15-‐04-‐14
Definitie gedragsstoornissen Landelijk Congres
Omgaan met onbegrepen (probleem)gedrag in de langdurige zorg. 1.4/2.4
Pijn versus (probleem)gedrag Harrie Kuipers
BPSD A;orting van behavioural and psychological symptoms of dementia; overkoepelende term voor diverse neuropsychiatrische symptomen die frequent voorkomen bij het dementiesyndroom, met name symptomen van gestoorde perceptie, gedachte-‐inhoud, stemming en gedrag.
Definitie probleemgedrag
richtlijn probleemgedrag, nvva 2008. “alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en of zijn omgeving, als moeilijk hanteerbaar wordt ervaren”.
Probleemgedrag bij dementie nvva 2008
* Agitatie / agressie * Angst * Depressieve symptomen * Apathie * Roepgedrag * Constant aandacht vragend gedrag * Seksueel ontremd gedrag * Nachtelijke onrust, omkering dag / nacht ritme
Definitie gedragsstoornis
‘Probleemgedrag’ is gedrag dat problematisch is in de ogen van anderen; vanuit het perspectief van de dementerende is het eigenlijk ‘zo adequaat mogelijk gedrag’
Theo Hazelhof en Henk Duijf denkbeeld augustus 2009
1
15-‐04-‐14
Systematische probleemgerichte benadering
ABC -‐ methode
probleemgerag
evaluatie
Individueel beleid
behandeldoelen
Beschrijven en verhelderen
Aanvullend onderzoek
Probleem definitie
Beschrijven concreet gedrag Wat kan er aan de hand zijn? (lichamelijke /geestelijke factoren en behoeften) Wat gebeurt er rondom de cliënt? Wat gebeurt er vervolgens? (wie reageert op het gedrag en op welke manier, wat voor invloed heeft dit, wat zijn de gevolgen voor de cliënt, wordt het gedrag minder etc)
Ouderen met gevorderde dementie en pijn vertonen vaker, langer en heviger gedragsstoornissen, zoals fysiek verzet, agitatie, repetitief gedrag vanuit onrust, territoriaal gedrag vanuit waanbeelden, sociaal onaangepast gedrag en dwalen. Cipher et al, J. Am Med Dir Assoc: 2006; 7:355-‐365.
Prevalence of Pain in Dementia Inpatients in Geriatric or psychiatric wards with dementia > 65 years (MMSE = 6) •44% pain •40% no analgesia Pautex S, Michon A, Guedira M et al. Pain in severe dementia: self assessment or observational scales? JAGS 2006;54:1040–1045
Nursing Home moderate to severe dementia (MMSE < 7 in 67%) •47% pain •40% no analgesia
Conclusie
Cipher et al, J. Am Med Dir Assoc: 2006; 7:355-‐365.
In de aanpak van gedragsstoornissen moeten pijn en andere vormen van fysiek lijden behandeld of verminderd worden .
Pijn bij dementie Prevalentie Thuissituatie* – 54% rapporteert pijn 32% lichte pijn 19% matig pijn 7% ernstige pijn *Shega et al, JAGS 2006: 1892-7
Zwakhalen SMG, Koopmans RTCM, Geels PJEM et al. The prevalence of pain in nursing home residents with dementia measured using an observational pain scale. Eur J Pain 2009;13:89-93
2
15-‐04-‐14
Definitie pijn Pijn is een onplezierige sensorisch en emotionele ervaring, die verband houdt met feitelijke of mogelijke weefselschade, of is beschreven in termen van dergelijke schade. International Association for the Study of Pain
Definitie pijn
Pijn is dat wat de persoon ervaart, zegt dat het is, en is aanwezig telkens wanneer hij of zij zegt dat het aanwezig is.
