delta Floriade voor tuin- en landschapsinrichters

delta

Inspiratiebron voor tuin- en landschapsinrichters

4912

> Tropenjaren van John Boon > Spiegel van de tijdgeest > Winnende kantoortuinen > Inspiratie ontwerpteam > Zoetermeer 20 jaar later > Zweetdruppeltjes bij beheer

Floriade

Ga met de VVA op reis naar de kleuren van de Floriade 2012

De drie seizoenen van de Floriade

Floriade 2012 Wereld Tuinbouw Expo, Venlo

5 april t/m 7 oktober DE ALUMNIVERENIGING VAN HOGESCHOOL VAN HALL LARENSTEIN EN HELICON VELP

VVA Leden

10% korting Floriade

Alumnivereniging voor meer informatie zie: www.vva-larenstein.nl/floriade VVA Larenstein 101 adv VVA Floriade voor Delta.indd 1

24-01-2012 16:43:51

delta

49 12

Februari 2012

10

Kantoortuinen om even je hoofd leeg te maken

13

De tuin van... vier derdejaars studenten

14

‘Unieke kans om aan zo’n project te kunnen werken!’

17

Column: Floriadetijdperk

20

Nalatenschap Floriade 1992 méér dan een Ganzevoet

22

Floriade floreert bij betrokkenheid personeel

24

Berichten

26

Minoren en KIGO-projecten

Floriade Ieder decennium laten we onze eigen landgenoten en de hele wereld zien waar Nederland groot in is: tuinieren op topniveau. Al eeuwen denken we over iedere vierkante meter zorgvuldig na. Ons hele land is keurig ingericht en beheerd; niets wordt aan het toeval over gelaten. Oftewel Nederland is een grote volkstuin, maar wel één waar iedereen zich verbonden mee voelt. Dat geldt ook voor de Floriade. Sinds 1960 is deze wereldtentoonstelling het toneel van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van bloemen, bollen en ander groen. Daarnaast zorgt de inrichting met blikvangers ervoor dat de tentoonstelling de moeite van het bezoeken meer dan waard is. De Floriade weerspiegelt de mentaliteit van ‘handen uit de mouwen en de schop in de grond’. Een mentaliteit die ons vakgenoten aanspreekt. De tuin- en landschapsinrichters die betrokken zijn of zijn geweest bij een Floriade vertellen vol trots en enthousiasme over hun werkzaamheden voor dit bijzondere evenement. Michiel den Ruijter neemt ons mee op reis langs alle zes wereldtentoonstellingen. Ton Aker blikt terug op ’92 en staat stil bij de groene erfenis voor Zoetermeer. Natuurlijk geven we aandacht aan de Floriade die straks haar deuren opent. Hoofdontwerper John Boon laat ons kennismaken met Venlo. Leonieke Heldens, Evelien de Mey en Kees Neven beschrijven hun ervaringen als ontwerper. Ton Vergeldt en Judit Loonen vertellen over de technisch uitwerking. Mathieu van Grinsven en Willy Arts geven een blik achter de schermen van het beheer. Ook alle kantoortuinen worden in de schijnwerpers gezet. Bekijk de Floriade vooral zelf. De deuren zijn geopend vanaf 5 april tot 7 oktober 2012! Profiteer van de korting voor VVA-leden of ga met de VVA mee op 14 april. Loes Leentjes en Hans Jacobse

4

6

18

Colofon

Redactieadres

Pikkemaat, Liesbeth van Rijns­bergen, Eline van Straaten, Tamara van Tricht, Marianne van Lidth de Jeude, Marleen Malais

Grafische vormgeving

Eindredactie

Foto omslag

Ria Dubbeldam GAW ontwerp en communicatie, [email protected]

Tanja Bouman (Arcadis)

Hoofdontwerper John Boon over de leukste tropenjaren van zijn leven

Promotieblad voor de tuin- en land­ schapsingenieur, een gezamenlijke uitgave van de Alumnivereniging VVA Larenstein en de opleiding Tuin- en Landschaps­inrichting van Hoge­school Van Hall Larenstein te Velp

Michiel den Ruijter bestudeert en analyseert alle Floriades van 1960 tot nu

VVA Larenstein, t.a.v. redactie Delta Postbus 350, 6880 AJ Velp tel. 026 369 57 25 e-mail: [email protected]

Advertenties Annette Slotboom VVA-bureau, postbus 350, 6880 AJ Velp tel. 026 369 58 64 [email protected]

Redactie Hans Jacobse en Loes Leentjes (hoofdredactie), Pim de Bokx, Freddy van Dijken, Remco van Eijndhoven, Leonie Heutinck, Vera van Kalsbeek, Melanie Koning, Pleunie Kuipers, Mieke Latijnhouwers, Sjanet Niemantsverdriet, Niels Peters, Marloes

Het uitwerken van het ontwerp van het basispark is een omvangrijke klus

Aan dit nummer werkten mee Ton Aker, Willy Arts, Nanne Bauma, John Boon, Mathieu van Grinsven, Leonieke Heldens, Anneke Jepma, Erik Lens, Judit Loonen, Evelien De Mey, Nanda van Mondfrans, Danny van Mullekom, Kees Neven, Lars Schothuis, Michiel den Ruijter, Kees Tammes, Ton Vergeldt, Johan Vlug, Kristiaan Visser

22

De Floriade floreert bij betrokkenheid van het personeel

Michel Backus en Harry Harsema (GAW ontwerp en communicatie)

Drukwerk Kerckebosch Grafische Communicatie, Zeist. Delta wordt gedrukt op chloorvrij papier

Oplage 4500 exemplaren Delta 49, februari 2012 ISSN 1386-5560

delta 49 3

‘De klus waar iedere landschapsarchitect van droomt. Geweldig leuk, dynamisch én zeer inspannend.’ Zo ziet John Boon zijn taak als hoofdontwerper van de Floriade 2012. John stuurt het ontwerpteam aan, adviseert de inzenders over de esthetische kwaliteit van hun ontwerp en functioneert als een soort bouwmeester. Terugkijkend op ruim vijf intensieve jaren en vooruitkijkend naar de opening vertelt hij over deze kans van zijn leven.

Floriade boulevard met zitelementen. Foto Tanja Bouman, Arcadis

‘Tropenjaren, maar het leukste dat ik ooit gedaan heb’ Een belevenis voor jong en oud met tuinbouwgewassen in de hoofdrol. Dat moet de Floriade 2012 worden. En daar zet John zich volledig voor in. ‘Hoofdontwerper zijn van de Floriade moet je maar één keer in je leven doen en dan een ander de kans gunnen. Het zijn tropenjaren, maar het is het leukste dat ik ooit gedaan heb.’ Samen met zijn ontwerpteam stond hij voor

4 delta 49

de opgave om in een bosachtig gebied het Floriadepark te ontwerpen. De basis werd een casco van bos met daarin vijf themavelden, elk met een aansprekend onderwerp. De thema’s zijn al benoemd tijdens de evaluatie van de vorige eidite van de Floriade tien jaar geleden. Men vond dat de beleving van de consument centraal moest komen te staan en niet langer het product.

In het themaveld Relax & Heal gaat het om het belang van de tuinbouw voor je geestelijke en lichamelijke welzijn. Green Engine toont de tuinbouw als duurzame motor van de Nederlandse economie en Education & Innovation de wisselwerking tussen tuinbouw, onderwijs en innovatie. In het veld Environment ervaar je het belang van groen en tuinen voor onze leef- en werkomgeving.

De tuinbouw in World Show Stage vormt de inspiratiebron voor kunst, cultuur en entertainment.

Gewenste sferen Elk veld heeft een eigen vormgeving, passend bij de sfeer van het thema en is daardoor gemakkelijk herkenbaar voor het publiek. De gewenste sfeer voor elk themagebied is bepaald met behulp van moodboards. Daarop kon ieder lid van het ontwerpteam alles kwijt over wat hij associeerde met het thema. De tuinbouwvakwereld was niet direct enthousiast over het concept beleving en het centraal stellen van de consument. ‘De

John Boon studeert in 1992 af aan de Rijks Hogere School voor Tuin- en Landschapsinrichting in Boskoop. Hij vervolgt zijn studie aan de Academie van Bouwkunst te Amsterdam en gaat werken bij het ontwerpbureau van Kees Hund. De studie onderbreekt hij tijdelijk om in het bestuur te gaan van de organisatie van het ELASA-congres in Nederland in 1997. In 2000 studeert hij af. Eerder, in 1996, treedt hij in dienst bij de gemeente Hilversum. In 2005 komt hij bij Arcadis. Na een korte tijd als hoofd van de afdeling landschap wordt hij in 2006 gevraagd als hoofdontwerper van de Floriade 2012.

opdrachtgever – Regio Venlo Floriade 2012 B.V., een samenwerking van De Nederlandse Tuinbouwraad en de regio Venlo – heeft daarom veel energie gestoken in het uitleggen van dit concept’, zegt John. ‘Het product mag dan niet centraal staan, het stáát er wel. Zo staan de vele bloembollen niet in vakjes met naamkaartjes erbij, maar in mooie beplantingsplannen waardoor consumenten enthousiast worden gemaakt voor toepassing in hun eigen tuin. Gaandeweg is er binnen de vakwereld veel waardering voor dat idee ontstaan.’

Subtiele verwerking randvoorwaarden De randvoorwaarden zijn gesmeed tot een goed ontwerp, zonder dat ze al te duidelijk zichtbaar zijn, legt John uit. De opdrachtgever heeft zijn eisen ten aanzien van duurzaamheid bijvoorbeeld vastgelegd in de Venlo-principes, gebaseerd op de cradle-tocradlefilosofie. ‘Deze filosofie zit in het hele plan verweven, zonder dat dit zich nadrukkelijk manifesteert. Verder moest het bos blijven en het er stil en donker blijven. Het Floriadeterrein is namelijk gedeeltelijk onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur. Dit past ook uitstekend in het idee van het bos als transitieruimte tussen de velden. Verder is het plangebied een infiltratiegebied en één van de belangrijkste cultuurhistorische vindplaatsen van Nederland met grafheuvels en Middeleeuwse wallen, die behouden moeten blijven. Dit alles is meegenomen in het ontwerp.’ Na sluiting wordt het Floriadepark een duurzaam bedrijventerrein, het Venlo GreenPark. Hiervoor heeft Jo Coenen een stedenbouwkundige visie opgesteld. John: ‘In het Floriade-ontwerp hebben we hier al zoveel mogelijk rekening mee gehouden. Zo is een belangrijk deel van de hoofdinfrastructuur op de visie van Coenen gebaseerd en zijn bomen geplant op plekken waar ze na de Floriade behouden kunnen blijven.’

Integrale benadering Arcadis is verantwoordelijk voor zowel het ontwerp, de engineering, de aanleg als het hele projectmanagement. Om onnodige kosten (faalkosten) te voorkomen is er gekozen voor een integrale benadering. Vanaf het moment dat John met het ontwerpteam aan de slag ging – de eerste workshop startte voorjaar 2007 – zijn de engineers en uitvoerders bij het proces betrokken. Ideeën zijn door hen gelijk op haalbaarheid getoetst. ‘Dat is een unieke en heel effectieve manier

Foto Tanja Bouman (Arcadis)

van werken gebleken. De ontwerpgroep die bij aanvang uit tien ontwerpers en beplantingsdeskundigen bestond, is momenteel nog maar drie man sterk. Gaandeweg het proces is het aantal ontwerpers afgenomen en het aantal engineers en uitvoerders gegroeid. Maar alle disciplines blijven tijdens het hele proces aanwezig.’ Wat John van zijn voorgangers meekreeg, is dat je als hoofdontwerper erg flexibel moet zijn. Geen enkele dag gaat zoals gepland; een behoorlijk improvisatievermogen is een vereiste voor deze klus. ‘In het begin waren er bijvoorbeeld negatieve mediaberichten over natuurliefhebbers die vreesden voor een sterke achteruitgang van natuurwaarden. De ontwerpers zijn met hen in gesprek gegaan en hebben gevraagd wanneer de Floriade ook voor hen een succes zou zijn. Door met biologen en ecologen naar oplossingen te zoeken, is de stemming omgebogen.’

Financiële crisis De grootste tegenslag kwam toen door de financiële crisis het erop leek dat permanente bebouwing niet mogelijk zou zijn. In eerste instantie zouden er vijf gebouwen komen. Uiteindelijk werden het er twee, maar ook daar wilde geen enkele ontwikkelaar aan. Omdat de overheid nog investeerde om de economie draaiend te houden, heeft uiteindelijk de provincie geparticipeerd in de Innovatoren en de regio in Villa Flora. John is enorm blij dat dit gelukt is. ‘Er waren uiteraard ook meevallers, zoals prachtige inzendingen die van een verloren hoek een geweldig mooi gedeelte hebben gemaakt. Of het verzoek van een bedrijf om een kabelbaan te mogen aanleggen en te exploiteren.’ Hoewel dat verzoek pas laat in het ontwerpproces kwam, zagen zowel de opdrachtgever als John en zijn team kansen. De kabelbaan bewijst voor de opening al zijn nut. Ongeveer 50.000 mensen hebben er al in gezeten om een beeld van het terrein te krijgen. Marleen Malais en Leonie Heutinck

delta 49 5

Floriade: een spiegel van de tijdgeest ‘Mister Floriade’. Zo kun je Michiel gerust noemen. Niet alleen was hij hoofdontwerper van de Floriade in 1992 in Zoetermeer, door de jaren heen heeft hij zich ook grondig verdiept in deze en andere nationale maar vooral internationale tentoonstellingen. Momenteel doet hij zelfs een promotieonderzoek naar wereldtentoonstellingen. Voor de aanloop naar de Floriades duikt Michiel een flink eind terug in de tijd. 1796 is het eerste jaartal dat hij noemt. De eerste nationale expositie in Frankrijk, vertelt hij. Ook daarna worden volgende edities in met name dat land gehouden. De nationale exposities vormen de opstap naar de internationale, de zogenaamde wereldtentoonstellingen. Engeland, koploper in de industriële ontwikkeling, organiseert in 1851 de eerste. In het Londense Hyde Park schetsen diverse landen een beeld van hun economsche, sociale, culturele en technische ontwikkeling. Deze en volgende wereldtentoonstellingen leveren landmarks op als het Crystal Palace in Londen, de Eiffeltoren in Parijs en het Atomium in Brussel.

