De waarde van wijnquoteringen, wijnmedailles en topwijnen
Sommige wijnen zijn beter dan andere, dat weten God en klein Pierke. Maar wie neemt de netelige taak op zich om de intrinsieke kwaliteit van een wijn voor eens en altijd in een beoordeling vast te leggen? Wie heeft er zo’n fijngevoelige neus, zo’n uitzonderlijke wijnervaring dat die de consument met een eenvoudig teken, een letter, een cijfer op de weg naar de waarheid kan zetten? Wie is de Mozes die ondoorwaadbare wijnplassen splijt en het volk naar het beloofde wijnparadijs leidt? Wie is de onfeilbare paus in het rijk van de kwaliteitswijn? “Robert Parker”, juichen velen enthousiast en ze zwaaien met palmtakken. Parker rijdt Jeruzalem echter niet binnen op een bescheiden ezel maar op het grote witte paard van de wijncommercie. Tot spijt van wie ‘t benijdt, Robert Parker is de bekendste en meest invloedrijke wijncriticus van de wereld. Parkers neus en tong zijn naar verluidt verzekerd voor één miljoen dollar. Na zijn door handelshuizen en speculanten zeer betreurde overlijden worden deze edele delen de duurste reliquien ooit in de geschiedenis van de wijn, duurder nog dan de fles Lafite uit 1787 met de gravure van de Amerikaanse president Thomas Jefferson. Parker leeft, hij is 64 jaar, Amerikaan geboren in Baltimore, Maryland en niet van plan te stoppen met schrijven of quoteren. Het fenomeen Robert Parker Robert Parker startte het wijntijdschrift de Baltimore-Washington Wine Advocate in 1978. Een jaar later werd het blad herdoopt tot het wereldwijd succesrijke Wine Advocate. Parkers schrijven was een reactie tegen de toenmalige verstrengeling van wijnschrijverij en commerciële belangen, een reactie ook tegen het heersende wijnestablishment. Hij wou de stem worden van de wijnconsument, niets meer en niets minder. Robert Parker, advocaat van opleiding, maakte het 100-punten systeem van wijnquotering (bereik van 50 tot 100
punten) razend populair in Amerika. Amerikanen herkenden deze vorm van evalueren vanuit hun schoolse opleiding. Parker werd bekend op het internationale forum door zijn afwijkende visie op het oogstjaar 1982 in Bordeaux. In tegenstelling tot andere critici vond hij 1982 een uitzonderlijk wijnjaar en dat bleek, met de nodige self-fulfilling prophecy, te kloppen. Met zijn zelfzekere wijnnotities en gerichte scores kwam Parker tegemoet aan de wens van een aanzwellende generatie Amerikaanse wijndrinkers op zoek naar objectieve informatie over wijn. Het klimaat voor een onafhankelijke wijnschrijver werd begunstigd door een aantal verontrustende wijnschandalen begin de jaren 70 waarbij onder andere goedkope Languedocwijnen het etiket kregen van vijf keer zo dure Bordeaux. Onder Parkers toeziende oog voelden wijnkopers zich beschermd tegen boerenbedrog en primeuraankopen kwamen niet veel later in de mode. Goede Parkerscores verhogen de prijs en zijn daarom consumentonvriendelijk Parker onderstreepte telkens opnieuw het belang van zijn wijnbeschrijvingen maar de wijncommercie zag vooral marketingvoordelen in zijn cijfers. Met behulp van Parkers punten ontstond een onbegrensde ruimte voor verhoging van prijzen voor topwijnen. De markt creëerde niet alleen bij de wijnliefhebber maar nu ook bij een veel breder publiek een groeiende behoefte aan steeds zeldzamer wordende wijnen met hoge Parkerscores (+90). Zowel de Parkerscores als de hoogscorende wijnen wonnen aan belang in de publieke opinie. De prijzen van 90+ wijnen swingden de pan uit. Wijnbouwers met wijnen van 95 of meer konden hun felbegeerde flessen gemakkelijk in prijs verdubbelen of verdriedubbelen. Wat kan een wijnschrijver vuriger wensen dan invloed te hebben, heel veel invloed? Of noem het macht, veel macht. Statistici toonden aan dat wijnprijzen