“De Wereld” op Nieuwerkerk De herberg, de brouwerij, de boerderij en de burgemeesterswoning. Door Wim Kesteloo.
1
Herberg “De Wereld” en/of “De Brouwerij”. met de:
Bijlage debiteurenlijst.
Bijlage
en
De hofstede op Oud-Nieuwlandseweg 17 . en
Het huis op Rijksweg 13
Bij computergebruik kunt U door klikken rechtstreeks naar het desbetreffende onderwerp gaan. Het is geen roman, er is niets verzonnen, het zijn zo maar wat feiten op een rijtje gezet, maar het geeft hier en daar wel wat informatie over de levensomstandigheden in vroeger tijden. Dingen tussen haakjes verwijzen vaak naar RAZE bronnen, het kadaster, de veldboeken, de notarissen, enz. Verder komt er informatie uit doop- trouw- overlijden en bevolkingsregisters en uit notities van andere schrijvers of onderzoekers. Aanvullingen en verbeteringen worden in dank aanvaard. wkestelooapenstaartjezeelandnet.nl Wim Kesteloo, Nieuwerkerk, nov.2012.
2
Herberg “De Waereld” en/of “De Brouwerij”.
Kaart uit 1902. Voor het huis staat het gezin Lemson-Lievense. De naam "De Wereld" gaat later naar de er tegenover gelegen boerderij. Ca.1575 De dorpssecretaris en rederijker Job Gommersz (1543-1586) noemt de herberg “De Waereld” in één van de stukken die hij schreef. 1625 De gemeente Zierikzee bouwt naast de herberg een brouwerij. De aanwezigheid van een (nog steeds bestaande) zoetwaterader in de buurt, en volop gerst op de velden, is waarschijnlijk de aanleiding om op deze plaats te bouwen. Dat de brouwerij in een behoefte voorziet blijkt uit een lijst van ruim 500 klanten die in 1720 hun rekening nog moeten betalen, ze wonen over heel Duiveland. (zie bijlage) In 1626 wordt de 4e mate van Oud-Nieuwland als volgt beschreven: Het Bevang zijnde de 4e mate, besloten tussen de dorpsvroone, de Rolleklootsendijk, en de wegen noord, oost en zuid gelegen, waar Jan Domisse en Melus Michijelse in wonen, beginnende van het oosten in bij de Bloksweg. In die 4e mate vinden we op nr.1 (de eerste blok land): Mar. Anthonisse, brouwer en Jan Gillisse, brouwer.(tevens schepen?), en de boomgaard waar het huis op staat. 3
Dit tekeningetje van “De Wereld”, of “De Brouwerij”, zoals het toen algemeen genoemd werd, staat op een kaartje in het boek uit 1776 van de landerijen van Jan Bal die dan een eindje verder, aan de noordkant van de Bloksweg zijn boerderij heeft. De datum 1632 op de gevel duidt mogelijk op een steen of plaquette met Zierikzeesche namen, die de nieuwbouw aangeeft van de brouwerij. 1642 Volgens het kerkboek zijn burgemeester Job de Jonge en de brouwer Teunis Marinisse, aanwezig bij een vergadering. 1675 Cornelis Thomasse, brouwer, wordt als eigenaar-verkoper genoemd bij de verkoop in 1684. Op 12 feb.16475 wordt er een akte opgemaakt na de uitspraak over een geschil, tussen Cornelis Thomasse, brouwer, en Pieter Jan Vermeule. Vermeule had een koop- of pachtovereenkomst van de advocaat Hendrick Beije en dacht dat hij bomen kon rooien bij de brouwerij, maar Thomasse is het niet eens met de gang van zaken. Vermeule was al begonnen en had al bomen verkocht aan Andries de wagenmaker. Vermeule moet nu de overeenkomst overgeven aan Thomasse, en de wagenmaker moet aan Thomasse betalen voor de al geleverde bomen. Voor het rooi-werk moet Thomasse op zijn beurt 200 ducatons betalen aan Vermeule en hij moet een ton maarts bier voor hem bewaren in de kelder. Mocht Vermeule plots overlijden dan krijgt zijn vrouw 100 ducatons en elk kind een zilveren ducaton. (4664-20) 1684 Op 6 apr.1684 worden de condities opgemaakt om de schone, even buiten het dorp gelegen brouwerij, uit de verlaten boedel van de overleden Cornelis Thomas Brouwer, openbaar te verkopen. De koper wordt Job Baelman voor 2825 guldens. (4663-243) 1685 In feb.1685 leent Job Baelman, brouwer te Nieuwerkerk, geld op een stuk land in Kerkwerve. Baelman investeert nog wel in de brouwerij, maar al op 3 oct.1685 verkoopt hij "de brouwerij van de overleden Cornelis Thomas Brouwer" met twee nieuwe zolders met daaronder een kelder, 4 bierkelders, 2 koperen ketels, waarvan de ene 26 tonnen groot is en de andere 34 tonnen; en verder alle gereedschappen. Met ook nog 9 Gemet 112 Roe grond wordt de hele boel verkocht voor £ 758-6-8, oftewel 4550 gulden aan Willem Sterck, eerder schepen en burgemeester in Aardenburg, maar nu koopman te Zierikzee. De verkoper houdt zelf het paard en de wagen, de mout, het gerst en de haver.(4663-242)
Sterck koopt de brouwerij voor zijn schoonzoon, Marinus Janse Ball (1651- ca.1699), die in 1687 getrouwd is met zijn dochter Anna Sterck (1659-1718). Marinus was eerder getrouwd, in 1670, met Jannetje Marinusse Jouwes uit Bergen op Zoom. In 1688, direct na zijn huwelijk met Anna, wordt Marinus poorter van Zierikzee, en gaat daar wonen. 4
De lage vierschaar van Nieuwerkerk gebruikt de herberg, net zoals de herberg “De Roode Meebaal”, voor bijeenkomsten en om recht te spreken. De weduwe Anna Sterck verkoopt op 29 maart 1699 verschillende stukken grond, een schuur en een boomgaard met vijver (en de rest van die boomgaard langs Klootendijke) (4668-31)
1704 Op 1 mei 1704 leggen Tomas Corneliszoon, Bastiaan de Bakker en Isaac Abrahamse, die allemaal als knecht of bediende op de brouwerij werken, een verklaring af op verzoek van de Hoog- en Laag Schepen Jacob Franse: Ze hebben niets gezien of gehoord over enige oneerlijkheid tussen Jannis Casteleijn en Aleta Voortmans.(4675-25) 1708 Er wordt op 2 feb. 1708 en op 25 feb. 1709 een testament opgemaakt waarbij de gezonde 12 jarige Marija Bal, verklaart dat ze alles nalaat aan haar moeder Anna Sterck, of, als haar moeder eerder overlijdt dan zij, aan haar broer Willem en haar zuster Johanna. (4675-62 en 4675-72) 1710 De 23 jarige Willem Bal (1688-1752), de eerste zoon van Marinus Janse Bal en diens tweede vrouw Anna Sterck, heeft nu waarschijnlijk de leiding op de brouwerij. Willem is een wat wilde jongen, hij is bevriend met onderwijzer Maximiliaan van den Doele, die met zijn zuster trouwt, ook één, die in zijn jonge jaren een paar keer tot de orde geroepen moet worden. (zie “Schoolmeesters en voorzangers” in “De Kerk”.) In mei 1710 wordt te Bruinisse het voorgenomen huwelijk afgekondigd van Willem Bal Marinuszoon, brouwer op de brouwerij "De Wereld" in Nieuwerkerk, en Bastiaantje Boudewijns, een dienstmeid in de herberg op Zijpe. Leena Bresto (ged. te Zierikzee ca.1682-overl. te Oosterland ca.1729), die een nicht is van Willem, is zwanger van hem en krijgt op 1 juni 1710 een kind in het huis van haar moeder, Susanne Bal, de weduwe van Aelbrecht Bresto. Leena tekent in Bruinisse bezwaar aan tegen het aangekondigde huwelijk en zegt dat Willem beloofd heeft om met haar te trouwen; dominee Verdieren uit Bruinisse stopt de huwelijksafkondiging na een besluit van de rechter. (4675-92) Het huwelijk met Bastiaantje gaat niet door, maar Willem trouwt ook niet met Leena, ondanks het feit dat hij op 13 juni verklaart dat hij wel ontrouw is aan haar, maar toch met niemand anders wil trouwen! (4675-94, 4675-95) In juli zijn er allerlei verklaringen van goed gedrag van Leena, onder andere van dominee Jacobus de Visscher die, tot 15 maanden geleden, 10 jaar lang, 5 à 6 deuren naast haar heeft gewoond in het huis aan de Ring (nu nummer 17). (4675-96, 4675-97) De dochter van Lena wordt in 1710 op Nieuwerkerk gedoopt, en wel als Anna Willemse Bal, en ze trouwt in 1730 met Izaak van der Daf, molenaar te Nieuwerkerk. Willem is schepen bij zijn eerste huwelijk in 1720 met Catharina Pauw, de dochter van mr. Jacobus Pauw, die ook schepen is op Nieuwerkerk. Er wordt in 1721 een dochter gedoopt, maar Catharina overlijdt. Willem's tweede huwelijk is in 1722 met Levina de Graaf uit Sirjansland; ze laten van 1724 tot 1733 vier kinderen dopen. 1720 Na het overlijden op 16 sep.1718 van Anna Sterck, de weduwe van Marinus Bal, wordt op 24 oct.1720 een zeer uitgebreide staat en inventaris aangeleverd door haar zoon Willem Bal. 5
De brouwerij staat er op, bestaande uit een brouwkeet met brouwketels, koelbakken, vaatwerk enz; een woonhuis, een graanhuis met bierkelder en bakkeet; een boerenschuur, een wagenhuis, en zomerhuis, een oude- en een jonge boomgaard, een weiland bij de stoof en een weiland bij de Kasteeldijck, samen 15G.31R. grond. De voorraad bestaat uit 5 zakken gerst en twee lasten mout.
En er is een lijst met de vele klanten op heel Duiveland die hun bier nog moeten betalen (zie bijlage): 174 op Nieuwerkerk, 47 op Ouwerkerk, 70 op Oosterland, 88 op Bruinisse en 130 op Dreischor. (4674A-59) De totaalbedragen staan er niet op, maar de grote schulden bedragen al meer dan 700 pond. 1722 Op 27 aug.1722 komt Huijbertus van Zouten bij notaris Nicolaas Vermaas om namens de belanghebbenden de brouwerij "De Waerelt" te verkopen aan Willem Ball, de oudste zoon van Anna Sterck. Het gaat om "bovengemelde brouwerie, den boomgaard en weide daar aan zijnde, met ketels, kuipen, het vaetwek, geene uitgezonderd, brouwers gereedschap, twee wagens en wat verder tot gemelde brouwerie is behorende, uijtgenome mout, haver en gerst, die zal worden getaxeerd". De koopprijs is 1125 pond (f.6750,-), waarvan f.4000,- op de zaak blijft staan als hyp. schuld. Willem zal, zoals gebruikelijk, pas eigenaar worden als de transactie drie keer in de kerk is afgekondigd. 1730 Uit het veldboek putten we de volgende informatie: De 4e maate, tussen de dorpsvroone Rolleklootsendijk en de wegen zuid, oost en noord gelegen, waar de Brouwerij en de hoeve van Willem Bal in staan, en waar de hofstede van Claaske van Gelders in ligt, beginnende van de Bloksweg van het Oosten in: Nr.1: Willem Bal, waar het huis en de brouwerij op staat, zijnde vroone, belend ten oosten door de Bloksweg, groot 90R.; D. en S: zelf (eigenaar en bewerker). Nr.2: Dezelfde Willem Bal, noord aan een stuk hof waar de nieuwe brouwput in ligt, lopende zuid en noord; oost de Muije; zuid en west zelf; en noord de weg. Groot 115R. D. en S. zelf. Nr.3: Dezelfde Willem Bal, west aan een boomgaard, met land waar de schuur staat en waar de oude brouwput in ligt; oost het vooschrevene, zuid de Brouwerij, west Johannes Janse Ball en de Rolleklootsendijk en noord de Dorpsweg. Groot 5G.26R. D. en S.: zelf. (2.12.01HA) Kennelijk zijn er problemen geweest met de oude put, die misschien geen- of te weinig water gaf, en heeft men een nieuwe plaats gezocht. 1743 Op 19 juni 1743 komen er drie partijen bij notaris Alphonsus Baster: 1e: Cornelis de Jonge, die secretaris is van het land van Schouwen, als rentmeester van Jacob van der Mandere d’Ouwerkerk; 2e: David Bal, die baljuw en dijkgraaf is van Bruinisse is hier namens zijn zoon Abraham Bal, de secretaris van Haamstede en Koukerke; 3e Johannis Thomasse.
