De waarde bepalen van ecosysteemdiensten en biodiversiteit

De waarde bepalen van ecosysteemdiensten en biodiversiteit

0

05

Leerdoelen: Dit hoofdstuk is niet bedoeld om u te leren een waardebepaling uit te voeren, maar om u vertrouwd te maken met de concepten die daarbij betrokken zijn en u beter op de hoogte te brengen van het meer gedetailleerde technische werk dat door taxatie-experts wordt uitgevoerd. Nadat u dit hoofdstuk van het handboek hebt afgerond, hebt u dan ook: • een begrip van de waarde van de natuur voor de samenleving: bijvoorbeeld de intrinsieke en financieel/economische waarde; • een basisbegrip van de voor- en nadelen van het toekennen van een waarde aan de natuur; • een basisbegrip van de verschillende waardebepalingsconcepten en -methoden. Aan de hand hiervan weet u wanneer en hoe u een waardebepaling in gang kunt zetten en wie u daarbij kan helpen; • een begrip van hoe de communicatie met de belangrijkste belanghebbenden over de economische waarde van de natuur moet verlopen. Dit dient als basis bij het laten zien hoe biodiversiteit kan worden geïntegreerd in het ontwerp, de locatie en het beheer van bouwontwikkelingen (ook in relatie tot het verzekeren van ‘geen nettoverlies van habitats en soorten’).


Werken met actieplannen in de praktijk

Plannen voor de natuur

Inleiding Eerder in dit handboek hebben we biodiversiteit omschreven als het gehele complex van al het leven op aarde. Hieronder valt niet alleen de enorme hoeveelheid verschillende soorten en organismen, maar ook hun variërende gedrag en interacties. In het licht van deze complexiteit is het definiëren van objectieve maatstaven voor biodiversiteit nooit gemakkelijk geweest. Vele jaren is de samenleving ervan uitgegaan dat de waarde van biodiversiteit intrinsiek was en dat deze (impliciet) vele van de spirituele en culturele behoeften vervulde van diegenen die daar baat bij hebben. Het ontbreken van enige vorm van kwantificering van de toegevoegde waarde die biodiversiteit te bieden heeft (met name op economisch en financieel gebied), en daarbij de onvoldoende gegevens en een kijk op de bescherming waarbij de focus alleen op beschermde gebieden lag, hebben ertoe bijgedragen dat er een probleem is ontstaan van ongereguleerd gebruik en exploitatie (hetgeen heeft geleid tot een ongekend verlies aan biodiversiteit, zoals we eerder in dit handboek hebben besproken). Terwijl de intrinsieke waarde van de natuur nog altijd een belangrijke beweegreden is als uitgangspunt bij het aanwijzen, behouden en beheren van beschermde gebieden, is tegenwoordig een bredere kijk op de bescherming van biodiversiteit nodig nu planners in deze moeilijke economische tijden vaak bij projectontwikkelaars op onbegrip stuiten. In dit handboek is uiteengezet hoe belangrijk het is dat planners biodiversiteit beschouwen als een deel van het bredere geheel aan ecosysteemdiensten. Deze blik op biodiversiteit is essentieel wanneer we gaan kijken naar manieren om de waarde van biodiversiteit te bepalen. In dit hoofdstuk wordt daarom de noodzaak onderstreept om aan biodiversiteit een waarde toe te kennen als een moderne vereiste voor een effectieve benadering van planningsbesluiten.

Wat is de waarde van natuur? Overzicht Vele van de goederen en diensten die biodiversiteit en ecosystemen bieden zijn cruciaal, maar niet altijd in termen van geld te kwantificeren. Deze goederen en diensten worden niet op de markt verhandeld en hebben geen voor de hand liggende prijs of commerciële waarde. Een kleine kanttekening Bovendien wordt er altijd vanuit gegaan dat Hoewel een dergelijke waardebepaling een nuttig middel kan het ‘gratis’ natuurlijke rijkdommen zijn. Het zijn om publiek en besluitvormers te informeren over de econogevaar hiervan is dat als deze ongeprijsde mische waarde van biodiversiteit en ecosysteemdiensten, en zo waarden niet worden meegenomen in het de bescherming van de natuur te promoten, moeten planners er besluitvormingsproces, de uiteindelijke beslisaltijd rekening mee houden dat een dergelijke aanpak ook een sing in de richting gaat van een uitkomst met risico met zich meebrengt. een kwantificeerbare commerciële waarde. Het toekennen van een waarde aan ecosystemen betekent Aldus zullen besluitvormers de neiging hebdat deze verhandelbaar worden en dat hun in geld uitgedrukte ben om bij het afwegen van een besluit niet waarde kan worden vergeleken met de waarde van het bouwde voorkeur te geven aan biodiversiteit. project. Daardoor kunnen habitats met een hoge ecologische waarde, maar met beperkte ecosysteemdiensten en goederen, De Millennium Ecosystem Assessment (UNEP mogelijk kwetsbaar worden bij deze benadering. 2005) benadrukt dat ecosysteemdiensten zowel een intrinsieke als een financiële

96




waarde vertegenwoordigen, en dat een financiële waardering tijdens het planningsproces een belangrijk afwegingskader kan bieden voor het nemen van besluiten. Door een waarde te hangen aan ecosysteemdiensten kan de uitruil tussen het verlies van ecosystemen en biodiversiteit en de voordelen van de ontwikkeling op bepaalde locaties zichtbaar worden gemaakt.

