jaarverslag de borg2007
Inhoud 4
..............................................................................................................................
Inleiding ...............................................................................................................................
5
Interviews Eelke van der Veen: Meer begrip voor de complexe problemen van de cliënt
Inhoud
Over De Borg
6
..............................................................................................................................
Hans Koot: Uniek wetenschappelijk onderzoek
7
..............................................................................................................................
Jopie Nooren: Trots op wat bereikt is, maar ook nog een wereld te winnen ...............................................................................................................................
9
Karst en Sandra: Een lange tocht door de hulpverlening ............................................................................................................................
10
Jos ter Voert: Vlotte samenwerking tussen De Borg en Reclassering ............................................................................................................................
12
Enkele cijfers en feiten .............................................................................................................................
13
Jaarrekening 2007 .............................................................................................................................
14
Onderzoek, internationale contacten, publicaties, lezingen en presentaties en cursussen .............................................................................................................................
17
3 Adressen ............................................................................................................................
22
Over De Borg
Inleiding
De Borg is het samenwerkingsorgaan van de vijf SGLVGinstellingen in Nederland, te weten Trajectum-Hoeve Boschoord te Boschoord, Trajectum Hanzeborg te Eefde, Altrecht/Wier te Den Dolder, Dichterbij te Oostrum en De Bruggen te Zwammerdam. Deze instellingen bieden hoogwaardige en gespecialiseerde zorg aan mensen met een lichte verstandelijke beperking en complexe gedrags- en psychiatrische problematiek, de zogenaamde ‘Sterk Gedragsgestoorde Licht Verstandelijk Gehandicapten’(SGLVG). Forensische SGLVG is dat gedeelte van de doelgroep waarbij het plegen van een delict (mede) aanleiding is geweest tot opname.
Missie en doelstelling “Als derdelijns behandelcentra in de zorg voor geestelijke gezondheid richten wij ons op het opheffen en hanteerbaar maken van ernstige ontregelingen van het persoonlijk en maatschappelijk functioneren van mensen met een lichte verstandelijke beperking. Voor ons staat hierbij de cliënt centraal als uniek mens met zijn eigen ervaringen en levensgeschiedenis.
4
We streven naar vraaggestuurde zorg en willen deze zorg op methodische wijze gestalte en uitvoering geven. De behandeling is integraal, we werken in multidisciplinair teamverband en vanuit een gemengd orthopedagogisch, medisch/psychiatrisch en forensisch referentiekader. We vinden het hierbij belangrijk gezamenlijk oplossingen te vinden die de cliënt en zijn omgeving perspectief bieden en ontwikkeling (weer) mogelijk maken. Het uiteindelijke doel van behandeling is dat de cliënt een balans weet te vinden tussen zijn mogelijkheden en zijn beperkingen en de acceptatie daarvan. We ronden de behandeling af als de behandeldoelen zoals in het multidisciplinaire behandelplan zijn opgesteld, zijn behaald en/of duidelijk is dat de cliënt niet verder van behandeling kan profiteren en de ontsporingsrisico’s zijn verdwenen ofwel dat duidelijk is onder welke omstandigheden zij controleerbaar zijn. We zoeken vervolgens naar een leefomgeving waarin de cliënt optimaal kan functioneren en welke in staat is de restproblematiek te compenseren.”
Het jaar 2007 was voor De Borg in veel opzichten een succesvol jaar met activiteiten die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan een verdere ontwikkeling van de zorg aan de licht verstandelijke gehandicapte cliënt met gedragsproblemen. De veranderingen in de financiering van de zorg hebben ook voor de bij De Borg aangesloten instellingen gevolgen gehad. Het op een juiste wijze verwerken van die gevolgen betekende een forse tijdsinvestering, maar heeft geleid tot een speciale financieringsregeling met een aparte ZZP voor de betreffende behandelcentra. Hiermee is de financiering van de zorg, die qua duur afwijkt van de overige instanties in de verstandelijk gehandicaptenzorg, geregeld.
Inleiding
Verder kunnen we mooie successen melden. Jarenlang uniek wetenschappelijk onderzoek is in mei 2007 afgerond met een feestelijke interne bijeenkomst waarvoor ook een aantal externe stakeholders was uitgenodigd. Tegelijkertijd kon worden vastgesteld dat het evaluatieonderzoek naar de effecten van het SGLVG-programma dat op Hoeve Boschoord is gehouden, uiterst zinvol is en ook binnen de andere vier instellingen uitgevoerd zal worden. Het congres ‘Met het oog op behandeling’ dat op 1 november plaatsvond vormde de ‘aftrap’ van nieuw wetenschappelijk onderzoek. Een nieuw consortium waarvan onder meer de VOBC LVG en De Borg deel uitmaken, gaat dit jaar met subsidie van ZonMw een drietal met elkaar samenhangende onderzoeksprojecten starten. Verderop in dit jaarverslag geven wij daarover kort informatie.
Verder is onderzoek gedaan naar het feit of De Borg haar doelstelling, namelijk het bieden van een landelijke dekking in de hulpverlening voor de specifieke doelgroep, wel waarmaakt. De onderzochte gegevens, te weten opnamecijfers en verwijzers, laten een grote spreiding en dus landelijke dekking zien. Het blijkt dat er bij de verschillende betrokken sectoren (verstandelijk gehandicaptenzorg, geestelijke gezondheidszorg en justitie) veel behoefte is aan de specifieke ondersteuning vanuit De Borg. Daarnaast is een cliëntenraadpleging gedaan (meer informatie over de resultaten op pagina 13). In dit jaarverslag laten wij verschillende bij de hulpverlening van De Borg betrokken personen aan het woord. Centraal thema daarbij is de (maatschappelijke) meerwaarde die De Borg levert aan de SGLVG-zorg. Wij wensen u veel leesplezier toe.
Nico Overvest
Marien van der Meer
Programmamanager De Borg
Voorzitter De Borg
5
Interviews 6
Eelke van der Veen, Tweede Kamerlid van de Partij van de Arbeid en lid van de beleidsadviesraad van De Borg:
Meer begrip voor de complexe problemen van de cliënt “De kennismaking met De Borg en haar activiteiten via mijn deelname aan de beleidsadviesraad zijn voor mij echt een ‘eye-opener’ geweest. De instellingen van De Borg leveren zorg aan een cliëntengroep waar in feite slechts weinig publiekelijk over bekend is. Zij bevinden zich in een vrij ‘apart’ hoekje van de gezondheidszorg. Ik ben erg onder de indruk geraakt van de zorgverlening en de complexiteit waarmee dit gepaard gaat. Maar zeker ook van het enorme enthousiasme waarmee gewerkt wordt. De Borg geeft blijk goed te hebben nagedacht over de zorg, de benodigde samenwerking en de kennisvermeerdering.”