Toezicht op frequentie

Floriade 1960, Rotterdam.

‘Jullie moeten er wel voor zorgen dat ik binnen de perken blijf.’ Het gesprek over het historisch perspectief van de Floriade start met zelfkennis. Al de nodige tijd timmert Michiel den Ruijter aan de weg en volgt hij Floriades op de voet. Dit maakt hem dé persoon om een beeld te schetsen van de Floriades, vanaf de eerste in 1960 tot nu. Een reis door de tijd en veranderende inzichten…

6 delta 49

De wereldtentoonstellingen zijn zo’n succes dat in 1928 een bureau wordt opgericht dat toezicht moet gaan houden op de inhoud en frequentie van de tentoonstellingen. Dit Bureau International des Expositions (BIE) hanteert twee typen tentoonstellingen: internationale met een zeer brede invulling (A-categorie) en thematische (B-categorie). Jaarlijks mogen er maximaal één A- en één B-wereldtentoonstelling worden gehouden en een land mag niet vaker dan eens in de tien jaar een wereldtentoonstelling organiseren. Om deze reden vinden de Floriades om de tien jaar plaats. Overigens duurt het na de opstelling van de regels door het BIE nog dertig jaar voordat de Floriade er is. De Nederlandse Tuinbouwraad (NTR), die ons land maar al te graag als bloemen- en bollennatie uitdraagt, organiseerde al wel nationale Floratentoonstellingen. Door de succesvolle Nederlandse deelname aan de Expo ’58 in Brussel, de

Links: Floriade 1960, Rotterdam. Midden: Floriade 1972, Amsterdam. Onder: Floriade 1982, Amsterdam.

eerste wereldtentoonstelling na de Tweede Wereldoorlog, stijgt de motivatie bij de NTR om ook in Nedeland zo’n wereldtentoonstelling te gaan organiseren. Na goedkeuring door het BIE wordt dit werkelijkheid. Sindsdien is er de Floriade, een thematentoonstelling op het gebied van tuinbouw en tuinkunst.

1960 – Opknapbeurt Rotterdams Zocherpark Rotterdam is het decor van de eerste Floriade. Naast een afwisselende tentoonstelling voor een breed publiek en de vakwereld, wordt met beide handen de gelegenheid aangegrepen om het Zocherpark nabij de Maastunnel een flinke opknapbeurt te geven. Michiel: ‘Ook bij latere edities zien we dat de Floriade kansen biedt voor blijvende doeleinden.’ Ter gelegenheid van de eerste Floriade wordt de 107 meter hoge Euromast gebouwd, destijds de hoogste toren van de stad. Later wordt hij verhoogd. Altijd is de toren een krachtige landmark van de stad gebleven. Wat niet veel mensen weten, is dat de Euromast een verwijzing is naar een scheepsmast met een kraaiennest. Een ‘overblijfsel’ van een ander kaliber is de heemtuin, destijds de eerste in Nederland.

1972 en 1982 – Parkopgaven Amsterdam Door de wereldtentoonstelling in Japan in 1970 en andere oorzaken komt de tweede Floriade twee jaar later dan gepland. De ingebruikname van twee nieuwe parkgebieden in Amsterdam vormt het uitgangspunt. Het tentoonstellingsterrein beslaat onder andere het huidige Beatrixpark en een deel van het huidige Amstelpark. Opvallend is start van de ecologische, duurzame manier van denken. Het gebruik van resthoutrollen – hout dat resteert bij het fabriceren van houtfineer – en het hergebruik van houten bielzen wordt voor het eerst getoond. ‘Vanaf de introductie van bielzen, die massaal vrijkwamen bij de vervanging van het hout door beton op het spoor, heeft de bijnaam van

delta 49 7

Floriade 1992, Zoetermeer. Foto’s Ben ter Mull (VHL)

Mien Ruijs, Bielzen Mien, een permanente plek verworven in de tuinkunst.’ Amsterdam genereert, als toeristencentrum van Nederland, veel buitenlandse bezoekers. Vandaar dat voor de editie in 1982 opnieuw Amsterdam wordt gekozen. Ditmaal gaat het om de ontwikkeling van het Gaasperplaspark, een parkgebied aan de rand van een zandwinplas. Veelvuldig gebruik van hoogteverschillen en een ‘spaghettistructuur’ aan paden zijn kenmerken die Michiel het eerste te binnen schieten. ‘Menselijke maat was het credo!’ De spaghettistructuur creëert kleine percelen: de menselijke maat tegenover de grote plas. Een plezierige omgeving met ruimtes van 60 à 100 meter in doorsnede waar mensen, volgens de ontwerpers uit die tijd, van houden. De structuur is ook handig voor de organisatie. ‘Het gebrek aan hoofdpaden voorkwam ‘gezeur’ bij de perceelsverdeling. Iedereen wil graag aan de hoofdweg zitten, maar door de gekozen structuur bestond er geen hoofdweg. Vooraf was niet bekend langs welke ‘spaghettisliert’ het publiek zou gaan lopen en, nog belangrijker, welke sliert Koningin Beatrix zou gaan bewandelen.’

1992 – Stedenbouwkundige ontwikkeling Zoetermeer Dan 1992, de editie waarvan Michiel den Ruijter de hoofdontwerper is. Een uitdaging. Voor het eerst in de Floriadegeschiedenis vormt een stedenbouwkundige opgave het kader: de ontwikkeling van RokkeveenWest. Het resulteert in een strijd tussen de geometrische opzet uit de stedenbouw en de voorheen veelvuldig gekozen opzet met de kronkelende en ronde vormen, afkomstig uit de tuinkunst. De spaghettistructuur van de voorgaande editie wordt overboord gegooid. Daar kunnen de stedenbouwkundigen na het tijdperk van de bloemkoolwijken, de stedenbouwkundige variant van de spaghettistructuur, niet meer mee uit de voeten.

8 delta 49

‘De tuinbouwraad toonde lef door een geometrische structuur als uitgangspunt te nemen’, zegt Michiel. Een goede keuze, vindt hij nog steeds, want het geeft een stevige basis voor het park en is nog steeds zichtbaar en functioneel in zijn huidige functie als woonwijk. ‘Zo zie je maar dat je sommige regels van de tuin- en landschapsarchitectuur, zoals het ‘menselijkemaatprincipe’ aan je laars kunt lappen’, geeft Michiel aan. ‘Waar bij andere wereldtentoonstellingen een markant gebouw of een park een permanente plek kreeg in de omgeving, resteert in Zoetermeer een complete stedelijke ontwikkeling. Een nieuwe schaal van bouwen, een nieuw station, nieuwe kantoorterreinen, een versnelde verbreding van de snelweg en bovendien een groene woonwijk waar mensen graag wonen. Het is een optelsom van de winst die Zoetermeer heeft geboekt.’

werk op de top en het zonnedak is aan het vervallen.’ Wat resteert is het Haarlemmermeerpaviljoen, nu een mooi restaurant, en een vereeuwiging in het Suske-en-Wiskealbum ‘De Fleurige Floriade’. ‘Nr. 274’, weet Michiel. Het blijkt toch lastig een gebied aan de rand van een stedelijk gebied zijn hoogwaardige niveau te laten behouden. ‘Hoe meer de Floriade zich in het centrum van een stad bevindt, des te intelligenter men kijkt naar het hergebruik. Met randgebieden wordt nonchalanter omgesprongen.’

2002 – Impuls leefbaarheid Haarlemmermeer De Floriade van 2002 is bedoeld om de kwakkelende Haarlemmermeer positieve publiciteit te geven. Het bedrijfsleven moet een impuls krijgen, de infrastructuur verbeteren en toerisme en recreatie bevorderd worden. De meest opvallende elementen zijn de Big Spotters Hill – een landmark in de polder van waaruit vliegtuigen op Schiphol gespot kunnen worden – en het zonnedak – een overkapping van 30.000 m2 dat fungeert als zonnepaneel, destijds een noviteit. Om de bereikbaarheid van de tentoonstelling te vergroten wordt het terrein via fietspaden, wegen en ov-verbindingen aangesloten op het stedelijk gebied. Michiel merkt op dat op veel manieren is gezocht naar een permanente functie voor het terrein, maar dat daarin geen duidelijke keuzes zijn gemaakt. ‘Ondanks de grote ingrepen zie je nu dat het gebied in verval raakt. De Big Spotters Hill mist zijn kunst-

Floriade 2002, Hoofddorp – Haarlemmermeer. Foto’s Ben ter Mull (VHL).

Floriade 2012, Venlo. Foto Tanja Bouman, Arcadis

2012 – Venlo Greenpark Voor het eerst krijgt een regio buiten de Randstad een Floriade. Voorheen gaf vooral de bereikbaarheid de doorslag om voor een gemeente in de Randstad te kiezen. Nu veel van deze gemeenten het in de huidige tijd niet aandurven, heeft de organisatie haar voorkeur uitgesproken voor een Floriade in de regio Venlo. Door de ligging nabij de Duitse grens verwacht Michiel veel Duitse bezoekers. ‘Nederland staat toch bekend als vernieuwend tuinbouwland.’ Net als in de voorgaande edities wordt ook hier goed gekeken naar een toekomstig doel. De Floriade is een onderdeel van ‘Klavertje 4’, een innovatief en duurzaam gebied waar naast ondernemen het ook goed wonen, werken en verblijven is. Na de sluiting van de Floriade zal het een landschappelijk ingepast werklandschap opleveren met onder andere kantoorcomplexen. Van deze Floriade vindt Michiel de grote verharde oppervlaktes met industriële uitstraling in combinatie met de gekozen beplanting erg vernieuwend. ‘En duurzaam gebruik van materiaal en energie is nog verder doorgevoerd, vooral bij de gebouwen op het terrein, die ook steeds prominenter aanwezig zijn. Waar voorheen houten tuinhuisjes werden geplaatst om vooral alle aandacht op het groen te richten, zoals in 1960 in Rotterdam, verrijzen er nu in het oog springende gebouwen. En hoewel in 1960 al een kabelbaan was om het park van boven te bekijken, is deze hier in een eigentijdse vorm te vinden: een alpengebied waardige gondelbaan.’

Klaar voor de toekomst Door de decennia heen is de Floriade meer dan een tuinexpositie geworden. Waar in 1960 de bouwobjecten worden ingepast vanuit een tuingedachte – hout en tuinhuisformaat – zijn de bouwobjecten van nu een

volwaardig onderdeel van de Floriade. Waar in 1960 de bouwobjecten onopvallend worden opgesteld, dienen deze nu als blikvanger. Michiel bestempelt dit als een verandering van de filosofie: van de kleinschalige tuingedachte naar grootschalige innovatie en het verbeteren van de duurzaamheid. Ook het type bezoeker is veranderd. ‘Vroeger gingen mensen naar de Floriade om de wereld te zien’, geeft Michiel aan. ‘De eerste tentoonstelling was voor de bezoekers een mirakel. Maar weinigen wisten hoe het er in Europa en daarbuiten uitzag. Dat was allemaal te zien op de Floriade.’ Om onze toegenomen wereldwijsheid te onderstrepen noemt Michiel de reactie van twee bezoekers op een tuinbouwtentoonstelling bij een Cubaanse tuin: ‘Het ziet er helemaal niet uit als in Cuba!’ Klaarblijkelijk was het stel net in Cuba op vakantie geweest. In 1960 kon je er nog aardig mee wegkomen.’

Zapcultuur

Tijdens zijn opleiding Landschapsarchitectuur aan de Landbouwhogeschool Wageningen loopt Michiel den Ruijter stage in Amerika en volgt daar ook een deel van zijn studie. In 1974 studeert hij af. Zijn eerste baan is hoofd van de ontwerpafdeling Groen en Recreatie bij Heidemij, het huidige Arcadis. In 1978 gaat hij aan de slag bij de gemeente Zoetermeer. Die baan verruilt hij in 1985 voor hoofdontwerper van de Floriade 1992 in Zoetermeer. Door de jaren heen verzorgt Michiel verschillende symposia en lezingen en treedt hij veelvuldig op als jurylid bij nationale en internationale tentoonstellingen. Daarnaast is hij docent bij Van Hall Larenstein. Momenteel doet Michiel promotieonderzoek naar wereldtentoonstellingen bij de Technische Universiteit Delft en Wageningen Universiteit.