© Laurent Mignaux METL-MEDDE

Dit proces kan, samen met traditionele methoden zoals de milieueffectrapportage (MER) en de duurzaamheidsbeoordeling, duidelijk de relaties zichtbaar maken tussen de voordelen van de ontwikkeling en de effecten van het verlies van bepaalde ecosysteemgoederen en -diensten.

Eén van de vele diensten die de natuur ons levert is het verminderen van overstromingsgevaar

In 2007 werd het proces ‘De economische aspecten van ecosystemen en biodiversiteit’ (TEEB 2010) gestart door een groep milieuministers uit de G8 die hun inspiratie hadden gehaald uit het Stern-rapport. Als de economie, vroegen zij zich af, zich zo sterk kon maken voor het treffen van vroegtijdige maatregelen tegen klimaatverandering, zou dat wellicht ook mogelijk zijn voor biodiversiteit? De TEEB-studie heeft laten zien dat het veel moeilijker is om de gevolgen voor de biodiversiteit te berekenen omdat biodiversiteit in vele lagen en op verschillende niveaus voorkomt. De volgende conclusies kunnen daarom worden getrokken: • De wereld verliest natuurlijk kapitaal met een snelheid van 2 tot 4 biljoen dollar aan financieel kapitaal per jaar. Dit staat gelijk aan de verliezen als gevolg van de recente economische crisis. • De meest duurzame, kosteneffectieve oplossingen om aan de behoeften van de mens te voldoen komen vaak uit de natuur. • Wanneer bij het ontwikkelen van beleid rekening wordt gehouden met ecosysteemdiensten kunnen in de toekomst kostenbesparingen worden gerealiseerd, kunnen lokale economieën vooruit worden geholpen, kan de kwaliteit van leven worden verbeterd en kunnen leefomgevingen behouden blijven. De TEEB-studie is het meest recente en actuele initiatief dat de economische waarde van ecosysteemdiensten aan de orde heeft gesteld; ook wordt hiermee gestreefd naar de ontwikkeling van

97




een aantal economische instrumenten en beleidsregels om serieus met deze waarde rekening te houden. Dit is gestoeld op het current economic approach. As a result (in essence, of having noargument explicit financial value) biodiversity dat hoewel de natuur de mens-is declining, ecosystems are being degraded and humanity is suffering theheid consequences. voorziet van een enorme diversiteit aan voordelen (ecosysteemdiensten), dit hoofdzakelijk gemeenschapsgoederen zijn zonder [start Box] markt of prijskaartje, waardoor ze zelden in onze huidige economische benadering wor“When did the bees last send you an invoice for pollination?” (TEEB) den meegenomen. Hierdoor (dat wil zeggen, door het gebrek aan een expliciete financiInsert picture OBR00197 © Olivier Brosseau METL MEDDE ële waarde) kalft de biodiversiteit af, gaan ecosystemen achteruit en lijdt de mensheid [end box] onder de gevolgen. © Olivier Brosseau, METL-MEDDE

“Ooit een factuur van een bij gehad voor het bestuiven van onze gewassen?” (TEEB)

De TEEB-studie verloopt in twee fasen en

TEEB is being delivered in two phases and takes its inspiration from ideas developed in the Millennium haalt de inspiratie uit de ideeën die in de Ecosystem Assessment; the first phase has demonstrated the significance of ecosystems and biodiversity and Millennium Ecosystem Assessment zijn ontthe threats to human welfare if no action is taken to reverse current damage and losses. It argues that no wikkeld; in de eerste fase is het belang van ecosystemen en biodiversiteit aangetoond, en de bebreak should be placed on the legitimate aspirations of countries and individuals to achieve economic dreigingen voor het menselijk welzijn als er geen actie wordt ondernomen om de huidige schade en development; however, it is essential to ensure that such development takes proper account of the real value verliezen ongedaan te maken. Beargumenteerd wordt dat er geen halt mag worden toegeroepen of natural ecosystems. This is central to both economic and environmental management. aan het legitieme streven van landen en individuen naar economische ontwikkeling; het is echter essentieel dat wordt gegarandeerd dat er bij dergelijke ontwikkelingen behoorlijk rekening wordt The main report was accompanied by a number of studies which are also available on the TEEB website. These gehouden met de werkelijke waarde van natuurlijke ecosystemen. Voor zowel de economie als het include: a case study on ecosystem accounting (for coastal milieubeheer is dit essentieel.

