Persmap De Zaak
De Zaak Op een morgen is een man gaan liggen. Het is niet duidelijk of het goed of slecht met hem gaat. Of hij slaapt of mediteert. Verdrietig is of bevrijd. Zakt hij weg in weemoed of grijpt hij in, in wat onwrikbaar lijkt? Is hij op zoek naar nieuwe woorden, een nieuwe manier van denken, een ander land, met ander licht? Het lijkt of hij een tussengebied betreedt waar verleden, heden en toekomst door elkaar lopen. Zijn adem wordt zachter. Steeds zachter. De Zaak is de nieuwe voorstelling van regisseur Piet Arfeuille, geïnspireerd op de mythe van Orpheus en Eurydice, waarin twee dansers het podium zullen delen: de Finse Veli Lehtoovara en de Zweedse Marcus Baldemar. De Zaak: een voorstelling over sterven om opnieuw geboren te worden, over de queeste naar datgene wat het leven de moeite waard maakt.
VAN EN MET: Piet Arfeuille, Bart Clement, Pepijn Caudron, Fred Van de Moortel, Lieve Pynoo, Jan Maertens, Veli Lehtovaara, Marcus Baldemar en Pietjan Dusee PRODUCTIELEIDING: Rik Teunis TECHNIEK: Dimitri Compernolle COPRODUCTIE: Productiehuis Brabant (NL) MET DANK AAN:P.A.R.T.S. Brussel, ‟t Nieuwland Tielt, kunstencentrum BUDA Kortrijk, kc nOna Mechelen
Inleiding Na anderhalf jaar artistiek leiderschap van Theater Malpertuis waarin Arfeuille met name de tijd wou nemen om er achter te komen welke koers dit kleine maar significante gezelschap kan varen, is het tijd geworden voor de eerste nieuwe productie, meteen ook een staalkaart van hoe Arfeuille de toekomst van Malpertuis en het vlakkevloertheater ziet. Voor het eerst sinds jaren zet Arfeuille Malpertuis weer grondig op de kaart: Om een paar speelplekken te noemen: Vooruit Gent, Stuk Leuven, Beursschouwburg Brussel, Frascati Amsterdam, Rotterdamse Schouwburg enz... Om op alle niveaus voor een indrukwekkende theaterervaring te tekenen, verzamelt Arfeuille de ouwe getrouwen van de HETPALEISploeg weer om zich heen: vormgever en beeldend kunstenaar Bart Clement (die ook voor de indrukwekkende scenografie van Hamlet en De Storm instond), componist Pepijn Caudron dit keer bijgestaan door Frederik Van de Moortel, dramaturg Pietjan Dusee, kostuumontwerpster Lieve Pynoo en lichtontwerper Jan Maertens. Dit is nagenoeg de volledige productieploeg van De Storm voor HETPALEIS.
Orpheus en Eurydice vs De Zaak Het teruggrijpen naar het alom beproefde procedé van de grote klassieke verhalen, om die op een zeer eigenzinnige manier te hertalen. Na Oedipus, Orestes, Romeo en Julia, Hamlet, Prospero bijt Arfeuille zich vast in de psychologie van Orpheus, en de alom gekende Orpheus en Eurydice mythe. Arfeuille sleutelt inmiddels al meer dan een jaar aan zijn bewerking, omdat hij, naar eigen zeggen, wil uitkomen op „een gedicht‟. De meest geciteerde en bezongen episode uit de mythe van Orpheus en Eurydice betreft de plotselinge dood van de vrouw ten gevolge van een slangenbeet, en dat nog wel op de dag van haar huwelijk. In de hoop haar terug tot leven te brengen, daalt Orpheus af in de onderwereld. Daar betovert hij met zijn gezang – Orpheus staat immers voor „de kunstenaar‟ – de goden van de onderwereld, en die geven Eurydice de toestemming terug te keren naar de wereld van de levenden, op voorwaarde dat ze Orpheus achternaloopt en dat hij tijdens hun terugtocht „niet omkijkt‟. Bijna boven gekomen kan Orpheus niet aan de drang weerstaan zich om te draaien en verliest aldus zijn geliefde voorgoed. Vanaf daar wijken de bronnen uitéén. In één van de interpretaties trekt Orpheus zich terug en neemt niet meer deel aan het openbaar leven. Alleen een jonge knaap laat hij in z‟n buurt toe. Uiteindelijk dringt een troep wilde vrouwen zijn huis binnen. Ze onthoofden hem en gooien zijn hoofd in het water. Dat het water vervolgens begint te zingen, lijkt bijna te willen zeggen dat Orpheus‟ kunst zijn lichaam zal overleven. Arfeuille heeft zijn Orpheusbewerking, opgebouwd rondom de „terugtrekfase‟ van Orpheus. Van daaruit slaat hij zowel de brug naar de voorgeschiedenis als naar het dramatische slot. Zowel de slangenbeet als „het omkijken in de onderwereld‟ krijgen in zijn bewerking een geheel nieuwe interpretatie die met name reflecteert over het moeilijke spanningsveld tussen kunst en leven. Arfeuilles Orpheus is er één van stilstand en reflectie; waarin denken en taal, waar de Westerse samenleving zo bij zweert, langzamerhand op een failliet lijkt af te stevenen.