Nu niet meer. Michiel licht het toe aan de hand van een metafoor. ‘Een kip moest voorheen tijden rondscharrelen voor wormen, tegenwoordig ligt zij op een laag voer. Ofwel: mijn generatie is opgeleid om te zoeken en te vinden, onze opvolgers moeten kunnen selecteren. Voor de toekomstige tentoonstellingen is het interessant te kijken hoe we kunnen aansluiten bij de huidige zapcultuur. Zeker als we de leeftijd van de gemiddelde bezoeker wat omlaag willen brengen. Het kunnen flitsen van het ene object naar het andere is een interessant experiment. De kabelbaan over de verschillende themavelden in Venlo neemt alvast een voorschot op de mens, die meer dan voorheen in rap tempo vermaakt en geprikkeld wil worden.’ De Floriade beweegt mee met de ontwikkelingen om ons heen, maar heeft tevens een heerlijke constante. Bij alle edities zet een gemeente de Floriade in als aanjager van toekomstige ontwikkelingen en nieuwe functies voor een gebied. Michiel concludeert: ‘Een duidelijke keuze voor de toekomstige bestemming van een Floriadeterrein vergroot het nut van de forse investeringen voor de grootschalige gebiedsinrichtingen. Eerdere edities leren dat die zichzelf terugbetalen.’ Niels Peters en Pleuni Kuipers

delta 49 9

Kantoortuinen om even je hoofd leeg te maken Zes tuin- en landschapsarchitecten en professionele tuinontwerpers leggen een kantoortuin aan op de Floriade. Het zijn de prijswinnaars van de ontwerpwedstrijd ‘Kantoortuin anno 2012’. Een toepasselijk thema; het terrein wordt na de wereldtentoonstelling een bedrijventerrein. Derdejaarsstudenten interviewden de prijswinnaars.

Nest

Ontwerp Nanne Bauma, Susanne Domeijer en Martijn Noordermeer van Feddes/Olthof landschapsarchitecten 1e prijs categorie landschapsarchitecten ‘Een tuin ontwerpen waar we zelf ook in zouden willen pauzeren. Dat was onze gedachte bij het ontwerpen van de kantoortuin’, zegt Nanne Bauma, een van de ontwerpers. In de beginfase hebben ze eerst gezamenlijk gebrainstormd. Met een maquette is het ontwerp verder uitgewerkt en getoetst. Nanne heeft het ontwerp uiteindelijk verder gedetailleerd. ‘Het was een zeer leuke ervaring om eens aan een kleinschalig project te

10 delta 49

verbreed om een besloten, intieme plek te creëren. De bestaande bomen komen door deze ingreep beter tot hun recht. Centraal in de kantoortuin is een verdiept plein aangelegd, dat via twee ingangen door de ligusterhaag te bereiken is: via een trappetje en een hellingbaan. Het geheel – het plein met de ligusterhaag – ervaar je zo als een geborgen nest. Nanne noemt hun ontwerp ‘een tuin die loskomt van de kantooromgeving’. Het materiaalgebruik is na het winnen van de prijsvraag nog gewijzigd. Om kosten te besparen en het gewenste beeld te krijgen is de betonnen zitrand rondom het plein vervangen door zitelementen van gehalveerde en gestapelde gebruikte stoeptegels (30x30cm). Voor het craquelépatroon op de vloer van het nest zijn ook stoeptegels gebruikt. In het nest komen verder kussentjes van gebruikt tentdoek, zodat het nest ook echt zo wollig aandoet zoals de ontwerpers in gedachten hadden. Laura Knoops en Melanie Goed werken dat ook nog eens snel wordt gerealiseerd. Normaal gesproken werken we op een landschappelijk schaalniveau.’ De ontwerpers hebben de elementen die al op hun perceel waren, zo goed mogelijk benut. Zo is de bestaande ligusterhaag

Smart garden facility Ontwerp Kees Tammes, landschapsarchitectenbureau Maris 2e prijs categorie landschapsontwerpers Tijdens een pauze kwam Kees Tammes erachter dat iedereen zijn vrije tijd anders invult. De een doet wat actiefs, de ander liever een power nap. Deze persoonlijke keuzes wilde hij centraal zetten in zijn kantoortuin. ‘Een tuin is een tuin, maar je moet

planting van onder meer aspergeplanten, de trots van Limburg, met daartussen rabarber, ijzerhard en daslook. Sonja van Wieringen: ‘De wollige textuur van de asperges maakt de tuin spannend en verrassend. De beleving wordt versterkt door het contrast met de grove bladeren van de rabarber.’ Na het winnen van de 3e prijs moest het ontwerp wat worden aangepast. De definitieve afmetingen van het perceel bleken anders te zijn dan in eerste instantie werd gedacht. ’Ook het vinden van de juiste aspergeplanten was een uitdaging’, zegt Nanda. ‘Na een lange zoektocht hebben we via via een aspergekweker gevonden die ons oude, volwassen aspergeplanten kon leveren!’ Marijke de Jong en Rosanne Schrijver

wel wat te doen hebben’, zegt Kees. ‘Onze inzending is meer een beleeftuin, de andere zijn meer kijktuintjes. Hopelijk winnen we hiermee de publieksprijs!’ Als leidend thema nam hij samen met zijn ontwerpteam de smartphone. ‘Daarmee staat deze tuin voor de dag van vandaag. We vinden het steeds vanzelfsprekender om met een smartphone bezig te zijn.’ Maar Kees wil toch ook een boodschap meegeven: zorg ervoor dat je relaxt in de pauze. Twitter je niet gek, maar ontspan. En dat kan met deze tuin door de vorm, het gebruik en ook de QR-codes om boxen met ontspanningsattributen te openen. In de vorm valt op dat er geen centrale plek is maar veel verschillende plekken de aandacht vragen. Als bezoeker loop je van plek naar plek. De pictogrammen komen tot uiting in slimme en aantrekkelijk gekleurde boxen. Door het scannen van een QR-code met je smartphone worden de boxen ontgrendeld. Daarin zitten allerlei objecten waarmee je je kunt ontspannen, van lunchpakketjes, kleedjes voor yoga tot badmintonsets. De hagen in het ontwerp lopen zo, dat ze lijken op de rand van een smartphone. Op andere plekken was het ingewikkelder om al aanwezige elementen te integreren. Kees heeft bijvoorbeeld om de bomen heen moeten ontwerpen. ‘Die bomen maken het vaak lastig om voldoende ruimte te creëren. Maar het is gelukt.’ Vincent Hensen, Sabine van Andel en Jayton Hokke

Zet mij even op pauze Ontwerp team van Buro SON o.l.v. Nanda van Mondfrans 3e prijs landschapsontwerpers ‘Bij prijsvragen denken we altijd eerst na over goede en leuke ideeën. Als die er zijn, besluiten we pas om mee te doen. Dit was ook het geval bij de kantoortuin.’ Aan het woord is Nanda van Mondfrans, het centrale aanspreekpunt van het team dat aan deze uitdaging heeft gewerkt. ‘Het was een leuke opdracht op behapbare schaal én wat zijn we trots om op de Floriade te staan!’ Voor het ontwerp is het team uitgegaan van de vraag: wat willen mensen in de werkpauze? Vergaderen, ontspannen, bezinning of misschien gewoon lunchen? ‘Hierdoor kwamen we op het idee van de eetbare tuin die eenheid, eenvoud en rust uitstraalt. Na de eerste brainstormsessie was het een kwestie van afstrepen om tot het perfecte ontwerp te komen.’ Het begrip eetbaar is ingevuld met een be-

Non stop Ontwerp Kristiaan Visser en Lars Schothuis, Pouderoyen Compagnons 1e prijs categorie tuinontwerpers ‘Daar zaten we dan met alle genomineerden bij de juryuitslag, met het idee dat we alles gewoon op ons af zouden laten komen’, zeggen Kristiaan en Lars. Zij waren dan ook blij verrast toen zij naar voren werden geroepen om de eerste prijs op te halen.

De jury prees de sterke en volledige analyse, en het daarop aansluitende concept. Hun kantoortuin is gebaseerd op een kloostertuin, in een eigentijds jasje. Zo’n tuin is over het algemeen omsloten en heeft aan de buitenkant een rondgang en in het centrum een ontmoetingsplek. Die ontmoetingsplek heeft vaak een geneeskrachtige en rustgevende functie. Met onregelmatig geplaatste pergola’s hebben de ontwerpers

delta 49 11

een rondgang gecreëerd. Via een trap kom je in een verdiepte oase waar je je kan ontspannen. Lars: ‘Non-stop verwijst naar twee dingen. De non-stop rondgaande beweging om de tuin en de nonnen die vroeger voor de ontspanning in de kloostertuin werkten en daardoor non-stop door konden gaan.’ Kristiaan en Lars zijn trots op hoe het ontwerp uiteindelijk is uitgevoerd: ‘Het is prachtig als de uitstraling van een gerealiseerd ontwerp overeenkomt met wat je voor ogen had.’ Beiden vonden de opgave een bijzondere ervaring. Kristiaan: ‘De vrijheid die we kregen en het creëren van een zeer uitgesproken gedachte geeft een echte kick. Zeker wanneer je ontwerp heel snel in het uitgevoerde plan te zien en te ervaren is.’ Lars: ‘Zelf een ontwerp maken waarvan de jury bevestigt dat het klopt, geeft een enorme boost.’ Er is een grote kans dat we in de toekomst meer krijgen te zien van Kristiaan en Lars. ‘Het was onze eerste prijsvraag. Deze overwinning is zeker een drive om vaker aan prijsvragen mee te doen.’ Florian Fakkert en Tom van Heeswijk

‘Bomen tijdens werk’ Ontwerp Erik Lens van Plan 10 Design, Danny van Mullekom van BuroDiep i.s.m. Buro Koek Interieurarchitecten 2e prijs categorie tuinontwerpers Danny van Mullekom en Erik Lens hebben beiden een eigen bedrijf maar werken veel samen. Dat deden ze ook voor de Floriadeprijsvraag. ‘Verder deed Buro Koek interieursarchitecten mee om hun expertise met de onze te combineren. Eerst hebben we besproken welke kant we op wilden’, vertelt Danny. ‘Vervolgens zijn we onafhankelijk van elkaar gaan schetsen. Na bespreking van de

12 delta 49

schetsen hebben we van hieruit het ontwerp verder ontwikkeld.’ Het uitgangspunt voor het ontwerp zijn de kantoorpauzes en de zonnestand op die momenten. De bomen werpen de hele dag door hun schaduw over de tuin, maar in de pauze wil je wel in de zon zitten. Daarom zijn er zitelementen geplaatst op de plekken waar de zon om 9.00, 11.00, 14.00 en 16.00 uur tussen de bomen doorschijnt. Dan kun je lekker in de zon zitten, terwijl de rest van de tijd de schaduw domineert. ‘Het is een plek om even helemaal alleen te kunnen zitten of juist met een groepje te kunnen bomen’, legt Erik uit. Om die verschillende functies een plek te geven is er een massief blok ligusterhagen gemaakt met enkele solitaire bomen. Door de tuin loopt een verlaagd pad met enkele doodlopende zijpaden, waar je afgesloten van de wereld rustig kan zitten. Sta je op, dan overzie je de hele tuin. Dit creëert een dubbele ruimtebeleving. De paden en zitelementen zijn gemaakt van ruwe boomstammen om zo een natuurlijke sfeer te geven, die weer contrasteert met de strakkere ligusterhaag. Edwin van der Burg en Anouk Bes

Jump up your mind Ontwerp Anneke Jepma, Meeuwis de Vries hoveniers 3e prijs categorie tuinontwerpers Mensen willen in een kantoortuin even aan de dagelijkse drukte van het bedrijfsleven

ontspringen. Anneke Jepma en Rhodé van Onselen, stagair van Van Hall Larenstein, gaven er een letterlijke invulling aan. Door een sprong te wagen op een trampoline kom je in een droomwereld waar je je hoofd leeg kunt maken. Maar voordat je kunt springen en ontspringen, kom je bij binnenkomst van de tuin eerst in een algemeen strak gedeelte dat contrasteert met de droomwereld erachter. De ruimtes zijn functioneel van elkaar gescheiden, maar ook door de toepassing van verschillende beplantingen. Opmerkelijk is dat het ontwerp in de uitvoering sterk veranderd is. ‘Het trampolinespringen voldeed niet aan de veiligheidseisen van de Floriade’, legt Anneke uit. Ook moest de tuin versimpeld worden om de toegankelijkheid te verbeteren. Bij de toewijzing van de locatie bleek de vorm, het aantal ingangen en de bomen anders te zijn dan bij de prijsvraag. ‘Maar dit hebben we ook wel weer als een uitdaging ervaren’, zegt Anneke. ‘Het is goed dat het ontwerp is afgeslankt. We hadden te veel bedacht voor een te klein oppervlak. Wel is het belangrijk dat de twee werelden behouden zijn.’ De veiligheidseisen hebben volgens Anneke er wel voor gezorgd dat het ontwerp minder uitdagend is geworden, maar de basisgedachte staat nog steeds overeind. ‘Mensen kunnen nog steeds jumpen in een droomwereld om hun hoofd leeg te maken. In het eindontwerp zitten namelijk drie kleinere, ronde trampolines.’ Bas van Eck en Simon Marsman

De tuin van... Rosanne Schrijver, Saskia Bottenberg, Edwin van der Burg en Kevin Knevels

De derdejaarsstudenten van de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting bij Van Hall Larenstein volgen de afstudeerrichting landschapsarchitectuur. In hun tweede studiejaar kregen ze de bijzondere opdracht om het ontwerp voor de modeltuin van natuurorganisatie IVN en Vivara (leverancier van natuurbeschermingsproducten) voor de Floriade te maken.