Mediterranean wetlands); a study on the economics of the conservation of forest biodiversity; reviews on the economics and Het hoofdrapport werd vergezeld door een aantal biodiversity loss specifically in relation to scoping the science and studies die eveneens beschikbaar zijn op de TEEBeconomic analysis and synthesis; and an evaluation of the costs of website.toDeze studies zijn: casestudie naar policy and action in relation not meeting theeen 2010 target to halt ecosysteemboekhouding (voor waterrijke gebiethe loss of biodiversity within the European territory. The message is den will in mediterrane kustzones); onderzoek that certain ecosystems be damaged beyondeenrepair unless naar de economische aspecten van het behoud urgent action is taken. However, some countries are taking action van bosbiodiversiteit; verslagen de econoalready in relation to developing the economics of over ecosystems and aspecten van biodiversiteitsverlies, biodiversity. This has mische included rethinking subsidy paymentsmet (e.g. wetenschappelijke en agri-environment) andname by verkenningen rewarding van currently unrecognized analyses en syntheses; en een eva- by ecosystem services; foreconomische example the management of flood plains luatie van de kosten van beleid en maatregelen farmers in order to reduce the downstream impacts of extreme in relatie tot het niet halen van de doelstellingen flooding events.

van 2010 om het verlies aan biodiversiteit binnen hetsecond Europesephase grondgebied toe tepublished roepen. TEEB has commenced its which een willhalt include De boodschap is on dat bepaalde ecosystemen onguidance and recommendations the use of valuation herstelbaar beschadigd raken tenzij drin-are methodologies, early engagement with keyzullen stakeholders who gende maatregelen worden getroffen. Sommige likely to use the valuation work and the publication of a policy toolkit ondernemen echter actiesupport op het gebied for policy makers andlanden administrators, whichalwill policy van het ontwikkelen van dewith economische vaneconomics ecosystemen biodiversiteit. reform and environmental impact assessment the helpaspecten of sound in en order to fosterVoorbeelden sustainable hiervan zijn het heroverwegen vanand subsidiegelden (zoals milieumaatregelen in de landbouw) en het development and better conservation of ecosystems biodiversity. belonen van tot nu toe niet-erkende ecosysteemdiensten; en het zorgen dat er rekenschap wordt TEEB is clearly timely for a number of kosten reasons; least the current crisis which is acting as a driver afgelegd voor de van not ecosysteemschade, zoalsfinancial het beheer van overstromingsgebieden door

for governments to develop economic stimulus packages that could lead to larger national budget deficits and smaller budgets to manage and invest in “public goods” such as nature areas. There is an opportunity to factor-in investments in ecosystems as part of these packages and the United Nations Environment Programme has responded by launching the Green Economy Initiative, which aims to build the case for including investments in ecosystems, renewable energy and sustainable building and construction. However, without having an adequate understanding of the net economic benefit of nature areas, a proxy for our global

98

De TEEB-studie is de tweede fase ingegaan, wat het volgende inhoudt: de publicatie van richtlijnen en aanbevelingen omtrent het gebruik van waarderingsmethoden, het vroegtijdig betrekken van belangrijke belanghebbenden die zeer waarschijnlijk gebruik zullen maken van de resultaten van de waardering, en de publicatie van de beleidsinstrumenten voor beleidsmakers en bestuurders, die beleidsherzieningen en milieueffectrapportages zullen ondersteunen met behulp van gedegen economische afwegingen om duurzame ontwikkeling en een beter behoud van ecosystemen en biodiversiteit te bevorderen.


boeren om de gevolgen stroomafwaarts van extreme overstromingen te reduceren.



Casus: Een bestuursmodel voor behoud van biodiversiteit in een gebied dat bestemd is voor economische ontwikkeling: Humber Industry Nature Conservation Association INCA (VK) In 2000 werd bekend dat de monding van de Humber waarschijnlijk zou worden aangewezen als een ‘speciale beschermingszone’. Tijdens de aanwijzingsprocedure bleek dat er grote discrepanties bestonden tussen de ideeën van de milieu- en de economische sector. Toch was men het er allemaal over eens dat de monding van de Humber een unieke rol moet hebben in de toekomst van de economische en sociale voorspoed van de regio Yorkshire and Humber. Er werd besloten dat een ondersteunend systeem moest worden ingesteld om ervoor te zorgen dat de ontwikkelingsactiviteiten konden worden voortgezet in samenwerking met de milieuorganisaties. Dit resulteerde in de oprichting van Humber INCA. Humber INCA is een non-profitorganisatie die samen met de leden werkt aan het met elkaar in evenwicht brengen van de aspiraties van ontwikkelaars en de behoeften van het internationaal belangrijke wildbestand van de Humber, door het aanreiken van manieren om biodiversiteit te integreren in commerciële activiteiten. Het werk van Humber INCA heeft geleid tot meer aandacht voor biodiversiteit in een vroeg stadium, wanneer projectontwikkelaars de bouwaanvragen voorbereiden. Naast het werk dat Humber INCA verricht voor de ruimtelijke ordening, probeert de organisatie ook samen met de leden mogelijkheden te vinden voor het beheren van ongebruikte industriegrond ten behoeve van de biodiversiteit. Een goed begrip van de uitdagingen waartegenover de industrie zich gesteld ziet plus kennis van de juridische bescherming van wilde planten en dieren en wildlocaties in het gebied is onmisbaar bij de dagelijkse werkzaamheden van Humber INCA. Er is bovendien nu een beter algemeen begrip van de mogelijke waarde van industrieterreinen voor de biodiversiteit.

