De zorgplicht van scholen voor leerlingen: de praktijk

AANSPRAKELIJKHEID VAN SCHOLEN

mr.dr. b.m. paijmans

Aansprakelijkheid van scholen

De zorgplicht van scholen voor leerlingen: de praktijk

134

Aansprakelijkheid van scholen De zorgplicht van scholen voor leerlingen: de praktijk

Brechtje Paijmans

III

AANSPRAKELIJKHEID VAN SCHOLEN

Aansprakelijkheid van scholen De zorgplicht van scholen voor leerlingen: de praktijk Brechtje Paijmans

Dit boek is een uitgave van Celsus juridische uitgeverij | Tilburg www.celsusboeken.nl [email protected] Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Hoewel aan deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaardt de auteur noch Celsus juridische uitgeverij aansprakelijkheid voor de aanwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolkomenheden. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means without written permission of the publisher. ISBN 978-90-8863-136-8 NUR 822 © 2014 Tekst: Brechtje Paijmans © 2014 Vormgeving: Celsus juridische uitgeverij Foto omslag: Sarah Gilbert Lay out: Adrian van den Eerenbeemt IV

Inhoudsopgave

1

2

Uitgangspunten 1.1 Inleiding 1.2 Onderwijsovereenkomst? Wanprestatie of onrechtmatige daad? 1.3 Aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad 1.3.1 Inleiding 1.3.2 Vereisten voor onrechtmatige daad 1.3.3 Eigen schuld 1.4 Wie kan wanneer worden aangesproken voor schade van een leerling? 1.4.1 Wie kan (niet) worden gedagvaard? 1.4.2 Wie kan (tegelijkertijd) aansprakelijk zijn? 1.4.3 De school 1.4.4 Het schoolbestuur 1.4.5 Een docent/vrijwilliger 1.4.6 Een medeleerling of zijn ouders 1.4.7 Een derde 1.5 De zorgplicht van een school, ter inleiding 1.6 Vier uitgangspunten van de zorgplicht van een school 1.7 Wanneer geldt de zorgplicht? 1.7.1 Inleiding 1.7.2 Zorgplicht tijdens en rondom schooltijd 1.7.3 Zorgplicht buiten schooltijd

1 1

6 6 8 8 10 11 11 12 13 14 17 17 18 20

Het gebouw en de inrichting 2.1 Inleiding 2.2 Risicoaansprakelijkheid vs. schuldaansprakelijkheid 2.3 Risicoaansprakelijkheid voor opstallen 2.3.1 Inleiding 2.3.2 De wet en de vereisten 2.3.3 Rechtspraak gebrekkige opstallen 2.4 Risicoaansprakelijkheid voor roerende zaken 2.4.1 Inleiding

23 23 23 24 24 24 27 28 28

2 3 3 4 5

V

AANSPRAKELIJKHEID VAN SCHOLEN

2.5

3

4

VI

2.4.2 De wet en de vereisten 2.4.3 Rechtspraak gebrekkige roerende zaken Aansprakelijkheid van scholen voor asbest in het gebouw 2.5.1 Inleiding 2.5.2 Risico’s van leerlingen, scholen en verzekeringsmaatschappijen 2.5.3 Rechtspraak asbest op school

28 30 32 32 33 35

Ongevallen 3.1 Inleiding 3.2 De zorgplicht van een school ten aanzien van ongevallen 3.2.1 Inleiding en vijfde uitgangspunt 3.2.2 Indeling in fasen 3.2.3 De fase van voorzorg 3.2.3.1 Inleiding 3.2.3.2 Criterium 1: het gedrag en de persoon van de school 3.2.3.3 Criterium 2: het risico 3.2.3.4 Criterium 3: de afwendbaarheid van het risico 3.2.3.5 Criterium 4: het gedrag en de persoon van de leerling 3.2.4 Fase van uitvoering 3.2.5 Fase van nazorg 3.3 Rechtspraak ongevallen 3.3.1 Inleiding 3.3.2 Gebouw en inrichting 3.3.3 Op het schoolplein 3.3.4 In de klas 3.3.5 Buiten de klas 3.3.6 Verzekeringsplicht voor scholen?