‘Razend enthousiast waren we, toen we hoorden dat we een tuin mochten ontwerpen voor de Floriade. Onze docent Jack Martin heeft een ons benaderd om een afwijkende opdracht te doen. In plaats van een ontwerp voor de integrale opdracht, waarmee het tweede jaar normaal gesproken wordt afgesloten, maakten we zo een bijzondere tuin onder begeleiding van Erwin Elschott, een pas afgestudeerde student die is ingehuurd om ons te begeleiden. Over de opdracht was nog weinig bekend toen we eraan begonnen. We wisten alleen dat het in opdracht van IVN en Vivara was. Tijdens gesprekken met onze opdrachtgevers werd duidelijk dat ze een modeltuin voor particulieren wilden die een beeld geeft van wat je op een klein stukje grond, zoals een achtertuin, zoal voor de natuur en ecologie kan doen. Het ontwerp moest ook naadloos aansluiten bij het Floriadethema Environment en de cradle-to-cradlegedachte. Daarnaast moest natuurlijk spelen een plek krijgen in het ontwerp. Diverse andere organisaties zoals de Vogelbescherming, de Vlinderstichting en de Egel- en Eekhoornstichting wilden er hun diersoorten onder de aandacht brengen in de modeltuin. Om ons goed voor te bereiden bezochten we een aantal keren het Floriadeterrein, voerden we referentiestudies uit, overlegden we met de opdrachtgevers en de Floriadecommissie. We kwamen uit op een bijzonder concept: ‘Through animal eyes’, een tuin bezien vanuit de ogen van dieren. Ofwel: graaf als een mol, zwem als een vis

en vlieg als een vogel. Met deze thema’s willen we op speelse wijze mensen de mogelijkheden van tuinen voor de natuur laten ontdekken. De modeltuin bevat dan ook verschillende elementen in de lucht, op het land, in het water en onder de grond, zodat je telkens vanuit een vernieuwde blik de natuur ervaart. Een vogelnest van 8 meter hoog vormt de eyecatcher en dient tevens als tentoonstellingsruimte en uitkijkpunt. Daaromheen ligt een vijver. Over en rond de vijver loopt een pad, waardoor je de tuin vanuit verschillende perspectieven waarneemt. Door de uitvergrote wereld met grote zwerfkeien voel je je als een mier op de grond. Wij vonden het belangrijk een link te liggen met het Limburgse landschap. We legden een holle weg aan die toegang biedt tot de vogelkijkhut en de ondergrondse wereld. Omgeven door de geur en kleur van verschillende plantsoorten, worden de zintuigen geprikkeld en de belevingswereld versterkt. De variatie aan inrichtingselementen en de beplanting maakt de tuin spannend. De beplanting waarvan telkens andere planten weer bloeien, zorgt ervoor dat je alle seizoenen kunt beleven. De tuin is daarom het hele jaar door een prettige plek om in te verblijven.’

delta 49 13

Hoe is het om aan de Floriade 2012 te werken en wat komt er allemaal bij kijken? Delta ging op bezoek in Venlo bij drie enthousiaste ontwerpers en maakte kennis met de hectiek en de sfeer in het ontwerpteam.

‘Unieke kans om aan zo’n project te kunnen werken!’ Rabobankpaviljoen Earthwalk.

‘Voor mij kwam een droom uit: werken aan de Floriade, op de grond waar ik ben opgegroeid.’ Leonieke Heldens, van oorsprong afkomstig uit Venray, werkt sinds 2008 fulltime aan de Floriade. In het begin van het project zaten er zo’n tien ontwerpers en beplantingsdeskundigen in het ontwerpteam, maar het meeste ontwerpwerk zit er nu op. Op dit moment rondt Leonieke daarom samen met John Boon en Kees Neven het werk af. John is hoofdontwerper, Leonieke is naast landschapsarchitect ook beplantingscoördinator. Kees houdt zich bezig met specifieke ontwerpopgaven zoals terrassen rondom horeca en speelplekken. Evelien De Mey zat van 2007 tot 2010 in het ontwerpteam. Haar aandeel is inmiddels klaar. In de ontwerpkamer van hun tijdelijke onderkomen op het Floriadeterrein en tijdens een korte rondleiding over het bouwterrein vertellen ze enthousiast en vol trots over hun werk.

14 delta 49

De landschapsarchitecten van Arcadis en Copijn begonnen in 2006 met het masterplan voor de wereldtuinbouwtentoonstelling, maar er werd ook nadrukkelijk gekeken naar het gebruik van het terrein daarna als groen en hoogwaardig bedrijventerrein: Venlo Greenpark. Leonieke stapte in het project toen de vijf thema’s al vastlagen. Deze thema’s, ontstaan uit de evaluatie van de Floriade 2002, zijn Relax & Heal, Green Engine, Education & Innovation, Environment en World Show Stage. ‘We hebben voor elk themaveld schetsontwerpen gemaakt, deze voorgelegd en besproken met de opdrachtgever, Regio Venlo Floriade bv. Arcadis heeft dit project namelijk aangenomen via een geïntegreerd contract (UAV-GC) waartoe projectmanagement, landschapsarchitectuur, engineering en aanleg behoren. Alle ontwerpen zijn vastgelegd in boekjes. Als je erdoorheen bladert lijkt het wel een studie-

opdracht, zoals je bij de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting maakt. Alle stappen – van inventarisatie, analyse naar visie/concept tot aan ontwerp – zie je terug. Precies zoals je geleerd hebt op school! Een belangrijke randvoorwaarde was dat het park echt een ‘beleving’ moest zijn. Daarnaast waren er allerlei randvoorwaarden voor water, ecologie, cultuurhistorie en duurzaamheid. Vanaf het begin was ook heel duidelijk dat beplanting een essentieel onderdeel moest zijn van het ontwerp: die benadrukt het thema en moet van de hoogste kwaliteit zijn. Dat is absoluut de invloed van de samenwerking tussen Arcadis en Copijn.’

‘Sommige stukken ontwerp je terughoudend, op andere plekken moet je knallen’ Dat zegt Evelien. Samen met andere collega’s van Copijn heeft ze meegewerkt aan

Het vlonderpad door het bos verbindt de verschillende themavelden.

het ontwerp van alle themavelden. ‘Wij moesten het wiel uitvinden. Hoe wilden we invulling geven aan de vijf thema’s? We zijn gestart met Relax & Heal. We wilden inspelen op het gevoel dat de thema’s oproepen en dat terug laten komen in het materiaalgebruik en de beplantingskeuze. Tijdens het ontwerpen voelde ik me soms de handen en voeten van John. Je bent echt onderdeel van het team en samen werk je toe naar een eindproduct. Wat een geweldige ervaring om soms meerdere dagen in Venlo te zijn en er met het hele team te overnachten! Ik heb het meeste geleerd van het feit dat je kunt uitvoeren wat je hebt bedacht en dat je ziet hoe het gerealiseerd wordt.’

‘Het is spannend om te zien of het idee achter het beplantingsplan na het eerste groeiseizoen zichtbaar is’ Dat vindt Leonieke die als beplantingscoördinator een belangrijke stem had in de uiteindelijke uitvoering. ’We hebben bijzondere experimenten kunnen doen. Bijvoorbeeld op grote stukken de beplanting individueel mengen. Werken met individuele menging vereist meer van het beheer. Het beheer bepaalt het eindbeeld, maar nu voor één groeiseizoen wordt aangeplant is dat minder een bezwaar. Toch is het nu ook spannend hoe het uit zal pakken. Bij andere Floriades gebeurde het wel dat kwekers met grote vrachtwagens vol planten kwamen aanrijden, die de ontwerpers dan maar een plekje moesten geven. Dat is bij deze Floriade anders. De ontwerpers en kwekers werkten nauw samen met respect voor elkaars kennis en kunde. Door een deskundig beplantingontwerp te combineren

met de praktijkkennis van de kwekers ontstond meerwaarde. Het was wel een hele omschakeling voor de tuinbouwsector, maar nu de mensen het resultaat zien, zijn ze erg enthousiast. Vooral de vasteplantenkwekers zijn helemaal om.’

‘Je kijkt vanuit de beleving, je stelt jezelf de vraag: wat heeft de bezoeker eraan?’ Kees hield zich vooral bezig met het ontwerp rondom de restaurants in de verschillende themavelden en de bijbehorende speelplekken. ‘Elk themaveld heeft een eigen identiteit. Dus ook de inrichting van een terras moet daar op afgestemd worden. Verder is ervoor gekozen speelplekken altijd bij de terrassen te situeren. Ouders kunnen lekker zitten en de kinderen kunnen zich uitleven op de, vaak speciaal voor de Floriade ontworpen, speeltoestellen. Zo wordt de Floriade een beleving voor het hele gezin. Ook wij kregen tijdens het ontwerpproces vooral de randvoorwaarde mee om vanuit de gasten te denken. Voor hen moet een dagje Floriade echt een belevenis zijn. We hebben aan het begin van het ontwerpproces veel andere parken bezocht, zoals de Efteling en Disneyland Parijs, om inzicht te krijgen in looproutes en ruimtebeslag bij grote bezoekersaantallen. Ik heb zelfs bij IKEA de toiletten opgemeten en gekeken hoe de deuren draaien, om een idee te krijgen hoeveel ruimte dit inneemt. Ik ben heel anders gaan kijken naar het gebruik van ruimtes.’ Leonieke beaamt dit. ‘Ik heb echt geleerd om anders te ontwerpen. Een goede belevenis ontstaat als je amusement, educatie en esthetiek combineert en je mensen kunt laten ontsnappen aan de dagelijkse werke-

Het blotevoetenpad in themaveld Relax & Heal.

lijkheid.’ Veel tijd is gestopt in het uitzoeken van de materialen. ‘We zijn naar steengroeven geweest voor de natuursteen en we hebben zelf alle plantmateriaal uitgezocht en gekeurd bij kwekers in de omgeving. Het is dan ook een geweldige ervaring als er weer een vrachtwagen het terrein op komt rijden met bomen die je zelf hebt uitgezocht.’

‘Mijn hoofd zit overvol, ik krijg thuis niet meer uitgelegd waar ik de hele dag mee bezig ben geweest’ Leonieke: ‘We hebben de meeste werkzaamheden overgedragen aan het team engineering. De ontwerpende rol van de landschapsarchitecten neemt af maar onze rol als bouwmeester juist toe. We zijn nog wel bezig met de laatste kleine ontwerpvragen maar vooral met de ondersteuning van de uitvoerders, zodat alles zo wordt aangelegd zoals we het bedacht hebben. Aannemer DuoFlora, een samenwerkingsverband van Arcadis en Dura Vermeer, voert het ontwerp volgens het bestek uit. Als wij ter plekke toch iets anders willen, moet je wel kijken of dat extra geld kost. In dat geval zal ergens anders bezuinigd moeten worden, want het hele project is voor een vaste prijs aangenomen. Als je met de hoofduitvoerder buiten rondloopt, moet je dus continu snel schakelen en beslissingen nemen. Heeft een beslissing ook financiële gevolgen, dan vergt dat weer afstemming met de projectcoördinator. Als beslissingen afwijken van het bestek, moeten deze vastgelegd worden.’ Kees voegt toe: ‘We hebben hier een systeem voor ontwikkeld om discussies achteraf te voorkomen: de map Opmerkingen Hoofdontwerper.’

delta 49 15

Net aangevoerde buxus in pot staan klaar om geplant te worden.

‘Na 4 april is er een dik zwart gat’ Leonieke: ‘Er is één datum die voor ons belangrijk is en dat is 4 april. Dan wordt het gehele terrein overgedragen aan de Floriade bv. Tot die tijd moet er elke dag een ontwerper aanwezig zijn om bij uitvoering te kijken. Ik probeer hier drie dagen per week te zijn. Als ik er ben, word ik volledig geleefd door wat er buiten gebeurt. Iedereen is zo druk en als ik iets van John wil weten, heb ik vaak maar een paar minuutjes in de middagpauze. Je moet zorgen dat je goed bent voorbereid. In twee minuten kun je er dan even een klap op geven, ook buiten: het is goed of het is niet goed. Het heeft me

Het ‘groenste kantoor van Nederland’ in het themaveld Green Engine.

besluitvaardiger gemaakt. Gelukkig weet je na drie jaar samenwerken wat je aan elkaar hebt. We zijn een hecht team geworden. Ik ben wel bang voor het zwarte gat na 4 april. Het liefst blijf ik nog 180 dagen rondlopen op de Floriade. Dit ga ik wel missen, dit is zo ongekend heerlijk. Een zo’n groot plan dat je tot op elke vierkante meter kent¡ Ik geniet hier met volle teugen van.’ Dat zegt John ook: ‘We moeten genieten! We gaan dan even naar buiten, even de hectiek van je af.’ Kees zal het team ook missen. ‘We hebben regelmatig in een hotel overnacht. In de zomer bleven we ’s avonds vaak nog op het

Leonieke Heldens (zie foto) studeert in 2001 af bij de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting, richting techniek. Aansluitend studeert zij tot 2004 Landschapsarchitectuur bij Wageningen Universiteit. Na vier jaar als landschapsarchitect bij INBO Woudenberg te hebben gewerkt, vraagt Arcadis haar in 2008 voor de Floriade. Kees Neven (foto) start in 2001 na de middelbare tuinbouwschool in Boskoop met Tuin- en Landschapsinrichting. Hij studeert in 2006 af in de richting ontwerpen. Twee jaar later voltooit hij de master Landschapsarchitectuur aan Wageningen Universiteit. Sinds 2009 werkt hij bij Arcadis. Vanaf 2010 is hij betrokken bij de Floriade. Evelien De Mey start in 2003 met de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting. In 2007 rondt ze de studie af in de richting landschapsarchitectuur. Ze kan direct aan de slag bij Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten. Vanaf 2007 is ze fulltime betrokken bij de Floriade. Sinds 2010 volgt Evelien de master Landschapsarchitectuur aan de Academie van Bouwkunst. De carrière van John Boon staat beschreven op pagina 5.