“Juist die onbekendheid met en complexiteit van deze specifieke doelgroep maakt dat samenwerking, en meer in het bijzonder afstemming, erg belangrijk zijn. De zorg strekt zich immers uit over verschillende sectoren, waaronder justitie, gehandicaptenzorg en geestelijke gezondheidszorg. Dat maakt afstemming lastig, inhoudelijk, maar ook als het om de financiering gaat. Toch willen we als politiek en samenleving dat goede zorg aan deze mensen op de juiste plek en onder de juiste condities wordt geleverd. En we willen ten slotte niet dat mensen bijvoorbeeld onnodig in de gevangenis zitten. Als politicus maak ik me zeker sterk voor deze zaak door er herhaaldelijk extra aandacht voor te vragen.” “Politiek en zorgaanbieders dienen samen op te trekken. Ik zie het als een belangrijke opgave voor De Borg om blijvend duidelijk aan te geven waar haar kracht ligt. Met andere woorden: waar is De Borg bij uitstek goed in. Dat mag nog best wat transparanter. Aan de andere kant is het een feit dat veel cliënten van De Borg een gevaar voor zichzelf en/of hun omgeving vormen. En toch zie je aan de buitenkant niets bijzonders aan de groep SGLVG-cliënten. Juist daarom is het nodig veel aandacht te besteden aan het informeren van de samenleving. Nog te vaak heeft de samenleving de neiging een en ander zwart-wit te zien. Iedereen die afwijkt wordt in een hokje geplaatst en iedereen die gevaarlijk is, moet maar naar de gevangenis. Voor je het weet is dan de hulpverlening ook opgedeeld in apart van elkaar functionerende hokjes. En dat is niet wat we willen. Meer begrip voor de complexe problemen van de cliënt is op zijn plaats.”
“Nog te vaak wordt er zwart-wit gedacht en plaatst men anderen snel in een hokje”
“Hoewel het altijd beter kan, is mijn stellige indruk dat de instellingen van De Borg veel hebben bereikt in de samenwerking met elkaar en andere sectoren. De instellingen zijn beslist niet selectief in hun opnamebeleid en zijn snel bereid een cliënt op te nemen. Ik ben onder de indruk van de mensen die de directe zorg verlenen. Zoveel motivatie, daarvoor koester ik een diep respect.”
Professor in de ontwikkelingspsychologie en - psychopathologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam Hans Koot noemt het wetenschappelijk onderzoek dat de afgelopen jaren via De Borg heeft plaatsgevonden uniek. “Voor het eerst hebben vijf afzonderlijke instellingen besloten eenzelfde gegevensregistratie toe te passen, clinici naar hun bevindingen te vragen en speciale onderzoekers aan te stellen. Zo ontstond een echte academische werkplaats waarbij het veld zelf de gehele infrastructuur op zich heeft genomen.”
Uniek wetenschappelijk onderzoek “Het grote voordeel van het uitgevoerde wetenschappelijk onderzoek is dat het verschillende populaties cliënten met elkaar vergelijkbaar heeft gemaakt en dat de uitkomsten van het onderzoek nu beter te generaliseren zijn voor de hele doelgroep,” aldus Hans. “Door de inzet van dezelfde, gezamenlijke instrumenten hebben we een enorme hoeveelheid onderzoeksgegevens en - instrumenten verkregen waarvan we de waarde in de praktijk heel goed weten. De populatie is in beeld gebracht en deelgroepen cliënten zijn nu beter gedefinieerd op basis van specifieke kenmerken. Wat ons nog te doen staat is de verhouding bepalen tussen de groepen licht verstandelijk gehandicapten met én zonder gedragsproblemen.” Het gebruik van gestandaardiseerde onderzoeksinstrumenten heeft tot verschillende nieuwe inzichten geleid. “We hebben bijvoorbeeld de invloed van de omgeving op het al dan niet vóórkomen van gedragsproblemen in kaart kunnen brengen. Heel belangrijk, want in de praktijk blijkt dat iemand die oorspronkelijk met gedragsproblemen is opgenomen, in de praktijk lang niet altijd gedragsproblemen vertoont. Ook hebben we bijvoorbeeld aan kunnen tonen dat vrouwen bij opname minstens zo veel gedragsproblemen hebben als mannen.” Wat is de concrete betekenis van dit onderzoek voor de sector? “Er is een duidelijke winst geboekt. We kunnen nu met gestandaardiseerde instrumenten naar het gedrag van een cliënt kijken. De beoordeling daarvan is nu dus niet meer afhankelijk van individuele behandelaren.
>>> “De uitkomsten van het onderzoek zijn nu beter te generaliseren voor de hele doelgroep”
7
De komende vijf jaar worden, onder meer met subsidie van ZonMw en in samenwerking met de instellingen die aangesloten zijn bij de Vereniging Orthopedagogische Behandelcentra (VOBC), de Radbouduniversiteit en de Universiteit van Utrecht, de volgende zaken in 3 onderling samenhangende projecten onderzocht:
>>> Bovendien is de voortgang van de behandeling en in het functioneren van de cliënt te bepalen en kunnen we cliënten met elkaar vergelijken. Daarnaast kunnen we beter dan voorheen hoogrisicogroepen vaststellen. Met die gegevens kan rekening gehouden worden bij het samenstellen van cliëntengroepen, zodat de slechter functionerende cliënt eventueel kan leren van de beter functionerende cliënt.”
8
“Prioriteiten voor de komende jaren zijn voor mij het meer te weten komen over de ontwikkeling van het probleemgedrag van deze groep cliënten. Dit om preventie beter mogelijk te maken. Dit onderzoek hoeft overigens niet per se door De Borg gedaan te worden. Verder uiteraard de drie onderzoeken die we met ZonMwsubsidie gaan doen (zie kadertekst). Wat ik hoop is dat we daarbij cliëntengroepen van zodanige omvang kunnen onderzoeken dat we straks kunnen specificeren naar duidelijk omschreven subgroepen als het gaat om de meest geschikte behandeling. Met andere woorden: welke cliënt is het meest gebaat bij een bepaalde behandelvorm?”
‘Begeleiders in beeld’ In dit project wordt een nieuwe training voor begeleiders ontwikkeld en gekeken wordt of deze training het gewenste resultaat heeft. Het blijkt namelijk uit de praktijk dat het geven van training aan mensen die elke dag rechtstreeks contact hebben met cliënten met gedragsproblemen, ervoor kan zorgen dat de gedragsproblemen sterk verminderen. Tijdens de training krijgen de begeleiders ook uitleg over en commentaar op hun persoonlijke handelen met het doel daarvan te leren.
