COLLECTIEPLAN UBL
De volledige tekst van het collectieplan, Deel I en Deel II, is te vinden op de website van de Universiteit Leiden: http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/. De collectieprofielen van de afzonderlijke domeinen zijn tevens opgenomen op bij de desbetreffende (deel)collectie.
Inhoud VOORWOORD BIJ EDITIE 2008 ....................................................................................................... 6 VOORWOORD 2012............................................................................................................................ 7 MANAGEMENTSAMENVATTING ................................................................................................... 8 0 INLEIDING ........................................................................................................................................ 9 1 KORTE GESCHIEDENIS BIBLIOTHEEKCOLLECTIES .............................................................................. 12 1. DE ORGANISATIE VAN DE UNIVERSITAIRE BIBLIOTHEKEN LEIDEN ............................................ 13 2. BIBLIOTHEEKLOCATIES MET FYSIEKE COLLECTIES: RUIMTEBESLAG ............................................ 15 2.1. Overzicht beschikbare ruimte voor bibliotheekcollecties per locatie ...................................... 15 2.2. Fysieke staat en veiligheid van UBL collecties per locatie ........................................................ 15 2.2.1. Universiteitsbibliotheek .......................................................................................................................15 2.2.2. Bibliotheek Rechten ...............................................................................................................................16 2.2.3. Bibliotheek Sociale Wetenschappen ...............................................................................................17 2.2.4. Bibliotheek Wiskunde & Natuurwetenschappen .....................................................................17 2.2.5. Library Learning Centre Faculteit Campus Den Haag ..........................................................17 2.2.6. East Asian Library ...................................................................................................................................17 3. PUBLICATIEVORMEN EN “DRAGERS”: DE INVLOED VAN DIGITALISERING .................................. 19 3.1. Tijdschriften ...................................................................................................................................... 19 3.2. Monografieën .................................................................................................................................... 20 3.3. Bibliografisch materiaal .................................................................................................................. 21 3.4. Overige publicatievormen .............................................................................................................. 21 3.4.1. Datasets: eigen productie .....................................................................................................................21 3.4.2. Audiovisuele materialen en andere informatiedragers ..........................................................21 3.4.3. Publicaties buiten officiële uitgeverskanalen (rapporten, vakpublicaties etc.) ...........22 4. RELATIE MET ONDERWIJS EN ONDERZOEK ................................................................................ 23 5. OMVANG VAN DE COLLECTIES: GROEI EN BEWAARBELEID ......................................................... 25 5.1. Aanschaf ............................................................................................................................................. 25 5.1.1. Selectiecriteria ...........................................................................................................................................25 5.1.2. Inkoop ..........................................................................................................................................................26 5.1.3. Schenkingen en bruiklenen ................................................................................................................27 5.1.4. Ruilverkeer..................................................................................................................................................28 5.1.5. Gratis beschikbare informatie; discovery tools en link resolvers ......................................28 5.2. Verwerkingskosten ........................................................................................................................... 28 5.3. Bewaarbeleid ..................................................................................................................................... 30 5.3.1. Bewaarbibliotheek ...................................................................................................................................30 5.3.2. Deselectie .....................................................................................................................................................30 5.3.3. Speciale relatie met de Koninklijke Bibliotheek (KB) ............................................................32 DEEL II .............................................................................................................................................. 34 6. ALGEMENE WETENSCHAPPELIJKE COLLECTIES........................................................................... 34 6.1. Algemene collecties ........................................................................................................................... 34 6.1.1. Big deals: licenties in consortiumverband ...................................................................................34 6.2. Geesteswetenschappen ..................................................................................................................... 35 6.2.1. Geesteswetenschappen algemeen .....................................................................................................37 6.2.2. Collectievormingsprofiel Geschiedenis .........................................................................................38 6.2.3. Collectievormingsprofiel Kunst........................................................................................................47 6.2.4. Collectievormingsprofiel Sinologie .................................................................................................53 6.2.5. Collectievormingsprofiel Duitse taal en cultuur.......................................................................59 6.2.6. Collectievormingsprofiel Engelse taal en cultuur.....................................................................62
6.2.7. Collectievormingsprofiel Franse taal en cultuur / Romaans Algemeen.........................68 6.2.8. Collectievormingsprofiel Italiaanse taal en cultuur ................................................................73 6.2.9. Collectievormingsprofiel Japans ......................................................................................................77 6.2.10. Collectievormingsprofiel Koreanistiek. ........................................................................................85 6.2.11. Collectievormingsprofiel Klassieke Oudheid .............................................................................92 6.2.12. Collectievormingsprofiel Papyrologie ...........................................................................................99 6.2.13. Collectievormingsprofiel Latijns-Amerika ................................................................................101 6.2.14. Collectievormingsprofiel Film- en literatuurwetenschap...................................................105 6.2.15. Collectievormingsprofiel Midden-Oosten ................................................................................111 6.2.16. Collectievormingsprofiel Nederlands ..........................................................................................119 6.2.17. Collectievormingsprofiel Oost-Europa .......................................................................................122 Collectievormingsprofiel Taalwetenschap .................................................................................124 6.2.18. 6.2.19. Collectievormingsprofiel Zuidoost Azië en Oceanië ............................................................129 6.2.20. Collectievormingsprofiel Zuid-Azië en Tibet ..........................................................................137 6.2.21. Collectieprofiel Wetenschapsgeschiedenis ......................................................................................158 6.2.22. Collectievormingsprofiel Praktijkstudies ...................................................................................166 6.2.23. Collectievormingsprofiel Godsdienstwetenschappen ..........................................................170 6.2.24. Collectievormingsprofiel Wijsbegeerte .......................................................................................177 6.2.25. Collectievormingsprofiel Archeologie .........................................................................................181 6.3. Sociale Wetenschappen ................................................................................................................. 183 6.3.1. Collectievormingsprofiel Bestuurskunde ...................................................................................183 6.3.2. Collectievormingsprofiel Culturele Antropologie - Ontwikkelingssociologie .........188 6.3.3. Collectievormingsprofiel Pedagogische wetenschappen.....................................................193 6.3.4. Collectievormingsprofiel Politieke Wetenschap .....................................................................198 6.3.5. Collectievormingsprofiel Rechtsgeleerdheid en Criminologie ........................................207 6.4. Wiskunde & Natuurwetenschappen .......................................................................................... 213 6.4.1. Collectievormingsprofiel Milieukunde .......................................................................................213 6.4.2. Collectievormingsprofiel Sterrenkunde ......................................................................................214 6.4.3. Collectievormingsprofiel Natuurkunde......................................................................................215 6.4.4. Collectievormingsprofiel Scheikunde ..........................................................................................216 6.4.5. Collectievormingsprofiel Farmacologie ......................................................................................218 6.4.6. Collectievormingsprofiel Informatica .........................................................................................219 6.4.7. Collectievormingsprofiel Wiskunde .............................................................................................220 6.4.8. Collectievormingsprofiel Biologie .................................................................................................221 7. BIJZONDERE COLLECTIES ........................................................................................................ 224 7.1. Bijzondere collecties - Universiteitsbibliotheek ........................................................................ 224 7.2. Foto’s en fotografica ....................................................................................................................... 226 7.3. Handschriften, archieven en brieven.......................................................................................... 230 7.4. Kaarten en Atlassen ....................................................................................................................... 236 7.5. Oosterse collecties ........................................................................................................................... 240 7.5.1. Midden-Oosten collecties..................................................................................................................240 7.5.2. Hebraïca en Semitica ...........................................................................................................................245 7.5.3. Zuid- en Zuidoost-Azië collecties ..................................................................................................248 7.5.4. Instituut Kern: bijzondere collecties Indologie en Tibet ....................................................255 7.6. Japans en Chinees .......................................................................................................................... 255 7.6.1. Universiteitsbibliotheek: bijzondere collecties Japans en Chinees .................................255 7.6.2. Sinologische Bibliotheek: bijzondere Chinese collecties .....................................................258 7.7. Oude drukken en bijzondere uitgaven ....................................................................................... 261 7.8. Prenten, tekeningen en portretten .............................................................................................. 265 7.8.1. Prenten en tekeningen ........................................................................................................................265 7.8.2. Portretten (Icones).................................................................................................................................268
Voorwoord bij editie 2008 In 2007 en 2008 is door een groot aantal bibliotheekmedewerkers gewerkt aan de samenstelling van het voorliggende, alle bibliotheekcollecties van de Universiteit Leiden omvattende, collectieplan. Het project werd begeleid door een kernteam, bestaande uit Josje Calff (adjunctdirecteur UB, voorzitter), Kees Konings (sectorhoofd Publieksdiensten & Collecties UB), Chantal Keijsper (sectorhoofd Bijzondere Collecties UB), Dinie During (faculteitsbibliothecaris Rechten), Hanno Lecher (hoofd Bibliotheek Sinologie), Dory Heilijgers (hoofd Bibliotheek Instituut Kern) en Karin Scheper (restaurator). De algemene eindredactie en de eindredactie van Deel I werd gevoerd door Josje Calff, de eindredactie van Deel II betreffende de Algemene wetenschappelijke collecties door Kees Konings en betreffende de Bijzondere collecties door Chantal Keijsper. Deel II is samengesteld door de beheerders van de afzonderlijke domeinen, in de meeste gevallen vakreferenten, conservatoren of hoofden van deelbibliotheken (zie bijlage II). Naast alle auteurs, is een zeer belangrijke bijdrage geleverd door Betty Wamsteker, die op alle locaties de voor boekenopslag beschikbare ruimtes, open magazijnen, gesloten magazijnen, kluizen etcetera, heeft opgemeten, waarbij tevens is bepaald hoeveel vrije ruimte nog beschikbaar was. Bijlage I was zonder haar inzet niet tot stand gekomen. Karin Scheper bezocht alle locaties en beoordeelde de fysieke staat van de daar opgeslagen collecties. De onderdelen van het collectieplan die betrekking hebben op de verschillende domeinen, zijn door de domeinbeheerders uitvoerig besproken met de meest betrokken stafleden van de desbetreffende opleidingen en/of onderzoeksinstituten. In juni 2008 is gesproken met vertegenwoordigers van alle faculteiten: decanen, faculteitsbestuurders, onderzoeksdirecteuren en leden van bibliotheekcommissies. Deze gesprekken betroffen Deel I en wat betreft Deel II primair het hoofdstuk dat betrekking heeft op de desbetreffende faculteit. De tijdens die gesprekken gemaakte opmerkingen zijn waar mogelijk in de voorliggende versie reeds verwerkt of zullen in volgende (digitale) versies verwerkt worden. In september 2008 heeft het College van Bestuur met het collectieplan ingestemd en de daarbij betrokken bibliotheekmedewerkers gecomplimenteerd. Daarbij zijn de volgende beleidspunten bevestigd:
De bibliotheken schaffen wat betreft tijdschriften en referentiewerken bij voorkeur digitaal materiaal aan en experimenteren verder met e-books. De Universiteitsbibliotheek is een bewaarbibliotheek, maar zij heeft ook de volgende taken: o dubbele tijdschriften deselecteren; o papieren tijdschriften deselecteren, wanneer digitale toegang gegarandeerd is (door "perpetual access" en opslag in bijvoorbeeld het e-depot van de KB); o de bewaarplaats vormen van potentieel de laatste papieren versie van tijdschriften volgens UKB-afspraken (in praktijk betekent dit tijdschriften op het gebied van Taal & Cultuur); o een beleid voeren waarbij prudent wordt omgegaan met beperkte financiële middelen en opslagruimte. De Universiteitsbibliotheek is de centrale locatie voor het bewaren en beschikbaar stellen van de bijzondere collecties van de universiteit.
Het is goed dat de Universiteit Leiden nu beschikt over een plan, waarin alle bibliotheekcollecties worden beschreven en dat tevens houvast geeft voor toekomstig collectiebeleid. Graag wil ik alle medewerkers bedanken voor hun inzet bij de totstandkoming daarvan. Kurt De Belder Bibliothecaris van de Universiteit Directeur Universiteitsbibliotheek
Voorwoord 2012 In de jaren 2009 -2012 is zijn de collectievormingsprofielen – als onderdeel van het Collectieplan regelmatig en in overleg met de Faculteiten geactualiseerd. In de versie 2012 is het gehele Collectieplan – collectievormingsprofielen voor de verschillende domeinen en het algemene gedeelte – herzien. Het collectieplan sluit aan op hetgeen in het meerjarenbeleidsplan Partner in kennis wordt geschreven over de collectie als grondstof1: “De UBL is partner voor onderzoekers, docenten en studenten van de Universiteit Leiden waar het gaat om de omgang met wetenschappelijke informatie. We doen dit door het beschikbaar stellen, toegankelijk maken en beheren van de wetenschappelijke informatie ten behoeve van onderwijs en onderzoek. Dat omvat zowel de wetenschappelijke informatie als bron – als input – voor onderzoek en onderwijs, als de wetenschappelijke output van onderzoekers en studenten … De collecties van de UBL dienen als grondstof voor onderwijs en onderzoek aan de Universiteit Leiden.”
1
http://media.leidenuniv.nl/legacy/meerjarenbeleidsplan-ubl-2011-2015.pdf
Managementsamenvatting Het collectieplan van de bibliotheekcollecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) biedt, naast inzicht in de historische achtergrond en de stand van zaken midden 2012, een samenhangende visie op de toekomst van de bibliotheekcollecties, zowel waar het gaat om beheer, behoud en beschikbaarstelling, als om verdere uitbouw, consolidatie of afbouw van onderdelen daarvan. Het collectieplan betreft in principe alle bibliotheekcollecties die vallen onder de verantwoordelijkheid van de UBL. Het richt zich primair op de collecties en niet op de bibliotheekorganisatie als zodanig en evenmin op de diensten, die op basis van (onderdelen van) de collecties geleverd worden. Het collectieplan bestaat uit twee delen: in Deel I worden de algemene aspecten van de bibliotheekcollecties behandeld en in Deel II wordt dieper ingegaan op de afzonderlijke domeincollecties. In Deel I passeert een aantal algemene onderwerpen de revue. In hoofdstuk 1 wordt de geschiedenis van de bibliotheekcollecties aangestipt. Hoofdstuk 2 bevat een korte schets van de organisatie van de UBL, voor zover van belang voor collectievorming. Hoofdstuk 3 betreft de verschillende locaties waar zich bibliotheekcollecties bevinden: voor elke locatie wordt beschreven welk type bibliotheekruimtes er beschikbaar zijn en wat de fysieke gesteldheid van de collecties is. Bij dit hoofdstuk hoort een uitvoerige bijlage met gedetailleerde cijfers over de beschikbare en de bezette ruimte. In hoofdstuk 4 worden de verschillende publicatievormen van bibliotheekmaterialen besproken. Hoofdstuk 5 betreft de relaties van de UBL met onderwijs en onderzoek. Hierin wordt benadrukt dat de ontwikkelingen bij Onderwijs en Onderzoek de opbouw van de collecties bepalen, niet alleen in ‘klassieke’ zin, als leverancier van wetenschappelijke informatie voor onderzoekers en studenten, maar ook als aanbieder van de wetenschappelijke output van de universiteit, als expert in informatievaardigheden en als innovator op het gebied van (wetenschappelijke) informatieverwerkingsprocessen. Tot slot wordt in hoofdstuk 6 ingegaan op de groei van de collecties door aanschaf, of aanwas anderszins, van nieuwe wetenschappelijke informatie, en op de beheersmatige aspecten daarvan. Bijlage I biedt een compleet overzicht van de beschikbare opslagruimte voor bibliotheekmaterialen op alle locaties. In Deel II komen de afzonderlijke domeincollecties aan de orde. In hoofdstuk 1 worden de algemene wetenschappelijke collecties besproken, ingedeeld per faculteit, en in hoofdstuk 2 de bijzondere collecties. Binnen de hoofdstukken worden afzonderlijke domeinen onderscheiden, die zo gekozen zijn dat van een samenhangende onderwerpsgebied of vakgebied sprake is, waaraan in de meeste gevallen ook een afzonderlijk collectiebudget is toegewezen. Naast een overzicht van de actuele stand van zaken ligt in dit deel een belangrijk accent op de collectievormingsprofielen, waarin de grondslag wordt neergelegd voor de ontwikkeling van de desbetreffende (deel)collectie in de komende tijd. Omdat de collectievorming afgestemd moet zijn op onderwijs en onderzoek, zijn de profielen per definitie onderhevig aan voortdurende verandering. Met name dit deel van het collectieplan heeft het karakter van een werkdocument voor de domeinbeheerders in overleg met hun specifieke doelgroepen en zal permanent up to date gehouden moeten worden. De domeinprofielen zijn geschreven en worden onderhouden door de desbetreffende domeinbeheerders, meestal een vakreferent, informatiespecialist of conservator.
0 Inleiding De wetenschappelijke informatievoorziening ten behoeve van de Leidse Universiteit vormt een complex geheel. Een belangrijk, en in fysieke zin het meest omvangrijke, onderdeel daarvan wordt gevormd door de bibliotheekcollecties. Naast de fysieke, overwegend papieren, collecties zijn in toenemende mate ook toegang tot digitale collecties, bijvoorbeeld e-journals, e-books, datasets en verrijkte publicaties (combinaties van tekst, data en ander niet-tekstuele elementen) niet meer weg te denken uit het wetenschappelijk bedrijf aan een universiteit. In 2011 wordt 75% van de informatiebudgetten besteed aan digitale collecties. In dat verband wordt wel gesproken van een ontwikkeling van collecties naar connecties en van access naar answers. Dit plan heeft betrekking op alle vormen van wetenschappelijke informatie die de UBL aanbiedt als grondstof voor onderwijs en onderzoek. Het gaat daarbij zowel om papieren als om digitale materialen, om materiaal in eigen bezit en om materiaal waartoe toegang wordt verschaft. De belangrijkste functie van de bibliotheekcollecties is om het primaire proces aan de universiteit, onderwijs en onderzoek, te voorzien van noodzakelijke grondstof2. De bibliotheekcollecties vormen een cruciale bron zonder welke wetenschappelijk onderwijs en onderzoek niet kan plaatsvinden. Om de wetenschappelijke informatievoorziening van de universiteit op voldoende hoog peil te houden, is een adequate financiering noodzakelijk. Deze betreft niet alleen de aanschaf van nieuwe, vaak dure, informatie, de verwerking en het toegankelijk maken daarvan, maar ook de opslag en het beheer – zowel in fysieke als in digitale zin – van de collecties. De bibliotheekcollecties hebben een geschiedenis van meer dan 430 jaar. Daardoor bevatten zij óók een relatief kleine hoeveelheid uniek materiaal dat nergens anders in Nederland of elders in de wereld aanwezig is. De uniciteit van deze oude, ‘bijzondere’ collecties draagt bij aan de uitstraling en naamsbekendheid van de Universiteit Leiden. Tegenwoordig is veel materiaal digitaal; mogelijk zit hier materiaal tussen dat later “bijzonder” zal blijken, en dat we daarom zouden willen bewaren. Het is van belang nu vast te selecteren welk digitaal materiaal vanwege die toekomstige bijzonderheid nu bewaard moet worden om de “bijzondere collecties” ook voor de toekomst voor onderzoek en onderwijs veilig te stellen. Met het oog op de kosten die gemoeid zijn met opslag en beheer, zowel van fysieke als van digitale materialen, is het van belang alleen datgene duurzaam te bewaren waarvan verwacht kan worden dat het in de toekomst nog gebruikt zal worden. Het voorspellen daarvan is echter geen eenvoudige zaak. Net als aan verwerving, zijn ook aan afstoot (deselectie) niet geringe kosten verbonden, zeker wanneer dat op gedetailleerd niveau (per titel) moet plaatsvinden. Dit collectieplan biedt, naast inzicht in de historische achtergrond en de stand van zaken midden 2012, een samenhangende visie op de toekomst van de bibliotheekcollecties, zowel waar het gaat om beheer, behoud en beschikbaarstelling, als om verdere uitbouw, consolidatie of afbouw van onderdelen daarvan. In dit collectieplan wordt op realistische wijze, vanuit deskundigheid ter zake, besproken wat de mogelijkheden zijn en welke keuzes worden gemaakt.
Doelen en reikwijdte Om de primaire processen van de universiteit adequaat te faciliteren is een voortdurende instroom van actuele wetenschappelijke informatie noodzakelijk. Daarmee zijn aanzienlijke kosten gemoeid. Het gaat daarbij uiteraard om de aanschafprijs van het materiaal, maar óók om de kosten voor verwerving, ontsluiting, opslag, beheer en gebruik. Daarom is en blijft het van 2
http://media.leidenuniv.nl/legacy/meerjarenbeleidsplan-ubl-2011-2015.pdf
groot belang aanwas en deselectie van wetenschappelijke informatie steeds planmatig te laten verlopen. Dit collectieplan beoogt daarvoor de grondslag te vormen. Het moet als basis dienen voor het beleid en als toetssteen voor concrete besluiten op een reeks van terreinen: verwerving, ontsluiting, opslag, beheer en behoud, bewaarbeleid etcetera. Concreet betekent dat onder meer het volgende: I. In het algemeen, voor alle bibliotheekcollecties:
Het plan moet kunnen fungeren als intern werkdocument en communicatiemiddel. Het moet dienen als informatiemateriaal, presentatie en communicatie naar ‘buiten’ toe: zowel binnen als buiten de universiteit, o.a. voor subsidiegevers. Op basis van het plan moet afstemming en samenwerking met bibliotheken en andere (erfgoed-)instellingen in binnen- en buitenland mogelijk zijn. Het plan vormt de basis voor een (voornamelijk) digitaal collectie die optimaal is afgestemd op actueel onderzoek en onderwijs. Op basis van het plan moet een betrouwbaar inzicht verkregen kunnen worden in de actuele omvang en de eventueel voorziene groei van de gezamenlijke fysieke collecties met het oog op de benodigde opslagruimte. Het plan moet de grondslag bieden voor een prioritering inzake conservering en restauratie, ontsluiting en digitalisering.
II. Voor elke (deel)domein:
Het plan moet aangeven welke overwegingen een rol spelen bij collectievorming in de toekomst, welke zwaartepunten worden aangebracht, welke doelgroepen daarmee bediend worden, en welke budgetten daarvoor wenselijk en/of noodzakelijk zijn. Het plan moet inzicht geven in de achtergrond en ontstaansgeschiedenis van deelcollecties. Het plan moet inzicht geven in de reikwijdte van de afzonderlijke domeinen: op basis hiervan kan vastgesteld worden welke (deel)onderwerpen tot welke domein(en) behoren – of behoord hebben – en welke niet; ook moeten overlappende gebieden tussen verschillende UBLdomeincollecties geïdentificeerd kunnen worden. Het plan moet voor zover mogelijk de kennis over de (deel)collecties, voor zover die nog niet geëxpliciteerd is, vastleggen en overdraagbaar maken.
Het collectieplan betreft in principe alle bibliotheekcollecties die vallen onder het beheer van het expertisecentrum Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL). In dit collectieplan wordt niet nader ingegaan op de diensten, die op basis van (onderdelen van) de collecties geleverd worden, of op wat op dat gebied wenselijk of mogelijk is; daarvoor wordt verwezen naar het beleidsplan van de UBL3. Uitgangspunt voor dit collectieplan is de stand van zaken met betrekking tot de collecties midden 2012. Dit collectieplan is een werkdocument en zal dan ook regelmatig aangepast dienen te worden: met name accentverschuivingen of veranderingen in onderzoek en onderwijs hebben vaak directe consequenties voor de collectievormingsprofielen die gelden voor de verschillende domeinen. Toekomstige ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld digitale informatie en van business modellen voor wetenschappelijke informatie kunnen ook op beleidsmatig vlak de nodige heroverwegingen met zich meebrengen. 3
Partner in kennis; Meerjarenbeleidsplan 2011-2015: http://media.leidenuniv.nl/legacy/meerjarenbeleidsplan-ubl2011-2015.pdf
De volledige tekst van het collectieplan, Deel I en Deel II, is te vinden op de website van de Universiteit Leiden: http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/. De collectieprofielen van de afzonderlijke domeinen zijn tevens opgenomen op bij de desbetreffende (deel)collectie.
1 Korte geschiedenis bibliotheekcollecties Tot het begin van de twintigste eeuw valt de geschiedenis van de Leidse bibliotheekcollecties grofweg samen met die van de Universiteitsbibliotheek. Deze geschiedenis is uitgebreid beschreven in het standaardwerk van Christiane Berkvens-Stevelinck, Magna Commoditas. Geschiedenis van de Leidse Universiteitsbibliotheek 1575-20004. Daarin worden onder meer de belangrijkste bijzondere aanwinsten genoemd, zowel van aangekochte collecties, als van collecties die zijn ontvangen als geschenk of als bruikleen. Vanaf het einde van de 19e eeuw ontstonden naast de Universiteitsbibliotheek op verschillende plaatsen, in universiteitsgebouwen verspreid over de stad, meer of minder omvangrijke aparte boekencollecties. Met de explosieve groei van de universiteit in de jaren rond 1980 begon een nieuwe fase, waarin de talloze verspreide collecties geleidelijk weer meer geconcentreerd werden op een beperkter aantal locaties, veelal op facultair niveau. De geschiedenis van afzonderlijke deelcollecties wordt beschreven in Deel II van dit collectieplan.
4
Zie: Christiane Berkvens-Stevelinck, Magna Commoditas. Leiden University’s Great Asset, Leiden 2012
De organisatie van de Universitaire Bibliotheken Leiden De Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) vormen sinds 2010 het expertise centrum voor wetenschappelijke informatievoorziening van de Universiteit Leiden. De UBL organisatie is ontstaan na een fusie van de UB en de faculteitsbibliotheken van de Faculteit Sociale Wetenschappen, de Faculteit der Rechten, de Faculteit Wis- en Natuurkunde en de Faculteit Archeologie. Voorafgaand aan deze reorganisatie zijn de instituutsbibliotheken van de Faculteit Geesteswetenschappen (bibliotheken van Kern, Japanologie & Koreanistiek, Sinologie, Kunstgeschiedenis en Vakgroepsbibliotheek Geschiedenis) reeds samengegaan met de Universiteitsbibliotheek (UB). De UBL (ca. 118 fte) heeft binnen de universiteit de status van Expertisecentrum en vervult een centrale functie, zowel bij bepaalde (back office) bibliotheekprocessen als op het gebied van innovatie en strategisch beleid. Deze functie omvat onder meer het centrale functionele beheer van het informatiesystemen (Aleph, Primo, SFX, Repositorium, VRE’s, onderzoeksregistratiesystemen), het ‘Leidse’ beheer van landelijke en universiteitsbrede licenties en de functie van opslagvoorziening voor (papieren) materialen die niet (meer) in open opstelling aangeboden worden. De UBL vervult tevens een coördinerende rol t.a.v. het beleid en beheer van bijzondere collecties en wetenschapsarchieven die elders binnen de Universiteit Leiden worden bewaard. Bovendien is zij verantwoordelijk voor het beleid en beheer t.a.v. het historisch gedeelte van het universiteitsarchief. De universiteitsbibliotheek (UB) is de centrale locatie van de UBL en fungeert tevens als Library Learning Centre voor studenten vanuit de Faculteiten Geesteswetenschappen en Archeologie. Alleen voor studenten Chinees, Japans en Koreaans is er nog een aparte bibliotheeklocatie, de East Asian Library. Deze is voorlopig nog gevestigd in het Arsenaal, maar zal in de komende jaren verhuizen naar een nieuw gedeelte van het UB-gebouw. Het UB-gebouw fungeert tevens als ‘reserve-’ of ‘overloop-’ lees- en studiezaallocatie voor studenten uit alle faculteiten, met name buiten de openingstijden van de bibliotheekvoorzieningen in de verschillende faculteitsgebouwen. De Bibliotheek Rechten is gehuisvest in het Kamerlingh Onnes Gebouw en beschikt over een studiezaal met een volledig open opgestelde collectie voor de vakgebieden van de Faculteit der Rechten. De Bibliotheek Sociale Wetenschappen is gehuisvest in het Pieter de la Court Gebouw en beschikt over een studiezaal met een volledig open opgestelde collectie voor de vakgebieden van de Faculteit Sociale Wetenschappen. De Bibliotheken Wiskunde en Natuurwetenschappen zijn gehuisvest op twee locaties: de Gorlaeus Bibliotheek (in het Gorlaeusgebouw) en de Bibliotheek voor Wiskunde en Informatica (in het Snellius Gebouw). Het Library Learning Center van de Faculteit Campus Den Haag is gevestigd in het academiegebouw van de faculteit. Naast een kleine referentiecollectie is er een boeklockersysteem voor uitleen. Er zijn 14 studieplekken met PC’s.