16 delta 49

terrein en gingen dan een rondje rijden en daarna nagenieten op het terras. Werken aan de Floriade was echt een feestje! Het is geweldig dat we de kans hebben gekregen om aan zo’n uniek project te mogen werken.’ Freddy van Dijken en Sjanet Niemantsverdriet

Column

Floriadetijdperk Alhoewel ik als tuin- en landschapsarchitect nooit direct bij een Floriade betrokken ben geweest, volg ik al een halve eeuw dit typisch Nederlandse fenomeen. De expo’s zijn altijd benut voor een functie ná de tuinbouwtentoonstelling. Dat voorkomt kapitaalvernietiging en maakt soms ontwikkelingen mogelijk die anders onhaalbaar zijn. Na zes edities is het aardig om eens een ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke plananalyse te maken.

Floriade 2012: weelderig beplant talud volgens een nieuwe beplantingsmethode. Ontwerp Alies den Hartog. Foto: Ben ter Mull, VHL

Opeenvolgende trends

Invloed op het onderwijs

De uitstraling van de Floriades volgt de tijdgeest: in de tijd van de wederopbouw stonden de toenemende welvaart en recreatieve vrijetijdsbesteding centraal. Dit liep veelal parallel met de renovatie en/of de aanleg van stadsparken. In de tachtiger jaren zien we een kentering. Dan komen de culturele en kunstbeleving meer op de voorgrond. Dat zien we ook terug in de ‘postmoderne’ ontwerpstijl van de Floriade ’92 en het gebruik van het terrein na de tentoonstelling: een groot deel is ontwikkeld als Zoetermeerse woonwijk aan de andere kant van de snelweg A12: Rokkeveen-West. De Floriade van 2012 hanteert duurzaamheid, energiezuinigheid en verantwoord omgaan met de omgeving als thema’s. De landschappelijke en economische uitgangspunten komen ook in het toekomstige gebruik tot uiting. De locatie langs de A73 wordt omgevormd naar een Green Business Park, wat je nu al ziet in de combinatie van opmerkelijke gebouwen en de groene inrichting van de buitenruimte.

Verschillende ontwerpdocenten van VHL en veel afgestudeerden hebben gewerkt aan de Floriades. Ouddocenten Bert Mos en Michiel den Ruijter, hebben als hoofdontwerpers veel kennis en ervaring vanuit de praktijk het onderwijs binnengesluisd. Toepassing van inheemse beplantingen, een van de specialismen van Bert Mos, zijn in het onderwijsprogramma opgenomen. Digitale teken- en visualiseringstechnieken zijn dankzij Michiel den Ruijter in een zeer vroeg stadium bij VHL gemeengoed geworden. Het is interessant om te zien hoe momenteel nieuwe beplantingsmethoden en -toepassingen via de Floriade worden ingevoerd in het T&L-onderwijs, dankzij de contacten met alumni (zie aanduiding VHL in het schema). De voorbeelden geven aan hoe belangrijk het is dat vakgericht onderwijs openstaat voor de praktijk én andersom natuurlijk.



Locatie

Blikvanger

Bezoekers

Johan Vlug

Ontwerpers

After use

Rotterdam, Park a/d Maas Euromast 3 miljoen 1960

J.T.P. Bijhouwer, M.J. Vroom (profs WUR), i.s.m. arch. bur. V.d. Broek & Bakema (TUD)

Stadspark inpassing inrit Maastunnel

Amsterdam, Beatrixpark Riekermolen 5 miljoen 1972 tracé A10 Amstelpark Amsterdam, Gaasperpark Tjaskermolen, 4,5 miljoen 1982 zichten op Gaasperplas Zoetermeer- Rokkeveen- Kunstwerk ‘Kolossus’ 3,3 miljoen Den Haag, Floriadebos 1992

Bert Mos (docent VHL) Jelle Bosch (docent VHL)

Stadspark

Jan v.d. Meer Pieter v. Loon (VHL)

Stadspark

Michiel den Ruijter (docent VHL) i.s.m. Ton Hinse (sted.), Boudewijn Almekinders, Peter Heuzinkveld (docenten VHL), Niek Roozen, Paula Meijerink (VHL’ers)

Stadswijk en wijkpark

Hoofddorp Groene Weelde Big Spottershill met 2,1 miljoen Haarlemmer- H’ meerse Bos kunstwerk Auke de Vries meerpolder, 2002

Niek Roozen, Wim Wijsman, Eline v.d. Veen, Bert Annema (VHL’ers), Jacqueline v.d. Kloet (Vilvoorde)

Recreatiegebied H’meerse Bos en polderpark Gr. Weelde

Venlo, Venlo Greenpark Innovatoren 2 miljoen 2012 Villa Flora (gepland) C2C kas

John Boon, Leonieke Heldens, Evelien De Mey (VHL’ers), Kees Neven

Business Campus, Green Business Parc

delta 49 17

Het uitwerken van het ontwerp van het basispark voor de Floriade is een omvangrijke klus. Ton Vergeldt, projectmanager bij Arcadis, en Judit Loonen, technisch ontwerpster bij Copijn, zijn verantwoordelijk voor deze technische vertaalslag. Ze vertellen waarom deze klus zo anders is dan andere.

Foto’s Tanja Bouman, Arcadis

Schakelen tussen ontwerp en uitvoering Ton is al sinds 2004 betrokken bij de Floriade. Het begon met het maken van een bidbook voor de regio Venlo, om de wereldtentoonstelling daar naartoe te halen. In die planfase controleerde hij welke vergunningen nodig waren en hij maakte kostenramingen. Daarna was Ton als hoofd engineering verantwoordelijk voor de vergunningenaanvraag en de onder- en bovengrondse infrastructuur. In 2007 werd het bestemmingsplan vastgesteld en startte direct de aanleg van de hoofdstructuur. In het voorjaar van 2008 kwamen de eerste bomen. Sinds de zomer van 2010 is Ton ook verantwoordelijk voor de realisatie van de gebouwen; twee perma-

18 delta 49

nente (Innovatoren en Villa Flora) en 36 tijdelijke gebouwen, waaronder twee kabelbaanstations, toiletten en kaspaviljoens. Door zijn langdurige betrokkenheid bij de Floriade kent hij het plan door en door. ‘Het bijzondere was dat het ontwerpproces parallel liep met de engineering en uitvoering. Je moest daardoor continu schakelen tussen het werk binnen en buiten.’ Judit is onder andere verantwoordelijk voor de uitwerking van de ontwerpen in Autocad en de werkomschrijvingen. In een vroeg stadium zat ze al aan tafel met de ontwerpers. Ze werken met z’n allen in hetzelfde tijdelijke kantoor op het Floriadepark. ‘De

ontwerpers moesten budgetgericht ontwerpen. Soms was het lastig om constructies binnen het budget te realiseren. Dan moest je kiezen voor een sobere constructie met een mooie aankleding’, legt ze uit. ‘Het komt ook voor dat er iets bedacht was, dat toch te duur bleek. Dan ging zoiets een paar keer heen en weer, voordat de realisatie aan de slag kon.’

Rechtstreekse feedback Van de ontwerpers kreeg Judith schetsen of plannen in InDesign, die moest ze dan gelijk uitwerken voor de uitvoering. ‘We werkten niet met bestekken maar met werkomschrij-

vingen, zodat de uitvoering er meteen mee aan het werk kon. Soms was de inkt nog niet eens goed droog’, vertelt Judit. ‘De beplantingsplannen zijn vrij uitgebreid op tekening gezet. Voor elke plant is een plek bedacht. We hebben hier geen plantvakken zoals in een gemeenteplantsoen, die vol met hetzelfde staan. Daarom was het belangrijk om meer te doen dan tekeningen overhandigen aan de uitvoerder. De beplantingsspecialist of ik hielden geregeld kick offs met de planters om uit te leggen hoe het uitgevoerd moest worden. De logistiek was een lastige klus: de levering van de beplanting werd in samenspraak met de uitvoering goed ingepland, zodat de juiste planten op het juiste moment aankwamen. Nu alle beplanting op zijn plek staat, kijk ik er met trots naar!’ Bijzonder van dit werk vond Judit de rechtstreeks feedback van de uitvoerders. ‘Buiten komt het vaak net anders uit dan in het ontwerp. En omdat de processen ontwerp, techniek en uitvoering door elkaar liepen en het allemaal zo snel ging, was het moeilijk om bij te houden. Reviseren doe je gewoonlijk achteraf, maar omdat er steeds onderdelen werden uitgevoerd moest je tijdens de uitvoering reviseren. Maar door de tijdsdruk werd het naar achter geschoven in de planning, terwijl het juist prioriteit zou moeten krijgen. Zo kon het gebeuren dat je dat een deelplan net niet paste of dat er juist wat ruimte overbleef.’

Bezig met detailinvullingen De planning werd steeds strak gehouden en is daardoor goed verlopen. ‘Het basispark is nagenoeg klaar’, vertelt Ton. ‘Als laatste hebben we de detailinvullingen gedaan: hoekjes en aansluitingen bij gebouwen en dat soort dingen. Ook het terreinmeubilair, de lichtmasten en de tijdelijke gebouwen

horen bij de laatste loodjes. De kassen zijn al klaar en de paviljoens zijn in afrondende fase. Met de opbouw van de binnententoonstellingen is in Villa Flora al een start gemaakt, de rest volgt. De vele inzendingen worden nu aangelegd. Ik hoop voor de inzenders dat het weer mee blijft werken. Wijzelf zullen van vorst niet veel last meer hebben.’

zoveel mogelijk opnieuw bruikbaar zijn. Ook de crisis had zijn invloed tijdens het proces. Er waren vijf permanente gebouwen gepland, dat zijn er nu nog maar twee. Ton: ‘De permanente gebouwen zijn al voor een groot deel verhuurd, de bijzondere plek trekt blijkbaar toch aan, ondanks de crisis.’

Cradle to cradle

Na de expositie wordt het terrein ontmanteld. Het basispark blijft bestaan en het overige deel wordt opgeruimd. De infrastructuur, grondlichamen en beplanting blijven. De intensieve beplantingen zullen wel verdwijnen en de tijdelijke gebouwen worden geveild en verkocht. ‘We beginnen binnenkort met het ontmantelingsplan. Daarin staat bijvoorbeeld waar we de klinkers in depot zullen zetten tot ze een nieuwe bestemming krijgen. De klus lijkt aardig geklaard, maar we zijn tot zeker een half jaar na de sluiting bezig met de ontmanteling. Voorlopig is er dus nog geen tijd om stil te zitten.’

Tijdens het proces werd het begrip cradle to cradle geboren. Ton: ‘Die duurzaamheidfilosofie moest tussentijds ingepast worden in het ontwerp en de uitwerking, maar ondertussen stonden de budgetten al vast.’ Op diverse manieren is toch invulling gegeven aan het principe cradle to cradle. Onder meer bij het grondverzet. Er is geen grond het terrein opgekomen of afgevoerd. Bij de materiaalkeuze is rekening gehouden met de blijvende en tijdelijke onderdelen van het park. Alle tijdelijke voorzieningen zijn modulair en kunnen zo elders herbouwd worden. Materialen die voor de duur van de Floriade functioneel moeten zijn, mogen wel een korte levensduur hebben maar moeten

Ontmanteling

Tamara van Tricht en Liesbeth van Rijnsbergen

Ton Vergeldt is in 1991 afgestudeerd in Boskoop in de richting beheer, om vervolgens nog een jaar in Wageningen te studeren. Na zijn afstuderen werkt hij als projectleider bij Taken Landschapsplanning. Vervolgens maakt hij de overstap naar Arcadis. In 2002 werkt hij tevens als projectmanager bij de gemeente Venlo en in 2006 bij Regio Venlo Floriade 2012 B.V. Judit Loonen studeert in 2008 af aan Van Hall Larenstein in de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting, richting techniek. Na haar stage bij Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten is ze tijdens haar afstuderen bij Copijn blijven werken als technisch ontwerper en werkt ze mee aan de Floriade 2012.

delta 49 19

Wat is er twintig jaar na dato nog terug te vinden van de Floriade 1992 in Zoetemeer? Ton Aker, destijds hoofd Werkvoorbereiding bij de Floriade, spoort de nalatenschap op.

Nalatenschap Floriade 1992 méér dan een Ganzevoet ‘Voor mij zijn de Dijk en de Poldertuinen de belangrijkste overblijfselen van de Floriade 1992’, zegt Ton Aker. ‘Het zijn mooie voorbeelden van Nederlands vakmanschap, het resultaat van de strijd tegen het water en van de inzet voor een optimale voedselvoorziening. Ze hebben ons landschap gevormd.’ De dijk vormde de centrale as van het Floriadeterrein en had een monorail in de vorm van een rups. Het was ook de middelste as van de bekende Ganzevoet, die als ‘leidmotief’ richting gaf aan de structuur én de ontsluiting. De Poldertuinen liggen tegen het Balijbos aan en tonen Zuid-Hollandse landschappen van nat naar droog, elk met hun specifieke begroeiing en daarbij behorende boomgroepen.

