................................................................22
4.3.4
Infrastructuur ......................................................................................23
China ............................................................................................... 24 4.4.1
Geschiedenis ........................................................................................24
4.4.2
Economische structuur en groei ...........................................................25
4.4.3
Infrastructuur ......................................................................................28
Conclusie BRIC-landen .................................................................... 28
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
5. Next Eleven (N-11) .................................................................................... 30 6. Emerging markets, een hype of een nieuwe beleggerhorizon? ............... 31 7. Beleggingsrisico’s ...................................................................................... 33 8. Beleggen in groeiende sectoren ............................................................... 35 9. Vergelijking tussen ontwikkelde landen en groeilanden.......................... 37 Documentatie .................................................................................................. 38 Literatuurlijst ................................................................................................... 39
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
5
Inleiding Na een laatste examenperiode in januari stonden er nog twee zaken gepland op de agenda. Dit was de stage van 3 maanden en de inlevering van mijn eindwerk. In eerste instantie had ik geen flauw idee wat een actueel en interessant item kon zijn voor mijn eindwerk, maar dit werd me al snel duidelijk tijdens mijn stage. Gedurende mijn stage in Argenta Ravels vroegen mensen naar beleggingsmogelijkheden op zowel korte als lange termijn. Wat mij hierbij opviel was het feit dat voornamelijk de oudere mensen beleggingsmogelijkheden zochten die hun deed terugdenken aan de hoge rendementen van vroeger. Spijtig genoeg is dit op de dag van vandaag niet meer zo evident, maar ik vroeg me toch af waar nu precies de hoogste rendementen te rapen vielen. Al snel werd de link gelegd met de emerging markets. Dit item is zeer actueel en door de economische crisis in de ontwikkelde landen worden deze emerging markets nogmaals extra in de kijker gezet. Ik ben aan de slag gegaan met het verzamelen van informatie en al snel bleek dat dit niet zo evident was. De transparantie van deze markten en de hoeveelheid informatie is nog steeds beperkt. Toch ben ik erin geslaagd deze emerging markets te doorgronden. Ik heb getracht een zo duidelijk mogelijk beeld te scheppen over de emerging markets, waarbij ik me voor een groot deel concentreer op de BRIC-landen. Deze landen zijn vandaag de dag populair waardoor zij enige extra aandacht verdienen. Doordat voor vele kleine beleggers de emerging markets nog onbekend gebied zijn, is het niet onverstandig om even stil te staan bij de mogelijke risico’s van deze markten. Voor nieuwe beleggers worden er enkele ‘beleggingstips’ aangehaald omtrent belangrijke sectoren. Ook wordt er een korte vergelijking gemaakt betreffende de behaalde rendementen in het verleden, tussen de ontwikkelde landen en de emerging markets. Ik wens u alvast veel leesplezier.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
6
1. Situering Emerging markets oftewel groeimarkten zijn een populair fenomeen dezer dagen. Dit is enerzijds te wijten aan de slecht presterende Westerse economieën gedurende de financiële crisis en anderzijds door het veelvuldig gebruik van deze term door bekende economen en beleggers. De populariteit heeft er dan ook voor gezorgd dat in tegenstelling tot vroeger niet enkel grote en/of institutionele beleggers zich op deze markt wagen, maar ook steeds vaker de kleine beleggers zoals ‘Jan met de pet’ die geen hoog rendement meer vinden in de Westerse economieën. De grootste boost van de ‘Emerging markets’ vond plaats in 2001. Die periode kwam Jim O’neill, chairman van Goldman Sachs Asset Management, met het idee een acroniem te maken van 4 landen, de BRIC-landen genaamd. Deze boost zorgde ervoor dat de ‘Emerging markets’ wereldwijd bekend raakten en iedereen wist ook waarvoor ze stonden. Deze groeilanden zijn landen met veel potentiële economische groeimogelijkheden naar de toekomst toe en dus ook zeer gegeerd om in te investeren en/of beleggen. De BRIC-landen worden in hoofdstuk 4 verder besproken.
2. Wat zijn emerging markets Zoals eerder vermeld worden emerging markets of groeilanden omschreven als landen die in de toekomst een sterke economische opmars gaan maken en dus gegeerd zijn bij investeerders, maar ook bij beleggers die extra rendement zoeken. Groeilanden worden zorgvuldig ‘geselecteerd’ op basis van verschillende criteria zoals:
Omvang (geografische grootte) Bevolkingsgrootte Industrialiseringsgraad Infrastructuur Levensstandaard Positionering Financiële toestand (schulden,…)
Uit deze criteria kan men besluiten dat het merendeel van de groeilanden armere landen zijn die oftewel een grote oppervlakte hebben, oftewel een groot bevolkingsaantal, beiden met lage levensstandaard en infrastructuur. Deze levenstandaard kan men opvatten als weinig of geen financiële middelen, lage inkomens en een lage scholingsgraad.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
7
3. Geschiedenis Vele denken dat de BRIC-landen de eerste emerging markets zijn, dit is echter onjuist. Voor de opkomst van de BRIC-landen in 2001 kende de wereld al twee groepen met sterk ontwikkelde economieën. We spreken hier enerzijds over de ‘Four Asian Tigers’ en anderzijds over het Ex-Oostblok. Ten derde bespreek ik het vervolg van de ‘Four Asian Tigers’, namelijk de ‘Tiger Cub Economies’.
3.1
Four Asian Tigers
Hong Kong, Singapore, Zuid Korea en Taiwan, deze vier landen zijn de oprichters van de ‘Four Asian Tigers’. Net zoals elk groeiland hadden deze landen te maken met hoge armoede cijfers en werkloosheidcijfers. Ondanks hun slechte economische situatie zagen zij hun buurlanden, Japan en China, die in dezelfde slechte papieren zaten wel verder economisch uitgroeien. Hierdoor hebben de ‘Four Asian Tigers’ besloten hun economische activiteiten te herorganiseren en hun strategieën bij te sturen. De ‘Four Asian Tigers’ opteerden voor een vrije economie met lage werkcondities zodat het produceren en het exporteren van producten aantrekkelijk werd. Deze lage werkcondities bestonden uit een zo laag mogelijk loon met een maximum aantal aan werkuren per werknemer. Misschien ethisch niet verantwoord, maar hun economie kreeg een grote boost. Tussen de jaren 1960 en 1990 maakten deze landen een zeer sterke economische groei en een opmars van de industrialisering door. Deze positieve vooruitgang heeft ervoor gezorgd dat de ‘Four Asian Tigers’ zich ontwikkelden tot hoge inkomenslanden met een sterk geavanceerde economie. De specialiteit van deze geavanceerde economie was voor elk land van de ‘Four Asian Tigers’ verschillend. Zo kan men besluiten dat Hong Kong en Singapore zich tot één van de belangrijkste financiële centra ter wereld hebben gekroond. Terwijl Zuid Korea en Taiwan zich tot marktleider kroonden in een totaal andere sector, namelijk het produceren van informatie technologie. Deze technologie vindt men terug in computer software en hardware, elektronische toestellen, etc. Zo moet je bijvoorbeeld maar eens kijken naar het land van productie van ouder elektronisch speelgoed of een ouder keukentoestel. De kans is zeer groot dat dit in Zuid Korea of in Taiwan is gemaakt. Een opmerkelijk kenmerk van deze ‘Four Asian Tigers’ is de positionering. Elk van deze landen is gevestigd aan de kust en heeft een strategische ligging of economisch voordeel:
Singapore: Eiland gelegen in het zuidoosten van Azië. Heeft een strategische ligging omwille van de belangrijkste handelsroute naar Europa. Elk schip dat naar/van Japan, Zuid Korea of China komt moet Singapore passeren. Ook is Singapore één van de belangrijkste financiële centra in Azië. Hong Kong: Financieel handelscentrum dat voor de verbinding zorgt tussen oost en west. Een ander voordeel is het territoriaal belastingsysteem en de lage belastingsvoeten. Populaire locatie voor vennootschappen/multinationals.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
8
3.2
Zuid Korea: Centrale positionering tussen China en Japan. Belangrijke handelsroute van Azië naar Verenigde Staten en omgekeerd. Kreeg economische steun vanuit Verenigde Staten om de groei te stimuleren. Taiwan: Centrale positionering tussen China en Japan. Belangrijke handelsroute van Azië naar Verenigde Staten en omgekeerd.
Ex-Oostblok
26 December 1991 was een mijlpaal voor Europa en waarschijnlijk ook voor de rest van de wereld. Op deze dag werd de val van de Sovjet-Unie (en het einde van de Koude Oorlog) officieel aangekondigd. De val van de Sovjet-Unie ging voor vele Oostbloklanden gepaard met de val van het communisme. Hierdoor ging voor de ex-Oostbloklanden de vrije economische markt open en konden ze hun structuur herorganiseren. Dit was echter gemakkelijker gezegd dan gedaan omdat er destijds een jarenlange wapenwedloop had plaatsgevonden met de Verenigde Staten. Hierdoor werden de financiële middelen in defensie gepompt in plaats van de eigen economie. Het gevolg hiervan was enorme economische achterstand tegenover het Westen. Ondanks deze economische achterstand kwamen de meeste ex-Oostbloklanden toch in heropleving door de privatisering van overheidsbedrijven, en de mogelijkheid om belangrijke grondstoffen te ontginnen. Door de stijgende prijs van deze grondstoffen hebben de exOostbloklanden steeds vaker een begrotingsoverschot, waardoor nieuwe investeringen mogelijk zijn op niveau van infrastructuur, of voor verbetering van de levensstandaard. Ook het aansporen van buitenlandse investeerders is gemakkelijker als je positieve cijfers en rapporten kan voorleggen. Niet alleen zijn de positieve cijfers belangrijk, maar ook het kostenplaatje voor investeerders en bedrijven is van cruciaal belang. Zo zijn deze landen zeer gegeerd omwille van hun lage loonkost en lage sociale lasten. Dit maakt het investeringsklimaat des te gunstiger. Tot op de dag van vandaag blijkt dat de ex-Oostbloklanden nog steeds sneller groeien dan de wereldeconomie. Dus met andere woorden, een gunstig investeringsklimaat. Dit is te danken aan de economische achterstand eerder vermeld, waardoor deze landen nog steeds aan hun inhaalbeweging ten opzichte van het Westen bezig zijn.
3.3
Tiger Cub Economies
Deze benaming is een uitbreiding van de ‘Four Asian Tigers’, die we eerder hebben besproken. De ‘Tiger Cub Economies’ zijn dus samengesteld uit de oorspronkelijke ‘Four Asian Tigers’ en Indonesië, Maleisië, de Filippijnen en Thailand. De ‘Tiger Cub Economies’ werken volgens hetzelfde principe als de voormalige ‘Four Asian Tigers’. Zo is de graad van industrialisering belangrijk en worden de loonkosten zo laag mogelijk gehouden. Dit zorgt ervoor dat deze landen gegeerd zijn bij de multinationals.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
9
Stilstaan is achteruitgaan, een welgekend spreekwoord bij vele zakenlui. Ik haal dit spreekwoord aan omdat ook de ‘Tiger Cub Ecnomies’ deze mening delen. Zo wordt niet alleen de industrialiseringsgraad optimaal gehouden, maar is men ook gestart met het educatie van kinderen te verbeteren. Er wordt steeds meer aandacht besteed aan een goede opleiding omdat deze zorgt voor een extra stimulans op economisch vlak. Zo worden kinderen van jongs af aan klaargestoomd voor een meerwaarde aan hun land en economie te geven. Twee van deze landen (Indonesië en de Filippijnen) werden zelfs al opgenomen in de lijst van de Next-Eleven (N-11). Deze N-11 vertegenwoordigen de landen die volgens de Goldman Sachs Investment Bank de sterkst groeiende economieën hebben na de BRIC-landen. De N-11 landen worden in hoofdstuk 5 verder besproken.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
10
4. BRIC-landen Zoals ik eerder heb vermeld ontstond het acroniem ‘BRIC’ in 2001 door Jim O’neill, de chairman van Goldman Sachs Asset Management. Ondertussen is het acroniem wereldwijd gekend bij multinationals, investeerders en beleggers. Het acroniem ‘BRIC’ staat voor Brazilië, Rusland, India en China en representeert deze landen als de nieuwe economische wereldspelers in de toekomst. Vele beursspecialisten en economen Figuur 1 BRIC-landen aanschouwen deze groeilanden als de nieuwe economische centra’s in 2050. De redenen hiervoor vindt u in volgend overzicht terug, beginnend bij de eerste letter van het acroniem, de B van Brazilië.