‘Effectiviteit van gecombineerde kind- en oudertraining’ Niet alleen de begeleider staat in direct contact met de cliënt, maar natuurlijk ook de ouders. Daarom is het belangrijk ook hen een training aan te bieden. Samen met hun kind. Want het is gebleken dat als je met cliënten zelf oefent met sociale informatie, dit een heel gunstige uitwerking kan hebben op het gedrag. Het meeste resultaat wordt verwacht als ouders en kinderen samen leren en oefenen. Ook van deze gecombineerde training wordt gekeken wat precies de resultaten zijn.
‘Psychofarmacagebruik’ Psychofarmaca zijn medicijnen die worden voorgeschreven onder andere om gedrag positief te beïnvloeden. Maar deze medicijnen hebben ook vaak vervelende bijwerkingen. Belangrijk is om goed te kijken met welk geneesmiddel de cliënt eigenlijk het beste geholpen is. Met andere woorden: welk medicijn werkt bij de individuele cliënt het beste? En ook de dosering van het geneesmiddel is natuurlijk belangrijk: niet teveel, maar ook niet te weinig. In dit project wordt onderzocht wat de werking en veiligheid van medicijnen voor de cliënt zijn en of kwaliteitsverbetering en afbouw van niet-werkzame geneesmiddelen mogelijk is.
Trots op wat bereikt is, maar ook nog een wereld te winnen Jopie Nooren, directeur van brancheorganisatie Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN), is tevreden over de samenwerking met De Borg: “De Borg is voor ons een belangrijke partner. Daar waar de VGN zich richt op het totale landelijke beleid ten aanzien van de gehandicaptenzorg, richt De Borg zich op de specialistische zorg voor een relatief kleine groep cliënten met ernstige gedragsproblemen. De samenwerking is uitstekend en zonder enige competitie.”
Trots over wat in die samenwerking is bereikt, overheerst bij Jopie: “In maatschappelijk opzicht heeft De Borg samen met haar partners een belangrijke meerwaarde geleverd. Er is veel meer vertrouwen ontstaan in de professionaliteit richting een bijzonder kwetsbare doelgroep. De bereidheid om middelen vrij te maken voor de zorg is groter geworden en men is eerder bereid de uitdaging aan te gaan om óók deze groep cliënten kansen te bieden en terug te laten keren naar de maatschappij daar waar dat kan. Er is sprake van een gunstige wederzijdse voeding op het gebied van specialistische kennis en er zijn in samenwerking duidelijke competentieprofielen voor medewerkers opgesteld.”
9 Toch is er ook nog een wereld te winnen volgens Jopie. “Er is de afgelopen jaren hard gewerkt aan het vergroten van onze specialistische kennis, een inhoudelijke professionele ontwikkeling die heeft geleid tot veel meer expertise op het gebied van de beste zorg bij uiterst complexe problematiek. Als het gaat om kennisoverdracht, vooral richting niet-behandelende instellingen, is er nog veel te doen. Bijvoorbeeld als het gaat om het voorkómen van crisisopnamen. Voor mij is daarom één van de prioriteiten het verder verbeteren van de aansluiting tussen verblijfsinstellingen en De Borg om bijvoorbeeld escalaties te voorkomen en daarmee het gebruik van dwang en drang verder te beperken. Overigens is het wetenschappelijk onderzoek - één van de activiteiten van De Borg - daarin ook een leuke en nuttige: om te zien wat je allemaal kunt bereiken.” Het debat over behandeling van de groep cliënten met een licht verstandelijke handicap en gedragsproblemen, zal de komende jaren een belangrijke rol gaan spelen, zo denkt Jopie. “Een deel van de populatie heeft ooit een delict gepleegd en vooral voor die groep speelt de vraag ‘Wanneer is behandeling nog aan de orde?’ Behandeling kan leiden tot een stukje zelfinzicht bij de cliënt waardoor deze zoveel mogelijk in vrijheid kan leven. Overigens wel met meestal levenslange begeleiding. Aan de andere kant
“Het is de kunst om je bij deze groep cliënten te realiseren wat een ander niet ziet aan problemen”
>>>
Karst en Sandra: een lange tocht door de hulpverlening >>>
10
kan ook sprake zijn van het ‘uitbehandeld’ zijn van cliënten. Door persoonlijke groei, maar ook omdat behandeling verder niets meer oplevert. Maar daar moeten we ons niet te makkelijk bij neerleggen. Meer onderzoek is gewenst, maar dat kost veel geld en het slagingspercentage van bestaande en nieuwe methodieken is in feite niet altijd even groot. Voor De Borg zie ik een belangrijke rol weggelegd als het gaat om het op een goede manier voeren van het maatschappelijk debat, waarbij een eenduidig ‘geluid’ vanuit de instellingen van groot belang is.”
Al vrij snel ontdekte men op de basisschool dat er iets niet helemaal in orde was met André, de zoon van Karst en Sandra. “Bij zijn geboorte ging alles goed en hij had een perfecte APGAR-score. Maar we denken dat hij toch zuurstoftekort heeft gehad.” Karst en Sandra over hun tocht door de hulpverlening en wat Wier - één van de Borginstellingen - uiteindelijk voor André kon doen.
“In voorlichting en maatschappelijk debat zullen we ook moeten proberen meer van ons werk en de doelgroep te laten zien. Vaak worden de problemen waarmee cliënten worstelen ernstig onderschat. Men heeft er gewoon te weinig zicht op en vraagt zich af waarom bepaalde cliënten twee begeleiders nodig hebben. Het is de kunst om je te realiseren wat een ander niet ziet. In je communicatie moet je dan wel eens hard zijn en durven laten zien dat sommige cliënten een heel speciale gebruiksaanwijzing hebben waar je uiterst subtiel mee om moet gaan. En ten slotte vind ik ook de zorg en aandacht voor ouders en verwanten belangrijk. Dat is toch vaak een vergeten thema. Er is bij deze groep veel angst en onzekerheid. Na jaren van ernstige problemen weten zij vaak niet meer hoe het verder moet en de opluchting is vaak groot als er dan eindelijk iets gaat gebeuren. Daarin moeten we zeker blijven investeren!”