TEEB komt om een aantal redenen juist op tijd; niet in het minst vanwege de huidige financiële crisis die overheden opjaagt om economische stimuleringspakketten te ontwikkelen die kunnen leiden tot grotere nationale begrotingstekorten en kleinere budgetten voor het beheer van, en de investering in ‘gemeenschapsgoederen’, zoals natuurgebieden. De mogelijkheid dient zich aan om als onderdeel van deze pakketten investeringen op te nemen in ecosystemen. Het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) heeft gereageerd met de lancering van het initiatief voor een groene economie, met het oogmerk zich in te zetten voor het opnemen van investeringen in ecosystemen, hernieuwbare energie en duurzaam bouwen. Zonder een goed begrip echter van de netto economische voordelen van natuurgebieden, die een indicatie vormen voor onze wereldwijde milieu-infrastructuur, en hoeveel banen er direct en indirect behouden worden, blijft het voor overheden moeilijk om investeringen te rechtvaardigen en als onderdeel van deze pakketten op te nemen in ecosystemen en natuurgebieden.

Daarom mogen we hopen dat de benaderingen uit het TEEB-proces nieuwe handvatten opleveren die de beleidsmakers kant-en-klare informatie kunnen aanreiken die zij kunnen vertrouwen (en die kan bijdragen aan de algehele inspanning voor de waardebepaling van de ecosysteemdiensten). Een beter onderbouwde besluitvorming draagt bij aan steeds duurzamere bouwontwikkelingen en moet resulteren in betere perspectieven voor biodiversiteit, ecosystemen en de voorziening van goederen en diensten.

99




Technieken voor het afwegen van de waarde van de natuur Gebruiks- en niet-gebruikswaarden Bij het vaststellen van een waarde voor de natuur is het handig het begrip waarde op te splitsen in twee categorieën: gebruiks- en niet-gebruikswaarden. Gebruikswaarden die ecosystemen opleveren zijn bijvoorbeeld de productie van goederen (zoals vis en hout), levensondersteunende processen of regulerende functies (zoals de bestuiving van gewassen of waterzuivering), en levensvervullende omstandigheden of culturele en religieuze functies. Niet-gebruikswaarden hebben betrekking op de erfgoed- en bestaansfuncties die aan een ecosysteem kunnen worden gekoppeld: de erfgoedwaarde is het voordeel dat kan worden behaald uit de wetenschap dat een natuurlijke hulpbron wordt doorgegeven aan toekomstige generaties; de bestaanswaarde vloeit voort uit de waarde die personen toekennen aan een natuurelement ook al zullen zij het nooit persoonlijk zien of rechtstreeks gebruiken. In het onderstaande schema worden enkele van de belangrijkste kenmerken van deze waarden uitgelegd.

Totale economische waarde Gebruikswaarden

Niet-gebruikswaarden

Indirecte gebruikswaarden (functioneel) ecosysteemdiensten bijv. waterbeheer

Erfgoedwaarden (voorzorg) toekomstige generaties bijv. regenwoud van de Amazone

Bestaanswaarden (ethisch) intrinsieke diensten bijv. platteland

meet meestal opbrengst bijv. hoeveelheid geproduceerde aloë

meet meestal voordelen/diensten bijv. voorkomen van overstromingen

meet meestal kennis bijv. waarschijnlijkheid van voordelen

meet meestal welzijn bijv. geluksgevoel door natuurbeleving

Gemakkelijk te waarderen Moeilijk te monitoren

Tamelijk moeilijk te waarderen Redelijk gemakkelijk te monitoren

Zeer moeilijk te waarderen Moeilijk te monitoren

Zeer moeilijk te waarderen Vrij gemakkelijk te monitoren

© Olivier Brosseau, METL-MEDDE

© Rudmer Zwerver, Saxifraga

Directe gebruikswaarden (structureel) biodiversiteit als ‘provisiekast’ bijv. farmaceutisch gebruik

Een voorbeeld van directe gebruikswaarde van biodiversiteit: een kruidentuin

100

Een voorbeeld van niet-gebruikswaarde (bestaanswaarde): een kind ontdekt een wonderlijk schepsel, de egel




Ook is in dit schema te zien dat ecosystemen waarden hebben in termen van behoud van mogelijkheden (zoals genetische diversiteit voor toekomstig gebruik). Het becijferen van de economische waarden voor milieubronnen is aardig complex en er is een veelheid aan methoden waarop dit kan plaatsvinden. Deze methoden kunnen grofweg in twee hoofdcategorieën worden ingedeeld: • ‘Verklaarde voorkeuren’-methoden, waarbij mensen gevraagd wordt wat zij zouden doen in een situatie waarin geld en milieukwaliteiten een rol spelen, zoals een uitruil. Vaak wordt deze methode gebaseerd op een contingente waarderingsmethode, die regelmatig wordt gebruikt om natuur een economische waarde te geven door mensen te vragen een expliciete geldelijke waarde toe te kennen aan milieugoederen (ook wel ‘bereidheid om te betalen’ genoemd). • ‘Gebleken voorkeuren’-methoden, waarbij wordt onderzocht hoe uit het gedrag van mensen blijkt wat voor waarden zij aan zaken hechten. In de milieucontext zien we dat mensen reizen, van locatie veranderen en marktaankopen doen in reactie op veranderingen in de milieukwaliteit. Dergelijke methoden vinden vaak hun basis in technieken zoals de reiskostenmethode, de hedonistische prijsmethode, de ontwijkend-gedrag methode, de productiefunctie, de herstelkostenmethode en de schaduwprijsmethode. Deze worden uiteengezet in de onderstaande tabel. Methode

Beschrijving

Reiskostenmethode

Handig voor het meten van de wens om te reizen en natuur te zien, zoals blijkt uit ecotoerisme en bezoeken aan nationale parken. Ook nuttig voor het meten van het aanbod, zoals de voordelen van natuurbehoud voor brandhout en waterstromen, waar afnemers van profiteren. Vereist grote hoeveelheden gegevens en het onderscheiden van reizen met meer dan één doel is moeilijk.