4.1
Brazilië
Met een oppervlakte van +/- 8 500 000 km², waarmee Brazilië het 5e grootste land ter wereld is, en een inwonersaantal van +/- 200 miljoen Brazilianen staat Brazilië er op papier niet zo goed voor als de 3 andere BRIC-landen. Toch weet Brazilië zich goed te redden en wordt het door economen geprezen als de 4e grootste economie in de toekomst (2050). 4.1.1 Geschiedenis De Braziliaanse economie heeft er niet altijd rooskleuring uitgezien. Zo heeft Brazilië in het verleden enkele zware tegenslagen moeten verwerken waaronder de Latijns-Amerikaanse schuldencrisis in 1982 de grootste was. Zoals elke crisis was ook deze schuldencrisis een tikkende tijdbom. Het probleem werd al ver voor 1982 gecreëerd, maar heeft zich verder geëvolueerd totdat het uiteindelijk ontploft is, met alle gevolgen van dien. In de periode van 1960 tot 1980 hadden vele Zuid-Amerikaanse landen een sterke opleving van hun economie, met als gevolg ze de industrialiseringsgraad van hun land moesten opwaarderen. Deze landen werden destijds als groeilanden beschouwd en waren dus gegeerd bij de buitenlandse investeerders. Een win-win situatie voor beide kampen omdat enerzijds de Zuid-Amerikaanse landen kapitaal uit het buitenland nodig hadden om hun investeringen te kunnen financieren, en anderzijds omdat de investeerders hun kapitaal ter beschikking stelden tegen een bepaalde intrest. Het grootste deel van de schuldenberg werd opgebouwd tijdens de jaren ’70. De basis hiervan ligt bij de oliecrisis van 1973. Gedurende dit jaar pleegden de Arabische olielanden verscheidene boycots op de Verenigde Staten en West-Europese landen. De gevolgen van deze boycot waren wereldwijd voelbaar. De prijs voor aardolie werd tot 70% duurder en de productie werd 5% teruggeschroefd. Hierdoor zakte de wereldeconomie, die destijds
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
11
afhankelijk was van aardolie, in. Door de toenemende prijs van aardolie geraakten steeds meer landen in economische moeilijkheden en kregen alsmaar meer schulden, ook het inflatiecijfer steeg wereldwijd. Voor de Latijns-Amerikaanse landen heeft deze stijgende inflatie geen grote problemen gekend, maar eerder een voordeel opgeleverd. Omdat ze sinds de heropleving van hun economie (vanaf 1960) al te kampen hadden met hoge inflatiecijfers, had men ook een negatieve reële rentevoet. Dit maakte het voor de LatijnsAmerikaanse landen aantrekkelijk om te lenen. Met als gevolg ze door deze “goedkope” leningen hun economische groei in stand hielden door te blijven investeren in hun infrastructuur en economie. Natuurlijk kon deze “goedkope” financieringsstrategie niet voor altijd blijven duren. Zo veranderde het succesverhaal van deze financieringsstrategie op het einde van de jaren ’70 en begin jaren ’80 nadat er bekend raakte dat verscheidene Latijns-Amerikaanse landen hun aflossingen niet meer konden betalen. Door dit bericht begonnen financiële instellingen te wantrouwen en werden er minder nieuwe leningen uitgegeven. Dit vormde zich een groot probleem omdat de meeste leningen uitgegeven waren op korte termijn. Dus deze aflossingen kon men in het verleden betalen met nieuwe leningen, maar nu was dit niet meer mogelijk. Met als gevolg er veel aflossingen onmiddellijk betaald moesten worden. Brazilië kampte dus met liquiditeitsproblemen die ervoor zorgden dat ze geen nieuwe middelen in hun economie konden pompen. Hierdoor raakte de Braziliaanse economie in recessie en verlieten vele investeerders het Braziliaanse grondgebied op zoek naar nieuwe oorden zoals de Verenigde Staten. Sinds begin jaren ’90 is de Braziliaanse economie zich opnieuw beginnen te herstellen. Ondanks ze voordien een bepaalde industrialiseringsgraad hadden opgebouwd heeft Brazilië nog een lange weg te gaan om een volledig ontwikkeld land te worden. Dit gaat echter de toekomst moeten uitwijzen, maar sceptici zijn er alvast van overtuigd dat dit BRIC-land het op economisch vlak nog gaat maken. 4.1.2 Economie Brazilië wordt aanschouwd als de 4e grootste economische grootmacht tegen 2050. Een economie als deze heeft sterke fundamenten nodig om zich recht te houden, maar ook om te blijven groeien. In dit hoofdstuk kijken we naar de fundamenten die voor deze economische groei zorgen, maar ook wat de gevolgen, voor- en nadelen van deze fundamenten zijn. De Braziliaanse economie had in 2011 een vertraagde groei van 2,7% en een bruto binnenlands product van 2 517 miljard USD. De herkomst van het BBP kunnen we onderverdelen in 3 groepen, namelijk:
Landbouw- en voedingsector: Industrie: Dienstensector:
Jasper De Kinderen
Produceerde 7,5% van het BBP in 2011. Produceerde 29,5% van het BBP in 2011. Produceerde 63% van het BBP in 2011. Emerging Markets
12
Een opmerkelijk punt is dat de dienstensector nog steeds meer dan 50% van het BBP bedraagt, terwijl het aandeel van de industrie maar net boven de 25% zit. Hieraan zal in de toekomst gewerkt moeten worden omdat door een groter aandeel in industrie de industrialiseringsgraad opgetrokken wordt. Landbouw- en voedingssector De landbouw- en voedingsector is verdeeld over drie gebieden in Brazilië. Het ene gebied is gesitueerd in de zuidelijke helft van het land. Dit landbouwgebied is het beste van de drie omdat hier meer vruchtbare grond en neerslag te vinden is. Ook is de infrastructuur en landbouwtechnologie die hier gebruikt wordt vele geavanceerder. In het zuidelijke landbouwgebied wordt de grootste hoeveelheid gewassen geproduceerd en geëxporteerd. Hier vindt men dus de grote (moderne) landbouwbedrijven terug. Het tweede gebied is gelegen aan de noordoostelijke kant en in het Amazonegebied. Dit gebied is minderwaardig aan het zuiden omdat hier de grond minder vruchtbaar is, ook valt hier minder neerslag. Doordat het noordoostelijke gebied vooral bewoond wordt door zelfvoorzienende (kleine) landbouwers is ook de infrastructuur en landbouwtechnologie niet optimaal zoals in het zuidelijke landbouwgebied. Het derde gebied, gelegen in centraal Brazilië, wordt voornamelijk gebruikt als grasland voor vee. Men kan zichzelf nu de vraag stellen of deze gebieden wel rendabel of nuttig zijn, omdat de meeste groeilanden zich meer focussen op het verbeteren van hun industrialisatiegraad in plaats van zich bezig te houden met de landbouw. In Brazilië is de landbouw- en voedingssector nog steeds een belangrijke sector, ook al vertegenwoordigt deze maar een kleine 10% van het totale BBP. De redenen hieromtrent zijn de volgende:
In Brazilië is een kwart van de beroepsbevolking (+/- 26 000 000 Brazilianen) tewerkgesteld in de landbouw- en voedingsector. Brazilië telt +/- 200 000 000 inwoners die door de landbouw grotendeels aan zelfvoorziening van hun voedsel kunnen doen. Dit is een extra stimulans voor de binnenlandse economie. +/- 35% van de totale export is te wijten aan de uitvoer van landbouw- en voedingsproducten.
Uit onderstaande grafiek kan er afgeleid worden dat de landbouwexport steeds grotere bedragen aanneemt. Zo is de opbrengt uit de landbouwexport op 5 jaar bijna verdubbeld (49.4 miljard in 2006 naar 94.6 miljard in 2011). De voornaamste reden van deze waardestijging is niet zozeer de hoeveelheid die geëxporteerd wordt, maar wel de stijging van de voedselprijzen.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
13
In de lijst van de belangrijkste landbouwexport vindt men op de eerste plaats soja terug. Dit product (sojabonen, sojaolie en sojaschroot) kende een toename in waarde van maar liefst 47% tegenover 2010. De verdiensten uit de export van soja kwamen hierdoor op 24,1 miljard USD in 2011. Het tweede belangrijkste exportproduct uit de landbouw is suiker. De toename in waarde tegenover 2010 werd geschat op 17%. Ondanks de waardestijging van 17% werd er minder suiker geëxporteerd dan de jaren voordien, maar de hogere marktprijs maakte dit goed. Op plaats drie vindt men de export van veeteelt (pluimvee, rund, varken) terug. De veeteelt was in 2011 goed voor een waarde van bijna 16 miljard USD. Andere belangrijke (landbouw) exportproducten zijn koffie en tropische houtsoorten. De vijf grootste afnemers van deze landbouw- en voedingsproducten zijn China, de Verenigde Staten, Nederland, Rusland en Duitsland.