“Zo in die begintijd op het basisonderwijs raakte André langzamerhand wat achter bij andere kinderen. Hij kon het niet goed bijbenen en kreeg daardoor last van stress. Dat uitte zich in het feit dat hij af en toe door de spanning driftig werd en ging slaan. Op advies van de school is André toen onderzocht en kon hij naar een MLK-school. Daar was hij direct op zijn plaats en was de stress verdwenen. Die schooltijd ging toen eigenlijk prima, hoewel hij thuis nog wel eens driftig was.” André bleef ondanks het speciaal onderwijs problemen houden en in groep 5 adviseerde de leraar dat André een training sociale vaardigheden nodig had. “Dat is toen niet doorgegaan. Door reorganisatie van het onderwijs was er geen tijd voor de training. Pas in groep 8 was er gelegenheid voor, maar toen was het al te laat. Thuis werd het steeds moeilijker met André; hij had steeds conflicten met zijn zus, bijvoorbeeld altijd maar ruzie tijdens het tandenpoetsen. Daar kregen we toen ook begeleiding voor aan huis.” Vervolgens ging André naar het voortgezet praktijkonderwijs. Daar was hij ook wat het onderwijs betreft weer prima op zijn plek. Nadeel was dat er op die school veel kinderen zaten met problemen op sociaal gebied. Hoe André ook zijn best deed op school, hij ging natuurlijk met zijn leeftijdsgenoten om en kwam in aanraking met drugs. Vanaf dat moment ging het weer minder. We zijn
“Op Wier kunnen ze de teugels aanhalen, maar ook op tijd laten vieren”
met hem bij een (ortho-)pedagogisch (zorg-)centrum geweest waar hij 3 maanden ter observatie is opgenomen. Hoeveel problemen hij ook had, hij ging wel elke dag met het openbaar vervoer vanuit het centrum naar school. Dat ging hem dan weer heel goed af.” Na de observatieperiode van 3 maanden werden de diagnoses ADHD en angststoornissen gesteld. “Op zich is het prima dat je dan eindelijk weet wat er aan de hand is, maar met André ging het steeds slechter. Hij bleef met zijn leeftijdsgenoten omgaan, wilde er als puber natuurlijk bijhoren, maar daarvoor moest hij wel enorm op z’n tenen lopen. Later kwam hij met de verkeerde jongelui in aanraking en werd steeds moeilijker in zijn gedrag. Totdat we tegen elkaar zeiden: ‘Er moet wat gebeuren, want zo kan het niet langer.’” Allerlei onderzoeken volgden, waarbij André zelf steeds volhield dat hij niets mankeerde. Een gesloten opname in een woonproject volgde, maar hier ging André zo regelmatig zonder toestemming naar buiten (omdat vrienden hem ‘s avonds laat overhaalden om dit via het slaapkamerraam te doen) dat dit niets hielp en na 4 maanden was hij weer thuis. De situatie werd van kwaad tot erger. “Hij was veel van huis en kwam nog maar af en toe langs om te eten. Hij bezocht hardcorefeesten en kwam in aanraking met harddrugs. Ook werd hij bijzonder vijandig tegenover zo’n beetje alles en iedereen. Hij was regelmatig agressief en de druk werd gewoon te groot. Mijn vrouw kon er niet meer van slapen. Op een gegeven moment was de thuissituatie onhoudbaar en is via de Riagg de politie ingeschakeld en is hij met handboeien om naar het bureau gebracht met een IBS.”
Opname in Dijk en Duin volgde.“In het begin was André nog steeds erg vijandig en hij kon ongelooflijk driftig en boos zijn. Wij hadden nog nooit gezien dat een kind zo kwaad kon worden door een bepaalde opmerking van een andere cliënt over zijn zus. Hij kreeg een rechterlijke machtiging en medicijnen en vanaf dat moment ging het geleidelijk iets beter.” In 2006 kwamen Karst en Sandra in contact met Wier in Den Dolder, één van de 5 De Borg-instellingen. “We hadden eerst contact met het maatschappelijk werk van Wier en vervolgens kwam een deskundige van Wier naar Dijk en Duin voor een intakegesprek. De conclusie was dat André in aanmerking kwam voor plaatsing op een open unit, omdat het bij Dijk en Duin beter met hem ging na 4 maanden behandeling. Met veel therapie en begeleiding ging men met hem toewerken naar een zelfstandige woonplek. De opname was in september 2006 en de behandeling bleek perfect. Die is naar onze volle tevredenheid verlopen. Vanaf dat moment ging het weer veel beter met André. Hij kwam van de drugs af en dat werd benadrukt als zijn eigen prestatie. ‘Ik heb het helemaal zelf moeten doen’, zei hij toen. Hij kreeg een goede dagbesteding, want dat is voor André erg belangrijk, anders gaat hij zich snel vervelen. Nu werkt hij in de groenvoorziening en bij de Klussenbus. Hij heeft inmiddels verkering met een leuke meid en zij gaan in september samen op vakantie naar Spanje. André gaat nu voor zelfstandig wonen. De meerwaarde van Wier is ons duidelijk. Het is veel meer een gespecialiseerd behandelcentrum. Op Wier kunnen ze de teugels aanhalen, maar ook op tijd laten vieren. En hoe belangrijk dat is, zie je aan het resultaat!”
11
Vlotte samenwerking tussen De Borg en reclassering Als unitmanager bij Reclassering Nederland heeft Jos ter Voert frequent contact met de klinieken van De Borg, in het bijzonder met Hoeve Boschoord. Zijn portefeuille bevat tbs en elektronische controle. “De samenwerking met De Borg is prettig, constructief en functioneel.”
12
Vanwege zijn eigen regio, Assen, is Jos ter Voert voor rechtstreekse samenwerking vooral betrokken bij Borg-instelling Hoeve Boschoord. Regulier overleg is er rond de plaatsing en uitstroom van cliënten. “De samenwerking met Hoeve Boschoord, maar ook met de andere Borg-instellingen, betreft verschillende aspecten van de hulpverlening van cliënten. Zo heb ik contact over diagnostiek van cliënten, maar ook in crisissituaties of als cliënten heel moeilijk ergens te plaatsen zijn. Die samenwerking verloopt naar volle tevredenheid. Zij is prettig, constructief en functioneel. Men werkt op een professionele manier waarbij veel oog is voor elkaars positie en verantwoordelijkheden. Er wordt snel gereageerd en men is altijd bereid te luisteren in de hectiek van alledag. Dat hoor ik overigens van al mijn collega’s terug. Kortom: een voor iedereen heel bevredigende situatie.” Het (maatschappelijk) belang van de instellingen van De Borg is evident volgens Jos. “De doelgroep van De Borg is een uiterst kwetsbare. De Borg heeft een bundeling van een heleboel kennis en ervaring beschikbaar waar deze mensen van kunnen profiteren. Het maatschappelijk belang ligt vooral op twee onderdelen. Aan de ene kant de veiligheid van de samenleving en het voorkomen van terugval van cliënten en aan de andere kant mensen toeleiden naar een plek in de maatschappij die recht doet aan hun mogelijkheden en beperkingen. Het is een lust voor het oog om te zien hoe men met deze mensen omgaat en wat er de afgelopen jaren in de hulpverlening is bereikt.” Nieuwste ontwikkeling is de samenwerking op het gebied van het forensisch psychiatrisch toezicht. Samen met Hoeve Boschoord zorgen Jos en zijn collega’s voor een soepele overgang in de hulpverlening aan cliënten die na een opname weer terugkeren in de maatschappij waarbij instanties elkaar van begeleiding en deskundigheid voorzien. Er zijn nog wel aandachtspunten voor de toekomst. Jos: “De bereidheid van instellingen om cliënten op te nemen is groot. Maar er zijn nog steeds wachtlijsten en dat vind ik
een schrijnend probleem. De instellingen zelf kunnen daar niets aan doen, maar als samenleving zouden we daar wel eens wat meer oog voor mogen hebben. Wachtlijsten zouden eigenlijk niet voor moeten komen.”
