Lieven Boeve voor Christen Forum Limburg (21 maart 2016)
INLEIDING: vanop welke plaats spreek ik? • Tot 2014: fundamentele theologie, gespecialiseerd in: – Postmoderne filosofie en theologische epistemologie
RUIMTE VOOR CHRISTELIJKE IDENTITEIT
– Christelijk geloof en hedendaagse context • Onderbroken traditie (1999) • God onderbreekt de geschiedenis (2007) • Lyotard en theologie (2014) • Theologie in dialoog (2014)
De positie van geloof in de huidige werkelijkheid
• Fundamenteel-theologische intuïties: – ‘Recontextualisering’ als de motor van christelijke traditieontwikkeling – ‘Onderbreking’: een theologische denkstrategie om de tegenstelling tussen strategieën van continuïteit en discontinuïteit te overstijgen
Lieven Boeve, KU Leuven 2
INHOUD • 2014 – een nieuwe opdracht: katholiek onderwijs van de toekomst
Deel 1: Enkele cijfers – Vlaanderen wordt post-christelijk en multireligieus
– Geloofwaardig vanuit de christelijke traditie – Relevant voor de hedendaagse samenleving
Deel 2: Wat verandert er precies? Over processen en reacties op deze processen
• Katholiek onderwijs in Vlaanderen
Deel 3: Gevolgen voor de Kerk in Vlaanderen: wat blijft er over en wat zijn kansen/gevaren?
– 2200 scholen (basisonderwijs tot en met de universiteit) – 800 schoolbesturen – 800.000 leerlingen en studenten – 62% van het basisonderwijs – 75% van het secundair onderwijs – 65% van het hoger onderwijs
3
Deel 4: Maatschappelijk middenveld en christelijke identiteit: geen tegenstelling tussen “katholiek” en “open voor pluraliteit” ! Deel 5: Toepassing: de katholieke dialoogschool
4
DEEL 1: Enkele cijfers
Religieuze zelfdefiniëring
• Rapport 4de golf Europees Waardeonderzoek: “Nieuwe tijden, nieuwe mensen”
• Duidelijke evolutie: – – – –
5
1984: De stille ommekeer 1992: De versnelde ommekeer 2000: Verloren zekerheid 2011: Nieuwe tijden nieuwe mensen
6
Lieven Boeve voor Christen Forum Limburg (21 maart 2016)
Kerkbetrokkenheid naar generaties
7
Geloofwaardigheid van de kerk
8
Relevantie van de kerk
9
Onkerkelijk ≠ ongelovig ?
10
DEEL 2: Wat is er precies veranderd? Analyse in termen van secularisering
• Een post-christelijke en post-seculiere (multireligieuze) context – ‘post’ is niet ‘na’ – veranderde verhouding tot het christelijk geloof en het seculariseringsproces (ontkerkelijking)
Gematigd kerkelijke katholieken
– post-christelijk: christelijke horizon niet langer vanzelfsprekend – post-seculier: geen nul-somtheorie, geen alomtegenwoordig secularisme of atheïsme
11
Marginaal kerkelijke katholieken
Praktiserende katholieken
12
Atheïstische humanisten
Agnosten Onkerkelijke christenen
Atheïsten
Lieven Boeve voor Christen Forum Limburg (21 maart 2016)
• Maatschappelijke processen:
Analyse in termen van pluralisering
Christenen
Onverschilligen
– Detraditionalisering: tradities worden niet langer als vanzelfsprekend overgedragen naar de volgende generatie
Hindoes
Wicca
Boeddhisten
– Individualisering: identiteit is niet langer zonder meer voorgegeven, maar wordt in toenemende mate geconstrueerd
Joden Post-christenen
Moslims
Atheïsten
– Pluralisering: veelheid aan levensbeschouwelijke bronnen en tradities om identiteit vorm te geven 13
14
• Levensbeschouwing wordt structureel reflexiever of bedachtzamer:
• Onderscheid tussen processen en reacties op deze processen:
– Identiteit is niet vanzelfsprekend - alles had anders kunnen zijn – Identiteit is particulier en wordt uitgedaagd door andere identiteitsmogelijkheden
– Detraditionalisering ≠ traditieverlies of nihilisme, maar ook neo-traditionalisme en fundamentalisme
– Jongeren dienen te leren om kritisch-creatief met de ‘veronzekering’ van identiteit om te gaan … – … tussen de twee extremen in van relativisme (opgeven van identiteit) en fundamentalisme (verharden van identiteit)
– Individualisering ≠ individualisme – Pluralisering ≠ pluralisme en/of relativisme, maar ook etnocentrisme en nationalisme 15
16
• Wat betekent meer reflexieve christelijke identiteitsvorming?