6
Het blijkt dat er op 7 dec.1742 een publieke verkoop geweest is in de herberg “De Gulden Faem” in Zierikzee, waarbij de 1e comparant, Jacob van de Mandere, de brouwerij, met het huis, erf en land op Nieuwerkerk, aankomende Job Bolle, gekocht heeft. Nu is te zien dat de brouwerij van groot belang is voor Duiveland, de ambachtsheer en de baljuw steken er geld in om de levering van bier veilig te stellen. Er komt een andere verdeling: Jacob van de Mandere, blijft voor de helft eigenaar; David Bal, voor 1/4e deel en Johannis Thomasse ook voor 1/4e deel. Ze beloven elkaar om samen de brouwerij op te knappen en de nodige reparaties te doen, waarbij ieder zijn aandeel zal betalen. Johannis Thomasse zal als brouwer op de brouwerij gaan wonen en werken; hij krijgt daarvoor 80 pond per jaar, vrij wonen, brandstof en bier, met gebruik van de tuin en de boomgaard, en hij mag een varken mesten. Een knecht of meid moet hij zelf betalen. Als hem iets overkomt mag zijn zoon Marinus Thomasse hem opvolgen. 1744 Johannes Thomasse, moet in 1744 nog £ 21.-.- betalen over 1/3e deel in “de opslag der kuipe” van de brouwerij van Nieuwerkerk aan de Hoogheerlijkheid. 1747 Per 6 jan.1747 neemt de bierbrouwer Johannis Thomasse de aandelen in de brouwerij “De Werelt” van Jacob van de Mandere en van David Bal voor £681.3.9 over, hij leent dat bedrag op 21 maart 1747 van de Mandere en van Bal. Behalve de brouwerij zijn er twee stukken land als onderpand en een huis in de St. Jansstraat in Zierikzee, dat al belast is met een schuld van 400 pond. (4659-5) (4663-131) Johannis Thomasse is getrouwd met Pieternella Marinus Schakerloo, ze krijgen twee kinderen in 1719 en1721. 1750 Kennelijk is de brouwerij weer verkocht, want op 13 maart 1750 leent Jibbe Cornelis Leeman. £ 200.-.- vlaams van Cornelia van Berre, de weduwe van dominee Johan Wijnans Cansius op de brouwerij en zijn toebehoren, en 8 Gem.251 R dijkersland in de 4e mate 1,2,3 en 14; en nog 90 R. daarnaast. (4659-17) Op 19 nov.1750 maakt de op Nieuwerkerk wonende en enigszins zieke Anna Marija Abelmont, de weduwe van kapitein luitenant ter zee Hendrijk Bossen, haar testament; ze laat al haar bezittingen na aan haar schoonvader, de brouwer Jibbe Leeman.(4676-168) 1751 Op 24 feb.1751 gaat bierbrouwer Jibbe Leeman met zijn zoon Cornelis naar Capelle naar het huis van Jan Baptist op Capelle om betaling te vragen van geleverd bier. Baptist is er niet, maar wel zijn vrouw, Jannetie Verbost, die boos wordt, en de heren uitscheldt voor schoelje, schelm en duivelse Oost-Indiëvaarder; daarna dreigt ze nog met een stok. Op 5 april laat Leeman daar een verklaring over opmaken door de schout en schepenen van Capelle. (4669-49) 7
Op 3 aug.1751 staan Jibbe Leeman en Anna Maria Abelmont borg voor Niclaas Telle, de secretaris van Nieuwerkerk en Capelle, die tevens vendumeester is, huisschattingen doet, insolvente en verlaten boedels regelt, successierechten ontvangt enzovoort, voor iedereen die daar belang bij heeft, maar speciaal ten behoeve van de ambachtsheer van de Vierbannen en de Heer van Nieuwerkerk en Capelle, Jacob van der Mandere. (4669-51)
1752 Bierbrouwer Jibbe Leeman laat een testament opmaken door Nicolaas Telle, openbaar notaris te Nieuwerkerk. De oudste zoon Cornelis en zijn jonge broeder David mogen, als zij dat willen, op de brouwerij blijven wonen en die gebruiken, daarnaast mogen ze ook boeren op wat tot de boedel behoort. De jongste zoon moet onderwijs krijgen en een vak leren; de voogden moeten er op toezien dat dat gebeurt. De weeskamer wordt uitgesloten. Er wordt geen vrouw genoemd, waarschijnlijk is zij overleden en gaat hij hertrouwen.(4676-135) Jibbe bezit ook twee huizen in de Stekelstraat en Kerkstraat. Op 1 dec.1754 wordt Jibbe Kornelis geboren; de dominee schrijft hem in als een zoon van Dina Elias Koster, met de aantekening: Een bastaardzoon van de overleden Jibbe Leeman, brouwer alhier. 1759 Jibbe Leeman is in 1754 overleden. Op 2 aug.1759 verkoopt zijn zoon Cornelis Leeman de brouwerij voor £475.-.-. aan Jacob van de Mandere, de ambachtsheer van de Vierbannen, die ook burgemeester en raad van Vlissingen is, en bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. (4656-219) 1760 Jacob van de Mandere vindt al snel een nieuwe liefhebber voor de brouwerij met het huis, de bierkelder, een zomerhuis en een keet, met daarbij 9G.41R. koren-en weiland, tuin en bos, alles gelegen in de 4e mate van het Oude Nieuwland nummer 1, 2, 3 en 14. Dus wordt de brouwerij op 1 april 1760 verkocht en geleverd aan Leendert Berman, die schout is van Ouwerkerk en dijkgraaf van de Vierbannen, en wel voor £ 333.6.8. (4656-205) 1772 De 4e maate, tussen de dorpsvroone Rolleklootsendijk en de wegen zuid, oost en noord gelegen, waar de Brouwerij en de hoeve van Marinus Bal in staat, en de hofstede van Claaske van Gelder, de weduwe van Willem Bal, in ligt, beginnende van de Bloksweg van het Oosten in. Nr.1: De schout en dijkgraaf Leendert Berman, waar het huis en de brouwerij op staat, zijnde vroone, oost Bloksweg, zuid en west, en noord dezelfde. Groot 90R. D: zelve. Nr.2: Dezelfde, noord aan een stuk hof waar de nieuwe brouwput in ligt, lopende zuid en west zelf; en noord de weg. Groot 115R. D.en S. zelf. Nr.3: Dezelfde, west aan boomgaard, met land waar de schuur staat en waar de oude brouwput in ligt; oost het vooschrevene, zuid de Brouwerij, west P de Does en de Rolleklootsendijk en noord de Dorpsweg. Groot 5G.26R. D.en S.: zelf. (2.12.01HA) 1777
8
Op 30 dec.1777 levert Jacobus de Bruijne aan Dingeman Hallingse (1751-1822) het van ouds bekende huis, schuur en erf genaamd "De Brouwerij" met 6 Gem. 8½ roeden land, wei en boomgaard, gelegen in de 4e mate nr.2 en 3 voor £ 466.13.4. (4657-198) Belend door: oost en noord 's Heeren wegen; zuid Jacob de Bakker en west Cornelis Bal. Dingeman trouwt op 6 mei 1773 met Jannetje Frans Weksteen, (1749-1799). Dingeman hertrouwt op 6 maart 1801 met Geertruid Wagemaker (1746-1834). (zie Kerkstr.13)
1778 Op 20 okt. 1778 leent Dingeman Hallingse £ 333.6.8 van Corn. van Donthoorn met als onderpand het van ouds bekende huis, schuur en erf genaamd "De Brouwerij" met 6 Gem. 8½ roeden land, wei en boomgaard, gelegen in de 4e mate nr.2 en 3. (4660-69) Op 2 jan. 1798 wordt er ca.2/3 gedeelte van het geleende bedrag afgelost want het gebouw met 114 roeden grond is uit het verband gehaald. Er blijft een lening bestaan van ruim £ 111.13.3 op 5 Gem. 186 R. land. 1790 Ondervraging in 1790 te Nieuwerkerk door de Commissarissen van de Commissie tot onderzoek, naar de plundering en gewelddadigheden op 24 sep. 1787 te Zierikzee, van: Dingeman Hallingse, boer, 40 jaar oud, landman op Nieuwerkerk. Tenlastelegging: Plunderde te Z.zee als commandant van een troep, na hiervoor expres van Nieuwerkerk te zijn gekomen. --Dingeman zegt dat hij is meegegaan omdat hij “gepersuadeert wier door de gansche menigte”. Hij ontkent dat hij zich aan het hoofd van een troep heeft gesteld en met een bende woestelingen naar G. Bakker, een makelaar in granen, is gegaan en daar geroepen heeft: “Halt, hier moeten wij wezen”. Hij heeft ook niet geroepen: ”Val aan, slaat in stukken”. Dingeman weet er niet van dat Cornelia Kuijper, de dienstmeid van Bakker, zich tegen het uitvoeren van zijn orders heeft verzet en dat hij tegen haar heeft gezegd dat zij haar spullen maar uit het huis moest halen. En op de vraag of hij niet meer weet dat de brave dienstmeid vond dat haar spullen maar bij haar volk moest blijven antwoordt Dingeman met ”Zij moet weten wat zij gesproken heeft”. De vrouw van Bakker is de nicht van Dingeman, en hij geeft toe dat hij vriendelijk met haar gesproken heeft, maar hij weet er niet van dat hij haar zou hebben aangeraden om samen met haar man het pand te verlaten; en dat hij gesproken heeft over schriftelijke orders die hij zou hebben, is een leugen. Volgens Dingeman is het ook niet waar dat zijn nicht hem zou hebben gewezen op de weldaden en vriendschap die hij altijd van haar zou hebben genoten en dat hij daarop geantwoord zou hebben dat hij er niet onder uit kon, en dat ze beter het huis konden verlaten; hetgeen zijn nicht en de dienstmeid weigerden te doen. Volgens Dingeman is het ook niet waar dat hij zijn onderhorige manschappen daarna heeft verzocht om te vertrekken omdat zijn nicht daar woonde, want hij had geen onderhorige manschappen die na dat laatste bevel vloekend en razende wegtrokken! Dat Dingeman later tegen zijn neef Bakker, gezegd zou hebben dat diens vrouw de plundering heeft weten te voorkomen, en dat Bakker onder de naam van Koole op een lijst stond, is natuurlijk ook niet waar! Wel weet Dingeman er van, dat hij kort na de plundering met ene Andries Smith en zijn vrouw koffie heeft zitten drinken op zijn hofstede, en dat Smith hem goederen te koop aanbood. Ook weet hij nog dat de vrouw van Smith vond dat plunderen en het ruïneren van huizen en meubilair een slechte zaak is.
9
Dingeman ontkent ook dat hij daarna van houding is veranderd, en dat hij een lijst met patriotten gepakt zou hebben waar Smith zijn naam op stond; waarna hij vloekend gedreigd zou hebben, ze van zijn erf te verjagen en de hofhonden op hen los te laten. Ook de verdere vragen over zijn manschappen en een lijst, blijft ontkennen.
Dingeman gaat later in het huis van zijn tweede vrouw wonen in de Kerkstraat. Waarschijnlijk verkoopt hij alleen de brouwerij, zonder het land, aan Jacob van den Bos.