DE ZAAK in het parcours van Piet Arfeuille In de voorbije twee, drie jaar heeft Arfeuille zich intens toegelegd op het creëren van een poëtischer theatertaal. Tekst is daarbij vaak ondergeschikt geweest aan een beeldtaal die op een metafysischer niveau werkt. Het heeft pareltjes opgeleverd zoals Tagestöter, Are you ready, are you ready for love? en 2019 (Droomspel) Het lag in de lijn van verwachting dat Arfeuille vroeg of laat met dansers zou gaan werken omdat de bewust lichamelijke inzet van zijn acteurs een wezenlijk onderdeel geworden is van deze poëtische beeldtaal. De Zaak is derhalve dan ook alleen al spannend omdat Arfeuille voor het eerst met twee geschoolde dansers van P.A.R.T.S. werkt, het befaamde instituut van Anne Teresa De Keersmaeker. Arfeuille ziet De Zaak ook als een eerste oefening in het assembleren van een aantal elementen waar hij in het voorbije verleden afzonderlijk aan heeft gewerkt. Beweging, dans, tekst, geluid en scenografie komen allemaal samen in De Zaak.
Waarom opnieuw een Griekse mythe? De oeroude verhalen blijven me inspireren omdat ze filosofisch en metaforisch zijn. Geen kleine verhaaltjes die in psychologie en anekdotiek blijven steken, maar uit- en verbeeldingen van de grote vragen over leven en dood. Ze overstijgen plaats en tijd en hebben daarom geen houdbaarheidsdatum. Ik verhoud mij graag persoonlijk tot het materiaal waarmee ik werk. Mijn eigen leven en besognes verweven zich met de verhaalfeiten. In mijn interpretatie leg ik de mythe als het ware over mijn eigen leven heen. We proberen onszelf te begrijpen via de verhalen. Proberen jezelf te begrijpen. Dat we onszelf niet kunnen „samen-vatten‟ is trouwens een belangrijk thema van deze enscenering. Dankzij ons denkvermogen, dat zich uit in taal, zijn we als mensen in staat over zowat alles te reflecteren. Toch zit er een grens aan dat vermogen. Nooit zullen we er namelijk in slagen om „overzicht‟ te krijgen. Van taal mag je niet alle heil verwachten, want denken is uiteindelijk een sport, waarbij alle alternerende en tegenstrijdige gedachten elkaar als moleculen in een steeds verder uitdeinend spanningsveld vasthouden. Alle pogingen tot causaliteit zijn gedoemd en wie van taal en denken helderheid verwacht, dreigt te stranden in een eeuwigdurend mistlandschap van woorden, zinnen, connecties. Op zoek naar poëzie. Het besef dat er niet zoiets bestaat als „de waarheid‟ beïnvloedt mijn kijken naar wat er op de toneelvloer gebeurt. Meer dan vroeger zoek ik naar het vraagteken, niet het uitroepteken. Ik probeer de dingen aan te raken in plaats van ze mijn wil op te leggen. Als wolken die bewegen, zie ik vermoedens van verhalen voorbijtrekken. Fantasieën zijn daarbij even reëel als de zogenaamde werkelijkheid. Ik ben op zoek naar poëzie. In Are you ready, are you ready for love? is die zoektocht begonnen. Daar heb ik voor het eerst aan de acteurs gevraagd of ze mij hun rug wilden laten zien in plaats van hun voorkant. Daar is ook de stilte begonnen, in 2019 (Droomspel) tot op bevreemdende hoogte doorgetrokken. Schoonheid gebeurt halverwege. Er ontstaat geen poëzie als de acteur ijdel is en al zijn informatie in de schoot van het publiek stort. Het is de schamelheid die mooi is, het niet-weten, de twijfel en de schroom. Waarom dansers? Ik heb het gevoel dat ik aan grotere werelden raak als ik communiceer met dans. Het is een suggestieve taal, die constant fluctueert, en daarmee verwijst naar de essentie van het leven zelf: beweging. Het lichaam dat bestaat en zich uitdrukt, vorm geeft aan de adem van het immateriële. Het bewegende lichaam dat reminiscenties oproept aan zowel schilder- als beeldhouwkunst. Dans is geworteld in zowel natuur als cultuur.