effectief de lucht worden ingejaagd door punten van Robert Parker. Het is moeilijk te zien wat nog consumentvriendelijk is aan dit mechanisme. Beroemde wijnen zoals de Cru Classé’s uit Bordeaux die in de jaren 80 nog betaalbaar waren, zijn onbereikbaar geworden voor de ongefortuneerde wijnliefhebber. Robert Parker is grootgemaakt en opgeslokt door de logica van de commercie. De man trekke zich terug in een integere stilte met zijn medailles en verdiensten voor geleverde prestatie. Ondertussen strijden wijnhuizen om het meeste Parkerpunten, voor de eer, de glorie en het economische voordeel. Ze conformeren zich aan de persoonlijke smaak van Parker en laten hun eigen karakteristieke stijl vaak los. De discussie over zogenaamde Parkerwijnen is hevig. Een voorbeeld daarvan is het boek van Alice Feiring The Battle for Wine and Love or how I saved the World from Parkerization.
Het nut van wijnbeschrijvingen Helpen Parkers proefnotities ons om een smakelijke wijn te vinden? De psychologie van het wijnproeven wijst uit dat gewone wijndrinkers er niet in slagen om uit een reeks wijnen die bewuste wijn te kiezen die qua geur en smaak beantwoordt aan de gedetailleerde beschrijving van een wijnexpert. Verschillen in geur- en smaakvermogen spelen daarin een rol maar ook het gebrek aan wijnopleiding. Wat er ook beweerd wordt, de communicatieve waarde van een wijnnotitie is voor mensen die gewoon op zoek zijn naar een lekkere wijn zeer beperkt. Wijnbeschrijvingen hebben een verleidende, animerende en folkloristische rol en alleen min of meer getrainde wijnliefhebbers zijn er misschien iets mee. Wijnhandelaars hebben het volste recht om wijnen aan te prijzen en, nog belangrijker, om voorstellen te doen voor wijn- en spijscombinaties. Dat de lyrische beschrijvingen mensen zullen leiden naar de meest smaakvolle wijn, dat is een andere zaak. Daarvoor is maar één en slechts één geschikte weg, namelijk het aandachtig zelf proeven en het ontwikkelen van vertrouwen in de eigen smaak. De relativiteit van opinies en quoteringen van wijnexperten Op You Tube vindt men een filmpje van een blinde wijnproeverij die de naam meekreeg L’incroyable dégustation à l’aveugle des plus Grands Bordeaux. Daar ziet men de Grand Jury Européen aan het werk, een groep van vijftien befaamde wijnexperten uit de hele wereld. Michel Bettane, één van de meest gerespecteerde Franse wijncritici beschreef de vierde wijn zo: “L’arôme est un peu avancé, un peu truffé, c’est pas complexe mais bon, c’est buvable.” Het was de Haut-Brion aan 253,55 euro. Het gezelschap was unaniem over de kwaliteit van de tiende wijn. Dit zijn maar enkele uitlatingen van de experten: “matière hyperagréable, vinosité que les autres n’avaient pas, my favourite wine, beautifull flagrance, great concentration, great palet, silky, 96 on 100.” Iemand in de zaal vraagt enthousiast of het Angélus is (152,13 euro). Het blijkt Château Reignac te zijn, een gerespecteerde Bordeaux Supérieur aan 14,90 euro. De weelderige lofbetuigingen bij Château Reignac zou men eerder hebben verwacht bij de veel duurdere wijnen (de Premiers Cru Classé’s of Petrus). Dit was allerminst het geval. In de eindrangschikking kwam Reignac op de tweede plaats na Angélus, een topwijn uit SaintÉmilion. Reignac werd gevolgd door negen wijnen van tien tot honderd keer zo duur. Mythische wijnen ontstaan in het hoofd en niet in het glas, dat is in deze proeverij weer eens duidelijk geworden. Het simpele feit dat deze opgeklopte wijnen door veel vraag en weinig aanbod financieel onbereikbaar zijn geworden, geeft ze een magische allure. Mensen kopen ze heel soms uit verregaande nieuwsgierigheid maar in de meeste gevallen draait het om het statussymbool of droogweg om de belegging.