• Uitdaging voor de christelijke identiteitsvorming:
In relatie tot detraditionalisering: omgaan met
– Hoe leren omgaan met detraditionalisering, individualisering en pluralisering?
– het niet-vanzelfsprekend karakter, – de veronzekering en – het keuze-karakter van identiteit
– Hoe weerstaan aan verdoken vormen van sturing, zoals de markt, media, peer groups?
17
– Hoe komen tot reflexievere identiteitsvorming?
In relatie tot pluralisering:
– Zowel christenen als niet christenen
– bewustzijn van specifieke eigenheid van identiteit, in relatie tot andere identiteiten – Leren eigen identiteit in een productieve relatie te brengen tot uitdagende andersheid van de andere. 18
Lieven Boeve voor Christen Forum Limburg (21 maart 2016)
•
DEEL 3: Gevolgen voor de Kerk
Verzet: – Wereld is vervreemd van christelijk geloof en vervalt in consumentisme, relativisme, enz. – De Kerk moet de wereld de waarheid voorhouden – Sterke aandacht voor identiteit (en onderscheid) en kritiek van wat daar niet in past
• Versnelde overgang van een meerderheidskerk uit gewoonte naar een minderheidskerk van vrijwilligers – Vandaag: structuren van meerderheidskerk, met sterk verouderend kader – Veel nostalgie, weinig nieuwe perspectieven – ‘De laatste doet het licht uit’ … – … versus nieuwe bewegingen, naast structuren
•
Aanpassing: – Geloof is vervreemd van wereld, en moet zich daaraan aanpassen.
•
Spiegelreacties die elkaar versterken… … en vertrekken van secularisatie-analyse
• Tussen twee extremen: Gematigd kerkelijke katholieken
19
Atheïstische humanisten
Agnosten Onkerkelijke christenen
Atheïsten
20
•
DEEL 4: Maatschappelijk middenveld en christelijke identiteit
Enkel toekomst voor een Kerk die opnieuw de dialoog aangaat met veranderde context … – Detraditionalisering en individualisering (reflexieve identiteit) – Pluralisering (relatie tot de andere)
•
Vgl. discussie K van KU LEUVEN
… vanuit een herbronning op wat ten diepst toe christelijk is: ‘een God die met mensen begaan is’
• Vraagstelling: wat te doen met de K als… – … men de pluraliteit ernstig wil nemen – als ‘katholiek’ internationaal niet verkoopt
– Open identiteit – In dialoog tot andere identiteiten
•
• Bediscussieerde opties:
Vraagt om een analyse van pluralisering
Onverschilligen
Wicca
– Optie 1: K behouden als symbool voor katholieke oorsprong, maar niet actief promoten omwille van beide problemen Analyse: seculariseren om te kunnen pluraliseren
Hindoes
– Optie 2: herprofileren van de K in een context van pluraliteit Analyse: pluralisme vraagt niet om ‘minder’ maar om ‘meer’ identiteit – open, gastvrije katholieke identiteit
Boeddhisten
Christenen
Atheïsten Post-christenen
Moslims
21
22
Het actief-pluralistisch alternatief
• Ook hier nood aan perspectiefverandering van secularisering naar pluralisering – Oppassen voor valkuilen van verzet en aanpassing
• Geen tegenstelling tussen katholiek en open voor pluraliteit: – Interne pluraliteit erkennen en waarderen – In plaats van vaag-christelijke consensus (waarin iedereen zwijgt uit respect voor de ander… – … naar een kwalitatief pluralisme (waar mensen uitgedaagd worden na te denken in dialoog over wie ze (willen) zijn en worden) – … met christelijk geloof als achtergrond voor dialoog + stem in de dialoog
•
Lijkt principieel ook een adequaat antwoord op de pluraliteit… maar volgt niet noodzakelijk uit de gemaakte perspectiefwissel
•
Niet waardeneutraal: – welbepaalde set van waarden: openheid, respect, dialoog – Onderscheidt zich van secularisme, passief-pluralisme, onverschilligheid en relativisme
•
Vragen: – Waar komen deze waarden vandaan? En bestaat over deze waarden zomaar consensus? – Hoe kan deze waardeset aangeleerd en ingeoefend worden?
