Amsterdam. Floriade 2022 Verbinden van productie en consumptie. Floriade nieuwe stijl Midden in bestaand stedelijk gebied

PLAN Amsterdam 04 | 2012

Floriade nieuwe stijl Midden in bestaand stedelijk gebied

Nieuwe symbiose van stad en land Floriade brengt tuinbouw de stad in

Blijvende betekenis en toegevoegde waarde Meer dan alleen een mooi park

04

16

20

Floriade 2022 Connecting production and consumption with English captions and summary

Floriade 2022 Verbinden van productie en consumptie

1 Amsterdam heeft vele bio­ logische markten waar voedsel uit de regio wordt verkocht. Foto: Edwin van Eis Amsterdam boasts many organic markets where food from the region is sold.

2021

2020

tuinbouw op de A9 horticulture on the A9

2019

groene loper green carpet

2018

2017

Staande Kas Vertical Greenhouse

2016

2015

flanken Bijlmerpark Bijlmerpark’s flanks

2014

duurzaam Amstel lll sustainable Amstel lll

2013

kaart De Floriade 2022 is gepland als een carré van vier keer een kilo­ meter in Zuidoost, gebaseerd op het bestaande gridsysteem. Kaart: MTD Landschaps­ architecten Floriade 2022 is laid out as a square of four times one kilo­ metre in Amsterdam-Southeast, based on the borough’s existing grid system.

2012

infographics Vanaf het moment dat de Floriade aan Amsterdam wordt toegewezen, wordt de erfenis van deze wereldtuinbouw­ tentoonstelling opgebouwd. Tekeningen: MTD Landschaps­ architecten Building up this World Horti­ cultural Expo’s legacy will begin from the moment the Floriade is awarded to Amsterdam.

Auteurs van dit nummer: Charlotte Buys Zef Hemel Susanne van Kooy

Tuinbouw terug in de stad Colofon PLAN Amsterdam is een uitgave van de Dienst Ruimtelijke Ordening (DRO) en geeft in acht themanummers per jaar informatie over ruimtelijke ontwikkelingen in de stad en de regio. DRO is een van de centrale diensten van de Gemeente Amsterdam en zorgt voor een samenhangende ruimtelijke ontwikkeling van stad en regio. De Dienst Ruimtelijke Ordening is onderdeel van de OntwikkelingsAlliantie van de Gemeente Amsterdam en werkt daarin intensief samen met de diensten Infrastructuur Verkeer en Vervoer, Economische Zaken, het Ontwikkelingsbedrijf, ProjectManagement Bureau en het Ingenieursbureau. (Eind)redactie en coördinatie Karin Borst, Juultje Joosten, Vincent Westzaan Vormgeving Beukers Scholma, Haarlem Hoofdbeeld cover Shirley Brandeis Kaarten en fotografie binnenwerk zie bijschrift Lithografie en druk Zwaan Printmedia, Wormerveer Vertaling Andrew May Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend. Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding van afbeeldingen of heeft u andere vragen, neem dan contact op met de redactie via planamsterdam@ dro.amsterdam.nl of 020 2551550. Een gratis abonnement is aan te vragen via [email protected]. Jaargang 18, nr 4, augustus 2012 Ook te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam In het vorige nummer van Plan Amsterdam over Zuidas is bij een aantal foto’s per abuis niet de fotograaf, maar uitsluitend de bron vermeld. Doriann Kransberg heeft in opdracht van Dienst Zuidas de foto’s gemaakt op pagina 3 (nr.1), 12 en 13 (nr. 1 t/m 4), 23 (nr. 11), 24 (nr. 1), 27 (nr. 4, 5, 7), 28 (nr. 9, 10, 11) en pagina 31 (nr. 2). De foto op pagina 27 (nr. 6) is gemaakt door Bas Uterwijk in opdracht van Dienst Zuidas.

1

Amsterdam heeft meervoudige ambities met haar inzending voor de Floriade 2022. Kern van het Amsterdamse bid is openheid: een open Floriade die integraal deel uitmaakt van de stad, en een open Floriade die samen met de stad, de regio en de tuinbouwsector zal worden vormgegeven. Met haar inzending beoogt Amsterdam een wereldtuinbouwtentoonstelling te organiseren die blijvend meerwaarde zal geven aan zowel de Nederlandse tuinbouwsector als de stad. Amsterdam wil tuinbouw terugbrengen naar de stad en zo voedselproductie en de stedeling weer nader tot elkaar brengen. Met de Floriade kan de hoofdstad een voortrekkersrol spelen in het wereldwijde voedselvraagstuk, en een positieve impuls geven aan de relatie tussen stad en land. Amsterdam brengt met de wereldtuinbouwtentoonstelling de tuinbouw ook op het netvlies van grote groepen jongeren die studeren in de stad. Als de Floriade naar Amsterdam komt in 2022, zullen we getuige zijn van een geheel nieuw type Floriade. Tuinbouw middenin een levendig stedelijk gebied waarbij maximaal gebruik wordt gemaakt van de aanwezigevoorzieningen. Een wereldtuinbouwtentoonstelling in een wereldstad waar de tuinbouw in al zijn facetten kan floreren, met volop ruimte voor nieuwe

04 | 2012

teelten en technieken zoals innovatieve oplossingen voor tuinbouw op de snelweg, langs het spoor en in leegstaande kantoren. Een Floriade in Amsterdam zal ook laten zien hoe groot de bijdrage van dit mondiale evenement kan zijn aan de ontwikkeling van stedelijk gebied. Amsterdam Zuidoost verbindt de Floriade aan de grootste fysieke opgaven van het stadsdeel, waardoor ze werkt als een ruimtelijke agenda en leidraad voor de komende jaren. Ook in sociaal-economische zin zal de wereldtuinbouwtentoonstelling van enorme meerwaarde zijn voor de stad en de sector. Ruimte voor de tuinbouwindustrie om te groeien en tegelijkertijd nieuwe mogelijkheden voor de Amsterdamse arbeidsmarkt. In deze Plan Amsterdam kunt u meer lezen over de Amsterdamse inzending voor de Floriade 2022. Over de stedenbouwkundige opzet van het plan, de manier waarop de stad dat samen met de sector, de regio en de stadsbewoners wil gaan uitwerken, het belang van een nieuwe relatie tussen stad en land en de blijvende betekenis van de wereldtuinbouw­ tentoonstelling voor stad en regio. De redactie

03

Floriade nieuwe stijl door Charlotte Buys [email protected]

Midden in bestaand stedelijk gebied De Amsterdamse Floriade is een Floriade nieuwe stijl. Een Floriade met als thema ‘tuinbouw in de stad’, want midden in een levendige stedelijke setting, gebruikmakend van de bestaande openbare ruimte, voorzieningen en infrastructuur. Het is ook een open Floriade, niet alleen omdat er geen hek omheen staat, maar ook open in zijn ontwikkeling. Als Amsterdam de kandidatuur binnensleept, dan zal de Floriade een katalysator zijn voor continu debat en continue innovatie, waarbij stedelingen, studenten, wetenschappers, ondernemers en tuinbouwbedrijven worden betrokken. Daarmee krijgt de wereldtentoonstelling nog voordat zij haar deuren opent een directe spin-off, tot op mondiaal niveau. 04

PLANAmsterdam

1 Het Floriadeterrein komt als een groen vierkant in Zuidoost te liggen. Kaart: MTD Landschaps­ architecten The Floriade site will be laid out as a rectangle of greenery in Zuidoost.

1

Het idee voor een Amsterdamse Floriade is ontsproten aan een gelukkige combinatie van gelijktijdige ontwikkelingen. De basis, zowel letterlijk als figuurlijk, wordt gevormd door het definitieve besluit over de ondertunneling van de Gaasperdammerweg, het deel van de A9 dat door Amsterdam Zuidoost loopt. Plotseling krijgt de hoofdstad nieuw land, met een lengte van 3,5 kilometer en een breedte van 200 tot 300 meter. Er liggen legio kansen, verplichtingen zelfs, omdat het onbenut laten van dit gebied tot verrommeling zou leiden. De ideale bestemming is een park dat van oost naar west twee groene scheggen

04 | 2012

aan elkaar koppelt. Het park slaat tevens een brug tussen de woongebieden aan weerszijden van de A9, die nu nog met hun rug naar de rijksweg staan. En er zijn mogelijkheden voor nieuwe woningbouw. Duurzame woningbouw met een nieuwe identiteit, gerelateerd aan een park nieuwe stijl waar bewoners hun eigen eten verbouwen en kunnen spelen en verpozen.