De uitzonderlijke typiciteit van topwijnen Ook Robert Parker liet zich ooit verleiden tot een openbare blindproeverij. Alleen Bordeauxwijnen uit 2005 die hij hoger dan 94 had gescoord, waren van de partij. Hoewel hij zich beroept op een uitzonderlijk en nagenoeg onfeilbaar geheugen voor wijn bleek de verbaal indrukwekkende man geen enkele topwijn te kunnen thuiswijzen. Net zoals de experten uit de dégustation incroyable verwarde hij verschillende keren Bordeauxwijnen van de linkeroever met Bordeauxwijnen van de rechteroever. De wijn die hij in Wine Advocate het laagst had gescoord, scoorde in deze proeverij het hoogst. Het was Le Gay, een Pomerol, door Parker verkeerdelijk geïdentificeerd als Château Margaux. Topwijnen blinken volgens Parker uit door hun typiciteit. Ze onderscheiden zich net zoals beroemde kunstwerken of muziekstukken. Merkwaardig toch dat noch Parker, noch menig wijnexpert met hun uiterst getrainde wijngeheugen deze uitzonderlijk typische wijnen blind herkennen. Hoe komt het toch dat deze wijnen in wijngidsen systematisch monsterscores krijgen en bijvoorbeeld Château Reignac of andere uitstekende basisbordeaux niet? Het komt omdat de topwijnen meestal niet worden blindgeproefd. Als er wel wordt blindgeproefd, dan weet de wijncriticus van tevoren over welk niveau van wijnen het gaat. Die kennis maakt een emotioneel verschil. Robert Parker geeft boudweg toe dat emoties doorslaggevend zijn in beoordelingen boven de 90. De smaak van topwijn is alleen maar typisch en uitzonderlijk als men weet over welke uitzonderlijke topwijn het gaat. Merkwaardig, niet? Valt een topwijn in een blindproeverij van zijn met bloemen en kransen versierde troon, dan is de uitleg keer op keer dezelfde: “Hij is nog te jong om te drinken, nog niet in evenwicht, nog niet versmolten, kindermoord.” De kwaliteit zit erin, ze moet er met de jaren alleen nog uitkomen. Je reinste zelfbedrog, dat denk ik ervan. De Cru Classé’s van Bordeaux zijn vaak erg goede wijnen maar hun kwalitatieve meerwaarde wordt schromelijk overdreven. Exuberante prijzen maken van deze gegiste druivensappen felbegeerde luxeproducten. Wijnwedstrijden en wijnmedailles In wijnwedstrijden worden grote aantallen wijnexperten aangevoerd om de ingeleverde wijnen zo betrouwbaar mogelijk te quoteren. Gedurende een prestigieus wijnconcours (California State Fair Wine Competition) voerde Robert Hodgon, professor-emeritus statistiek van de Humboldt State University én wijnmaker een interessant experiment uit. Hodgon vroeg zich af waarom zijn wijnen in de ene wijnwedstrijd goud behalen en in een andere wedstrijd niets. De lage overeenkomst of concordantie tussen juryleden wordt in verschillende studies aangehaald als oorzaak van deze inconsequentie. Hodgon wou de objectiviteit van wijnscores echter nauwkeuriger onderzoeken. Om dit te bereiken, mat hij de consistentie van elk individueel jurylid. Hij deed dit tijdens vier wedstrijdsedities, in vier opeenvolgende jaren. Zeventig juryleden kregen jaarlijks, zonder het te weten, binnen vier reeksen van dertig wijnstalen telkens drie keer dezelfde wijn te beoordelen. Vier keer drie