De Walaeus Bibliotheek (ca. 13 fte) is de (bio)medische bibliotheek van het Leids Universitair Medisch Centrum. Het LUMC bestaat uit het Academisch Ziekenhuis Leiden en de Faculteit der Geneeskunde van de Universiteit Leiden. Verbonden aan de Walaeus Bibliotheek is de Bibliotheek Curium-LUMC (Academisch Centrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie). Ook verzorgt de Walaeus Bibliotheek de medische informatievoorziening voor het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP). De Walaeus Bibliotheek werkt op personeel gebied nauw samen met de geaffilieerde instellingen binnen de Leidse Onderwijs- en Opleidingsregio (OOR). Hoewel de Walaeus Bibliotheek voorziet in de wetenschappelijke informatievoorziening van de Faculteit der Geneeskunde, is zij geen onderdeel van de UBL en valt dus buiten het bestek van dit Collectieplan. Er zal slechts aandacht besteed worden aan de Walaeus Bibliotheek in geval van collectievormingsafspraken voor bepaalde vakgebieden en licenties (zie Deel II). Binnen de universitaire gebouwen zijn enkele gelieerde bibliotheken gehuisvest die niet tot de universitaire organisatie behoren. Dit zijn de volgende bibliotheken: Afrika Studiecentrum NINO KITLV Thysiana De collecties van deze bibliotheken komen in Deel II alleen aan de orde waar het gaat om hun inhoudelijke raakvlakken met de collecties in bezit van de universiteit. Andere collectie-beherende eenheden binnen de Universiteit Leiden, die echter geen onderdeel zijn van de UBL, zijn: Het Academisch Historisch Museum (AHM), beheersmatig onderdeel van het Expertisecentrum Informatie, Communicatie en Studenten (ICS), beheert een collectie bijzondere boeken en universitaire archieven. de Bibliotheek van het Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing (ICLON). Bibliotheek van het Nationaal Herbarium Nederland (NHN), die zal opgaan in het Nationaal Centrum voor Biodiversiteit (uitgezonderd de Bijzondere Collecties). Bovengenoemde eenheden komen ter sprake in Deel II van dit Collectieplan, bij het collectievormingsprofiel van het relevante specifieke vakgebied.
2. Bibliotheeklocaties met fysieke collecties: ruimtebeslag Van 1575 tot aan het begin van de twintigste eeuw waren alle bibliotheekcollecties van de universiteit ondergebracht aan het Rapenburg. Van 1587 tot 1595 bevonden zij zich in de gewelfkamer van het Witte Nonnenklooster, het tegenwoordige Academiegebouw. En vanaf 1595 aan de overzijde, in de Faliede Bagijnkerk, onderdeel van het later na vele uitbreidingen en verbouwingen ontstane gebouw dat nu bekend staat als d’Oude UB. De centrale Universiteitsbibliotheek verhuisde in 1982 naar de nieuwbouw aan de Witte Singel, maar op dat moment hadden zich daarnaast al een flink aantal andere, meer gespecialiseerde bibliotheekcollecties gevormd elders in de stad, in de diverse gebouwen van afzonderlijke Faculteiten en Instituten. De bibliotheekcollecties van de Universiteit Leiden bevinden zich op dit moment (eind 2012) op de volgende locaties:5
Universiteitsbibliotheek – Witte Singel 27 East Asian Library, – Arsenaal; Arsenaalstraat 1 Bibliotheek Rechten – Kamerlingh Onnes Gebouw; Steenschuur 25 Bibliotheek Sociale Wetenschappen – Pieter de la Courtgebouw; Wassenaarseweg 52 Bibliotheken Wiskunde & Natuurkunde: Gorlaeus Bibliotheek; Einsteinweg 55 en Bibliotheek Wiskunde en Informatica in het Snellius gebouw Library Learning Centre Campus Den Haag, Schouwburgstraat 2, Den Haag
2.1. Overzicht beschikbare ruimte voor bibliotheekcollecties per locatie In Bijlage I wordt een overzicht gegeven van de op bovengenoemde locaties beschikbare opslagruimte voor fysieke (overwegend papieren) bibliotheekcollecties, en tevens van de vrije ruimte, d.w.z. van de mogelijkheden voor aanwas van de papieren collecties. In deze bijlage wordt tevens onderscheiden in hoeverre de locatie beschikt over ruimte in open opstelling, in gesloten magazijnen en over ruimte voor de opslag van bijzondere materialen. Waar mogelijk wordt tevens aangegeven of het monografieën of tijdschriften betreft. In totaal beschikt de UBL over ruim 118 kilometer plankruimte voor bibliotheekmateriaal, waarvan ruim 91 kilometer in de UB. Van deze aanwezige ruimte is praktisch volledig bezet; er is nog (situatie medio 2013) ca. 500 m vrije ruimte om monografieën te plaatsen en er is nog ruimte voor de aanwas van lopende tijdschriften. In vrijwel alle gesloten opstellingen worden de algemeen wetenschappelijke collecties in volgorde van binnenkomst op formaat geplaatst; de plaatsing op deelcollecties is losgelaten. 2.2. Fysieke staat en veiligheid van UBL collecties per locatie 2.2.1.
Universiteitsbibliotheek
Algemene wetenschappelijke collecties Een deel van de fysieke collecties staat in open opstelling op de studiezaal, grotendeels op de eerste verdieping. Ook op de tweede verdieping staat een collectie in open opstelling, namelijk 5
Verder bevinden zich bij diverse faculteiten nog verspreide kleinere collecties boeken en soms ook wetenschapsarchieven; wensen en mogelijkheden om deze archieven bij de UB onder te brengen zullen in de nabije toekomst worden onderzocht.
handboeken die betrekking hebben op de Bijzondere Collecties. In de studiezalen heerst een kantoorklimaat dat niet optimaal is voor het behoud van de boeken. De modernere collectieonderdelen zijn in goede conditie: zij hebben niet meer dan normale gebruiksschade; de oudere collectieonderdelen (vroeg 20ste, 19de en soms 18de -eeuwse boeken) zijn in minder goede conditie. Op de eerste kelderverdieping bevindt zich tijdelijk een open magazijn, d.w.z. toegankelijk voor het publiek, waar met name gebonden jaargangen van tijdschriften en de voormalige Kern collectie (Zuid- en Zuidoost Azië & Tibet) staan. De Kern collectie zal in de periode tot 2016 samengevoegd worden met de collecties voor Sinologie, Japanologie en Koreanistiek tot de Asian Library. Het overgrote deel van de wetenschappelijke collecties wordt bewaard in de gesloten magazijnen op de -1e en -2e verdieping. De gesloten magazijnen in de Universiteitsbibliotheek beschikken over een klimaatinstallatie en deze zijn voorzien van een sprinklerinstallatie ter beveiliging van de collecties tegen brand. Het licht gaat uitsluitend aan wanneer beweging gedetecteerd wordt. Het materiaal wordt over het algemeen uitgeleend en/of geraadpleegd op de lees- en studiezalen. Uitzonderingen daargelaten is de conditie van het materiaal over het algemeen goed. In 2012 en 2013 zullen de studiezalen vin de UB ingrijpend verbouwd en gerenoveerd worden. De hoeveelheid materiaal in open opstelling zal daarbij significant afnemen ten gunste van de vergroting van het aantal studieplekken. Ook de installaties, waaronder de klimaatinstallatie, worden vernieuwd, hetgeen tot verbetering van het klimaat voor de collecties zal leiden.
Bijzondere collecties De bijzondere collecties worden bewaard in extra beveiligde opslagruimten: kluizen. In de kluizen is een gasblusinstallatie aangebracht om deze unieke en onvervangbare collecties te beveiligen tegen brand. Materiaal dat behoort tot de bijzondere collecties wordt niet uitgeleend en kan uitsluitend geraadpleegd worden op de Leeszaal Bijzondere Collecties. De condities in deze zaal zijn niet optimaal: de temperaturen variëren over de seizoenen en de lichtwaarden zijn hoog ondanks het feit dat UV-arme verlichting wordt gebruikt. Een deel van de kluizen is voorzien van compactuskasten, wat efficiënt ruimtegebruik mogelijk maakt, maar risico’s met zich meebrengt doordat het materiaal gaat schuiven wanneer de kasten bewegen. De fysieke toestand van de bijzondere collecties is over het algemeen redelijk, maar er zijn grote onderlinge verschillen. In het algemeen is het materiaal uit de periode 1840-1950 vanwege het houthoudende papier in zwakke staat en komt in een aantal handschriften en archieven inktvraat voor. Daarnaast hebben slechte verpakkingsmaterialen uit het verleden schade aangebracht, bijvoorbeeld bij het universiteitsarchief.6 2.2.2. Bibliotheek Rechten De collectie van de Bibliotheek Rechten staat voor ca. 85% in open opstelling in één ruimte waar zich ook studieplekken bevinden. Net als in de andere bibliotheken met open opstelling staan gebonden jaargangen van tijdschriften bij elkaar, apart van de monografieën, die op onderwerp zijn ingedeeld. In de grote leeszaal is een gemiddeld kantoorklimaat, maar door invloeden van de zon kan de temperatuur behoorlijk oplopen. De collectie in open opstelling is in goede conditie, normale gebruiksschade daargelaten. Een klein deel van het materiaal (ca. 15%) staat in gesloten magazijnen. Het klimaat in deze ruimtes laat ernstig te wensen over. Dat is des te nadeliger omdat de verouderde compactuskasten 6
Voor een meer gedetailleerde beschrijving van de fysieke staat en gewenste of noodzakelijke conservering, restauratie en/of digitalisering van collectieonderdelen, die bij de desbetreffende deelcollecties in Deel II.
aan de kopse kanten zijn afgetimmerd met persplaat waaruit onder meer formaldehydedampen vrijkomen. In deze compactuskasten bevindt zich minder gebruikt en deels antiquarisch materiaal. Met name het oudere deel, afkomstig uit de 17e en 18e eeuw, zou zeer zijn gebaat bij een conserveringsbehandeling en herverpakking. In de komende jaren zal deze collectie geconserveerd worden en indien mogelijk verplaatst worden naar een beter geconditioneerde ruimte. 2.2.3. Bibliotheek Sociale Wetenschappen De collectie van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen staat geheel in open opstelling in één ruimte waar ook de studieplekken zijn. In de bibliotheek heerst een kantoorklimaat, doorgaans warm en droog, in de winter soms ook koud. De bewaaromstandigheden zijn daarmee niet optimaal, maar gezien de aard en het gebruik van de collecties wel in orde. De intensief gebruikte collectie vertoont duidelijk sporen van mechanische beschadiging, normaal gebruik is echter nog gewoon mogelijk. In 2012 is ca. 100 m vrijgekomen door deselectie en verplaatsing naar de gesloten magazijnen in de UB van het niet meer actuele gedeelte van de collectie. 2.2.4. Bibliotheek Wiskunde & Natuurwetenschappen De bibliotheek van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen heeft twee locaties: (1) de Bibliotheek Gorlaeus, de hoofdvestiging gesitueerd in het Gorlaeus Laboratorium en (2) de Bibliotheek voor Wiskunde en Informatica gevestigd in het Snellius gebouw. In 2012 is de bibliotheekruimte voor Wiskunde en Informatica gerenoveerd en is de collectie gesaneerd. Een groot deel van de gedrukte tijdschriften die elektronisch beschikbaar zijn onder gegarandeerde condities voor duurzame opslag en toegankelijkheid, zijn afgestoten. De open opgestelde collecties laten zich onderscheiden in gebonden jaargangen tijdschriften en monografieën. De Bibliotheek Gorlaeus heeft 2 gesloten ruimten in gebruik met weinig gevraagd en archief materiaal. De ene ruimte met een capaciteit van 605 m1 is gesitueerd boven de bibliotheekwerkruimte. De andere ruimte met een capaciteit van 200 m1 is gevestigd in de kelder. Tevens zijn er in de W&N gebouwen 100 depots waarvan de collecties in diverse kamers staan opgesteld. Aan de bewaaromstandigheden van deze moderne gebruikscollecties worden geen bijzondere eisen gesteld. Het kantoorklimaat waarin de collecties worden bewaard is voldoende. De collecties zijn in goede conditie. Voor de faculteit W&N is nieuwbouw gepland en al in uitvoering. Dit betekent ook voor de bibliotheek een nieuwe locatie. Voor het PVE van de bibliotheeklocatie doet de UBL een voorstel. 2.2.5. Library Learning Centre Faculteit Campus Den Haag In het Library Learning Center van de Faculteit Campus Den Haag staat een kleine referentiecollectie (ca 120m) voor de opleidingen Leiden University College, Bestuurskunde, Academische Pabo en Informatica & Economie. Deze locatie wordt/is op 1 september 2012 in gebruik genomen. 2.2.6. East Asian Library In de East Asian Library zijn de collecties voor Sinologie, Japanologie en Koreanistiek opgesteld. De collecties voor Sinologie en voor Japanologie en Koreanistiek zijn apart opgesteld volgens een eigen onderwerpsplaatsing. Door deze onderwerpsplaatsing zijn er ruimteproblemen binnen bepaalde categorieën. Daarom wordt er voor de nieuwe aanwinsten geplaatst op magazijnplaatsing (kast / plank nummer plaatsing via boekmeetapplicatie).
Het overgrote deel van de collectie Sinologie (98%) en de collectie Japanologie & Koreanistiek (88%) is opgesteld in het gesloten magazijn, waarvan veel in compactuskasten 7. De kleine open opgestelde collectie omvat naslagwerken, recente tijdschriftafleveringen en een wisselende collectie van voor colleges voorgeschreven handboeken. Een groot deel van de collecties is kwetsbaar vanwege de gebruikte materialen en bindtechnieken. Goede berging is daarom van extra belang. De collecties vertonen vooral gebruik schade. Voor de bijzondere collecties is een conserveringsproject te adviseren. Een groot deel van de collecties van de EAL is slecht ontsloten (zowel formeel als wat betreft de onderwerpskenmerken). In het project Asian Collections is in kaart gebracht welke delen van de collectie nog moeten worden ingewerkt. Tevens zal moeten worden besloten welke systematiek gebruikt zal worden (waarschijnlijk LCC). Voor 2016 is voorzien dat er een Asian Library in de opbouw op de tweede verdieping van de UB zal worden ingericht. In deze opbouw zal een klein gedeelte van de collecties van EAL en Kern worden opgesteld. De rest van de collecties zal worden geplaatst in de gesloten magazijnen en kluizen van de UB. Dit vereist dat de ontsluiting van de collectie op orde wordt gebracht, waarvoor een afzonderlijk project wordt ingericht.
7
In het gesloten magazijn worden in beperkte mate bezoekers (onderzoekers van LIAS) toegelaten. Dit is een onwenselijke situatie. Mede met het oog op deze situatie is een plan van aanpak geschreven voor een volledige ontsluiting op item niveau van de collecties in de EAL.
3. Publicatievormen en “dragers”: de invloed van digitalisering Naast vakinhoudelijke argumenten, speelt bij collectievorming de vraag op welke drager wetenschappelijk informatie wordt aangeboden. In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat voor vrijwel alle publicatievormen geldt dat: gedurende de laatste jaren vrijwel alle informatie (ook) in digitale vorm gepubliceerd wordt; de UBL ernaar streeft om alle informatie alleen in digitale vorm aan te schaffen; de UBL ernaar streeft om de digitale informatie elders (dus niet op universitaire servers, maar “in the cloud”) duurzaam op te slaan; de eenheid van publicatie aan verandering onderhevig is (tijdschriftartikel, monografie hoofdstuk) steeds meer gemengde vormen van publicaties ontstaan: de zogenaamde verrijkte publicaties, waarbij de publicatietekst gekoppeld wordt aan datasets, audiovisueel materiaal, onderzoeksprotocollen etc. Afhankelijk van het publicatietype (monografie, tijdschrift, bibliografisch materiaal of anders) en domein zullen deze ontwikkelingen zich sneller of minder snel voltrekken. In dit hoofdstuk wordt voor een aantal belangrijke publicatievormen de actuele situatie beschreven. 3.1. Tijdschriften Digitaal vs. gedrukt Voor de meeste vakgebieden geldt dat vrijwel alle tijdschriften (ook) in digitale vorm worden aangeboden. De UBL schaft in principe alleen nog digitale tijdschriften aan, tenzij alleen een papieren versie leverbaar is, of zwaarwegende argumenten tegen alleen een digitale versie zijn aan te dragen (bijvoorbeeld citeerbaarheid van publicaties). Naast de aanschaf van abonnementen (= licenties) streeft de UBL ernaar om ‘archieven’ van tijdschriften aan te schaffen, d.w.z. databases met digitale (al of niet gedigitaliseerde) versies van oudere jaargangen. Een belangrijk aspect bij de aanschaf van digitale archieven en abonnementen is de al of niet gegarandeerde duurzame opslag en beschikbaarheid (perpetual access). Hiervoor worden door de uitgevers afspraken met derden gemaakt. In Nederland bestaan afspraken tussen uitgevers en de KB, die verantwoordelijk is voor het inrichten van een e-depot8; ook commerciële partijen zoals Portico zijn actief op dit gebied9. Tijdschriften worden voor het grootste gedeelte in pakketten aangeschaft (package deals). De aanschaf van losse titels vormt een minderheid in het totale aanbod. Tijdschriftartikelen worden steeds meer verrijkt met aanvullende gegevens zoals datasets. Het wordt steeds vaker mogelijk (of zelfs geëist door financiers van onderzoek zoals NWO of EU) dat de onderliggende datasets samen met de tekst worden gepubliceerd. Open access en tijdschriften Steeds meer uitgevers bieden naast toegang tot de tijdschriften op (betaalde) abonnementsbasis ook een “open access programma” aan (e.g. Springer Open Choice10, Elsevier11). Dit betekent dat ook niet abonnementhouders toegang hebben tot de betreffende artikelen in de tijdschriften. De auteurs of hun opdrachtgevers betalen dan een bijdrage voor publicatie van het artikel. Anders 8
http://www.kb.nl/hrd/dd/index.html http://www.portico.org/digital-preservation/ 10 http://www.springer.com/open+access/open+choice?SGWID=0-40359-0-0-0 11 http://www.elsevier.com/wps/find/intro.cws_home/open_access 9
dan sommige andere universiteiten reserveert de Universiteit Leiden hiervoor geen apart budget. Naast z.g. “hybride tijdschriften”, waarin zowel alleen onder licentie raadpleegbare als open access artikelen verschijnen, worden ook steeds meer volledig Open Access tijdschriften uitgegeven 12. Los van open access programma’s van uitgevers, stimuleert de UBL de opname van de wetenschappelijke artikelen in het Leids Repositorium. Op dit moment wordt daarin slechts 20% van het totaal aan Leidse wetenschappelijke publicaties opgenomen (excl. proefschriften). 3.2. Monografieën Digitaal vs. gedrukt Waar voorheen de monografie in vrijwel alle takken van wetenschap de publicatievorm bij uitstek was, is dat nu nog slechts op een beperkt aantal terreinen het geval. Binnen humaniora worden de onderzoeksresultaten veelal nog in de vorm van een monografie gepubliceerd, maar voor de beta en gamma vakgebieden geldt dat in veel mindere mate. Textboeken verschijnen nog wel voor alle vakgebieden in papieren vorm. Ook bij monografieën geldt dat naast de gedrukte publicatie vrijwel altijd een digitale versie te koop is. De acceptatie van e-books is echter nog niet zo ver gevorderd als de acceptatie van tijdschriften; de oorzaak hiervoor is te vinden in de functionaliteit die nog niet uitontwikkeld is en de business modellen die nog volop in beweging zijn. Voor ebooks gaat de UBL uit van de volgende gebruiksscenario’s, die medebepalend zijn voor het collectiebeleid: Gebruiksscenario Reference A-Z lezen (monografie) Textbooks
Corpora
Doelgroep (+/-) Gebruik Onderwijs/onderzoek Korte sessies Blijft lang actueel Onderzoek Lange sessies Niet perse actueel Onderwijs Intensief gebruik Korte sessies Kortdurend actueel Onderzoek Lange sessies Langdurend actueel
Aanschaf Langdurige licentie Zo breed mogelijk; pakket; PDA? Langdurige licentie of koop; bij steeds nieuwe editie: licentie
Of schoon monografieën doorgaans nog steeds “titel voor titel” worden aangeschaft is er een niet meer te keren trend om aanschafbeslissingen veel meer op collectie- of pakketniveau te nemen. Dit heeft te maken met de organisatie van het aanbod door de uitgevers of boekhandels (zie hoofdstuk 5). Een belangrijke ontwikkeling is dat steeds meer boeken gratis digitaal toegankelijk worden door grote retro digitaliseringsprogramma’s van rechtenvrije boeken zoals uitgevoerd door Google Books en HathiTrust13. Een aandachtspunt bij deze digitaliseringsprogramma’s is de gegarandeerde duurzame toegang tot de informatie. Open access en monografieën
12 13
http://www.doaj.org/ http://www.hathitrust.org/
Door deelname aan OAPEN14 participeert de Universiteit Leiden actief in het uitgeven monografieën in open acces. Ook belangrijke uitgevers waarmee de Universiteit Leiden traditioneel een sterke band heeft, nemen deel aan dit initiatief. In het Leids Repositorium worden (hoofdstukken van) boeken van Leidse wetenschappers opgenomen; evenals bij tijdschriftartikelen is de dekkingsgraad van de totale wetenschappelijke productie van de universiteit matig. Wel worden vrijwel alle Leidse proefschriften sinds 2007 opgenomen in het repositorium. 3.3. Bibliografisch materiaal Bibliografisch materiaal is bedoeld om literatuur te ontsluiten. Dat kan zowel literatuur over een bepaald onderwerp zijn, als de literatuur afkomstig uit een bepaald land, een bepaalde periode, of met een ander gemeenschappelijk kenmerk. Bibliografieën kunnen, naast catalogi, tevens gebruikt worden ter ontsluiting van het materiaal in de eigen bibliotheek. Bibliografisch materiaal is een bijzondere vorm van wat ook wel wordt aangeduid als reference materiaal of naslagwerken, Om voor de hand liggende redenen worden bibliografieën en andere soorten naslagwerken tegenwoordig vrijwel uitsluitend nog in digitale vorm aangeschaft en gepubliceerd. Met de komst van zogenaamde Discovery Tools lijken bibliografische naslagwerken in veel gevallen overbodig geworden. Discovery Tools indexeren de volledige publicatiefondsen van een groot aantal uitgevers wereldwijd. De UBL heeft in 2011 de Discovery Tool “Primo” aangeschaft. Daardoor zijn in onze catalogus, naast ons “eigen bezit” miljoenen bibliografische beschrijvingen van tijdschriftartikelen en andere publicaties te vinden, ongeacht waar ter wereld deze zich bevinden. Het spreekt voor zich dat als gevolg van deze ontwikkeling de collectievorming van bibliografisch naslagmateriaal kritisch moet worden bezien; deze evaluaties hebben niet alleen betrekking op de inhoud maar ook op de functionaliteit van de informatiesystemen. 3.4. Overige publicatievormen 3.4.1. Datasets: eigen productie Het duurzaam bewaren en toegankelijk maken van datasets wordt belangrijker. Dat komt mede doordat subsidieverstrekkende organisaties zoals NWO tegenwoordig als voorwaarde voor financiering van onderzoek stellen dat óók de geproduceerde datasets worden gepubliceerd. De UBL zet een programma op om datasets tijdens de onderzoeksfase op te slaan, te delen en te bewerken en om de geconsolideerde datasets aan het einde van het onderzoek duurzaam op te slaan bij daarvoor geëquipeerde partners zoals DANS15 en 3TU Datacenter16. 3.4.2. Audiovisuele materialen en andere informatiedragers e In de loop van de 20 eeuw zijn nieuwe type informatiedragers in de collectie opgenomen. Het gaat hierbij om fotografisch materiaal, geluid (grammofoonplaten, audiobanden), film (video, DVD). Ook microfiches en microfilms zijn een tijd lang belangrijk geweest als opslagmedium (om ruimte te besparen en met het oog op conservering). Zeldzame, kostbare en/of kwetsbare materialen die behoren tot de Bijzondere Collecties worden besproken als onderdeel van de Bijzondere Collecties, waarbij het niet zozeer gaat om de afwijkende ‘drager’ waarop de informatie zich bevindt, maar om de bijzonderheid van het materiaal als geheel, de drager in combinatie met de bijbehorende informatie. 14
http://www.oapen.org/home http://www.dans.knaw.nl/ 16 http://datacentrum.3tu.nl/ 15
Met name films, zowel ingekocht als informatiebron maar ook als (bij)product van onderzoek, worden voor verschillende disciplines steeds belangrijker. Dat geldt niet alleen voor regiostudies, film- en literatuurwetenschap, maar ook voor de natuurwetenschappen en de sociale wetenschappen. Audiovisuele materialen en foto’s stellen alle zo hun specifieke eisen op de punten aanschaf, ontsluiting, opslag, beheer, functionaliteit en gebruiksvriendelijkheid. De UBL heeft procedures opgesteld en voorzieningen ingericht voor het verwerken en raadplegen van deze materialen Eigen productie van audiovisuele materialen Binnen de Universiteit Leiden presenteren onderzoekers de resultaten van onderzoek regelmatig in audiovisuele vorm. In het kader van Open Courseware worden colleges geregistreerd en beschikbaar gesteld. De vraag om deze materiaal duurzaam op te slaan, te ontsluiten en toegankelijk te maken, neemt sterk toe. Hiervoor zal de UBL voorzieningen inrichten binnen het Leids Repositorium en tevens de mogelijkheden van opslag op een streaming server verkennen. 3.4.3. Publicaties buiten officiële uitgeverskanalen (rapporten, vakpublicaties etc.) De UBL wil middels het Repositorium de wetenschappelijke productie en de producten van onderwijs van de universiteit die niet via de reguliere uitgeverskanalen wordt aangeboden optimaal toegankelijk maken. In 2012 is een begin gemaakt met het systematisch inrichten van een Scriptierepositorium als apart onderdeel van het Repositorium. Hierin worden BA en MA scripties opgenomen. Ook oraties en andere academische lezingen worden sinds 2012 systematisch in het Repositorium opgenomen. In 2012 zal er nieuw beleid voor vulling van het Repositorium op papier worden gezet. Hierbij zal de nadruk liggen op: het beter benutten van de mogelijkheden die uitgevers bieden voor het OA publiceren (zie § 4.1 en § 4.2); meer “grijze literatuur” in het institutioneel repositorium opnemen en daardoor meer aanvullend zijn op de activiteiten van de uitgevers (bijvoorbeeld door het opnemen van working papers, rapporten, conferentiepapers); beter inspelen op verrijkte publicaties en datasets; beter inspelen op opname van AV materialen; onderzoeken of opname van open courseware tot de mogelijkheden behoort. De relatie tussen het Repositorium en de activiteiten van Leiden University Press, dat ook actief is op het gebied van Open Access publicaties, zal nader bekeken worden, zodat deze twee diensten elkaar optimaal aanvullen. Vanuit het onderzoeksregistratiesysteem (Converis) is het mogelijk om publicaties te uploaden naar het Repositorium.