Productief park In die tijd, we spreken over 2009, studeren Minke Mulder en Claire Oude Aarninkhof af aan de Wage­ ningen Universiteit op hun onderzoek Croproad Park. >

05

2 De woonwijken Bijlmermeer en Gaasperdam, van elkaar gescheiden door de Gaasper­ dammerweg, zijn nu met de achterkanten naar dit deel van de A9 gericht. Beeld: DRO The Bijlmermeer and Gaasper­ dam residential districts, which are separated by Gaasperdammer­ weg, are currently oriented with their backs to this section of the A9.

3 Met de ondertunneling van de Gaasperdamerweg ontstaat de mogelijkheid voor woning­ bouw en de aanleg van een park als verbindende schakel. Beeld: DRO Encasing Gaasperdammerweg in a tunnel creates the opportu­ nity for residential development and to establish a park as a connecting link.

4 Minke Mulder en Claire Oude Aarninkhof brachten een Amsterdams areaal voor stadstuinbouw in kaart van 390 hectare waarmee bijna 60.000 mensen jaarlijks gevoed kunnen worden. Kaart: Mulder en Oude Aarninkhof Minke Mulder and Claire Oude Aarninkhof mapped out 390 hectares for urban horticulture in

2

3

Ze verrichtten hun studie onder begeleiding van Ingrid Duchhart van de leergroep landschapsarchitectuur van de universiteit van Wageningen en ondergetekende. Mulder en Oude Aarninkhof huldigen de opvatting dat de stedeling weer betrokken moet raken bij voedselproductie en de afstand tussen voedselproducent en -consument verkleind moet worden. Ze hebben zich verdiept in de mogelijkheid om op grote schaal voedsel in de stad te produceren en brengen een Amsterdams areaal in kaart van zo’n 390 ha, voldoende om jaarlijks bijna 60.000 mensen te voeden. Daaronder hangen ze een volledige beplantingslijst voor groente en fruit, dermate gedetailleerd en onderbouwd dat er een beplantingsplan mee kan worden opgesteld. In Zuidoost ontwerpen ze een productive urban agricultural park op het tunneldek van de A9, een ware schatkamer, met de potentie om naast recreatie, 10.000 mensen wekelijks te voorzien van een portie groenten en fruit.

Ontwikkelingen koppelen Geënthousiasmeerd door al deze mogelijkheden, worden de ideeën samengebracht in het programma

06

PLANAmsterdam

Groen & Blauw, waarin Stadsdeel Zuidoost zijn groenbeleid tot 2030 heeft vastgelegd. De ontvangst is positief, maar vanuit de Centrale Stad komt de boodschap dat pas na 2040 geld beschikbaar is voor nieuwe parken. De Dienst Ruimtelijke Ordening (DRO) gaat op zoek naar alternatieve manieren om de kansen te benutten. Geïnspireerd door de toekomstige Floriade in Venlo ontstaat de idee om de beoogde ontwikkelingen in Zuidoost te koppelen aan de organisatie van een wereldtuinbouwtentoonstelling. De Floriade geeft de ontwikkelingen een boost; na afloop van de Floriade ligt er een groen raamwerk waarin deze ingebed zijn. Er is echter een ‘maar’: Rijkswaterstaat, verantwoordelijk voor de bouw van de tunnel, ziet zich genoodzaakt te schuiven met de opleverdata. Naar achteren wel te verstaan. Conclusie van DRO: te veel onzekerheid, daar kunnen we geen Floriade op bouwen.

Wenkend perspectief Het plan voor de Floriade en de daarmee samen­ hangende ontwikkelingen verdwijnt onder in de spreekwoordelijke bureaula, totdat Emile Jaensch,

and around Amsterdam, enough to feed almost 60,000 people a year.

‘De basis van de Floriade wordt gevormd door de ondertunneling van de Gaasperdammerweg.’

4

portefeuillehouder Ruimtelijke Ordening van Zuidoost, de telefoon oppakt. Zijn boodschap: ‘Laten we nog een keer kijken wat mogelijk is. Ik heb hier mensen huilend op mijn spreekuur, omdat ze vrezen door de aanleg van de tunnel tien jaar in de rotzooi te zitten en hun huis niet kwijt te kunnen. Ze hebben een wenkend perspectief nodig. De Floriade is dat perspectief!’ Het plan komt weer op tafel en wordt opnieuw zorgvuldig bekeken. DRO stelt voor de spoorzone bij de Floriade te betrekken, samen met de aan­ grenzende bedrijventerreinen. De leegstaande kantoren kunnen op allerlei manieren worden benut. De ArenA Boulevard is een prachtig uitgaanscentrum. Daar zijn al de voorzieningen voorhanden die andere Floriades moeten bijbouwen. De ArenA zelf is het meest duurzame stadion van Nederland en exporteert haar kennis naar stadions over de hele wereld. Het Academisch Medisch Centrum (AMC) is een natuurlijke partner voor het thema voedsel en gezondheid, bedrijven als Cisco (ICT) en Ikea investeren in duurzaamheid en willen van daaruit eveneens deelnemen. Het gebied is bovendien uitstekend ontsloten door

de nabijheid van metro, trein, autosnelwegen en de luchthaven Schiphol.

Workshop Allemaal leuk en wel, reageert Jaensch, maar dit is een feestje voor bedrijven en niet voor bewoners. Er is inderdaad iets extra’s nodig, en dat wordt gevonden in het deel van het tunneldek van de A9 dat zeker op tijd klaar is. Toch is het nog steeds de vraag of het nu in kaart gebrachte gebied voldoende te bieden heeft voor een aantrekkelijke Floriade. DRO organiseert een workshop met deskundigen op het gebied van wereldtentoonstellingen, onder meer met MTD Landschapsarchitecten, die als ontwerpers bij de ontwikkeling van het bidboek betrokken zullen blijven. De reactie op de plannen is positief, op één punt na: Amsterdam heeft nu een T-vormige Floriade gecreëerd, maar mensen willen een rondje lopen. De verbindende schakel is het Bijlmerpark. Daarmee ontstaat een U. Een groene loper tussen ArenA Boulevard en park sluit de cirkel, of beter gezegd, het vierkant. >

04 | 2012

07

5 Station Bijlmer ArenA zal voor de meeste bezoekers van de Floriade het startpunt zijn. Foto: Edwin van Eis (bewerkt door MTD Landschaps­ architecten) Bijlmer ArenA station will be the starting point for most of the Floriade’s visitors.

‘Iconen fungeren als schakels tussen de themavelden Stad, Park, Nieuw Land en Bedrijven.’

5

Vier thema’s De ruimtelijke basisgedachte voor de Floriade 2022 is een carré van 4 keer 1 kilometer, op basis van het bestaande gridsysteem. Er worden vier thema’s onderscheiden: Stad, Park, Nieuw Land en Bedrijven, met als centraal thema stadstuinbouw. Stad en Park tonen met name de meer traditionele, recreatieve aspecten van de tuinbouwsector; bij Nieuw Land en Bedrijven ligt het accent op innovatieve teelten en technieken. Iconen, zowel bestaande als nieuwe, fungeren door hun beeld, programma en symboliek als schakels tussen de themavelden

Thema Stad We verplaatsen ons naar 2022 en maken een wandeling door de Floriade. Startpunt is Station Bijlmer ArenA en de nabijgelegen ArenA, een multifunctionele evenementenlocatie en icoon voor heel Amsterdam. Aan het Hoekenrodeplein staat het Nieuw Amsterdam­ gebouw, met in de plinten horeca, de ontvangstruimte en de box office voor de Floriade 2022. De cafés en

08

PLANAmsterdam

restaurants serveren, net als de overige horeca op de Floriade, groente en fruit die zijn geproduceerd in de kantoren van Amstel III en op het tunneldek van de A9. Het Hoekenrodeplein is de foyer van de Floriade: met veel verblijfskwaliteit dankzij banken, bloemen en bomen. Een plein dat bovendien ruimte biedt voor een feestje. Ten zuiden hiervan loopt richting Bijlmer Parktheater een groene, of beter gezegd fleurige loper, waar een keur aan sier- en bolgewassen toont wat de tuinbouwsector voor de stedelijke openbare ruimte in huis heeft. Via het Gulden Kruispad kan men het INGgebouw bezoeken, een monument van antroposofisch bouwen. De gevels van de appartementencomplexen aan het Gulden Kruispad zijn weelderig begroeid, de balkons zijn de hangende tuinen van Amsterdam. Voordat we bij het park aankomen, passeren we het Anton de Komplein. Daar wordt een weekmarkt gehouden, die met zijn rijke aanbod aan uitheemse tuinbouwproducten een weerspiegeling vormt van het eetpatroon van de ruim 140 nationaliteiten die Zuid>