dezelfde wijnen dus. Deze drie identieke wijnen werden uit dezelfde fles geschonken en de drie identieke glazen wijn werden op een toevallige wijze gemengd met de andere 27 glazen. De drie wijnen zaten dus steeds in dezelfde proefreeks om de zaak niet te moeilijk te maken. Elke wijn kreeg van elk jurylid een score tussen 80 en 100. De scores van de juryleden voor dezelfde wijn varieerden over het algemeen met ± 4 punten. Dit betekent bijvoorbeeld dat een wijn nu eens 90 werd gescoord, dan weer 86 en een laatste keer 94. Slechts 10 procent van de juryleden waren consistent (± 2 punten), al konden ook zij dit puike resultaat niet jaar in, jaar uit herhalen. Tijdens de vier wedstrijden vormden de individuele juryleden in totaal 65 panels. Hodgon vindt dat de intrinsieke wijnkwaliteit slechts bij minder dan de helft van de panels (30) bepalend was voor de medaille die uiteindelijk in de wacht werd gesleept. De kwaliteit van de wijn had met andere woorden in meer dan de helft van de panels weinig invloed op het uiteindelijke resultaat. Nog overtuigender is een aanvullend onderzoek van deze geleerde. Als wijnwedstrijden kwaliteit op een objectieve manier beoordelen, dan moet de gouden medaillewinnaar uit de ene wedstrijd een verhoogde kans hebben om ook in een andere wedstrijd een medaille te halen. De resultaten van vierduizend wijnflessen werden gevolgd doorheen verschillende wijnconcours. Hodgson concludeert dat men de wijnen evengoed op een willekeurige wijze een gouden medaille had kunnen geven. Niet betrouwbaar dus, zo’n wijnmedailles, hoe mooi ze ook blinken! Trouwens, een grootschalig onderzoek in 2008 wees uit dat Amerikaanse klanten niet echt worden aangemoedigd in hun aankoopgedrag door een medaille op een wijnfles. Gewone wijndrinkers houden niet van dure of speciale wijnen De appreciatie van een glas wijn is even sterk beïnvloed door sociale leerprocessen als het eten van spruiten, witloof en mosselen. Het zien van mensen die genieten van een bepaalde wijn, maakt dat men zelf ook belangstelling krijgt voor die wijn. Het leren drinken van wijnen met oxidatieve geuren zoals sherry of scherpe zuren zoals droge Riesling illustreert dit goed. Mensen geraken verzot op geuren en smaken die in eerste instantie enkel konden rekenen op spontane afkeuring. De evaluatie van een wijn is dus afhankelijk van de ervaringen die een wijndrinker achter de kiezen heeft. Menig verwoed wijnliefhebber moet ontgoocheld, soms zelfs verontwaardigd vaststellen dat anderen de neus optrekken voor wijnen die hijzelf ongemeen aantrekkelijk vindt. De voorkeur van de smaak evolueert bij mensen voor wie wijn een avontuur is, van meer eenvoudige toegankelijke aroma’s naar complexe, meer intrigerende en moeilijker te begrijpen geurgehelen. Een statistische studie uit 2008 van maar liefst 6000 blindproeverijen leidde tot de conclusie dat er maar weinig verband is tussen de appreciatie van een wijn en de prijs van de wijn. De lage correlatie is zelfs negatief wat betekent dat wijndrinkers een lichte voorkeur hebben voor goedkopere wijnen. Bij mensen met een wijnopleiding is er een positief verband. Dat