Een portret van Piet Arfeuille Piet Arfeuille (1961) is zijn theatercarrière ooit gestart in West-Vlaanderen. Voor zijn allereerste productie De Golf (gebaseerd op een roman van Morton Rhue) zette hij meer dan honderd leerlingen op de scène van het Klein Seminarie in Roeselare. De productie trok zo‟n aandacht dat ze prompt geprogrammeerd werd door het toenmalige Koninklijk Jeugdtheater in Antwerpen. Zowel in het amateurcircuit als in het semi-professionele Theater de Schaduw, wat hij in 1994 oprichtte in een landelijke wijkkapel in Ardooie, maakte hij opvallende producties: een sfeervolle bewerking van Kristien Hemmerechts‟ debuutroman Een zuil van zout en de publiekstrekker Langs de wegen (The very best of Vlaams boerendrama) waarmee hij het genre van de theaterwandeling zowat uitvond. Ondertussen studeerde hij tussen 1990 en 1994 aan de Toneelacademie en de Jekerstudio Maastricht. Onmiddellijk na zijn opleiding ging hij acteren bij Hollandia, het toenmalige gezelschap van regisseur Johan Simons. Vervolgens haalde Limelight Kortrijk hem binnen en zette hij zijn regisseurswerk verder in professionele omstandigheden. Uit die periode dateren For the one and only, Bloedbruiloft (Federico Garcia Lorca) en een bewerking van Lost language of the Cranes, een roman van David Leavitt. Met zijn adaptaties van klassiek repertoire voor HETPALEIS van Antwerpen, kwam de doorbraak. Raadseltjes (naar de Oedipustragedie) werd genomineerd voor de Signaalprijs 2000, Romeo en Julia trok volle zalen en zijn Hamlet werd door de pers bestempeld als zowat het beste wat er in het seizoen 2004-2005 te zien was. Ondertussen gaf Arfeuille ook les aan verschillende toneelscholen: Rits Brussel, Conservatorium Gent, Toneelacademie Maastricht. Maar vooral in de Fontys Academie voor Drama in Eindhoven (nu: Tilburg) experimenteerde hij volop met een nieuwe vormtaal. Daaruit resulteerden uiteindelijk eigenzinnige voorstellingen als Are you ready, are you ready for love? (Productiehuis Brabant, 2005, 2007 en 2011), Woyzeck (De Wetten van Kepler, 2006 en 2007) en Tagestöter (De Wetten van Kepler, 2007). In 2008 maakte hij voor HetPaleis een controversiële bewerking van Shakespeares‟ laatste stuk De Storm waarvan recensent Marc Cloostermans schreef dat “Arfeuille een heidens kunstwerk had gemaakt.” In 2019 (Droomspel) slechtte Arfeuille op een meesterlijke manier de grenzen tussen theater, fotografie en beeldende kunst. In het overzicht van De Standaard haalde de voorstelling in 2008 een vierde plaats in de top tien van het jaar. Met het artistieke leiderschap van Theater Malpertuis in Tielt is sinds januari 2010 in Arfeuilles carrière een nieuwe fase begonnen waarin zowel zijn grotezaalwerk als het avontuurlijke kleinschaliger werk zal verdergezet worden.
De medewerkers Veli Lehtovaara (danser –choreograaf). De 28-jarige Lehtovaara is afkomstig uit Finland. In 2008 startte hij, na zijn studies aan de Helsinki Theater Academy, zijn vervolgopleiding aan P.A.R.T.S., het befaamde dansinstituut van Anne Teresa de Keersmaeker. Zijn meest recente werk Light as a Feather, Green as an Apple met Maria Ferreira Silva (PT) was te zien op verschillende Europese festivals. Naast eigen creaties, heeft Lehtovaara in 20092010 ook gedanst voor Vincent Dunoyer. Marcus Baldemar (danser) is geboren in 1985 in Kiruna, Zweden. In 2004 volgde hij de dansersopleiding in de Balettakademien, Umeå, Zweden waar hij voor het eerst in contact kwam met ballet en hedendaagse dans. Na zijn studies aan SEAD in Salsburg, Oostenrijk en P.A.R.T.S. in Brussel; heeft hij gedanst in verschillende producties doorheen heel Europa.