6 Het hoofdthema van de Floriade is stadstuinbouw en valt uiteen in vier subthema’s: Stad, Park, Nieuw Land en Bedrijven. De Floriade loopt van de ArenA naar het Bijlmer Parktheater, via het Bijlmerpark richting het dek van de Gaas­ perdammerweg en tot slot naar het spoor en Amstel III. Tekening: MTD Landschaps­ architecten

The Floriade’s main theme is urban horticulture, divided into four sub-themes: City, Park, New Land and Enterprise. The Floriade runs from the ArenA stadium to the Bijlmer Parkthe­ ater, via the Bijlmerpark towards the roof of the Gaasperdammer­ weg tunnel, then to the railway and Amstel III.

6

04 | 2012

09

7 Het Bijlmer Parktheater vormt de schakel tussen de vel­ den ‘Stad’ en ‘Park’. In en bij het theater worden tijdens de Floriade lezingen en evenemen­ ten georganiseerd. Foto: Achmed Peroti The Bijlmer Parktheater consti­ tutes the link between the ‘City’ and ‘Park’ zones. Lectures and events will be organized in and

around this theatre during the Floriade. 8 Het centrale punt van de Floriade 2022 is de Staande Kas als Tuinbouwtoren voor de Food & Flowersector en als hoofdkantoor van de Neder­ landse tuinbouwsector. Tekening: MTD Landschap­s­ architecten

7

The central point of Floriade 2022 is the Vertical Greenhouse, as the ‘Horticulture Tower’ for the Food & Flower sector and as the Dutch horticulture sector’s headquarters.

8

oost telt. In 2022 staat naast het Bijlmer Parktheater ook een overdekte markthal. Een substantieel deel van het aanbod van de markten is afkomstig uit het Floriadegebied en omgeving.

Thema Park Het Bijlmer Parktheater aan het plein is de schakel tussen stad en park en een prettige locatie voor de inhoudelijke programmering van de Floriade, met lezingen en events. Het theatercafé is een rustpunt op de route. Direct naast het theater bevindt zich een openluchttheater of Bloementheater. We lopen het Bijlmerpark in, dat tussen 2008 en 2011 heringericht is in de Engelse landschapsstijl. De randen van het park zijn nog vrij. Nieuwe boomgroepen vormen vrijliggende groene kamers met

10

PLANAmsterdam

een omsloten karakter, waarbinnen de bezoeker de thematuinen en de paviljoens met landen- en stedenpresentaties aantreft. Het park zelf is een podium voor nieuwe groenvoorzieningen. Op de sportvelden in het midden van het park wordt invulling gegeven aan het thema gezondheid en beweging.

Thema Nieuw Land Aan het eind van het park ligt het tunneldek van de A9, in 2018 opgeleverd. Hier vormt de lange Liggende Kas de verbindende icoon; een grote organische dome over de Gaasperdammerweg heen, die aansluit op de aanwezige schooltuinen en de Gaasperplas aan de overzijde. De Liggende Kas is het nieuwe ‘Paleis van Volksvlijt’, waar smaken, geuren en kleuren uit alle landen te bewonderen zijn. Er zijn tropische kassen, er

9 Rond het Floriadeterrein bieden reeds bestaande voor­ zieningen een aanvullend programma. Kaart: MTD Landschaps­ architecten Existing amenities around the Floriade site offer a complemen­ tary programme.

9

worden tentoonstellingen georganiseerd en dagelijks vinden evenementen plaats voor kinderen en vol­wassenen. Het café-restaurant is een bruisende ontmoetingsplek, met een groot terras op de avondzon. De enorme tribune aan de westzijde heeft circa 2.500 zitplaatsen, voor theatrale manifestaties en optredens. Lang nadat de Floriade als wereldtentoonstelling zijn deuren heeft gesloten, blijft de Liggende Kas een trekpleister voor bezoekers uit de hele wereld. Aan deze kant van de Floriade bevindt zich tevens de ontsluiting voor bezoekers vanuit het Gooi. Op het nog niet in gebruik genomen tunneldek kan worden geparkeerd. Verrijdbare bomen en struiken en andere innovatieve groenoplossingen maken het parkeer­ terrein onderdeel van de Floriade. Aan de voet van de A9 zijn grote waterpartijen, met weelderige water-

04 | 2012

planten en vlonders met drijvende tuinen. Vanaf hier verzorgen ferry’s een verbinding met andere delen van het Floriadegebied. De kas biedt toegang tot het tunneldek. Op het langgerekte park worden in volle grond groente en fruit verbouwd, waarbij gebruik wordt gemaakt van de nieuwste technieken. Verder nu over het tunneldek richting spoor. Bij het raakpunt van A9 en spoor staat de tweede kas, ditmaal een verticaal ontwerp. De Staande Kas biedt vanuit zijn restaurant op zeventig meter hoogte vrij zicht op Schiphol, de Amsterdamse binnenstad en het Noordzeekanaal. Het is de belangrijkste icoon van de Floriade 2022, de Tuinbouwtoren voor de Food & Flowersector, het hoofdkantoor en visitekaartje van de Nederlandse tuinbouwsector, die >

11

10 Schematische weergave van de infrastructuur binnen het Floriadeterein. Tekening: MTD Landschaps­ architecten Diagram of Floriade’s infra­ structure 11 Infrastructuur in en rond het gebied van de Floriade. Tekening: MTD Landschaps­ architecten

Infrastructure around the Floriade site. 12 De afsluitbare delen van de Floriade 2022. Tekening: MTD Landschaps­ architecten The securable sections of the Floriade 2022 site.

10

11

in 2012 nog zo node werden gemist. De Tuinbouw­ toren herbergt expositie-, conferentie- en ontvangstruimtes met een mondiale uitstraling.

Thema Bedrijven Vanaf de Staande Kas bereiken we via een onderdoorgang in de spoordijk het themaveld Bedrijven, dat tussen de ArenA-Boulevard en AMC ligt. Het spoor­ talud is ingezaaid en beplant met bloemen, bolgewassen en fruit- en notenbomen. Ook in deze parkachtige zone is plaats voor paviljoens. In de kantoorgebouwen van Amstel III, nu een bedrijvenpark in transformatie, bevinden zich voorbeelden van vernieuwende high tech tuinbouw, met bedrijven zoals Plants-Lab die door innovatieve teelt het Floriadeprogramma onderbouwen.

Een open Floriade

Satellieten De spoorzone en daarmee het carré eindigt bij station Amsterdam Bijlmer ArenA, aan de kant van de ArenA-Boulevard. Hier kan de bezoeker nog langer verblijven. De ervaring in Venlo leert dat er vaak een arrangement aan de Floriade wordt gekoppeld. De directe nabijheid van zoveel bestaande voorzieningen en entertainment, de ‘satellieten’ die een complementair programma bieden, is daarom een sterk element van

12

het Amsterdamse concept. Aan de ArenA-Boulevard, nu al goed voor 10 miljoen bezoekers per jaar, staan de megabioscoop van Pathé, twee grote concert­ zalen, de studio’s van Endemol en de Arena zelf, waar behalve voetbalwedstrijden uiteenlopende evenementen plaatsvinden. Het recreatiegebied de Gaasperplas, een voormalige Floriadegebied met strand, horeca sauna en hotel, is vlakbij. Gezond eten en leven zijn thema’s die aan bod komen in het AMC, in de vorm van tentoonstellingen, symposia en activiteiten. De Floriade biedt haar bezoekers ook een excursie naar de veiling in Aalsmeer en naar Seedvalley in Noord-Holland Noord. En er zijn nog meer satellieten, zoals de Amsterdamse binnenstad, Ouderkerk aan de Amstel en Waterland.