1800 Op 21 okt. 1799 is de eerste vrouw van Hallingse, Jannetje Weksteen, overleden. Dingeman laat vastleggen dat er op 20 mei 1778 een testament op langstlevende is gemaakt en dat hij op 18 feb. 1800 een staat van de boedel heeft overgebracht naar de weeskamer. Daarbij is vastgesteld dat de waarde van de boedel £1340.-.- was, en dat de in leven zijnde kinderen Tannetje en Frans elk 1/3e in het 1/6e deel krijgen, oftewel £ 74.8.10 elk. (4674B-16) 1802 Op 4 mei 1802 verkoopt notaris Maarten Berman, in zijn kwaliteit als curator van Leijntje Berman, verlaten huisvrouw van Jacob van den Bos aan Marinus van der Maas van. (volgens de akte van 1815) 1807 De brouwerij is afgebroken, het veldboek heeft het over : De gewezen brouwerij”. De herberg blijft gewoon bestaan, anders zouden de volgende bewoners geen hospes genoemd worden en zouden er geen klachten zijn in 1822. De 4e maate, tussen de dorpsvroone Rolleklootsendijk en de wegen zuid, oost en noord gelegen, waar de Brouwerij en de hoeve van Leendert van Vessum in staat, en de hofstede van Klaartje van Gelder in ligt in nr. 20 van deze mate, begonnen van de Bloksweg zijnde, van het Oosten in. Nr.1: Marinus van Maasdam (van der Maas), waar het huis en de gewezen brouwerij op staat, zijnde vroone, belend: oost Bloksweg zuid en west en N. zelf, groot 90R. (1250 m2) B: zelve. Dezelve met nr.2., 24R.dijkersland. D.en S. zelf. Nr.2: Dingeman Hallingse, noord aan een stuk hof waar de nieuwe brouwput in ligt, lopende zuid en noord; west zelf en noord de weg; 115R.. D.en S. zelf. (1597 m2) Nr.3: Dezelfde, west aan boomgaard, met land waar de schuur placht te staan en waar de oude brouwput in ligt; oost het vooschrevene, zuid de Brouwerij, west C.J.Bal en de Rolleklootsendijk, en noord de Dorpsweg. Groot 5G.26R. (2.12.01HA) D.en S.: zelf. Hierin: Dingeman Hallingse met 1G.293R. D.en S.: zelf. Izaak de Braal 3G.32R. D.en S.: zelf. 1815 A-134. De huizen hebben nu nummers gekregen, dit is dus A-134; en er is voor het eerst een bevolkingsregister gemaakt. Op 2 aug.1815 verkoopt de dagloner Marinus van der Maas, het huis met schuur en erf groot 114 roeden, waaronder 90 roeden vroone, genaamd "De Brouwerij”, voor f.600,- aan de dagloner Pieter Bastiaanse Siereveld (ca.1777. De te betalen grondlasten en het deur- en venstergeld komen per 1 dezer ten laste van de koper. Siereveld leent die f.600,- van Maarten Berman, de schout van Ouwerkerk. (v. Halen) 10
1818 A-134. Op dit adres woont de in Bruinisse geboren 42 jarige hospes Pieter Bastiaanse Siereveld met zijn 42 jarige vrouw Lieverdje de Munnik (ca.1775-, hun 4 jaar oud dochtertje Lena, en zijn 63 jarige oom Pieter van de Kasteele. Ze zijn in 1812 naar Nieuwerkerk gekomen en vertrekken nu naar nummer A-140. Op hetzelfde nummer A-134 woont ook de 44 jarige in Haamstede geboren arbeider Hendrik Mekus met zijn 46 jarige in Oosterland geboren vrouw, Neeltje Krepel en hun 3 zoons. Dit gezin is in 1795 op Nieuwerkerk komen wonen, ze gaan in 1820 op nummer A-141 wonen.
1819 De in Zierikzee geboren 28 jarige hospes Willem Geluk komt nu hier wonen met zijn 23 jarige vrouw Barbara Heule, hun 17 jarige dochter Janna, en hun 2 jarige zoon, die dit jaar overlijdt. Verder is er steeds een meid, maar dat wisselt nog al eens. 1819 Op 28 april 1819 verkoopt Pieter Bastiaanse Siereveld, arbeider wonende te Nieuwerkerk voor f.800,- aan veldwachter Adriaan Heule, wonende te Ouwerkerk, een huis met schuur en erve groot 114 roeden, waaronder 90 roeden vroone, van ouds geweest en nog genoemd “De Brouwerij”, zijnde nr.134; in de 4e mate van het “Oude Nieuwland” nr.1 en nr.2. Alle boorden in de kelder, spinde en bedstede, en ook de trap naar de zolder horen bij de koop. Getuigen zijn de particulier Jan Sluijters en veldwachter Marinus Schoof, beiden te Nieuwerkerk. (AWvHalen) Willem Geluk woont in het huis, hij pacht mogelijk de zaak. 1822 Volgens de kerkeraad zorgt de opgroeiende jeugd voor te veel woest geraas en wild getier bij de herberg; ze stappen naar de schout en vragen hem, dit te beletten. De schout zegt dat ze zelf maar naar de bode (agent) moeten stappen. 1823 Op 27 maart 1823 verkoopt Adriaan Heule de herberg “De Waereld”op nr.134, groot 114 roeden, waarvan 90 roeden vrone in de vierde mate van het Oude_Nieuwland nummer 1 en in nummer 2, voor f.150,- aan Willem Geluk, die ook de hypotheekschuld van f.1700,overneemt (Not.A.A.van Halen) 1827 Op 7 dec. 1827 verkoopt Willem Geluk, herbergier op Ouwerkerk, aan Bastiaan Heule, herbergier te Nieuwerkerk, een woonhuis, schuur en erf, groot 15 Roeden, 32 Ellen, waarvan 12R.10E. vroone, zijnde de herberg “de Waereld”, van ouds , en nog, genaamd “de Brouwerij”; nr.134 voor f.1550,- ; gelegen in de 4e mate van het Oude Nieuwland, nr.1 en 2 (not.de Zutter) Op 10 dec. leent Heule f.1550,- van Christoffel de Wit, grossier in dranken te Zierikzee tegen 5% rente. Het gezin Geluk vertrekt naar Ouwerkerk, en de in 1799 te Ouwerkerk geboren Bastiaan Heule komt hier wonen op nummer A-134 met zijn in 1792 te Ouwerkerk geboren vrouw Jannetje Stouten en hun 5 kinderen. 11
1830 Volgens het kadaster is Bastiaan Heule herbergier op “De Waereld”, hij is eigenaar van een huis en erf M-229, groot 360 m2, en van M-230, een tuin van 1130 m2.
Op deze tekening van omstreeks 1828 zien we links een stukje van wat nu ongeveer de Stationsstraat is, bovenaan is de Ooststraat en rechts de weg naar Oosterland. Behalve de rood gekleurde herberg “De Wereld” en de dan mogelijk al beëindigde “De Brouwerij”, is er nog nergens bebouwing, behalve dan de oranje gekleurde boerderij die tegenwoordig “De Wereld” heet, en het boerderijtje rechtsboven (zie de Muijen).
1837 Huisnummer A-134. Op 18 mei 1837 overlijdt Bastiaan, zijn vrouw Jannetje Stouten wordt de herbergierster, maar zij hertrouwt al in 1838 met de in 1807 te Dreischor geboren Johannes Fonteijne (1807-1890), die de zaak ruim 40 jaar voortzet, ook na haar overlijden in 1856.
1846 In de Zierikzeesche Nieuwsbode staan fragmenten uit een niet uitgegeven reisjournaal, waarbij de schrijver van Middelburg naar Zierikzee reist. Daarin lezen we: We voeren de Zuidhoek voorbij naar Zijpe, daar stond een diligence uit de oude pruikentijd; gelukkig duurde het vertrek niet lang want de herberg daar is voor veel verbetering vatbaar. Weldra hield de diligence stil bij een herberg die halfweg lag (naar Zierikzee), er was niets bijzonders te zien, alleen een schilderachtig varkenshok. Toen we weer vertrokken stak ik mijn hoofd uit het portier en zag op de muur een wereld, en las: “In de wereld leeft niemand”. Het huisnummer A.134 wordt in 1856 veranderd in A-149.
1861 Veldarbeider Hubrecht (of Huibregt) Heule (ca.1833-1896), de zoon van Bastiaan Heule en Jannetje Stouten woont hier met zijn vrouw Willemina van der Maas (ca.1835-1892). Ze krijgen 9 kinderen van 1856-1877. Ook zijn stiefvader, de herbergier Johannes Fonteijne woont er nog. Huibregt wordt de eigenaar; er zijn akten op: 12 feb.1868 (Ermerins); 12 jan.1865 (onderling); 15 mei 1865 (CvdLdC); en 5 feb.1868 (Bouvin) 1874 Bloksweg A-149. 12
Dit huis van Johannes Fonteijne wordt door hem zelf bewoond, met zijn (stief)zoon Hubrecht Heule, diens vrouw en zeven van hun kinderen. 1888 Op Bloksweg A-149 woont nog steeds Johannis Fonteijne, met zijn (stief)zoon Hubrecht Heule, diens vrouw en drie van hun kinderen, waaronder de zoon Kornelis die inmiddels getrouwd is met Pieternella Stoutjesdijk. Het huisnummer verandert, het wordt nu A-150a.