Hedonistische prijsmethode

Kijkt naar de echte markt voor de prijzen van vervangende goederen en diensten die gebruikers bereid zijn te betalen, bijvoorbeeld het verschil tussen de huizenprijzen in gebieden met een goede en een slechte luchtkwaliteit, geluidsoverlast, toegang tot parken, enz.

Ontwijkend-gedrag methode

Koppelt een geldwaarde aan een milieuprobleem door te observeren welke kosten mensen bereid zijn te betalen om het af te wenden. Uitgaven voor de afwending zouden kunnen inhouden het aanschaffen van waterfilters om verzekerd te zijn van veilig drinkwater. Dit wordt beschouwd als een minimale meting van het verlies aan welvaart voor een huishouden als gevolg van een achteruitgang van de milieukwaliteit.

Huishoudelijke productiefunctie

Kijkt naar de waarde van alternatieven die moeten worden aangeschaft om verloren natuurlijke voordelen te vervangen, bijvoorbeeld geluidsisolatie voor afzonderlijke huishoudens ten gevolge van een verlies aan bomenrijen.

Preventiekosten

Gebaseerd op de uitgaven voor het verzachten of vermijden van bepaalde milieurisico’s of gevolgen, zoals de kosten van dijken ter voorkoming van overstromingen. Men zal deze preventiekosten maken als het verwachte nut van de uitgave groter is dan het verwachte ongemak dat het milieueffect veroorzaakt. Daarom is de bereidheid om deze uitgaven te doen een indicatie voor de minimumkosten van het effect of het minimumvoordeel van de verzachting van het effect.

Schaduwprijsmethode

Maatstaf voor de kosten van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen. De schaduwprijs van een natuurlijke hulpbron is de toename in sociaal welzijn als één eenheid meer van de hulpbron kosteloos beschikbaar zou kunnen worden gemaakt.

101




Zowel de benadering van de verklaarde voorkeur als die van de gebleken voorkeur hebben duidelijke voor- en nadelen. Het voordeel van de methode van de verklaarde voorkeur is dat deze kan worden gebruikt om het volledige spectrum aan gebruiks- en niet-gebruiksecosysteemvoordelen economisch te meten. Een nadeel is dat deze methode is gebaseerd op enquêtes. Er is een verschil tussen wat mensen in enquêtes zeggen te waarderen en wat mensen in de dagelijkse praktijk blijken te waarderen. Het is moeilijk om een economische waarde aan een ecosysteemdienst te koppelen via een enquête wanneer het grote publiek wellicht slecht-geïnformeerd is of niet vertrouwd met het onderwerp. Planners moeten ook rekening houden met het nut van dergelijk bewijs wanneer het om bepaalde soorten gaat (aansprekende soorten worden eerder begunstigd dan minder aansprekende maar mogelijk wel meer waardevolle soorten). De methode van de gebleken voorkeuren heeft ook tekortkomingen. Deze methode kan alleen worden gebruikt voor een beperkt aantal categorieën biodiversiteitswaarden, aangezien hierbij geen geldelijke beoordeling van niet-gebruikswaarden mogelijk is.

Totaalwaardebenadering Nog een andere manier om de waarde van een ecosysteem te berekenen, is door te kijken naar de geldelijke waarde van alle functiegerichte economische waarden waarin een bepaald ecosysteem voorziet. De benadering van de totale economische waarde is vooral handig omdat bij deze benadering ook wordt gekeken naar welk deel van de economische waarde van een ecosysteem thans daadwerkelijk wordt weerspiegeld in de echte economie, wie er baat bij heeft en hoeveel banen direct en indirect blijven bestaan.. Deze waarde benadering is echter ook lastig. Het grootste probleem is dat de totale opgetelde waarde van de functies van een bepaald ecosysteem, of combinaties van zulke systemen op landschapsniveau, niet altijd gelijk is aan de totale systeemwaarde. Het blijvend functioneren van een gezond ecosysteem is een ingewikkeld proces dat meer behelst dan de som van de afzonderlijke functies of elementen; er is daarom een verborgen waarde gekoppeld aan ‘het geheel’ van een ecosysteem in termen van de samenstelling van de soorten en habitats. Dit maakt de totaalwaardebenadering, evenals andere benaderingen voor het vaststellen van de economische waarde, op zich ongeschikt om de volledige economische waarde van natuurgebieden en landschappen uit te drukken. Ongeacht de theoretische moeilijkheden die bij het waarderen van de natuur komen kijken, zijn onderzoekers (bijvoorbeeld degenen die met TEEB werken) bezig met de ontwikkeling van verschillende methoden om een financiële waarde te koppelen aan natuurlijke rijkdommen, biodiversiteit en de ecosysteemdiensten die hieruit voortvloeien. Het debat over welke methodologie moet worden gebruikt bij het pogen de natuur te waarderen, duurt nog altijd voort. Maar in de praktijk kunnen slechts enkele van de hierboven geschetste waarden in termen van geld worden geschat. Dit brengt beleidsmakers in een lastig parket: zij zijn zich bewust dat elke methode in deze verscheidenheid aan theoretische waarderingsbenaderingen mogelijke tekortkomingen kent, maar moeten evengoed handelen. Beleidsmakers hebben daarom veelal gekozen voor een minder abstracte aanpak, waarbij wordt geaccepteerd dat de uiteindelijke beoordeling van de totale waarde van de locatie waarschijnlijk altijd zal bestaan uit een combinatie van schattingen. Deze schattingen zijn kwalitatief, kwantitatief en financieel, en kunnen niet gemakkelijk samen in één geldelijk cijfer worden uitgedrukt (Kettunen et al., 2009).