4. Relatie met onderwijs en onderzoek De UBL participeert waar mogelijk in het primaire proces van de universiteit. Zij levert een groot aantal diensten ter ondersteuning van onderwijs en onderzoek, die in veel gevallen berusten op het bezit en de toegankelijkheid van de wetenschappelijke informatie als grondstof. Dit collectieplan beperkt zich tot deze grondstof zelf en ambieert niet de daarop gebaseerde dienstverlening te bespreken. De wetenschappelijke informatie, digitaal, op papier, of anderszins is in de eerste plaats bedoeld ter ondersteuning van onderwijs en onderzoek aan de Universiteit Leiden. Medewerkers en studenten van de universiteit vormen de primaire doelgroep. De mate waarin de collecties en connecties daarnaast ook gebruikt worden door andere onderzoekers of anderszins geïnteresseerden, verschilt sterk per onderdeel (zie Deel II). Sommige deelcollecties of onderdelen daarvan zijn van internationale allure en trekken bezoekers van over de hele wereld. Dit geldt bijvoorbeeld in hoge mate voor een aantal onderdelen van de bijzondere collecties. In de loop der tijden zijn er de nodige schommelingen geweest in de mate waarin actief gecollectioneerd werd. Er waren weinig specifieke, laat staan vastgestelde en vastgelegde, aanschafcriteria, de beschikbaarheid van aanschafbudgetten fluctueerde sterk, geschenken en bruiklenen werden doorgaans zonder meer geaccepteerd. Geleidelijk is daarin verandering gekomen en tegenwoordig kan een universitaire bibliotheek niet meer zonder een gericht en welomschreven beleid. Naast de diep ingrijpende veranderingen als gevolg van de digitale revolutie, liggen aan deze noodzaak vooral financiële overwegingen ten grondslag. Daarbij gaat het nadrukkelijk niet alleen om de éénmalige prijs voor de aanschaf van of het verwerven van toegangsrechten tot nieuwe informatie, maar óók om verwerving- en verwerkingskosten, en om structurele kosten voor opslag en beheer van het materiaal. Tegen deze achtergrond is het beleid de laatste jaren verschoven van vooral aanbodgericht naar een steeds meer vraaggericht beleid, waarbij de behoefte vanuit onderwijs en onderzoek bepalend zijn. De ruimte voor nieuwe collectievorming primair vanuit erfgoed- of intrinsieke collectieoverwegingen is tegenwoordig uiterst beperkt. Collectievormingsprofielen en approval plans De collectievormingsprofielen die in Deel II van dit Collectieplan worden beschreven stelt de UBL in nauw overleg met de staf van de betreffende onderzoeksgroepen op. Elke twee jaar vindt bijstelling plaats op basis van ontwikkelingen in onderwijs en onderzoek. Bij het opstarten van nieuwe onderzoekslijnen is er contact met de onderzoekers over het bijstelling van profielen of inhaalslagen die voor bepaalde collectieonderdelen gemaakt moeten worden. Voor het opstellen van de profielen gebruikt de UBL de (inter)nationale classificatiesystemen en score-systematieken om collectieonderdelen te karakteriseren en om het collectieniveau aan te duiden (zie Deel II). De collectievormingsprofielen vormen de basis voor Approval Plans (zie aanschafmethoden). Het is belangrijk om de relatie tussen wensen (collectieprofielen) en mogelijkheden (beschikbare budgetten) te bewaken. Daarom rapporteert de UBL regelmatig over de uitgaven per kostensoort per deelbudget. Gebruiksevaluaties De UBL volgt het gebruik van de collecties zo nauwkeurig mogelijk. De uitleencijfers van de gedrukte collecties in gesloten magazijn worden verzameld en gepubliceerd in het jaarverslag. Hierbij wordt getracht om met name het gebruik van recent aangeschaft materiaal in kaart te brengen. Gegevens over het gebruik van elektronisch materiaal kunnen doorgaans automatisch gegenereerd worden en zijn daardoor in het algemeen snel en gedetailleerd beschikbaar. Jaarlijks
vindt een evaluatie plaats van collectieonderdelen waarvoor verplichtingen (tijdschriften, bibliografische naslagwerken) zijn aangegaan. De UBL stelt voor het gebruik van de collecties streefwaarden vast en de mate waarin deze behaald worden is mede bepalend voor toekomstig beleid. Patron driven acquisition De UBL streeft ernaar om de invloed van O&O op de samenstelling van de collectie verder te vergroten. Dat kan onder meer door middel van Patron Driven Acquisition van e-books. Bij deze werkwijze wordt het complete (deel)fonds van een uitgever via de catalogus aangeboden. Na een aantal keren daadwerkelijk gebruikt te zijn (=gedownload) wordt het boek – na tussenkomst van de UBL – aangeschaft. Een andere optie is om meer pakketten op maat aan te schaffen. Bij de aanschaf van e-books zal steeds een evenwicht moeten worden gezocht tussen aanschaf van pakketten zonder DRM (digital rights management) en de aanschaf van individuele titels met dikwijls zeer knellende DRM bepalingen17. Verder zal er naar gestreefd worden om meer gebruik te gaan maken van mogelijkheden om toegangsrechten op maat te realiseren: bijvoorbeeld door voor textbooks gedurende een beperkte tijd – e.g. een collegeperiode – toegang te kopen voor een groot aantal gelijktijdige gebruikers, waarna na afloop van de colleges de toegang vervalt, of slechts voor een beperkt aantal gebruikers wordt voortgezet. Aanschaf van collecties voor tijdelijke samenwerkingsverbanden In de periode 2012 – 2015 wordt verwacht dat het aantal tijdelijke (inter)nationale samenwerkingsverbanden van de ULsterk zal groeien. Binnen deze samenwerkingsverbanden zal behoefte zijn aan heel specifieke en tijdelijke onderzoekscollecties. Opbouw van collecties zal op maat en in nauwe samenwerking met de onderzoekers plaatsvinden. Na afloop van het onderzoek zal moeten worden beslist over permanente opname van de informatie in de UBL collectie. Bijzondere aandachtsgebieden: toekomstige bijzondere collecties Naast de reguliere collectievorming zal op aanwijzing van onderzoeksinstituten een beperkt aantal bijzondere “Leidse” aandachtgebieden worden gedefinieerd, waarvoor een unieke en representatieve onderzoekscollectie zal worden opgebouwd. Binnen de aandachtsgebieden wordt bronnenmateriaal, data en literatuur bij elkaar gebracht voor toekomstig onderzoek. De nadruk ligt op digital born materiaal dat anders verloren zal gaan voor wetenschappelijk onderzoek.
17
Onder DRM wordt verstaan de set van voorwaarden die het gebruik van het e-book beperken; bijvoorbeeld: beperkte downloadmogelijkheden, gedurende een beperkte tijd ter inzage, beperkte printmogelijkheden, geen simultaan gebruik.
5. Omvang van de collecties: groei en bewaarbeleid In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op een aantal algemene aspecten van de groei en het bewaarbeleid van de collecties. Om de primaire processen van de universiteit adequaat te faciliteren is een voortdurende instroom van actuele wetenschappelijke informatie noodzakelijk. De groei van de collecties bestaat voornamelijk, maar niet uitsluitend, uit digitaal materiaal. Door verdergaande digitalisering van de collecties wordt samenwerking met andere universiteitsbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek (in UKB verband) en met private partijen (bijvoorbeeld OCLC18) steeds belangrijker en noodzakelijker. Door toegang tot digitale informatie via Google Scholar, Google Books en massa retro digitaliseringsprojecten wordt het relatieve aandeel van de “Leidse Collecties” in het totale aanbod van wetenschappelijke informatie steeds kleiner. Misschien ligt de uitdaging in de nabije toekomst meer in het organiseren van het vinden (discovery) en het aansluitend leveren (delivery) van of toegang verschaffen tot de informatie, dan in de daadwerkelijke verwerving via verschillende kanalen. Toch zal het ook in de toekomst nodig zijn om de groei en vooral het bewaren van de fysieke collecties in relatie met het beschikbaar komen van digitale informatie te monitoren. 5.1. Aanschaf 5.1.1. Selectiecriteria Naast de specifieke domeingerelateerde criteria, die worden behandeld in Deel II bij de desbetreffende domeincollectievormingsprofielen, worden hier een aantal algemene criteria besproken waaraan potentiële ‘aanwas’ moet voldoen om in de collecties te worden opgenomen.
Collectievormingsprofielen In de collecties wordt uitsluitend materiaal opgenomen dat past binnen de in Deel II van dit collectieplan opgenomen collectievormingsprofielen van het desbetreffende (deel)domein.
Doubletten Onder ‘dubbele exemplaren’ of ‘doubletten’ worden werken verstaan met een identiek impressum. In principe worden géén doubletten in de collectie opgenomen, waarbij “de collectie” wordt opgevat als het totale bibliotheekbezit van de Universiteit Leiden19. Op deze regel kan een uitzondering worden gemaakt wanneer het materiaal betreft dat zo intensief gebruikt wordt dat meer dan één exemplaar wenselijk is, bijvoorbeeld één in open opstelling en één of meer exemplaren in het gesloten magazijn, beschikbaar voor de uitleen. Bij materiaal dat bijzonder of uniek is, bijvoorbeeld voor onderdelen van de bijzondere collecties en materiaal van vóór 1900, kan zelden of nooit van een doublet worden gesproken.20
Meer edities van eenzelfde werk Meer edities van eenzelfde werk worden alleen opgenomen als daar een expliciete reden is, bijvoorbeeld vanwege relevante verschillen tussen de edities of om editievergelijking mogelijk te
18
http://www.oclc.org/nl/nl/worldcat/default.htm Ook permanente bruiklenen, bijvoorbeeld de collecties van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (MNL) worden in dit opzicht beschouwd als behorend tot bibliotheekcollectie van de Universiteit Leiden. 20 Doubletten kunnen eventueel gebruikt worden als werkmateriaal, geplaatst in de werkruimte van bibliotheekmedewerkers. Werkmateriaal behoort echter niet tot de collectie en dient dan ook niet in de catalogus te worden opgenomen. 19
maken. Ook hierbij wordt het bibliotheekbezit van de Universiteit Leiden beschouwd als één geheel.
Taal van publicatie Met het oog op de toegankelijkheid van het materiaal voor de doelgroep wordt in principe materiaal aangeschaft in het Nederlands of Engels. Indien publicaties in andere talen worden aangeschaft dient dat logisch voort te vloeien uit het desbetreffende onderwerp, bijvoorbeeld de bestudering van andere talen en culturen, of uit het feit dat een belangrijk werk alleen in een andere taal dan Nederlands of Engels voorhanden is. Afhankelijk van de ontwikkelingen binnen het onderwijs zullen vertalingen uit originele talen worden aangeschaft, meestal omdat de kennis van de oorspronkelijke taal bij de studenten niet meer van voldoende hoog niveau is of omdat de onderwijsprogramma’s minder specialistisch worden.
Materiaal van niet-wetenschappelijke aard Materiaal van niet-wetenschappelijke aard wordt uitsluitend opgenomen als het van belang is als bron of als object voor wetenschappelijk onderzoek (denk aan primaire bronnen bij o.a. regiostudies of onderdelen van de bijzondere collecties). 5.1.2. Inkoop Het leeuwendeel van de groei van collecties betreft aankoop van wetenschappelijke informatie: boeken, tijdschriften, digitaal en op papier. De budgetten daarvoor worden in het algemeen beschikbaar gesteld vanuit de faculteiten: daar wordt de hoogte en verdeling over de deeldomeinen vastgesteld, doorgaans in samenspraak met de bibliotheek. De absolute hoogte van het budget wordt door de betreffende faculteit vastgesteld (vaak op basis van een door de UBL uitgevoerde benchmark); de verdeling over deelbudgetten kan indien gewenst op basis van de door de UBL aangeleverde modellen plaatsvinden. Bij de UBL is een budget bestemd voor collectievorming op een aantal algemene en faculteitsoverschrijdende terreinen en voor de bijzondere collecties. Apart van deze reguliere aanschafbudgetten wordt sinds 2007 vanuit centraal een budget direct beschikbaar gesteld aan de UBL bestemd voor de participatie van de Universiteit Leiden in landelijke licenties (zie ook Deel II, Algemeen). Deze landelijke licenties worden door de UBL in consortiumverband binnen UKB21 (het samenwerkingsverband tussen de Nederlandse Universiteitsbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek) afgesloten. Door in consortiumverband licenties af te sluiten wil UKB de beschikbaarheid van digitale wetenschappelijke informatie tegen een acceptabele prijs vergroten. De UKB-werkgroep licenties opereert namens de UB’s en bepaalt prioritering, uitgangspunten en randvoorwaarden voor af te sluiten of te verlengen licenties. Het daadwerkelijk onderhandelen, afsluiten, betalen en doorberekenen en overige administratie wordt door het Licentiebureau van Surfdiensten gedaan in samenwerking met en onder voorzitterschap van vertegenwoordigers uit het UKB. Door de via landelijke licentieafspraken afgesloten package deals komt het steeds minder voor dat tijdschriften titel voor titel geselecteerd worden, Ook voor de aanschaf van monografieën wordt steeds meer op pakket- of collectieniveau ingekocht; dit geldt zowel voor e-books (pakketten) als gedrukte boeken (Approval Plans en 21
UKB is het samenwerkingsverband van de dertien Nederlandse universiteitsbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek. Naast de gewone leden zijn de Open Universiteit en de KNAW geassocieerd lid. UKB is in 1976 opgericht om de dienstverlening aan de eigen gebruikers en de wetenschappelijke informatievoorziening in Nederland te verbeteren.
collectievormingsprofielen). Aanvullend op een Approval Plans vindt dan nog titelselectie plaats bij voorkeur door middel van web ordering. Bij een Approval Plan kan een leverancier bibliografische metadata en administratieve gegevens meeleveren. Deze gegevens kunnen met tussenkomst van het GGC in de catalogus worden ingelezen. Web ordering verloopt via een zogenaamd slip plan. Bij een slip plan levert een leverancier – op basis van een collectievormingsprofiel – suggesties voor aan te schaffen materialen. De afhandeling van een slip plan kan in een systeem worden ondergebracht; dit kan via het systeem van de leverancier zijn of via OCLC Worldcat Selections22, wat als voordeel heeft dat de suggesties van verschillende leveranciers via één interface kunnen worden afgehandeld. Suggesties kunnen worden doorgeplaatst naar collega-vakreferenten en/of eindgebruikers. Bibliografische metadata en administratieve gegevens kunnen worden meegeleverd en via het GGC in de catalogus worden verwerkt. Procedures en gebruik functionaliteiten rond de aanschaf van e-books zijn nog sterk in ontwikkeling. Afhankelijk van het type gebruik zullen verschillende manieren van aanschaf en aanbod moeten worden toegepast. Het aanbod is grofweg in twee categorieën te verdelen (zie ook § 3.2): (i) Aanbod via zogenaamde aggregators; bij deze aanbieders kunnen losse titels van een groot aantal uitgevers worden besteld. Nadeel is dat deze aanbieders allerlei beperkende maatregelen treffen om hun inkomsten veilig te stellen, zoals beperkingen van het aantal pagina’s dat gedownload kan worden, voor het afdrukken of voor het aantal gelijktijdige gebruikers. Voordeel is dat geen pakketten aangeschaft hoeven te worden en dat Patron Driven Acquisition (aanschaf uitsluitend op basis van geregistreerd gebruik) tot de mogelijkheden behoort. (ii) Aanbod via de uitgevers; de meeste uitgevers bieden pakketten van e-books aan; het is soms mogelijk om pakketten “op maat” samen te stellen. Uitgevers leggen in het algemeen geen beperkingen op aan het gebruik en experimenteren ook met PDA modellen 5.1.3. Schenkingen en bruiklenen Aan de UBL zijn in het verleden veelvuldig, en worden nog steeds geregeld, schenkingen en bruiklenen aangeboden ter verrijking van de collectie. Een geschenk kan een kostbaar handschrift, een bundel brieven, of een enkel boek of tijdschrift zijn, bijvoorbeeld uit een nalatenschap, maar ook een complete collectie op een bepaald gebied of anderszins. Schenkingen zijn, net als bruiklenen, vaak een gevolg van de band die de schenker/bruikleengever heeft met de Universiteit Leiden of met de stad Leiden, of met de (deel)collectie zelf. Aan de bibliothecaris van de Universiteit Leiden is in 2007 mandaat verleend tot het aanvaarden van schenkingen. Schenkingen en bruiklenen dienen in principe volledig te voldoen aan de gebruikelijke selectiecriteria (zie hiervoor, § 6.1.1). Hoewel geen éénmalige aanschafprijs voor het materiaal betaald hoeft te worden, zijn er soms aanzienlijke kosten verbonden aan het aanvaarden van een schenking of bruikleen: éénmalige verwerkingskosten voor eventuele selectie en ontsluiting en permanente kosten voor opslag en beheer. Het komt regelmatig voor dat potentiële schenkers teleurgesteld moeten worden, omdat de kosten-batenanalyse ten nadelen van het aanvaarden daarvan uitvalt.23 Naast de ook voor aankoop geldende selectiecriteria zijn bij schenkingen en bruiklenen nog een aantal andere aspecten van belang:
22
http://www.oclc.org/nl/nl/worldcat/default.htm Wanneer een schenking op grond van de gemaakte kosten-batenanalyse niet aanvaard wordt, moet gepaste aandacht besteed worden aan het motiveren van dat besluit tegenover de potentiële schenker. De schenker wordt waar mogelijk begeleid bij het vinden van een geschikte bibliotheek/instelling voor zijn/haar schenking. 23
Welke eisen worden door de gever gesteld aan het aanvaarden van de schenking (bijvoorbeeld: moet de schenking als geheel aanvaard worden of mag naar eigen inzicht gedeselecteerd worden, moet de schenking herkenbaar blijven in de catalogus, fysiek per band, als geheel geplaatst in de magazijnen, et cetera)? In welke staat verkeert het materiaal: zijn er extra reinigings-, restauratie e.d. kosten te verwachten? Welke ontsluitingsinspanning is noodzakelijk: betreft het ‘normaal’ catalogiseerbaar materieel, of is bijzondere inzet vereist (bijv. vanwege bijzonder schrift, taal etc.)?
Wanneer het gaat om een schenking van een min of meer omvangrijke collectie of een zeer kostbaar stuk worden de gegevens over de collectie en de rond de schenking gemaakte afspraken contractueel vastgelegd. Omdat bij een bruikleen het eigendom niet wordt overgedragen, wordt het bruikleen altijd vastgelegd in een door beide partijen getekende overeenkomst. Daarbij moeten in elk geval afspraken gemaakt worden over de termijn (liefst zo lang mogelijk, stilzwijgend verlengd en na verloop van tijd automatisch omgezet in een schenking), het toegestane gebruik (aangeboden bruiklenen die niet gebruikt mogen worden, komen niet voor aanvaarding in aanmerking) en over de verzekering (bruiklenen worden niet afzonderlijk verzekerd). Voor het opnemen van schenkingen uit risicovolle gebieden en / of omgevingen is een quarantaine procedure opgesteld.
5.1.4. Ruilverkeer In het verleden werden veel tijdschriften als ruilabonnement ontvangen. Onderhoud van dit ruilverkeer kostte onevenredig veel tijd. Het ruilverkeer is in de afgelopen jaren vrijwel afgebouwd. De meeste ruilabonnement zijn gesaneerd of worden via de reguliere kanalen aangeschaft. 5.1.5. Gratis beschikbare informatie; discovery tools en link resolvers Met de komst van Discovery Tools zoals Primo is, naast de informatie die ingekocht wordt door de UBL, een grote hoeveelheid gratis digitale informatie beschikbaar gekomen die binnen de collectieprofielen van de UL past. Door simpele activering in de centrale index van de Discovery tool wordt de informatie in de catalogus zichtbaar en toegankelijk. Dit geldt ook voor activering van de “gratis bronnen” in SFX de link resolver die de UBL gebruikt. In principe wordt de gratis e-informatie ruimhartig ter beschikking gesteld; de informatie wordt alleen op overkoepelend niveau en niet op titel niveau beoordeeld. 5.2. Verwerkingskosten Zowel bij aanwas als bij deselectie is sprake van verwerkingskosten. Voor een gemiddeld papieren boek gaat het daarbij om de volgende werkzaamheden: Bij verwerving
Selectie op grond van een profiel en/of per titel Bestelling bij leverancier Ontvangst, controle en financiële afhandeling bestelde werken Ontsluiting: catalogisering, beperkte (onderwerps)ontsluiting Toekennen plaatsingscode Afwerking van de band: aanbrengen beveiliging, barcode, signatuuretiketten etc. Plaatsen in open opstelling of magazijn
Bij afstoot
‘Selectie’ voor afvoer24 Fysieke verwijdering25 Aanpassing van de catalogus en eventuele andere systemen26
Verwerking van een e-book Selectie op grond van een profiel en/of per titel Bestelling bij leverancier Ontsluiting: scriptmatige catalogisering met meegeleverde (onderwerps)ontsluiting; activering in Discovery tool Over het algemeen zal de verwerking van een e-book minder verwerkingstijd kosten dan de verwerkingstijd van een papieren boek. Voor papieren tijdschriften liggen de verwerkingskosten anders: het gaat hierbij in geval van een (nieuw) abonnement, naast éénmalige kosten, ook om terugkerende kosten voor het beheer van de afzonderlijke afleveringen. Bij deselectie van tijdschriften zijn de kosten relatief aanzienlijk lager dan bij boeken, omdat het verwerken van één tijdschrifttitel in één keer meer ‘meters’ oplevert. Voor digitale tijdschriften wordt ook op titel niveau ontsloten in de catalogus veelal door middel van activering van de titel in de index van de Discovery tool. Ook moet het tijdschrift worden geactiveerd in link resolver. Verder is er een gedetailleerd licentiebeheer noodzakelijk. De administratieve last van het beheer van digitale tijdschriften is lager dan van gedrukte tijdschriften.
24
Deselectie van boeken en tijdschriften uit een open opstelling maakt het mogelijk deselectie “staande voor de kast” aan te pakken en daaruit bijvoorbeeld minder gangbare werken, waar een goed alternatief voor beschikbaar is, te verwijderen. Deselectie vanuit gesloten magazijnen kan moeilijk ter plaatse gebeuren, door band voor band in handen te nemen, maar moet gebaseerd worden op voorselecties uit de catalogus, bijvoorbeeld de publicaties uit een bepaalde periode op een bepaald vak- of onderwerpsgebied, in bepaalde talen. De zo voor deselectie in aanmerking komende werken staan verspreid over de magazijnen en moeten bijeen gezocht worden. Vervolgens moet exemplaar voor exemplaar bekeken en beoordeeld worden of deselectie mogelijk is. Daarbij is het noodzakelijk tenminste de eigen Leidse en/of de landelijke catalogus te raadplegen om inzicht te krijgen in de eventuele beschikbaarheid van de publicatie elders. Een schatting van de kosten voor selectie op titelniveau ten behoeve van deselectie is moeilijk te maken, omdat ook het bekijken van titels die uiteindelijk niet gedeselecteerd zullen worden moet worden meegerekend. Met de nodige slagen om de arm kan uitgegaan worden van 10 minuten per te deselecteren band/titel. Een voorzichtige schatting, gebaseerd op 30 titels/banden per meter, 6 titels per uur en een uurtarief van € 40 kost het selecteren op titelniveau voor deselectie van 1 meter boeken € 200. 25 Afvoer van een aaneengesloten blok materiaal is goedkoper dan wanneer band voor band publicaties van her en der verspreid over de magazijnen moeten worden bijeen gezocht. Overigens is de ruimte die op deze wijze door deselectie in de magazijnen ontstaat, verspreid en levert dus geen direct bruikbare lege ‘vakken’ op. 26 Wanneer een werk gedeselecteerd wordt, moet het catalogusrecord worden aangepast. Daarbij is er verschil tussen het verwijderen van een dubbel exemplaar, waarbij het catalogusrecord moet blijven bestaan en alleen één van de exemplaarblokken moet worden verwijderd, en het verwijderen van een titel die daarna niet meer in Leiden aanwezig zal zijn: het gehele catalogusrecord moet dan verwijderd. In beide gevallen moet bovendien de landelijke catalogus (GGC) aangepast worden. Zelfs wanneer hierbij gewerkt wordt met zo efficiënt mogelijke macro’s e.d. kost dit naar schatting 5 minuten per titel. Uitgaande van 30 titels/banden per meter, 12 titels per uur en een uurtarief van € 40 kost het aanpassen van de catalogus voor de deselectie van 1 meter boeken € 100.