1891 Op 23 feb.1891 is de loting voor de Nationale Militie; voor de jongemannen van Duiveland is dat in Zierikzee. Dat betekent een extra vrije dag die wordt doorbetaald; een ongekende luxe in die tijd. Het leidde vaak tot ongeregeldheden, de middenstanders waren er beducht voor en verzegelden hun etalageramen! Getooid met slingers en rode rozen en een koeienhoorn als wapen, ontmoeten de jongelieden van Oosterland en Nieuwerkerk elkaar onder begeleiding van de veldwachter al vroeg in de ochtend in de herberg van Lodewijk op Capelle. Die van Nieuwerkerk hebben een vlag bij zich, en ze eisen van de Oosterlanders dat die 5 cent voor die vlag betalen, maar dat wordt natuurlijk geweigerd. Zo beginnen de eerste schermutselingen, waarbij veldwachter Abraham Deij dan al tegen Jan Post zegt dat hij wat moet kalmeren. Na de loting is er een wilde kroegentocht door Zierikzee met nog een massale vechtpartij over de vlag, later eindigen de twee groepen in herberg “De Wereld”, waar Jan Post rake klappen uitdeelt aan verschillende Oosterlanders tot hij een klap met een koehoorn op zijn hoofd krijgt en voor dood neervalt. Later meldt Johannis de Vin uit Oosterland zich bij veldwachter Deij en zegt: “Ik heb het gedaan, als hij dood gaat ben ik dan een moordenaar? Mijn vriend Jan Dorst werd bedreigd en ik wou mezelf verweren”. Jan Post overlijdt na vier dagen, omdat Johannis de Vin goed bekend staat hoeft hij maar acht maanden naar de gevangenis, waar hij zich bekwaamd in de bos- en tuinbouw. 1896 Jacobus Bouman is beëdigd om de waarde te bepalen van de nalatenschap van de op 18 april 1896 overleden eigenaar, de landbouwer-herbergier Huibregt Heule. Op 4 juli 1896, 's morgens om 11 uur komt notaris Jasper Franse met Bouman en twee voogden naar het sterfhuis op A-149 om de inventaris op te maken; verder zijn aanwezig de kinderen: de landbouwer Cornelis, zijn zus de particuliere Jannetje, en broer Adriaan die onderwijzer is op Kamperland. Een paar dingen uit die inventaris: In de gelagkamer staan: een biljart, drie tafeltjes en 17 stoelen; in het buffet staan niet alleen glazen, aardewerk, drank en maten, maar ook twee pluimbedden; samen met de vruchten te velde, wordt de waarde op bijna f.1400,- geschat. De onroerende goederen bestaan uit: a/: Het huis met erf op sectie M-465, groot 157 m2 is op 12 feb.1862 verworven (not.Ermerins). b/: De schuur op sectie M-785, groot 222 m2; verkregen 15 mei 1865; (not. CvdLdC) c/: Het weiland sectie M-786, groot 2535 m2; verkregen 5 feb.1868; (Bouvin) d/: Huis, schuur en erf, sectie M-229, groot 360 m2; met
13
e/: De tuin op sectie M-230, groot 1130 m2; waarschijnlijk ondershands verkregen, beschreven op 13 oct.1888. Hiervan staan de waarden niet vermeld; de schulden bedragen ruim f.4900,1898 Op 18 apr.1898 is er een openbare verkoping waarbij de drie kinderen van Huibrecht Heule, samen met zijn weduwe Willemina, 4 dingen verkopen: 1e: De herberg "De Wereld" bestaande uit een huis met schuur, erf en een tuin met vruchtbomen, ongeveer 1518 m2, gelegen op het noord- en zuidoostelijke deel van sectie M1396; 2e: Een stuk grond van ca. 255 m2 op het oostelijke deel van M-1392; dat voor f.200,verkocht wordt aan de RTM voor aanleg van de nieuwe tramrails. 3e: Het arbeidershuis met het varkenshok, groot 252 m2, op sectie 1088 en het zuidelijke stuk van sectie M-1397; 4e: De landbouwschuur met varkenshok en weiland, groot 2453 m2, op het noordelijke deel van sectie M-1397, en het westelijke deel van sectie M-1396, Het 1e, 2e en 3e perceel worden voor f.2600,- verkocht aan Johannes Lemsom (1867-1920), die eerst bakker is geweest in de Kerkstraat (nu nr.2). Hij en zijn vrouw Cornelia Lievense (1865-1930) nemen de herberg over; ze geven een hypotheek af aan Andries Paulusse uit Zierikzee voor f.1700,-. In april 1898 komen ze hier wonen met hun 9 kinderen (plus nog één in 1900) Als Johannes in 1920 overlijdt, zet Cornelia de zaak voort. 1900 Huisnummer A-149 Johannes Lemson heeft tot nu toe sterke drank in het klein verkocht in de zuidelijke beneden voorkamer. Hij heeft zijn gelagkamer gedeeltelijk omgebouwd als wachtkamer voor de stoomtram die van Brouwerhaven naar Steenbergen gaat. Hij vraagt nu vergunning aan B. en W. om alle dagen van de week in deze kamer aan de noordoostzijde van het gebouw, drank te mogen verkopen. “De Wereld” wordt dus een officieel station voor de RTM; in 1915 vervalt het als op- en afstapplaats, wel blijft er een klein zijlijntje waar vrachtkarren geladen kunnen worden, voornamelijk met landbouwproducten. Ook de verhoogde losplaats voor vee wordt verplaatst. Het tekeningetje geeft de situatie in 1907.
1910 De herbergier Johannes Lemson woont hier met zijn vrouw en 7 kinderen? , die in de loop der jaren, langzaam maar zeker bijna allemaal uitzwermen. 1912 Op 4 nov.1912 leent Johannes f.2000,- van Pieter de Koning, koopman te Bruinisse. Het is een eerste hyp. op herberg “De Wereld”, bestaande uit woonhuizen, schuur en erf met tuin, groot 1657 m2, sectie M-1589 en 1590.
14
In 1916 vraagt Johannis vergunning om alcoholhoudende drank (geen sterke drank) te serveren in een wachtlokaal van de tram, nummer A-224a op sectie M-1393, waar de bediening ook plaats kan vinden door één van zijn dochters. 1924 Op 14 mei 1924 wordt herberg “De Wereld”, bestaande uit een huis met erf en tuin op op sectie M-1758 groot 724 m2, openbaar verkocht voor Cornelia Lievense, de weduwe van de op 1 april 1920 overleden Johannes Lemsom, en hun 9 in leven zijnde kinderen. Landbouwer Johannes van der Maas uit Sirjansland is met f.3000,- de hoogste bieder, hij koopt voor zijn zoon, landbouwersknecht Jan van der Maas, die per 1 sep. de zaak tot zijn beschikking krijgt. (Biermasz)
1926 Op 15 april 1926 verkoopt van der Maas de herberg voor f.3500,- aan de molenaar Johannes Dijkman, die f.1300,- leent van het Katholieke Armbestuur. (Biermasz) In mei 1926 nemen Jacob Broodman en Cornelia Catharina Struijk uit Oosterland de exploitatie van de herberg op zich. “De Wereld” ca.1930. 1933 In 1933 komt er een einde aan het gebruik als herberg, Charles (Sjarl) Cornelis Sutherland neemt het in gebruik als woning en garage voor zijn taxi en vrachtwagen. Hij laat de American Petroleum Company een ondergrondse tank met aftapinrichting voor benzine plaatsen. 1942 Dijkman verkoopt de grond aan de waterstaat; het pand wordt gesloopt om de aanleg van een nieuwe verkeersweg buiten het dorp om, mogelijk te maken. Sutherland verhuist naar de Ooststraat. De naam “De Wereld” gaat naar de hofstede van Bouman er schuin tegenover, de oude gevelsteen is nog te vinden in een pand daar in de buurt. Deze steen zat in de voorgevel van de herberg. De bol met het kruis is de rijksappel, die te maken heeft met het wereldlijk gezag. De laatste twee regels zijn uit de brief aan de Romeinen, hoofdstuk 8 vers 31, maar in een vertaling van vóór 1637.
15
Waarschijnlijk sloeg de spreuk op de rechtspraak die afwisselend hier en in “De Meebaal“ plaats vond. De steen is 64 bij 46 cm. en zit nu in de voorgevel van Ooststraat 51.
Bijlage In 1721 is er deze lijst met ruim 500 inwoners van Nieuwerkerk, Ouwerkerk, Dreischor, Bruinisse, Oosterland en Sirjansland die nog moeten betalen voor bier aan de brouwerij op Nieuwerkerk. Het zijn meest kleine rekeningetjes, minder dan 5 pond. Er is één grote rekening die er uitspringt: Cornelis de Vos uit Zierikzee moet nog £204-3-6 betalen voor ongeveer 600 vaten bier. Aalbrechtz. Kouwer Kruijne Kuijs Aberamse Achthoven Ackerman Adriaanz. Adriaanz. Agthoven Agthoven Alegoed Amplonij Arijse Baas Backer Backer Bal Bal Bal Bal Bal Bal Bal Bal Barentse Bastiaanz. Becker Bel Belois Berd
Wm. Adr.Corn. Jan Jan Corn. Heijndr.Janz.van Gerrit Loureijs Jasper Pr. Heijndk.Corn. Jacob Mattijs Mar. Dingenis J. wed. van Willem de David Corn. Mar.Corn. wed. van Salomo Corn.Marijnisz. Johannis Corn. schipper Jacob Corn.Marinisz. Jacob Jan do. Claas de Leendert van Corn.Pieterz.van
Nieuwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Oosterl en Sir Oosterl en Sir Nieuwerkerk Ouwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Bruinisse Dreischor Ouwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Bruinisse Bruinisse Bruinisse Bruinisse Bruinisse Bruinisse Bruinisse Dreischor Bruinisse Dreischor Bruinisse Dreischor Bruinisse
Kouwer Kruijne Kuijs Laan Land Lansheer Lee Leegveld Leenderse Leenderse Leeuw Leeuw Leeuw Leeuw Lempson Lemson Leuijz Liere Liere Liere Lievenz. Lievenz. Lijn Linde Lisse Lodewijcks Lom Loockman Louter Louwerense Maartense
Adr.Corn. Jan Jan Wm.van der Pieter van't Corn. Jan Pieterz. Pr. wed.van Abr. Lieven Frans den Tonis Barent Corn. wed.van Wm. Jasper Jacob Jan Corn. van Dingeman Lowijs Huijbregt Pieter mr. van Corn.Pieterz.van d. Adr.van der Matie Jan Max. Jan Simon Mar.
Nieuwerkerk Dreischor Oosterl en Sir Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Dreischor Dreischor Dreischor Oosterl en Sir Oosterl en Sir Ouwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Dreischor Dreischor Oosterl en Sir Nieuwerkerk Dreischor Oosterl en Sir Oosterl en Sir Oosterl en Sir Bruinisse
16
Berge Berge Bernardt Berrege Berreman Berreman Berreman Berreman Berreman Bibbe Bibbe Bierman Bijljaerd Blieck Block Block Block Block Block Bocking Boeij Boeije Boer Boluijt Boogaert Boomga Boomgaard Bos Braber Braber Brander Breeckpot Brouw Bruijnkruijs Bruijnkruijs Bruine Bruine Bruinkruijs Bruinisse Bruins Cadsant Cadsant Capteijn Ceurs Claasz. Cloote Corn. Cornelisse Cornelisz Cornelisz. Coster Damis Danckerse Deugt
den Leijn van d. Flip Jan van Aarn. Janz. Johannis wed. van Adr. wed.van Jan Jan Corn. Adr.Corn.z Johannis Pr. Jacobus Joos Adriaan Willem de Jacob de Flip de Joris Lieven Jonas Janz. Adr.den Jannis wed. van Jac. Corn.Leijnd. Anderies Huijbr.t Frans Adriaanz. Adr.Joosz. Jacob Jan Lamberecht Corn.Willemsz. Jacob de Ijman Jacobz.de Lamb.Willemz. De Heer van Christiaen Joos Janz. Van Adr.Pieterz. van Pieter Gerrit Corn. Corn. Corn. Jan Prijntien Tomas Tomas Jan Adriaanz. Heijndr. Corn. Frans Janz.
Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Nieuwerkerk Bruinisse Bruinisse Dreischor Dreischor Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Dreischor Bruinisse Bruinisse Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Oosterl en Sir Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Dreischor Ouwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Ouwerkerk Dreischor Nieuwerkerk
Maat Maele Male Mallefoij Mandemaaker Marij(nisse?) Marinisse Marinisz Marinisz. Marinisz. Mattheuse Mechelman Meckerse Meerman Meerse Meertense Meggelman Meijer Mercelisz. Metselaer Monthaene Munnick Musse Neelevaert Nelevaard Nijlies Nijterse? Nocke Noegtse Noemere Noom Noordhoeck Nulle Ockerse Ockerse Ockerse Ockerse Onderdijck Oole Oole Oosten Oosterlijnck Otte Otte Oude Paddemoes Peereter Pieterse Pieterz. Pieterz. Pieterz. Pijpelinck Pijpelink Pijpelink
Corn.de Joost Janz.van der Jacob van der Govert Corn.de sterfhuis van Adr. Matie Joris Adr. Adr. Teunis Claas Teunis Engelbert Jan wed.van Meerten Claas Jan Jacobz. Maarten Jan Daniel wed. van Jan Willem Leendert Reijnbrand Jan Jan Leentie Jacob Carel van Ant. Adr. Daniel van Jan Mar. Jacob Pieter Johannis Adr. Claas Adr.van Aarn. Simon Machiel Corn.de Pieter Joosz. Jan Pieterz. Corn. Pieter Tonis Maarten Pieter Frans Leendert
Nieuwerkerk Ouwerkerk Dreischor Oosterl en Sir Nieuwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Bruinisse Dreischor Bruinisse Dreischor Dreischor Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Bruinisse Ouwerkerk Ouwerkerk Dreischor Dreischor Dreischor Dreischor Oosterl en Sir Ouwerkerk Bruinisse Ouwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Dreischor Bruinisse Bruinisse Bruinisse Bruinisse Dreischor Nieuwerkerk Dreischor Dreischor Ouwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Dreischor Bruinisse Dreischor Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Dreischor
17
Dickwils? Diender Dijcke Dijcke Dijcke Dijcke Dijkgraaff Dingenisse Dirckse Dirks Doele Doele Donck Dongen Dooge Dooge Dooge Dooge Dossijn Drenkwijk Driest Drom Drubbels Duirniet Ellewit Erasmus(se) Esbroeck Esbroeck Essen Fester Flimmen Flipse Flohil Fonteijne Fonteijne Fonteijne Fraij France Gabrielse Gadt Gadt Geense Geerse Gelierse Geluiaamse Gerse Gijse Gijsse Gijsse Gijsse Goeree Goes Gooswin
Corn. Jacob den Geert Pieterz. Van Corn. van wed. van Jacob van Willem van Mar. Domis Jan Janna Mr.van den Adr.Janz.