102

© Arnaud Bouissou, METL-MEDDE

Een studie in Brugge, België, heeft een methode voorgesteld om een geldelijke waarde te koppelen aan groene infrastructuur op zowel project- als regionale schaal. Met de toenemende verstedelijking en de negatieve effecten op het milieu als gevolg daarvan wordt steeds meer de noodzaak van groene ruimten erkend. Een netwerk van open ruimten, parken, waterwegen, bomen en bossen, die de natuur beschermen en verbeteren, en voordelen voor zowel de gezondheid als de economie bieden, is mogelijk een oplossing voor dit probleem. Besluitvormers moeten weten dat een investering hierin een economisch voordeel oplevert op zowel regionale schaal als die van de gemeenschap. De studie kwam met een gecombineerd lokaal-regionaal economisch waarderingsmodel voor de beoordeling van investeringen in groene infrastructuur. Er werd een kosten-batenanalyse uitgevoerd volgens het concept van de ‘totale economische waarde’. De kosten die bij deze benadering worden meegewogen zijn onder meer de kosten voor grondaankopen, ontwerp- en Het gebruik van fietspaden neemt toe nadat men er groene zones aan bouwkosten en onderhoudskosten van toevoegt die ook nog vele andere diensten leveren. Dit voorbeeld van een de infrastructuur, terwijl de baten zaken fietspad langs de Loir in Frankrijk omvatten als de productie en regulering van ecosysteemdiensten, zoals een verbetering van de luchtkwaliteit en verzachting van de gevolgen van de klimaatverandering, evenals een betere gezondheid doordat mensen zijn gaan fietsen, een kleinere kans op ongelukken, plus voordelen op het recreatieve vlak. Op regionaal niveau is een ‘multiplier effectanalyse’ uitgevoerd op basis van een input-outputbenadering waarbij in beschouwing wordt genomen wat de positieve impact is op niet alleen de lokale industrie, maar ook op lonen en het effect van betere lonen en banengroei op de regionale economie. De casestudie betrof een voorgestelde groene fietsroute waarvan wordt verwacht dat deze zal leiden tot een stijging van het aantal fietsers met 5 %; een project dat bijdraagt aan de gezondheid en het welzijn van de stadsbewoners en dat milieuvoordelen oplevert voor stedelijke gebieden. De waarden zijn berekend voor een tijdsbestek van twintig jaar. De kosten op projectniveau waren onder meer de aanleg van het fietspad, indirecte kosten voortvloeiend uit belastingverhogingen en bijdragen voor gederfde opbrengsten aan boeren die hun land moesten opgeven. De voordelen kwamen onder meer uit de niet-gemaakte autokosten, toeristenuitgaven, verhoogde verkeersveiligheid en de positieve gezondheidseffecten van fietsen, die lagere ziektekosten en minder werkverzuim tot gevolg hebben. Daarnaast waren er de milieuvoordelen van de verbeterde luchtkwaliteit en vermindering van de gevolgen van de klimaatverandering. De milieuvoordelen alleen al werden geschat op € 608.894 over twintig jaar, terwijl de totale waarde van de groene infrastructuur op projectniveau werd geschat op € 1.707.169, met inbegrip van de voordelen uit de verbeterde verkeersveiligheid, gezondheid en recreatie. De regionale meereffecten werden getaxeerd op € 3.885.723, meer dan tweemaal zo hoog als de effecten van het project. De meeste regionale waarde werd veroorzaakt door het multiplier effect van de investeringen in het project. De totale waarde van de fietsroute is daarom € 5.592.892, wanneer de project- en regionale waarden bij elkaar worden genomen over een periode van twintig jaar.