verband is echter klein en nauwelijks uitgesproken. Ook dit deel van de bevolking beleeft weinig extra plezier als de wijnen in een blindproeverij duurder worden. Uit de studie blijkt dat getrainde en gewone wijndrinkers wijnen verschillend evalueren. Dit komt vermoedelijk door verschillen in smaak. Een reden te meer om zich als doordeweekse wijnconsument niet zomaar te laten leiden door het oordeel van een wijnexpert. Volgens Filip Salmon zullen aankomende generaties zich in de aankoop van hun wijn meer en meer baseren op berichten van bloggers, Facebookvrienden en Twittervolgers (krantenrubriek #TWEET wine). Het klinkt aannemelijk en het is geen slechte zaak. Zijn duurdere wijnen echt niet beter? Sommige mensen zullen uit dit onderzoek afleiden dat goedkopere wijnen lekkerder zijn dan dure wijnen en dat zelfs wijnprofessionals duurdere wijnen niet afgetekend meer appreciëren. Deze conclusie is niet helemaal juist. Met correlatie-onderzoek kan men enkel vaststellen dat wijnen niet systematisch lekkerder zijn naarmate ze duurder worden. Dat sluit helemaal niet uit dat er fantastisch lekkere dure wijnen bestaan die onmogelijk in een lage prijsklasse te vinden zijn. Maar zonder veel moeite zal de wijnliefhebber ook dure wijnen voor de geest halen die helemaal niet in de smaak zijn gevallen. Persoonlijk vind ik een niet gering aantal topwijnen vermoeiend, ze hebben teveel eiksmaak, zijn overgeconcentreerd en missen elegantie. Ze zijn gemaakt om duur te zijn, ik proef dat ze duur zijn maar ik scoor ze laag omdat ik er niet van hou. Veel wijnen waarop ik verzot ben, kosten tussen de zes en de tien euro. Een goede relatie tussen prijs en kwaliteit is in de wereld van de wijn soms ver te zoeken. In de hogere prijsklassen gaat die relatie zelfs helemaal verloren. De resultaten van het besproken onderzoek op blindproeverijen zijn daarom niet wereldschokkend en bevestigen gewoon wat wijnliefhebbers eigenlijk al weten. Het verlangen naar het advies van een expert Het hele commerciële, hoogdravende en ronduit snobistische gedoe rond wijn maakt dat mensen de aandacht voor de eigen smaakvoorkeur loslaten. Ze klampen zich onzeker vast aan handvaten zoals beroemde namen (zoals Châteauneuf-du-Pape), de quotering van een wijnschrijver of de mening van een connaisseur. Dat is zeer spijtig omdat de essentie van wijn, de persoon plezier verschaffen en beroeren, zo verloren gaat. Onzekere mensen verlangen vaak naar richtinggevende adviezen van experten of autoriteiten. Daarom zijn wijnbeoordelingen zo verschrikkelijk verleidelijk. Laat ons de kast of het keldertje maar gewoon volleggen met wijnen die een brede glimlach op ons gezicht toveren. Goedkope of middelmatig geprijsde wijnen kunnen dit vaak evengoed als dure wijnen. Is hij echt fantastisch, dan bezondig ik mij graag aan een dure fles.