“Het is een lust voor het oog om te zien hoe men met deze mensen omgaat en wat er de afgelopen jaren in de hulpverlening is bereikt.”
In oktober vorig jaar werden de resultaten bekend van de cliëntenraadpleging die binnen de vijf bij De Borg aangesloten instellingen is uitgevoerd. Een paar percentages. Op de vraag of men de behandeling krijgt die men nodig heeft, antwoordt 62,3% ja. 30,4% van de ondervraagde cliënten geeft aan dat dat soms het geval is. Een ruime meerderheid van de cliënten (94,3%) onderkent het belang van het goed kunnen omgaan met hun specifieke problemen. Een volgende vraag in de raadpleging was of cliënten door de behandeling in de centra minder problemen ervaren dan vroeger. ‘Ja’ zegt 70,3% van de ondervraagde cliënten. Nog eens 9,4% geeft aan te twijfelen, maar eigenlijk toch wel minder problemen te ervaren.
De cijfers op een rij • De Borg heeft een capaciteit van in totaal 221 klinische behandelplaatsen. Een uitbreiding tot 329 plaatsen is gepland. • Het totaal aantal in behandeling zijnde ambulante cliënten bedroeg in 2007 een kleine 1000. • In 2007 werden 163 mensen voor behandeling bij een Borg-instelling aangemeld. 70% daarvan vanuit de geestelijke gezondheidszorg, MEE, Reclassering of een VG-instelling. • 40% van de aangemelde cliënten werd binnen 3 maanden opgenomen. Na een jaar gold dit voor 82%. • De uitstroom van cliënten in 2007 was 95 personen, tegenover een instroom van 90 personen.
Enkele cijfers en feiten
Cliëntenraadpleging 2007
13
Jaarrekening
Balans per 31 december 2007
14
2007
2006
Vooruitbetaalde kosten Altrecht in rekening courant
15.000 66.388
17.408 91.669
Totaal Activa
81.388
109.077
Reserve Nog te betalen bedragen
79.777 1.610
83.329 25.748
Totaal Passiva
81.388
109.077
ACTIVA Vlottende Activa:
PASSIVA
Resultatenrekening 2007 regulier 2007
2006
113.000 419 1.832
205.000 2.216
115.251
207.216
Personele kosten Salariskosten personeel niet in loondienst Opleidingskosten Overige personele kosten
34.691 19.176 4.863
175.224 5.246 434
Totaal
58.730
180.904
Algemene kosten Kantoorbehoeften/drukwerk Communicatiekosten Kosten Website Reiskosten gedetacheerde Vergoeding vrijwilliger Administratiekosten Accountantskosten Huur kantoorruimte Overige facilitaire kosten Vergaderkosten bijeenkomsten Representatiekosten Werklunches Advieskosten Kosten Wetenschappelijk Onderzoek Diverse algemene kosten Congreskosten Kosten Congres Wetenschap 2007 Leergang SGLVG
16.381 792 1.740 9 1.069 3.749 2.723 2.140 783 616 136 9.212 433 207 ( 718 )
9.468 905 4.106 988 1.069 1.607 2.723 2.237 826 973 978 9.762 803 605 8.658 161 ( 2.072 )
Totaal
39.272
43.797
Totaal lasten
98.002
224.701
Voordelig resultaat De Borg regulier
17.249
BATEN Bijdragen deelnemende instellingen Overige opbrengsten Ontvangen rente Totaal baten
LASTEN
Nadelig resultaat De Borg regulier Nadelig resultaat Wetenschappelijk Onderzoek Conform resultatenrekening bladzijde 18 Totaal nadelig resultaat De Borg
17.485 20.800
3.551
-
15
Resultatenrekening 2007 wetenschappelijk onderzoek 2007
2006
Bijdragen deelnemende instellingen
102.000
-
Totaal baten
102.000
-
Kosten Wetenschappelijk Onderzoek
122.800
-
Totaal lasten
122.800
-
-
-
20.800
-
BATEN
LASTEN
Voordelig resultaat Nadelig resultaat
16
Onderzoek
Internationale contacten
Altrecht GGz/Wier
Altrecht GGz/Wier
Goedhard, L. • Farmaco-epidemiologie van agressie bij psychiatrische patiënten. Lopend promotie-onderzoek.
Clerkx, M. • Lid bestuur MHID Nederland - Vlaanderen (eerste helft 2007)
Scheifes, A. • Effectiveness, safety and quality of treatment with psychotropics in children and adults with mild intellecutal disabilities. Lopend promotie-onderzoek.
Dijk, van F. • Studiereis De Borg U.K. (okt 2007)
Trajectum - Hanzeborg
De Bruggen
Didden, R. • Vrijetijdsbesteding bij clienten die begeleid zelfstandig wonen of wonen op een verblijfsafdeling: Een vergelijkend onderzoek. • Stressvolle gebeurtenissen, sociale steun en depressieve klachten bij clienten die begeleid zelfstandig wonen (scriptieonderzoek).
Roos, J. • Studiereis De Borg U.K. (okt 2007)
Hazel, van den T. • “Persoonlijkheidsstoornissen bij Licht Verstandelijk Gehandicapten. Een vignetstudie naar het effect van deze diagnose op de beoordeling door hulpverleners”. Wetenschappelijk onderzoek ihkv de opleiding tot Klinisch Psycholoog. Looptijd: 2006-2008.