PLANAmsterdam

De Amsterdamse Floriade is een Floriade nieuwe stijl omdat het in meerdere opzichten een open Floriade is. Omdat er geen hek omheen staat en ze deel uitmaakt van de bestaande stad, maar ook omdat iedereen kan meepraten en meedenken over de invulling ervan. Bewoners, ondernemers, studenten, wetenschappers en uiteraard de tuinbouwbedrijven; ze worden uitgenodigd om actief te participeren. De reacties zijn enthousiast, het concept van de Floriade

‘Het Floriadegebied is uitstekend ontsloten door de nabijheid van metro, trein, snelwegen en Schiphol.’

12

maakt veel energie los. Greenport Noord-Holland Noord en Greenport Aalsmeer zijn al actief betrokken, bewoners en bedrijven komen met legio ideeën. Ook internationaal is belangstelling voor het innovatieve concept. Het bestuur van het New Yorkse Battery Park liet na een presentatie weten graag mee te willen werken aan het eerste ‘event’ dat Amsterdam in het kader van de ontwikkeling van de Floriade organiseert.

Permanent debat In een open-source-ontwikkelingsproces werkt de stad geleidelijk het eindbeeld van de Floriade uit. Elk jaar leren we van wat we hebben gedaan, kijken we naar actuele ontwikkelingen en zetten we een volgende stap in de uitvoering. Dit gebeurt in een permanent en gemeenschappelijk debat op verschillende niveaus: stedelijk, regionaal, landelijk en mondiaal. Een debat over duurzame stedelijke ontwikkeling, voedselproductie, innovatie in de tuinbouw en nieuwe financieringsvormen, en het vinden van cross overs daartussen. Daardoor krijgt de Floriade in de jaren voor de opening een directe spin-off. De tuinbouwsector vindt een stedelijk podium voor innovatie. Tevens wordt het imago van deze voor de Nederlandse economie zo belangrijke tak van

04 | 2012

sport opgevijzeld. Het onderwijs participeert, kennisontwikkeling wordt gestimuleerd. De initiatieven op het gebied van stadstuinbouw worden gebundeld en krijgen een boost. Daarnaast wordt de Floriade onderdeel van het transformatieproces waar Amsterdam Zuidoost in verkeert; andersom geeft de veranderende stad gestalte aan de Floriade. En niet te vergeten, de Floriade is behalve een vehikel voor economische en stedelijke ontwikkeling, voor stadslandbouw en voor onderwijs, ook een middel om de transitie naar een smart city verder vorm te geven. De ervaring die Amsterdam gaandeweg opdoet met de uitwerking van de Floriade nieuwe stijl, kunnen we delen met de zeven Europese hoofdsteden waarmee de stad samenwerkt aan de energietransitie. De Floriade kan al vanaf het moment van toe­wijzing deel uitmaken van de samenleving. De samenleving zal van de Floriade profiteren en haar winst teruggeven aan de Floriade. En Zuidoost krijgt waar de bestuurder om vroeg: een wenkend perspectief.

13

Nieuwe symbiose van stad en land door Zef Hemel [email protected]

Floriade brengt tuinbouw de stad in Wie een cirkel van circa veertig kilometer rond de hoofdstad trekt, komt daar­ binnen hoofdzakelijk land- en tuinbouwgrond tegen. Bloemen en planten in Aalsmeer, bloembollen in de binnenduinrand en de Flevopolders, melkveehouderij in Waterland, zaadveredeling en pootaardappelen in Westfriesland, groenten en graan in de droogmakerijen. Het is alsof er geen grote stad bestaat.

Omvang, intensiteit en innovatie van al die agrarische activiteiten hielden ooit nauw verband met de nabijheid van Amsterdam. De hongerige stedelijke bevolking moest dagelijks worden gevoed. Dagvers voedsel werd vanwege het ontbreken van vrieshuizen en als gevolg van de dominantie van water over relatief korte afstanden aangevoerd. Stad en land waren op elkaar aangewezen. Het Amsterdamse voedsel komt nu van ver. Stad en land zijn van elkaar vervreemd geraakt. Ooit leefden ze echter in een nauwe symbiose. Maar die tijd komt misschien wel weer terug. Met de Floriade van 2022.

Korte lijnen tussen stad en land Tot midden twintigste eeuw werd Amsterdam nog overwegend bevoorraad met voedsel, dieren, bloemen, planten en eieren uit haar directe omgeving. Wegen en bruggen ontbraken, transport ging hoofdzakelijk over water. Platte boerenschuiten voeren ’s nachts de stad in door de grachten, hun weg zoekend naar de vele dagmarkten in verschillende buurten. Daarin kwam eind negentiende eeuw verandering met de komst van de zogenaamde ‘Appeltjesmarkt’ ter hoogte van de Elandsgracht, waar de overslag voortaan centraal werd geregeld. Nog verder westwaarts bevonden zich de zogenaamde ‘slatuintjes’. Die werden later weliswaar opgeofferd aan de Westelijke Tuinsteden, maar de nieuwe gemeentelijke tuinbouwgebieden van Sloten en de Middenveldse Akerpolder kwamen ervoor in de plaats.

Meer tuinbouwgrond Een gemeentelijke commissie bepaalde in 1932 dat circa 540 hectare tuinbouwgrond moest worden toegevoegd om de voedselproductie van de stad veilig te

1

14

PLANAmsterdam

1 Bij de Centrale Markthallen uit 1934 werden via het water groenten en fruit uit de om­ geving aangevoerd. Nu wordt dit terrein van Food Center Amsterdam naast groothandels­ terrein ook een gebied met woningbouw. Foto: Aerophoto Schiphol BV Vegetables and fruit from the surrounding area were shipped to the Central Market Halls

dating from 1934 via waterways. Besides serving as a wholesale centre, the precincts of Food Center Amsterdam, the former Central Market, will soon include residential development. 2 Langs het Slatuinenpad, nu de Willem de Zwijgerlaan, verbouwden bewoners groenten in hun tuin. Deze ‘slatuintjes’ moesten later plaats maken

voor de Westelijke Tuinsteden. Tekening: Stadsarchief Amsterdam Local residents used to cultivate vegetables in their gardens along the ‘Salad Gardens Path’, now the Willem de Zwijgerlaan. In the mid 20th century these salad gardens had to make way for the Western Garden Suburbs.

2

stellen. De Grote Markthallen in West, opvolger van de Appeltjesmarkt, kregen in 1934 nog ruime insteekhavens voor aanvoer van groenten en fruit over het water, uit de directe omgeving. Het meest opvallend echter waren de omvangrijke complexen volks- en schoolwerktuinen die na de Eerste Wereldoorlog en in de jaren na de Beurskrach van 1929 zelfvoorzienendheid onder de arbeiders­ bevolking stimuleerden. Het eerste volkstuinen­ complex werd gevestigd in Noord. Daar opende koningin Wilhelmina in 1919 complex ‘Buitenzorg’ ten zuiden van het Vliegenbos. De koningin kreeg er een eigen huisje.

04| 2012

Het Algemeen Uitbreidingsplan van 1935 bracht orde in al deze stedelijke voedselcomplexen en reeg ze naar het voorbeeld van Frankfurt am Main aaneen tot een imposante groenstructuur die de nieuwe stadsvorm omhulde. Nog eens 180.000 hectare vruchtbare landbouwgrond zou worden toegevoegd aan de Amsterdamse regio na afronding van de Zuiderzeewerken. Het besluit in 1918 van de Nederlandse regering om met deze droogleggingswerken te beginnen, had niet alleen zoetwatervoorziening en bescherming tegen hoog water als doel, maar ook zelfvoorzienendheid in de productie van voedsel. Nog vers in het geheugen lag >

15

3 In het Algemeen Uitbrei­ dingsplan van 1935 speelden groen en water een grote rol waardoor de stad een groen­ structuur kreeg. Kaart: Stadsarchief Amsterdam Greenery and water were key components of the 1935 General Extension Plan, giving the city a structured network of green spaces.

4 Tot en met de Tweede Wereldoorlog hadden veel mensen een volkstuin vanwege voedselgebrek. Tegenwoordig heeft de volkstuin meer een recreatieve functie. Foto: Niek Bosch Before and during the Second World War, many people kept allotments because of food shortages. Nowadays allotment

gardens fulfil a more recreational function. 5 In 1930 was de Wieringer­ meer als onderdeel van de Zuiderzeewerken ingepolderd. De polder werd grotendeels gebruikt voor landbouw. Foto: Noord-Hollands Archief In 1930 the Wieringermeer flood plain was reclaimed as

part of the Zuiderzee Works. The resulting polder was primarily used for agriculture.