5.3. Bewaarbeleid 5.3.1. Bewaarbibliotheek Hoewel in Nederland het bibliotheekwezen, anders dan het archiefwezen, niet wettelijk geregeld is, wordt aan wetenschappelijke bibliotheken van oudsher een ‘bewaarfunctie’ toegedeeld. De bewaarfunctie van bibliotheken is in het digitale tijdperk niet alleen van belang met het oog op papieren informatie, maar tenminste evenzeer waar het om digitale informatie gaat. UKB-bibliotheken zijn van mening dat het in de tegenwoordige digitale maatschappij niet meer als een functie van elke afzonderlijke bibliotheek gezien kan worden om alle informatie die van elders wordt betrokken, zelf blijvend te bewaren, zeker niet wanneer dat ertoe leidt dat alleen al binnen Nederland een veelvoud van bepaalde, weinig of niet meer gebruikte werken bewaard wordt. In UKB-verband zijn afspraken gemaakt over het spreiden van de bewaarfunctie voor tijdschriften. Deze spreiding is gebaseerd op HOOP gebieden waar de verschillende Universiteiten zich verantwoordelijk voor hebben gesteld. Voor het bewaren van boeken zijn geen zwaartepunten per onderwerp aangegeven. Afgesproken is dat een bibliotheek een exemplaar van een monografie bewaart als er nog maar twee exemplaren in een van de Nederlandse Universiteitsbibliotheken aanwezig zijn. In het digitale tijdperk krijgt de bewaarfunctie van bibliotheken er bovendien een nieuwe dimensie bij, namelijk de bewaarfunctie van digitale informatie. De verantwoordelijkheid voor het bewaren van digitale informatie wordt gewoonlijk gelegd bij de producent daarvan, in veel gevallen de uitgever. In het verlengde daarvan ligt het voor de hand dat de bibliotheek in elk geval alle wetenschappelijke informatie bewaart die door de instelling zelf geproduceerd wordt en die in het instellingsrepositorium wordt opgeslagen, tenzij deze informatie elders duurzaam wordt opgeslagen. Voor wat betreft het duurzaam bewaren en toegankelijk houden van digitale informatie is het e-Depot van de Koninklijke Bibliotheek van belang of de garantie die commerciële partners zoals het aan JSTOR gelieerde Portico (www.portico.org/) 5.3.2. Deselectie Gezien de noodzaak van een adequate wetenschappelijke informatievoorziening is groei (óók) van fysieke collecties een gegeven, dat leidt tot een toenemende ruimtebehoefte. Hoewel een wetenschappelijke bibliotheek in principe een ‘bewaarbibliotheek’ is (zie ook hierboven § 6.3.1), dient voortdurend kritisch bekeken te worden in hoeverre deselectie in bepaalde gevallen een juiste keuze is om de groei te beheersen. In een aantal gevallen verliest wetenschappelijke informatie in de loop der tijd haar waarde voor het actuele wetenschappelijke bedrijf. Om hoeveel tijd het daarbij gaat (de ‘houdbaarheid’ van de actuele wetenschappelijke waarde) en hoe relevant het waardeverlies is, verschilt zeer sterk per discipline en per materiaaltype. Naast het actuele wetenschappelijke belang vertegenwoordigt de informatie ook vaak andere waarden die het behoud ervan noodzakelijk maken, zoals de blijvende controleerbaarheid van wetenschappelijke uitspraken, het mogelijk maken van hergebruik van gegevens, het dienen als bron voor wetenschapsgeschiedenis en overwegingen van behoud van erfgoed. Geregeld blijkt, tot in de landelijke pers aan toe, hoe gevoelig het onderwerp van mogelijk verloren gaan van, al of niet vermeend, belangrijk erfgoed ligt. Daarmee is het, alleen al om ernstige imagoschade voor de instelling te voorkomen, van belang uiterst zorgvuldig om te gaan met het onderwerp ‘deselectie’. Van belang hierbij is om in het oog te houden hoe de functie van de informatie in de loop van de tijd kan evolueren. Naast het onderscheid naar ‘dragers’ en materiaalsoorten, en dwars door deze indeling heen, kan het wetenschappelijke informatiemateriaal ingedeeld worden al naar gelang het
soort gebruik dat ervan wordt gemaakt of het doel waarvoor de bibliotheek het aanschaft. Wat betreft het soort gebruik kan het gaan om te bestuderen (tekstuele) bron of primaire literatuur, als secundaire literatuur, of als naslagwerk. Deze indeling is mede relevant wanneer gekeken wordt naar de mogelijkheden van deselectie Bronnen Bepaalde onderdelen van de collecties, met name de oudere en in elk geval de Bijzondere Collecties, zijn nú vooral van belang als bron (of primaire literatuur), terwijl zij ten tijde van publicatie soms juist typisch als secundaire literatuur of zelfs als naslagwerk beschouwd werden. Of, en zo ja wanneer en in welk verband bronnenmateriaal bestudeerd zal worden is onmogelijk precies te voorspellen. Afstoot van uniek bronnenmateriaal is daarom buitengewoon hachelijk. Secundaire literatuur Secundaire literatuur verliest in veel gevallen geleidelijk aan actualiteit. De lengte van deze periode verschilt zeer sterk per wetenschapsgebied: waar bepaalde medische werken al na 2 jaar achterhaalde informatie bevatten, kan een historisch werk 40 jaar na verschijnen nog hèt standaardwerk zijn. Hoewel het gebruik van secundaire literatuur afneemt naarmate de actualiteit van het desbetreffende onderzoek vermindert, is moeilijk te voorspellen in hoeverre daarvoor opnieuw belangstelling zal ontstaan, mogelijk vanuit een totaal nieuw onderzoeksperspectief, of meer vanuit wetenschapshistorisch oogpunt. In dat laatste geval is de ‘rol’ van het werk van secundaire literatuur veranderd in een mogelijk hoogst actuele (primaire) bron voor onderzoek. Reference materiaal Wanneer van Reference materiaal een digitale uitgave beschikbaar is, verdient deze de voorkeur boven een papieren versie. Over wat gerekend moet worden tot de reference collectie bestaat niet altijd eenduidigheid. Met het begrip naslagwerken wordt vaak ongeveer hetzelfde aangeduid: werken die men gewoonlijk niet van de eerste tot de laatste bladzijde gaat zitten lezen, maar waarin met iets opzoekt voor studie of onderzoek. Wanneer binnen de Universiteit Leiden, naast een duurzaam toegankelijke digitale versie, reeds één papieren exemplaar aanwezig is, kunnen tweede en meerdere exemplaren worden afgestoten.
Digitalisering en deselectie Steeds grotere delen van gedrukte materialen worden gedigitaliseerd. Wanneer bepaalde categorieën gedrukt materiaal integraal digitaal beschikbaar zouden komen, zou dat het bewaren van tenminste een deel van de gedrukte exemplaren overbodig maken. Voor tijdschriften wordt dat inmiddels toegepast. Een toenemend aantal tijdschriften is door de uitgevers volledig digitaal beschikbaar gemaakt door middel van retrodigitalisering, terwijl duurzame toegang tot deze digitale bestanden verzekerd is, bijvoorbeeld door opname in het edepot van de KB of via licentieafspraken met uitgevers. In UKB-verband zijn afspraken gemaakt over welke bibliotheek verantwoordelijk is voor het bewaren van één (de laatste) set papieren tijdschriften op een bepaald terrein. Leiden is daarbij verantwoordelijk voor het bewaren van alle tijdschriften op het terrein van “talen en culturen”. De verdeling van de vakgebieden over de verschillende universiteiten is als volgt: Bibliotheek Wageningen Utrecht Delft Maastricht i.o.m. Cambin Rotterdam
Vakgebied (HOOP-disciplines) Landbouw Natuur Techniek Gezondheid Economie
Nederlandse basisclassificatie 43, 48 31, 39, 42 30, 33, 35, 38, 50-58 44, 46 83, 85
Tilburg Universiteit van A’dam Groningen Leiden VU & Nijmegen
Rechten Gedrag & Maatschappij Taal & Cultuur
86 05, 06, 73-74, 76-77, 79, 88-89 70-71, 80-81 10, 15, 17, 18, 20, 21, 24 08, 11
In de magazijnen van de UBL bevinden zich reeksen van tijdschriftjaargangen, die op grond van deze afspraken voor deselectie in aanmerking zouden komen. Het deselecteren van gedrukte tijdschriften die duurzaam digitaal beschikbaar zijn, lijkt een werkbare optie. Uiteraard zijn daar kosten mee gemoeid, maar zowel de kosten voor selectie (selectie op titelniveau is niet nodig), als die voor het aanpassen van de catalogus zijn relatief gering (zie ook hiervoor § 6.3.2). Voor de komende beleidsperiode (tot 2015) zal deselectie van de gedrukte tijdschriften die niet binnen de bewaardomeinen van de UBL vallen gecombineerd met de retro-aanschaf van de digitale archieven van deze tijdschriften worden opgepakt. Ook ten aanzien van boeken zijn afspraken gemaakt over het deselecteren van materiaal. Discussiepunt is in hoeverre deze digitale beschikbaarheid het bewaren van papieren exemplaren overbodig maakt, zeker wanneer voorzien is in duurzame toegang door deponering van de digitale versie in het e-depot van de KB. Naar analogie van de afspraken die daarover in UKBverband27 gemaakt zijn betreffende tijdschriften zijn er ook afspraken over boeken gemaakt: van elk gedrukt boek worden in de gezamenlijke collecties van de universiteitsbibliotheken en de KB tenminste twee exemplaren bewaard. Is dit het geval dan kan – mits ook voldaan wordt aan de Leidse restricties, die vooral te maken hebben met de opbouw van onze bijzondere collecties – het boek worden gedeselecteerd. Bij monografieën is dus geen sprake van een onderwerpsgericht bewaarbeleid. 5.3.3. Speciale relatie met de Koninklijke Bibliotheek (KB) De KB is sinds 1974 houder van het – in Nederland vrijwillige – depot van Nederlandse gedrukte publicaties. Dat betekent dat van elk in Nederland gepubliceerd werk tenminste één kopie door de KB blijvend wordt bewaard. Deze zekerheid speelt een belangrijke rol in het maken van afwegingen over deselectie van Nederlandse publicaties. De KB is tevens beheerder van het e-depot voor de duurzame opslag van elektronisch materiaal. Digitale publicaties kunnen in het e-depot worden opgeslagen opdat zij over vele jaren nog steeds beschikbaar zijn. De KB heeft contracten met een reeks belangrijke internationale uitgevers, waarin is vastgelegd dat de digitale versies van door hen uitgegeven tijdschriften in het e-depot worden opgenomen en daarmee duurzaam toegankelijk zijn. Bij verschillende projecten, bijvoorbeeld het DARE-project waarin grote hoeveelheden proefschriften en andere wetenschappelijke publicaties worden gedigitaliseerd, verzorgt de KB het aspect van de lange termijn-toegankelijkheid van dit materiaal. Net als het papieren depot, speelt het e-depot een belangrijke rol bij deselectie-afwegingen. Met name waar het gaat om de bijzondere collecties zijn de relaties met de KB en de bibliotheken van de andere klassieke universiteiten (Amsterdam, Groningen, Utrecht) het meest intensief. Zo is de KB coördinator van een project gericht op de digitalisering van de bijzondere collecties, dat mede op initiatief van de UB’s van Leiden en Amsterdam tot stand is gekomen. In 2012 heeft de KB met commerciële partners (Google en Proquest) contracten afgesloten voor het digitaliseren In juli 2010 heeft de KB een overeenkomst gesloten met Google om de komende jaren minstens 160.000 rechtenvrije boeken uit de collectie van de KB te scannen en vrij toegankelijk te maken via Google Books, de websites van de KB en – te zijner tijd – via Europeana. De collectie omvat
historische, juridische en maatschappelijke Nederlandse publicaties uit de 18e en 19e eeuw die van groot nut zijn voor onderzoekers, zowel binnen het Nederlandse taalgebied als in de rest van de wereld. De boeken worden gratis ter beschikking gesteld. Met Proquest is een overeenkomst gesloten om de gehele rechtenvrije collectie te digitaliseren; Proquest maakt het materiaal gratis toegankelijke voor het aanleverende land.
Deel II 6. 6.1.
Algemene wetenschappelijke collecties Algemene collecties
Zowel op de UB als op de meeste andere locaties zijn werken aanwezig die als ‘algemeen’ kunnen worden gekenschetst, zoals woordenboeken en encyclopedieën, maar van één “collectie algemeen” in fysieke zin is geen sprake. Dit is wel het geval waar het gaat om digitale collecties, waarvoor licenties worden afgesloten die voor alle faculteiten van belang zijn.
6.1.1. Big deals: licenties in consortiumverband Door in consortiumverband licenties af te sluiten wil UKB de beschikbaarheid van digitale wetenschappelijke informatie tegen een acceptabele prijs vergroten. Door goede afspraken met uitgevers te maken, zowel commercieel als juridisch, wordt gestreefd naar een zo breed mogelijke toegang tot wetenschappelijke informatie tegen zo gunstig mogelijke voorwaarden. Belangrijke wensen bij het afsluiten van de licenties hebben betrekking op: Duurzame opslag van de informatie Perpetual access tot de informatie (ook wanneer het abonnement eenzijdig door de UBL wordt beëindigd Remote access voor geautoriseerde gebruikers (studenten en medewerkers van UL) Toegang voor walk in users (geregistreerde bezoekers van de bibliotheken van de UL) Gebruik van informatie in onderwijsmateriaal (readers) en DLO van de UL Open courseware en MOOCS Data- en tekst mining Interbibliothecair leenverkeer voor niet commercieel gebruik De Universiteit Leiden behartigt haar belangen inzake licenties voor elektronische informatiematerialen op landelijk niveau via de UKB-werkgroep Licenties. Deze werkgroep opereert namens de UBen en bepaalt prioritering, uitgangspunten en randvoorwaarden voor af te sluiten of te verlengen licenties. Het daadwerkelijk onderhandelen, afsluiten, betalen en doorberekenen en overige administratie wordt door het Licentiebureau van Surfdiensten gedaan.
34
6.2.
Geesteswetenschappen
De Universiteitsbibliotheek fungeert als de faculteitsbibliotheek voor de Faculteit der Geesteswetenschappen en voor de Faculteit Archeologie. Voorafgaand aan de profielen van de afzonderlijke Geesteswetenschappelijke domeinen, wordt hier ingegaan op een aantal aspecten die voor alle geesteswetenschappelijke collecties in de Universiteitsbibliotheek gelijk zijn; deze onderwerpen komen in de afzonderlijke domeinprofielen alleen aan de orde voor zover het om domeinspecifieke zaken gaat. Het profiel voor Archeologie wordt ook bij de afzonderlijke domeinprofielen behandeld. De collecties van een beperkt aantal GW domeinen bevinden zich niet in de Universiteitsbibliotheek, maar op aparte, decentrale locaties. Dit betreft de domeinen Kunstgeschiedenis, Chinees, Japans en Koreanistiek en Indologie. Fysieke staat Voor bijzonderheden over de fysieke staat van de papieren collecties op de UB zie Deel I § 3.2.1. Gebruik De algemene wetenschappelijke collectie is, voor zover het om gedrukt materiaal gaat, uitleenbaar, met uitzondering van het materiaal in open opstelling en niet-gebonden jaargangen van tijdschriften. Het gebruik van de geesteswetenschappelijke en archeologie collecties van de UB is in het algemeen intensief. De domein-overschrijdende collectie gebonden tijdschriften in het open magazijn (op de verdieping -1) wordt redelijk intensief gebruikt. Het materiaal uit de gesloten magazijn wordt intensief aangevraagd, te leen en/of ter inzage, met name waar het monografieën betreft. Cijfers over aantallen uitleningen van papieren materiaal zijn helaas nauwelijks beschikbaar. Elektronische tijdschriften en andere digitale bestanden worden in een snel toenemende intensiteit gebruikt, bij uitstek wanneer ze via de digitale bibliotheek ook op afstand beschikbaar zijn. Collectievormingsprofiel Selectiecriteria In de collectievormingsprofielen van de domeinen die onder beheer van de UB vallen wordt gebruik gemaakt van een indeling van de verschillende collectieonderdelen naar NBC-code, zo nodig aangevuld met een verfijning daarbinnen per geografische eenheid en/of periode, waaraan een niveau wordt toegekend op een schaal van 1 tot 10.28 In tabelvorm wordt vervolgens per onderdeel aangegeven hoe het niveau van de huidige collectie wordt ingeschat en tevens wat bekeken vanuit onderwijs en onderzoek het gewenste niveau moet zijn. De betekenis van de verschillende niveau wordt hieronder toegelicht: Toelichting Publicatievorm: De beoordeling betreft zowel de gedrukte en elektronische publicaties in eigen bezit, als het door de instelling gekochte recht op toegang tot niet vrij toegankelijke digitale informatie elders Publicatietaal: de eigen taal en in ieder geval de gangbare talen van wetenschappelijke communicatie voor het vak 28
Bron: Verfijnd model voor beoordeling van universitaire collecties (online beschikbaar: http://igiturarchive.library.uu.nl/DARLIN/2005-0606-200346/PetersIP012001.pdf).
35
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
gebied (hoe hoger het niveau, hoe meer titels in andere talen) Excellente collectie boeken, volledigheid wordt nagestreefd. De collectie geldt (inter)nationaal als van hoog niveau. Tijdschriften: Volledigheid wordt nagestreefd. Alle belangrijke gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken, standaardwerken Alle relevante bronnenverzamelingen Zeer ruime selectie van gespecialiseerde monografieën/dissertaties Werken van belangrijke auteurs en een uitgebreide keuze uit het werk van minder belangrijke auteurs Congresverslagen/feestbundels Algemene tijdschriften + alle toonaangevende vakspecifieke tijdschriften + zeer uitgebreide verzameling gespecialiseerde tijdschriften Alle belangrijke gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken, standaardwerken Ruime hoeveelheid relevant bronnenmateriaal Representatieve collectie van gespecialiseerde monografieën/dissertaties Werken van belangrijke auteurs en een keuze uit het werk van minder belangrijke auteurs Congresverslagen/feestbundels Algemene tijdschriften + alle toonaangevende vakspecifieke tijdschriften + representatieve verzameling gespecialiseerde tijdschriften Brede selectie gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken, standaardwerken Representatieve selectie bronnen Substantiële collectie wetenschappelijke basismonografieën en inleidende werken Werken van belangrijke auteurs, selecties uit de werken van minder belangrijke auteurs Algemene tijdschriften + veel toonaangevende vakspecifieke tijdschriften + beperkte verzameling gespecialiseerde tijdschriften Representatieve selectie gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken, standaardwerken; Ruime selectie bronnen Redelijk scala aan basismonografieën en inleidende werken Werken van belangrijke auteurs, selecties uit de werken van minder belangrijke auteurs Uitgebreide collectie algemene tijdschriften + redelijk aantal vakspecifieke toonaangevende tijdschriften + enkele gespecialiseerde tijdschriften Selectie gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken Selectie bronnen Beperkt scala basismonografieën en inleidende werken Werken van belangrijke auteurs, beperkte selectie uit de werken van minder belangrijke auteurs Uitgebreide collectie algemene tijdschriften + enkele toonaangevende vakspecifieke tijdschriften Naslagwerken en handboeken voor oriënterende doeleinden Enkele bronnen Belangrijkste basismonografieën en inleidende werken Werken van belangrijke auteurs, beperkte selectie uit de werken van minder belangrijke auteurs Aantal representatieve algemene tijdschriften + enkele toonaangevende vakspecifieke tijdschriften Representatieve selectie woordenboeken, algemene encyclopedieën, adresboeken, inleidingen, historische overzichtswerken Beperkt aantal basismonografieën Aantal representatieve algemene tijdschriften Beperkt aantal woordenboeken, algemene encyclopedieën, adresboeken, inleidingen, historische overzichtswerken Beperkt aantal basismonografieën Beperkt aantal representatieve algemene tijdschriften Aantal algemene inleidende handboeken Enkele basistijdschriften en/of toegepaste tijdschriften (vakbladen)
Wanneer dit tot differentiatie in het profiel leidt wordt bij de domeinen afzonderlijk aangegeven in hoeverre andere selectiecriteria relevant zijn, zoals: de taal van de publicatie de herkomst wat betreft land en/of type uitgever de materiaalsoort (monografieën, hand- of studieboeken, naslagwerken, tijdschriften etc.) 36
de ‘drager’: elektronisch of papier het ‘intellectuele niveau’
Beschikbare middelen In overleg met de Faculteiten wordt een onderbouwing gegeven van de absolute hoogte van het collectiebudget. Bij de vaststelling van de hoogte van het collectiebudget wordt rekening gehouden met de prijsstijgingen van monografieën, tijdschriften en naslagwerken. Uitgangspunt is dat de collecties op de eerste plaats onderzoekscollecties zijn. De verdeling van de budgetten over de deelcollecties vindt plaats op basis van een transparant model waarbij aantallen bachelorsstudenten, aantallen masterstudenten, aantallen PHD’s en aantallen onderzoekers de variabelen vormen. Voor de Faculteit der Geesteswetenschappen is dit model gedetailleerd uitgewerkt. In het model voor FDR wordt rekening gehouden met de uniciteit van de discipline. De aantallen worden geaccumuleerd over een tijdvenster van een aantal jaren (bijvoorbeeld 3 jaar) zodat de effecten van eenmalige pieken of dalen in studentenaantallen afgezwakt worden. 6.2.1.
Geesteswetenschappen algemeen
Collectieprofiel De collectie Geesteswetenschappen Algemeen is gericht op vakgebied overschrijdende disciplines, van belang voor de gehele Faculteit Geesteswetenschappen. Voor zover het papieren materialen betreft staat de collectie voornamelijk in open opstelling in de studiezalen en in het open en wordt in het algemeen niet uitgeleend. Voor zover het om digitaal materiaal gaat is de collectie voor een belangrijk deel toegankelijk via de Catalogus (Find databases). Collectievormingsprofiel Aankoopmethodiek De collectie wordt aangeschaft via de reguliere uitgevers en boekhandels. Selectiecriteria De collectie GW Algemeen bevat betreft onderwerpen die voor meer dan twee doelgroepen relevant zijn. Er wordt voornamelijk gecollectioneerd op bibliografieën, encyclopedieën en referentiewerken. Ook multidisciplinaire tijdschriftenfondsen worden gefinancierd uit het collectiebudget GW Algemeen. Beschikbare middelen Regulier budget in 2013
€ 80.000
Deselectie Veel van het materiaal binnen deze collectie is reeds of komt binnenkort elektronisch beschikbaar. Van een groot deel van deze collectie kan of zal in de nabije toekomst de gedrukte versie gedeselecteerd kunnen worden. Een andere mogelijkheid voor deselectie is nog de mogelijke overlap tussen de verschillende bibliografieën.
37
6.2.2.
Collectievormingsprofiel Geschiedenis
Actuele relatie met Onderwijs & Onderzoek De collectie is gericht op het ondersteunen van onderzoek en onderwijs binnen het Instituut voor Geschiedenis (IvG) van de Universiteit Leiden. Ze omvat de geschiedenis van alle werelddelen/landen vanaf de Middeleeuwen tot heden, historiografie, filosofie, theorie en methoden/technieken van de geschiedwetenschap, deeldisciplines en hulpwetenschappen. Bijzondere aandacht gaat uit naar de volgende terreinen:
Geschiedenis van Nederland en België Geschiedenis van Europa Geschiedenis van de VS De koloniale geschiedenis van landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika
Niet tot dit domein behoren:
Archeologie & Prehistorie Oude Geschiedenis Boekgeschiedenis Parlementaire en rechtsgeschiedenis Universiteitsgeschiedenis Archiefwetenschap Kunstgeschiedenis Wetenschapsgeschiedenis (o.a. geneeskunde en techniek)
Raakvlakken met andere domeincollecties UL Door het interdisciplinaire karakter van onderzoek en onderwijs bij de opleiding geschiedenis, zijn de volgende andere collecties relevant voor de opleiding:
Sociale Wetenschappen/Rechten (EU, internationale betrekkingen, migratie) Godsdienstwetenschappen (Kerkgeschiedenis en Reformatie) Kunstgeschiedenis Klassieke talen en culturen Regiostudies (Talen en Culturen van Latijns Amerika,Talen en Culturen van Azië [KERN, Sinologie/Japanologie], Midden-Oosten, Oost-Europa en Ruslandkunde) Bijzondere Collecties (Renaissance/humanisme, hulpwetenschappen)
Relaties tot externe bibliotheken/collecties Met de volgende instellingen bestaat een bijzondere relatie: -
Afrika Studiecentrum (m.b.t. de geschiedenis van Afrika) KITLV (m.b.t. de geschiedenis van Z-O Azië, Azië algemeen, Oceanië, Caribisch gebied, slavernij, Nederlandse koloniale geschiedenis & zeegeschiedenis, Atlantisch gebied) NINO (m.b.t. oude geschiedenis van het Midden-Oosten) 38
Onderzoek Binnen het Instituut voor Geschiedenis valt het onderzoek uiteen in vijf (Engelstalige) specialisaties 1. 2. 3. 4. 5.
The Unification of the Mediterranean World29 Collective Identities and Transnational Networks in Medieval and Early Modern Europe30 Political Culture and National Identities31 European Expansion and Globalisation32 Migration and Global Interdependence33
Onderwijs Aanschaf heeft plaats omwille van de volgende secties, hoofdrichtingen en specialisaties:
Oude Geschiedenis (OG) Middeleeuwse Geschiedenis (MG) Economische Geschiedenis (EG) Sociale Geschiedenis (SG) Vaderlandse Geschiedenis (VG) Algemene Geschiedenis (AGN/AGC)
BA Geschiedenis MA/RMA Geschiedenis: -
Specialisatie: American History Specialisatie: Zeegeschiedenis (VGZ) Specialisatie: Minderheden- en Migratiegeschiedenis (SGM) Specialisatie: Ancient History Specialisatie: Archival Studies Specialisatie: Europaeum programme European History and Civilisation: LeidenOxford-Paris Programme
29
Deze specialisatie wordt bediend door de collectie Klassieke Talen & Oudheid Voorname onderzoeksprojecten hierbij zijn: Eurasian empires. Integration processes and identity formations. A comparative program; Tales of the Revolt: Memory, oblivion and identity in the Low Countries, 1566-1700; Twilight zone: Party strife, factionalism and feuding in the late medieval Northern Low Countries; Nations and Communities. A Comparative Perspective in Atlantic Europe, 1650-1830 31 Voorname onderzoeksprojecten hierbij zijn: Democratization and political terrorism. The formation and destruction of the two-party system in the Red River Valley of Louisiana, 1865-1868; The Promise of Organization. Political Associations, 1820-1890, Debate and Practice; Organizing the Masses: The Contested Nature of Early Irish, British and American Pressure Groups, 1820-1840; “The Binnenhof”: A Contested Court. History, Housing and Politics in The Hague, 1813-2013;Enemies of the State. The making of the National Security State, 1945-2001; Political legitimacy: institutions and identities 32 Voorname onderzoeksprojecten hierbij zijn: Challenging Monopolies, Building Global Empires in the Early Modern Period; Dutch connections: The circulation of people, goods and ideas in the Atlantic world, 1680-1795 33 Voorname onderzoeksprojecten hierbij zijn: Crime and gender 1600-1900: a comparative perspective; Global Migration History 30
39
-
Specialisatie: European Expansion and Globalisation Specialisatie: Medieval and Early Modern European History Specialisatie: Migration and Global Interdependence Specialisatie: Political Culture and National Identities
Aankoop en -methodiek De boeken en online publicaties worden besteld via de reguliere boekhandel of leverancier. De bestelling van boeken in het Nederlands en Engels loopt via Approval Plans. Dit houdt in dat in overleg met de leverancier boeken worden geleverd die voldoen aan een collectievormingsprofiel dat is gebaseerd op de selectiecriteria (zie onder). Er wordt bij de selectie gebruik gemaakt van informatie van uitgevers door middel van attenderingsprofielen en catalogi. Ook recensies (digitaal en in vaktijdschriften) en aanschafsuggesties van de wetenschappelijke staf vervullen een rol bij de attendering op interessante publicaties. Selectiecriteria Er wordt getracht om zoveel mogelijk aanschafwensen vanuit onderzoek & onderwijs te honoreren. Het zwaartepunt ligt op de vroegmoderne periode en de koloniale geschiedenis/ Ten opzichte van het CvP van 2010 is aanwas van de collectie gewenst op de volgende terreinen, perioden en regio’s: Stadsgeschiedenis Global History Centraal-Europa Reformatie Duits/Frans Nieuwe thema’s als herinneringscultuur, emoties & publieke opinie Impact globalisatie Duitsland voor 1870 Ottomaanse Rijk Militaire geschiedenis
NBC
Vakgebied
15.70, 74.94 migratie in NL & Europa 15.50, migratie internationaal 15.59, 15.70, 15.90, 74.94
Periode
20-21e eeuw; alle periodes relevant 20-21e eeuw, alle periodes relevant
Onderwerpen
integratie & sociale cohesie vestigings- en veranderingspr ocessen; integratie en sociale cohesie, globalisering.