103


De economische waarde van groene infrastructuur geschat volgens een nieuwe methode






De Europese biodiversiteit van een waarde voorzien De verschillende methoden voor het waarderen van de natuur hebben dus allemaal hun voor- en nadelen. Maar zolang hier rekening mee wordt gehouden en ze op de geschikte situatie worden toegepast kunnen ze toch een belangrijke bijdrage leveren aan de besluitvorming. De Europese Commissie heeft daarom een onderzoek verricht om met één geheel in geld uitgedrukte waarde te komen voor de bijdrage van Natura 2000-gebieden aan de Europese economie. In dit onderzoek zijn ook de financiële voordelen onderzocht die de Natura 2000-gebieden opleveren in relatie tot de toerisme-industrie; en werd beoogd de economische baten van beschermingsmaatregelen aan te tonen. Uit deze studie is gebleken dat de kosten van de aanleg van het Natura 2000-netwerk circa € 5,8 miljard per jaar bedroegen voor de EU-27. Een aantal voorbeelden echter, waarin gekeken werd naar de grote hoeveelheid verschillende ecosysteemdiensten die Natura 2000-gebieden kunnen bieden, toonden aan dat de baten van het netwerk wel drie tot zeven maal de kosten kunnen overstijgen. Dit benadrukte dat Natura Kanovaren is een geliefde buitensport die vaak in 2000-gebieden vooral belangrijk kunnen zijn voor lokale en beschermde natuurgebieden wordt beöefend regionale economische ontwikkelingen, aangezien hiermee de fondsenwerving gemakkelijker wordt, en deze gebieden een belangrijke bron vormen voor directe en indirecte werkgelegenheid (Gantioler et al., 2010). In deze studie werden ook de specifieke baten gekwantificeerd die toerisme, recreatie en werkgelegenheid opleveren. Natura 2000-gebieden krijgen tussen de 1,2 en 2,2 miljard bezoekersdagen per jaar. Geschat wordt dat rond de 21 % van de bezoekers waarde hechten aan de aanwijzing als Natura 2000-gebied bij hun keuze voor een bestemming. De bezoekersuitgaven bedroegen naar schatting tussen de € 50 en € 90 miljard; deze uitgaven genereerden extra inkomsten van zo’n € 50 tot € 85 miljard. Natura 2000 heeft in de periode 2006-2008 direct ongeveer 8 miljoen voltijd equivalente (FTE) arbeidsplaatsen per jaar opgeleverd en indirect 4 miljoen. Dit komt overeen met ongeveer 6 % van de totale werkgelegenheid in de EU-27 (BioIntelligenceService 2011).

Welk instrument er ook wordt gebruikt om het milieu van een waarde te voorzien, de bruikbaarheid ervan zal altijd afhangen van de beschikbare basisinformatie. Het is essentieel dat er robuuste basismilieunormen aanwezig zijn voor beide fysieke eigenschappen, namelijk habitats en de biodiversiteit. Planners hebben ook goede sociaaleconomische uitgangspunten nodig om potentieel strijdige doelstellingen met elkaar te verenigen.

Waarderingsconcepten leren gebruiken bij planning en besluitvorming Het is belangrijk in te zien dat het waarderen van biodiversiteit en ecosysteemdiensten een gecompliceerd karwei is waar professionele ondersteuning bij nodig is. Planners kunnen echter een paar belangrijke lessen trekken uit de concepten die kunnen worden toegepast op het maken van plannen, het uitvoeren van beoordelingen en waarderingen en het afwegen van doelstellingen gedurende het besluitvormingsproces.

104




Enkele algemene richtlijnen voordat u aan de slag gaat met de waardering van biodiversiteit en ecosysteemdiensten voor lokale planningsdoeleinden: 1. Planners moeten op hun hoede zijn wanneer ze een waardering voor biodiversiteit gaan uitvoeren. Er is echter een sterke internationale wil om dit voor elkaar te krijgen, dus planners wordt aangeraden (met name bij langetermijnplanning) om te beginnen zich te verdiepen in de basisprincipes van natuurwaardering. 2. Houd er rekening mee dat biodiversiteit en ecosysteemdiensten, al dan niet expliciet onderzocht, naast hun intrinsieke waarde ook een duidelijke financiële waarde hebben: a. begin met de meest directe gebruiksmogelijkheden en onderzoek welke waarde uw lokale ecosystemen en biodiversiteit opleveren; dit kan vervolgens worden afgestemd op het werk aan de duurzaamheidsbeoordeling, de monitoring en het stellen van doelen; b. voer een zorgvuldige verkenning en afweging van de ecosysteemdiensten uit (met name wanneer deze betrekking hebben op goederen en diensten als bestuiving, watervoorziening en bodembescherming) en probeer inzicht te krijgen in de manieren waarop uw plan kan bijdragen aan de bewustwording omtrent deze waarde door het stellen van lokale beleidsdoelen en het leggen van verbanden met de rol die lokale gebieden spelen bij het voldoen aan bredere nationale en internationale doelstellingen; c. ga voorzichtig te werk bij niet-gebruikswaarden, maar denk eraan dat beleidsmakers ook beïnvloed beginnen te raken door dat wat als niet-meetbaar zou kunnen worden beschouwd (in het Verenigd Koninkrijk heeft bijvoorbeeld het centraal bureau voor de statistiek een jaarlijks bevolkingsonderzoek naar het subjectieve welbevinden uitgevoerd, waaruit duidelijke ruimtelijke verschillen in geluk aan het licht kwamen die door diverse factoren worden veroorzaakt. Ook al is hier niet expliciet de rol onderzocht die de natuur speelt in het welbevinden, dit is wel een vooruitgang in de richting van de ontwikkeling van beleidsinstrumenten voor planners). 3. Houd bij het nemen van beslissingen over bouwprojecten en andere ontwikkelingen rekening met de intrinsieke waarde (die volgens enkele van de hierboven beschreven methoden kan worden gemeten) en denk eraan dat er ook een aannemelijke economische waarde is die kan worden uitgedrukt in termen van de bijdrage van ecosysteemgoederen en diensten. 4. Zelfs als de economische waarde niet is gekwantificeerd, bestaat deze wel en moet deze altijd worden afgewogen tegen de waarde van de bouwontwikkeling. 5. Het concept van ‘geen nettoverlies’ moet worden toegepast wanneer er geen cijfers beschikbaar zijn (en ook als dat wel zo is); de mogelijkheden voor het blijvend creëren van biodiversiteit en ecosysteemdiensten binnen de context van een project moeten altijd worden verkend (in plaats ervan uit te gaan dat het altijd het een of het ander moet zijn).