4

3

5

16

PLANAmsterdam

6 Amsterdam kreeg in 1905 haar eerste vrieshuis om voldoende ruimte te hebben voor de opslag van vers voedsel. Foto: Stadsarchief Amsterdam Amsterdam’s first cold-storage warehouse was realized in 1905, to provide sufficient space to store fresh food.

‘Het systeem van regionale zelfvoorziening werd na de Tweede Wereldoorlog in amper twee decennia bijna volledig ondergraven.’

6

het zogenaamde ‘Aardappeloproer’ in de Jordaan, toen een schip met aardappelen voor het leger in de Prinsengracht werd geplunderd door vrouwen en kinderen. De stedelijke bevolking leed honger, ondanks de neutraliteit. Amsterdam zou zich vanaf eind jaren dertig intensief met de inrichting van de IJsselmeerpolders bemoeien.

Einde regionale zelfvoorziening Dit hele systeem van regionale zelfvoorziening werd na de Tweede Wereldoorlog in amper twee decennia bijna volledig ondergraven. Aan de basis ervan lagen in de eerste plaats technische ontwikkelingen. Vrieshuizen maakten het mogelijk om voedsel lang te bewaren. De eerste verscheen in Amsterdam pas in 1905. Dankzij nieuwe transportmiddelen met dalende transportkosten kon voedsel goedkoop over grote afstanden worden vervoerd. Verder was er de opkomst van de voedingsmiddelenindustrie in Zaanstad en de supermarkten, waardoor nieuwe, moderne eet­ patronen in de steden manifest werden. De industriële productie aan land- en tuinbouwzijde ten slotte betekende grootschalige productie tegen een zeer lage prijs. Van bepaalde gewassen zoals komkommers, tomaten en paprika’s werd Nederland een grote exporteur.

04 | 2012

Tegelijkertijd resulteerde de veranderende bevolkingssamenstelling van Amsterdam in een veelheid van keukens die de import van niet-inheemse ingrediënten vereiste omdat deze in Nederland niet kunnen worden geteeld. Terwijl Amsterdam in bevolking en in oppervlak groeide, groeide ook de agrarische productie in en rond de stad, maar beide hadden steeds minder met elkaar te maken. De tuinbouwgebieden in NieuwWest werden begin jaren dertig al vervangen door tuinbouwcomplexen op grotere afstand van de stad, ten zuiden van Amstelveen en ten oosten van Almere. Die agrarische productie in de nabijheid van de groeiende agglomeratie heeft echter weinig meer met een regionale voedselketen te maken. Zo’n voedselketen bestaat ook eigenlijk niet meer. Het duidelijkste bewijs daarvan is de staat waarin het Food Center Amsterdam momenteel verkeert. Slechts een deel van de bedrijven is daar nog op de Amsterdamse regio georiënteerd. Na jaren discussie en twijfel over opheffing of verplaatsing wordt deze eindelijk geherstructureerd. Een deel van het terrein zal bestemd worden voor woningbouw, een deel blijft groot­ handelsterrein, maar zal die rol alleen spelen voor de zogenaamde ‘buikbedrijven’, bedrijven die >

17

7

rechtstreeks leveren aan de stad. De exportgerichte bedrijven zullen het veld moeten ruimen.

Regionale voedselstrategie De introductie van een regionale voedselstrategie in Amsterdam en omstreken dateert van 2006. De strategie beoogde de opbouw van een nieuwe regionale voedselketen met als doel beter voedsel te krijgen, gezondere eetpatronen te ontwikkelen, en het voedsel te democratiseren door meer kennis en invloed van gewone stedelingen. Zorgen over verschijnselen van obesitas onder de Amsterdamse jeugd, de opmars van fastfood, het kwakkelende Food Center Amsterdam en het verlies van ooit gezonde boerenbedrijven in de directe omgeving van de stad waren evenzovele aanleidingen. Voorbeeld voor Amsterdam waren de recente voedselstrategieën van New York en Londen. De strategie was er een van verbinden en inspireren. Tientallen bedrijven en instellingen onder de rook van de hoofdstad die zochten naar een alternatieve keten, sloten zich bij het Amsterdamse initiatief aan. Stedelijke netwerken en naar vernieuwing strevende agrarische marktpartijen uit het ommeland leerden elkaar op bijeenkomsten kennen. Als aanjager voor publieke belangstelling en bewustwording dienden

18

PLANAmsterdam

bezoeken van schoolklassen aan boerderijen in de omgeving en proefprojecten met lunches op basisscholen, schoolkantines en bedrijfsrestaurants. De drive was vooral positief. Veel aandacht ging uit naar streek- en seizoensproducten met een duurzame herkomst, smaak stond daarbij vanzelfsprekend centraal. Voedsel bleek een sterk sociaal bindmiddel, en ook de culturele betekenis van voedsel werd via de voedselstrategie als het ware herontdekt. In een geïndividualiseerde grootstedelijke samenleving is dit laatste een vreemde gewaarwording, maar begrijpelijk is het wel.

Toegang tot voedsel Nog nooit is voedsel zo goedkoop, overdadig, alomtegenwoordig en gemakkelijk te consumeren geweest. Sommige gewoonten rond voedsel zijn daardoor op de achtergrond geraakt. Anders gezegd, veel mensen moeten nog aan de permanente toestand van overvloed wennen. De voedselstrategie mondde na drie jaar ‘Proeftuin Amsterdam’ uit in de aanwijzing van Amsterdam in 2009 als ‘Hoofdstad van de Smaak’. Een jaar lang stond gezond en smaakvol Amsterdams voedsel en zijn grote culturele betekenis in de schijnwerpers.

7 Vanaf de jaren dertig werden op grote afstand van de stad tuinbouwcomplexen gebouwd. Foto: Greenport Aalsmeer Since the 1930s, market garden­ ing complexes have been estab­ lished at a considerable distance from the city.

bestemming in de vorm van een moestuin. Foto: DRO Local residents sometimes give an undeveloped tract of land a new temporary purpose as a vegetable garden.

8 Omwonenden geven een braakliggend stuk grond soms een nieuwe tijdelijke

later publiceerde de Britse Caroline Steel haar ‘Hungry City’. Haar aansporing: “Get political about food!” werd overal opgevolgd.

8

Terwijl de voedselstrategie aansloeg, ging op 15 september 2008 de financiële gigant Lehman Brothers in New York failliet. De financiële crisis die daarop wereldwijd uitbrak trof uiteindelijk vooral Europa en zet op dit moment de toekomst van de euro onder druk. De moestuin die Michelle Obama samen met schoolkinderen in maart 2009 rond het Witte Huis aanlegde, genoot ineens opvallende publicitaire belangstelling. Zelfvoorziening, je eigen voedsel verbouwen en gezond eten waren ineens geen luxe welvaartsthema’s meer, maar kwamen in het licht te staan van de economische crisis. LaDonna Redmond, zwarte activiste uit de getto’s van Chicago, sprak eind september 2009 in Amsterdam op het congres ‘Tomorrow’ in de Westergasfabriek indringend over het gemak waarmee de stedelijke jeugd in Amerika wapens en munitie kan kopen, veel gemakkelijker dan het kopen van vers fruit. Haar pleidooi voor een ‘Soul food system’ (Sustainable, Organic, Urban and Local) sloeg aan. De Londense voedseldeskundige Tim Lang onderbouwde bij diezelfde gelegenheid zijn stelling dat als wij ons voedingspatroon zouden aanpassen, de ecologische voetafdruk van steden zou halveren. “If Wibaut came back he would re-install local foodmarkets.” Enkele maanden

04 | 2012

Op braakliggende gronden waar projectontwikkelaars hun bouwactiviteiten staakten, namen burgers het heft in eigen hand. Hun initiatief om samen tijdelijke moestuinen te beginnen was deels spontaan, uit enthousiasme geboren, deels leek het een protest tegen gangbare voedselpraktijken. In Amsterdam kregen de stedelijke ‘farmers markets’ met hun nadruk op ‘organic food’ navolging in vele nieuwe lokale markten waar vers, biologisch voedsel uit de regio wordt verhandeld. Kunstenaars begonnen groene experimenten met bewoners in de herstructureringswijken, zoals ‘De kok, de kweker en zijn vrouw en hun buurman’ van Marjetica Potrc en Wilde Westen in Nieuw-West in 2009. Deze spontane beweging van onderop in de hoofdstad en elders, eerst nog mee­ warig bekeken door ervaren voedseldeskundigen die de ratio erin misten, lijkt het begin van een nieuw gesprek over stedelijkheid, groen, duurzaamheid, voedsel en water. In die gesprekken verschijnen nu ook ideeën over daktuinen, bijenteelt, verticale landbouw en ‘sla uit je kantoortuin’.