Niveau collectie vorming 2012 7
niveau collectie vorming 2010 7
6
6
40
15.70
stadsgeschiedenis NL, Europa
15.70, 15.90
stadsgeschiedenis internationaal
15.70, 15.90
etniciteit, racisme
vroegmodern- heden politieke & economische geschiedenis; burgerschap vs. overheidsinstel lingen, criminaliteit, rechtspraak, wetgeving, vergelijkende aanpak 16e eeuw-201X politieke & economische geschiedenis; internationale netwerken e 20-21 eeuw; alle periodes relevant
8
6
(omwille van NWOprojecten Eurasian Empires & Crime and Gender) 5
5
5
6
15.59, joden, zigeuners 15.70, 15.90
vroegmodern-201X
4
6
15.70, 15.90
gender en familievraagstukken
20-21e eeuw; alle periodes relevant
5
5
15.70, 89.72
Europese Unie
20-21e eeuw
6
6
15.70
middeleeuwen
vroege ME (476-800)
4 (basiscoll ectie)
6
15.70
middeleeuwen
centrale ME (8001100)
heerschappij en natievorming
6
6
15.70, 15.75 middeleeuwen
late ME (1100-1453)
8
8
15.70
Reformatie
vroegmodern
nadruk op Bourgondische periode (13001500), kruistochten Reformatie en Contrareforma tie; religie en samenleving
8
6
15.70
Republiek
vroegmodern
Nederlandse Opstand en godsdienstoorl
8
8
wordingsgeschi edenis en integratie
41
ogen 15.70
Zuid-Europa
vroegmodern
15.70
Frankrijk
15.70 15.70
7
7
vroegmodern
5
5
Groot-Brittannië
vroegmodern
6
6
Noord-Europa
vroegmodern
4
4
15.70, 15.75 Renaissance en Humanisme
vroegmodern
4
4
15.70, 15.75 sociaal-culturele vraagstukken
vroegmodern
8
6
15.70, 15.75 staatsvorming
vroegmodern
5
5
15.70, Europese Expansie 15.75, 15.85
nieuwe tijd 1500201X
Nederland (VOC, WIC)
6
6
15.75
nieuwe tijd 1500201X
rol van de Nederlanders, missie en zending
6
6
Europese Expansie
Spanje (in relatie tot de Nederlandse geschiedenis), Portugal (algemene werken Italië (Contrareform atie, pauselijke politiek
internationale politiek, diplomatie, oorlogsvoering (nadruk op 16e-17e eeuw)
Nadruk op thema’s als publieke opinie, communicatie, herinneringscu ltuur, vriendschap, wereld van ‘emoties’
42
15.75
Europese Expansie
nieuwe tijd 1500200X
In relatie tot Zijderoute, Mongoolse Rijk, Osmaanse Rijk
5
6
15.80, 15.85
Europese Expansie
nieuwe tijd 1500200X
rol van de Nederlanders
6
6
15.50, 15.55, 15.65, 15.75
Europese Expansie
nieuwe tijd 1500200X
zeegeschiedeni s, slavernij, slavenhandel
6
6
15.70
Europese Expansie
nieuwe tijd 1500200X
overige koloniale machten vergelijkend perspectief
6
6
7
7
dekolonisatie
6
6
15.50, 15.10 Global History
nieuwe tijd 1500200X
15.50, 15.59, 15.75, 15.90
Europese Expansie
nieuwe tijd 1500200X
15.70, 15.75, 15.80, 15.85, 15.90
Europese Expansie
nieuwe tijd 1500200X
4
4
15.70
Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
6
6
15.70
Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
6
6
15.70
Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
7
6
15.70
Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
meer focus op periode voor 1870 nadruk op politieke revolutie
6
6
15.70
Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
nadruk op Spaanse burgeroorlog,
6
6
43
fascisme en terrorisme, regionalisme 15.70
Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
politieke ontwikkelinge n, staatsvorming
6
4+2
15.70
Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
oost- en zuidoost Europa noordoost Europa
4
4+2
15.70
Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
Noord-Europa
3
3
15.75
Geschiedenis van Azië
nieuwste tijd 1800200X
Ottomaanse Rijk, nadruk op Istanbul
5
4
15.75
Geschiedenis van Azië
nieuwste tijd 1800200X
Indonesië: staatsvorming, dekolonisatie, globalisering; Vietnam (in relatie tot VS), onderlinge betrekkingen afzonderlijke landen
4
4
15.75
Geschiedenis van Azië
nieuwste tijd 1800200X
nadruk op expansiegeschi edenis
5
4
15.80
Geschiedenis van Afrika
nieuwste tijd 1800200X
3
3
15.85
Geschiedenis van de VS
nieuwste tijd 1800200X
6
6
15.90
Geschiedenis van Australië & Oceanië
nieuwste tijd 1800200X
2
3
7
6
15.70, 15.20 Geschiedenis van Europa & deeldisciplines
nieuwste tijd 1800200X
militaire geschiedenis
44
15.70, 15.59, 15.50
Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
15.70, 15.79 Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
15.70, 15.79 Geschiedenis van Europa
nieuwste tijd 1800200X
internationale betrekkingen, nadruk op Atlantische samenwerking nationalisme en staatsvorming
6
6
6
6
internationaal vergelijkende studies, onderlinge beïnvloeding t.a.v. politiek & cultuur
7
7
Beschikbare middelen Het budget wordt ieder jaar vastgesteld volgens een vaste verdeelsleutel, afhankelijk van het aantal fte’s. De bedragen van de afgelopen jaren waren als volgt: 2010: € 61.323,2011: € 66.866,2012: € 72.740,2013: € 68.534,Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Er is voor geschiedenis incidenteel sprake van schenkingen. Het gaat niet om grote aantallen. Schenkingen moeten aan dezelfde criteria voldoen als welke voor aankoop gelden. Deselectie Het afgelopen jaar is kritisch gekeken naar het papieren archief van de historische tijdschriften in het Open Magazijn. In veel gevallen is inmiddels een digitale toegang (via abonnementen en/of open access) verkregen, op basis waarvan besloten is om veel oude jaargangen in het Gesloten Magazijn onder te brengen. Ook zijn een aantal abonnementen op papieren tijdschriften omgezet in een online variant. Tevens is kritisch gekeken naar het huidige aanbod op de studiezaal Geschiedenis. Met het oog op de verbouwing van de UB (en het nieuwe concept van de studiezalen) zijn veel verouderde naslagwerken en gedateerde werken vervangen door recent aangeschaft materiaal. Selectiecriteria en collectievormingniveaus Naast een goede basiscollectie op het terrein van de verschillende tijdvakken en regio’s wordt het verdere niveau van collectionering34 bepaalt door de zwaartepunten binnen het lopende onderzoek en onderwijs. De exacte afbakening per periode/onderwerp valt terug te vinden in het onderstaande collectievormingsprofiel. 34
Els Peters: ‘Verfijnd model voor beoordeling van universitaire collectie’. In: Informatie Professional, 2001 (5) 1: http://igitur-archive.library.uu.nl/DARLIN/2005-0606-200346/PetersIP012001.pdf
45
Taal Het grootste deel bestaat uit Engels- en Nederlandstalige wetenschappelijke literatuur; daarnaast wordt er aangeschaft in Duits, Frans en zeer selectief in het Spaans. Informatiedrager Bij tijdschriften en naslagwerken gaat de voorkeur voor aanschaf uit naar digitaal materiaal. Voor handboeken die voor colleges voorgeschreven worden, wordt onderzocht of e-books een goed alternatief zijn. Monografieën worden in principe in gedrukte vorm aangeschaft.
46
6.2.3.
Collectievormingsprofiel Kunst
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek De opleiding Kunstgeschiedenis is binnen de Faculteit Geesteswetenschappen ingebed in het Instituut voor Culturele Disciplines. Zij participeert in het onderzoeksprogramma Culture and Transformation. Daaraan is een aantal NWO-programma’s verbonden. Daarbuiten zijn vrije èn helemaal aparte programma’s van NWO onder leiding van de hoogleraren Prof. C.A. van Eck, Prof. C.J.M. Zijlmans (lid KNAW), prof. R. Zwijnenberg, o.m.: NWO Cultures of Collecting (Anatomical Collections as Public History; Collecting pathological anatomy; Collections of perfection) NOW-Vidi: The quest for the legitimacy of architecture in Europe, 1750-1850 NWO-Internationalisering: From Idol to Museum Piece: Alternative Histories of Sculpture 1660-1815 NWO Science4Arts fotografie en conservering Aankoop en -methodiek Het merendeel van de titels voor Kunst (budget 763), Bijzondere Collecties Fotografie (budget I-01) en Bijzondere Collecties Prenten en Tekeningen (budget I-02) komt binnen via het approval plan dat loopt bij Boekhandel Erasmus. Deze boekhandel is flexibel en reageert steeds adequaat op speciale verzoeken, aanvullingen, correcties op het approval plan. Daarnaast wordt aanvullend aangeschaft op verzoek van onderzoekers en studenten en geselecteerd via uitgeverscatalogi, recensies in tijdschriften en regelmatige inspectie van goede boekhandels. Selectiecriteria Aanwas van de collectie is expliciet gewenst op de speerpunten van onderwijs en onderzoek. Uiteraard wisselen die met de tijd, met specialismen van hoogleraren, met hernieuwde definitie van onderwijsdoelen etc. Wanneer nieuwe hoogleraren met nieuwe thema’s komen wordt ernaar gestreefd de collectie snel op de gewenste punten met belangrijke `keyworks’ uit te breiden. De bedoeling is de collectie steeds in relatie met de vragen van onderwijs en onderzoek zo sterk mogelijk te maken. Maar ook de vanouds bestaande kernen worden ‘onderhouden’, evenals een basiscollectie kunstgeschiedenis op `graduate’ niveau. Allereerst wordt verzameld op de traditionele genres van de kunstgeschiedenis: Schilder- en beeldhouwkunst Architectuur Kunstnijverheid En voor de afdeling Beeld van de Bijzondere Collecties, op de gebieden: Fotografie Tekenkunst Prentkunst Verder vooral, gezien de belangstelling bij de medewerkers van de Opleiding Kunstgeschiedenis zoals deze zich vertaalt in onderwijs en onderzoek: wereldkunst, breed opgevat; filosofie van de kunst; kunst en wetenschap; kunsttheorie; geschiedenis van het verzamelwezen; erfgoed; kunst in relatie tot de maatschappij; in verband met wereldkunst ook: moderne kunst uit booming werelddelen, vooral China en Afrika, etc., etc. Voor film/video/foto is in het Instituut voor Culturele Disciplines veel belangstelling in verband met de masterstudie Film and Fotographic Studies, waarin wordt samengewerkt tussen literatuurwetenschap en kunstgeschiedenis, interdisciplinair en intermediaal. Door de 47
vakreferent literatuurwetenschap is hier veel, met name bronnenmateriaal, voor aangeschaft. (De invalshoek voor het onderdeel fotografie is anders dan die van de reguliere aanschaf voor de Bijzondere Collecties, afdeling Prentenkabinet.) Het meeste aangekochte is nieuw. Ouder dan 21ste-eeuws materiaal wordt nauwelijks gekocht. Talen: vooral Nederlands en Engels; weinig nog Duits, Frans, Italiaans; bijna geen Spaans. Ouder materiaal Latijn, nauwelijks. Titels zijn hoofdzakelijk van wetenschappelijke uitgevers. Materiaalsoorten: studieboeken, bronnen, monografieën, naslagwerken, etc., de laatste bij voorkeur als elektronische publicatie. ‘Intellectueel niveau’ van de publicaties: wetenschappelijk, graduate. NBC
Onderwerpen
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012:
niveau collectie vorming 2010
(tenzij anders vermeld identiek aan 2010)
20.00 20.01 20.02 20.03 20.04 20.05
Kunstwetenschappen: algemeen Geschiedenis van de kunstwetenschappen Filosofie en theorie van de kunstwetenschappen Methoden en technieken van de kunstwetenschappen Onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties Kunst in relatie tot andere gebieden van cultuur: algemeen
wisselwerking met niet westerse kunst Kunst en wetenschap 20.06 20.07 20.08 20.09
Kunst en lett. Filosofie van de kunst Kunstkritiek, kunstbeschouwing Psychologie van de kunst Kunst in relatie tot andere gebieden van cultuur: overige
4
4
7
7
8
5
5
5
accent op Nederland
5
5
Vgl. cvp literatuurwetenschap 17.90 onder intermedialiteit: literatuur en nieuwe media
6
6
NB wereldkunst
8
6
NB onderzoeksgebied Zwijnenberg
8
6
6 4 6
6 4 6
4 3
4 3
48
20.10 20.11 20.12 20.13 20.14 20.15 20.16 20.19 20.20 20.21 20.30 20.33 20.40
20.41 20.42 20.43 20.44 20.45 20.48 20.49 20.50 20.51 20.52 20.54 20.59
20.63 20.65 20.70 20.89 20.99 21.00
Kunst en maatschappij: algemeen Verzamelwezen Museumwezen Tentoonstellingen Commerciële aspecten van kunst Conserveren, restaureren, vervalsen Kunstbevordering Kunst en maatschappij: overage Iconografie Iconografische thema’s Geschiedenis van de kunst: algemeen Volkskunst Kunst van niet-Europese landen, bevolkingsgroepen, beschavingsgebieden: algemeen Azië Chinese kunst Japanse kunst Zuid-Azië, ZuidoostAzië, Achter-Indië Nabije Oosten, Voor-Azië Joodse kunst Hindoeïstische kunst Islamitische kunst Boeddhistische kunst Afrika Amerika Kunst van niet-Europese landen, bevolkingsgroepen, beschavingsgebieden: algemeen Laatantieke kunst, vroegchristelijke kunst Byzantijnse kunst Kunst van Europa Geschiedenis van de kunst: overige Kunstwetenschappen: overage Schilderkunst: algemeen
alleen moderne Chin. kunstenaars zie verder cvp Sinologie zie cvp Japans en Koreaans vgl. cvp regiostudies
5
5
6 6 7 4
6 6 7 4
5
5
4 4
4 4
6 6 5
6 6 5
2 0
2 0
2 2
2 2
2
2
2
2
2
2
2
2
10
10
0
0
2 5 5
2 5 5
2
2
5
5
vgl. cvp regiostudies vgl. cvp regiostudies vgl. cvp regiostudies vgl. cvp regiostudies alleen moderne Afrikaanse kunstenaars voor Latijns Amerika, vgl cvp TCLA theorie wereldkunst
49
21.01 21.02 21.10 21.11 21.12 21.19
21.20 21.21 21.22 21.29
21.30 21.31 21.32 21.37 21.39 21.40 21.41 21.42 21.49 21.50 21.51 21.52 21.59 21.60
accent op landen v. Europa ca 1000-heden Technieken en materialen Geschiedenis van de schilderkunst Miniatuurschilderkunst vgl. Bijzondere collecties Muurschilderkunst Glasraamkunst vnl. Nederland Schilderkunst: overige NB: het gedeelte 21.20 t/m 21.49 wordt gecollectioneerd vanuit budget kunst (763) èn uit speciale budgetten voor de handbibliotheek beeld t.b.v. de afdelingen Fotografie (I-01) en Tekeningen en Prenten (I02) Tekenkunst: algemeen Technieken en materialen Geschiedenis van de tekenkunst Tekenkunst: overige accent op bestandscatalogi en kunstenaars die in de collectie vertegenwoordigd zijn; m.n. Nederland Grafische kunst: algemeen Technieken en materialen Geschiedenis van de idem als opm. bij 21.29 grafische kunst Toegepaste grafische kunst Grafische kunst: overige Fotografische kunst: algemeen Technieken, materialen en apparatuur Geschiedenis van de fotografische kunst Fotografische kunst: overige Beeldhouwkunst: algemeen Technieken en materialen Geschiedenis van de beeldhouwkunst Beeldhouwkunst: overage Bouwkunst: algemeen
5 8
5 8
0
0
4 3 8
4 3 8
5 4 8
5 4 8
8
8
8
5
4 8
4 8
3
3
3 5
3 5
5
5
9
9
7
7
4
4
3 5
3 5
5 5
5 5 50
21.62 21.70 21.71 21.72 21.73 21.74 21.75 21.79 21.80 21.81 21.82 21.83 21.84 21.85 21.86 21.87 21.88 21.90 21.91 21.92 21.94 21.97 21.99 2400-
Geschiedenis van de bouwkunst Religieuze bouwkunst Utilitaire bouwkunst Woningbouw Stedenbouw Landschapskunst Monumentenzorg Bouwkunst: overige Decoratieve kunst: algemeen Geschiedenis van de decoratieve kunst Industriële vormgeving Geschiedenis van het ornament Binnenhuiskunst Kleding, mode Textielkunst Houtkunst Keramiek Glaskunst Metaalbewerking Edelsmeedkunst Mozaïeken Decoratieve kunst: overige Overige kunstvormen Theaterwetenschap, filmen televisiewetenschap, muziekwetenschap
bijv. kerkschatten voornamelijk belangrijke algemene handboeken en naslagwerken voor de studiezaal
7
7
5 5 5 5 5 6 4 5
5 5 5 5 5 6 4 5
8
8
8
8 5
6 4 4 4 4 4 4 4 4 4
6 4 4 4 4 4 4 4 4 4
4 2
4 2
24.99 24.01 24.02 24.11 24.15 24.16 24.20 24.21 24.30
24.31
Theaterwetenschap algemeen Theorie en esthetiek van theater en toneel Geschiedenis van het toneel Danskunst: algemeen Geschiedenis van de danskunst Muziektheater: algemeen Geschiedenis van het muziektheater Film- en televisiewetenschap algemeen Theorie en esthetiek van
2 2 2 2 2 2 2 2 zie voor filmwetenschap het cvp van literatuurwetenschap onder 17.90 intermedialiteit*
8
8 51
24.32 24.35 24.36 24.40 24.50 24.60 24.75 24.80
de filmkunst Geschiedenis van de filmkunst Videofilm Televisie als kunstvorm Muziekwetenschap: algemeen Historische muziekwetenschap: algemeen Muziekvormen, muziekgenres: algemeen Muziektheorie: algemeen Muziekinstrumenten en hun muziek: algemeen
8 8 8 2 2 2 2 2
Beschikbare middelen Het reguliere aanschafbudget in 2012 bedraagt voor Kunst: € 41.621 Bijzondere Collecties Fotografie: € 4000 Bijzondere Collecties Prenten en Tekeningen: € 4000 Voor het onderdeel film/video/foto is extra budget beschikbaar geweest (zie boven): gedurende twee jaar € 8000. Dit extra budget was ondergebracht bij literatuurwetenschap. Voor de historie: in 2011 waren deze budgetten hetzelfde. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Voor de collectie Kunstgeschiedenis komen veel schenkingen binnen. Van welwillende mecenassen, èn van instellingen waarvoor de Bijzondere Collecties diensten hebben verleend; bijvoorbeeld bruiklenen aan tentoonstellingen of het leveren van foto’s van objecten uit de collecties, in dit geval vooral die van het Prentenkabinet. Voor het aannemen van schenkingen gelden dezelfde criteria als voor de aanschaf van boeken. Ook wordt bij een schenking altijd afgesproken dat evt. dubbelen weggegeven mogen worden aan zusterinstellingen of studenten. Voorbeelden in 2011 en 2012: Groot legaat (via testament) van Mevrouw Marianne Kruger Prof. dr C.W. Fock boeken van project Tapijten Museum De Lakenhal tijdschriften (ter aanvulling van zoekgeraakte exemplaren) Schenking uit nalatenschap J.A. de Later, boeken over Monet, door V. en E. de Later Bruiklenen worden niet aanvaard. Deselectie Bij de voorbereiding van de verhuizing in zomer 2009 tengevolge van de opheffing van de Bibliotheek Kunstgeschiedenis en Geschiedenis, van de Doelensteeg naar de Witte Singel, is op grote schaal gedeselecteerd en de Studiezaal Kunst is drastisch gesaneerd in winter 2009-2010. De grote bibliografieën die (gedeeltelijk ook retrospectief) elektronisch beschikbaar zijn, zijn afgesloten, net zo tijdschriften die beschikbaar zijn geworden in de vorm van e-journals. Zodra een tijdschrift als e-journal lopend beschikbaar is via een abonnement, wordt de papieren versie opgezegd. Het is wel zo dat veel tijdschriften zowel op papier als elektronisch verschijnen, waarbij de elektronische variant dan niet up to date is maar alleen als archief; in die gevallen houden we beide.
52
6.2.4.
Collectievormingsprofiel Sinologie
Actuele relatie met O&O De collectie sinologie ondersteunt het onderwijs van de volgende studieprogramma’s:
BA Chinastudies BA Asian Language and Culture BA Wereldgodsdiensten Boeddhisme BA Geschiedenis BA Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie BA International Studies Den Haag BA Archeologie: neolithisering in Oost Azie
Research MA Asian Studies MA Chinastudies MA Asian Studies: History, Arts and Culture of Asia / Politics, Society and Economy of Asia / East Asia Studies MA Religious studies MA History of the European Expansion and Globalisation MA Cultural Anthropology and Development Sociology Encompass program (BA en MA geschiedenis) voor Aziatische studenten Tevens ondersteunt de collectie sinologie het onderzoek van de volgende opleidingen en onderzoeksinstituten:
Opleiding Chinastudies LIAS MEARC IIAS Faculteit Sociale Wetenschappen LUCL Instituut Geschiedenis
De omvangrijke collectie Sinologie van de East Asian Library ondersteunt in eerste plaats de staf en studenten van de opleiding Chinastudies. De collectie van materialen over China in het Chinees en in westerse talen, beroemd in de wereld en uniek in Nederland, ondersteunt tevens staf en studenten van andere disciplines die betrekking hebben op ‘Azië studies’ in brede zin, op de gebieden geschiedenis, filosofie en religie, taal en literatuur, kunst, sociologie, recht, maatschappij, economie en politiek. Aankoop en -methodiek Westerse wetenschappelijke publicaties over China worden via bekende uitgevers en leveranciers zoals Blackwell, Dawson en Brill aangeschaft en via een slip plan bij Harrassowitz. Audiovisueel materiaal (DVDs) wordt via het internet besteld of via de staf aangeschaft. De Chinese publicaties voor de collectie worden via enkele vaste leveranciers aangekocht, CIBTC in Peking en LEXIS in Taiwan. Deze leveranciers sturen meerder keren per week thematische lijsten van publicaties per email, bij CIBTC kunnen deze lijsten ook via een internetportal worden geraadpleegd. Incidenteel worden er boeken via andere kanalen in China aangeschaft.
53
Selectiecriteria Gezien de grootte van het land en diens invloedssfeer en het aantal publicaties dat in ieder jaar in China en daarbuiten verschijnt, is het ondoenlijk om volledig te willen aanschaffen op alle aandachtsgebieden zoals taal- en letterkunde, geschiedenis, filosofie en religies, rechten, sociale wetenschappen, antropologie, kunst en cultuur. De huidige collectie is met 300.000 werken al zeer omvangrijk en omvat een grote rijkdom aan onderzoeksmateriaal. Bij aanschaf wordt zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de thema’s en onderzoeksgebieden van het huidige onderwijs en onderzoek (zie 1a). Aanschafsuggesties van stafleden en studenten (ingebracht via website of email) worden bijna altijd gehonoreerd, dit kan gaan om modern materiaal maar ook om oudere werken. Bij Westerse wetenschappelijke publicaties is er een sterke voorkeur voor publicaties in het Engels, specialistische studies worden incidenteel ook in het Frans of Duits verworven. Bij aanschaf wordt gekeken naar publicaties van goede academische uitgevers zoals Brill, Routledge, Oxford, Harvard en Cambridge. Naslagwerken worden in het Engels en het Chinees aangeschaft, bij schenkingen accepteren wij ook Japanse wetenschappelijke werken over China. De collectie kunstboeken is groeiende en wordt tevens aangevuld met steun van de Hulsewé-Wazniewski Stichting. Bij Chineestalig materiaal wordt er gebruikgemaakt van internetportals met thematisch geordende publicatielijsten, die ook onder stafleden worden verspreid. Bij Chinees bronmateriaal als naslagwerken, referentiemateriaal, tijdschriften en grote corpora is er een sterke voorkeur voor digitaal, maar dergelijke bestanden zijn in de aanschaf de laatste jaren bijzonder prijzig geworden. Aanschaf wordt ook gedaan in consortiumverband met andere Europese sinologische bibliotheken (EASL). Audiovisueel materiaal (speelfilms en documentaires) wordt aangeschaft uit een apart bestemmingsfonds ter ondersteuning van colleges op het gebied van de Chinese cinema, en in bredere zin voor colleges over het huidige China. Aanschaf geschiedt op de onderwerpen van onderstaande tabel: HY code
Vakgebied
SINOL. 01, 02, 05 SINOL. 01
Algemeen en bibliografisch
SINOL. 02
algemene werken
SINOL. 05 SINOL. 90009999 SINOL. 90009499
biografieën, memoires
bibliografieën
Onderwerpen
Niveau collectie vorming 2012
reeds veel aangekocht jaarboeken, journalistiek, festschrifte, naslagwerken China in het algemeen, Chinese vs westerse cultuur algemeen en op persoon
Algemeen en bibliografisch congshu, encyclopedieën, boekdrukkunst
Opmerkingen
specifieke bronnenpublicaties
5
5 7 reeds veel aangekocht
4
Apabi reference works database
3
54
SINOL. 95009999
bibliografieën, difangzhi (lokale geschiedenissen)
SINOL. 100-999
Chinese classics
SINOL. Filosofie en religie 12 & 13 SINOL.12 Chinese filosofie SINOL.13 religie
fulltext aanbod duur en vaak ouderwets Siku Quanshu database, Gujin tushu jicheng database Confucianisme, Chinese klassieken, Taoisme Boeddhisme, Zen, populaire religie, missie
3
2
7 7
SINOL. 10001999
Filosofie en religie
18002000 10001400 17001800 16001700 SINOL. 03 & 04 SINOL. 03 SINOL. 04 SINOL. 04
Boeddhisme
inclusief Zen
6,7
Chinese filosofie en filosofen
Confucianisme, Taoisme, scholen voorouders, cultussen, Mazu etc
6,7
SINOL. 20003999 SINOL. 22002300
Historische wetenschappen en geografie
SINOL. 30003200 SINOL. 24002500
geografie and lokale geschiedenis
SINOL. 25003000
Chinese geschiedenis
religie algemeen
kritisch blijven bij overweldigend aanbod
6,7
6,7
moraal, familie, principes xiao Historische wetenschappen en geografie geschiedenis
6
geografie
7
7
reizen en beschrijvingen
ethnologie, ethnografie
reeds veel 19e20e eeuws aanwezig
6 6
Incl. minderheden, Japan, Korea, biografieën
Apabi minorities database aangeschaft
4
4
geschiedenis van Azie, diplomatieke betrekkingen
in afstemming met Japanologie/ Koreanistiek alle perioden
5
5
55
SINOL. 32003300
local gazetteers, difangzhi lokale geschiedenissen)
indien beschikbaar fulltext overwegen blijft belangrijk
4
SINOL. 20002200 SINOL. 11 SINOL. 11
archeologie en oudheid
SINOL. 06 SINOL. 09 SINOL. 10 SINOL. 08 SINOL. 14 SINOL. 40004999 SINOL. 46004900
politiek en bestuur
7
internationale betrekkingen, wereldpolitiek economie, industrie, handel
7
recht en wetgeving
7
onderwijs en opvoeding
7
SINOL. 43004400 SINOL. 41004300 SINOL. 45004600 SINOL. 44004500 SINOL. 78007900 SINOL. 49005000 SINOL. 40004100 SINOL. 15 & 16 SINOL. 15
economie, economische geschiedenis
7
Sociale wetenschappen sociale wetenschappen
antropologie, gewoonten en gebruiken, vrouwen
7
7
Sociale wetenschappen politiek, politieke partijen, recht
600 CAJ journals, Chinalawinfo database 800 CAJ journals
5
5
sociologie, gebruiken, vrouwen, familie
5
(internationale) handel
3
landbouw, arbeid, industrie
bronmateriaal
antropologie, psychologie
goed veldwerk
landbouw ook in 8000
6 6
onderwijs
800 CAJ journals
3
statistieken China, Azië etc.
hoe langer hoe meer online
6
Taal en literatuur taal en linguïstiek
in overleg ook met Taalkunde
6
56
SINOL. 16
literatuur, theaterkunst
inclusief Taiwan, Hongkong en overzeese Chinezen
SINOL. 50005999 SINOL. 57005700 SINOL. 52005300 SINOL. 55505700 SINOL. 53005550 SINOL. 50005100 SINOL. 51005200 SINOL. 58006000 SINOL. 17 & 18 SINOL. 17 SINOL. 18
Taal en literatuur
5
Theater, populair toneel
5
SINOL. 60006999 SINOL. 61006300 SINOL. 60006100 SINOL. 68006900 SINOL. 64006700 SINOL. 67006800 SINOL. 6500-
Kunst en recreatie
literatuur, literatuurkritiek
7
250 CAJ journals
5
ci en poëzie
5
verzamelingen (door de eeuwen heen)
4
linguïstiek, philologie, vertaalstudies
5
fonologie, grammatica, woordenboeken
5
minderheidstalen
reeds veel aangekocht
3
Kunst en recreatie kunst en archeologie
inclusief tuinen, schilderkunst, calligrafie
muziek, sport, spel
7 muziek bij Stichting CHIME
schilderkunst en calligrafie kunst in het algemeen
5
5 inclusief fotografie
fotografie is belangrijk
6
kunst en spel, theater
4
beeldhouwkunst, toegepaste kunst
2
muziek
3
architectuur, tuinen
5
57
6600 SINOL. 64006500 SINOL. 19 SINOL. 70007999 SINOL. 71007200 SINOL. 20, 21, 07 SINOL. 20. SINOL. 21. SINOL. 07 SINOL. 21. SINOL. 80008999 SINOL. 80008300 SINOL. 83008900 SINOL. 89009000 SINOL. 79008000
sport, qigong, vechtsporten Natuurwetenschappen
5 astronomie, uitvindingen, wiskunde
3
Natuurwetenschappen astronomie, kalender
2 historisch
4
Landbouw en techniek landbouw
3
techniek
2
leger, luchtmacht, zeemacht
historisch
geneeskunst
studies
Landbouw en techniek
6,7 6 aanschaf na aanbeveling
landbouw, veeteelt, zijdeteelt techniek, industrie, engineering
2 handwerk
2
leger, luchtmacht, zeemacht
1
geneeskunst
2
Beschikbare middelen De collectie Sinologie had in 2012 uit het jaarlijkse reguliere aanschafbudget van de Universiteit Leiden in € 66.597. Andere middelen kwamen uit de Hulsewé-Wazniewski Stichting die regelmatig ondersteuning biedt bij de aanschaf van publicaties over Chinese kunst en fotografie. Er is in 2010 uit de Algemene Beleidsruimte van de Faculteit Geesteswetenschappen eenmalig een beroep gedaan, resulterend in een elektronisch databestand over Chinese minderheden (Apabi). Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Met enige regelmaat worden er grotere dan wel kleinere collecties boeken over China aan de East Asian Library ter schenking aangeboden, hetzij door particulieren, hetzij door andere bibliotheken die deselectie uitvoeren. Ook zijn er met andere bibliotheken en instituten, zoals de Academia Sinica (Taiwan) ruillijsten van tijdschriften en monografieën. De vakreferent beslist wat hiervan in de collectie wordt opgenomen op basis van belang van onderwijs en onderzoek. Dubbele werken worden in principe niet opgenomen, tenzij het iets bijzonders
58
betreft als handtekening auteur, boeken komend uit collectie van bekend sinoloog etc. Deselectie In de toeloop naar een geïntegreerde ‘Asian Library’ van de UBL kunnen dubbele tijdschriften en monografieën worden gedeselecteerd. Ook intern in de East Asian Library komen nog doublures voor. In verband met de door de UKB voor Nederland opgestelde bewaarfunctiecriteria kunnen vele Chinese werken niet gedeselecteerd worden. Chinese tijdschriften die reeds in elektronische vorm aanwezig zijn, kunnen in dozen worden bewaard. Dubbele Chinese tijdschriften worden gedeselecteerd. 6.2.5.