Zonneveld, P. • Studiereis De Borg U.K. (okt 2007)
Trajectum - Hoeve Boschoord Drieschner, K. • Ontwikkeling en psychometrische evaluatie van de Dynamic Risc Outcome Scales (DROS). Hesper, B. • Effect van klinische behandeling van licht verstandelijk gehandicapten met ernstig externaliserend probleemgedrag. Lopend promotie-onderzoek 2007-2012. • Effect van een behandelmodule voor agressieproblematiek bij licht verstandelijk gehandicapten. Lopend onderzoek; 2007. Lutjenhuis, B. • Inventarisatie diagnostische tests in het kader van De Borg. • Inventarisatie diagnostische tests in het kader van het Experisecentrum Forensische Psychiatrie. • Inventarisatie risicotaxatie-instrumenten in het kader van Expertisecentrum Forensische Psychiatrie.
Geitenbeek, E. • Studiereis De Borg U.K. (okt 2007)
Dichterbij Kalken, van P. • Studiereis De Borg U.K. (okt 2007)
Trajectum - Hanzeborg Didden, R. • Werkbezoek aan Universiteit Tasmanie (bij prof.dr. Jeff Sigafoos) en Universiteit van Sydney (dr. Sue Balandin) van 28 mei tot 28 augustus 2007. Dit werkbezoek werd gefinancierd met behulp van een toegekende Endeavour Research Fellowship Award 2007, ter beschikking gesteld door het Australische Ministerie van Onderwijs en Training. • Kort bezoek (vanwege uitnodiging symposium, Key note lezing over slaapstoornissen) aan City University of New York, Queens College, bij prof.dr. Peter Sturmey. • Samenwerking met prof.dr. William R. Lindsay omtrent een Engelstalig artikel (vignet studie Persoonlijkheidsstoornis, door Teunis van den Hazel, Robert Didden, Hubert Korzilius en Bill Lindsay) dat in de loop van dit jaar zal worden ingediend.
Trajectum - Hoeve Boschoord Lutjenhuis, B. • Professor John L Taylor, Northumbria University and Northgate & Prudhoe NHS Trust, presenteerde op Hoeve Boschoord over behandelmodules voor agressieproblematiek en brandstichters. 3 maart 2007 • Belgische collega’s i.v.m. risicotaxatie en diagnostiek.
17
Publicaties Altrecht GGz/Wier
Trajectum - Hanzeborg
Clerkx, M. • Van Kei en Eik; over behandeling van verslaving bij mensen met een lichte verstandelijke handicap. Hoofdstuk 13 in: Met het oog op behandeling; Effectieve behandeling van gedragsstoornissen bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Redactie R. Didden en X.Moonen (2007). Ism M. Trentelman.
Didden, R. • Pituch, K., Green, V., Sigafoos, J., Itchon, J., O’Reilly, M., Lancioni, G. & Didden, R. (2007). Factor structure of the Behavior Flexibility Rating Scale (BFRS). Research in Autism Spectrum Disorders, 1, 55-66. • Sturmey, P., Lindsay, W., & Didden, R. (2007). Dual Diagnosis. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 20, 379-383. • Didden, R., Korzilius, H., & Curfs, L. (2007). Skin-picking in individuals with Prader-Willi syndrome: Prevalence, functional assessment, and its comorbidity with compulsive and self-injurious behavior. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 20, 409-419. • Green, V., Sigafoos, J., O’Reilly, M., Pituch, K., Didden, R., Lancioni, G., & Singh, N. (2007). Behavioral flexibility in individuals with autism: Theory, assessment, and intervention. In: L. Zhao (Ed.), Autism research advances (pp. 63-77). New York: Nova Science Publishers. • Didden, R. (2007). Functional analysis methodology in developmental disabilities. In: P. Sturmey (Ed.), Functional Analysis in Clinical Treatment (pp. 65-86). New York: Academic Press Elsevier. • Didden, R., & Moonen, X. (Red.) (2007). Met het oog op behandeling. Utrecht: LKC/LVG, De Borg. • Didden, R. (2007). Behandeling van mensen met een lichte verstandelijke beperking: Een beschouwing. In: R. Didden & X. Moonen (Red.), Met het oog op behandeling (pp. 129-135). Utrecht: VOBC LVG/De Borg.
Dijk, van F. • Gevalsbeschrijving Autisme en katatonie. Een succesvolle behandeling met lorazepam.Tijdschrift voor Psychiatrie 49 (2007) 4, 257-261 C.F. de Winter, F. van Dijk, W.M.A. Verhoeven, D.M. Dhossche, J.J. Stolker • Wetgeving en behandeling. BOPZ : beschermen, ontplooien en professioneel zorgen. Hoofdstuk 15 in: Met het oog op behandeling; Effectieve behandeling van gedragsstoornissen bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Redactie R. Didden en X.Moonen (2007). I.s.m. P. Prins.
18
Goedhard, L. • Aggression of psychiatric patients associated with the use of as-needed medication. L.E. Goedhard, J. J. Stolker, H.L.I. Nijman, T.C.G. Egberts, E.R. Heerdink Pharmacopsychiatry. 2007 Jan; 40(1):25-9. • De farmacologische behandeling van agressie L.E. Goedhard, J. J. Stolker, E.R. Heerdink, H.L.I. Nijman en T.C.G. Egberts; Psyfar 2007, no 3; pag. 27-29. Prins, P. • Wetgeving en behandeling. BOPZ: beschermen, ontplooien en professioneel zorgen. Hoofdstuk 15 in: Met het oog op behandeling; Effectieve behandeling van gedragsstoornissen bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Redactie R. Didden en X.Moonen (2007). I.s.m. F. van Dijk.
De Bruggen Goeman, H. • Presedatie bij mensen met een verstandelijke beperking (De Bruggen).
Dichterbij Verberne, G.J. • Enkele gedachten over moderne psychologische diagnostiek bij mensen met een lichte verstandelijke handicap en ernstige gedragsproblemen. Hoofdstuk 11 in: Met het oog op behandeling; Effectieve behandeling van gedragsstoornissen bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Redactie R.Didden en X.Moonen (2007)
Trajectum - Hoeve Boschoord Burdova, I. • Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) bij sterk gedragsgestoorde, licht verstandelijk gehandicapte mensen. Hoofdstuk 14 in: Met het oog op behandeling; Effectieve behandeling van gedragsstoornissen bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Redactie R. Didden en X. Moonen (2007) Drieschner, K. • Drieschner, K. H., & Boomsma, A. (in press). Validation of the Treatment Motivation Scales for Forensic outpatient treatment (TMS-F). Assessment. • Drieschner, K. H., & Boomsma, A. (in press). The Treatment Motivation Scales for Forensic outpatient treatment (TMS-F): construction and psychometric evaluation. Assessment. • Drieschner, K. H., & Boomsma, A. (in press). The Treatment Engagement Rating Scale (TER) for forensic outpatient treatment: description, psychometric properties, and norms. Psychology, Crime & Law.