Nieuwe symbiose stad en land Amsterdam lijkt zich op te maken voor een ingrijpende herdefinitie van haar verhouding tot de land- en tuinbouwsector in haar omgeving. De vervreemding tussen stad en land die de afgelopen decennia heeft plaatsgevonden als gevolg van tal van technologische innovaties in de land- en tuinbouwsector lijkt althans door sommige stedelingen niet langer te worden geaccepteerd. Wat ervoor in de plaats komt weten we nog niet. Eén ding is zeker. Een nieuwe symbiose ligt in het verschiet. Een grootstedelijke Floriade in Amsterdam in 2022 zou daarin opheldering kunnen verschaffen. Hoe? Door de hele tuinbouwsector letterlijk de metropool in te trekken, door een gesprek te beginnen over stedelijkheid, groen, duurzaamheid, voedsel, energie en water, door de tuinbouw weer zichtbaar te maken, door naar een nieuwe verbinding te zoeken tussen voedsel, planten, zaden, bollen, bomen, schoonheid en kunst.

19

Blijvende betekenis en toegevoegde waarde door Susanne van Kooy [email protected]

Meer dan alleen een mooi park Op 7 oktober 2012, de slotdag van de Floriade in Venlo, maakt de Tuinbouwraad bekend waar de Floriade in 2022 zal plaatsvinden. Dan weten we of Amsterdam voor de derde keer in de geschiedenis het podium wordt voor de Floriade. In 1972 vond de Floriade plaats in het huidige Amstelpark en het Beatrixpark. Het Gaasperpark in Zuidoost was in 1982 plaats van handeling

20

PLANAmsterdam

Voor 2022 is de blik opnieuw gericht op Zuidoost: de Floriade is gepland in het centrum van het stadsdeel in uitgaans- en winkelgebied ArenAPoort, het gerenoveerde Bijlmerpark, het toekomstige dek van de A9 en het kantorenpark Amstel III. Wat kan de Floriade betekenen voor Amsterdam, dat toch niet bij uitstek in een tuinbouwregio ligt? Het antwoord ligt besloten in de nalatenschap van de vorige twee tuinbouwtentoonstellingen die in de hoofdstad plaats­ vonden en in de ruimtelijke kenmerken en opgaven van de beoogde locatie.

Speelse toevoegingen uit 1972 De Floriade ‘Amsterdam 1972’ is de grootste en drukste tuinbouwtentoonstelling die ooit ter wereld werd gehouden. Met 700.000 m2 natuur midden in de Randstad, elf tentoonstellingen in 12.000 m2 Amstelhal, een ongekende overdaad aan educatief materiaal en speelse evenementen in een architectuur die grote indruk maakte op de bezoekers. Circa 4,5 miljoen mensen bezochten van maart tot oktober 1972 de Amsterdamse Floriade. In het Amstelpark zijn veel sporen te vinden van de Floriade uit 1972: het treintje, de grote speeltuin, het doolhof, de midgetgolfbaan, het rosarium, kassen, de Rododendronvallei, de oranjerie en Het Glazen Huis. Volgens een recensent van de Recensiekoning is de kracht van het huidige Amstelpark direct terug te voeren op de ingrediënten die er tijdens de Floriade zijn ingestopt: “Wat een Floriade of een wereld­ tentoonstelling een beetje ongemakkelijk maakt, zijn de nieuwheid, de geforceerde hoeveelheid en diversiteit. Alsof je naar een bioscoop gaat en drie uur

1 Veel voorzieningen die in het Amstelpark zijn aangelegd voor de Floriade 1972, zoals de oranjerie, zijn nog steeds in gebruik. Foto: Stadsdeel Zuid Many of the facilities that were laid out in the Amstelpark for the 1972 Floriade, such as the orangery, are still in use.

2 De toevoegingen van de Floriade uit 1982 zijn niet meer aanwezig in het Gaasperpark, dat destijds speciaal voor de Floriade is aangelegd. Foto: Stadsdeel Zuidoost The additions for the 1982 Floriade are no longer evident in the Gaasperpark, which was specially created for the event.

1

2

trailers voorgeschoteld krijgt met 2-, 3- en 4D-effecten. Maar het Amstelpark heeft in veertig jaar tijd kunnen samensmelten tot één film, die je het liefst nog vaak opnieuw wilt zien.” (7 juni 2012, recensiekoning.nl)

Landschappelijke contouren uit 1982 Waar de nalatenschap van de Floriade in het Amstelpark bestaat uit de speelse toevoegingen uit de Floriade, kenmerkt het Gaasperpark zich oppervlakkig bezien door de herinnering aan wat er ooit was. De landschappelijke contouren van de Floriade zijn behouden, maar daarbinnen heeft de ‘natuur’ vrij spel gekregen. Of dat een schamele of waardevolle erfenis is, hangt af van het perspectief van de beschouwer: het Gaasperpark is óf een gekoesterde natuurlijke plek in de stad óf een plek die haar recreatieve potentie niet waarmaakt. Wat wel direct is terug te voeren op de aanwezigheid van de Floriade is de opening van de Gaasperdammer­weg in 1982. De Gaasperdammerweg kan anno 2012 wel eens de belangrijkste erfenis van de Floriade ‘Amsterdam 1982’ zijn.

Gaasperdammerweg als kans In het midden van de jaren negentig bleek dat de Gaasperdammerweg onvoldoende capaciteit had. Een verkeersinfarct dreigde en de ontsluiting van Almere kwam onder druk te staan. Extra wegen­

04 | 2012

capaciteit was nodig. De meningen over de juiste oplossing waren sterk verdeeld; tien jaar lang is de weg die Schiphol, Amsterdam en Almere verbindt, onderwerp van discussie. Op 2 mei 2005 valt het besluit: de bestaande A9 wordt verbreed. Om de nadelige gevolgen hiervan voor de bewoners van Zuidoost te beperken, wordt de Gaasperdammerweg half verdiept. Dit besluit legt de kiem van de droom voor een nieuwe Floriade in Zuidoost. De Gaasperdammerweg vormt nu een barrière tussen de woonwijken Bijlmermeer en Gaasperdam. Ook hakt de weg het grootste aansluitende binnenstedelijke groengebied in Amsterdam, de Parkenwig, in tweeën. De overkapping van de A9 biedt de kans om hier verandering in te brengen. Het plan is om het dek een groene inrichting te geven die groengebied Parkenwig daadwerkelijk tot één samenhangend geheel maakt. In 2009 zorgt het onderzoek Croproad Park: a productive urban landscape on top of motorway A9 voor een nieuwe impuls. Dit afstudeeronderzoek van Minke Mulder en Claire Oude Aarninkhof van de Wageningen Universiteit wordt beloond met nominaties en de derde prijs van de StedenbouwNUprijsvraag 2010 én zorgt ervoor dat Amsterdam het plan wil realiseren in de vorm van een Floriade op het >

21

3 Met een groene inrichting van het dek van de Gaasper­ dammerweg smeedt dit deel van de A9 het groengebied Parkenwig tot een geheel. Bron: DRO With greenery covering the roof over Gaasperdammerweg, this section of the A9 forges the ‘Parks Wedge’ green zone into a unified whole.

‘De transformatieopgaven voor Zuidoost vallen samen met de wensen en eisen die worden gesteld aan de Floriade.’

3

tunneldek. De nalatenschap van de Floriade 1982 krijgt hiermee een nieuwe wending.