• Kwalitatief pluralismeaan Kerk en christelijk geloof! 23
Marginaal kerkelijke katholieken
Praktiserende katholieken
– Kerk sluit zich af van de wereld: verzet – Kerk verdwijnt in de wereld: aanpassing
24
Lieven Boeve voor Christen Forum Limburg (21 maart 2016)
DEEL 5: De katholieke dialoogschool • ‘Nog’
Niet zomaar ‘dialoog’
‘NU’
• Paradigmatisch verhaal • Een bijbelverhaal: Jezus en de Syrofenicische vrouw
• Gemotiveerd vanuit eigen levensbeschouwelijkpedagogische traditie, vertaald naar een nieuwe context
• ‘Theologische’ definitie van dialoog: – God zoekt de dialoog met mensen (openbaring) – Wij vinden onszelf in relatie tot anderen (asymmetrie)
• Dialoog: leren over eigen identiteit vanuit het verschil – Verschil niet uitvlakken, maar in geding brengen – Leren over de ander, maar vooral over zichzelf
• Dubbele betrokkenheid van christelijke traditie:
– Inoefenen van (inter-)levensbeschouwelijke bedachtzaamheid en communicatie
– Katholieke mens- en wereldbeeld als achtergrond – Christelijke stem in dialoog
– “christenen worden betere christenen, moslims betere moslims, atheïsten betere atheïsten” 25
26
Als school is ze ervan overtuigd dat kwaliteitsvol onderwijs meer is dan louter opleiding. Onderwijs vormt mensen tot vrije, competente en solidaire personen die zin en betekenis vinden in leven en samenleven. Leren leren, leren werken, en leren (samen)leven gaan op school hand in hand. Vorming rust kinderen, jongeren en volwassenen toe voor de steeds complexere wereld van vandaag en morgen. Ze leren deze wereld ontdekken en bekwamen zich om met engagement, kritische zin en creativiteit erin aan de slag te gaan. Deze school is een inclusieve school. Ze draagt zorg voor de unieke talenten van elke leerling, met bijzondere aandacht voor wie het moeilijk heeft.
Onze nieuwe visie tekst Op het kruispunt van onderwijs, Kerk en samenleving verwelkomt de katholieke dialoogschool gastvrij iedereen, van welke levensbeschouwelijke of religieuze achtergrond ook. Zonder uitzondering nodigt ze leerlingen (internen, cursisten, studenten), ouders, personeelsleden en bestuurders uit aan haar onderwijsproject mee te werken. Vanuit haar christelijke inspiratie wil ze ieder hiertoe uitdagen, motiveren en kracht geven.
27
28
Als katholieke school werkt ze vanuit de grondervaring dat mens en wereld tegelijk gave en opgave zijn. Gevat in een netwerk van relaties met medemensen, de samenleving en de wereld, is menselijke vrijheid een gekregen vrijheid, die oproept tot verantwoordelijkheid. In het vertrouwen dat het diepste mysterie van de werkelijkheid de liefde is, neemt de school deze liefde – zoals de Bijbel verhaalt en Jezus die voorleeft – als richtsnoer voor opvoeden, leven en samenleven. De christelijke hoop die in deze liefde en het verrijzenisgeloof ontspringt, oriënteert de school in haar doelen en werking. 29
Vanuit dit mens- en wereldbeeld nodigt de katholieke dialoogschool in deze tijd van levensbeschouwelijkreligieuze veelheid iedereen uit om in dialoog met elkaar op zoek te gaan naar het volle mens- en medemens-zijn. Hiertoe brengt ze christenen, moslims, joden, anders-gelovigen, niet-gelovige humanisten samen met alle anderen die betekenis willen vinden in leven en samenleven. In gesprek met elkaar leert iedereen de eigen identiteit vorm te geven, door deze te ontdekken, erover na te denken, en te verdiepen. Vanuit haar opdracht brengt de school zelf in woord en daad op eigentijds-tegendraadse wijze de christelijke stem in dit gesprek binnen. Ze schept daarbij ruimte voor wie niet aan het woord komt. 30
Lieven Boeve voor Christen Forum Limburg (21 maart 2016)
Op deze wijze school maken vergt een blijvende inzet van allen en biedt ruimte voor groei en verscheidenheid. Doorheen de dialoog verrijkt de katholieke school zichzelf, en vernieuwt ze haar christelijke inspiratie in de actuele context. Vanuit de traditie waarin de school staat en in gesprek met haar omgeving, wil de katholieke dialoogschool een oefenplaats zijn voor een (samen)leven in een wereld die gekenmerkt is door diversiteit en verschil. Kritisch-creatief leren omgaan met wat eigen en wat anders is, met wat verbindt en wat onderscheidt, stelt mensen in staat bij te dragen aan een open, zinvolle, verdraagzame en duurzame samenleving, waar een plaats is voor iedereen – een wereld waar ook God van droomt. 31
Hartelijk dank voor uw aandacht…
… en straks graag uw feedback!
32