Collectievormingsprofiel Duitse taal en cultuur
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) De collectie Duitse taal en cultuur richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers van de opleiding Duitse taal en cultuur en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Geesteswetenschappen. Onderwijs De Opleiding Duits verzorgt een BA-opleiding en participeert in de Masteropleiding (éénjarige ‘doorstroom’-MA) die in het kader van het sectorplan Levendige Letteren in samenwerking met de Opleidingen Duits aan de UvA, de UU en de VU wordt georganiseerd. Tevens leveren de docenten regelmatig bijdragen aan de curricula van andere Leidse MA- en MPhil-opleidingen, zoals Literature en Linguistics. De stafleden participeren in de landelijke Vereniging van Germanisten aan Nederlandse Universiteiten, waarin o.a. op onderwijsgebied een aantal zaken tussen de verschillende Nederlandse universiteiten worden gecoördineerd. In het BA wordt aandacht besteed aan alle deeldisciplines: taalkunde, letterkunde en cultuurwetenschap. De taal- en letterkunde worden daarbij niet alleen apart, maar juist ook in samenhang aangeboden, als deel van een bredere cultuurwetenschap (met name in de propedeuse). Aan het begin van het BA-traject ligt de nadruk op het tegenwoordige Duitsland (en in beperkte mate op andere Duitstalige landen) in cultureel, politiek en algemeen maatschappelijk opzicht. In het tweede en derde jaar wordt er naar oudere periodes van de Duitse cultuur tot aan de middeleeuwen gekeken In de Masteropleiding kunnen door de samenwerking met de zusteropleidingen meer specialistische vakken worden aangeboden. Het collegeaanbod per instelling wordt jaarlijks in onderling overleg bepaald en is mede afhankelijk van de aanwezige expertise. Overlap wordt vermeden en er wordt gezorgd dat de verschillende (literatuur)periodes regelmatig terugkomen (aldus Sectorplan). De Leidse opleiding levert een bijdrage aan alle deeldisciplines (taal-, literatuur- en cultuurwetenschap) van de sector-MA. Onderzoek De stafleden van de opleiding Duitse taal en cultuur maken voor hun onderzoekstaak deel uit van de onderzoeksinstituten van de Faculteit der Letteren, te weten het Leids Universitair Instituut voor Culturele Disciplines en LUCL (Leiden University Centre for Linguistics). Tevens participeren ze in de landelijke onderzoekscholen OSL (OnderzoekSchool Literatuurwetenschap) en LOT (Landelijke Onderzoekschool Taalwetenschap). Elders in de Faculteit der Letteren zijn bij Nederlands, Engels, Literatuurwetenschap en Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap onderzoekers werkzaam op onderwerpen die raken aan de Duitse taal en cultuur. Zij steunen voor hun onderzoek mede op de collecties op dit vakgebied.
59
Aankoop en -methodiek De aanschaf verloopt over het algemeen via de (tussen)boekhandel (met name Harrassowitz en Blackwell). Er wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van elektronische attenderingsprofielen bij boekhandels en uitgevers. In aanvulling daarop worden soms nog gedrukte fondscatalogi bestudeerd. Ook recensies in vaktijdschriften vervullen een rol bij de attendering op interessante nieuwe publicaties. Materiaal Tot 2009 werd bijna de helft van de beschikbare middelen besteed aan monografieën en een derde deel aan tijdschriftabonnementen. Door een forse daling van het budget in 2009 nemen de vaste verplichtingen een relatief groter aandeel in .Om ruimte te maken voor de aanschaf van monografieën zijn in 2009 van de 71 tijdschriftabonnementen 41 opgezegd, 8 naar een ander budget overgeheveld, zodat er nu nog 22 over zijn, die ten behoeve van O&O op het gebied van Duitse taal en cultuur worden aangeschaft. Van de 134 seriewerken zijn er 63 geannuleerd, 27 naar een ander budget overgeheveld, zodat er nu nog 44 seriewerken ten behoeve van O&O van Duitse taal en cultuur worden aangeschaft. In 2012 is het budget weer dusdanig gedaald dat er geen ruimte meer is voor de aanschaf van monografieën. Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen. Het aanbod aan (pakketten) e-books is op dit moment te beperkt en te kostbaar om een goed alternatief te bieden voor de gedrukte collectie. De Digitale bibliotheek (German language and culture) bevat 24 bestanden, waarvan er 11 van algemene aard zijn en 13 uitsluitend op het Duits betrekking hebben. Onderwerpen, selectiecriteria en collectievorming niveaus De aanschaf op het vakgebied richt zich in de eerste plaats op het lopende onderzoek (zie onder “actuele relatie met onderwijs en onderzoek. Daarnaast werd o.a. ten behoeve van het onderwijs ook een bredere collectie opgebouwd. Over het geheel genomen lag het collectievormingsniveau voor monografieën lange tijd op 6 à 7 (aangeschaft worden voornamelijk Duits-, Engels- en Nederlandstalige wetenschappelijke publicaties van de grote wetenschappelijke uitgeverijen). Momenteel is het niveau gezakt naar 0. NBC
Vakgebied
Onderwerpen
18.08
Duitse taalkunde
Algemeen / overige onderwerpen
18.08
Duitse taalkunde
Geschiedenis van de Duitse taal
Opmerkingen
Nadruk op mediale en cultuurhistoris che context. Inclusief belangrijke nieuwe grammatica's en woordenboeke n. Nadruk op historische sociolinguïstie k.
Niveau collectie vorming 2012 1
Niveau collectiev orming 2011 1
1
1
60
18.08
Duitse taalkunde
Tekstlinguistiek
18.08
Duitse taalkunde
Taalvaardigheid
18.09
Duitse letterkunde
-
18.09
Duitse letterkunde
Algemeen / overige onderwerpen
18.09
Duitse letterkunde
Hedendaagse letterkunde (vanaf ca. 1990)
17.XX Duitse cultuur e.a.
Culturele identiteit en collectief geheugen (theorie)
15.70 Duitse cultuur 24.XX e.a.
Niet-literaire teksten, cabaret, film en theater als cultuuruitingen
Ondersteunt ook O&O elders in de Faculteit der Letteren. Valt eigenlijk onder Taalwetenscha p, maar daar weinig aandacht voor dit onderwerp. Leermiddelen voor Deutsch als Fremdsprache. Alle perioden Nadruk op mediale en cultuurhistoris che context. Ondersteunt ook O&O elders in de Faculteit der Letteren. Hedendaagse Zwitserse en Oostenrijkse literaire teksten komen grotendeels binnen via schenkingen (Stichting Pro Helvetia resp. Oostenrijkse Ambassade). Valt eigenlijk onder Literatuurwete nschap, maar daar weinig aandacht voor publicaties vanuit het Duitse cultuurgebied. Valt eigenlijk onder Gechiedenis, Film- en Theaterwetens
0
0
0
0
1
1
1
1
1
0
1
1
0
0
61
05.XX Communicatiewete nschap
(Massa)media
chap etc., maar daar weinig aandacht voor dit onderwerp. Alleen m.b.t. Duits. Basisaanschaf door Sociale Wetenschappe n.
0
0
Beschikbare middelen Sinds 2009 hanteert de UB een nieuw verdeelmodel voor het budget dat beschikbaar wordt gesteld door de Faculteit Geesteswetenschappen. Het budget Duits is gedaald van € 15.921 in 2008 naar € 10.336 in 2009. Het budget voor 2010 is € 4912. Het budget voor 2011 is € 5854. Het budget voor 2012 is € 5260. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Jaarlijks wordt door de Stichting Pro Helvetia een kleine partij Zwitserse boeken (ca. 25 stuks) geschonken, bestaande uit hedendaagse bellettrie en enkele studies. Eens in de paar jaar kan via de Oostenrijkse Ambassade een aanvraag van ongeveer dezelfde omvang worden ingediend. Dankzij deze beide schenkingen hoeft er nauwelijks hedendaagse bellettrie uit Oostenrijk en Zwitserland gekocht te worden. Daarnaast wordt er zo nu en dan door (voormalige) Leidse docenten, onderzoekers of particulieren een partij boeken geschonken. Dit materiaal varieert vaak zeer in leeftijd en kwaliteit; hieruit worden alleen die werken geselecteerd, die nog niet aanwezig zijn en aansluiten bij de Leidse collectie. Deselectie Voor de afstoot van papieren tijdschriften (jaargangen) gelden landelijke afspraken in UKBverband. De UB Leiden heeft in deze een bewaarfunctie voor tijdschriften op het gebied van de talen en culturen. Voor boeken is er (nog) geen deselectiebeleid. 6.2.6.
Collectievormingsprofiel Engelse taal en cultuur
Actuele relatie met O&O Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de Opleiding Engelse taal en cultuur. Deze bestaat uit 4 secties : Language acquisition, Linguistics, Literature, Philology. Het onderwijs is geheel Engelstalig. In de bachelorfase volgt de student verplicht cursussen in alle hoofdvakgebieden. In de masterfase maakt de student een keuze voor een specialisatie in één van de deeldisciplines of stelt zelf een pakket samen uit het complete aanbod van mastercursussen. Vanaf 2012 kan men binnen de MA Literature de specialisatie English Literature and Culture volgen. Binnen de MA Linguistics kan men kiezen voor de specialisatie English Language and Linguistics en Translation in Theory and Practice (Dutch/English). In samenwerking met de opleiding Geschiedenis start in 2012 een nieuwe master American Studies (http://www.mastersinleiden.nl/programmes/american-studies/en/introduction/) De stafleden van de opleiding Engelse taal en cultuur maken voor hun onderzoekstaak deel uit van ICD en LUCL. Er wordt samengewerkt met het Instituut voor Geschiedenis, bijvoorbeeld in het kader van American Studies.
62
Aankoop en -methodiek Bijna 70 % van de monografieën worden aangeschaft via een Approval Plan bij leverancier Blackwell. In overleg met de medewerkers van de opleiding is een profiel opgesteld op basis waarvan boeken en notifications worden geleverd. Bij het profiel zijn lijsten gevoegd met belangrijke auteurs en uitgevers. Het profiel wordt bijgesteld als er wijzigingen zijn in onderwijs en onderzoek. De overige monografieaanschaf vindt plaats op verzoek van medewerkers bij de voor het land van publicatie aangewezen leveranciers. Bij de tijdschriften gaat de voorkeur uit naar elektronische abonnementen. Veel tijdschriften die relevant zijn voor de opleiding Engels zijn beschikbaar via de grote e-journal pakketten (betaald uit algemene middelen). Budget g65 wordt extern gefinancierd en is geheel gereserveerd voor desiderata op het terrein van de Amerikanistiek. Selectiecriteria Samen bestrijken de 4 secties het gehele vakgebied. Publicaties op het terrein van filologie en letterkunde overheersen in aanbod en aanschaf. Voor het taalkundig onderzoek ligt de nadruk op (voornamelijk digitale) tijdschriften. Zie voor een uitgebreid overzicht van de onderwerpen en collectievormingsniveaus de bijgevoegde tabel. Regio De aanschaf concentreert zich op de Britse eilanden en de Verenigde Staten van Amerika. De collectievorming wat betreft de overige gebiedsdelen is beperkt, in volgorde van aandacht : Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, India, Zuid-Afrika en de rest van de Gemenebest, voor zover niet aangeschaft door het KITLV (Antillen, Caraïbisch gebied), het Afrika Studiecentrum of overige relevante collecties. Oud/nieuw materiaal In principe wordt alleen nieuw materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt – indien nog leverbaar - ook ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een recensie of ten behoeve van het onderwijs. Taal Collectievorming vindt overwegend plaats in het Engels. Uitgeverijen Bij het Approval Plan is een lijst gevoegd met de belangrijkste wetenschappelijke (universiteits-)uitgeverijen waarvan alle relevante publicaties worden toegestuurd. Daarnaast worden publicaties besteld van continentale uitgeverijen die niet in het Approval Plan zijn opgenomen (Brill, Brepols) Materiaal Van het totale budget wordt ca. 66 % besteed aan monografieën. Jaarlijks worden rond de 450 monografieën aangeschaft. Ca. 28 % van het budget Engels wordt besteed aan gedrukte en digitale tijdschriften. Er zijn op dit moment 50 lopende abonnementen (waarvan 18 elektronisch). Daarnaast zijn veel e-journals beschikbaar via tijdschriftpakketten bekostigd uit andere middelen. Er lopen een kleine 60 standing orders op meerdelige werken en series. Op verzoek van medewerkers van de opleiding is de afgelopen jaren een aantal grote e-corpora aangeschaft (met hulp van andere vakgebieden en extra middelen). Recente voorbeelden zijn de aanschaf van State Papers Online (delen I-IV) en Brepols Miscellanea. De jaarlijks terugkerende fees worden deels betaald uit het budget Engels. 63
Elektronisch/gedrukt Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen. Een groeiend aantal handboeken komt beschikbaar als onderdeel van een pakket e-books (bijvoorbeeld Cambridge Collections online). Niveau De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. Aangeschaft worden voornamelijk Engelstalige wetenschappelijke publicaties van de grote wetenschappelijke uitgeverijen. In beperkte mate worden ook populair wetenschappelijke publicaties of leermiddelen gekocht. Er wordt getracht een representatieve collectie hedendaagse primaire literatuur in stand te houden. NBC
Vakgebied
Onderwerp
18.03
Taal- en letterkunde
Algemeen
18.04
Taalkunde
Algemeen
Diachronie
Oud- en Middelengels Oudengelse taal- en letterkunde
Geschiedenis van de bestudering van de Oudgermaanse talen (Historische) sociolinguïstiek Standaardisatie van het Engels: taalnormering en taalgebruik
Syntax
- Verb-particle combination - Language variation and change - syntax of modern English
Opmerkingen
Feest- en congresbundels Naslagwerken, feest- en congresbundels 5e-12e eeuw
Niveau Niveau collectie collectie vorming vorming 2012 2010 4 8 6
8
8
8
8
8
6
8
6
8
o.a. NOWproject “Bridging the unbridgeable” (usage guides)
8
8
Generatieve grammatical
8
8
Contacten tussen Engeland en Germaanse vasteland ; Chaucer’s Canterbury Tales Met name in de 16e en 17e eeuw
64
Fonologie
Historical phonology
6
4
Lexicologie/lexicografie
Woordenboeken
6
-
6
8
5
-
Leermiddelen (grammatica's, idioom, etc.) M.n. academic writing. MA Translation in theory and practice
6
6
6
6
6
6
Britse eilanden
8
8
Verenigde Staten
8
8
8 6
8 8
6 6
8 8
8
8
5
8
Taalvariatie en taalverandering
Met name m.b.t. uitspraak en syntax
Psycholinguistiek
Eerste taalverwerving
Language Acquisition
Algemeen Schrijfvaardigheid in het Engels als 2e taal Juridisch en literair vertalen
18.05
Britse Letterkunde
18.06
Anglo-Amerikaanse letterkunde Middeleeuwen
16e en 17e eeuw
algemeen ; meerdere periodes algemeen ; meerdere periodes algemeen Receptie van encyclopedische kennis uit Z-Europa Heldenliteratuur Arthur-literatuur en de revival in de 19e en 20e eeuw algemeen
Receptie van de Germaanse Middeleeuwen in de Renaissance
Britse eilanden en Verenigde Staten van Amerika - Nadruk op toneel en poëzie, incl. receptiegeschiedenis - Belangrijke auteurs: Shakespeare, Donne, Herbert, Milton.
65
18e eeuw
19e eeuw
20e en 21e eeuw
Vrouwelijke schrijfsters
NWO project “Female Spies”
6
4
Medische / theologische aspecten in de letterkunde Receptie van de klassieke cultuur in de Engelstalige letterkunde (16e eeuw-heden) algemeen Romantic literature (18e-19e eeuw)
Britse eilanden
6
8
Angelsaksische wereld
8
8
8 8
8 8
8
8
8
8
8 8
8 8
8
8
8
8
7
8
7
8
Populaire genres (18e Gothic, horror; eeuw tot heden) Britse eilanden en Verenigde Staten van Amerika ; incl. ontwikkeling van dit genre algemeen Britse eilanden; Verenigde Staten van Amerika Victorian literature Britse eilanden Modernisme (19eBritse eilanden 20e eeuw) en Verenigde Staten van Amerika Populaire genres - Focus op de ontwikkeling van deze genres - M.n. science fiction en Western algemeen Angelsaksische wereld (ook buiten Britse eilanden en Verenigde Staten van Amerika) Contemporaine Angelsaksische Engelstalige wereld' ; letterkunde bellettrie (m.n. fictie) van belangrijkste schrijvers “9/11” Literatuur, film, ‘memorial
66
Migrantenliteratuur, Afro-Amerikaanse literatuur
18.07 71.XX
Cultuurkunde
Engelse letterkunde buiten Europa en VS Populaire cultuur
Geschiedenis
Britse films (19301970) Algemeen
24.32 15.85
culture’ Verenigde Staten'; Gender, ras, klasse en identiteit; verwerking van de slavernij; Afrikaanse diaspora. Veelal aangeschaft uit budget g65 Zuid-Afrika, India 20e en 21e eeuw; Britse eilanden en Verenigde Staten van Amerika Verenigde Staten; Cultuurgeschied enis. Politieke geschiedenis (Roosevelt); in relatie tot letterkunde (ook budget g65)
8
8
5
8
6
8
4
-
6
8
Beschikbare middelen Engels Budget (in €) Totaal
Tijdschriften
Monografieruimte
2012 2011 2010 2009 2008
12.243 13.686 13.286 16.112 5.520
29.194 26.933 26.806 20.639 8.134
44.178 45.769 42.064 42.460 16.558
De hoogte van het budget wordt bepaald door een verdeelmodel dat is gebaseerd op ECTS, fte en weegfactoren m.b.t. de uniciteit van opleidingen van de faculteit Geesteswetenschappen. Daarnaast is er een apart budget voor Amerikanistiek (ca. € 1000 per jaar ; extern gefinancierd), waarvoor de Opleiding Engels desiderata aanlevert. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen De UB ontvangt zo nu en dan schenkingen van particulieren. In principe wordt alleen materiaal opgenomen dat nog niet in de collectie aanwezig is. Deselectie In het verleden is slechts zelden een dubbel exemplaar in de collectie opgenomen. Voor het overige zijn er, anders dan op individuele titel, geen specifieke collectiedelen aan te wijzen waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. Door de afspraken in UKB-verband over het 67
deselectiebeleid bij tijdschriften, is het niet mogelijk om papieren exemplaren van elektronische tijdschriften te deselecteren. 6.2.7.
Collectievormingsprofiel Franse taal en cultuur / Romaans Algemeen
Actuele relatie met O&O Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de Opleiding Franse taal en cultuur. De opleiding verzorgt de masters French language and linguistics en French literature and culture. De medewerkers van de opleiding maken voor hun onderzoekstaak deel uit van LUCL of ICD. De opleiding werkt samen met de UvA en de UU in het sectorplan : masterstudenten behalen minimaal 10 ects bij de zusterinstellingen. De collectie Romaans algemeen wordt betaald uit het Letteren algemeen budget. De collectie wordt in de eerste plaats gebruikt door studenten en medewerkers van de opleidingen Frans, Spaans en Italiaans maar ondersteunt tevens het overige taalkundig en letterkundig onderzoek en onderwijs van de Faculteit Geesteswetenschappen. Aankoop en -methodiek Monografieën worden besteld via de boekhandel (Erasmus Parijs voor Franstalige publicaties). De meeste standing orders zijn geplaatst bij deze boekhandel of bij Swets. Selectie vindt plaats met behulp van digitale attendering van boekhandels en uitgevers, overzichten op onderwerp van de Franse Nationale Bibliografie (of in Electre), boekbesprekingen (in gedrukte en digitale media) en op verzoek van de medewerkers van de opleiding. Selectiecriteria De collectievorming voor Frans is overeenkomstig de Nederlandse basisclassificatie te onderscheiden in een taalkundig (18.24 : Franse taalkunde) en een letterkundig deel (18.25 : Franse letterkunde). De disciplines onderscheiden zich wat betreft publicatieaanbod en aanschaf. Een aantal publicaties betreft zowel Franse taal- en letterkunde (18.23). Voorheen werd vrij volledig aangeschaft op de zwaartepunten die hieronder worden genoemd. Met de huidige middelen wordt een basiscollectie onderhouden ten behoeve van het onderwijs en onderzoek bij de opleiding Frans. Van het totale aantal monografieën dat van het budget Frans wordt aangeschaft, betreft ca. 5 % de Franse taalkunde, overeenkomstig het aanbod op het gebied van de Franse taal en cultuur. De nadruk ligt op syntaxis en semantiek, met name tijden, modus, aspect, categorieën, negatie, kwantificatie en generatieve grammatica. Een nieuw aandachtsgebied is de theorie van de tweede taalverwerving en de rol van het Frans (taalonderwijs) buiten Frankrijk (m.n. in het Midden-Oosten). Voor het taalkundig onderzoek maakt men ook gebruik van de collectie Taalwetenschap, maar voor het onderwijs is er nadrukkelijk behoefte aan Franstalige publicaties. Ca. 90% van de totale aanschaf aan monografieën betreft letterkunde. Zwaartepunten zijn de 16e en de 20e eeuw. Wat betreft de Renaissance staan schrijvers als Montaigne, Rabelais en La Fontaine centraal. Verder gaat de aandacht uit naar het modernisme (m.n. Proust) en de tweede helft van de 20e eeuw. De collectie is sterk op het gebied van de hedendaagse, vernieuwende letterkunde, zowel wat betreft studies als romans. De Francofone literatuur (de Franse letterkunde buiten Frankrijk (18.26) is een nieuw aandachtspunt (zie ook Regio). Vanwege de aandacht voor nieuwe media is in 2011 gestart met de aanschaf van Franse films op DVD ter ondersteuning van het onderwijs. De collectievorming voor Romaans algemeen (18.22) betreft publicaties op het gebied van de romanistiek : de taalkunde en de letterkunde van de Romaanse talen in vergelijkend perspectief.