Lezingen en Presentaties Altrecht GGz/Wier • Brink van den, R., Drieschner, K., & Harte, J. (2007). Onttrekkingen en recidives door tbs-ers tijdens verlof, nuancering van een onderzoek in opdracht van de Tweede Kamer. Tijdschrift voor Criminologie, 49, 68-75. • Brink van den, R., Drieschner, K., & Harte, J. (2007). Onttrekkingen en recidives door tbs-ers tijdens verlof - reactie op repliek. Tijdschrift voor Criminologie, 49, 179-181. Lutjenhuis, B. • Intern rapport VGZ Friesland: “Samen veilig, risicotaxatie in de VGZ.” Trentelman, M. • Artikel in Markant over LVG en verslaving febr 2007 • Van Kei en Eik; over behandeling van verslaving bij mensen met een lichte verstandelijke handicap. Hoofdstuk 13 in: Met het oog op behandeling; Effectieve behandeling van gedragsstoornissen bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Redactie R. Didden en X. Moonen (2007). I.s.m. M. Clerkx.
Bults, G. • MHID europe congress Zagreb. Symposium: Homeless and ID: more than substance abuse. In samenwerking met M. de Vries, C. Schludt Bodien en M. Clerkx. Lezing Homeless and ID: support styles (10-10 tot 13-10-2007) Clerkx, M. • Workshop Van Eik en Kei: over de behandeling van verslaving bij volwassen mensen met een lichte verstandelijke beperking. Tijdens congres: Met het oog op behandeling. In samenwerking met M. Trentelman 1-11-2007 • MHID congres Antwerpen. Dagvoorzitter diverse symposia (31-05-2007) • MHID europe congress Zagreb. Voorzitter symposium: Homeless and ID: more than substance abuse. In samenwerking met M. de Vries, C. Schlundt Bodien en G Bults. Lezing: Client-characteristics in a unit for treatment of homeless persons with intellectual disabilities. (10-10 tot 13-10-2007) • Lid expertpanel richtlijn ‘gedragsproblemen door angsstoornissen bij verstandelijk gehandicapten’; Uitvoerder Addy Pruijssers, Lid van Lectoraat GGZverpleegkunde, Institute for Advanced Studies and Applied Research (ASAR) Hogeschool INHOLLAND/ lokatie Alkmaar. (Juni 2007) Dijk, van F. • Workshop: Wetgeving en behandeling. BOPZ. Congres “Met het Oog op behandeling” 01-11-2007 Goedhard, L. • NVVP Voorjaarscongres 2007, Leidt agressie tot veranderingen in het gebruik van reguliere medicatie? L.E. Goedhard, E.R. Heerdink, J.J. Stolker, H.L.I. Nijman, A.C.G. Egberts • 5th European Congress on Violence in Clinical Psychiatry 2007 Association between aggression and medication changes.Goedhard, L., Stolker, J.J., Nijman, H.L.I., Egberts, A.C.G. & Heerdink, E.R. Heij, J. • Referaat: “De behandeling van psychiatrische patiënten met een verstandelijke handicap”. (24-09-2007 bij Meerkanten in Ermelo). Jonker, F. • Presentatie: Autisme bij normaal begaafden en LVG (Amerpoort ASVZ te Baarn). Prins, P. • Workshop: Wetgeving en behandeling. BOPZ. Congres “Met het Oog op behandeling” 01-11-2007
19
Trajectum - Hanzeborg Ratering-Nastasiu, G. • Invitational conference “Diagnostiek naar Intelligentie in het forensisch veld” 11.05.2007, Van der Hoeven Kliniek, Utrecht. Schlundt-Bodien, C. • MHID europe congress Zagreb. Symposium: Homeless and ID: more than substance abuse. In samenwerking met M. de Vries, G. Bults en M. Clerkx. Lezing Homeless and ID: it’s all about the money (10-10 tot 13-10-2007) Schoonbrood, G. • Separeren: naar binnen of naar buiten? Refereermiddag; presentatie voor divisie OFP Altrecht GGz 20-11-07 Willemsen, H. • Drugsgebruik bij verstandelijk gehandicapten (Abrona/Zeist 22.11.07) Zijlstra, R. • Deskundigheidsbevordering voor CIZ, 25-06-2007. I.s.m. F. van Dijk. • Cursus psychopathologie voor MEE Utrecht, 24-09-2007 I.s.m. P. Potters
20
Didden, R. • Key note lezing Sleep disorders in individuals with intellectual disability (City University New York, Queens college, symposium Applied behavior analysis for clinical problems, maart 2007) • Workshop Applied behavior analysis for behavior problems in children and adults with intellectual disability (University of Sydney, School of Communication Disorders and Disability, augustus 2007) • Lezing Assessment and treatment of sleep problems in people with developmental disabilities (School of Communication Disorders and Disability, University of Sydney, juli 2007) • Dagvoorzitter symposium Ontwikkelingsstoornissen (Amsterdam, september 2007) • Slotbeschouwing symposium “Met het oog op behandeling” (Utrecht, november 2007) • Lezing Epidemiologie en risicofactoren bij SGLVG: doelgroep in beeld (Utrecht, november 2007) Vries, de B. • Voordracht aan Reclassering Zwolle (adviseren in omgaan en begeleiden van de doelgroep van Trajectum Hanzeborg - november 2007)
De Bruggen Trajectum - Hoeve Boschoord Boot, E. • ‘Gestoorde dopaminerge neurotransmissie bij volwassenen met velocardiofaciaal syndroom’; deskundigheidsbevordering NVAVG, regio NoordHolland. • ‘Shprintzen’; refereer bijeenkomst van de ASVZ voor orthopedagogen, psychologen en AVG’en (17.01.07) • ‘Gestoorde dopaminerge neurotransmissie bij mensen met het velocardiofaciaal syndroom’; voorjaarscongres Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (11.04.07) • Behavior Genetics Association, meeting; ‘Dopaminergic markers in 22q11 deletion syndrome’ (04.06.07) Denkers, I. • Verstandelijk gehandicapten in de grote stad, AMC. • Medische aspecten van het Angelman syndroom. Lezing oudervereniging Angelman syndroom.