Dreischor Ouwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Dreischor Dreischor Ouwerkerk Dreischor Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse
Huijbr.Willemz.
Bruinisse
Pr.van Johannis Pouwelis Reijngert Abr. Jan Adr. Josias Gerritse v d Adr. Willem Pr. Max. Jacobus Joos van Engel van Wouter van Miechiel Geert Corn. Thomas Corn. Jan Willem Leseur Jan Krijnse Pieter Joos Wm. van't Pr.Devense op 't Corn. Jacob Corn. Petrus Jan Ant. Joos Huijbr. Huibregt Corn. Johnnis van der Adr.Marij.of
Ouwerkerk Dreischor Dreischor Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Oosterl en Sir Oosterl en Sir Ouwerkerk Ouwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Nieuwerkerk Dreischor Bruinisse Dreischor Dreischor Dreischor Dreischor Bruinisse Dreischor Nieuwerkerk Ouwerkerk Bruinisse Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Bruinisse Bruinisse Bruinisse Nieuwerkerk Dreischor Oosterl en Sir
Poene Pompe Pompoene Poortvliet Postman Pot Prankisse Prommel Ralen Reijger Reijnierz. Reijns Reinderz Reingout Reingout Rijcke Roersierse Roo Roo Roodbeen Roskam Rotte Rotte Rotte Ruijter Sande Scherp Schietkatte Schietkatte Schilleman op Sant Schutter Segerse Sierveld Sierveld Sij Sijmons Simons Slicke Slicke Smeekers Smet Smit Smits Soeter Soeters Soldaets Son Sorrege Sorrege Sorrege Sorrege Sorrege Souten
Mar.van Heijndrik Jan Adr. van Sent Pr. wed.van Herman Jacob Coert van Jacob David Aegtie Jan Joos Pr.Claasz. Pr.Claasz. Maarten de David Pieter Janse Jan Pieterz. Dirck Corstiaan Joos Maartense Maarte Maartense Leendert Reijnierz. Dirk de Jacomijntie van d. Jan mr. Pieter Crin Jan Willemz. Jan Willemz.de Huibregt Pieter Bastiaan Jan Jannetje Susanetie Johannis van der wed.v Leendert v d Madalena Wm.Janz. Wm.de Jacob wed. van Jan Leena Jan van Dingeman Leendert Adriaan Jan Matien mr.van
Dreischor Nieuwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Dreischor Oosterl en Sir Bruinisse Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Ouwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Dreischor Dreischor Dreischor Bruinisse Oosterl en Sir Nieuwerkerk Oosterl en Sir Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Dreischor Dreischor Oosterl en Sir Oosterl en Sir Nieuwerkerk Dreischor Bruinisse Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Bruinisse Nieuwerkerk Oosterl en Sir Nieuwerkerk Bruinisse Bruinisse Dreischor Oosterl en Sir Dreischor Dreischor Dreischor Dreischor Dreischor Nieuwerkerk
18
Gorisse Goutswaert Gouwe Gouwe Goverse Graaff Graaff Groeningen Groeningen Groeningen Groot Grutter Guiliaams Haese Haese Haeve Haeve Hardekaas Hardekaas Harremanz. Hart Hartoogh Have Haver Heer Held Hendrikz Hendrikz. Heule Hoeck Hoecke Hoecke Hoecks Hollander Hollander Hollander Hollander Hoogeboom Hoogenboom Hoogermole Hoogerwerff Huibregtse Huibregtz Huibregtz. Huigelo Hulle Ingelsin Isaackse Isaakse Iserloo Jacobse Jacobz. Jacobz. Jager
Joos Engel Leenderz. Jacob van der Jasper Jacobs van d. Jan Jacob Simonz.de Jaco de Pieter Janz.van Jan Pieterz.van Corn.Janz. Pr.de Jan Janz. Adriaenje Jan Joris Johannis Teeuws v d Teeuwis Jacobz.v d Adr. Claas Cornelis Jan Tomas Theeuwis Joose v d Lieven Pieter Jobse Harreman de Geert Kasper Pieter Janz.van der Jan van Abr. wed. van Jacob Abr. Jan Dirkse Claas Max.van d. wed.van Jacob Jan Ptr. Adr. Maarten Corn. Gijsbr. Isaak Johannis van Robberegt den Stoffel Jan Wm.van Leunis Pieter Aart Jan de
Oosterl en Sir Ouwerkerk Bruinisse Bruinisse Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Nieuwerkerk Ouwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Bruinisse Nieuwerkerk Oosterl en Sir Oosterl en Sir Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Dreischor Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Ouwerkerk Ouwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Bruinisse Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Bruinisse Bruinisse Dreischor Ouwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Capelle Nieuwerkerk Ouwerkerk
Speelman Speelman Speelman Spiese Spiese Sprese Stamper Stapel Steege Steen Steijman Stellenaar Stellenaer Step Stijselaar Stoffelse Stoffelz. Stollenburgh Stouten Stoutjensdijck Strijt Stroodenkerk Suiker Swager Swartemutse Taselaer Telle Teunisse Theelinck Timmerman Tobijasse Toek Tomasz. Tomasz. Tomasz. Tonisse Tonisse Tuijneman Turfboer Vaate Vaete Vaete Valck Velde Velde Velde Verbeecke Verbiest Verbiest Verboom Verboom Verboom Verbost Verbrugge
Crin Anderies mr. Jan Adriaan Janz. Adr. Adriaanz. Jan Adrz. Heijndrick Jan wed. Jannetie, v d Jan van Stoffel Joos Janz Leendert Jacobus Jan Janz. Boudewijn Johannis Jan Adriaanz. Joos Isaack Corn. Maarten Janz. IJman Jacobz. Wm. Corn. Adr. Jan Jan Dingeman do. Daniel Rocus Dingenis Johannis Corn. Jacob. Marij Hendrick Jacobus Gideon de Hendr.Huib.van der Josias van der Pr.Corn.van der Claas Willem Janz.van de Abr.van d. Johannis van Corn. Jan Willem Stoffel Jacob Jiliisz. Adr. Wm.Prz. Guiliaam
Ouwerkerk Ouwerkerk Oosterl en Sir Oosterl en Sir Oosterl en Sir Ouwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Oosterl en Sir Oosterl en Sir Bruinisse Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Ouwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Nieuwerkerk Ouwerkerk Bruinisse Ouwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Dreischor Oosterl en Sir Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Bruinisse Dreischor Dreischor Nieuwekerk Bruinisse Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Ouwerkerk Dreischor
19
Jagt Jagt Janse Janse Janz. Janz. Janz. Janz. Janz. Jelierse Jobse Joncker Jonge Jonge Jonge Jonge Jonge Jonge Jonge Juimelet Kaan Kackeel Kaer? Kas Kats Keer Keer Keer Keulen Kik Kik Kik Kip Klaase Klarebos Kleeff Kleijn Klemkercke Klinckerlant Klink Klink Klinkerlant Klippel Klooster Klooster Kluijfhoudt Koeseman Koijman Kolens Kolijn Kolijn Kommerse Konink Konink
Verbilias van der Corn.van der Bastiaan Huib. Frans Boudewijn Lambrecht wed.van Leendert Gerrit Huib. Pr. Jacob Tonisse Jan de wed.van Adr.de Pr.de Jacob Corn.de Claas Corn.de Corn.de Pieter Corn.de Jan Willem wed. van Isaack Corn. Corn. Jan Jacob Pieterz. Machiel Niklaas Aarnout Corn. Pieterz.van Corn.Janz. Corn.Willemz. Jan Jacob Hendrik Pr. Gerrit van Raijer de Ant. Leendt. Max.Jacobz. Mar.Leendertz. Jacob Pr.z. Leunis Corn.Willemz. in't Wm. Willem Maarten Jacob wed. van Jan Klaas Klaas Matie Willem de Willem
Ouwerkerk Oosterl en Sir Bruinisse Dreischor Capelle Nieuwerkerk Capelle Dreischor Dreischor Ouwerkerk Nieuwerkerk Ouwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Ouwerkerk Oosterl en Sir Oosterl en Sir Nieuwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Dreischor Bruinisse Nieuwerkerk Dreischor Dreischor Dreischor Oosterl en Sir Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Ouwerkerk Nieuwerkerk Oosterl en Sir Oosterl en Sir Oosterl en Sir Oosterl en Sir Oosterl en Sir Nieuwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Ouwerkerk Bruinisse Nieuwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Bruinisse Bruinisse
Verdonck Verhenles Vermeulen Verstraete Verstraete Verstraete Vester Vester Vester Vette Viergever Vijverbergh Vijverbergh Vinck Vinck Visser Viverberge Vivisier Voogd Vooij Vosse Vragtenaar Vreede Vriese Vriese Vriese Vrieslandt Vriesse Vroone Wadde Wagemaaker Wagemakers Walle Walle Walraven Weduwer Weerd Wensch Wever Wiele Wiele Willemse Willemz. Willemz. Willemz. Winter Wit Wit Wit Witte Witte Witte Witte Witte
Pr.Jillisz. wed.van Maerten Jannis Boudewijn Adr. Leendert Claas de Corn. Claas Janz. Corn.de Govert Claas Mar. Crin Jan Nehemia de Nehemia de Corn.Janse wed. van Jan Adr. Jacobus wed. v Huibregt de Andries la Heijndr. Jacobus de Johannis Claas Prz.de Adr.de wed.v Erasmus de Willem van Johannis Ding. de Joos Willemz. Aegtie Crin Willemz wed. de Max.van d. Corn. van Pr. Joos de Mar.de Hendrik Corn. de Pieter Jilisz.van der Johannis Jilliz van d. Crin Geert Abr. Pieter Adr.de Heijndr.Prz.de Arij Prz.de Jan Hendrikz.de Jannake Adr. Jacob de Leendert IJmans Jan
Nieuwerkerk Dreischor Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Ouwerkerk Ouwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Bruinisse Dreischor Dreischor Nieuwerkerk Oosterl en Sir Oosterl en Sir Dreischor Nieuwerkerk Oosterl en Sir Dreischor Bruinisse Dreischor Bruinisse Dreischor Oosterl en Sir Bruinisse Nieuwerkerk Ouwerkerk Nieuwerkerk Dreischor Oosterl en Sir Bruinisse Oosterl en Sir Nieuwerkerk Oosterl en Sir Bruinisse Nieuwerkerk Bruinisse Bruinisse Nieuwerkerk Nieuwerkerk Nieuwerkerk Ouwerkerk Nieuwerkerk Ouwerkerk Oosterl en Sir Bruinisse Bruinisse
20
Kooijman Kophuige Kort Kort Korte streec Koster Koster Koster Koster Koster
Jacob Corn. Leendert Huib.t Dingemanz. Dingeman Jan van de Corn.Adriaanz.de Pr.de Elias Jacobz. Jacob Adr.de Pr.Louwerisse
Ouwerkerk Bruinisse Oosterl en Sir Oosterl en Sir Nieuwerkerk Nieuwerkerk Ouwerkerk Ouwerkerk Ouwerkerk Oosterl en Sir
Witte Wouterse Wouterse Zeewart Zijpe
Ijman Corn. Willem Pieter Johannis van der
Dreischor Nieuwerkerk Dreischor Bruinisse Dreischor
De hofstede op Oud-Nieuwlandseweg 17 Eerst de hofstede die nu “De Wereld” genoemd wordt, nummer 17 aan de Oud-Nieuwlandse weg.
De Bloksweg was nog bestraat, ca. 1947?