Figuur 2
Waarde landbouwexport Brazilië
De cijfers uit de grafiek spreken duidelijke taal waarom de landbouw- en voedingsector nog steeds belangrijk zijn in Brazilië. Maar men is er wel van op de hoogte dat de graad van industrialisering de grootste doorslag geeft naar een betere levensstandaard. Industrie Net zoals de landbouw- en voedingsector speelt ook de industrie een grote rol in de Braziliaanse economie. In 2011 waren de inkomsten uit de industrie goed voor bijna 30% van het totale BBP. Ook op internationaal niveau krijgt de industrie van Brazilië steeds meer aanzien . Het grootste deel van de industriegebieden zijn gelegen in het zuiden en het zuidoosten van het land omdat hier de 3 grootste Braziliaanse steden gesitueerd zijn, namelijk Rio de Janeiro, Sao Paulo en Santos. Ook bevinden zich rond deze steden de belangrijkste handelsroutes naar het buitenland. De Braziliaanse industrie is zeer gediversifieerd en is in alle domeinen aanwezig. Ze produceren in eerste plaats voor eigen gebruik, maar hanteren ook een exportgerichte aanpak. Zo laten vele multinationals hun goederen in Brazilië assembleren om ze daarna uit te voeren naar de consument. Een specifiek voorbeeld kan men terugvinden in de autosector. Eind jaren ’90 maakten bekende autoconstructeurs de overstap naar Latijns-
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
14
Amerika (specifiek Brazilië) omwille van de goedkope arbeidskrachten, maar ook omwille van de vele beschikbare grondstoffen die het land te bieden heeft. Vandaag de dag heeft Brazilië de op één na grootste industriële sector van Amerika. Dit is zoals eerder vermeld grotendeels te danken aan de investeringen van grote multinationals, de Braziliaanse banken en de overheid. Deze hebben ervoor gezorgd dat de hedendaagse industrie met moderne apparatuur kan werken en over voldoende technologische middelen beschikt. Op vlak van productie vindt men de meest uiteenlopende producten van microchips voor elektronische toestellen tot vliegtuigen. Niet alleen de productie van goederen heeft een groot aandeel in de industrie, maar ook de ontginning en verwerking van de natuurlijke grondstoffen uit de Braziliaanse bodem. Over heel Brazilië en voornamelijk aan de zeehavens vindt men tal van olieraffinaderijen en andere bedrijven terug met de betrekking tot de verwerking van deze grondstoffen. Doordat de binnenlandse consumptie een te kleine afzetmarkt is voor de hoeveelheid goederen, machines, grondstoffen die geproduceerd worden hanteert Brazilië ook een sterke exportpositie. 60% van de geproduceerde goederen worden namelijk uitgevoerd naar het buitenland. Hierbij zijn de grootste afzetmarkten de Verenigde Staten, de Europese Unie, Argentinië, China en Venezuela. Het succes van deze exportgerichte economie is niet alleen te danken aan een sterke economie in zowel de landbouw-, voeding- en de industriële sector, maar ook aan de toenemende moderne infrastructuur van het land. Hierover kom ik later op terug. Dienstverlening De laatste en tevens ook grootste sector in Brazilië is de dienstverlenende sector, ook wel de tertiaire sector genoemd. Deze sector had in 2011 het grootste aandeel in de totale BBP, namelijk 63%. In de tertiaire sector bevinden zich voornamelijk de bedrijven die het dichtst bij de binnenlandse consument staan. Zo behoren kappers, winkels, ziekenhuizen, transportbedrijven (vrachtwagen, boot, auto,..) en financiële instellingen, etc. tot de groep van dienstverleners. 4.1.3 Infrastructuur Het laatste decennia werd er stevig geïnvesteerd in de Braziliaanse infrastructuur. Ook op dit moment zijn deze investeringen aan de gang omdat indien Brazilië zich tot een economische macht wil ontpoppen hun infrastructuur op economisch en op sociaal vlak in orde moet zijn. In het verleden hebben enkele van deze investeringsprojecten een groot aandeel gehad in de opleving van het land. Een voorbeeld hiervan is de elektrische zelfvoorziening uit duurzame energie. De Itaipu dam en de Tucurui dam zijn 2 hydro-elektrische energiecentrales gelegen in het noorden en in het zuidoosten van Brazilië. Deze twee dammen zorgen voor een bijna totale zelfvoorziening van elektriciteit voor heel Brazilië op een groene manier.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
15
Ook op vlak van industrialisering en levensverbetering werd sterk geïnvesteerd en staan er op korte en lange termijn nog projecten gepland. Zo heeft de Braziliaanse regering een project opgestart voor de vastgoedsector. Het doel is tegen 2014 3 miljoen nieuwe woningen te bouwen door middel van goedkope leningen uit te geven. Ook wordt er sterk geïnvesteerd in de wegeninfrastructuur. Zo kondigde de overheid aan om ongeveer 12 000 infrastructuurwerken tegen 2016 klaar te hebben. De grootste projecten komen dan weer uit de energievoorziening. Deze moeten de productie en verwerking van brandstoffen en elektriciteit verbeteren. Op 3 plaatsen worden er momenteel raffinaderijen gebouwd en de grootste aardolieproducent van Brazilië, Petrobras, plant een investering van 176 miljard USD voor de exploitatie naar enorme oliereserves voor de Braziliaanse kust. Op vlak van energie en elektriciteit zijn er plannen om het aantal hydro-elektrische energiecentrales op te voeren. Ook andere duurzame energieprojecten zijn gepland, zoals de bouw van windmolenparken. Momenteel is Brazilië bezig met één van hun grootste projecten tot nu toe, de nieuwe haven van Açu. Dit zal de eerste superhaven worden in het noorden van Brazilië die voor een betere verbinding moet zorgen met Azië en de Verenigde Staten. Het splinternieuwe complex biedt ook plaats aan olieraffinaderijen, cementfabrieken, 2 grote hoogovens en stad X. Deze uit het niets gebouwde stad moet plaats bieden voor de 250 000 arbeiders die tewerkgesteld zijn in de haven van Açu. Ook voor de omringende gebieden is de haven een flinke stap vooruit omdat het extra werkgelegenheid biedt en het plaatselijke ondernemingsklimaat bevordert. Om Brazilië extra in de aandacht te zetten organiseert het land in 2014 het WK voetbal en in 2016 de Olympische spelen. Hierdoor zal men moeten investeren in infrastructuur op vlak van stadions, transportinfrastructuur, horeca, veiligheid en gezondheid. Niet altijd even gemakkelijk blijkt, want in de pers heeft Brazilië al verschillende malen zware kritiek naar het hoofd gekregen. Dit omdat de infrastructuur nog steeds niet in orde is, waardoor critici zich afvragen of het er ooit wel van gaat komen. Brazilië is alvast overtuigd in zijn kunnen en ziet deze sportevenementen als een extra stimulans voor het land, de welvaart en de binnenlandse economie. 4.1.4 Problemen Het grootste probleem binnen de Braziliaanse samenleving is de sociale ongelijkheid. Dit staat niet in direct verband met de economische vooruitgang, maar kan wel een effect hebben op lange termijn. Tot vandaag heerst er nog steeds een groot verschil tussen de middelklasse en de arme bevolking. Op vlak van nutsvoorzieningen zoals water, elektriciteit, etc. en op het niveau van sociale voorzieningen behoort Brazilië ook nog niet bij de beteren. Zo is het onderwijsniveau ondermaats en zijn er niet voldoende medische aanspreekpunten voor de bevolking. Ook de huisvesting is nog steeds een groot probleem, maar hier werden echter al projecten voor uitgewerkt (zie deel Infrastructuur).
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
16
Op economisch vlak is het vooral de inflatie die ervoor zorgt dat het leven in Brazilië steeds duurder wordt. Dit heeft als gevolg dat de binnenlandse economie minder gaan presteren door een lagere koopkracht van de bevolking. Hierdoor stijgt ook de waarde van de Braziliaanse munt, de Real, wat geen goede uitgangspositie geeft tegenover concurrerende landen in verband met export. Voor vele Braziliaanse bedrijven is het immers goedkoper om goederen, machines te importeren uit het buitenland. De Braziliaanse regering heeft immers aangekondigd stappen te ondernemen tegen de stilgevallen (binnenlandse) economie. De stappen gaan van belastingsvoordelen voor sectoren tot extra invoerheffingen waardoor importeren weer duurder wordt. Ondanks het steeds duurdere leven wordt de Braziliaanse middenklasse steeds groter. Ook telt het land het sterkst stijgende cijfers van miljonairs. In 2010 kwamen er elke dag 23 nieuwe miljonairs bij in Brazilië. Niet alleen mensen uit een goede komaf, maar ook ondernemers die dankzij de sterke economische vooruitgang hun vermogen hebben vergaard.
4.2 Rusland Het tweede land in het rijtje van de BRIC is Rusland. Met een oppervlakte van 17 098 242 km² is het het grootste land ter wereld. Maar met een inwonersaantal van 142 miljoen Russen bereiken ze verre van een record. Voor vele critici is Rusland een vreemde eend, oftewel een raar geval. Critici vragen zich wel eens af waarom Rusland bij de BRIC-landen zit. Ze zijn er mee eens dat Rusland grote stappen voorwaarts heeft gezet sinds de Roebelcrisis van 1998, maar op korte termijn kan men Rusland niet beschouwen als het groeiland met opportuniteiten bij uitstek. Het moderne Rusland kan niet concurreren met de economische cijfers die de Sovjet-Unie destijds behaalde. Hierdoor wordt enkel de Sovjet-Unie als echt groeiland aanzien. Dankzij het vijf jarenplan van Stalin moesten de economische groeicijfers van de Sovjet-Unie in de eerste decennia niet onderdoen voor de groeicijfers waarmee de Chinese economie nu te kampen heeft. Het Rusland van vandaag heeft minder politieke invloed op de wereld dan ooit tevoren, en ook de industriële infrastructuur laat het afweten. De gouden tijden van Rusland zijn voorbij volgens critici. Hun economische sterkte bestaat voornamelijk uit de aanwezigheid van grote aardolie- en gasvoorraden. Ook de ontginning van andere grondstoffen en zware industrie zorgen voor een klein aandeel in de economie. Maar door het grote economische aandeel in grondstoffen is de Russische economie zeer kwetsbaar voor fluctuaties op de energiemarkt. Wat zijn dan wel de sterktes van Rusland en waarom is het verkozen tot één van de vier BRIC-Landen? 4.2.1 Geschiedenis Na de val van de Sovjet-Unie op 26 december 1991 gingen voor Rusland de poorten tot de vrije economie open. Vele overheidsbedrijven werden geprivatiseerd en de bevolking kreeg
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
17
de kans om zelf te ondernemen. De Russische economie bestond grotendeels uit de ontginning en verwerking van grondstoffen. Door een overschot van deze grondstoffen hanteerde Rusland een exportgerichte economie. In de jaren ’90 was de export voor 80% afhankelijk van de productie uit grondstoffen. Ondanks het voordeel om te beschikken over grote voorraden grondstoffen heeft de medaille ook een keerzijde. Doordat de economie zo afhankelijk was van deze grondstoffen gebeurde in 1998 het ‘worst-case scenario’, de Roebelcrisis. De Roebelcrisis Ondanks een economische heropleving in positieve lijn, kende de Oostbloklanden, voornamelijk Rusland, ook enkele recessies. Eén van de grootste recessies was de Roebelcrisis van 1998 als gevolg van een ineenstorting van de Aziatische financiële markten. Voor vele was deze Aziatische financiële crisis een verassing omdat men in het tijdperk zat waarin de ‘Four Asian Tigers’ economisch domineerden. Hoewel de ‘Four Asian Tigers’ sterke wereldspelers waren, lagen zij ook aan de basis van deze financiële crisis. Doordat deze landen in een economische ‘boom’ zaten en dus zeer investeringsgezind redeneerden, werden hun uitgaven (investeringen) voor een groot deel gefinancierd met buitenlandse leningen. Schulden bleven groeien en moesten gefinancierd worden met nieuwe en grotere leningen. Ook werden kredieten verleend aan onrendabele bedrijven. Als gevolg hiervan kwamen de Aziatische landen in een vicieuze cirkel terecht. Deze cirkel kan men ook zien als een luchtbel die steeds groter wordt totdat hij ontploft. Uiteindelijk is deze luchtbel ook ontploft en ontstond er een ineenstorting van de financiële markten in Azië. Voor de Europese markten heeft deze crisis geen zware gevolgen gehad, omdat de export naar Aziatische landen maar +/- 2% van de jaarlijkse economische groei bedroeg in de jaren ‘90. Ondanks Europa relatief gespaard bleef van de Aziatische crisis was er nog steeds reden tot voorzichtigheid. Zoals eerder aangetoond, maakte de ‘Four Asian Tigers’ gebruik van buitenlandse leningen. Deze leningen waren gedeeltelijk afkomstig van Europese banken, wat dus betekent dat als de crisis zou verergeren de banken in moeilijkheden kunnen komen. Deze situatie zou wel een grote impact op de Europese markten teweegbrengen. Gelukkig is de Aziatische financiële crisis binnen de perken gebleven, mede door de internationale steunprogramma’s opgericht door het IMF (International Monetary Fund). Desondanks de Europese markten gespaard bleven, had de Aziatische crisis een ander effect op Rusland. Door de sterke economische groei van de ‘Asian Tigers’ was de nood naar grondstoffen groot, maar nu er zich een financiële crisis in Azië afspeelde werd de economie voor een groot deel stilgelegd. Wat voor Rusland betekent dat de vraag naar grondstoffen daalt. Indien er minder vraag is daalt de prijs van grondstoffen automatisch mee, het vraag en aanbod principe. Deze waardedaling vindt men ook terug in de Roebel, maar dit probeert de regering te voorkomen door buitenlandse leningen aan te gaan om de Roebel hoog te houden. Ook via hulp van het IMF probeerde Rusland zijn munteenheid te redden. Echter