Agenda voor transformatie Kan de Floriade plaatsvinden als de overkapping van de A9 nog niet helemaal is afgerond? Met deze vraag wordt de Floriade-ambitie in 2011 opnieuw opgepakt. De vraag leidt tot een aanscherping van de betekenis van de Floriade voor Zuidoost. De opgaven voor Amsterdam Zuidoost op de lange termijn zijn vastgelegd in de Structuurvisie Amsterdam 2040: een grootscheepse transformatie, verdere internationalisering, grotere menging en diversificatie, fysieke intensivering en sociale verkleuring. Het bijzondere aan het concept voor de Floriade

22

PLANAmsterdam

2022 is dat de transformatieopgaven voor Zuidoost samenvallen met de wensen en eisen die worden gesteld aan de Floriade. En omgekeerd, de investeringen voor de Floriade komen direct ten goede aan het gebied. De kernwaarden van de tuinbouwsector zijn gezondheid, leisure en genieten, innovatie en educatie, economische kracht, groene ruimtelijke ordening en duurzaamheid. De essentie van het Amsterdamse voorstel is dat de kernwaarden van de tuinbouw nu al sterk in het gebied zijn vertegenwoordigd. De Floriade biedt de mogelijkheid de bestaande kwaliteiten van het gebied in te zetten voor het evenement en voor de weg ernaartoe. De focus op tuinbouw die de wereldtuinbouwtentoonstelling met zich meebrengt geeft een nieuw perspectief aan de ontwikkeling van

4 De renovatie van het Bijlmer­ park is een van de opgaven voor Zuidoost die samenvalt met investeringen voor de Floriade. Foto: Stadsdeel Zuidoost The Bijlmerpark’s renovation is one of the Zuidoost borough’s tasks that coincides with invest­ ments for the Floriade.

5 Na een bezoek aan de Floriade biedt de ArenA Boulevard nog vele vormen van vertier. Foto: Edwin van Eis After a visit to the Floriade, the ArenA Boulevard offers entertainment in many guises.

4

het gebied. De ambitie is deze zo in te zetten dat zowel de tuinbouwsector als de metropool Amsterdam er sterker door worden. De Floriade 2022 geeft niet alleen focus en inspiratie; het evenement kan ook gezien worden als de agenda voor Zuidoost tot 2022. Het project geeft richting aan de tijdspanne waarbinnen de ambities moeten worden gerealiseerd en is een bindend thema tussen de verschillende transformatiegebieden. Zo kan tuinbouw nieuwe inzichten bieden bij de aanpak van bijvoorbeeld leegstaande kantoren. De Floriade daagt uit tot innovatief denken en is een belangrijke economische trekker met een enorm positieve uitstraling.

5

04 | 2012

Duurzaamheid is hierbij het sleutelwoord: ruimtelijk, economisch én sociaal. De Floriade wordt gerealiseerd in bestaand stedelijk gebied. Bestaande voorzieningen worden benut en het evenement kan zonder aan­ tasting van landelijk gebied of grote sloopwerkzaamheden plaatsvinden. De Floriade krijgt een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk. De kennis van bedrijven en inwoners van Zuidoost worden benut voor de realisatie van de Floriade en vice versa.

Economische samenwerking Minstens zo belangrijk als de fysieke erfenis is de sociaal-economische erfenis van de Floriade 2022. Belangrijke bedrijven in Zuidoost hebben zich met woord en daad aan de Amsterdamse inzending voor >

23

6 Greenport Aalsmeer en Greenport Noord-Holland Noord bieden tijdens de Floria­ de vele excursiemogelijkheden. Kaart: MTD Landschapsarchitecten The Greenport Aalsmeer and Greenport North-Holland North horticultural complexes offer many possibilities for excursions during the Floriade.

7 De kernwaarden van tuin­ bouw zijn nu al sterk aanwezig in het Floriadegebied. ‘Innova­ tie’ is bijvoorbeeld te vinden bij high-tech-tuinbouwbedrijven in Amstel III. Foto: Jean-Pierre Jans The core values of horticulture are already robustly present in the Floriade area. For example, ‘Innovation’ can be found at

Den Helder

Wi e r i n g e r m e e r

E n k h u i ze n

Al k m a a r Hoorn

7

D

Pu r m e re n d Zaanstad Haarlem

Am s te rd a m Schiphol Aalsmeer

6

8

de Floriade verbonden. Bedrijven als het Academisch Medisch Centrum, de Amsterdam ArenA, IKEA en Pathé hebben hun naam verbonden aan het bid van Amsterdam en hebben financieel bijgedragen aan de realisatie van het bidboek. De Floriade is voor deze bedrijven een extra motivatie om te blijven investeren in hun vestigingsgebied, wat de band tussen Zuidoost en het lokale bedrijfsleven verder versterkt. Daarnaast biedt het plan voor de Floriade 2022 zicht op een geheel nieuwe markt. De tuinbouwsector is een mondiale sterke economische speler met een enorme diversiteit aan opleidings- en arbeidskansen. Een sector die dringend op zoek is naar nieuw talent, waar mensen met ambitie aan de slag kunnen. Maar de tuinbouwsector kent de stedeling niet en de stedeling op zijn beurt weet niet wat bijvoorbeeld bollenteelt op hydracultuur inhoudt. Tuinbouw en stad

24

PLANAmsterdam

hebben dringend behoefte aan dialoog. De eerste stappen zijn gezet: Greenport Noord-Holland Noord is bijvoorbeeld kort geleden gestart met een uitdagende campagne om jong talent aan te trekken. In het licht van haar ambitie voor de Floriade heeft Amsterdam de basis gelegd voor een stevige relatie met de tuinbouwsector in de regio. De beide Greenports in Noord-Holland, Greenport Aalsmeer met zijn sierteelt en Greenport Noord-Holland Noord met een sterke bollensector en met hoogwaardige zaadveredelingsbedrijven, steunen samen met de Provincie Noord-Holland de Amsterdamse ambitie voor de Floriade in 2022 in Amsterdam Zuidoost. De inzet voor de komende tien jaar is om deze gedeelde ambitie te verwezenlijken. Uiteraard door de realisatie van de Floriade, maar nadrukkelijk ook

high-tech horticultural enter­ prises in Amstel III. 8 De Floriade creëert kansen voor nieuwe werkgelegenheid: de tuinbouwsector biedt volop opleidings- en arbeidsmogelijk­ heden. Foto: Greenport Aalsmeer The Floriade creates oppor­ tunities for new employment:

the horticulture sector offers a wealth of training and career possibilities.

Zuidoost and the local business community.

9 De wereldtuinbouwtentoon­ stelling versterkt de band tussen Zuidoost en het lokale bedrijfsleven. Foto: Edwin van Eis The World Horticultural Expo strengthens the ties between

9

door opleidingen in de regio te vestigen en samen te werken op het gebied van werkgelegenheid. Op die manier draagt de Floriade niet alleen bij aan de fysieke ontwikkeling van Zuidoost, maar creëert deze wereldtuinbouwtentoonstelling ook kansen voor nieuwe werkgelegenheid en kan ze de economische kracht van Amsterdam vergroten. Het evenement geeft inwoners van Amsterdam perspectief op een nieuw internationaal werkterrein. Daarmee is de economische betekenis van de Floriade 2022 groter dan aan het evenement verbonden werkgelegenheid in de aanloop naar en tijdens de Floriade. Het is een investering in een relatie tussen de tuinbouwsector en de stad. Een relatie waar beide partijen belang bij hebben voor de korte en de lange termijn.

04 | 2012

Niet wachten In 2022 is er opnieuw een Floriade. Een Floriade die de stad en het platteland met elkaar zal verbinden. Een Floriade die zal bijdragen aan het voedselbewustzijn van inwoners van Nederland. Een Floriade die een boost zal geven aan de uitstraling van de openbare ruimte. Een Floriade met internationale allure en innovatieve elementen. Een Floriade die een bijdrage levert aan de economische ontwikkeling van stad en regio. Waar die Floriade zal plaatsvinden, weten we nog niet, maar Amsterdam en de tuinbouwsector hebben elkaar gevonden en zien beide enorme mogelijkheden. Opnieuw een Amsterdamse Floriade zal de erfenis en meerwaarde voor de stad met ingang van morgen zichtbaar maken en kapitaliseren.