1953
Ca.1575 Eerst iets over de naam: De dorpssecretaris Job Gommersz (1543-1586) noemt de herberg "De Waerelt" in één van de stukken die hij als "factor" van de rederijkerskamer de "Blauwe Acoleijen" schrijft. Of die stukken in deze herberg of ergens anders werden opgevoerd is nog niet duidelijk. In 1625 bouwde de gemeente Zierikzee, die dan de ambachtsheer-eigenaar van de Vierbannen is, de brouwerij die “De Brouwerij” genoemd wordt; de Ooststraat werd bijvoorbeeld “De Weg naar de brouwerij” genoemd. Later worden herberg en brouwerij vaak samengevat onder de naam "De Waerelt". Pas veel later wordt de naam overgenomen door de schuin er tegenover liggende boerderij die we hier beschrijven. 1619 De hofstede ligt in de noordwest hoek van de 11e Maate van 't Oude Nieuwland. (zie tekeningetje) 21
In een overzicht van de Maten en Bevangen staat : De 11e mate, waar Jan Cornelis Beijere en Adrij Claes Crijnse in wonen. Helaas staat er niet bij, wie waar woont. (blz.420r, Fol. 47r) De 11e mate wordt belend door: ten zuiden: nummer 71, de Zonnemansweg, en nummer 72, de Euke Pieters Maartensweg; ten westen: 67 (onder 65) de Oud-Nieuwlandsche Weg; ten noorden 66, de Zandweg, later Bloksweg, nu Rijksweg; ten oosten de Middeldijk, later Rampaertse Dijk.
1626 Zeven jaar later is er een beschrijving van de mate: Het bevang zijnde de elfde mate, waar Dirick van Hecke (daarna Cornelis Tonisse Mooij?), Anthonis Thonisse (hofstede onder de dijk) en Jan Jacobse Poorte (het latere “Nooitgedacht”) in wonen. De stukken land zijn nog niet genummerd, zoals dat later wel zal gebeuren, maar de beschrijving is in dezelfde volgorde. Volgens deze veldboeken is Dirick van Hek of Hecke dan de bewoner van de boerderij met de boomgaarden, die ligt in de 11e mate, op het blok land dat later beschreven wordt als nummer 21. De eigenaars zijn nu de kinderen van Pieter Gillisse, daarvoor was het van Matthijs Adriaense. Het ligt in de hoek van de Blocxweg (66) en de Oud-Nieuwlandsche Weg (67). 1653 De hofstede van Maeijke Corn. Bouwens? De 11e mate waar Jac(obu)s Cor(nelis) en Jan Adriae(nse) in wonen. 1722 Op 1 oct.1722 brengt Josias van der Vate (1692- ), als vader en voogd van zijn twee onmondige kinderen, de in 1718 geboren Hubregt, en de nu pas geboren Geertruij, een inventaris naar de weeskamer omdat zijn vrouw, Neeltje Cornelisse Agthoven, in het kraambed is overleden op 28 feb.1722. Heijndrik (van) Agthoven en Heijndrik van der Vate zijn de toeziende voogden. Onder de vaste goederen staat eerst de hofstede met 4G.230R. koren- en weiland en een boomgaard, in de 11e mate nr.21 van het Oude Nieuwland, getaxeerd op £ 250.-.-.; bij elkaar heeft Josias ca. 35 Gem. land. Het is een boerderij met 3 paarden en 5 koeien; de totale waarde, inclusief de vruchten te velde, de bedrijfs- en de huisinventaris, en de te vorderen gelden, is £ 1468.13.6 waar £ 252.11.1 lasten tegenover staan. (4674A-54 en 4674A-55) Josias hertrouwt in 1724 met Martijntje Franse Bibbe, de dochter van Frans Adriaanse Bibbe, waarmee hij 3 kinderen laat dopen op Ouwerkerk, van 1725-1727. Na het overlijden van Josias hertrouwt Martijntje in 1728 met de weduwnaar Marcus Schoof. ca.1724 wordt de boerderij verkocht aan Heijndrik Cornelisse van Agthoven.
22
1730 Veldboek: De 11e Maate van 't Oude Nieuwland, waar de hoeven van dhr. Notaris Johan de Vos (Nooitgedacht"); die van Pieter Mogge, de Heer van Renesse “Landzicht”) en die van Heijndrijk Cornelisse van Achthoven (“De Wereld”) in staan, wordt belend door: ten zuiden: 71, de Zonnemansweg en nummer 72, de Euke Pieters Maartensweg; ten westen: 67 (onder 65) de Oud-Nieuwlandsche Weg; ten noorden 66, de Zandweg, later Bloksweg, nu Rijksweg; ten oosten de Middeldijk, later Rampaertse Dijk. In de 11e mate liggen de nummers 1 t/m 21; maar er bestaat helaas geen kaart waar die nummers op staan. Beginnende vanuit de zuidwesthoek ligt nr.1, het latere "Nooitgedacht". Onze hofstede, die dus in 11e mate nr.21 staat, is van Heijndrijk Cornelisse van Achthoven. "Springt noord west, over Jan Compaanjes land, 't boomgaardje met de hofstede waar het huis en de schuur op staan, en nog zuidaan het stuk land lopende oost en west, sluitende de mate”. Groot 4 Gem.230R. D.en S. zelf; dat betekent dat van Achthoven eigenaar is, en bewerker. Heijndrijk Cornelisse van Achthoven (1688-1762) is de zoon van Cornelis Heijndrickse van Agthoven en Geertruijt Cornelis. Heijndrijk trouwt in 1716, met Crijntje Abels Padmos (1693-)uit Bruinisse. Ze dopen samen zeven kinderen tussen 1717 en 1731. Hij is ook eigenaar van een huis met een grote schuur. (nu Kerkstraat 13) Op 27 oct.1734 koopt hij, samen met Simon Bouman nog 12G.220R. koornland in het Oude Nieuwland van de Weled. Geb. Heer Mr. Iman Mogge. (4668-51) 1745 De kerkeraad notuleert: “Hendrik van Achthoven vertrekt 3 jan.1745 naar Zierikzee; zo neemt zijn zaak, lopende vanaf 1716, hier een einde”. 1747 Op 6 jan.1747 bespreekt de kerkeraad de zaak van Huijbregt van Gulde en zijn vrouw die zeggen “hooggaande toorn te hebben uitgelaten” tegen Hendrik van Agthoven en zijn vrouw wegens het niet begraven van gestorven rundvee. 1749 Een verhaaltje over één van de knechts: Simon Janse Hart wordt dit jaar volwassen, hij is een weeskind sinds 1740, en daarom wordt er nu door zijn voogd, N. Nelle, een staat van inkomsten en uitgaven opgesteld voor de weeskamer. Hieruit blijkt dat Simon eerst bij boer Jan de Visser is uitbesteed, daar moet hij £1.14.- per jaar bijbetalen als inwonende leerling-knecht. In 1743 en 1744 werkt hij bij van Achthoven en daar ontvangt hij ongeveer 5 pond (ca.15 euro) per jaar aan loon Sinds 1740 heeft de jonge Simon in totaal ca. 28 pond aan inkomsten gehad en eenzelfde bedrag uitgegeven voor kleren, schoolgeld, schoenlappen enz. Verder blijkt nog dat zijn stiefmoeder de bijna 10 pond die hij tegoed heeft als vaderlijke erfportie, op het ogenblik niet kan betalen! 1762 23
Op 13 april 1762 overlijdt de zoon, Cornelis van Agthoven die getrouwd is met Maatje Janse d' Hooge. Daarom maakt Crijntje, "een weinig ziek na den lighame, maar haar verstand en onverwarde uijtspaak wel hebbende", op 10 juli 1762 een nieuw testament. Haar erfgenamen worden de twee nog levende kinderen: Abel, en Geertruijt die met Abraham Tuijneman getrouwd is, en de kinderen van haar overleden zoon Cornelis van Agthoven, elk voor 1/3e gedeelte. (4665-8) Uit de besloten inventaris, die Maatje Janse d' Hooge na het overlijden van Cornelis op 8 feb. 1763 “met solemnelen eede“ bevestigd en bij de heren weesmeesters inlevert, blijkt dat er 4 dochtertjes zijn van 1 tot 6 jaar oud. Cornelis en Maatje waren samen eigenaar van 4G.101R. land in de 8e mate nr.4 van het Oude Nieuwland; 4 paarden, 4 koeien, kalvers, biggen, 3 wagens, eggen, ploegen en de bedrijfsinventaris, hooi, bonen, gerst enz. Hieruit blijkt dat Cornelis de boerderij heeft voortgezet of gepacht. Samen met de huisinventaris is de waarde £ 370.0.10 na aftrek van de schulden. Elk kind krijgt 61 pond, maar die zullen voor Maatje zijn als ze drie jaar voor de kinderen zorgt. (4674A-29) 1765 Volgens het veldboek: is de hofstede nog steeds van Crijntje, ze bezit in totaal 64 gemeten land waarvan haar zoon Abel er 60 beboerd. Het land ligt: Op Nieuwerkerk: in de 10e mate nr.23; de 13e mate nr.7; de 40e mate nr.4; de 42e mate nr.14; en in het Oude Nieuwland: in de 2e mate nr.14; de 3e mate nr.11, 21 en 24; de 8e mate nr.4 en 5; de 9e mate nr.1 en 2, en tenslotte in de 11e mate nr.21, waar de hofstede op staat. 1772 De hofstede is nog steeds van Crijntje Abels, maar de bewoner is Pieter Smits. Crijntje zelf woont nu in de Kerkstraat (gedeelte van de oude pastorie). 1776 Ten overstaan van baljuw L. Zwemer en de schepenen Mar. Bal, Hubrecht Janse, Adriaan de Jonge, Jan de Bruijne, Leendert Janse Berman, Frans Cornelisse en Pieter Smits wordt op 20 maart 1776 de volgende akte opgemaakt: Abel van Agthoven, voor zichzelf en voor zijn inmiddels blind geworden moeder Crijntje Abels Padmos, de weduwe van Hendrijck van Agthoven, en Pieter Smits voor zijn vader (?) Pieter Cooijman, de man van Geertruit van Achthoven, verkopen voor £366.13.4. oftewel 2200 gulden deze hofstede met het huis, de schuur, de bakkeet en het wagenhuis in de 11e mate nr.21 van Oud-Nieuwland, met nog 40 Gemeten 139 Roeden bouwgrond, weiland enz. enz., aan Pieter Smits, de man die al enige jaren baas is op de boerderij. Op 4 april 1776 leent Pieter Smits £ 233.6.8 van Cornelis de Kanter op de hofstede met 28G.12R. land. Een paar stukken land worden niet mee verkocht. Het huis met tuin en erf in de Kerkstraat wordt verkocht aan Geertruijt Agthoven voor £ 33.6.8. 24
Een aandeel in de nieuwe meestoof gaat voor £ 48.-.- naar Abel van Agthoven. (4663-46, 4657-244 en 4660-92)
Pieter Smits (1745-1814) zien we later vaak als armmeester, zeker 1784-1794; Hij is schepen. zeker in 1793, en baljuw, zeker in 1800 en 1809. Pieter Arnoldusse Smits uit Zierikzee trouwt op 27 sep. 1763 met Krina Reinierse Cooman uit Oosterland; beiden zijn ongehuwd. Op 12 okt.1781 maken ze een testament bij not. Vis, op 9 apr.1805 komt er een nieuw testament bij not. v. d. Halen (opgemaakt op de hofstede). 1814 Op 12 aug.1814 leent de dochter Geertruid Pietersdochter Smits, samen met haar man Job Bibbe Franszoon alvast 1700 pond van Jacob Stoutjesdijk op haar erfdeel in de hofstede met 40G.139R land, die uit de nalatenschap van haar vader, Pieter Smits, moet komen. Het duurt dan nog 15 jaar eer de erfgenamen besluiten en tot overeenstemming komen om de boerderij te verkopen. Bibbe en zijn vrouw kiezen domicilie in hun tegenwoordige huis nr.137, maar in 1818 zijn ze niet meer op Nieuwerkerk te vinden. Ze zijn in 1798 op Nieuwerkerk getrouwd, maar krijgen geen kinderen. Op 29 april 1815 willen Job Bibbe en zijn vrouw de hofstede voor 14 jaar verpachten. (v. d. Halen) 1818 Huisnummer A-136 Er wordt voor de eerste keer een bevolkingsregister opgemaakt. Sinds 1815 woont hier op nr. A-136 de nu 31 jarige landman Johannes Meerman met zijn 41 jarige vrouw Maatje Marinusse Lokker en hun 4 kinderen. Verder wonen er knechts en meiden, maar dat wisselt nog al eens. Meerman is dus pachter van de erven Smits. 1826 Op A-136 woont nu de landbouwer Jan Cornelisse de Jonge (1802-) met zijn vrouw Sara Hogerlander (1799-) en hun 5 kinderen. Nog steeds zien we er regelmatig wisselende knechts en meiden inwonen. 1829 Op 30 nov.1829 wordt de boerderij nr.A-136, in de 11e mate (Oud-Nieuwland) nr.21 van de overleden Pieter Smits en Krina Kooman door de erven verkocht via een openbare verkoping in "De Meebaal". De hofstede, met de meeste grond, wordt gekocht door de landman Cornelis Maartense van Farowe (1776-1829) en zijn vrouw, die erfgename en een kleinkind is van Smits, Krina Pieternella Koeleman (ca1782-1846). Ze wonen in Poortambacht te Zierikzee. (not. C. P.Boom) Cornelis en Krina Koeleman zijn in 1800 getrouwd. Verschillende stukken land worden aan anderen verkocht.(notaris Boom). Drie weken later overlijdt Cornelis; hij is 53 jaar. Krina komt in met 4 kinderen 1830 naar Nieuwerkerk en gaat op de hofstede wonen. Jan Cornelisse de Jonge gaat op A-113 wonen. 1831 25
Op 5 maart 1831 verklaren Krina Pieternella Koeleman , de weduwe van Cornelis van Farowe en haar kinderen dat ze f.2050,- schuldig zijn aan Catharina la Brand uit Zierikzee. Als onderpand dient oa.de hofstede nr.136 met het huis, de schuur en het wagenhuis en in totaal 19 Bunder, 81 Roe land. 1832 Tot nu toe was er sprake van nummer 21 in de 11e mate, maar nu is Napoleon gekomen met zijn kadaster, alle stukken land zijn opgemeten en krijgen een sectienummer. De hofstede, een huis en erf op sectie M-149, groot 1670 m2, is van de weduwe Krina Pieternella Koeleman , en ook de naastliggende secties M-140 t/m 143 en M-146 t/m M151 zijn van haar. De toegang is in die tijd vanaf Bloksweg. In 1834 hertrouwt Krina met Marinus Smallegange (ca.1784-1846), die eerder getrouwd was met Kornelia van van der Wekke.