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
18
zonder resultaat, want op 13 augustus 1998 vond er een beurscrash plaats. De Roebel verloor veel van zijn waarde en de economie stortte in. Toch herpakte Rusland zich zeer snel, door de sterke stijging van de aardolieprijzen enkele jaren later en door de stimulering van de binnenlandse economie. Sinds de heropleving na 1998 heeft de Russische economie steeds een positieve groei gehad met een groeipercentage van gemiddeld 6% per jaar van 1998 tot 2005. 4.2.2 Economische structuur en groei Rusland wordt aanschouwt als de 6e grootste economische macht tegen 2050. Het land kende in een ver verleden al een sterke groei, maar viel telkens terug. In dit hoofdstuk bekijken we de kracht van de Russische economie, maar ook de bijhorende hindernissen en/of problemen. Natuurlijke grondstoffen Rusland is erom gekend één van de grootste reserves van natuurlijk grondstoffen te bezitten. Op zich lijkt dit eerder een voordeel dan een nadeel omdat de hoeveelheid natuurlijke grondstoffen de rijkdom van het land bepaalt, maar in dit geval heeft het ook enkele negatieve kanten die voor grote problemen kunnen zorgen. Doordat de economie zo sterk afhankelijk is van de aardolie- en gassector bepaalt het de toekomst van Rusland grotendeels. 30% van het BBP is afkomstig uit de olie- en gassector, maar ook de export wordt grotendeels gedomineerd door deze sector, namelijk met een aandeel van 70%. De afgelopen jaren heeft de olie- en gassector goed gepresteerd, waardoor het effect op de economische prestaties positief was. Maar het kan ook andersom, bij dalende olie- en gasprijzen wordt er een negatief effect gecreëerd op de economische prestaties van Rusland. Ondanks olie, gas en metalen de belangrijkste exportproducten zijn, moet de Russische economie zich toch op andere vlakken (sectoren) sterk proberen te maken. Enkel zo kunnen ze de groei van de andere BRIC-landen bijblijven. Landbouw- en voedingsector Gedurende de periode van de Sovjet-Unie was de landbouw- en voedingsector goed vertegenwoordigt in Rusland. Na de val van het communisme genoten de landbouwbedrijven niet meer van overheidssteun en kwijnde de landbouw- en voedingsector beetje bij beetje weg. Sinds 2005 zit de landbouw- en voedingsector terug in de lift. De overheid heeft tal van initiatieven opgericht om deze sector terug bloeiende te maken, en met succes. Sinds 2005 werk deze sector met positieve prestaties. Het gaat zelfs zo goed dat Rusland in 2009 de 3e grootste graanproducent ter wereld was. Ook het aandeel van rundvee blijft elk jaar stijgen, met een productie van +/- 10 miljoen ton in 2009. In 2011 is de landbouw- en voedingsector gegroeid met 22% en ook in 2012 worden er projecten opgericht door de overheid voor extra stimulans. Zo gaat Rusland dit jaar voor 4,3 miljard euro investeren in de ontwikkeling van de landbouw- en voedingsector en heeft men goedkope kredieten ter waarde van 3,8 miljard euro ter beschikking gesteld bij twee
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
19
staatsbanken. Ook op transportniveau doet de overheid een toegeving door kortingen op brandstofverbruik van landbouwmachines te geven. Diversificatie in sectoren Zoals eerder vermeld is de Russische economie voornamelijk gebaseerd de aardolie- en gassector. Ook op vlak van verwerking van metalen en ontginning van steenkool heeft Rusland een sterk segment. Dit is echter niet genoeg om als economische grootmacht op te treden in de toekomst. Hierdoor moet Rusland zich meer richten op het promoten en stimuleren van andere segmenten, en sectoren. Hierbij moet er meer gekeken worden naar de verbetering van de kleine en middelgrote bedrijven omdat deze nog te vaak in de schaduw van de grote bedrijven staan. Op gebied van sectoren moet Rusland zich meer moderniseren. Momenteel heeft Rusland voornamelijk bedrijven in de grondstofsector en in de autosector (6e grootste producent ter wereld) maar in de toekomst moet dit meer gespreid en gemoderniseerd worden. Er moet bijvoorbeeld ruimte gemaakt worden voor technologische vooruitgang en modernisering van de bedrijfsinfrastructuur. Rusland weet dat voor toekomstige economische vooruitgang er in nieuwe en bestaande sectoren geïnvesteerd moet worden. Er lopen al verschillende onderhandelingen met buitenlandse bedrijven over nieuwe projecten die de Russische economie moeten aanwakkeren. Zo heeft men bijvoorbeeld het Russische Silicon Valley gecreëerd net buiten Moskou. Het wordt een duurzame stad die zelfvoorzienend in energie is en klaar moet zijn tegen 2015. De stad, genaamd Skolkovo, moet nieuwe technologie-, telecom-, (bio)medische-, en informaticabedrijven naar Rusland lokken. Ook werd er budget uitgetrokken voor bestaande sectoren zoals bijvoorbeeld de autosector, in 2012 wordt hier voor 7 miljard USD in geïnvesteerd door de overheid. 4.2.3 Infrastructuur Op vlak van infrastructuur staat Rusland net zoals Brazilië nog een eind verwijdert van de Westerse ontwikkelde landen. Enkel in de grote steden zoals Moskou, Sint-Petersburg, etc. vindt men de grootste modernalisering terug. Ondanks het ruige terrein en de vele onbewoonde gebieden zijn goede infrastructuurwerken niet altijd even gemakkelijk. Toch kondigt de Russische regering aan dat de investeringen in de ontwikkeling van infrastructuur zullen oplopen tot meer dan één biljoen USD, en dit in een periode tot 2020. De infrastructuurinvesteringen zullen voornamelijk gebruikt worden op projecten in de bouw van spoorwegen, landwegen, luchthavens en havens te financieren. Ook zal er voor sociale doeleinden zoals ziekenhuizen, scholen, culturele centra een budget vrijgemaakt worden. Naar aanleiding van het WK voetbal in 2018 ligt er een extra druk op de Russische infrastructuur. Het WK voetbal kan enkel doorgaan als er aan alle eisen voldaan wordt. Deze eisen worden gesteld op vlak van voetbalstadions, veiligheid, voldoende transportmogelijkheden, openbaar vervoer, horeca etc. Deze projecten hebben een hoog kostenplaatje, maar return die ze ervoor krijgen is meer waard. Zo krijgt Rusland
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
20
internationale erkenning tijdens het WK van 2018 en is het een stimulans voor de economie en welvaart van het land. 4.2.4 Corruptie en georganiseerde misdaad Dit probleem speelt zich op relatief kleine schaal af in veel landen, maar in Rusland is corruptie een hardnekkig probleem. De oppositie beweert zelfs dat onder het bewind van president Poetin de corruptie sterk is toegenomen. Vooral kennissen en vrienden zouden zich verrijkt hebben met rijkdommen, maar ook over het algemeen is de corruptie niet uit het straatbeeld te denken. Net zoals corruptie is de georganiseerde misdaad ook sterk aanwezig in Rusland. Eén van de grootste problemen is de machtspositie van de Russische maffia die in het huidige Rusland nog steeds gevreesd wordt. Dit probleem zorgt ervoor dat buitenlandse investeerders minder snel geneigd zijn om in Rusland te investeren. Ook voor multinationals geldt hetzelfde principe. Als je een groot contract of gunst nodig hebt moet je er eenmaal voor betalen in Rusland.
4.3 India Met meer dan 1 120 miljoen inwoners is India de op één na grootste demografische reus ter wereld, enkel China heeft een groter bevolkingsaantal. Net zoals in vele andere Aziatische landen is de industriële revolutie in India volop aan de gang, waarmee het komaf maakt met de eeuwenoude traditionele handelwijzen en de jarenlange koloniale onderdrukking van de Westerse wereld. India wordt in 2050 aanzien als de 3e grootste economische macht in de wereld. Toch heeft het land nog een grote en waarschijnlijk blijvende achterstand op buurland China in te halen op vlak van modernisering. Momenteel heeft het land een infrastructuurprobleem dat niet te onderschatten is. Zo is er geen drinkbaar leidingwater beschikbaar, zijn er geen goed uitgeruste transportwegen. Ook leidt 25% van de Indiase bevolking aan analfabetisme, wat wil zeggen dat dit aandeel van de bevolking niet kan lezen of schrijven. 4.3.1 Geschiedenis Het hedendaagse India begint zijn geschiedenis in 1947. In dit jaar werd Brits-India onafhankelijk van het Britse rijk verklaard en werd het opgedeeld in het huidige India en Pakistan. Tot 1980 opteerde het land voor een gesloten economie gecontroleerd door de overheid. Hiermee bedoelt men dat India een economie had, zoveel mogelijk afgeschermd van het buitenland, waarbij de overheid over de productie van het belangrijkste voedsel en goederen besliste. Dit model zorgde voor een economische groei van anderhalve procent per jaar tussen 1950 en 1980. Vanaf 1980 werd dit beleid stilaan versoepeld en in 1991 is men overgeschakeld naar een open economie. Opmerkelijk is dat sinds de versoepeling van het economisch beleid de groei elk jaar procentueel toenam. Deze economische groei is vandaag de dag nog steeds zichtbaar en heeft ervoor gezorgd dat India over de mogelijkheid beschikt om een economische wereldmacht te worden.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
21
4.3.2 Economische groei en structuur Op 31 mei 2012 raakte de economische groeicijfers van het jaar 2011 door in Indiase overheid bekend. De groei was ten opzichte van 2010 (8,4%) afgenomen met 1,9%. Ook in het eerste kwartaal van 2012 nam de economische groei af tot 5,3%. Het inflatiecijfer mag dan gedaald zijn tegenover vorige jaren, van 14% in januari 2010 naar 9% in januari 2012, toch bereikt het nog steeds niet de opgestelde norm van 4 à 5%. De Indiase centrale bank heeft ondertussen wel maatregelen genomen om de inflatie nog te verlagen door middel van verhoging van de rente. De Indiase economie is niet afhankelijk van een bepaalde sector zoals de olie- en gassector in Rusland. Het land heeft een gediversifieerde economie met allerlei soorten industrie, landbouw en diensten die in volgende delen besproken worden. Industrie Zoals eerder vermeld is de Indiase economie gediversifieerd. Eén specifiek onderdeel van deze economie is de industrie. Deze begon pas open te bloeien sinds 1991, na de versoepeling van het economische beleid. Vandaag telt de industrie mee voor 26% van het totale BBP en biedt werkgelegenheid aan 14% van de totale Indiase arbeidsbevolking. De grootste en bekendste sector in India is de textielsector. Over heel het land vindt men allerhande bedrijven terug voor de verwerking en productie van stoffen, kledij, etc. De textielsector telt mee voor 20% van alles wat geproduceerd wordt. Het is de op één na grootste sector, enkel de landbouw- en voedingsector heeft een groter aandeel. Ook de autosector doet het beter dan ooit in India. Tal van automerken zowel Indische als Europese merken verplaatsen hun productie naar deze opkomende markt. Net zoals de autosector doet de technologie- en IT-sector het uitstekend. Voor vele multinationals is India de plaats bij uitstek omwille van de goed geschoolde werknemers, meestal ingenieurs. Ook is de taalbarrière te overbruggen omdat een groot deel van de Indiërs ook Engelstalig zijn. (Barco NV , uit het Kortrijkse, is zo’n een technologiebedrijf dat de stap naar India heeft gemaakt). De bijdrage van de technologie- en IT-sector bedroeg in 2011 meer dan 7% van het totale BBP. Ook biedt de sector werkgelegenheid aan ongeveer 9 miljoen Indiërs. Wat deze sector in de toekomst presteert valt nog af te wachten, maar vele critici zijn overtuigd dat de technologiesector nog veel te bieden heeft voor India. Sectoren met een kleiner aandeel vindt men vooral in de grondstoffensector en andere industriële sectoren. Landbouw- en voedingsector Deze sector is sterk vertegenwoordigd en telt voor 18% mee in het totale BBP. Toch is de productie kleiner dan die van Brazilië, die maar 7,5% van het totale BBP bevatte in 2011. Voor het grootste deel bestaat de landbouw uit zuivelproductie, verder bestaat het uit akkerbouw met als belangrijkste gewassen katoen, graan en rijst.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
22
Voor de Indiase bevolking is de landbouwsector van levensbelang omdat 60% van hen hierin tewerkgesteld zijn. Ondanks de belangrijkheid kampt deze sector met serieuze problemen zoals:
De winstmarges zijn miniem of niet bestaande, hierdoor komen landbouwers amper rond en leiden ze meestal een arm leven. Waterirrigatie is één van de grootste problemen. Door te weinig financiële middelen kunnen landbouwers hun akkers niet irrigeren en zijn ze afhankelijk van de plaatselijke neerslag. Dit is een risicovolle aanpak en zorgt ervoor dat de landbouwproductie per hectare bij de laagste in de wereld is. Men verspilt dus vruchtbare grond. Het gebruiken van giftige bestrijdingsmiddelen is toegelaten, maar dit zorgt voor een daling van de bodemvruchtbaarheid op lange termijn. Vele jongeren trekken naar de steden voor een beter leven waardoor er vergrijzing ontstaat op het platteland en dit heeft op lange termijn zware gevolgen voor de landbouwproductie.