105




Belangrijkste leerpunten •

•

•

•

•

•

Door bekend te zijn met de diverse beschikbare methoden voor het toekennen van een economische waarde aan de natuur, en enige kennis te hebben over hoe deze kunnen worden toegepast, kunnen planners een betekenisvollere dialoog op gang brengen met belanghebbenden (bijvoorbeeld bouwers, projectontwikkelaars, industriële bedrijven, enzovoort) over de bescherming van biodiversiteit. Door een (kwalitatieve en kwantitatieve) economische waarde toe te kennen aan natuurlijke rijkdommen wordt het mogelijk om in gesprek te gaan met mensen die de financiële en economische waarden begrijpen en die anders dergelijke kwesties niet zouden bespreken (omdat ze de waarde niet inzien van planten, dieren of habitats). In deze zin biedt de economische waarde van ecosysteemdiensten en biodiversiteit een ‘platform voor communicatie’. In relatie tot het planningsproces en het nemen van besluiten over bouwontwikkelingen, kan informatie over de waarde van biodiversiteit en ecosysteemdiensten een betere afweging van de opties en gelijkwaardige vergelijkingen mogelijk maken. Dergelijke afwegingen kunnen bijzonder bruikbaar blijken bij het opstellen van rapporten voor planningscommissies, het onderbouwen van besluiten en het overbrengen ervan op het geïnteresseerde publiek. Deze benadering kan ook een basis bieden om ‘geen nettoverlies’ te bereiken in relatie tot ecosysteemdiensten en natuurlijke elementen omdat, in een situatie waar (bijvoorbeeld) biodiversiteit verloren gaat als gevolg van een bouwontwikkeling, het mogelijk kan zijn om het verlies te compenseren door habitats te herstellen of nieuwe te creëren, of door soorten te verplaatsen of elders opnieuw te introduceren. Het moge duidelijk zijn dat door er een prijskaartje aan te hangen, natuur een ‘verbruiksartikel’ wordt, dat kan worden verhandeld. Dit kan een riskant precedent vormen, in het bijzonder voor zeldzame soorten en habitats waarvan de intrinsieke waarde groot is maar de economische waarde vrijwel verwaarloosbaar. Daarom is het belangrijk voorzichtig te werk te gaan bij de overweging om een waardering uit te voeren; zowel qua methoden als qua toepassing in de praktijk. Het is een redelijk specialistisch terrein waarbij de hulp van deskundigen nodig is die weten hoe en wanneer de diverse benaderingen kunnen worden toegepast. De hierboven gegeven informatie moet de planner een basis bieden op grond waarvan hij kan beslissen of er al dan niet hulp van een deskundige moet worden ingeroepen om een evaluatie uit te voeren en, als dat het geval is, hij deze kwesties met de deskundige op een redelijk kennisniveau kan bespreken.

Bronvermelding BioIntelligenceService. 2011. Estimating the economic value of the benefits provided by tourism/recreation and employment supported by Natura 2000. Paris: BioIntelligenceService. http://www.biois.com/sign/siep.htm. Gantioler, Sonja, Samuela Bassi, Marian Kettunen, Andrew McConville, Patrick ten Brink, Matt Rayment, Ruta Landgrebe, and Holger Gerdes. 2010. Costs and Socio-Economic Benefits associated with the Natura 2000 Network. Brussels: IEEP. http://www.ieep.eu/assets/696/Natura2000_Cost-andBenefits_Synthesis-Report_FINAL_sent_to_Cion_061010.pdf. Kettunen, Marian, Samuela Bassi, Sonja Gantioler, and Patrick ten Brink. 2009. Assessing socio-economic benefits of Natura 2000: a toolkit for practitioners. Brussels: IEEP. http://www.ieep.eu/assets/453/natura2000_toolkit_sept_2009.pdf. TEEB. 2010. The Economics of Ecosystems and Biodiversity for Local and Regional Policy Makers. http:// www.teebweb.org/ForLocalandRegionalPolicy/LocalandRegionalPolicyMakersChapterDrafts/tabid/29433/Default.aspx. UNEP. 2005. ‘Millennium Ecosystem Assessment’. http://www.millenniumassessment.org/en/index.html.

106

De waarde bepalen van ecosysteemdiensten en biodiversiteit

Recommend Documents