25

Summary

Floriade 2022 Connecting production and consumption Amsterdam’s bid for the 2022 Floriade proposes a new-style world horticultural expo in the midst of a lively urban setting that makes use of the existing public space, amenities and infrastructure. It is also an open and inviting Floriade, and not only because there is no fence around it but because its evolution remains open-ended as well. If Amsterdam wins the bid, then the Floriade will be a catalyst for ongoing debate and continuous innovation that will involve city-dwellers, students, academics, entrepreneurs and horticultural businesses. This means that the world expo has a direct spin-off with a global reach, even before it opens its doors.

a crystal palace where tastes, perfumes and colours from all corners of the globe can be enjoyed. There are tropical greenhouses and many possibilities for exhibitions and events. The second greenhouse, the Vertical Greenhouse, stands at the point of contact between the A9 and the railway. From its restaurant at a height of 70 metres, visitors will have uninterrupted views of Schiphol Airport, Amsterdam’s historical centre and the North Sea Canal. The ‘Tower of Horticulture’ for the Dutch food & flower sector is Floriade 2022’s most important icon, providing space for exhibitions, conferences and receptions with a global allure.

Gaasperdammerweg as the connecting element

The Floriade will reintroduce horticulture and food production within the city. In recent decades town and countryside have become alienated from one another. The Floriade means they will be reintegrated. Self-sufficiency in the production of food was for many years an important objective of urban and regional policy. In recent centuries a system of regional self-sufficiency was established, but after the Second World War it was undermined almost completely in barely two decades. Reasons for this included the cold-storage warehouses which made it possible to store food in a frozen state, new means of transport with their reduced costs, and the rise of the foodprocessing industry in the neighbouring town of Zaanstad and the supermarkets. Since then there has not actually been a true Amsterdam food chain to speak of. The introduction of a regional food strategy in 2006 sounded a distinctly different tune: the strategy envisages the establishment of a new regional food chain with a view to achieving better nutrition, healthier eating habits and the democratization of food, by providing normal city-dwellers with greater knowledge and influence. Dozens of businesses and organizations have allied themselves with the Amsterdam initiative. Plenty of attention is being devoted to local and seasonal products with a sustainable origin and taste is evidently key. Food has proven to be a

The basis for an Amsterdam Floriade is the definitive decision about encasing Gaasperdammerweg, the section of the A9 motorway that runs through Amsterdam-Zuidoost, in a tunnel. The ideal use for the new tract of land this would create, which would be 200 to 300 metres wide and extend for 3.5 kilometres, would be as a park that provides an east/west link between two existing wedges of greenery. The basic spatial concept for Floriade 2022 is a square of 4 times 1 kilometre that is based on the existing grid system. These are divided into four themes: City, Park, New Land and Enterprise, with urban horticulture as the pivotal theme. City and Park show the more traditional, recreational aspects of the market gardening sector; New Land and Enterprise place the accent on innovative cultivation methods and technologies. Icons, existing and new, serve as bridges between the thematic domains. The new icons are the long Horizontal Greenhouse and the tall Vertical Greenhouse. Like a large, organic dome extending across Gaasperdammerweg, the Horizontal Greenhouse provides the link between the deck over the A9 motorway tunnel at the end of the park and the school gardens and Gaasperplas lake on the far side. The Horizontal Greenhouse is the new ‘Palace of Industry’,

26

Bringing horticulture back into the city

PLANAmsterdam

strong social vector and this food strategy has effectively brought about the rediscovery of food’s cultural significance. Amsterdam seems to be preparing for a radical redefinition of its relationship with the agriculture and horticulture in its environs. A new symbiosis between town and countryside is in the offing. The staging of a metropolitan Floriade in Amsterdam would certainly make a major contribution to this.

The legacy for the borough The Floriade will also be able to offer enduring added value for Zuidoost, Amsterdam’s south-eastern borough, an urban extension realized in the 1970s. One special aspect of the concept for Floriade 2022 is that the city’s transformation tasks correspond with the wishes and demands that the Floriade is expected to meet; by reciprocation, the investments made for the Floriade will directly benefit the area. The Floriade’s focus on horticulture also provides a new perspective on the area’s regeneration. Besides being a fount of inspiration, the event can be seen as setting the agenda for Zuidoost in the years leading up to 2022. The project gives direction to the time span in which these ambitions must be realized; it is a theme that interconnects the various regeneration districts. The Floriade’s socio-economic legacy is at least as important as its physical legacy. For businesses the Floriade is an added motivation to continue investing within their home territory. The plan also offers the prospect of a totally new market: the horticulture sector is a strong economic player all around the globe, with a huge diversity of training and work opportunities. The Floriade therefore creates possibilities for new jobs. Floriade 2022 would thus help to forge a new relationship between horticulture and the city in which the two parties share short- and long-term interests.

1 Markten in Zuidoost zullen producten verkopen die voor een groot deel uit het Floriade­ gebied en de omgeving komen. Foto: Stadsdeel Zuidoost Markets in Zuidoost will sell products that are primarily sourced from the Floriade area and environs.

de metropoolregio Amsterdam. Foto: Greenport Aalsmeer Food & Flowers is one of the seven economic sectors in the Amsterdam Metropolitan Area.

‘The Floriade is an investment in a relationship between horticulture and the city.’

2 Food & Flowers is één van de zeven economische sectoren in

Auteurs van dit nummer Charlotte Buys (1952) – Is sinds 2003 landschapsarchitect bij DRO – Studeerde landschapsarchitectuur aan de Ecole supérieure d’architecture et de paysage in Brussel en aan de Academie voor Bouwkunst Amsterdam – Was werkzaam in het managementteam van Ingenieursbureau Amsterdam en bij Stedenbouwkundig Bureau Zandvoort – Adviseert stadsdelen bij het opstellen van visies en programma’s voor de openbare ruimte en werkt aan beleidsontwikkeling op het gebied van water, wind en transformatie – Werkt vanaf de initiatieffase als inhoudelijk projectmanager aan het Bidbook Floriade 2022 Zef Hemel (1957) – Werkt sinds 2004 bij DRO in de directie en is sinds eind 2011 benoemd op de Wibautleerstoel aan de UvA als bijzonder hoogleraar voor de studie van de grootstedelijke problematiek van voornamelijk Amsterdam – Studeerde Sociale geografie aan de Rijksuniversiteit Groningen en promoveerde in de Letteren aan de UvA met een onderzoek naar de planning, inrichting en vormgeving van de IJsselmeerpolders – Was curator van de tentoonstelling Vrijstaat Amsterdam (2009) – Werkt nu onder meer aan de plannen voor de Floriade 2022 Susanne van Kooy (1973) – Werkt sinds 2003 bij het projectbureau van Stadsdeel Zuidoost aan projecten zoals ‘De Straat van 1000 culturen’, de renovatie van het Bijlmerpark en ‘40 jaar Bijlmer’ en is sinds september 2011 projectmanager bij het Projectbureau Realisatie van Stadsdeel Zuidoost – Studeerde Algemene Letteren aan de Universiteit Utrecht en is gespecialiseerd in gender- en mediastudies – Werkte voorheen als redacteur en bij diverse culturele instellingen zoals Kunstenaars & Co en Felix Meritis – Houdt zich nu bezig met projecten op het snijvlak van ruimtelijke ordening en evenementen waaronder de Floriade 2022

1

PLANAmsterdam is een uitgave van de Dienst Ruimtelijke Ordening Gemeente Amsterdam en is te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam

2

04 | 2012

27

Stadsbeeld 04/12 De poort gaat open

Beeld: INDG

Fietsen door het Rijksmuseum De passage door het Rijksmuseum gaat na de verbouwing weer open voor fietsers. Op 5 juli nam de raadscommissie Verkeer, Vervoer en Luchtkwaliteit dit besluit na heel wat discussie. Medio 2013 fungeert de passage voor fietsers weer als route tussen Centrum en Zuid en als belangrijke poort naar het Museumplein, het hart van het Museumkwartier. Deze veilige en comfortabele route voor fietsers én voetgangers maakt deel uit van het Hoofdnet Fiets. In de passage zit de entree van het Rijksmuseum die toegang biedt tot de nieuwe ingang op min-één-niveau. Het Rijksmuseum heropent in april 2013.

Het Stedelijk heropent begin september. De entree is dan verplaatst naar het plein. Ook het Van Gogh gaat nog verbouwen en heropent in april 2013 met een nieuwe entree aan de pleinzijde. In de loop van volgend jaar liggen dan alle ingangen aan het Museumplein. Een ontwikkeling die past in het Masterplan Museumkwartier dat klaar ligt als een blauwdruk voor de aanpak van het Museumplein: metropolitaan, cultureel en verbonden met de omgeving. Ontwerpteam Museumplein e.o.: Michiel Beers, Michael van Gessel, Marianne Griffioen, Robert Heit, Ton Schaap, Herman Zonderland