Desondanks deze problemen is India toch in staat voor een groot deel aan zelfvoorziening van voedsel te voldoen. Enkel het probleem van verspilling van grond moet drastisch worden aangepakt omdat indien er meer productie per hectare is er enerzijds meer voedsel is en anderzijds de boeren meer kunnen verdienen. Dit laatste bevordert de levenstandaard op het platteland. Dienstensector Deze sector is de belangrijkste sector in de Indiase economie en is goed voor 60% van het totale BBP. De grootste drijfveer van de dienstensector zijn de IT-bedrijven. In tegenstelling tot de landbouwsector zijn de verdiensten wel goed en werken er vooral goed geschoolde Indiërs die de kans voor een goede opleiding hebben gekregen. Andere dienstensectoren gaan ook in stijgende lijn vooruit. Dit omdat de dienstensector direct levert aan de consument, zonder tussenschakels. Omwille van het grote bevolkingsaantal heeft deze sector een grote afzetmarkt, en geconsumeerd wordt er altijd. Een andere factor voor het groeiende succes van de dienstensector is de handelsrelatie met ontwikkelde landen. Multinationals en grote bedrijven besteden maar al te graag hun bedrijfsprocessen uit (outsourcing), omdat dit nu eenmaal goedkoper is in groeilanden. Dit is een win-win situatie voor beide kampen doordat het bedrijf goedkoper kan produceren en dus een betere marktpositie kan aannemen ten opzichte van concurrenten en voor India omdat deze outsourcing de economie bevordert en werkgelegenheid voor de bevolking biedt. 4.3.3 Sociale structuur Ondanks de economische opmars van het land is de kloof tussen arm en rijk nog steeds zeer groot. Vooral in de landelijke gebieden buiten de steden is het enkel armoede wat de klok
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
23
slaat. 42% van de Indiase bevolking moet het stellen met minder dan 1,25 USD per dag. De meeste van deze armen leven in de landelijke gebieden, waar enkel de landbouw hen in leven houdt. Dit is dus nog een reden waarom de landbouw zo belangrijk is voor de bevolking. De middenklasse en rijken zijn voornamelijk gesitueerd in de grootsteden waar veel economische activiteit plaatsvindt. De middenklasse heeft meestal genoten van enige opleiding. Niet alleen de kloof tussen arm en rijk vormt een probleem, maar ook het analfabetisme in de maatschappij. 25% van de bevolking leidt aan analfabetisme. Het probleem komt het vaakst voor in de landelijke gebieden en bij ouderen. Het 3e probleem in de sociale structuur van het land is het kastensysteem. Officieel is het kastensysteem al van 1931 afgeschaft, maar er wordt door vele Indiërs nog steeds rekening mee gehouden. Dit maakt het voor vele ondernemers moeilijk om door te groeien in de maatschappij ondanks de economische vooruitgang omdat men zogezegd uit een lagere kast komt en het niet verdient succesvol te zijn. Ook op gebied van onderwijs zijn de cijfers niet denderend. Toch is basisonderwijs gratis en verplicht in India, maar ouders moeten wel schoolgerief en een schooluniform kopen. Vaak is dit te duur, of hebben ze de kinderen nodig om mee te helpen in het gezin, huishouden. Hierdoor verlaten ze de school vroegtijdig om te gaan werken voor hun familie met alle gevolgen van dien. 4.3.4 Infrastructuur Vaak leidt een slechte infrastructuur tot de belemmering van de economische groei. Ook in India is dit van toepassing. Het land loopt achter op vlak van infrastructuur door de sterke stijging van de bevolking en de economie. Hierdoor heeft de overheid niet voldoende middelen en tijd om de infrastructuur aan te passen aan de behoeften van vandaag. Zo bezit het land geen drinkbaar leidingwater, om nog maar te spreken van een goed leidingnetwerk. Ook op alle andere vlakken laat het de wensen over. Zo leeft het grootste deel van India in mensonwaardige omstandigheden en hongersnood. Op sociaal niveau moet het onderwijs en medische sector een flinke boost krijgen. Indien het land een blijvende groei wil aanhouden moet er geïnvesteerd worden in opleiding, gezondheid. Deze zorgen ervoor dat de economie zich steeds op een hoger en geavanceerder niveau evolueert waardoor het minimaal aan economische sterkte moet inleveren. Niet alleen staat onderwijs en gezondheid voor een blijvende economische groei en verbetering van de levensstandaard, maar ook de economische infrastructuur moet optimaal zijn. Op dit vlak heeft India ook nog veel werk, zo staat de vaak oude en overbelaste infrastructuur de economische groei in de weg. Hierdoor heeft India budgetten vrijgemaakt ter waarde van 22 miljard USD om te investeren in moderne infrastructuur. De investeringen hebben verschillende doeleinden, zoals de modernisering en uitbreiding van
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
24
het bestaande spoorwegnet, de aanleg van metro- en monoraillijnen, de bouw van wegen en bruggen, de aanleg van nieuwe luchthavens en verdere uitbreiding van de havencapaciteit.
4.4 China Vandaag de dag behoort de Chinese economie tot de op één na grootste economie ter wereld. Op vlak van economie en financiën overklast China de overige BRIC-landen Brazilië, Rusland en India. Sterker nog, de Chinese economie is groter dan die van alle andere BRIClanden samen. De kracht van China zit vooral in de financiële reserves die het land jarenlang heeft opgebouwd door een exportgerichte economie te hanteren. Deze reserves zijn dubbel zo groot als alle reserves van Brazilië, Rusland en India samengeteld. Niet alleen op economisch vlak is China een grootmacht, maar ook vlak van politiek machtsvertoon wil China een wereldspeler, al dan niet de grootste politieke wereldmacht, worden. Zo gaat het de concurrentiestrijd aan met de Verenigde Staten en de NAVO op gebied van machtspositie. De Chinese overheid spendeert om deze redenen veel aandacht en financiële middelen aan hun eigen ruimteprogramma en de optimalisatie van hun militaire organisatie en middelen. Deze militaire modernisering heeft zijn vruchten al afgeworpen omdat het land bijna in elk conflict in Azië betrokken was, bijvoorbeeld bij het conflict India – Pakistan, het kernprogramma van Iran en de oorlog in Afghanistan. In de toekomst wil China zich vooral concentreren op de militaire organisatie op het land en in het water. Zo wil China de belangrijkste handelsroutes over water controleren, met name de Stille Oceaan en de Indische Oceaan. Beter gekend al de toegangspoorten van de BRIClanden. Voor dit zover is gaan we eerst even terugblikken op de geschiedenis van het moderne China, hoe het zo groot is geworden en wat de huidige economische, sociale toestand van het land is. 4.4.1 Geschiedenis Het moderne China, officieel gekend als de volksrepubliek China, is ontstaan in 1949 na een burgeroorlog tussen de communisten en de nationalisten. In deze burgeroorlog kwamen de communisten, onder leiding van Mao Zedong, eruit als winnaar en verjoegen de nationalisten naar Taiwan, waar deze de tweede regering van China vormden. Doordat de communisten in de volkrepubliek aan de macht kwamen werden er tal van hervormingen gepland op vlak van monetair, economisch en sociaal beleid. Ook zorgde de communistische regering voor de gelijkheid van de Chinese bevolking, zo werd iedereen aan elkaar gelijkgesteld. De Chinezen leefden allemaal hetzelfde oppervlakkige leven geleid door de regering. De tweede grote hervorming kwam er in de jaren ’80 door Deng Xiaoping, de rechterhand van Mao Zedong. Deze hervorming had voornamelijk effect op de modernisering van de Jasper De Kinderen
Emerging Markets
25
economie. Ook op sociaal, toeristisch vlak werden er enkele wijzigingen uitgevoerd. Zo kregen toeristen en journalisten meer te zien van de volkrepubliek China. De toegangspoorten tot dit immense rijk werden dus opengesteld voor de rest van de wereld. Deze hervormingen hadden echter een ongewild effect bij de Chinese bevolking. Ze eisten nog meer hervormingen en democratie. In 1989 kwam het volk in opstand, maar werd snel neergehaald door het agressieve optreden van het leger. In 2003 werd de macht overgedragen aan Hu Jintao, waardoor de Chinese overheid aankondigde zich te concentreren op de vooruitgang van het land. In het jaar 1979 heeft China een handelsakkoord met de Verenigde Staten gesloten. Sindsdien is de economische groei sterk toegenomen met een gemiddelde van 9,5% per jaar. De Chinese economie kent nog grotere groeicijfers sinds zijn intrede tot de World Trade Organisation (WTO) in 2002. Deze organisatie staat in voor de bevordering van de internationale handel. 4.4.2 Economische structuur en groei Op het vlak van economie behoort China nu al bij de top van de wereld. Enkel de economie van de Verenigde Staten is groter, maar deze kloof is China in een sneltempo aan het dichten. Zoals eerder vermeld is sinds 1979 de Chinese economie gegroeid met een gemiddelde van 9,5% per jaar. Dit zijn indrukwekkende cijfers, maar ook vandaag behaalt China groeicijfers waar vele ontwikkelde landen en groeilanden van kunnen dromen. In 2011 behaalde de economische groei een percentage van 9,2. Ook op vlak van import en export moet China voor niemand onderdoen. Op beide gebieden zijn zij de absolute koploper. De belangrijkste exportpartners van China zijn de Verenigde staten (18%), Hong Kong (14%), Japan (8%) en Zuid Korea (4%). De belangrijkste exportproducten bestaan uit telecommunicatie apparatuur, kantoor- en elektrische machines en kleding. Op gebied van import vindt men als belangrijkste partners Japan (13%), Zuid Korea (10%), Taiwan (9%) en de Verenigde staten (7%) terug. De voornaamste importproducten zijn elektrische machines, petroleum en petroleumproducten, industriële machines en textiel. Zoals in de meeste groeilanden bevinden de meeste ontwikkelde gebieden zich langs de kustregio’s of in grote steden. Ook in China is dit het geval. Langs de kust en in de steden vindt men de grootste economische voorruitgang en industrialisering, terwijl men in het binnenland een minder ontwikkelde economie terugvindt. Landbouw is dan ook vaak één van de belangrijkste bronnen van inkomen in het binnenland. In 2011 was het BBP goed voor 9,872 biljoen USD, oftewel bijna 10 biljoen USD. Landbouw- en voedingsector Zowat 39,5% van de totale Chinese beroepsbevolking is actief in deze sector. Hierdoor is de landbouw- en voedingsector nog steeds zeer belangrijk voor het land. Ook telt de sector mee voor 10% van het totale BBP in 2011. Uit onderzoek is gebleken dat China de grootste producent, maar ook verbruiker is van landbouwproducten. Zo is het land de grootste
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
26