Stedenbouwkundige structuur Met het toekomstige gebruik van het 68 hectare grote Floriadeterrein als woonwijk in gedachten, is om te beginnen onder meer door Michiel den Ruijter een stedenbouwkundig

20 delta 49

plan gemaakt. De basis was drie zichttassen die bij het entreeplein ontsproten, en een aan de barokke Franse tuinkunst ontleend motief ‘de ganzenvoet’. Aan het einde van de assen werd een grote, perfect cirkelvormige waterpartij ontworpen. Dwars op de assen werd de historische polderverkaveling zichtbaar gemaakt in de vorm van lanen. Met dit geometrische ontwerp week deze Floriade af van de voorgaande edities, die met hun gebogen lijnen aan de Landschapsstijl ontleend waren. Na afloop van de succesvolle tentoonstelling, waar 3,3 miljoen bezoekers een kijkje kwamen nemen, werd het noordelijke, ruim 30 hectare grote deel ingericht als stadswoonwijk. Het zuidelijke en westelijke deel bleven groen: het huidige Floriadepark en het Zoetermeerse deel van het Balijbos. ‘Door de opzet van de Floriade zo te kiezen dat deze later voor een belangrijk deel bebouwd kon worden, is de Floriade in Zoetermeer in economische zin de beste Floriade geweest’, betoogt Aker.

Hoogwaardige kwaliteit De hoofdstructuur vormt nu een duidelijke ruggengraat van de wijk Rokkeveen-West. Twee assen zijn uitgevoerd als singel (Florasingel en Albert Schweizersingel), de middelste as als dijk die gekroond wordt door het Ganzevoetpad. Aan het voormalige entreeplein is een appartementencomplex gebouwd van waaruit een prachtig uitzicht is over de assen. Het Floriadepark – ook Florapark genoemd – heeft nog steeds de kwaliteit van de wereldtuinbouwtentoonstelling. Zelfs een aantal follies, gebouwtjes met een verbazingwekkende vorm zonder een andere functie dan het wekken van verbazing, is behouden gebleven. Achtereenvolgens tref je er nog steeds het Rosarium, Het Bijenhuis met vegetatiedak en de Waterspeeltuin aan. In het Rosarium worden ecologische TOP-rozen getest, dat wil zeggen rozen die niet worden bespoten. ‘Een deel van de kunstwerken staat er nog, zoals ‘Victory-Love-Conquest,

Ton Aker Studeerde in 1987 af bij de Rijks Hogere School voor Tuin- en Landschapsinrichting in Boskoop in de richting techniek. Hij werkt veel voor de Floriades. Hij is hovenier Floriade 1982, hoofd Werkvoorbereiding Floriade 1992 en terreinmanager Floriade 2002. Sinds 2006 is hij parkmanager van de Keukenhof. Ton Aker heeft een grote collectie foto’s en archiefmateriaal van alle Floriades t/m 2002, waarvoor hij op zoek is naar een waardige instelling die deze voor het nageslacht wil bewaren.

Floriade 1992 heeft ondermeer een wijk opgeleverd waar mensen graag wonen. Rechts het kunstwerk Kolossos van Rob Scholte, dat later vernield werd.

A Monument to Rape’ van Paul Perry. Helaas zijn vele door vandalisme vernietigd met als bekendste ‘De Kolossus’ van Rob Scholte.’ Het Floriadepark wordt beëindigd door de perfect cirkelvormige Floraplas met de opvallende eilandtreurwilgen (een verbeelding van groene fonteinen) die één van de belangrijkste beeldmerken is geworden van de stadswijk Rokkeveen-West.

Kunstzinnig karakter Het groen in de stadswijk Rokkeveen overstijgt, mede als erfenis van de Floriade, het niveau van de groene longen van de stadswijk of straataankleding. Het geometrische

VVA Larenstein in het kort

patroon van lanen, dijken en singels geven de wijk een kunstzinnig karakter, die als inspiratiebron voor de gehele invulling van de wijk heeft gediend. Floriade 1992 laat zijn sporen na in heel Rokkeveen, waar ruim 23.000 mensen wonen. Ook in het Balijbos, dat zich inmiddels uitstrekt tot aan Delft, heeft de Floriade invloed. Het Balijkanaal biedt nog steeds zicht op de toren van de Nieuwe Kerk in Delft, Lodewijk XIV zou er jaloers op zijn. De voetafdruk van de Floriade is dan ook veel groter dan de 68 hectare waar de tuinbouwtentoonstelling plaatsvond. Pim de Bockx

5 oktober 2012

• Netwerk van 3500 leden • Leden ontvangen vijf maal per jaar het VVA-Magazine • Klasgenoten en bekenden zoeken op www.vva-larenstein.nl • Carrièredagen voor studenten en bedrijven • Kennis uitwisselen bij lezingen, excursies en workshops • Brug tussen werkveld en opleiding • Ondernemingstrainingen en -bijeenkomsten • Loopbaantrainingen • Korting op vakbladen • Korting op cursussen • Reünies Veel van het werk vindt plaats dankzij de duurzame steun van leden, sponsors en vrijwilligers. Wil je ook lid worden of de VVALarenstein sponsoren? Stuur een e-mail naar: [email protected] Als lid kun je voor 37,75 euro gratis (of tegen flinke korting) deelnemen aan al onze activiteiten. Studenten krijgen vanaf 2012 een gratis lidmaatschap gedurende hun studiejaren aangeboden. 65-plussers en partnerleden krijgen een korting die kan oplopen tot 50%.

www.vva-larenstein.nl

delta 49 21

Mathieu van Grinsven en Willy Arts werken al zo’n drie jaar aan de uitvoering en het beheer van het Floriadeterrein. Nog even en dan dragen ze het stokje over aan Floriade-directeur Paul Beck. Het kost heel wat zweetdruppeltjes om het eindbeeld tiptop eruit te laten zien.

Foto’s Tanja Bouman, Arcadis

Floriade floreert bij betrokkenheid personeel Ze werken veel samen. Wel hebben ze verschillende taken. Mathieu zorgt voor de uitvoering van het beheer van het basispark en geeft leiding aan een groep hoveniers. Willy ziet toe om het eindbeeld te krijgen zoals dat ontworpen is. Willy: ‘Je ziet al dat de vaste planten volwassen vormen aan gaan nemen. Bij het themaveld Green Engine is de beplanting zelfs zo gegroeid, dat we al flink hebben gesnoeid.’ Aan de omvangrijke klus werken drie gecertificeerde groenvoorzieningbedrijven. Mathieu: ‘Eén is er voor het maaiwerk, één voor het onkruidbeheer en één voor het bijkomende werk en snoeiwerk. Verder hebben we een vaste groep mensen, waardoor de

22 delta 49

betrokkenheid groot is.’ Willy: ‘Kwaliteit is het belangrijkste criterium.’

Verantwoordelijkheidsgevoel Wat positief heeft uitgepakt is de vaste buitenploeg. Doordat ze dag in dag uit aan de Floriade werken, krijgen ze een groot verantwoordelijkheidsgevoel. ‘De jongens die de plantjes hebben geplant, onderhouden de plantvakken ook al twee jaar. Ze zien hoe de Floriade vorm krijgt en onder hun handen groeit’, aldus Mathieu. ‘Ik hoef niet steeds controlerondjes te lopen om te kijken of alles wel goed gaat. Nee, de jongens komen zelf naar me toe als ze denken dat er iets beter of anders kan. Dat is volgens mij een

groot verschil met openbare projecten bij de gemeente: hier hebben de hoveniers binding en gevoel bij het project. Ik denk zelfs dat ze daardoor net wat beter werken.’

Valkuilen De mannen zien wel twee valkuilen waarmee het uiteindelijke beeld van de Floriade staat of valt: het onderhoud tijdens de Floriade en de inzenders. De opdrachtgever heeft het onderhoud tijdens de openstelling gegund aan een aannemerscombinatie uit de directe omgeving van Venlo. ‘Dit zorgt voor werkgelegenheid, en vaklieden kunnen worden opgeleid. Een prima idee, maar ook een risico. De nieuwe vaklieden moeten het park tijdens

de openstelling nog leren kennen. Terwijl wij in de loop van de jaren veel hebben geleerd over alle elementen in het terrein: maaimachines die moeite hebben met steile hellingen of vastrijden in nat grasland. Ook weten wij veel over het geven van water met behulp van het beregeningssysteem. Als zij eerst weer het wiel moeten uitvinden, kan dat ten koste gaan van de beeldkwaliteit. Dat kan je niet gebruiken tijdens de Floriade. We gaan dan ook een goed plan maken, zodat de overdracht zonder problemen zal verlopen’, aldus Mathieu. Een andere valkuil is de inzenders. Vanuit de hele wereld maken ongeveer 125 inzenders de prachtigste paviljoens en tuinen. Willy: ‘Een deel is klaar, maar moet uiteraard voor de opening even mooi opgepoetst worden. Het andere deel moet nog gemaakt worden. Wij verwachten dat in de laatste maanden voor de opening dagelijks vijfhonderd tot duizend vakmensen op het park zijn. Om deze logistieke uitdaging in goede banen te leiden, zijn wij jaren geleden al begonnen met het bedenken van een goed logistiek plan. Een mooi voorbeeld is dat alle inzendervelden vanaf de achterkant van het park benaderd kunnen worden, zodat het zorgvuldig aangelegde park niet beschadigd raakt. Verder begeleidt een team van Arcadis de

inzenders, zodat alles plezierig verloopt. Het zijn tenslotte wel je gasten.’

Overname groenbeheer Mathieu en Willy houden er rekening mee dat op 4 april nog de laatste grasmatjes gelegd moeten worden. Grote kans dat inzenders delen stuk hebben gereden en dat tijdelijke wegen – die tijdens de Floriade bedoeld zijn als gazon of gras – tot het eind bereden zijn. De toekomst van het terrein ligt al vast. Mathieu: ´Het wordt een bedrijventerrein, dat betekent dat er na de Floriade er vrachtwagens gaan rijden. Bij de funderingen is daarom al rekening gehouden met een zware belasting op de verharding. Sommige toekomstige wegen zijn zelfs al klaar, met ondergrondse netwerken en al. Ook zijn delen van de kantoorruimtes al verhuurd. Vooral op de terreinen waar meteen na de Floriade bedrijven komen, wordt het groenbeheer gelijk door de bedrijven overgenomen. Zoals de allee van de tuinculturen, vijftien inspiratietuinen voor je eigen leefomgeving. Straks zijn het kantoortuinen waar mensen pauzeren.’

Mathieu van Grinsven studeert in 2003 af bij de Internationale Agrarische Hogeschool Larenstein, opleiding Tuin- en Landschapsinrichting, richting beheer. Hij wordt assistent uitvoerder/medewerker bedrijfsbureau bij T&G in Schijndel en vervolgens projectvoorbereider groen bij de gemeente Schijndel. In 2007 gaat hij bij de gemeente Deurne als beleidsmedewerker A groen aan de slag. Hij stapt over naar Arcadis en is sinds 2009 uitvoerder cultuurtechniek Duoflora aan de Floriade.

Leerervaringen Van de Floriade hebben beiden veel opgestoken. Willy: ‘Wat wij echt heel goed vinden, is de constante wisselwerking tussen ontwerpers, techniekers, beheerders en hoveniers. Omdat iedereen steeds aanwezig is, zijn de lijnen heel kort. Regelmatig zijn we met zijn allen – van hoofdontwerper tot voorman – bij elkaar om te kijken of we elkaar goed begrijpen, of er nog verbeterpunten zijn. Ik hoop dat we in de toekomst vaker op deze manier kunnen werken.’ Mathieu: ‘Die betrokkenheid en het verantwoordelijkheidsgevoel hebben we doorgetrokken tot aan de schoffelaar. Iedereen is op zijn manier even belangrijk. Dat ga ik meenemen naar volgende projecten.’ Beiden hebben ook meer inzicht gekregen in de gedachtegang van de ontwerpers. Willy: ‘Ik kon me eerst niets voorstellen bij het thema Green Engine, nu vind ik dat het mooiste gedeelte. Mathieu: ‘Ik dacht: wie bedenkt er nu een groen klinkerpad? Nu ziet dat er geweldig uit. Of Stelconplaten. De industriële uitstraling komt zo inderdaad goed tot zijn recht.’ Willy: ‘Aan de Floriade werken, leek mij vroeger het hoogst haalbare. En dan kom je hier en planten ze abelen. Abelen! Dat is bijna onkruid! Maar nu, twee jaar na de aanplant, zie je wat een prachtige versterking het is van het industriële thema.’

Willy Arts studeert in 1987 af aan de Middelbare Tuinbouwschool te Nijmegen, richting aanleg en onderhoud van tuinen. Aansluitend studeert hij aan de Middelbare Bosbouw en Cultuurtechnische School te Velp, richting cultuurtechniek. Vanaf 1990 werkt hij bij Arcadis als bodemkundige, bestekschrijver en toezichthouder op natuurtechnische werken. In 2000 wordt hij projectleider natuurontwikkeling en explosieven, en verantwoordelijke eindbeeld Floriade.

Melanie Koning en Vera van Kalsbeek

delta 49 23

Berichten Kandidaten staan te trappelen voor Floriade 2022

Het gebied Weerwater bij Almere. Mogelijk het decor van de Floriade 2022.