1836 A-136 wordt bewoond door Marinus en Krina met een paar meisjes Farowé, als dienstmaagden.
1846 Het huisnummer is nu Bloksweg nr.A-136. Op 18 feb.1846 wordt een staat en inventaris opgemaakt omdat Marinus en Krina zijn overleden, twee dagen na elkaar. Zij en Marinus hebben tot het laatst hier gewoond. Krina laat kinderen na zowel van haar eerste man, als van haar laatste man. Op 24 maart 1846 houdt notaris Bouvin een openbare verkoping in "De Meebaal" waarbij hij de onroerende goederen van de hofstede zal trachten te verkopen, bestaande uit "een woonhuis, schuur, zomerhuis, varkenshok en gevolgen" en de ruim 19 bunders grond die in percelen en in massa worden aangeboden. Een tuin van 12 roeden 60 ellen die Cornelis van Farowe op 4 maart 1817 aankocht (not. v. Halen) wordt niet ten verkoop aangeboden; misschien omdat de tuin "blijkbaar nog niet is ingeschreven ten kantore van hypotheken te Zierikzee". Het eerste perceel dat ten verkoop wordt aangeboden bestaat uit "het woonhuis met gevel en schoorsteen tussen de schuur en het huis, alsmede de regenbak aan de zuidzijde, voor afbraak", het hoogste bod er op is f.350,-. Op het tweede perceel, een schuur met het daaraan vast zijnde wagenhuis voor afbraak, wordt f.250,- geboden. Het derde perceel is het zomerhuis met de oven, het hok en de bestrating er voor tot aan het woonhuis, ook voor afbraak, en er wordt f.180,- op geboden. Op het stenen varkenshok wordt f.75,- geboden. De boomgaard en tuin op sectie M-147 en 148, gelegen aan de Bloksweg, zou f.263, waard zijn.
26
Alle vorenstaande zaken, samen met de grond waar de gebouwen op staan, de secties M-147, 148, 149,150 en 151 plus nog ca. 8 bunder land, worden uiteindelijk verkocht aan de broer en zwager van de vorige eigenaars, Jacobus Smallegange (1792-1859), landbouwer te Ouwerkerk, die daarvoor f.4937,- moet betalen inclusief de kosten. Andere stukken land worden verkocht aan de arbeider Wolfert de Vrieze uit Oosterland (getrouwd met Pieternella van Farowe), molenaar Jan Berman, landman Johannes Bal, landman Marinus Elenbaas en oud-burgemeester Cornelis van der Maas uit Nwk., samen voor ruim f.4700,-. Bij de verdeling aan de erfgenamen moet rekening worden gehouden met drie testamenten. Jacobus Smallegange, die de hofstede koopt, is een broer van de in 1846 overleden Marinus. Jacobus is een 32 jarige boerenknecht als hij in 1825 op Ouwerkerk trouwt met de 18 jarige Jannetje van Kooten (ca.1807-1875). Ze krijgen 6 dochters en 3 zonen, waaronder Pieter. Op 31 maart 1846 is er een verkoop op de hofstede t.o.v. notaris J. M. Bouvin, van: een werkpaard, een tweejarige merrie, 3 melkkoeien, een vare koe, een jaarling en 2 kalveren, een varken, een karnhond, 21 kippen en een haan, bouw- en melkgereedschap, hooi, stro, een mestput met ca. 60 voer mest, een kafput, droog en groen musterd hout en een partij meubilaire goederen. Smallegange laat de boerderij van 1846-1848 bewonen en bewerken door de landbouwer Johannis Visser (1817-) en zijn vrouw Francina Abramse
1848 A-136 Visser en zijn vrouw vertrekken, want nu komt de 15 jarige zoon van Jacobus op het hoefje, Pieter Smallegange (1833-1909), met twee van zijn zusters. Ze worden bijgestaan door een 26 jarige meid, Maria de Zwarte.
1850 A-136 Pieter Smallegange woont nog hier als pachter van zijn vader, hij behoort tot de Christelijk afgescheidenen; bij hem woont zijn zuster Janna (1831-1909),
1856 Het huisnummer is veranderd, het is nu A-147. Pieter trouwt als landbouwer-zaadhandelaar in 1856 met Neeltje van Westen, (1835- 1892); ze krijgen 8 kinderen van 1857 tot 1868, waarvan dochter Jannetje trouwt met Jacob van Dijk, de machinist van het gemaal op Stevensluis, en dochter Johanna die met Albert van Dijk trouwt, machinist te Dreischor. De meid Maria is intussen overleden; in 1857 komt de 19 jarige Aaltje van Popering dan nog een jaar als meid. Na het overlijden van Neeltje hertrouwt Pieter in 1893 met Anna Stoutjesdijk (1852-1932).
1860 A-147 Op 20 jan.1860 wordt door notaris C.v.d.Lek de Clercq een inventaris opgemaakt want Jacobus Smallegange, die nog steeds eigenaar is van deze boerderij, is overleden op Ouwerkerk. Zijn weduwe, Jannetje van Kooten, en de verdere erfgenamen, worden daarmee de nieuwe eigenaars. Jannetje gaat hier wonen met haar dochter, de 23 jarige Josina, de 26 jarige akkerbouwknecht, Jan Zorge en de 16 jarige dienstmeid Pieternella Overbeeke. 27
Zoon Pieter gaat met zijn familie naar nummer A-128 waar Thona Hanse woont; van 1874 tot 1909 op A-42 (Kerkring 53)
1863 A-149 Op 8 juli 1863 verkopen Jannetje van Kooten, en de verdere erfgenamen de hofstede en de gebouwen op M-149 voor afbraak, en de bomen en gewassen op de secties M-149, 150 en 151 zonder transport. 1e: Het stenen huis, met pannen gedekt, waarbij de gevel behoort waar de schuur tegen gebouwd is, met een toeslag van f.30,- voor een karnmolen; er wordt f.600,- op geboden. 2e: de houten schuur, met riet gedekt, waar f.20,- bij komt voor de schelft- en dilthouten; er wordt f.500,- op geboden. 3e: Een stenen varkenshok met de daarbij staande regenbak. Verder zijn er nog een paar percelen, met schuttingen, lindebomen enz, en ca.30 stukken en stukjes land, variërend tussen een paar honderd roeden en ruim een bunder. De eerste 12 percelen, waaronder hofstede, de bomen, de tuin enz. met een perceel land wordt gekocht door de fruitkweker Johannes van der Bijl, wonende te Nieuwerkerk voor f.6400,-. Gerard Goosen koopt 7 perceeltjes land voor f.4800,-; Martinus van Westen koopt land voor f.4200,-; Govert Berman voor f.4736,-; Joh. Heijboer voor f.498,-; Joh. Bal voor f.547,- en Cornelis Berman voor f.100,-; kortom, de boerderij wordt versnipperd, en er zit bijna geen land meer bij. Johannes van der Bijl bezit al de boerderij "Hooggelegen" bij Capelle en in de Zuidplas, met een huis, tuin en boomgaard enz., die hij op 30 juli 1863 verkoopt aan Leendert Boot P.zn. Johannes is maar kort eigenaar van deze boerderij op Nieuwerkerk op de secties M-147 t/m 151 met nog een stuk land op Ouwerkerk. Op 12 feb.1864 leent Johannis er f.4000,- op van notaris Cornelis van der Lek de Clercq. (Ermerins) Op 9 juni 1864 wordt bij notaris van der Lek de Clercq de akte opgemaakt waarbij van der Bijl de hofstede, nu nog maar 2 bunder, 49 roeden en 90 ellen groot, op de secties M-147 t/m 151 met nog ruim 1 bunder land op Ouwerkerk, voor f.7300,- verkoopt aan: Franke Bouman (1829-1901), Franke is op 14 mei 1829 op Oosterland geboren als zoon van Job Bouman en Neeltje Meerman; hij overlijdt 11 feb.1901 op Nwk. Franke trouwt in 1851 op Oosterland met de 19 jarige Neeltje Verstrate (1831-1859), een dochter van Jacobus Verstrate, de veerbootschipper van Viane, en Adriana Steendijk. Franke hertrouwt in 1862 met op Duivendijke geboren 26 jarige landbouwersdochter Cornelia Boogerd (ca.1836-1928). In 1865 komt hij hier met Cornelia en de 5 kinderen uit zijn eerste huwelijk. Van 1865-1870 zijn er vijf verschillende inwonende dienstmeisjes. Franke wordt in 1855 lid van de gemeenteraad, in 1856 wordt hij ambtenaar van de burgerlijke stand, in 1857 wordt hij tevens wethouder, 28
en in 1860 burgemeester van Nieuwerkerk, tot zijn overlijden in 1901 in zijn huis op nr.101. Hij is daarmee de tweede burgemeester die hier woont. Verder is hij dijkgraaf der Vierbannenpolder, en het is vooral door zijn toedoen dat het stoomgemaal Stevensluis in 1878 gebouwd wordt; hij zorgt dat er een nieuwe begraafplaats komt, de school wordt vergroot, er komt verlichting op het dorp, en hij zorgt dat er meer bestrating komt, een zeer actieve vent. In 1865 koopt burgemeester Bouman voor f.20,- de haardas en de vuilnis van de gemeente; deze afvalstoffen worden in die tijd toegevoegd aan de mest. Een jaar later pacht hij voor f.30,- de nieuwe begraafplaats om er lijnzaad op te zaaien; andere tijden, andere zeden! In 1866 wordt er wat gebouwd en er worden een paar secties samengevoegd, het wordt nu een huis met schuur en erf op sectie M-615, groot 1690 m2. Als burgemeester ontvangt Franke f.350,- per jaar. In 1878 wordt het inkomen van Franke geschat op f.2800,- à f.2900,-; hij zit daarmee in de hoogste inkomensgroep van Nieuwerkerk en dat kost hem f.56,- belasting per jaar. Franke is een goede boer, aan het eind van zijn leven bezit hij ruim 66 bunder (HA) grond. 