Een voor de hand liggende conclusie De conclusie van dit hele verhaal is dat mensen hun voorkeur best zelf bepalen door te proeven. Een wijngids, een wijnwebsite of een deskundige handelaar die een voorselectie maken van foutloze en aangename wijnen is handig. Men let er op dat goedkope wijnen rond de vijf à zes euro niet links worden gelaten. Consumenten hebben vaak vooroordelen over goedkope wijnen uit gerespecteerde wijnhandels. Ten onrechte. In een blinde Viognierdegustatie die ik vorig jaar organiseerde met grote Condrieunamen (Guigal, Chapoutier, Monteillet, Vernay tot 60 euro duur) bleek de goedkoopste wijn voor een aantal proevers gewoonweg de lekkerste. Het was de Viognier van Domaine Gayda aan nog geen 6 euro, Vin de Pays d’Oc uit een Leuvense wijnzaak. Zalig toch! Kermit Lynch, een begenadigd Amerikaanse wijnschrijver, begrijpt niet waarom deze superlekkere wijnen geen 90-score krijgen alleen al voor het uitzonderlijke plezier dat ze verschaffen. “Wijnquoteringen, moet dat nu echt?”, denk u misschien al heel de tijd. Voor mij wel. Ze informeren me over de rangschikking die wijnkompanen maken in de aantrekkelijkheid van de geschonken wijnen. Ze zijn hoogst persoonlijk en precies daardoor zeer communicatief. De beoordeling van een wijn verschilt niet alleen van wijnexpert tot wijnexpert maar heeft ook te maken met het tijdstip waarop de wijnexpert de wijn proeft en met de omstandigheden. Wijnquoteringen van wijncritici of groepen wijnproevers kunnen nooit worden losgekoppeld van hun persoonlijke smaak en van de context waarin de wijnen werden geproefd, bij een maaltijd, gezellig voor het haardvuur of ongezellig in een proefreeks van dertig. Wijnscores zijn nooit objectief maar soms wel indicatief in de zin van “daar moeten we eens een flesje van proberen.” Ook de smaak van de wijn evolueert doorheen de tijd. De kwaliteit verschilt afhankelijk van het jaar, het moment dat men hem drinkt. Alles samengevat: de kwaliteit van een wijn is iets vluchtigs en ongrijpbaars. Misschien daarom dat wijnliefhebbers er zo hartstochtelijk naar zoeken? Wijnen met 100 op 100 pretenderen de Heilige Graal te zijn maar ze zijn het niet. Het geheim van de Graal zit ‘m in het plezier van het zoeken ernaar. En dit zoeken is voor iedere wijnliefhebber anders. Dit zoeken is bij iedere wijnliefhebber uniek. Bronnen Colman, T. (2009). Blind tasting is tough – tasting Bordeaux 2005 with Robert Parker. www.drvino.com/2009/10/02/blind-tasting-bordeaux-2005-robert-parker/
Feiring, A. (2008). The Battle for Wine and Love or how I saved the World from Parkerization. Harcourt: Florida. Gibs, M., Tapia, M., & Warzynski, F. (2009). Globalisation, Superstars, and Reputation: Theory & Evidence from the Wine Industry. Journal of Wine Economics, 4(1), 49-64.
Goldstein, R., Almenberg, J., Dreber, A., Emerson, J.W., Herschkowitsch, A., & Katz, J. (2008). Do more expensive wines taste better? Evidence from a large sample of blind tastings. American Association of Wine Economists, AA WE Working Paper 16. Hodgon, R.T. (2008). An Examination of Judge Reliability at a major U.S. Wine Competition. Journal of Wine Economics, 3 (2), 105–113. Hodgon, R.T. (2009). An Analysis of the Concordance Among 13 U.S. Wine Competitions. Journal of Wine Economics, 4 (1), 1–9. Lehrer, A. (2009). Wine and Conversation (Second Edition). Oxford University Press: New York. Lynch, K. (1988). Adventures on the Wine Route: A Wine Buyer's Tour of France. North Point Press: New York. L’incroyable dégustation à l’aveugle des plus Grands Bordeaux. Une place exceptionelle au grand jury Européen. 29 juni, 2009. Salmon, F. (2012). # TWEET wine. SABATO. Weekendmagazine DE TIJD, 31 maart, 33. Steinberger, M. (2008). Everyone a critic. The future of wine writing. The world of Fine Wine, 19, 130-135. The lone wolf: A conversation with wine critic Robert Parker. Naples Daily News (E. W. Scripps). 25 Januari, 2007. Thach, L. (2008). How American consumers select wine. Wine Business Monthly (Juni 2008), 66–71.