37 37

Gymongevallen 4.1 Inleiding 4.2 De zorgplicht van een school bij bewegingsonderwijs 4.2.1 Inleiding en vijfde uitgangspunt 4.2.2 De redelijk bekwaam en redelijk handelend docent LO 4.2.3 De zorgplicht in drie fasen

61 61 62 62

38 38 38 39 39 40 42 44 48 49 51 52 52 52 53 56 58 59

63 64

4.3

5

4.2.4 De fase van voorzorg 4.2.4.1 Inleiding 4.2.4.2 Eerste fase van voorzorg: voorkomen van ongevallen 4.2.4.3 Tweede fase van voorzorg: beperken van schade 4.2.5 De fase van uitvoering 4.2.6 De fase van nazorg Rechtspraak gymongevallen 4.3.1 Inleiding 4.3.2 (On)geschikte oefening, locatie of omgeving 4.3.3 Instructie 4.3.4 Manuele hulp 4.3.5 Toezicht 4.3.6 Bescherming van het lichaam 4.3.7 Landingsvlak 4.3.8 Ingrijpen tijdens de les 4.3.9 Aanmoedigen door docent LO 4.3.10 Nazorg

Pesten, misbruik, geweld 5.1 Inleiding 5.2 De zorgplicht van een school: pesten, misbruik, geweld 5.2.1 Inleiding en vijfde uitgangspunt 5.2.2 Indeling in fasen 5.2.3 Fase van voorzorg 5.2.3.1 Inleiding 5.2.3.2 Inhoud van het veiligheidsbeleid 5.2.3.3 Effectiviteit van het veiligheidsbeleid 5.2.3.4 Denkbare maatregelen in het veiligheidsbeleid 5.2.4 Fase van uitvoering 5.2.4.1 Inleiding 5.2.4.2 Toezicht en nalaten 5.2.4.3 Ingrijpen: maatregelen tegen leerling-slachtoffer en leerling-dader 5.2.4.4 Ingrijpen: maatregelen tegen cyberbullying 5.2.4.5 Ingrijpen: maatregelen ten opzichte van derden

65 65 65 69 70 74 76 76 76 80 82 83 85 86 87 88 88 91 91 92 92 92 93 93 94 95 96 97 97 98 99 101 103

VII

AANSPRAKELIJKHEID VAN SCHOLEN

5.3

6

7

VIII

5.2.5 Fase van nazorg Rechtspraak pesten, misbruik, geweld 5.3.1 Inleiding 5.3.2 Rechtspraak pesten 5.3.3 Rechtspraak misbruik 5.3.4 Rechtspraak geweld en incidenten

104 105 105 105 108 108

Kwaliteit onderwijs 6.1 Inleiding 6.2 De zorgplicht van een school ten aanzien van de kwaliteit van het onderwijs 6.2.1 Inleiding 6.2.2 Indeling in fasen 6.2.3 De eerste fase en terughoudende rechtelijke toetsing 6.2.4 De tweede fase en concrete rechtelijke toetsing 6.2.4.1 Inleiding 6.2.4.2 Maatstaf ‘redelijk bekwaam en redelijk handelend’ school 6.2.4.3 Concrete maatregelen en concrete toetsing 6.3 Rechtspraak kwaliteit onderwijs 6.3.1 Inleiding 6.3.2 Toegewezen vorderingen tot schadevergoeding 6.3.3 Afgewezen vorderingen tot schadevergoeding 6.3.4 (Toe- en afgewezen) vorderingen over beoordelingen

111 111

Conclusie

129

111 111 112 112 115 115 116 117 119 119 119 122 125

Een schoolfeest dat uit de hand loopt, een leerling die stiekem gevaarlijke chemische stoffen uit het scheikundelokaal meeneemt, een hoogbegaafde leerling die onderpresteert, een leerling die tijdens een gymnastiekles uit de ringen valt. Het zijn voorbeelden waarin de zorgplicht van scholen centraal staat. Nederlandse scholen hebben immers een niet geringe zorgplicht ten opzichte van hun leerlingen. En scholen kunnen aansprakelijk zijn voor de schade van deze leerlingen als de zorgplicht is geschonden. De zorgplicht van een school is een open norm, die voor elke situatie en elke leerling afzonderlijk – vaak achteraf – moet worden ingevuld. Als handvat voor een concretisering vooraf wordt de zorgplicht in dit boek besproken voor verschillende categorieën: gebouw en inrichting, ongevallen, bewegingsonderwijs, pesten, misbruik en geweld, en de kwaliteit van het onderwijs. De zorgplicht van scholen, en daarmee het risico van scholen op aansprakelijkheid, is in elk van deze categorieën anders. Brechtje Paijmans is sinds 2002 advocaat en staat veelvuldig verzekeraars en scholen bij in geschillen over aansprakelijkheids- en onderwijsrecht. Zij is tevens verbonden aan het Molengraaff Instituut voor Privaatrecht van de Universiteit Utrecht en promoveerde in mei 2013 op het proefschrift De zorgplicht van scholen. De grondslag en reikwijdte van de civielrechtelijke zorgvuldigheidsnorm van scholen jegens leerlingen (Deventer: Kluwer 2013). Op basis hiervan schreef zij dit praktische boek voor scholen, ouders en verzekeraars. ISBN 978-90-8863-136-8

133

B.M. Paijmans Aansprakelijkheid van scholen

Aansprakelijkheid van scholen