1871 Bloksweg A-147. In 1870 woont Bouman nog hier met zijn vrouw en zijn 5 kinderen. In 1879 vertrekt zoon Kornelis Jan naar Zierikzee; zijn tweelingbroer Job moet in 1886 met Kaatje Beije trouwen en gaat even op A-85c wonen voordat hij naar Burgh vertrekt. Op 31 juli 1871 koopt burgemeester Franke Bouman ook het huis met tuin en erf aan de overkant van de Bloksweg voor f.500,- van Willemijntje v. d. Stolpe, de weduwe van Jan Hallingse, aan. (vdLdC) Dat huis is de oorspronkelijke boerderij "De Muije", eerst van de familie Bal, later van de familie Hallingse. (zie “de Muije”) 1890 A-147 De sectienummers van- en rond de boerderij veranderen nog al vaak, stukken worden samengevoegd en weer gesplitst voor een tuin, arbeiderswoningen die later weer afgebroken worden, enz. In 1890 wordt er iets nieuw gebouwd volgens het kadaster op het weiland M-566 groot 1610 m2., het wordt sectie M-875. Franke verhuist dit jaar naar nummer A-101b. Hij woont daar met zijn vrouw en twee dochters. De pas getrouwde zoon Jacobus komt op de boerderij wonen. Jakobus is getrouwd met Maatje Frederika Krepel. Van 1892 tot 1896 worden de zoon Franke en de dochters Levina en Cornelia geboren. In 1897 komt er een stukje land bij, sectie M-901, groot 275 m2; na hermeting wordt de boerderij nu sectie M-1054, een huis met schuur en erf op 1935 m2. (k-698/106) Er worden nog een paar stukken land toegevoegd als tuin en boomgaard; de hofstede wordt nu sectie M-826, die 1HA,39A.en 80 ca. groot is. Het sectienummer veranderd in M-1371. 1901 nr.A-147 (Broeksmit op A-147b) Na het overlijden van Franke op 11 feb.1901 mogen zijn vrouw en de 4 nog levende kinderen op 26 juni 1901 ruim f.135.000,- verdelen bij de notaris, en dat is erg veel geld in die tijd. Franke en Cornelia zijn destijds op eigen goed getrouwd, zij bracht f.65,62 mee in het huwelijk, en erfde later nog f.836,25; hij bracht f.10.255,32 mee na het overlijden van zijn
29
eerste vrouw, en erfde daarna nog wat, zodat zijn inbreng in de nalatenschap f. 11.237.63 bedraagt. Aan gezien ze nu ruim tien keer zoveel bezitten, kunnen we stellen dat Franke een goede zakenman was. De weduwe Cornelia krijgt f.76.593, en de 4 kinderen elk f.14.936,-. Cornelia krijgt naast de contanten, Russische en andere obligaties, de hofstede (18) met landerijen toegewezen voor f.47.107, en een woonhuis met schuur en erf (19) voor f.3000,-. De jongste zoon uit het eerste huwelijk, Jacobus, neemt de hofstede, (21) bestaande uit een huis met schuur enz. en een arbeiderswoning en ruim 34 Ha grond over voor f.39.099,- , hij leent f.28.000,- van zijn zusters Neeltje en Adriana. (JCvdLdC). Jacobus Bouman (1859-1948) is in 1890 getrouwd met de 26 jarige Maatje Frederika Krepel (1863- 1951), de dochter van Marinus H. Krepel, landbouwer op "Rase Keure" aan de Potterweg en Levina Broeksmit. Jacob volgt zijn vader op als burgemeester van Nieuwerkerk, en hij is dat van 1901 tot 1934, en het is vooral zijn verdienste dat Nieuwerkerk in 1930 een nieuw gemeentehuis krijgt. Hij heeft vele functies, naast dijkgraaf zit hij al in 1892 in het oprichtingsbestuur van de stoomzuivelfabriek "De Duif", en in 1936 zien we hem ook nog als voorzitter van de "Kolenbond", die dat jaar ruim 10.000 hectoliter kolen inkoopt.
Ca. 1902 vindt er een herbouw plaats en in 1905 wordt er een nieuwe knechtswoning bij de hofstede gezet. In april van 1913 is er een kleine jongen die een vuurtje maakt bij een hooiklamp met vervelende gevolgen, het al verkochte hooi gaat in vlammen op, een forse schadepost. 1905 Er wordt een knecht gevraagd in de nieuwe arbeiderswoning. 1907 Op 1 april 1907 wordt J. Bouman herbenoemd als burgemeester, zijn loon, evenals dat van de secretaris, is f.650,- per jaar. Op 4 juli 1907 dienen voorzitter W. Geleijnse en secretaris W. Flikweert van de schietvereniging `Graaf Adolf van Nassau` een verzoek in om een schietbaan aan te leggen op het weiland van burgemeester Jacob Bouman. Ze zullen schieten met Rijksgeweer M-95 en revolver. Er zal een kogelvanger worden gebouwd van 6 meter hoog; tijdens schietoefeningen zullen borden en vlaggen worden geplaatst en de schutter zal 200 meter van vee en paarden blijven. Er komen geen protesten op de hoorzitting en al op 15 aug. wordt de vergunning verleend. Op 23 okt. worden de statuten van de vereniging bij Kon. Besluit goedgekeurd. 1910 A-147 vernummerd naar A-262 30
Jacobus Bouman woont hier met zijn vrouw, hun zoon en twee dochters op A-262.
Foto Jan Stolk.
1915 A-262 De sectie wordt gesplitst in M-1760, groot 1190 m2 en in M-1761, groot 2 HA.38A.00ca. Jacobus bouwt een nieuw huis: A-262a op sectie M-1760. (zie hierna, Rijksweg nr.13). De zoon Franke Cornelis Bouman(1892-) trouwt op 27 apr.1915 te Schore met Emmerica Wilhelmina van Nieuwenhuijzen, ze gaan wel op de boerderij, nr. A-262 wonen, maar Franke wordt geen eigenaar; in 1928 verhuizen ze naar Kloetinge, met hun in in 1916 geboren zoon, Jacobus Jacob. Ca.1920 laat Jacob op de boerderij M-1761 iets bijbouwen. (kadaster) 1927 Op 10 mei 1927 is er ’s nachts om 2 uur een brandje in een eierbroedmachine dat gelukkig op tijd ontdekt wordt, zodat de brandweer weinig moeite heeft om het te blussen. 1928 Franke en Emma vertrekken in 1928 naar Kloetinge. Vader Jacobus is dan inmiddels 69 jaar, en ook nog burgemeester en dijkgraaf, dus verpacht hij het bedrijf. Er komen pachters: Jacobus van Dijke, in 1928 getrouwd met Elisabeth (Betsy) van Nieuwenhuijze, en Jan van der Velde getrouwd met Maria de Vin, 1929 Wegens het bereiken van de leeftijdgrens neemt Jacob met hulde en dank afscheid als dijkgraaf. 1930 Er wordt iets nieuws gebouwd. 1940 31
De opvolger op de boerderij wordt de kleinzoon van Franke: Jacobus Jacob (Jaques of Sjaak) Bouman (1916-1989), die in 1940 te Oud-Vossemeer trouwt met Maria Cornelia Friderichs, de dochter van Bernardus Gualtherus Friderichs en Wilhelmina Cornelia van der Slikke.
1944 J. J. Bouman evacueert met vrouw en twee kinderen van Rijksweg 222 naar C-27 in Wissekerke volgens de gemeente, maar in werkelijkheid gaan ze naar Rilland. 1953 De familie Bouman van de Rijksweg 222 evacueert naar de Oudelandseweg 6 in Tholen. Situatie ca. 1943.
Ca.1977 De boerderij is inmiddels Rijksweg 17 geworden. Jacques en Marie gaan in hun mooie nieuwe bungalow wonen die ze ten zuiden van de boerderij hebben laten bouwen, en ze verkopen hun boerderij aan een verzekeringsmaatschappij, de AMEV, en die verpacht de boerderij aan M. Goense. Goense, pacht ca. 3 jaar. Dat jaar wordt de hangar verbouwd, in 1983 worden de schuurdeuren vergroot. 1981 Adriaan Jacobus Gillis (Ad) Doeleman (1928) vraagt een vergunning aan voor een landbouwbedrijf op deze plek. Ad heeft dan al een andere boerderij, "" Ruimzicht", en hij pacht deze boerderij er bij. Ad is de op St. Philipsland geboren zoon van Johannes Doeleman en Kristina Adriana Janna van der Bijl; hij trouwt in 1957 met A. W. Stols. Ad is o.a. eerst kringvoorzitter en daarna gedurende tien jaar voorzitter van de ZLM. 1988 In 1988 koopt Ad de hofstede van de AMEV (tegenwoordig ASR) In 1993 wordt er een mechanisch gekoelde opslagloods voor pootaardappelen bijgebouwd. In 1994 neemt de zoon J. D. (Hanne) Doeleman de boerderij over met nog 17 HA grond van de boerderij "Ruimzicht" die zijn vader dat jaar ook verkoopt. Hanne koopt ook de naastliggende hofstede "Nooitgedacht" van Anton van den Hoek en gaat daar wonen. Ca.1996 Maus Bom en Ricky van Miert kopen de hofstede "De Wereld", maar de landbouwgrond blijft van Doeleman.
Wim Kesteloo, Nieuwerkerk, 2012.
32
Het huis op Rijksweg 13 De grond waarop dit huis gebouwd wordt hoort lang bij de hofstede "De Wereld". De sectienummers van- en rond die boerderij veranderen erg dikwijls, stukken worden samengevoegd en weer gesplitst als tuin, arbeiderswoning enz. 1914 Van de sectie waar de boerderij opstaat wordt een stuk afgesplitst, sectie M-1760, groot 1190 m2. Op 9 juni 1914 wordt op die sectie de bouw van een nieuwe woning aanbesteed waar burgemeester Jacobus Bouman zelf wil gaan wonen, het huisnummer wordt A-221. Ca.1942 wordt er een stukje grond verkocht aan de nederlandse staat, waarschijnlijk voor verbreding van de Bloksweg; het wordt nu sectie M-1760, groot 1190 m2, met daarop een huis met bergplaats en tuin. 1944 Jac. Bouman woont hier op nr.221 hij evacueert naar? (niet ingevuld) Hij overlijdt in 1948, zijn vrouw in 1951. Na haar overlijden wordt het huis verkocht aan de gemeente, het wordt verbouwd, en het benedengedeelte wordt verhuurd aan D. v. d. Wielen, het bovengedeelte aan de gemeentesecretaris R. A. v. d. Snoek. 1953 D. v. d. Wielen woont op Rijksweg 221; hij evacueert naar Singel 185 in Rotterdam. Gemeenteambtenaar R. A. v. d. Snoek woont op Rijksweg 221A, hij evacueert naar Zierikzee. 1954 Het wordt Rijksweg 11. Het pand wordt na de ramp door de gemeente voor f.31.650,- hersteld. Beneden wordt het verhuurd aan de hoofdonderwijzer der openbare lagere school, Joh. Buijsse; en boven weer aan secretaris R. A. v. d. Snoek. De huurprijs is: beneden f.8,-, en boven f.6,- per week. Na het vertrek van Buijsse en v. d. Snoek wordt het pand verkocht, er volgen een paar verbouwingen: in 1976 als kattenpension, en in 1981 als dierenpension.
Wim Kesteloo, Nieuwerkerk, 2012.
33