68
Voor een verdere verfijning van de onderwerpen en de bijbehorende collectievormingsniveaus, zie bijbehorende tabel. Regio De aanschaf betreft met name letterkunde uit Frankrijk. De Franse letterkunde van België, Zwitserland en Canada wordt slechts beperkt gecollectioneerd. De collectievorming wordt afgestemd op de collecties van het KITLV (Antillen, Caraïbisch gebied) en het Afrika Studiecentrum. Dit betekent dat Franstalige literatuur uit de Maghreb en publicaties over francofonie in meerdere regio’s wel worden aangeschaft, evenals Francofone schrijvers die overwegend door Franse uitgevers worden uitgegeven. De laatste jaren wordt ook aandacht besteed aan literatuur door immigranten, in Frankrijk levende schrijvers afkomstig uit niet Franstalige landen. Op het gebied van de taalkunde is er speciale aandacht voor de (historische) overeenkomsten en verschillen tussen de Romaanse talen. In een door NWO gefinancierd onderzoeksproject wordt de rol van het Frans voor religieuze minderheden in het Midden Oosten bestudeerd (1920-1950). Taalvariatie (waaronder het Frans buiten Frankrijk) wordt op onderwijsniveau aangeschaft (met inbegrip van woordenboeken). In het verleden is een bijzonder complete collectie opgebouwd op het gebied van het Occitaans en Provençaals. Nu worden op dit gebied alleen nog de belangrijkste standaardwerken aangeschaft. Bretons (Keltisch) en Baskisch vallen onder het collectievormingsprofiel Diverse Talen. De collectievorming Romaans heeft betrekking op publicaties over twee of meer Romaanse talen of culturen. Oud/nieuw materiaal In principe wordt alleen nieuw materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt – indien nog leverbaar - ook ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een recensie of ten behoeve van het onderwijs. Taal 85 % van de collectievorming voor Frans betreft publicaties in het Frans, 10% in het Engels en 5 % overig (Duits, Italiaans en Spaans). Letterkunde wordt in het Frans aangeschaft. Incidenteel worden vertalingen aangeschaft, ten behoeve van het onderwijs, of vanwege de literaire status van de Nederlandse vertaler. In het laatste geval worden de titels veelal aangeschaft door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Veel publicaties in de collectie Romaans zijn meertalig (Engels en/of Duits en/of Frans en/of Italiaans en/of Spaans). Uitgeverijen Het materiaal wordt voornamelijk betrokken van wetenschappelijke en literaire uitgeverijen in Frankrijk. Naast de universitaire uitgeverijen zijn er gespecialiseerde uitgeverijen (Honoré Champion, Droz, Rodopi), die een aantal relevante series publiceren. Er zijn veel Duitse uitgevers actief in de Romanistiek. Zie voor het overige de collectievormingsprofielen van de afzonderlijke Romaanse talen. Materiaal Van het totale budget wordt ca. 40% besteed aan monografieën. Jaarlijks worden rond de 200 monografieën aangeschaft. Ca. 30 % van het budget wordt besteed aan gedrukte en digitale tijdschriften, op dit moment 50 lopende abonnementen (waarvan 6 elektronisch). Daarnaast is een aantal (Engelstalige) e-journals beschikbaar via tijdschriftpakketten bekostigd uit andere middelen. Er lopen een kleine 100 standing orders op meerdelige werken en series. Daarnaast biedt de UBL ook digitale bestanden. In 2011 is het bestand Grand Corpus de la littérature française bekostigd uit de algemene beleidsruimte. De jaarlijkse toegangsfee wordt 69
bekostigd uit het reguliere budget Frans. Er loopt een abonnement op een (literair) tekstcorpus dat vooral voor taalkundige doeleinden wordt gebruikt (Frantext). Sinds 2011 omvat de collectie ook Franse films op DVD. Er zijn 16 lopende abonnementen op het gebied van de Romaanse taal- en/of letterkunde, waarvan ongeveer de helft (ook) elektronisch beschikbaar is. Elektronisch/gedrukt Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen. Het aanbod aan pakketten Franse e-journals en e-books is op dit moment te beperkt en te kostbaar om een goed alternatief te bieden voor de gedrukte collectie. In de collectie zijn 16 cd-roms met naslagwerken en tekstuitgaven opgenomen. Ook hier gaat inmiddels de voorkeur uit naar online bestanden. Niveau De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. In beperkte mate worden ook populair wetenschappelijke publicaties of leermiddelen gekocht. Er wordt getracht een representatieve collectie primaire literatuur in stand te houden. NBC
Vakgebied
18.23
Taal- en letterkunde
18.24
Taalkunde Algemeen Diachronie
Onderwerp
Feest- en congresbundels Naslagwerken, feesten congresbundels Oudfrans Filologie
Fonologie Morfologie
Syntaxis
Semantiek
Lexicologie/lexicografie Taalvariatie
Opmerkingen
Met name in het onderwijs, bijvoorbeeld bij Middeleeuwen (B) en bij Romaanse talen (M) Alleen in relatie tot één van andere onderwerpen
Bijv. werkwoorden, relatie graadexpressies en categorieën Bijv. in samenhang met onderzoek naar grammaticale categorieën Woordenboeken Taalgeografie (m.n. dialecten) sociolinguïstiek (argot, verlan etc.)
Niveau collectie vorming 2012 1
Niveau collectie vorming 2010 1
2
2
3
3
2 2
2 2
6
5
6
5
2 3
2 3
70
Taalinstructie
Theorie 2e taalverwerving
18.25
Letterkunde Algemeen : meerdere periodes Literaire genres Literatuurtheorie en literatuurkritiek
Middeleeuwse letterkunde
Renaissance
17e-18e eeuw
19e eeuw
20e eeuw * voor 1940
Francofonie : Frans (taalonderwijs) buiten Frankrijk Leermiddelen (grammatica's, idioom, etc.); juridisch/economisc h Frans Franstalige literatuur over theorie 2e taalverwerving ; L2 Bibliografieën; literatuurgeschiedeni s Poëzie, toneel, proza ; studies, bloemlezingen Bronteksten (Barthes, Deleuze, Derrida, Genette, Bayard) voor zover het Franse letterkunde betreft Bronnen (tekstuitgaven)
Belangrijke auteurs (Rabelais, La Fontaine, Montaigne), werk en receptie (ook in NL), retorica, fabel, embleem Belangrijke auteurs (Voltaire, Diderot, Charrière) en receptie in NL; beschouwend proza Belangrijke romanciers (Stendhal, Balzac, Flaubert) en dichters (Baudelaire, Mallarmé, Verlaine, Rimbaud) Modernisme
NWO project "Arabic and its alternatives"
Niet FLE (Français Langue Etrangère)
Nadruk op roman
Reeksen van Droz, Champion ; geen Provençaals / Occitaans; studies in beperkte mate Renaissance in Europees perspectief
Romantiek, Realisme geen aandachtsvelde n
4
-
3
2
3
4
3
3
4
4
6
5
3
2
6
5
5
2
5
3
6
4 71
* na 1940
18.26
Franse letterkunde buiten Frankrijk
15./ 08. etc.
Cultuurkunde
18.22
Romaans Algemeen
Franse immigrantenliteratu ur Civilisation, Franse intellectuelen
Taalkunde Romaanse talen in vergelijkend perspectief; oorsprong Romaanse talen (Latijn) Letterkunde Romaanse talen in vergelijkend perspectief
Beschikbare middelen Frans Budget (in €) Totaal 2012 2011 2010 2009 2008
(Proust, Roussel) Beckett, 'Nouveaux Romanciers', (Simon, Duras, Robbe-Grillet, Ponge), hedendaagse 'experimentele' roman (o.a. Echenoz, Ollier, Le Clézio, Camus) Maghreb, Afrika, Caraïbisch gebied
12.868 12.914 11.611 12.248 14.579
6
5
Zwitserland, België en Canada worden tot letterkunde Frankrijk gerekend. Franstalige literatuur door immigranten Séminaire Cultuurpolitie k; taalvaardigheid sonderwijs Veel tijdschriften, weinig monografieën
5
2
5
-
1
1
5
5
Enkele tijdschriften
2
2
Tijdschriften
Monografieruimte
4.007 2.553 3.862 4.345 6.620
5.085 6.098 4.588 3.461 (+1.500) 10.024
De hoogte van het budget wordt bepaald door een verdeelmodel dat is gebaseerd op ECTS, fte en weegfactoren m.b.t. de uniciteit van opleidingen van de faculteit Geesteswetenschappen. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen De UB ontvangt zo nu en dan schenkingen van Pro Helvetia (Franstalige literatuur uit Zwitserland) en van particulieren. In principe wordt alleen materiaal opgenomen dat nog niet in de collectie aanwezig is.
72
Deselectie In het verleden is slechts zelden een dubbel exemplaar in de collectie opgenomen. Voor het overige zijn er, anders dan op individuele titel, geen specifieke collectiedelen aan te wijzen waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. Door de afspraken in UKB-verband over het deselectiebeleid bij tijdschriften, is het ook niet mogelijk om papieren exemplaren van elektronische tijdschriften te deselecteren. 6.2.8.
Collectievormingsprofiel Italiaanse taal en cultuur
Actuele relatie met O&O Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de opleiding Italiaanse taal en cultuur. De opleiding verzorgt de masters Italian language and linguistics en Italian literature and culture. De medewerkers van de opleiding maken voor hun onderzoekstaak deel uit van LUCL of ICD. De opleiding werkt samen met de UvA en de UU in het sectorplan : masterstudenten behalen minimaal 10 ects bij de zusterinstellingen. Aankoop en -methodiek Monografieën worden besteld via de boekhandel (veelal Casalini). Bij deze boekhandel zijn ook de meeste standing orders geplaatst. Selectie vindt plaats door het raadplegen van elektronische attendering van leverancier, boekhandels en uitgevers, boekbesprekingen (in gedrukte en digitale media) en op verzoek van de medewerkers van de opleiding. Selectiecriteria De collectievorming is overeenkomstig de Nederlandse basisclassificatie te onderscheiden in een taalkundig (18.28 : Italiaanse taalkunde) en een letterkundig deel (18.29 : Italiaanse letterkunde). De disciplines onderscheiden zich wat betreft publicatieaanbod en -aanschaf. Bij de taalkunde ligt de nadruk op tijdschriften, zowel wat betreft aanbod als aanschaf. Taalkundige zwaartepunten in de collectievorming zijn enerzijds de geschiedenis en variatie van het (oud-)Italiaans en de moderne Italiaanse taalkunde (generatieve grammatica). Het Vidi project Splits richt zich op Zuid-Italiaanse dialecten en hun verwantschap met andere ‘split-ergative’ talen. Voor het taalkundig onderzoek wordt veel gebruik gemaakt van de collectie Taalwetenschap. Wat betreft filologie concentreert de aanschaf zich op Dante en, in mindere mate, Petrarca en Boccaccio. Ander aandachtspunt in onderwijs en onderzoek is Rinascimento (Quattrocento/Cinquecento, o.a. Alberti, Ariosto, Machiavelli, Tasso). Een nieuw aandachtsgebied is de taal en cultuur van hedendaags Italië. Er is de laatste jaren getracht een evenwichtige afspiegeling van de 20e eeuwse literatuur op te bouwen. Voor zover het budget dat toelaat, worden van de overige periodes studies en teksten van de belangrijkste auteurs aangeschaft, evenals studies over thema’s en tradities in de Italiaanse literatuurgeschiedenis. Voor een verdere verfijning van de onderwerpen en de bijbehorende collectievormingsniveaus, zie bijbehorende tabel. Regio De collectievorming richt zich op Italië en in beperkte mate het Italiaans buiten Italië. Er is veel aandacht voor met name Zuid-Italiaanse dialecten. Er wordt niet gecollectioneerd op het terrein van de dialecten van Corsica, Sardinië of het Rhaeto-romaans.
73
Oud/nieuw materiaal In principe wordt alleen materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt ook ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een recensie of ten behoeve van het onderwijs. Taal Naar schatting betreft 90 % van de collectievorming publicaties in het Italiaans, 5 % Engels, en 5 % overig (Duits, Frans, Spaans). Incidenteel worden vertalingen aangeschaft, ten behoeve van het onderwijs, of vanwege de literaire status van de vertaler. In het laatste geval worden de titels veelal aangeschaft door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Uitgeverijen Het materiaal wordt betrokken van wetenschappelijke uitgeverijen in Italië en daarbuiten. Naast de universitaire uitgeverijen zijn er enkele gespecialiseerde uitgeverijen (waaronder Olschki, Mondadori, Il Mulino, Carocci, Einaudi, Garzanti) actief op wetenschappelijk niveau. Zij publiceren een aantal relevante reeksen en series. Materiaal Momenteel wordt circa 40 % van het budget gereserveerd voor tijdschriften, waarvan twee derde deel aan gedrukte tijdschriften wordt besteed en één derde deel aan e-journals. Er lopen 26 standing orders op meerdelige werken of series. Jaarlijks worden ca. 200 monografieën aangeschaft. Elektronisch/gedrukt Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen, maar het aanbod is gering (momenteel 3 van de 26 abonnementen). Het aanbod aan (pakketten) ejournals en e-books is op dit moment te beperkt en te kostbaar om een goed alternatief te bieden voor de gedrukte collectie. Er zijn 6 cd-roms opgenomen in de collectie met naslagwerken (woordenboeken) en tekstuitgaven. Ook hier gaat inmiddels de voorkeur uit naar online bestanden. Niveau De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. In beperkte mate worden ook populair wetenschappelijke publicaties of leermiddelen gekocht. Er wordt getracht een representatieve collectie primaire literatuur in stand te houden. NBC
18.28
Vakgebied
Italiaanse taalkunde Algemeen Diachronie
Fonologie Morfologie
Onderwerp
Opmerkingen
Naslagwerken, feesten congresbundels Geschiedenis van het Italiaans; OudItaliaans, Filologie (zie ook Origini/Duecento), grammatica storica Leermiddelen t.b.v. onderwijs Leermiddelen t.b.v. onderwijs
Niveau collectie vorming 2012
Niveau collectie vorming 2010
2
2
6
4
1
1
1
1
74
Syntaxis Semantiek
Lexicologie/lexicografie Taalvariatie
Toegepaste taalkunde 18.29
Italiaanse letterkunde Algemeen
Literaire genres Literatuurtheorie en literatuurkritiek Origini/Duecento
Trecento Quattrocento
Cinquecento
Seicento-Settecento Ottocento
Generatieve grammatica In samenhang met onderzoek naar grammaticale categorieën Woordenboeken Dialecten, ook in diachronisch perspectief ; sociolinguïstiek (bijv. taal van maffia) Grammatica's, idioom Meerdere periodes; bibliografieën; literatuurgeschiedenis ; receptie Poëzie, toneel, proza ; studies, bloemlezingen Bronteksten (Eco, Moretti) Bronnen (tekstedities) ; Filologie (zie ook Diachronie Taalkunde) Bronnen (tekstedities) en studies; (Dante, Petrarca, Boccaccio) Rinascimento, Umanesimo ; Teksten en studies : Alberti, Bioardo, Pulci… Rinascimento, Umanesimo (o.a. Ariosto, Bembo, Bruno, Tasso); politieke filosofie (Machiavelli) ; receptie in Nederland Teksten en studies Tekstuitgaven; studies over belangrijkste auteurs (Foscolo, Leopardi, Manzoni, Carducci, Pascoli, Verga….)
4
5
4
5
2 6
1 5
1
1
2
2
2
2
2
2
4
2
5
5
Renaissance in Europees perspectief
4
3
Geschiedschrij ving
6
5
2 2
2 2
Groot aanbod, nadruk op zuidelijk Italië Leermiddelen t.b.v. onderwijs
75
Novecento
Teksten en studies over belangrijkste auteurs (D'Annunzio, Montale, Pirandello, Saba, Svevo, Ungaretti, Calvino, Eco, Fenoglio, Gadda, Levi, Moravia, Pasolini, Pavese, Sciascia, Tabucchi...) Teksten en studies hedendaagse cultuur, film
XXI secolo 15./08 Cultuurkunde . etc.
Beschikbare middelen Budget (in €) 2012 2011 2010 2009 2008
Thema's (bijv. Maffia) worden bestudeerd vanuit taalkundig, letterkundig en cultureel perspectief in diverse colleges.
5
4
5 2
5 2
Totaal
Tijdschriften
Monografieruimte
9.724 10.200 5.629 6. 389 (+5.000) 10.823
3.885 3.956 3.612 3.160 6.720
4.994 5.264 1.142 6.713 3.283
De hoogte van het budget wordt bepaald door een verdeelmodel dat is gebaseerd op ECTS, fte en weegfactoren m.b.t. de uniciteit van opleidingen van de faculteit Geesteswetenschappen. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen In 2005 heeft de UB een belangrijke Dante collectie (Tilly van de Sande-Swart) ontvangen die in 2010 onderwerp van een tentoonstelling was. N.a.v. deze schenking heeft de UB een beperkte, aanvullende Dante-collectie aangeboden gekregen. Zo nu en dan neemt de UB boeken in ontvangst van particulieren. In principe wordt alleen materiaal opgenomen dat nog niet in de collectie aanwezig is. Deselectie In het verleden is slechts zelden een dubbel exemplaar in de collectie opgenomen. Voor het overige zijn er, anders dan op individuele titel, geen specifieke collectiedelen aan te wijzen waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. Door de afspraken in UKB-verband over het deselectiebeleid bij tijdschriften, is het ook niet mogelijk om papieren exemplaren van elektronische tijdschriften te deselecteren.
76
6.2.9.
Collectievormingsprofiel Japans
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek De East Asian Library (EAL) collectie en de opleiding. De collectie Japans ondersteunt het onderwijs bij de volgende studieprogramma’s.
BA Japan Studies BA Wereldgodsdiensten: Boeddhisme. BA Geschiedenis BA International Studies ( Den Haag) BA Asian Language and Culture BA Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie
Research MA Asian Studies MA Japan Studies MA Asia Studies: History Arts and Culture of Asia MA Asia Studies: Politics, Society and Economy of Asia. MA Asia Studies: East Asia Studies. MA Asia Studies: South Asia Studies MA Religious studies. MA History of the European Expansion and Globalization (incl. Maritime history) MA Cultural Anthropology and Development Sociology In de eerste plaats voorziet de collectie Japans in de informatie en materiaalbehoefte van de staf en studenten van Azië studies in het algemeen, met Japan studies in het bijzonder, al naar gelang niveau en specialisatie. In de tweede plaats is de collectie Japans ook van belang voor studies waarbinnen de leerstof van focusvakken en werkgroepen veel raakvlakken hebben met de collectie, zoals wereldgodsdiensten, (wereld)geschiedenis, culturele antropologie, Europese expansie geschiedenis en algemene Azië studies. De EAL collectie en ‘externe’ partijen. Op het gebied van lesgeven en onderzoek heeft de collectie een belangrijke functie in het ondersteunen van een van oudsher ‘typische’ Leidse specialisaties, nl., ‘Azië studies’. Binnen deze interdisciplinaire Area Studies waar diverse instituten, AIO’s en promovendi aan verbonden zijn is de EAL een van de voornaamste bronnen van primair en secundair materiaal op het gebied van taal, geschiedenis, religie, filosofie, recht en literatuur. Buiten deze kerndisciplines bied de EAL ook toegang tot een groot aantal E-resources en recente wetenschappelijke publicaties over actuele onderwerpen als de ontwikkelingen in Noord Korea, de kernramp in Fukushima, en de economische crisis. Deze diensten en voorzieningen sluiten bij zowel de opleiding als de instituten daarbuiten naadloos aan bij hun sterk gegroeide focus op ‘modern Azië’, waarbij met name de internationale politieke, diplomatische en economische relaties tussen de diverse Aziatische landen, social- en gender studies, en linguïstiek centraal staan. Voorbeelden van instituten en initiatieven zoals hierboven beschreven staan zijn: AMT (Asian Modernities and Traditions) LIAS (Leiden Institute for Area Studies) MEARC ( Modern East Asia Research Centre)
77
IIAS (International Institute for Asian Studies) http://www.iias.nl/ Aankoop en aankoopmethodiek Engelstalig materiaal voor de collectie wordt doorgaands via de gewone kanalen besteld, de belangrijkste leveranciers zijn daarbij Blackwell, Dawson, Brill publishing (via Dawson) en Peter Lang. Japanstalig materiaal wordt hoofdzakelijk via de vaste Japanse leverancier Isseido besteld. Andere leveranciers zijn Kinokuniya publications London en Japan publications trading Co. Ltd. Incidenteel wordt zeldzaam materiaal uit Japan via andere kanalen verworven, zoals door hulp van stafleden. Er wordt nog geen gebruik gemaakt van een approval plan. Selectiecriteria Met de internationale (wetenschappelijke en niet-wetenschappelijke) interesse in Japan is het aantal publicaties, journals, e-resources en overig materiaal dat jaarlijks op de markt komt moeilijk overzichtbaar. Nieuw materiaal moet worden aangeschaft al naar gelang de beschikbare financiële middelen, de gehandhaafde selectiecriteria, en de focuspunten van aanschaf zoals aangegeven in het bijgesloten overzicht. Het selecteren van werken zelf wordt gedaan op basis van passieve selectie, actieve selectie, en doelgroep selectie. Bij passieve selectie van monografieën en ander materiaal maakt de vakreferent gebruik van de selecties die worden aangeboden door uitgeverijen met een goede naam in de academische wereld, zoals Routledge, Oxford Publishing, Harvard Publishing, University of Hawaii Press, Brill, Peter Lang, Iwanami Shoten, Dosansha, Yushoden en Yoshikawa Kobunkan. Ook de leveranciers van boeken op het gebied van Azië, zoals Nexus Books, Global Oriental en Eurospan, sturen vaak overzichten met de meest relevante academische publicaties per vakgebied van het afgelopen kwartaal. Bij actieve selectie wordt er door de vakreferent, conform het collectievorming profiel, gericht gezocht naar nieuwe publicaties. Voor Engelstalige publicaties gebeurd dit veelal via de Blackwell catalogus. Hierbinnen kan gericht gezocht worden op vakgebied, niveau en jaar van publicatie. Voor Japanstalige publicaties wordt gebruik gemaakt van de grote catalogus van uitgevers als Isseido, waarbinnen per onderwerp en uitgeven gezocht kan worden. Ook social media speelt een rol in de selectie van nieuwe titels; via facebook en twitter kan men op de hoogte blijven van nieuwe publicaties van bekende en minder bekende auteurs en uitgevers. Bij doelgroep selectie maakt de vakreferent gebruik van de aanvraagmodule op de website van de EAL, welke regelmatig onder de aandacht van de docenten wordt gebracht. Hier kunnen stafleden zelf monografieën, DVD’s, e-resources of nieuwe tijdschriften ter overweging aan de vakreferent voorleggen. Vanwege de kennis van de stafleden over ontwikkelingen en publicaties binnen hun eigen vakgebied, evenals het feit dat het merendeel van het aangevraagde materiaal ter ondersteuning van de colleges dient, worden deze aanvragen veelal gehonoreerd. Concreet zijn de toegekende cijfers uit het bijgesloten overzicht gebaseerd op de volgende selectiecriteria: Taal: Veel subcategorieën hebben een hoger aanschafniveau voor Westerstalig materiaal dan voor Japanstalig materiaal. Dit komt gedeeltelijk omdat in de BA fase de taalkennis van het Japans ontoereikend is voor onderzoek met Japans bronmateriaal. Ook zijn op bepaalde vakgebieden Westerstalige publicaties zo zeldzaam dat ze altijd zullen worden aangeschaft wanneer beschikbaar, en derhalve een hoog cijfer krijgen. Andersom is het ook zo dat voor geschiedenis, religie en antropologie zowel Japans primair bronmateriaal als 78
studies van Japanse specialisten de voorkeur genieten boven Westerstalige vertalingen hiervan, wat maakt dat deze op een hoger niveau worden aangeschaft. Onderwerp: De diversiteit in deelonderwerpen en onderzoeksinteresse onder de studenten, docenten en onderzoekers in combinatie met het beperkte budget maakt dat het niet wenselijk is te proberen op alle vlakken hetzelfde aanschafniveau te hanteren. Het huidige beleid van de EAL bouwt voort op het eerder gehanteerde beleid waarbinnen specifieke aandacht word gegeven aan een handvol deelonderwerpen die representatief zijn voor de oude evenals de opkomende Leidse vakkennis binnen het veld van Japan Studies. Dit betreft Religie studies (met name Boeddhisme en Christendom in Japan), Literatuurstudies, Social- en Gender studies, Rangaku studies en studies met een specifieke focus op de Heian en Edo periode. Ook is er met de benoeming van Dr. Bryce Wakefield meer aandacht voor politiek en economie, waarbij uitbreiding en toevoeging van recentere studies aan de collectie wenselijk is. Materiaalsoort: bij tijdschriften genieten e-journals de voorkeur. Vaak is het echter zo dat de e-journal subscripties van een tijdschrift gratis zijn bij een abonnement op de papieren versie, waardoor het nogal eens voorkomt dat beiden beschikbaar zijn. Vooralsnog worden er geen e-books aangeschaft, maar dit kan veranderen in de toekomst wanneer er een duidelijk en hanteerbaar aanschaf, opslag en leensysteem is. Audiovisueel materiaal wordt hoofdzakelijk aangeschaft ter ondersteuning van colleges als sociologie, culturele- en religieuze antropologie en geschiedenis. Relevantie onderwijs: Bij zowel de selectie door vakreferenten als bij de aanvragen door stafleden wordt er in de eerste plaats gekeken naar de relevantie van het materiaal voor de hoofdgebruikers; de opleidingen en onderzoeksinstituten. Materiaal met een aantoonbare meerwaarde voor de huidige en aankomende colleges, evenals materiaal die het vakgebied van de huidige onderzoekers en docenten binnen de opleiding vertegenwoordigen, genieten de voorkeur.
79
HY code
JAPAN 1000 1999 10001008 14301469 14421443 1448 14601462 1760 18001919 1876 1902
Vakgebied
Onderwerpen
Niveau collectie vorming Japanstalig 2012
Niveau collectie vorming Westerstalig 2012
Algemeen
2 tot 3
2 tot 3
Japanse Filosofie
3 tot 4
6 tot 7
Confucianisme
7 tot 8
8 tot 9
Nationalism (Japanism) Rangaku
5 tot 6
6 tot 7
2 tot 3
2 tot 3
Algemeen
5 tot 6
7 tot 8
Algemeen
5 tot 6
7 tot 8
9 tot 10 6 tot 7
9 tot 10 7 tot 8
5 tot 6
6 tot 7
Filosofie en Religie
Filosofie
Geschiedenis van religie in Japan Boeddhisme
19401974 19751987 1982,3
Shinto
Shingon Geschiedenis en biografie Algemeen
Christendom
Edo periode
8 tot 9
8 tot 9
Christendom in Japan: Geschiedenis en literatuur van.