Terwijl de deuren van de Floriade 2012 nog moeten openen is de strijd om de Floriade 2022 al in alle hevigheid losgebarsten. Maar liefst zeven gebieden wilden het toneel zijn van de volgende wereldtuinbouwtentoonstelling: regio Rivierenland, Noord-Holland Noord, Coöperatie Flevoland gemeente Almere, Groningen, regio Boskoop, en gemeente Amsterdam. Op 1 februari heeft de Nederlandse Tuinbouwraad de vier laatstgenoemde kandidaten geselecteerd om hun ideeën

verder uit te werken in een bidbook. Almere wil zich met de mogelijke komst van de Floriade doorontwikkelen tot ‘Green City’ modelstad, waar het groenstedelijke karakter nog meer wordt benut. Groningen heeft voorgesteld om de Floriade 2022 te houden op het Suikerunieterrein. Gezond ouder worden, energie en watermanagement zijn thema’s die de gemeente op een unieke manier wil samenbrengen en verbinden. Regio Boskoop wil met de Floriade de regio ontwik-

kelen tot een voorbeeldgebied voor de tuinbouwsector en een goede balans vinden tussen wonen, werken en recreëren. Amsterdam is van plan om een minder traditionele Floriade te organiseren in Amsterdam Zuidoost, waarbij de thema’s stadstuinbouw en duurzaamheid centraal staan. Wie daadwerkelijk de felbegeerde Floriade mag gaan organiseren wordt 7 oktober bekend gemaakt. Bij het sluiten van de deuren van de Floriade in Venlo wordt het estafettestokje doorgegeven.

Symposium Groen en participatie Inrichting en beheer van de groene leefomgeving zonder bewoners erbij te betrekken is haast niet meer denkbaar. Soms is betrokkenheid nodig om van tevoren te weten wat bewoners van ideeën vinden of omdat de wens is ze te betrekken bij beheer en weer andere keren omdat bewoners zelf een plan voor iets groens hebben. Daarover gaat het symposium ‘Groen en participatie – een frisse blik’ op donderdagmiddag 8 maart van 13.30 tot 17.00 uur. Aan het woord komen twee gemeenten, Amersfoort en Alphen aan den

Rijn, die voorop lopen met hun aanpak van groene bewonersparticipatie. Vervolgens kunnen deelnemers in drie workshops zelf oefenen met werkvormen om participatie nieuw leven in te blazen. Dit symposium is bedoeld voor ontwerpers, beleidsmedewerkers, beheerders  en adviseurs op het gebied van groen en ruimtelijke ordening en wordt gehouden bij Hogeschool Van Hall Larenstein in Velp. De toegang is gratis. Hogeschool Van Hall Larenstein, Landwerk en VVA Larenstein orga-

niseren dit symposium naar aanleiding van het verschijnen van de publicaties ‘Bewoners maken het groen’ van Derk Jan Stobbelaar, ‘Participatie@groeneruimte’ van Frans van den Goorbergh en Juul Scheffers en ‘Boswachters en burgers’ van Roos van Doorn. Meer informatie over het symposium en deze publicaties vindt u op www.landwerk.nl/activiteiten. Voor contact: Judith Santegoets, Hogeschool Van Hall Larenstein, 026 3695817, judith.santegoets@ wur.nl

Gerrit Jeuring: opleidingsdirecteur a.i. ‘Vanaf 1 december ben ik voor de opleiding T&L tijdelijk opleidingsdirecteur. Die functie combineer ik met mijn directeurschap voor de opleiding Milieukunde van Van Hall Larenstein in Leeuwarden. Ik ben 54 jaar, getrouwd en heb drie kinderen in de leeftijd van 30, 27 en 27 (een tweeling). De afgelopen vier jaar was ik naast opleidingsdirecteur van Milieukunde ook opleidingsdirecteur van Life Sciences & Technology. Dat laatste is nu gestopt. Daarvoor heb ik bij de NHL-hogeschool gewerkt als hoofd van de afdeling Gezondheidszorg. Nadat ik in 1975 uitgeloot was

24 delta 49

voor de lerarenopleiding TEHATEX – ik wilde vreselijk graag leraar handenarbeid en tekenen worden – ben ik mijn carrière gestart in de zorg voor verstandelijk gehandicapten. Omdat het onder wijs bleef trekken, ben ik uiteindelijk na het behalen van 2e en 1e graad lerarenopleidingen te Nijmegen en Maastricht met veel plezier gaan werken in het HBO. Hoewel ik geen inhoudsdeskundige ben op het gebied van T&L, hoop ik mijn ervaring die ik bij andere opleidingen van Van Hall Larenstein en het HBO heb opgedaan, goed in te kunnen zetten voor studenten, medewerkers en het werkveld.

Binnenkort heb ik mijn eerste afspraak met de werkveldadviescommissie van T&L. De agenda voor de komende tijd zal voor het overgrote deel bepaald worden door de accreditatie van de opleiding. Dit zal voor ons de nodige energie vragen. In de keuzegids voor studenten kwam de opleiding als nummer 1 uit de bus. Wellicht een goed voorteken.’ Als u vragen hebt, ik ben bereikbaar via: [email protected]

Groen onderwijs op Floriade met Choices Het groene onderwijs heeft ook een plek op het Floriadeterrein. In de voorbeeldtuin ‘Choices’ wil ze vooral de samenwerking tussen de groene scholen en leerbedrijven van GOA Groen en binnen GOA Groen zelf tot uiting brengen. GOA Groen schreef voor de voorbeeldtuin een prijsvraag uit onder leerlingen van hoveniers- en groenvoorzienersopleidingen. Drie leerlingen die bij leerbedrijf BTL Realisatie werken –Thomas Pauwe, Keven van Ligten en Mitchel van Ginneken – maakten het winnende plan. Erik van der Velden van BTL Advies heeft hen gedurende het ontwerpproces begeleid en geadviseerd. ‘De jongens hebben veel vrije tijd besteed aan het reizen voor en het werken aan het plan, vaak tot in de late uurtjes en niet zelden met een patatje of een loempiaatje als avondmaaltijd. Maar het resultaat is beloond. De samenwerking heeft geleid tot het winnende ontwerp.’

De naam van de tuin ‘Choices’ is afgeleid van de vele keuzemomenten waar we dagelijks voor staan. Dit gegeven uit zich in de tuin in opsplitsende paden, waardoor bezoekers steeds weer een beslissing moet nemen. De paden monden uit in de themavelden ontwerp, plantenkennis en de Kids Corner, waar bezoekers kennismaken met de verschillende aspecten van het groene vak. Bijzonder aan het plan is de organisatie erachter. Zo sponsoren plantenkwekers de beplanting en werken groenvoorzieners samen om op tijd de voorbeeldtuin aan

te leggen. Hierbij zullen de drie leerlingen zelf ook hun steentje bijdragen in de aanleg van hun eigen ontwerp. Erik kijkt tevreden terug. ‘Fantastisch om samen met de leerlingen een ontwerp te ontwikkelen dat ook daadwerkelijk uitgevoerd wordt.’ Zeer onder de indruk was hij van hun motivatie. Jildert de Boer en Linda Gozeling De derdejaars studenten schreven dit bericht als opdracht voor het vak Literatuurstudie, waarbij in tweetallen de tuinen van de Floriade zijn geanalyseerd.

Priscilla Vrakking: docent communicatie ‘Vanaf september geef ik schriftelijke communicatie aan de eersteen tweedejaars. Na mijn studie Algemene Taalwetenschappen (UvA) heb ik gewerkt als materiaalontwikkelaar/docent NT2 (Nederlands als tweede taal). Met mijn gezin heb ik een aantal jaren in Luxemburg gewoond, waar ik trainingen Neder-

lands heb gegeven aan Franstalige Belgen, voornamelijk bankiers. Na terugkomst in Nederland ben ik het beroepsonderwijs ingerold. Momenteel heb ik ook een aanstelling bij het Rijn IJssel College. Ik wil graag met mijn lessen zo direct mogelijk aansluiten bij de opleiding, of het nu gaat om motor-

voertuigentechniek op het mbo of om de module Parkvernieuwing. De stof komt zo tot leven en is werkelijk op de praktijk gericht, zodat de studenten hiervan het nut inzien. Werken bij T&L voelde al snel heel vertrouwd. Ik heb enthousiaste en betrokken collega’s.’

Lezingen en workshops VVA De V VA organiseer t een lezing en diverse workshops. Kom op 8 maart (15.00 tot 16.30 uur) naar de lezing ‘Archeologie én een markt’ door Eva Kars, directeur van EARTH Integrated Archaeology. Zij gaat in op de plaats die archeologie inneemt in de commerciële mark, hoe archeologie toepasbaar is in nieuwe plannen en hoe de waarde is te behouden zonder stagnatie in

bouwprocessen. Het tijdstip is onder voorbehoud in verband met het symposium Groen en participatie op dezelfde dag. De lezing is voor iedereen toegankelijk en kosteloos. Op 15 maart (14.00 tot 16.30 uur) houdt Yvette Ruesen van Buro 36 de workshop ‘Baas over eigen inbox!’ (VVA-leden 35 euro en nietleden 75 euro) en op 29 maart

(14.00 tot 17.00 uur) de workshop ‘Getting Things Done’ (VVA-leden 55 euro en niet-leden 95 euro). Wegens succes van de workshop ‘Emotionele Intelligentie’ door Marc Doomernik van Verfrissende Blik wordt deze 5 april herhaald (VVA-leden 35 euro en niet-leden 75 euro). Aanmelding voor de workshops: info @ v va - larenstein.nl of 026 3695725.

delta 49 25

Minoren Het eerste semester van het vierde jaar vullen voltijdstudenten naar eigen idee in. De school biedt daarvoor een aantal studieprogramma’s aan, de zogenaamde minoren. Die zijn er in twee soorten: een inhoudelijke verdieping of kennisverbreding. Zo kan een T&L-student met bijvoorbeeld de afstudeerrichting Realisatie Tuin- en Landschapsinrichting ervoor kiezen een half jaar te gaan ontwerpen. Onderstaande stukken gaan respectievelijk over de minor Landschap en Verstedelijking en over de minor Stedelijke beplantingen.

Krimp op het platteland Danielle Gunnewijk, Robert Kruijt en Rick Arendsen hebben voor de minor Landschap en Verstedelijking in opdracht van de provincie Gelderland onderzoek gedaan naar de ruimtelijke en sociale gevolgen van krimp in plattelandsgemeenten. Hierbij leerden ze hoe je in een interactief proces omgaat met diverse partijen, zoals een opdrachtgever, belanghebbenden en bewoners. Voor het thema krimp voerden ze een casestudy uit voor de gemeente Bronckhorst, die bestaat uit de kern Steenderen met omliggende kernen Bronckhorst, Olburgen, Rha, Toldijk en Baak. In interviews en door het bijwonen van bewonersavonden vormden de studenten zich een beeld van de sociale samenhang in de dorpen en de belangen van de bewoners. Op basis hiervan heb-

26 delta 49

ben zij het karakter van het gebied opgetekend in een mindscape. Daarnaast stelden ze een aantal scenario’s op voor hoe om te gaan met krimp. De scenario’s stonden aan de basis van de discussie over de toekomst van het gebied. De uitkomsten van het onderzoek zijn verwerkt in twee rapportdelen. Het eerste deel richt zich op het projectgebied. Daarvoor is een visie en een masterplan opgesteld voor de omgang met krimp. Het vormt een inspiratiedocument voor de gemeente en de dorpsbelangenorganisaties. Het tweede deel behandelt algemene ontwerpprincipes voor hoe kan worden omgegaan met de ruimtelijke gevolgen van krimp in

plattelandsgemeenten. De principes zijn bedoeld voor de provincie als handreiking voor een aanpak in andere krimpgebieden.

Versterking van de bijenstand Voor de minor Stedelijke beplanting zijn acht vierdejaarsstudenten aan de slag gegaan met een concreet project. De imkerverenigingen in de omgeving van St. Isidorushoeve. nabij Haaksbergen in Twente, vroegen om dit project, omdat Nederland kampt met een sterke terugloop van de bijenpopulatie. Terwijl bijen van groot belang zijn; zij bestuiven een groot deel van onze voedselgewassen. De imkerverenigingen vroegen de studenten om kansen te ontwikkelen waarmee de bijenstand kan verbeteren.

De studenten keken niet alleen naar hoe de diversiteit aan drachtplanten is te vergroten, maar vooral naar hoe je mensen in de omgeving bewuster kunt maken van het probleem en wat zij eraan kunnen doen. De oplossingen die de studenten aandragen moeten tevens bijdragen aan de versterking van het Twentse landschap en de beleving ervan. Ze bedachten het concept ‘pronkstukken’, die op strategische plekken in het landschap zijn in te passen. De pronkstukken benadrukken verschillende typisch Twentse landschapselementen, zoals de boomgaard en microreliëf. De beplanting in de pronkstukken draagt bij aan de bevordering van een jaarronde dracht en de (bewustwording van)

biodiversiteit in het gebied. Voor het meer stedelijke Haaksbergen zien de studenten vooral kansen in educatie en recreatie in de vorm van bijvoorbeeld ‘stadslandbouw’. Ook hebben de studenten modellen ontwikkeld voor boerenerven in het landelijk gebied. Die versterken niet alleen het karakteristieke erf, maar voegen hier een ‘nieuw jasje’ aan toe: nieuwe beplantingssoorten die bijdragen aan de biodiversiteit. De studenten – Michiel van Boekel, Jelmar Brouwer, Sam Buitenhuis, Mark ter Hofte, Wendy Lenders, Gido van Lier, Paul Plambeck en Gilbert de Ronde – vonden het project een leerzame ervaring. Ze hebben veel geleerd over interne en externe samenwerking, communicatie en vakinhoud.