producent van rijst, andere belangrijke landbouwproducten zijn graan, theeblaadjes, maïs, sojabonen, noten, tabak, etc. Ook op vlak van rund- en pluimvee is China de grootste producent ter wereld. Op gebied van visvangst vindt men vooral natuurlijke kweekvijvers in de landelijke gebieden. Natuurlijk wordt er in de kustgebieden ook aan visvangst gedaan, dit op grotere schaal door middel van vissersboten. Tegenwoordig krijgt men steeds meer kritiek op grootschalige visvangst omdat deze vaak gekoppeld wordt aan overbevissing. Ook vindt men steeds meer illegale vissersboten terug die lak hebben aan de internationale regels in verband met visvangst, zo wordt er gejaagd op bedreigde vissoorten die veel geld opleveren. Het meeste van wat geproduceerd wordt door de Chinezen, wordt ook zelf geconsumeerd. Dit doordat de Chinese bevolking zo talrijk is in aantal. Het overige deel wordt voornamelijk uitgevoerd naar Hong-Kong. Opmerkelijk aan de Chinese landbouw is de efficiëntie die men heeft op gebied van landbouwproductie. Zo heeft China maar 75% beschikbaar landbouwgebied ten opzichte van de oppervlakte die de Verenigde Staten heeft voor zijn landbouw. Maar toch produceert China 30% meer aan gewassen, vee, etc. Dit is opmerkelijk voor een groeiland omdat de landbouw- en voedingsector meestal achtergesteld is ten opzichte van de overige economische sectoren. Vaak heeft men onvoldoende financiële middelen waardoor met geen moderne machinerie kan aankopen. Een goed voorbeeld hiervan is de landbouw in India. Hier is de productie efficiëntie per hectare bij één van de laagste ter wereld, terwijl andere sectoren uit hun voegen barsten. Industrie De Chinese industrie is zowat de grootste ter wereld. Het aandeel in het totale BBP bedroeg in 2011 maar liefst 47%. Hierdoor kan men afleiden dat bijna de helft van de inkomsten verdiend werden door de industriële sectoren. De industriesector biedt werk aan 27,2% van de totale arbeidsbevolking. Voordat we naar de belangrijkste sectoren gaan kijken die China te bieden heeft nemen we eerst de energieconsumptie even door. Deze is niet onbelangrijk voor het land dat de grootste economie ter wereld wordt. Gelukkig bezit ook China, net zoals de andere BRIClanden, natuurlijke grondstoffen. De belangrijkste hiervan is de steenkool. De productie ervan is goed voor 75% van de totale Chinese energieconsumptie. Ook de productie van aardolie heeft een belangrijk aandeel in energievoorziening. Voor de kust van China en in het noordwesten van het land bevinden zich grote reserves. De aardoliewinning langs de kust is relatief gemakkelijk, maar de reserves in het noordwesten bevinden zich in ongerepte natuur ver van de bewoonde wereld. Deze moeilijke toegankelijkheid maakt het winnen van olie moeilijk en duurder. Toch is de aardolieproductie van China te klein om het land van olie te voorzien. In 2011 werden er dagelijks 3,99 miljoen barrels olie geproduceerd en werden er dagelijks 8,20 miljoen barrels olie geconsumeerd. Op gebied van duurzame energieproductie blijft China ook niet achter. In 2008 werd de Drie Jasper De Kinderen
Emerging Markets
27
Kloven Dam geopend. Deze hydro-elektrische centrale kan een maximale capaciteit van 21 GW produceren wat ongeveer overeenkomt met een energievoorziening van 21 miljoen huishoudens. De dam was een prestigeproject voor de Chinese energiesector, maar heeft veel kritiek gekend op ecologisch vlak. Zo zou het de grond onvruchtbaar maken en zou het de lokale flora en fauna verstoren. Ook moesten vele gezinnen verhuizen voor de bouw van de dam. In vorige alinea hebben we het belang van de energiesector besproken. Deze is belangrijk voor de Chinese economie, maar alleen op energie kan een industrie niet groeien. Zo zijn er nog tal van andere sectoren die ervoor zorgen dat China zijn economische groei kan aanhouden. Eén van deze sectoren is de mijnbouw. Voornamelijk ijzererts, de grondstof om staal te maken, is het belangrijkste product hiervan. Dit is ook te merken aan de hoeveelheden en bedragen die er omgaan in de staalindustrie. In 2011 was China de grootste producent en consument van staal in de wereld, namelijk 45% van de totale staalproductie werd verbruikt in China. Tussen 2010 en 2015 wil China de ijzerertsproductie verder uitbreiden tot 760 miljoen ton, wat een verdubbeling is. Dit is voordeliger omdat zo de kosten voor import van ijzererts zullen dalen met ongeveer 10% , maar ook omdat China in de toekomst nieuwe infrastructuurwerken moet uitvoeren om de huidige economische groei te kunnen volgen. Zo gaat het land van 2010 tot 2020 investeren in tal van nieuwe projecten betreffende havenuitbreiding, nieuwe en grotere luchthavens, spoorwegverbindingen, autosnelwegen om enkel en alleen de toename van containerverkeer aan te kunnen. Men speculeert dat het containerverkeer gestegen gaat zijn met 76% tegen 2020. Ook voor de bouw van nieuwe appartementen en andere complexen heeft China grote hoeveelheden staal nodig. Niet alleen doen de mijnbouw en staalsector het goed, ook de Chinese autosector bereikt nieuwe hoogtes. In 2009 stak China de Verenigde Staten voorbij en kroonde zich tot grootste automarkt ter wereld. Volgens een rapport van consulent Polk zal de toename van auto’s stijgen met 16%, waardoor er net geen 18 miljoen voertuigen rondrijden in China. Opmerkelijk is ook dat China op gebied van wagens sneller vooruitgaat dan de andere BRIClanden. Dit heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met het feit dat de middenklasse van China al een langere tijd groter is. Deze groeicijfers zijn ook de autoconstructeurs niet ontgaan. Bijna alle Europese constructeurs zien China als de nieuwe afzetmarkt bij uitstek, en herontwerpen hun wagens naar de wensen van de Aziatische landen. Ook in het luxe segment draait de verkoop beter dan ooit, zo heeft het Britse Rolls Royce dit jaar een recordaantal voertuigen verkocht (3347 voertuigen), met het grootste verkoopsaandeel in China. Andere belangrijke sectoren zijn de elektronica-, telecommunicatie-, textiel- en de farmaceutische sector. Hierover worden niet veel gegevens prijsgegeven, en zo wel zijn deze vaak verouderd, wat een vertekend beeld geeft over de huidige en toekomstige situatie van deze sectoren in China.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
28
Dienstensector De dienstensector draait net zoals alle andere sectoren op volle toeren. In 2011 was deze sector goed voor 43% van het totale BBP en tegen 2015 zou de dienstensector 48% van het totale BBP moeten bedragen. Een stijging van 5% op 4 jaar. Het succes van de dienstensector is gekend om verschillende redenen. De belangrijkste reden ligt bij het hoge bevolkingsaantal van China. Er is een grote afzetmarkt en vraag naar elk soort product. Zo zijn er door het stijgende bevolkingsaantal steeds meer winkels, ontspanningsmogelijkheden, horeca, zorgverlening, consultancybedrijven, etc. nodig. Momenteel werkt er 33,2% van de Chinese beroepsbevolking in de dienstensector. 4.4.3 Infrastructuur In China staat de infrastructuur al enkele niveaus verder dan de rest van de BRIC-landen. Nochtans kan er nog altijd veel verbeterd worden. Vooral in de armere buurten verder weg van de grote steden laat de infrastructuur zijn wensen te over. Men kan stellen des te dieper men naar het binnenland gaat, des te slechter de infrastructuur wordt. Hierdoor is er geen goede verbinding tussen landbouwbedrijven die zich in het binnenland bevinden, waardoor met veel tijd verliest met het transport. In 2010 werd dit probleem voor een deel aangepakt door een investering in de armste gebieden te doen voor een bedrag van 100 miljard USD. De commissie voor ontwikkeling en hervorming wil het westen, het arme gebied, van China ook aantrekkelijk maken voor investeerders en buitenlandse bedrijven. De investering dient voornamelijk voor de aanleg van een spoorwegennet, wegen, luchthavens, steenkoolmijnen en energiecentrales. Ook een uitbreiding van het elektriciteitsnetwerk werd gepland.
4.5
Conclusie BRIC-landen
Uit bovenstaande uitvoerige bespreking van elk BRIC-land kunnen we concluderen dat er nog steeds een groot groeipotentieel in de economie zit ondanks de economische groei van deze landen begint af te zwakken. Of de afzwakking ligt aan de financiële crisis in de Westerse landen of aan de overhitting van de BRIC economieën valt moeilijk te zeggen, waarschijnlijk gaat het een combinatie van de twee zijn. Over één zaak kunnen we alvast zeker zijn, de infrastructuur van de BRIC-landen kan de economische groei niet aan. Hierdoor zijn deze landen nog ver verwijderd om de status van een ontwikkeld land te krijgen. Ook kan de levensstandaard van de bevolking nog zeer sterk verbeterd worden. Op economisch vlak heeft elk land zijn sterke punten, maar er zijn ook gelijkaardige kenmerken. Zo is het grootste deel van de bevolking nog steeds afhankelijk van de landbouw en bezitten de BRIClanden grote hoeveelheden natuurlijk grondstoffen. Ook kan men vaststellen dat de industrialisering voornamelijk plaatsvindt in de grote miljoenensteden en langs de kustgebieden. Dit zijn de twee belangrijkste afzetgebieden, namelijk in de stad voor de binnenlandse economie en in de kustgebieden voor de export/import via overzeese handelsroutes.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
29
Voor beleggers zijn en worden deze gebieden aantrekkelijke beleggingsoorden, omdat ze nu en in de toekomst een hogere economische groei hanteren dan Westerse landen en omdat het grote bevolkingsaantal zorgt voor een grote afzetmarkt. Indien de export een mindere periode kent kan men altijd terugvallen op de binnenlandse afzetmarkt. Ondanks deze positieve vooruitzichten moet men steeds opletten met de lokale problemen van het land. Deze kunnen op monetair, sociaal, politiek gebied voorkomen. Deze risico’s worden later nog besproken.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
30
5. Next Eleven (N-11) Zoals de BRIC-landen zijn ook de Next Eleven een creatie van Jim O’neill, de chairman van Goldman Sachs Asset Management. De Next Eleven of afgekort de N-11 hebben hun levenslicht gezien in 2005 en werden gecreëerd als opvolgers van de BRIC-landen. Toch is er een groot verschil tussen de twee, zo staan de BRIC-landen voor nieuwe economische grootmachten terwijl de N-11 zich vooral concentreren op landen met sterk groei potentieel in de nabije toekomst, maar niet veel invloed hebben op de verdeling van de economische macht. De landen die tot de lijst behoren kan men definiëren als kleine groeilanden, die matig of slecht ontwikkeld zijn en waar beleggers moeilijkheden ondervinden om de kapitaalmarkt te betreden. De N-11 landen zijn verspreid over Azië, Afrika en Latijns-Amerika. Op het eerste zicht hebben de landen geen verband met elkaar, maar toch zijn er enkele kenmerken die we overal terugvinden. Zo heeft elk land een grote bevolkingsevolutie ondergaan, waardoor de arbeidsbevolking sterk is toegenomen. Deze grote arbeidsbevolking is de motor van de economische groei. Bovendien is de loonkost in deze landen ook laag. Een tweede kenmerk is de aanwezigheid van grote reserves natuurlijke grondstoffen in de bodems van de N-11. Deze reserves zorgen voor een extra voordeel op vlak van rijkdom. Een derde kenmerk is de positie ten opzichte van andere economieën. Zo zijn vele N-11 landen op een strategische plaats gelegen, bijvoorbeeld langs de handelsroute van/naar China. Ondertussen vraagt u zich waarschijnlijk af, wie zijn de N-11 nu precies? Wel, de N-11 bestaan uit Bangladesh, Egypte, Indonesië, Iran, Mexico, Nigeria, Pakistan, de Filippijnen , Turkije, Zuid-Korea en Vietnam. De N-11 klinken dan wel veelbelovend, toch verloopt niet alles zoals het zou moeten zijn. Zo zijn er in deze landen nog veel maatschappelijke problemen die de economische groei kunnen tegenhouden. Een voorbeeld hiervan kunnen politieke spanningen zijn. Ook corruptie, misdaad en armoede zijn thema’s die vaak aan bod komen in deze landen. Dit kan ervoor zorgen dat investeerders en beleggers vaak langer wegblijven of afwachten vooraleer ze actie ondernemen. Het beleggingsrisico in de N-11 landen is ook vele groter dan op andere financiële markten. Toch zien we dat in praktijk de investeringen vlot binnenstromen, voornamelijk de BRIC-landen willen de N-11 aan hun kant krijgen omdat zij een grote afzetmarkt te bieden hebben, wat dus positief is voor de export van de BRIC-landen. De Braziliaanse overheid heeft zopas bekend gemaakt 1 miljard USD te investeren in de Afrikaanse economie. Deze bijdrage dient voornamelijk voor de verbetering van de Afrikaanse infrastructuur. Ook China blijft niet achter en heeft al talloze projecten in Afrika gefinancierd.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
31
6. Emerging markets, een hype of een nieuwe beleggerhorizon? Is het succes van de emerging markets een hype onder de beleggers of wordt het beschouwd als het nieuwe beleggingsoord bij uitstek op korte en lange termijn? Eén zaak is zeker, momenteel is het een populair beleggers item in de actualiteit. Door de continue aandacht van de media en de raad van economen en beleggingspecialisten gaan ook steeds meer beleggers hun kapitaal op lange termijn toevertrouwen aan de emerging markets. Misschien wel terecht dat ze op zoek gaan naar nieuwe oorden, want omwille van de financiële crisis valt er in de Westerse landen geen hoog rendement meer te behalen. Volgens enkele invloedrijke beleggingspecialisten zijn de groeilanden een blijvend fenomeen omwille van verschillende factoren, namelijk:
Rijkelijke accommodaties De belangrijkste elementen voor een sterke economische vooruitgang zijn de beschikbaarheid van grondstoffen, liquide middelen, arbeidskrachten en innovatie. Deze elementen typeren de groeilanden ook. Zo kan men vaststellen dat de groeilanden rijk zijn aan grote reserves natuurlijke grondstoffen, maar ook over vele arbeidskrachten beschikken omwille van de hoge bevolkingspopulatie. Tenslotte staan de meeste van deze groeilanden qua techniek en technologie nog wat achter op Westerse landen, waardoor er nog veel ruimte is voor innovatie. Dynamisch beleid Vele groeilanden hadden in het verleden een exportgerichte economie, met als gevolg dat ze grote geldreserves hebben opgebouwd. Hierdoor zijn er voldoende liquide middelen om hun eigen infrastructuur te financieren en kunnen ze inspelen op de toenemende behoeftes van de bevolking, zoals het bouwen van onderwijsinstellingen, ziekenhuizen, parken, vlieghavens, etc. Dit soort infrastructuur zorgt ervoor dat de bevolking meer stabiliteit en een betere levensstandaard heeft. Duurzaam belang Groeilanden worden aangeprezen als de nieuwe economische grootmachten van de toekomst. Zij gaan Westerse economieën voorbijsteken en krijgen hierdoor een groter belang in de wereld. Dit zorgt ervoor dat er steeds meer naar de groeilanden wordt geluisterd en ze ook steeds meer te zeggen hebben. Een goed voorbeeld hiervan is het IMF of het International Monetary Fund. Zij hebben onlangs stappen gezet in verband met een hervorming van het stemrecht binnen de organisatie. Aan de hand van deze hervormingen zouden de groeilanden meer inspraak krijgen in de beslissingen van het IMF. Marktontwikkeling In tegenstelling tot de Westerse ontwikkelde landen hebben de groeilanden niet te maken met een vergrijzing van de bevolking. In deze landen vindt men echter een grote groep jonge mensen die klaarstaan om de arbeidsmarkt te veroveren. Grote groepen jonge mensen zijn niet alleen positief voor de werkgelegenheid, maar
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
32
ook voor de binnenlandse economie. Deze groep moet consumeren en zorgt dus onbewust voor een groeiende afzetmarkt. Deze groeiende afzetmarkt is een opportuniteit voor lokale bedrijven, maar ook voor multinationals. Als we deze verschillende factoren toepassen op bijvoorbeeld Brazilië kunnen we volgende vaststellingen doen:
Brazilië bezit grote reserves aan natuurlijke grondstoffen. Tal van nieuwe projecten voor de verbetering van infrastructuur om de economische groei bij te blijven In het bezit van grote geldreserves door de exportgerichte economie in het verleden. Opkomende middenklasse opent de deuren naar het nieuwe sectoren zoals het luxesegment Grote en jonge arbeidsbevolking, zo is 40% van de bevolking jonger dan 30 jaar. Economische groei is interessante voor buitenlandse investeerders en beleggers. Snel groeiende kapitaalmarkten
Ondanks de vele sterke punten van groeilanden dient de belegger ook rekening te houden met het beleggingsrisico. Vanwaar deze afkomstig zijn, zien we in volgend hoofdstuk.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
33
7. Beleggingsrisico’s Men kan afleiden dat beleggen in groeilanden op langere termijn een hoger rendement geeft dan ontwikkelde landen. Toch zijn er enkele aandachtspunten die met het rendement gepaard gaan. Zo klopt het feit dat men voor een hoger rendement meer risico moet nemen, ook in de groeilanden is deze regel van kracht. Als belegger heb je wel de mogelijkheid het risico te beperken. Eén van deze mogelijkheden is het beleggen in groeilanden via beleggingsfondsen. Hierbij wordt het kapitaal beheert door een fondsbeheerder die de financiële markten beter kent en opvolgt dan een particuliere belegger. Ook kan men het risico verkleinen door spreiding van kapitaal over meerdere groeimarkten en aandelen. We kunnen dus concluderen dat een fonds enkele belangrijke voordelen bezit. Toch biedt dit geen zekerheid, zo zijn er enkele zaken die invloed hebben op zowel investeerders, particuliere beleggers en beleggingsfondsen zoals:
Politieke spanningen De manier waarop de overheid omgaat en luistert naar het volk heeft een groot effect op het gedrag van de bevolking. Spijtig genoeg wordt er in vele minder ontwikkelde landen, ook in groeilanden, een machtsgreep of dictatuur uitgeoefend op de bevolking. Een goed voorbeeld hiervan vindt men in één van de N-11 landen, Egypte. Hier werd afgelopen jaar de dictatuur van president Mubarak beëindigd door volkopstanden. De manier waarop een land geregeerd wordt heeft een nefaste invloed op het ondernemingsklimaat en op het rendement van een belegging. Oorlogsdreiging en conflicten Oorlog en conflicten tussen volkeren of landen kunnen verschillende aanleidingen hebben op vlak van politieke spanningen, religieuze redenen, economische redenen, territoriale redenen, etc. De belangrijkste aanleiding tot oorlogvoering in de 21ste eeuw is de aanwezigheid van natuurlijke grondstoffen in een bepaald gebied. Dit kan gaan van goud, diamant, steenkool tot gas- en aardoliereserves. Ook een conflict omwille van machtspositie in een land komt geregeld voor. Vooral in het Afrikaanse continent vindt men dit soort oorlogen en conflicten terug. Vaak gaat het hier om de machtsgreep tussen de regering en rebellen, waarbij de bezetting van gebieden met natuurlijke grondstoffen een belangrijke rol speelt. Inflatie Groeilanden staan gekenmerkt om hun sterk economisch groeipotentieel. Voor een belegger dus de ideale kans om hier een centje aan te verdienen en extra rendement te behalen. Toch moet men oppassen met deze sterk groeiende economieën, want bij een groeiende economie hoort nu eenmaal inflatie. Bij een groeiende economie worden de prijzen van goederen duurder, dit zorgt ervoor dat consumenten hun koopgedrag aanpassen waardoor de economische groei afremt. Zo moet de belegger altijd rekening houden met rendementsverlies door inflatie. Hij kan dit echter wel
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
34
oplossen door te gaan kijken naar de reële groei van een economie. Met dit bedoelt men de economische groei na aftrek van de inflatie. Volatiliteit van de aandelenkoers Net zoals alle aandelenkoersen ter wereld hebben de aandelenkoersen van groeilanden ook stijgingen en dalingen. Indien er een onverwachte gebeurtenis voorkomt reageert de koers hier positief of negatief op. Het verschilpunt tussen aandelenkoersen in ontwikkelde landen en groeilanden is de grote van de volatiliteit. In ontwikkelde landen gaat de koers nooit een spectaculaire stijging of daling hebben, terwijl dit bij groeilanden wel het geval is. Zo kan een aandeel makkelijk 5 à 6 procent per dag stijgen of dalen. Voor beleggers is dit geen ideale manier omdat je nooit echt een duidelijk beeld hebt van de waarde van je aandeel. Wisselkoersrisico Groeilanden zijn een populaire bestemming voor investeerders, wat maakt dat er veel lokale valuta gekocht wordt om te investeren in de economie. Door een sterke vraag naar de lokale valuta zal de waarde stijgen ten opzichte van andere buitenlandse munten. Hierdoor wordt er een gunstige situatie gecreëerd voor beleggers, dit zorgt namelijk voor een extra rendement. Natuurlijk kan er zich ook een gebeurtenis voordoen waardoor investeerders niet meer durven investeren of zelfs wegtrekken. Hierdoor zal de munt devalueren wat een negatief rendement geeft voor de belegger omdat de lokale munt in waarde daalt. Debiteurenrisico Als je belegt in een fonds of aandeel is het altijd belangrijk te weten wat de financiële positie van de tegenpartij is. Zo kan je de kans op het verlies van kapitaal verminderen en zelfs vermijden. In ontwikkelde landen vindt men genoeg informatie betreffende de veiligheid en de financiële situatie van de debiteur, maar in groeilanden is dit een andere zaak. De groeilanden hebben niet zulke transparante markten als ontwikkelde landen. Ook is er niet zoveel informatie te verkrijgen over de financiële positie van een tegenpartij. Beleggers dienen hier met enige voorzichtigheid mee om te gaan, omdat mocht je in een bedrijf met slechte papieren investeren. Je weleens alles zou kunnen verliezen.
Ondanks voorgaande beleggingsrisico’s zou toch iedere belegger moeten opteren voor een deel kapitaal te investeren in de groeilanden, ongeacht welk type belegger je bent.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
35
8. Beleggen in groeiende sectoren Zoals ik net aanhaalde zou elke belegger een deel van zijn kapitaal moeten beleggen in groeilanden omdat deze op lange termijn simpelweg meer rendement opleveren. Natuurlijk is de manier waarop men belegt verschillend voor elk type belegger. In volgend overzicht worden er enkele interessante sectoren aangehaald waarvan men verwacht dat deze een goed en blijvend rendement behalen, wat niet wil zeggen dat de overige sectoren niet rendabel zijn.
Infrastructuur Het groeiend en groot bevolkingsaantal zijn de economische motor van de groeilanden. Ook komen steeds meer mensen van het platteland naar de grote steden om hun kans naar een betere toekomst te wagen. Men kan dus vaststellen dat steden moeten uitbreiden en de infrastructuur verbeterd moet worden. Hierbij spreekt men over nieuwe gebouwen, wegen, luchthavens, zeehavens, etc. Deze sector barst uit zijn voegen en zal, zolang de economische groei en stijging van de bevolking aanhoudt, een belangrijke sector blijven in de groeilanden. Luxegoederen en nichegoederen Groeilanden worden gekenmerkt als onderontwikkelde landen en hadden in het verleden een lage levensstandaard en welvaart. In de toekomst zal de economie zich verder en sterker ontwikkelen wat nieuwe kansen geeft voor de bevolking. Zo gaat het aandeel van de middenklasse er sterk op vooruit en wordt deze klasse steeds groter. Deze toenemende klasse biedt nieuwe afzetmarkten op alle gebieden, van voedsel tot elektronica tot voertuigen. Ook het segment van de luxegoederen stijgt sterk doordat de nieuwe miljonairs zich in de groeilanden bevinden. Voor een belegger de ideale kans om op deze segmenten in te spelen. Agrarische sector Voor groeilanden is landbouw een belangrijke sector. Enerzijds omdat er een groot deel van de bevolking is tewerkgesteld en anderzijds omdat men een grote oppervlakte bewerkbare grond bezit. De productie van voedsel wordt door de binnenlandse bevolking geconsumeerd of wordt geëxporteerd naar grote afzetgebieden zoals de Verenigde Staten en de Europese Unie. De belegger heeft de mogelijkheid om te investeren in landbouwbedrijven, maar moet wel opletten in welk groeiland hij belegt. Zo heeft China een strikte wetgeving en beperkingen omtrent landbouw waardoor het geen ideaal beleggingsklimaat is. Brazilië daarentegen beschikt wel over een voordelig beleggingsklimaat op vlak van landbouw. Grondstoffensector Economische groei staat gelijk aan een productietoename van natuurlijke grondstoffen. Gelukkig beschikken de groeilanden over grote reserves van natuurlijke grondstoffen, zoals aardgas, olie, steenkool, ijzererts, goed, etc. De ontginning van deze grondstoffen wordt zelf consumeert of wordt geëxporteerd naar landen die niet
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
36
over natuurlijke grondstoffen beschikken. Deze bloeiende sector is in de hedendaagse economie onmisbaar en zal op toekomstvlak ook belangrijk blijven. Beleggers kunnen best een deel van hun kapitaal inleggen op ontginningsbedrijven van deze natuurlijke grondstoffen. Met deze belegging heb je een extra voordeel wat je eigen consumptie goedmaakt. Een voorbeeld hiervan is het brandstofverbruik van je wagen. Mocht je belegt hebben in een olieraffinaderij en de prijs van brandstof wordt duurder dan volgt volgende situatie. Je besteed meer budget aan brandstof, maar dezelfde moment wordt je aandeel ook meer waard. Deze twee compenseren elkaar waardoor je verlies minimaal of zelfs nihil wordt.