Dichterbij Verberne, G.J. • Enkele gedachten over moderne psychologische diagnostiek bij mensen met een lichte verstandelijke handicap en ernstige gedragsproblemen; Congres “Met het oog op behandeling” Utrecht 01.11.07 • Ervaringen met zwakbegaafde agressieplegers in ambulante behandeling; presentatie landelijke intervisiegroep rondom zwakbegaafde agressieplegers
Burdova, I. • Workshop EMDR, congres ‘Met het Oog op Behandeling’. 1-11-07 Dekker, M. • Ervaringen van een dove client in het forensisch circuit tijdens: congres European Society for Mental Health and Deafness, Joining Forces (sept 2007) Drieschner, K • Effectevaluatie van klinische SGLVG behandelprogramma’s - een multicenter onderzoek 2007-2012; congres Focus op Onderzoek, Amsterdam 27-9-07 • Registratie van agressie-incidenten in SGLVG behandelcentra: twee methoden; congres Focus op Onderzoek, Amsterdam 27-9-07 • Effectonderzoek in de forensische psychiatrie - algemene problemen en oplossingen binnen Hoeve Boschoord; symposium onderzoek in de forensische psychiatrie, Assen. 14-11-07 Hesper, B. • Congres “Focus op Onderzoek”, titel: Ontwikkeling van de DROS: een instrument voor effectmeting van behandeling van licht verstandelijk gehandicapten met ernstig externaliserend probleemgedrag (27.09.07)
Cursussen Altrecht GGz / Wier Hoogstra, P. • “De plaats van het Sociaal Kultureel Werk binnen het Therapeutisch Milieu”. Landelijke SKW dag in Hoeve Boschoord (18/10/07) Lutjenhuis, B • Presentatie rapport VGZ Friesland 14-11-2007 Snelder, T. • ESMHD (European Society for Mental Health and Deafness) congres te Haarlem 11-14 september 2007. Presentatie film over de behandeling op Hoeve Boschoord van licht verstandelijk gehandicapte, gedragsgestoorde, dove cliënten in een forensische setting. Trentelman, M. • Radioprogramma “De ochtenden” 21 maart 2007 interview en opname van dramagroep over behandeling van LVG met verslaving. • Inservice training bij Talant (zorg voor mensen met verstandelijke beperking in Friesland) over omgaan met verslaving en opzetten van beleid 25 01-2007 • Workshop Van Eik en Kei: over de behandeling van verslaving bij volwassen mensen met een lichte verstandelijke beperking. Congres “Met het oog op behandeling”. 01.11.2007 i.s.m. M. Clerkx.
Clerkx, M. • Lesmiddag voor AVG-opleiding Rotterdam. Over middelenmisbruik en persoonlijkheidsproblematiek 17-9-2007 • Psychotische stoornissen; b-cluster persoonlijkheidsstoornissen. Dagdeel in de opleiding OGGZ van Abrona 6-11-2007 • Klinische les SBDC amsterdam, zorglijn psychotische stoornissen: psychiatrie en verstandelijke beperking 14-2-2007 Dijk, van F. • Cursorisch onderwijs arts-assistenten psychiatrie; Psychiatrie en verstandelijke handicap 26-07-07 en 02-08-07 • Deskundigheidsbevordering CCE zuidwest Nederland 25-09-07 Mil, van L . • Cursus Borderline Persoonlijkheidsstoornis bij LVG; Philadelphia, Veenendaal • Cursus psychiatrische stoornissen bij LVG Potters, P. • Cursus borderline persoonlijkheidsstoornis bij VG; de Beele in Voorst, 15.03.07 en 30.11.07 • Cursus psychopathologie aan medewerkers van MEE Utrecht, Utrecht op 24.09.07 Ratering - Nastasiu, G. • Autisme: van onderzoek naar praktijk (18.12.07) Son, van T. • Cursus borderline - Philadelphia 19.06.07 • Cursus borderline - De Beele 30.11.07 Willemsen, H. • Deëscalerend communiceren (Cordaan 26.09.07) • Psychopathologie (Cordaan 26.09.07) Zijlstra, R. • Cursus psychopathologie voor MEE Utrecht 24-09-2007
De Bruggen Roos, J. • Orthopedagogisch methodiekmodel, in het kader van methodiekontwikkeling SGLVG. September 2007 - december 2007
Dichterbij Verberne, G.J. • Neuropsychologie bij licht verstandelijke gehandicapte volwassenen; cursus van 19 dagdelen voor gedragswetenschappers
21
Adressen Trajectum - Hanzeborg
Regio Friesland, Groningen en Drenthe
Trajectum - Hoeve Boschoord Didden, R. • Hoofddocent en docent module Ontwikkelingsstoornissen, gz-opleiding NO Nederland, januari & november 2007 • Hoofddocent en docent vierdaagse cursus In Perspectief, gedragsstoornissen bij jeugdigen en volwassenen met LVG. Arnhem, Cure care development, januari & mei 2007
Adres Telefoon E-mail Internet
Boylerstraat 4 8387 XN Boschoord (0561) 42 22 22
[email protected] www.hoeveboschoord.nl
Regio Overijssel en Gelderland
Trajectum - Hanzeborg Hazel, T. van den • Docent in de module Ontwikkelingsstoornissen, GZopleiding NO Nederland, februari & november 2007 • Docent in vierdaagse cursus In Perspectief, gedragsstoornissen bij jeugdigen en volwassenen met LVG. Arnhem, Cure care development, januari & mei 2007
Adres Telefoon E-mail Internet
Postbus 300 7200 AH Zutphen (0575) 57 60 00
[email protected] www.hanzeborg.nl
Regio Utrecht, Noord-Holland en Flevoland
Vries, de B. • Teamcoaching tbv team en netwerk over schizofrenie bij Philadelphia Nunspeet (aug 2007)
Altrecht ggz, afdeling Wier Adres Telefoon E-mail Internet
22
Dolderseweg 164 3734 BN Den Dolder (030) 22 56 306
[email protected] www.altrecht.nl
Regio Zuid-Holland en Zeeland
De Bruggen, specialistische zorg Adres Telefoon E-mail Internet
Spoorlaan 19 2471 PB Zwammerdam (0172) 64 26 42
[email protected] www.debruggen.nl
Regio Noord-Brabant en Limburg
Dichterbij, specialistische zorg Adres Telefoon E-mail Internet
Postbus 5029 5800 GA Venray (0478) 52 96 00 offi
[email protected] www.dichterbij.nl
Het samenwerkingsverband
Expertisecentrum De Borg Adres Telefoon E-mail Internet
Dolderseweg 164 3734 BN Den Dolder (030) 22 56 405
[email protected] www.de-borg.nl
Colofon Uitgave van De Borg, samenwerkingsverband van behandelcentra voor mensen met een (lichte) verstandelijke beperking en complexe problematiek. Foto’s
| Dick Boes, Allard Willemse en aangesloten instellingen Ontwerp | Studio Langezaal, Zeist Druk | Bergdrukkerij, Amersfoort juni 2008 Copyright © De Borg 2008 Zonder toestemming van De Borg mag niets uit deze uitgave worden overgenomen.
jaarverslag de borg 2007