KIGO-projecten Derdejaarsstudenten van Hogeschool Van Hall Larenstein werken mee aan projecten van het lectoraat Groene leefomgeving van steden. Onder deze projecten vallen zogenoemde KIGOprojecten, afkomstig van de Groene Kennis Coöperatie. KIGO staat voor Kennisverspreiding en Innovatie in het Groene Onderwijs. Doel van deze projecten is om een brug te slaan tussen studenten, bestuurders en gebruikers van de (semi-)openbare ruimte. Studenten leren hoe ze in goede samenwerking met gebruikers en bestuurders een succesvolle buitenruimte kunnen creëren. De beschreven projecten zijn een greep uit de resultaten van het KIGO-project Groen in de stedelijke vernieuwing.

Participatieproject inrichting binnentuin Negen studenten van de richting management buitenruimte heb ben zich bezig gehouden met de inrichting van een binnentuin in de Arnhemse wijk Geitenkamp. De binnentuin hebben ze samen met de bewoners ontworpen, in opdracht van woningcorporatie Vivare. Eerst is uitgezocht onder welke randvoor waarden de binnentuin moet worden gerealiseerd. Daarnaast hebben ze inventarisaties en analyses uitgevoerd. Knelpunten lagen vooral op het technische vlak.

Zo vond op het talud uitspoeling plaats, kon het water niet gemakkelijk in de bodem wegzakken en moest rekening worden gehouden met de moeilijke toegankelijkheid. In samenwerking met Donkergroen en de projectleider van Vivare zijn oplossingen bedacht. Om de bewoners bij de inrichting van de binnentuin te betrekken is er een aantal keren contact geweest. Zo is er een kennismakingsmiddag en een workshop georganiseerd. Ook zijn de studenten de deuren langs gegaan met verschillende

gevraagd een offerte uit te brengen. ’t Wencop en Donkergroen gaan het eerste halfjaar van 2012 de binnentuin realiseren. De studenten – Lotte Broersma, Sander Crasborn, Marijke Hofstra, Robin Schatsbergen, Rik Schrijver, Abigail Wall, Tjeerd Warringa, Kirsten Welten en Leon Wiers – vonden het een zeer interessant en leerzaam project, waarbij ze veel praktijkkennis hebben opgedaan.

Bewoners actief voor park Bato’s Wijk Voor de richting management buitenruimte hebben tien studenten gewerkt aan een participatieproject voor het park Bato’s wijk in Oosterbeek. Het is een oud en statig park, met prachtige monumentale bomen. Een particulier heeft veel geld in het openbare park gestoken, om het op te laten knappen. Dat is gebeurd. Maar vanwege beperkte financiële middelen kan de gemeente het park alleen op sober beheren. De gemeente heeft de studenten gevraagd om omwonenden samen te brengen en deze actief te krijgen voor het beheer om zo het onderhoudsniveau te verhogen. De studenten staken de koppen bij elkaar en hebben samen met de gemeente een plan van aanpak opgesteld. Een van de eerste acties was een onderzoek naar de verschillende belangen van omwonenden. De studenten deden dit op een laagdrempelige manier; gewoon door met verse appeltaart langs de

deuren te gaan en informeel te vragen wat de appeltaartetende omwonenden met het park willen. Het was een succes! Om de meningen wat formeler te krijgen, is er een avond georganiseerd. De studenten gaven een presentatie over de historie van het park en presenteerden praktijkvoorbeelden van zelfbeheer. Om hun theorie kracht bij te zetten lieten ze twee gastsprekers uit Oosterbeek aan het woord. Die vertelden over hun zelfbeheerprojecten in de openbare ruimte. Na de presentaties was er ruimte om te praten over het park en hoe het beheer in elkaar gezet kan worden. Daarna ging de groep naar buiten voor een rondleiding met fakkels door het park. Bij vuurkorven discussiërden bewoners over stellingen als ‘Jongeren zorgen voor vernieling en overlast en mogen daarom niet in het park’. Rond de vuurkorven werd nagepraat onder het genot van een hapje en een drankje. Zo konden de studenten in een niet-officiële setting peilen of de bewoners bereid zijn om mee te helpen aan het onderhoud. Aan het einde van de avond hadden van de 22 bewoners zich er 16 opgegeven voor vrijwilligerswerk. Al met al een fantastisch resultaat, vinden de studenten Ellen te Boekhorst, Jan-Willem Crum, Marco Gerrits, Henriet Nijkamp, Hylke Pander, Bas Slijkerman, Jelle Steenbeek, Jorick van der Top, Martijn Vente en Xander Verweij.

modellen. Uiteindelijk hebben de studenten op basis van informatie van de bewoners een definitief ontwerp gemaakt en vervolgens technische tekeningen en een kostenraming. Vivare heeft twee aannemers

delta 49 27

Hogerop komen?

Wij kijken nergens meer vreemd van op

VERSADO Personeelsdiensten, de specialist in het plaatsen van tijdelijk of vast personeel in de Groen-, Cultuur- en Civieltechniek. Door jarenlange ervaring in deze sectoren heeft VERSADO een groot netwerk opgebouwd van zowel profit als non-profit organisaties en is daardoor één van de grootste aanbieders van banen in de Groen-, Cultuur- en Civieltechniek. Persoonlijk is bij ons het sleutelwoord. Streven naar de perfecte match tussen kandidaat en organisatie staat bij ons op nummer 1. Voor meer informatie en vacatures op MBO+ en HBO niveau

www.versado.nl VENLO 077 3512274 | SITTARD 046 4811884 | EINDHOVEN 088 7700700 | [email protected]

Hotel Venlo

Van harte welkom in ons nieuwe restaurant Een voortreffelijk onthaal in ontspannen sfeer

netverbinding en airconditioning. Hotelgasten

van A tot Z verzorgd met professionele onder-

staat u te wachten in het vier sterren Van der

sporten gratis bij de op loopafstand gelegen

steuning van onze medewerkers. Privé en zakelijk

Valk Hotel Venlo, gelegen in het Noord Lim-

sportschool van Fit for Free.

goed uitgerust! U bent bij ons van harte welkom.

burgse Maasduinen gebied met tevens toegang

Neemt u contact met ons op voor een vrijblijvende

tot Oost Brabant, Duitsland en in 2012 het Flo-

Het hotel biedt ongekende mogelijkheden voor het

riade terrein. In het voorjaar 2011 is het restau-

organiseren van een congres, seminar, vergadering

rant volledig vernieuwd. Een modieus interieur

of andersoortige bijeenkomst tot 300 personen.

met een knusse en huiselijke sfeer. Hotelgasten

Ook voor de organisatie van uw bedrijfsfeest of ju-

verblijven in één van de 149 comfortabele twee-

bileumbijeenkomst bent u bij Van der Valk Hotel

persoons hotelkamers met WI-FI en vaste inter-

Venlo aan het juiste adres. Uw bijeenkomst wordt

offerte en advies op maat.

149 Hotelrooms - 3 Boardrooms - 9 Meeting

rooms - Lunch & Dinner Free parking - WI-FI internet - Airconditioning - i Tourist Centre - Friends of Floriade 2012 - (E)-Bike Rental - Meetings & Events - Green Key Van der Valk Hotel Venlo - Nijmeegseweg 90 - 5916 PT Venlo - [email protected] T (31) 77 354 41 41 - www.hotelvenlo.com - twitter.com/hotelvenlo 1_1_VanDerValk_juni11.indd 1

20-09-11 13:37

Wat doe jij in de toekomst? BTL Advies is een architecten- en ingenieursbureau voor gedreven, creatieve en groene vakmensen. In onze kennisorganisatie werk je samen met Tuin- en Landschapsarchitecten, Beheeradviseurs, Ecologen en Technici in multidisciplinaire teams.

Zijn bomen jouw passie? Ben je geïntresseerd in boombeheer en boomverzorging? Dan zit je goed bij BTL Bomendienst. Onze dienstverlening varieert van onderzoek naar instandhouding van monumentale bomen, biologische groeiprocessen tot praktische groeiplaatsverbetering.

De medewerkers van BTL Realisatie steken graag de handen uit de mouwen! Vanuit een vijftiental vestigingen zorgen onze medewerkers voor een groen Nederland. Onze specialismen zijn Sport, Daktuinen en Spelen.

Kijk voor meer informatie op onze website www.btl.nl

Creating Floriade 2012 van duurzaamheidsambitie naar resultaat

De Floriade, dé grootste tuinbouwexpo ter wereld, vindt eens in de tien jaar plaats. In 2012 is de Floriade in Venlo. Het evenement zal naar verwachting miljoenen bezoekers trekken. ARCADIS legt het Floriadepark aan volgens een integrale aanpak waarin ook ontwerp, engineering en realisatie in één contract zijn opgenomen. Deze aanpak vraagt om een gedegen projectmanagement gericht op integratie, planning, kwaliteitsbewaking en risicobeheersing.

delta

Een bijzondere uitdaging is het ontwerp en de realisatie van de Floriade 2012 aan de hand van de Venlo-principes, geïnspireerd door de cradle-to-cradle-filosofie. De Floriade 2012 is een van de eerste grootschalige gebiedsontwikkelingen die volgens deze werkwijze is vorm gegeven. Na afloop van het evenement wordt het terrein doorontwikkeld voor een hoogwaardig en duurzaam businesspark: Venlo Greenpark, waar werk wordt gecombineerd met groen en ontspanning. www.arcadis.nl/floriade

Imagine the result

11-2064 adv creating floriade 2012.indd 1

Adverteren in Delta? [email protected]

12-01-12 15:50

Inspiratiebron voor tuinen landschapsinrichters

Hoe hoog ga jij klimmen?

Training & Consultancy is een zelfstandig onderdeel binnen Hogeschool Van Hall Larenstein waarbij zakelijke dienstverlening op het gebied van onderzoek, advies en trainingen voor derden worden aangeboden en uitgevoerd. Met ongeveer 15 werknemers wordt een breed scala van specialistische kennis en diensten aan overheid, semi-overheid, het bedrijfsleven, buurtwerk en particulieren aangeboden. Van Hall Larenstein Training & Consultancy is hét expertise centrum voor kennis op het gebied van Life Sciences, Integrale gebiedsontwikkeling, Dier en Landbouw & Management.

Unieke kwaliteit Hogeschool Van Hall Larenstein kent verschillende unieke opleidingen. Opleidingen op het gebied van dieren, natuurmanagement en architectuur van het landschap worden nergens in Nederland aangeboden. Dit brengt zeer specialistische expertise met zich mee. De nauwe banden met de hogeschool zorgen ervoor dat de bij de hogeschool aanwezige expertise snel en concreet ingezet kan worden. Voeg dit samen met de banden die Training & Consultancy onderhoud met het werkveld, met klantenkringen, met alumni, met gemeenten en met prominente mensen in het werkveld en je krijgt daarmee een waarborg voor kwaliteit, praktische kennis, ondernemend handelen en resultaatgerichtheid!

Een greep uit ons aanbod: Masteropleiding Professioneel Project- en Procesmanagement in land en water Opleiding Landelijk Vastgoed Geo-Informatica (ArcGIS 10) Adviseur Openbaar Groen Aanleg en beheer van sportvelden Stadsbomen etc.

Voor meer informatie kunt u ons iedere werkdag bereiken op telefoonnummer 026-3695640 of per mail: [email protected]. Kijk voor actuele informatie over onze cursussen/opleidingen op onze website

www.vanhall-larenstein.nl/tenc

Een groene ervaring Ben jij op zoek naar een uitdaging in het beroepenveld van Tuin- en landschapsinrichting? Of heb je al een mbo-diploma op het gebied van tuin- en landschapsinrichting en wil je hogerop? Volg dan de tweejarige Associate Degree Tuin- en landschapsinrichting in voltijd of in deeltijd. Je bent na twee jaar klaar voor de arbeidsmarkt. Eén dag in de week volg je lessen en thuis werk je verder aan opdrachten. Voor jou is het een uitdaging om parken, landgoederen en de openbare ruimte aantrekkelijker te maken. Creativiteit, vakkennis, organisatievermogen en doorzettingsvermogen zijn essentieel om deze opleiding af te ronden. Centrale thema’s binnen de opleiding zijn ontwerpen, techniek en beheer, beplanting, ecologie, stedenbouw en landschapsbouw. Het 2-jarige deeltijd hbo-traject, de Associate Degree, leidt op voor een specifiek functieprofiel. Je kunt kiezen voor assistent ontwerper/visualisator, assistent werkvoorbereider of beheerder openbare ruimte.

OPEN DAG za. 24 maart 2012 10.00 - 15.00 uur

Kijk op onze website voor meer informatie en meld je aan voor een meeloopdag of een open dag.

Associate Degree

Een Associate Degree is een nieuwe, landelijk en internationaal erkende, tweejarige hboopleiding, en maakt deel uit van de van hbo-bacheloropleiding. Qua niveau staat het AD-diploma tussen het mbo-4 en het hbo-bachelorsdiploma in. Omdat het studieprogramma goed aansluit op de arbeidsmarkt, maken afgestudeerden een goede kans op en een baan. Met een AD-diploma kun je bovendien direct, of na een paar jaar werkervaring, doorstromen naar de bacheloropleiding.