Milieu en alternatieve technologie In de toekomst zal men zich meer specialiseren op vlak van milieutechnologie. Enerzijds omdat men steeds meer aandacht aan onze planeet geeft en anderzijds omdat men niet afhankelijk kan blijven van natuurlijke grondstoffen omdat deze niet onuitputtelijk zijn. Niemand weet hoe groot de reserves natuurlijke grondstoffen nog zijn. Alternatieve technologie richt zich op het beheer van energie op een alternatief niveau. Voorbeelden hiervan zijn hydro-elektrische centrales, zonnepanelen, windturbines, etc. Groeilanden beginnen steeds meer te investeren in dit soort energie omdat men niet eeuwig op grondstoffen kan leven. Milieu technologie houdt zich voornamelijk bezig met de problematiek en verontreiniging van de aarde en natuur. Men zou zich kunnen afvragen waarom groeilanden hierin investeren omdat ze de meest vervuilende landen ter wereld zijn. Toch tonen de groeilanden grote interesse in deze sector. Een voorbeeld hiervan is Brazilië. Het land heeft 3 juni 2012 de grootste stortplaats voor afval gesloten en heeft plaats gemaakt voor een recyclagefabriek van afval. Het positieve van deze fabriek is dat het afval wordt omgezet in brandstof voor auto’s en verwarming. De giftige gassen die hierbij vrijkomen worden omgezet tot biogas waarna het verkocht kan worden. Niet alleen maakt het afvalbeleid van Brazilië door deze sector grote stappen vooruit. Ook op gebied van waterzuivering opteert het land voor deze milieutechnologie. Momenteel kampt Brazilië met een probleem in waterzuivering en een slecht of niet bestaand netwerk van rioleringen. De doelstelling van het land is om tegen 2020 de Braziliaanse bevolking te voorzien van drinkbaar water, een degelijk rioleringsnetwerk en waterzuiveringstations voor de zuivering van afvalwater. Ook in andere groeilanden bevinden zich dezelfde problemen waardoor men kan stellen dat de sector van milieu en alternatieve technologie een mooie toekomst tegemoet gaat.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
37
9. Vergelijking tussen ontwikkelde landen en groeilanden. Uit onderstaande grafiek kan men afleiden dat groeilanden dezelfde tendens volgens als ontwikkelde landen, maar ze nemen grotere extremen aan. Zo valt de aandelenindex van een groeiland dieper terug dan de index van een ontwikkeld land bij een mindere (negatieve) beursperiode, maar men kan ook vaststellen dat ze sterker stijgen dan ontwikkelde landen bij een heropleving van de beurs. Waarom dan zoveel risico lopen, met de mogelijkheid een deel van je kapitaal te verliezen? Wel, de index heeft aangetoond dat op lange termijn groeiaandelen een hoger rendement behalen dan ontwikkelde landen. En dit zelfs terwijl de index twee economische recessies in 2008 en 2011 heeft meegemaakt.
Figuur 3
Evolutie aandelenindex MSCI Emerging Markets - MSCI Developed World
MSCI Emerging Markets Deze index bestaat sinds 1988 toen er nog geen sprake was van de BRIC en de N-11 landen. Ondertussen telt de MSCI Emerging Markets of afgekort MSCI EM 2700 aandelen. De aandelen werden zorgvuldig geselecteerd en bevatten large, mid en small cap aandelen uit gediversifieerde sectoren. In de index zijn 21 landen opgenomen. MSCI Developed Word Sinds 1969 is deze index actief. Momenteel bevat de MSCI Devolped World maar liefst 24 ontwikkelde landen en maar liefst 6000 aandelen. De aandelen werden net zoals bij de MSCI EM zorgvuldig geselecteerd en bevatten large, mid, en small cap aandelen uit gediversifieerde sectoren.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
38
Documentatie
Figuur 4
Figuur 5
Geografische spreiding van de BRIC-landen en de Next Eleven.
Geografische spreiding
De grootste wereldeconomieën volgens het BBP (in miljard USD) tegen 2050.
Economische grootmachten in 2050
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
39
Literatuurlijst Boeken: Logue, Ann C. (2011). Emerging markets for dummies. New Jersey: Wiley publishing.
Elektronische bronnen: Ex-oostblok groeit al vier jaar sneller dan wereldeconomie. (2004). Gevonden op 15 maart 2012 op het internet: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=GV6AB8P4 De groeiende macht van de BRICS-landen. (2011). Gevonden op 15 maart 2012 op het internet: http://opinie.deredactie.be/2011/11/24/de-groeiende-macht-van-de-brics-landen/ De nieuwe rijken groeien in stilte. (2011). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=253K4IRH Brazilië zweert bij goedkope real. (2012). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: http://www.tijd.be/nieuws/politiek_economie_internationaal/Brazilie_zweert_bij_goedkope _real.9173134-3144.art?ckc=1 ‘Gewone’ Brazilianen dupe van bloeiende economie. (2011). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: http://www.tijd.be/nieuws/politiek_economie_internationaal/Brazilie _zweert_bij_goedkope_real.9173134-3144.art?ckc=1 Economie Brazilië lijdt onder matige infrastructuur. (2011). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: http://nos.nl/video/264186-economie-brazilie-lijdt-onder-matigeinfrastructuur.html Sojaseizoen Brazilië geëindigd met recordoogst. (2011). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: http://nos.nl/video/251940-sojaseizoen-brazilie-geeindigd-met-recordoogst.html Brazilië pompt geld in Afrikaanse infrastructuur. (2012). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2012/05/07/brazilie-pompt-geld-inafrikaanse-infrastructuur Braziliaanse groei sputtert ondanks bouwwoede. (2012). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2012/01/11/braziliaanse-groei-sputtertondanks-bouwwoede ‘Braziliaanse munt staat idioot hoog’ door Europa. (2012). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: http://nos.nl/audio/347499-braziliaanse-munt-staat-idioot-hoog-door-europa.html The World Factbook – CIA. (s.a). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
40
US Department of State – Background Brazil. (2011). Gevonden op 2 mei 2012 op het internet: http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/35640.htm Rusland investeert opnieuw fors in landbouw. (2012). Gevonden op 10 mei 2012 op het internet: http://www.vilt.be/Rusland_investeert_opnieuw_fors_in_landbouw Silicon valley van Rusland wordt duurzaamste stad. (2011). Gevonden op 10 mei 2012 op het internet: http://www.nuzakelijk.nl/innovatie/2516931/silicon-valley-van-rusland-wordtduurzaamste-stad.html Invest in Russia. (2008). Gevonden op 10 mei 2012 op het internet: http://invest.gov.ru/en/government_support/ Rabobank Groep – Wereld. (s.a). Gevonden op 10 mei 2012 op het internet: http://overons.rabobank.com/content/onderzoek/wereld/ Rusland in 2020. (2006). Gevonden op 10 mei 2012 op het internet: http://overons.rabobank.com/content/images/Russia%202020_tcm64-74801.pdf Country report Russia. (2011). Gevonden op 11 mei 2012 op het internet: http://overons.rabobank.com/content/images/Russia-201111_tcm64-153005.pdf Corruptie in Rusland sterk gestegen onder Poetin. (2011). Gevonden op 11 mei 2012 op het internet: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20110328_161& word=corruptie+rusland India, een rijzende economische grootmacht? (2011). Gevonden op 23 mei 2012 op het internet: http://www.econ.kuleuven.be/eng/ew/les/LES%20136.pdf Handelsroute India compilatie. (2000). Gevonden op 23 mei 2012 op het internet: http://kanaalz.knack.be/business/handelsroute/india-compilatie/video-4000101114089.htm Beleggen in India. (2011). Gevonden op 23 mei 2012 op het internet: http://kanaalz.knack.be/expert/z-expert/beleggen-in-india-24-11-11/video4000100500672.htm Grootmacht zonder gewicht. (2010). Gevonden op 23 mei 2012 op het internet: http://www.clarissevanderwoude.nl/pdf/Landbouw%20India.pdf India: verkeersinfrastructuur Mumbai. (2011). Gevonden op 23 mei 2012 op het internet: http://www.agentschapnl.nl/nieuws/india-verkeersinfrastructuur-mumbai China historie. (s.a). Gevonden op 30 mei 2012 op het internet: http://www.beursgorilla.nl/china-historie.html China mogelijkheden. (s.a). Gevonden op 30 mei 2012 op het internet: http://www.beursgorilla.nl/china-mogelijkheden.html
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
41
China huidige situatie. (s.a). Gevonden op 30 mei 2012 op het internet: http://www.beursgorilla.nl/beleggen-china-huidig.html Chinese industrie toont sterkere groei. (2012). Gevonden op 30 mei 2012 op het internet: http://www.beursduivel.be/nieuws/2617087/chinese-industrie-toont-sterkere-groei.html Zo sterk als ijzer. (2012). Gevonden op 1 juni 2012 op het internet: http://www.rabobank.be /nl/overige-info/actualiteit/in-de-pers/persartikels/2012/moneytalk120419_ijzer.aspx Indiase economie groeit 6,5 procent. (2012). Gevonden op 1 juni 2012 op het internet: http://www.beursduivel.be/nieuws/2618610/indiase-economie-groeit-65-procent.html China belangrijkste pijler voor groei wereldwijde autosector. (2012). Gevonden op 1 juni 2012 op het internet: http://www.express.be/business/nl/economy/china-belangrijkstepijler-voor-groei-wereldwijde-autosector/159560.htm De Chinese automarkt, de grootste van de wereld. (s.a). Gevonden op 1 juni 2012 op het internet: http://www.vroom.be/nl/autonieuws/8877,actualite-economique-chinesemarket.html Rolls-Royce car sales hit new record. (2012). Gevonden op 1 juni 2012 op het internet: http://www.bbc.co.uk/news/business-16440548 Service sector: China’s emerging powerhouse. (2011). Gevonden op 1 juni 2012 op het internet: http://www.chinadaily.com.cn/bizchina/2011-03/02/content_12104151.htm China gaat 100 miljard dollar investeren in infrastructuurarme regio’s. (2010). Gevonden op 1 juni 2012 op het internet: http://trends.knack.be/economie/nieuws/finance/china-gaat100-miljard-dollar-investeren-in-infrastructuurarme-regio-s/article-1194769190112.htm The N-11: More than an acronym. (2007). Gevonden op 2 juni 2012 op het internet: http://www.goldmansachs.com/our-thinking/brics/brics-and-beyond-book-pdfs/brics-chap11.pdf Na de BRIC’s: de Next Eleven. (2012). Gevonden op 2 juni 2012 op het internet: http://www.mo.be/artikel/na-de-brics-de-next-eleven Verder kijken dan de BRIC landen. (2011). Gevonden op 2 juni 2012 op het internet: http://www.morningstar.nl/nl/news/33601/Verder-kijken-dan-de-BRIC-landen.aspx Brazilië sluit grootste afvalplaats Zuid-Amerika. (2012). Gevonden op 4 juni 2012 op het internet: http://www.mo.be/artikel/brazilie-sluit-grootste-afvalplaats-zuid-amerika MSCI Developed Markets Indices. (s.a). Gevonden op 4 juni 2012 op het internet: http://www.msci.com/products/indices/country_and_regional/dm/
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
42
MSCI Emerging Markets Indices. (s.a). Gevonden op 4 juni 2012 op het internet: http://www.msci.com/products/indices/country_and_regional/em/ Vijf verwante visies. (2012). Gevonden op 4 juni 2012 op het internet: http://www.tijd.be/dossier/beleggeninemergingmarkets/Vijf_verwante_visies.91822392788.art Bijkomende bezwaren. (2012). Gevonden op 4 juni 2012 op het internet: http://www.tijd.be/dossier/beleggeninemergingmarkets/Bijkomende_bezwaren.91822382788.art Selectief in sectoren. (2012). Gevonden op 4 juni 2012 op het internet: http://www.tijd.be/dossier/beleggeninemergingmarkets/Selectief_in_sectoren.91822372788.art Groeilanden verliezen concurrentiekracht. (2012). Gevonden op 4 juni 2012 op het internet: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=8M3QNSUO Groeilanden verdienen uw geld. (2012). Gevonden op 4 juni 2012 op het internet: http://www.tijd.be/dossier/beleggeninemergingmarkets/Groeilanden_verdienen_uw_geld.9 182234-2788.art Lucratieve landen. (2012). Gevonden op 4 juni 2012 op het internet: http://www.tijd.be/dossier/beleggeninemergingmarkets/Lucratieve_landen.91822362788.art
Tijdschriftartikelen: Huet, Nuttin, Boitte. (2012). Groei mee met de groeilanden. MoneyTalk, 3e jaargang, nr. 21 tot 24 mei 2012, bladzijde 16. Huet, Nuttin, Boitte. (2012). 2012 wordt geen gemakkelijk jaar. MoneyTalk, 3e jaargang, nr. 21 tot 24 mei 2012, bladzijde 17 – 19. Huet, Nuttin, Boitte. (2012). Parels op de frontiermarkten. MoneyTalk, 3e jaargang, nr. 21 tot 24 mei 2012, bladzijde 19-20.
Jasper De Kinderen
Emerging Markets