Hij werkte o.a. met David Zambrano, Rui Horta en Martin Forsberg. Marcus geeft ook les bij de Gothenburg Opera. Pepijn Caudron (geluidsontwerp) is freelance acteur die gewerkt heeft voor regisseurs als Luc Perceval, Franz Marijnen, Peter De Graef, Stef Lernous en Piet Arfeuille. Hij heeft ook een carrière in TV en film (Kinderen Van De windt, Los (Jan Verheyen) e.a.) Met het pseudoniem van zijn alter-ego Kreng; is hij actief als componist voor theater en film. Bij Abattoir Ferme is hij al acht jaar huiscomponist. Voor Arfeuille componeerde hij de indrukwekkende score voor Hamlet en De Storm Zijn eerste album L'Autopsie Phénoménale De Dieu verscheen in 2009 op het Noorse Miasmah-records en oogstte wereldwijd lovende kritieken. Een tweede album volgt in april 2011. Fred Van de Moortel (geluidontwerp) studeerde aan de Jazzstudio (bas en compositie). Met studiegenoten richtte hij in 1999 Sakuran op wat uitgroeide tot een electro akoestisch ensemble. In de recente jaren maakt Fred meer en meer functionele muziek, met en door beeld. Deze muziek is abstracter. Deze geluidsontwerpen maakt hij voor verschillende films (Zot van A, Vermist,…), tv series (dubbelleven, Code 37, …), animatie, documentaires, theatervoorstellingen (Abbatoir Fermé, Jan Fabre, Tristero,…) enz.
Bart Clement (decorontwerp) studeerde plastische kunsten en beeldhouwen in Gent en Brussel. Clement werkte met regisseurs als Dirk Tanghe, Warre Borgmans, Ignace Cornelissen, Sam Bogaerts, Jan-Eric Hulsman, Koos Terpstra, Piet Arfeuille, Guus Verstraete. Als beeldend kunstenaar heeft hij geëxposeerd in SMAK (Gent), Gallerie S & H Debuck (Gent), Hakono Openair Museum (Tokyo) en Quadrianale (Praag). In 2001 won hij de Emmie van Leersum prijs van het Amsterdams Fonds voor Kunsten. In 2008 sleepte hij de TPI Award 2008 as Set designer of the year in de wacht. Jan Maertens (lichtontwerp) werkt overwegend als lichtontwerper voor nieuwe creaties binnen het internationale veld van hedendaagse dans en performance. Recent werkte hij samen met o.a. Meg Stuart, Arco Renz, Philipp Gehmacher, Padmini Chettur en Claire Croizé. Ook voor diverse theater- en operaproducties tekende hij voor het lichtontwerp, o.a. voor Piet Arfeuille‟s De Storm Daarnaast neemt hij ook geregeld de uitdaging aan om locatiegerichte projecten en installaties te voorzien van een ruimtelijk lichtontwerp, o.a. in samenwerking met Anat Stainberg en Lawrence Malstaf. Lieve Pynoo (kostuumontwerp) volgde haar opleiding aan de modeacademie van Antwerpen waarna ze onmiddellijk als theater/fillmkostuumontwerpster aan de slag ging. Ze werkte voor o.a. Josse de Pauw, Ivo van Hove, Arne Sierens, De Enthousiasten, Needcompany, Dito Dito en nog vele anderen. Daarnaast heeft ze enkele jaren lesgegeven aan de Modeacademie van Antwerpen als docent toneelkostuumontwerp. Sinds 2005 werkt ze als ontwerper bij het Belgische modehuis AF.Vandevorst. Pynoo werkte eerder met Arfeuille samen voor Hamlet en Woyzeck.
Pietjan Dusee (dramaturg) is artistiek leider van Productiehuis Brabant (NL). Hij schrijft met name voor theater: ZT Hollandia, Drieons, Wetten van Kepler, Het Gevolg, Artemis etc. 18 theaterstukken van hem werden inmiddels uitgevoerd. Hij was eerder werkzaam bij De Vorst, festival Tweetakt, THEKS en is nog steeds artistiek leider van festival CEMENT. Heeft een nogal lange cv wat betreft betrokkenheid bij producties, besturen, adviezen zowel in de regio als in het landelijke circuit.