Pijnbeleving dementie Prof. Dr. Wilco Achterberg
Sensorisch onderscheidende aspecten
• Mediaal pijnsysteem (emotionele en cognitieve verwerking) • Lateraal pijnsysteem (sensorisch/discriminatoire aspecten van pijn)
Laterale pijnsysteem
Mediale pijnsysteem
Cognitief-‐ evaluerende aspecten
Mediale pijnsysteem
Motivationeel-‐affectieve aspecten
Alzheimer dementie en pijn
Het model van Loeser
Pijngevoel en pijndrempel niet gecorreleerd aan de cognitieve status. De sensorisch discriminatieve component blijft behouden. Anticipatie en reactie op de pijn wel acankelijk van de cognitieve status Benedetti et al.: Pain 2004; 111: 22-‐29 Scherder et al.: BMJ 2005; 330: 461-‐464
3
15-‐04-‐14
Witte stof afwijkingen vasculaire dementie
MEER PIJN ?!
Centrale neuropathische pijn
Pijn Flashback
amitriptyline, gabapentine pregabaline duloxetine opioïden
4
15-‐04-‐14
5
15-‐04-‐14
6
15-‐04-‐14
Oorzaken van pijn
Perifeer vasculair lijden Osteo arthrose(68%) Post-‐CVA Osteo-‐Rheumatoïde arthritis Slechte zit / lighouding Polyneuropathie Krampen Doorligwonden (12%) Lage rugpijn (5) Tandpijn Amputatie Contracturen Osteoporosis Fibromyalgie hoofdpijn ……………….
Pautex et al. JAGS 2006;54:1040-‐1045
PACSLAC-‐-‐-‐D
7
15-‐04-‐14
Welke medicijnen?
Repos video
Pijnbestrijding Medicamenteus
Pijnbestrijding Niet medicamenteus
Massage Etherische oliën Muziek Ontspanningsoefeningen Zintuigactivering ET FT activiteiten .......................................
8
15-‐04-‐14
Casus dhr A.
Vervolg dhr A
Geboren 1930 Voorgeschiedenis Dementiesyndroom gevorderd, gemengde dementie M. Alzheimer / vasculair Atone blaas waarvoor SP catheter Artrose knie, wisselend artritis beeld. Gamma nail na valpartij Slechte nierfunctie Glaucoom, slechtziend Recidiverende uwi
-‐ Loopdrang, valrisico -‐ Momenten van Afwerend gedrag, zorgmomenten Met name bij broek laag, wassen genitaalgebied -‐ Hard praten, schreeuwen, boos -‐ Momenten van vriendelijkheid Interventies: -‐ -‐ LO, mictie/defaecatie/geneesmiddelen -‐ ABC, benadering / omgang -‐ -‐ Repos
Vervolg dhr A Repos
Casus Mw B. Geboren 1934
Gevorderde dementie, forse afasie Rugklachten, osteoporosis Schildklierlijden Recidiverende UWI COPD Hartfalen Prikkelbare darmsyndroom Gamma nail na heup# rechts Jammeren, mensen nalopen, aanklampen, bewegingsdrang Interacties medebewoners Verzorgen, afwerend, gillen
Vervolg Mw B.
Spiegelneuronen
http://www.een.be/programmas/ook-‐ getest-‐op-‐mensen/spiegeltje-‐spiegelt-‐je
Interventies: LO /mictie/ defaecatie/ geneesmiddelen ABC, benadering / omgang / zintuigactivering Tandarts: moeilijk te onderzoeken, zelfs met lichte sedatie. Veel afgebroken tanden, slechte mondhygiëne, gezwollen rood tandvlees. Overweging kaakchirurgie, echter veel contraïndicaties Pijnmedicatie, weinig effect
9
15-‐04-‐14
Conclusie
-‐ Pijn bij dementerenden komt vaak vóór. -‐ Veel oorzaken die tot pijn / ongemak kunnen lijden -‐ Pijn bij dementie wordt onvoldoende onderkent. -‐ Denk aan pijn en ongemakken bij “gedragsstoornissen” -‐ Gebruik een observatieschaal
Inspiratie opdoen?
http://www.moderne-‐dementiezorg.nl http://www.innovatiekringdementie.nl/ http://www.dekrachtvanhetpersoonlijke.nl
Haal het beste uit jezelf / omgeving / organisatie in de zorg voor dementerende mensen !
10