Coproducent: Productiehuis Brabant Vanuit hun hoofdkwartier in de Verkadefabriek ‟s-Hertogenbosch helpen ze makers op paden die nog niet op de culturele kaart stonden ingetekend. Dat levert jaarlijks een tiental producties op die in binnen- en buitenland te zien zijn. Ook zijn ze grondlegger van Festival CEMENT dat – in samenwerking met Huis van Bourgondië – hoge ogen gooit. Zo dragen ze sterk bij aan een levendig podiumkunstklimaat. Onder de noemer De Collectie gaan ze een intensieve samenwerking aan met zes gevorderde makers. Deze regisseurs, choreografen en schrijvers krijgen een „wildcard‟ die drie à vier seizoenen geldig is. Zo kunnen ze met steun van Productiehuis Brabant ontdekken wat ze – nog meer – in hun mars hebben. Onder de vlag van De Collectie komen elk seizoen minimaal twee grotere reis- en/of locatieproducties en twee kleinere projecten tot stand. Bovendien stelt het Productiehuis budget beschikbaar voor randactiviteiten, zoals onderzoek, exposities en debatten. Op dit moment zitten Anna van der Kruis, Arno Schuitemaker, Laure Dever en Laura Vanborm, Leen Braspenning, Lenneke Maas en Peerke Malschaert in De Collectie. In Het Atelier gaan jaarlijks zes beginnende regisseurs, choreografen en schrijvers voor een korte periode aan de slag. Met zowel facilitaire als inhoudelijke steun van Productiehuis Brabant krijgen ze de vrijheid om vragen te stellen en te experimenteren. De gebruikers van Het Atelier kunnen daarbij rekenen op coaching of mentorschap van externe dramaturgen en schrijvers. Deelnemers aan Het Atelier sluiten hun werkperiode met een presentatie af. Dat kan werk-inwording zijn, maar ook een lezing of een voltooide productie. Arfeuille startte zijn parcours in Productiehuis Brabant met Are you ready, are you ready for love? in 2005. De samenwerking startte n.a.v. Arfeuilles werk als docent op de Fontys Academie voor Drama. Productiehuis Brabant was ook producent van de bejubelde voorstelling 2019 (Droomspel). Derhalve is De Zaak de derde samenwerking tussen Arfeuille en Productiehuis, waarbij artistiek leider Pietjan Dusee voor het eerst fungeert als dramaturg voor Arfeuilles werk. www.productiehuisbrabant.be
Speellijst Do 17-maa-11
20.30
Tielt
Theater Malpertuis
051 40 62 90
Vr 18-maa-11
20.30
Tielt
Theater Malpertuis
051 40 62 90
Za 19-maa-11
20.30
Tielt
Theater Malpertuis
051 40 62 90
wo 23-maa-11
20.30
Brussel
Beursschouwburg
02 550 03 50
do 24-maa-11
20.30
Brussel
Beursschouwburg
02 550 03 50
vr
25-maa-11
20.30
Berchem
ccBe
03 286 88 25
vr
08-apr-11
20.15
Kortrijk
De Kortrijkse Schouwburg
056 23 98 55
za 09-apr-11
20.00
Roeselare
CC De Spil
051 26 57 00
wo 13-apr-11
21.00
Den Bosch (NL)
Verkadefabriek
073 6 81 81 60
di
19-apr-11
20.30
Amsterdam (NL)
Frascati
020 626 6866
wo 20-apr-11
20.30
Amsterdam (NL)
Frascati
020 626 6866
do 21-apr-11
20.00
Breda (NL)
Chassé Theater
076 530 31 32
za 23-apr-11
20.30
Groningen (NL)
Groningen, Kruithuis
050 368 0 368
di
26-apr-11
20.00
Hasselt
Cultuurcentrum Hasselt
011 22 99 33
wo 27-apr-11
20.30
Tlburg (NL)
De NWE Vorst
013 532 85 32
do 28-apr-11
20.00
Gent
Vooruit
09 267 28 28
vr
29-apr-11
20.00
Gent
Vooruit
09 267 28 28
za 30-apr-11
20.00
Gent
Vooruit
09 267 28 28
di
03-mei-11
20.00
Brugge
CC De Biekorf
050 44 30 60
wo 04-mei-11
20.30
Tongeren
De Velinx
011 239 38 00
vr
06-mei-11
20.00
Utrecht (NL)
Blauwe Zaal
030 230 2023
za 07-mei-11
20.00
Utrecht (NL)
Blauwe Zaal
030 230 2023
wo 11-mei-11
20.30
Mechelen
kc nOna
015 20 37 80
do 12-mei-11
20.30
Leuven
STUK
016 320 320
Vr 13-mei-11
20.30
Tielt
Theater Malpertuis
051 40 62 90
Za 14-mei-11
20.30
Tielt
Theater Malpertuis
051 40 62 90
wo 18-mei-11
20.30
Haarlem (NL)
Haarlem, Toneelschuur
023 517 3910
do 19-mei-11
20.30
Rotterdam (NL)
Rotterdamse Schouwburg
010 411 8110