6 tot 7
7 tot 8
JAPAN 2000 3999 20002199 2160 2184 22002249 22262241 2233 2237 22572299 2281-
Historische wetenschappen. Algemeen
3 tot 4
4 tot 5
Algemeen
2 tot 3
3 tot 4
Algemeen
3 tot 4
4 tot 5
Antropologie
4 tot 5
5 tot 6
Ainu Okinawa Algemeen
4 tot 5 4 tot 5 5 tot 6
6 tot 7 5 tot 6 4 tot 5
Japanse biografie
6 tot 7
5 tot 6
Archeology en Antiquiteiten Archeologie van Japan Ethnologie en Ethnografie
Biografie
80
2289 22842289 23003999 33403349 33703379 33813395 3400 3479 JAPAN 4000 4999 4100 4299 41294149
Individuele biografie Algemeen
8 tot 9
5 tot 6
5 tot 6
6 tot 7
Heian periode
6 tot 7
7 tot 8
Edo periode
8 tot 9
8 tot 9
Modern Japan
6 tot 7
7 tot 8
Algemeen
4 tot 5
5 tot 6
Sociologie van Japan
Algemeen
4 tot 5
6 tot 7
5 tot 6
6 tot 7
3 tot 4
6 tot 7
3 tot 4
6 tot 7
Economie
Sociale geschiedenis, 'popular culture' Familie en Vrouwenstudies Sociale organizaties (minderheden, religieuze verenigingen) Algemeen
3 tot 4
3 tot 4
3 tot 4
5 tot 6
3 tot 4
6 tot 7
5 tot 6
7 tot 8
3 tot 4
5 tot 6
Politiek en Wetgeving
Werken van Japanse auteurs Speciale onderwerpen I (consumptie en immigratie) Economische geschiedenis (post bubble) Speciale onderwerpen II (arbeid, sociale wetgeving) Algemeen
6 tot 7
7 tot 8
Japan: geschiedenis van politiek en wet Werken van
3 tot 4
7 tot 8
3 tot 4
4 tot 5
Japan: Geschiedenis
Japan: Geografie Social sciences
41704179 41804209
43004599 4315,2 43204339
4363,3
44604476
46004899 4609
4623-
81
4625
46284629
1 tot 2
5 tot 6
5 tot 6
7 tot 8
4 tot 5
5 tot 6
3 tot 4
5 tot 6
5 tot 6
7 tot 8
2 tot 3
3 tot 4
Algemeen
1 tot 2
5 tot 6
Lesboeken
Japans Algemeen
3 tot 4 9 tot 10
6 tot 7 9 tot 10
Woordenboeken
Algemeen
8 tot 9
7 tot 8
Japanse literatuur
Algemeen
7 tot 8
3 tot 4
Heian periode Edo periode Moderne periode Algemeen
7 tot 8 7 tot 8 7 tot 8 5 tot 6
3 tot 4 3 tot 4 3 tot 4 1 tot 2
Algemeen
6 tot 7
2 tot 3
Algemeen
6 tot 7
2 tot 3
Heian periode
7 tot 8
2 tot 3
46304639
48004857 48204829
4828
49004999 JAPAN 50005999 50005039 5036 51605162 51705179 58605969 5873 5876 5877 58905909 59105940 59415947 5943 JAPAN 6000 -
Japanse auteurs: premodern en modern Japan. Werken van Westerse auteurs: premodern en modern Japan Binnenlandse politiek en politieke bewegingen Internationale politiek en wetgeving Internationale relaties en betrekkingen algemeen Internationale relaties en betrekkingen: USA Algemeen
Onderwijs Language and literature Taalwetenschap en vergelijkende Filologie
Japanse poezie en zang Japanse drama en fictie Japanse proza, essays en dagboeken Fine and recreative Arts
82
6999 60006019 6040 60706299
Kunst
Calligrafie, schilderijen en printen
61906289
Algemeen
1 tot 2
1 tot 2
Geschiedenis van kunst in Japan Algemeen
2 tot 3
3 tot 4
1 tot 2
1 tot 2
Japanse calligrafie, schilderijen en printen Algemeen
1 tot 2
2 tot 3
1 tot 2
3 tot 4
moderne media: NHK, anime en televisie
6 tot 7
6 to 7
68266839 6839
Theater en 'dramatic art'
JAPAN 70007999 78707899 7870
Natural Sciences
Psychologie
Algemeen
1 tot 2
1 tot 2
4 tot 5
6 tot 7
79007999 7918,6
Medische wetenschap
Algemeen (Japan: social problems) Algemeen
1 tot 2
1 tot 2
Geschiedenis: Edo periode (spec.: rangaku)
6 tot 7
6 tot 7
JAPAN 80008999 80208239 82408269 8282 83008399 JAPAN 90009999 93209339
Agriculture and Technology Landbouw
Algemeen
1 tot 2
2 tot 3
Home Economics
Algemeen
2 tot 3
2 tot 3
Japanse keuken Algemeen
3 tot 4 1 tot 2
5 tot 6 2 tot 3
1 tot 2
1 tot 2
4 tot 5
5 tot 6
93209329
Handvaardigheid en Kunstnijverheid Generalia and Bibliography Algemene Enceclopedia en Referentie boeken
Algemene Encyclopedia en Referentie Boeken over Japan
83
94109469
Geschiedenis van boeken en boekproductie
94219425
99309999 9990
Journalistiek, media, radio en televisie
1 tot 2
1 tot 2
Japan: Geschiedenis van boeken en boekproductie Japan Algemeen
3 tot 4
3 tot 4
4 tot 5
6 tot 7
Kranten (digitaal)
8 tot 9
4 tot 5
Beschikbare middelen De collectie Japans heeft geen eigen budget, maar wordt betaald uit het gezamenlijk budget voor Japan en Korea. In 2011-2012 was dit budget € 65,997. De fte’s van de opleiding Japans (22) maken 81% uit van het totale aantal fte’s van de opleidingen Japans en Koreaans (27). Bij een verdeling van het budget naar deze ratio komt men voor Japans op € 53,458 per jaar. Tevens is er ook financiële steun vanuit de Ailion foundation. Deze stelt jaarlijks een bedrag van circa 11.000 euro ter beschikking voor de aanschaf van materiaal. Echter, zij hebben wel de voorwaarde dat dit materiaal ter bevordering is van Rangaku studies of op enig andere wijze gaat over de betrekkingen tussen Nederland en Japan. Derhalve is, ondanks het belang van de uitbreiding van Rangaku-studies in de collectie, er aan dit vakgebied een minieme aanschafwaarde toegekend in het CVP. Aanwas overig. De opbouw van de collectie wordt ondersteund door vele instellingen, stichtingen en universiteiten, zoals de Japan Foundation die regelmatig boeken en dvd’s doneert, er zijn uitwisselingsrelaties met bibliotheken van de Universiteit van Tokyo (Japan), en vele andere universiteiten. Meerdere keren per jaar ontvangt de bibliotheek schenkingen van stichtingen en particulieren, waardoor bijvoorbeeld een meerdelig standaardwerk over Shinto kon worden aangeschaft. Ook heeft de EAL gratis abonnementen op een aantal tijdschriften. Deze donaties zijn van groot belang voor de EAL om de volgende redenen: 1. Opvullen Collectie: Veel van de oudere werken die niet in het bezit zijn van de EAL zijn niet of nauwelijks (meer) te krijgen via leveranciers. Donaties van instituten en privéverzamelaars zijn een van de belangrijkste methoden om deze gaten in de collectie op te vullen. Ook worden nieuwe publicaties van bevriende Universiteiten, Instituten en individuele onderzoekers vaak kosteloos aangeboden aan de EAL ter opname. Voornamelijk specialistische studies die volgens het CVP niet snel aangeschaft zouden worden kunnen op deze wijze toch verkregen worden voor de collectie. 2. De Leidse Japanse kunstcollectie: Leiden is een van de belangrijkste World Depositories van de JAC (Japanese Art Catalogue) collectie die jaarlijks geschonken wordt door het National Art Center in Tokio. Ook heeft de EAL een gedeelde collectie met de bibliotheek van het museum Volkenkunde, welke ook via Ailion, eigen budget en schenkingen een aanzienlijke collectie hebben op het gebied van Japanse kunst en materiële cultuur. Hierdoor is er aan het vakgebied voor kunststudies een lage aanschafwaarde toegekend. 3. Financiën. Vanwege de beperktheid van het budget ten opzichte van het aanbod binnen de verschillende vakgebieden zijn de vele donaties noodzakelijk voor het kosteloos aanvullen en up to date houden van de collectie waar mogelijk is.
84
Deselectie Oude kranten worden gedeselecteerd. Bij tijdschriften worden dubbele exemplaren verwijderd. 6.2.10.
Collectievormingsprofiel Koreanistiek.
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek De EAL collectie en de opleiding. De collectie Koreaans ondersteunt het onderwijs bij de volgende studieprogramma’s.
BA Korea Studies BA Japan Studies BA China Studies BA Wereldgodsdiensten: Boeddhisme, Sjamanisme. BA Geschiedenis BA International Studies ( Den Haag) BA Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie BA Archeology: Asia collections in the Netherlands.
Research MA Asian Studies MA Asia Studies: Korea Studies MA Asia Studies: China Studies MA Asia Studies: Japan Studies MA Asia Studies: History Arts and Culture of Asia MA Asia Studies: Politics, Society and Economy of Asia. MA Asia Studies: East Asia Studies. MA Religious studies. MA History of the European Expansion and Globalization (incl. Maritime history) MA Cultural Anthropology and Development Sociology MA Archeology: Archeology of South and South-east Asia. De collectie Koreaans voorziet in de eerste plaats in de informatie en materiaalbehoefte van de staf en studenten van Azië studies in het algemeen, met Korea gerelateerde studies in het bijzonder, al naar gelang niveau en specialisatie. De zwaartepunten van de collectie liggen vooral op (volks)religie, kunst en geschiedenis. Door sterk stijgende interesse in Korea studies als vakgebied, evenals de toegenomen expertise binnen de faculteit hierin, heeft de collectie Koreaans ook een steeds belangrijkere functie in de ondersteuning van focusvakken en werkgroepen wier focus raakvlakken heeft met de huidige collectie, zoals wereldgodsdiensten, (wereld)geschiedenis, culturele antropologie, archeologie, sociale wetenschappen en algemene Azië studies. De EAL collectie en ‘externe’ partijen. Op het gebied van lesgeven en onderzoek heeft de collectie een belangrijke functie in het ondersteunen van een van oudsher ‘typische’ Leidse specialisaties, nl., ‘Azië studies’. Binnen deze interdisciplinaire Area Studies waar diverse instituten, AIO’s en promovendi aan verbonden zijn is de EAL een van de voornaamste bronnen van primair en secundair materiaal op het gebied van taal, geschiedenis, religie, filosofie, recht en literatuur. 85
Buiten deze kerndisciplines bied de EAL ook toegang tot een groot aantal E-resources en recente wetenschappelijke publicaties over actuele onderwerpen als de recente machtswisseling in Noord Korea, de economische crisis en politiek-diplomatieke betrekkingen binnen Azië. Deze diensten en voorzieningen sluiten bij zowel de opleiding als de instituten daarbuiten naadloos aan bij hun sterk gegroeide focus op ‘modern Azië’, waarbij met name de internationale politieke, diplomatische en economische relaties tussen de diverse Aziatische landen, social- en gender studies, en linguïstiek centraal staan. Voorbeelden van instituten en initiatieven zoals hierboven beschreven staan zijn: AMT (Asian Modernities and Traditions) LIAS (Leiden Institute for Area Studies) MEARC ( Modern East Asia Research Centre) IIAS (International Institute for Asian Studies) Aankoop en aankoopmethodiek Engelstalig materiaal voor de collectie wordt doorgaands via de gewone kanalen besteld, de belangrijkste leveranciers zijn daarbij Blackwell, Dawson, Brill publishing (via Dawson) en Peter Lang. Koreaanstalig materiaal wordt hoofdzakelijk via de vaste Koreaanse leverancier Eulyoo besteld. Tijdschriften worden doorgaands geleverd via Korea Publications & Import Cooperation. Incidenteel wordt zeldzaam materiaal uit Korea via andere kanalen verworven, zoals door hulp van stafleden. Er wordt nog geen gebruikgemaakt van een approval plan. Selectiecriteria Koreastudies als apart vakgebied is de laatste jaren sterk gegroeid. Door de toegenomen publieke en academische interesse in Korea is het aantal publicaties, journals, e-resources en overig materiaal over Korea ook explosief toegenomen. Nieuw materiaal voor de EAL wordt geselecteerd naar gelang de beschikbare financiële middelen, de gehandhaafde selectiecriteria, en de focuspunten van aanschaf zoals aangegeven in het bijgesloten overzicht. Het selecteren van werken zelf wordt gedaan op basis van passieve selectie, actieve selectie, en doelgroep selectie. Bij passieve selectie van monografieën en ander materiaal maakt de vakreferent gebruik van de selecties die worden aangeboden door uitgeverijen met een goede naam in de academische wereld, zoals Routledge/Curzon, Oxford publishing, Harvard Publishing, University of Hawaii press, Brill, Peter Lang, en Eulyoo publishing . Ook de leveranciers van boeken op het gebied van Azië, zoals Nexus Books, Global Oriental en Eurospan, sturen vaak overzichten met de meest relevante academische publicaties per vakgebied van het afgelopen kwartaal. Bij actieve selectie wordt er door de vakreferent, conform het collectievorming profiel, gericht gezocht naar nieuwe publicaties. Voor Engelstalige publicaties gebeurt dit veelal via de Blackwell catalogus. Hierbinnen kan gericht gezocht worden op vakgebied, niveau en jaar van publicatie. Voor Koreaanstalige publicaties wordt gebruik gemaakt van de grote maandelijkse catalogus van o.a. Eulyoo waarbinnen per onderwerp en uitgever gezocht kan worden. Ook social media speelt een rol in de selectie van nieuwe titels; via facebook en twitter kan men op de hoogte blijven van nieuwe publicaties van bekende en minder bekende auteurs en uitgevers. Bij doelgroep selectie maakt de vakreferent gebruik van de aanvraagmodule op de website van de EAL, welke regelmatig onder de aandacht van de docenten wordt gebracht. Hier kunnen stafleden zelf monografieën, Dvd’s, e-resources of nieuwe tijdschriften ter overweging aan de vakreferent voorleggen. Vanwege de kennis van de stafleden over ontwikkelingen en publicaties binnen hun eigen vakgebied, evenals het feit dat het 86
merendeel van het aangevraagde materiaal ter ondersteuning van de colleges dient, worden deze aanvragen veelal gehonoreerd. Concreet zijn de toegekende cijfers uit het bijgesloten overzicht gebaseerd op de volgende selectiecriteria: Taal: Veel subcategorieën hebben een hoger aanschafniveau voor Westerstalig materiaal dan voor Koreaanstalig materiaal. Dit komt gedeeltelijk omdat in de BA fase de taalkennis van het Koreaans ontoereikend is voor onderzoek met Koreaans bronmateriaal. Ook wordt er in het Engels zo breed mogelijke aangeschaft om de studenten met de vele facetten van Korea kennis te laten maken. Andersom is het ook zo dat voor een aantal zwaartepunten van de collectie zowel Koreaans primair bronmateriaal als studies van Koreaanse specialisten de voorkeur genieten boven Westerstalige vertalingen en studies hiervan, wat maakt dat deze op een hoger niveau worden aangeschaft. Onderwerp: De diversiteit in deelonderwerpen en onderzoeksinteresse onder de studenten, docenten en onderzoekers in combinatie met het beperkte budget maakt dat het niet wenselijk is te proberen op alle vlakken hetzelfde aanschafniveau te hanteren. Het huidige beleid van de EAL bouwt voort op het eerder gehanteerde beleid waarbinnen specifieke aandacht wordt gegeven aan een handvol deelonderwerpen die representatief zijn voor de oude evenals de opkomende Leidse vakkennis binnen het veld van Korean Studies. Dit betreft middeleeuwse, koloniale en moderne geschiedenis, kunst en politiek van Noord Korea, film, moderne literatuur en religie. Materiaalsoort: bij tijdschriften genieten e-journals de voorkeur. In de praktijk zijn er echter vaak alleen papieren versies van journals beschikbaar. Vooralsnog worden er geen e-books aangeschaft, maar dit kan veranderen in de toekomst wanneer er een duidelijk en hanteerbaar aanschaf, opslag en leensysteem is. Audiovisueel materiaal wordt hoofdzakelijk aangeschaft ter ondersteuning van colleges die zich richten op culturele en religieuze antropologie, geschiedenis en social studies, maar ook bekende films en ander representatief beeldmateriaal wordt regelmatig aan de collectie toegevoegd. De komende tijd wil de EAL ook kijken naar de mogelijkheden voor de aanschaf van Noord Koreaanse gedrukt werk zoals pamfletten, tijdschriften en verordeningen. Relevantie onderwijs: Bij zowel de selectie door vakreferenten als bij de aanvragen door stafleden wordt er in de eerste plaats gekeken naar de relevantie van het materiaal voor de hoofdgebruikers; de opleidingen en onderzoeksinstituten. Materiaal met een aantoonbare meerwaarde voor de huidige en aankomende colleges, evenals materiaal die het vakgebied van de huidige onderzoekers en docenten binnen de opleiding vertegenwoordigen, genieten de voorkeur.
87
HY code
KOREA 1000 1999 1000-1008 1430-1469
Vakgebied
1800-1919 1801-1814 1902
Filosofie
Geschiedenis van Religie in Korea Boeddhisme
1920-1939 1975-1987 1988-1999 1990,9 1994-1995
Taoisme Christendom Overige Religies
KOREA 2000 3999 2000-2199
Historische wetenschappen.
2127 2185-2187 2200-2249 2242-2243 2257-2299 2281-2289
Archeology en Antiquiteiten Archeologie van Korea Ethnologie en Ethnografie Biografie
2284-2289 3480-3499 3489.1.5 3486 3488 3490-3499
Niveau collectie vorming Koreaanstalig 2012
Niveau collectie vorming Westerstalig 2012
Algemeen Algemeen: Koreaanse Filosofie Filosofie sinds 1870 Algemeen
1 tot 2 2 tot 3
1 tot 2 2 tot 3
2 tot 3
2 tot 3
4 tot 5
6 tot 7
Azie algemeen Korea Algemeen Geschiedenis en biografie Algemeen Algemeen Algemeen Sjamanisme Volksreligies overig
1 tot 2 5 tot 6 4 tot 5
2 tot 3 6 tot 7 4 tot 5
1 tot 2 4 tot 5 2 tot 3 5 tot 6 5 tot 6
1 tot 2 5 tot 6 5 tot 6 6 tot 7 6 tot 7
Algemeen
1 tot 2
1 tot 2
Mantsjoerije Algemeen Algemeen
6 tot 7 2 tot 3 1 tot 2
1 tot 2 2 tot 3 1 tot 2
Korea Algemeen Koreaanse genealogie en biografie Individuele biografie Algemeen Relaties Noord en Zuid Korea Middeleeuwen Koloniale Periode Algemeen
1 tot 2 2 tot 3 7 tot 8
1 tot 2 2 tot 3 2 tot 3
4 tot 5
4 tot 5
6 tot 7 7 tot 8
8 tot 9 8 tot 9
6 tot 7 7 tot 8 2 tot 3
7 tot 8 8 tot 9 2 tot 3
Filosofie en Religie
1463-1469 1771
Onderwerpen
Korea: Geschiedenis
Korea: Geografie
88
3490,8 3490,6 KOREA 4000 4999 4100 4299 4140-4148
Sociologie van Korea
4180-4209
4280-4299
Economie
4400-4409
4460-4476
4534
4600-4899 4609
4630-4639
4800-4857
5 tot 6
2 tot 3
5 tot 6
2 tot 3
Algemeen
2 tot 3
5 tot 6
Korea: Sociale geschiedenis, popular culture Familie en Vrouwenstudies Sociale organizaties (minderheden, religieuze verenigingen) Socialisme, communisme, utopias and anarchie (Noord Korea) Algemeen Speciale onderwerpen I (consumptie en immigratie) Economische geschiedenis van Korea Speciale onderwerpen II (arbeid, sociale wetgeving) Pamfletten en traktaten (Noord Korea) Algemeen Korea: geschiedenis van politiek en wet (Noord Korea) Politiek en politieke bewegingen Internationale politiek en
2 tot 3
7 tot 8
1 tot 2
5 tot 6
2 tot 3
5 tot 6
4 tot 5
5 tot 6
1 tot 2 1 tot 2
2 tot 3 5 tot 6
1 tot 2
2 tot 3
1 tot 2
2 tot 3
5 tot 6
1 tot 2
2 tot 3 6 tot 7
5 tot 6 6 tot 7
1 tot 2
2 tot 3
1 tot 2
2 tot 3
Social sciences
4170-4179
4300-4599 4320-4339
Historische Geografie Kaarten en atlassen.
Politiek en Wetgeving
89
4820-4829
4770-4786 4900-4999 KOREA 5000-5999 5000-5039 5160-5162 5827 5828-5845 5858 5890-5909 5899,8 5910-5919
Onderwijs Language and literature Taalwetenschap en vergelijkende Filologie Korean Language
Koreaanse poezie en zang Koreaanse drama en fictie
5931-5940
5923-5930
5941-5947
Koreaanse proza, essays en dagboeken
5941,1 5947 KOREA Fine and recreative 6000 Arts 6999 6000-6019 Kunst 6065.48.49 6015,48 6070-6299 6190-6286
Kalligrafie, schilderijen en printen
wetgeving Internationale relaties en betrekkingen De Koreaanse overheid Algemeen
2 tot 3
5 tot 6
1 tot 2
1 tot 2
2 tot 3
2 tot 3
Korea Algemeen
1 tot 2
1 tot 2
Algemeen Vergelijkende studies Woordenboeken Instructieboeken Algemeen
2 tot 3 1 tot 2
2 tot 3 1 tot 2
8 tot 9 8 tot 9 3 tot 4
7 tot 8 8 tot 9 3 tot 4
Poezie ( Ko Un) Algemeen
5 tot 6 3 tot 4
5 tot 6 7 tot 8
Moderne Literatuur en Populaire fictie Klassieke Literatuur (Koreaans en Franse vertalingen) Algemeen
5 tot 6
7 tot 8
5 tot 6
7 tot 8
3 tot 4
3 tot 4
Tijdschriften (Noord Korea) Koloniale periode, modern Korea
5 tot 6
1 tot 2
6 tot 7
5 tot 6
Algemeen Geschiedenis van kunst in Korea Noord-Koreaanse kunst algemeen Algemeen
1 tot 2 1 tot 2
1 tot 2 2 tot 3
5 tot 6
6 tot 7
1 tot 2
1 tot 2
Koreaanse kalligrafie, schilderijen en printen
1 tot 2
1 tot 2
90
6826-6839
Theater en 'dramatic art'
6838 6839
Algemeen
1 tot 2
1 tot 2
Moderne media (video, film, radio)
6 tot 7
7 tot 8
Algemeen Korea: Psychologie en sociale problemen (zelfmoord). Algemeen Geschiedenis van geneeskunde in Korea
1 tot 2 4 tot 5
1 tot 2 5 tot 6
1 tot 2 1 tot 2
1 tot 2 1 tot 2
KOREA 7000-7999 7870-7899 7870
Natural Sciences
7900-7999 7918
Medische wetenschap
KOREA 8000-8999 80208239 82408269 8283 8300-8399
Agriculture and Technology Landbouw
Algemeen
1 tot 2
1 tot 2
Home Economics
Algemeen
1 tot 2
1 tot 2
Koreaanse keuken Algemeen
4 tot 5 1 tot 2
5 tot 6 1 tot 2
1 tot 2
1 tot 2
7 tot 8
8 tot 9
1 tot 2
1 tot 2
Korea: Geschiedenis van boeken en boekproductie Algemeen
3 tot 4
6 tot 7
5 tot 6
6 tot 7
Kranten (digitaal) Propaganda materiaal (Noord Korea)
8 tot 9 7 tot 8
5 tot 6 1 tot 2
KOREA 9000-9999 9320-9339
Psychologie
Handvaardigheid en Kunstnijverheid Generalia and Bibliography Algemene Enceclopedia en Referentie boeken
9320-9329
9410-9469
Algemene Encyclopedia en Referentie Boeken mbt Korea Geschiedenis van boeken en boekproductie
9421-9425
9930-9999 9995,49 9941
Journalistiek, media, radio en televisie
91
Beschikbare middelen De collectie Koreaans heeft geen eigen budget, maar wordt betaald uit het gezamenlijk budget voor Japan en Korea. In 2011-2012 was dit budget € 65,997. De fte’s van de opleiding Koreaans (5) maken 19% uit van het totale aantal fte’s van de opleidingen Japans en Koreaans (27). Bij een verdeling van het budget naar deze ratio komt men voor Koreaans op € 12,539 per jaar.
Aanwas overig De collectie Koreaans in zijn huidige staat heeft zijn bestaan grotendeels te danken aan de vele donaties die jaarlijks binnenkomen. Dit gaat om enkele honderden monografieën, tijdschriften en audiovisueel materiaal die worden geschonken door particulieren, instellingen en Universiteiten in Korea, met name de National Assembly Library of Korea, The National Institute of Korean History, the Korea foundation, the Academy of Korean Studies, Seoul National University, het National Museum, National Folk Museum en andere instellingen. Ook de voornaamste leverancier Eulyoo Publishing schenkt regelmatig boeken aan de bibliotheek bij iedere geplaatste bestelling. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen twee soorten donaties: Bij de eerste soort krijgt de EAL een lijst met titels toegestuurd waaruit gekozen kan worden, waarna deze al naar gelang beschikbaarheid gratis worden opgestuurd. De tweede soort bestaat uit donaties die zonder instructies van de EAL worden aangeboden. Beide soorten donaties zijn van groot belang voor de EAL om de volgende redenen: 4. Opvullen Collectie: Aangezien het budget voor Koreaans beperkt is bouwt de collectie grotendeels op wat zij aan gratis materiaal binnen krijgt. Met andere woorden, niet alleen de historisch gegroeide gaten in de collectie, maar ook de huidige vorming van de collectie is voor een groot deel afhankelijk van de schenkingen die de EAL jaarlijks krijgt. 5. De Leidse Koreaanse kunstcollectie: Er komen op het gebied van Koreaanse kunst en Architectuur aanzienlijk meer donaties binnen dan voor welk ander vakgebied dan ook. Daarnaast heeft de EAL een gedeelde collectie met de bibliotheek van het museum Volkenkunde, welke over een aanzienlijke collectie Koreaanse kunst en materiële cultuur monografieën beschikt. Hierdoor is er aan het vakgebied voor kunststudies een lage aanschafwaarde toegekend. 6. Financiën. Vanwege de beperktheid van het budget ten opzichte van het aanbod binnen de verschillende vakgebieden zijn de vele donaties noodzakelijk voor het kosteloos aanvullen en up to date houden van de collectie waar mogelijk is. Deselectie Koreaanse kranten worden gedeselecteerd. Dubbel opgeslagen tijdschriften worden verwijderd.
6.2.11.
Collectievormingsprofiel Klassieke Oudheid
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Wat betreft onderzoek richt collectievorming zich primair op: het onderzoeksprogramma Classics and Classical Civilization (LUCAS) de specialisatie Classical Languages and Cultures and Neo-Latin in het onderzoeksprogramma Medieval and Early Modern Studies: Literature, Art and Learning (1100 - 1700) (LUCAS) 92
de specialisatie The Unification of the Mediterranean World (Institute for History) Onderzoekers zijn verbonden aan de landelijke onderzoeksschool Klassieke Oudheid Studiën OIKOS. Voor onderwijs richt collectievorming zich primair op:
de BA Griekse en Latijnse taal en cultuur de (Research) MA Classics de onderdelen Oude Geschiedenis uit de BA Geschiedenis de specialisatie Ancient History in de (Research) MA History
Secundaire doelgroepen van de collectie zijn onderwijs en onderzoek op het gebied van:
de historische taalkunde van het Grieks, Latijn en overige Italische talen klassieke archeologie(m.n. inscripties) Middeleeuwen en Renaissance (m.n. Neolatijn). antieke wijsbegeerte godsdienstgeschiedenis
Aankoop en -methodiek Aanschaf verloopt deels via approval plan. Er wordt bij de selectie voorts gebruik gemaakt van informatie van uitgevers door middel van attenderingsprofielen en catalogi. Ook recensies (digitaal en in vaktijdschriften) vervullen een rol bij de attendering op interessant publicaties. Ook wordt gehoor gegeven aan desiderata van medewerkers en studenten van de Opleiding. Selectiecriteria Griekse taalkunde Op het gebied van taalverwerving wordt aanschaf beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal. De nadruk ligt op collectievorming op het gebied van syntaxis & tekstlinguïstiek, semantiek & lexicografie en de geschiedenis van de taalkunde. Griekse letterkunde Aangeschaft worden (kritische) tekstedities, commentaren op en studies over auteurs. Vertalingen worden niet afzonderlijk aangeschaft, behalve waar het ontoegankelijke of ongebruikelijke auteurs betreft. In sommige gevallen wordt een vertaling aangeschaft ten laste van het budget van de doeltaal van de vertaling. De nadruk ligt op collectievorming op het gebied van epos, drama, historiografie, redenaars en filosofische en wetenschappelijke literatuur. Latijnse taalkunde Op het gebied van taalverwerving wordt aanschaf beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal. Ook voor de andere onderdelen van de Latijnse taalkunde wordt aanschaf beperkt tot het niveau van een goede onderwijscollectie. Latijnse letterkunde Aangeschaft worden (kritische) tekstedities, commentaren op en studies over auteurs. Vertalingen worden niet afzonderlijk aangeschaft, behalve waar het ontoegankelijke of ongebruikelijke auteurs betreft. In sommige gevallen wordt een vertaling aangeschaft ten laste van het budget van de doeltaal van de vertaling. De nadruk ligt op collectievorming op het gebied retorica en esthetiek, drama, epos, lyriek en elegie en historiografie. Middeleeuws Latijnse letterkunde De aanschaf wordt beperkt tot het niveau van een goede onderwijscollectie. 93
Neolatijnse letterkunde Aangeschaft worden (kritische) tekstedities, commentaren op en studies over auteurs. Andere onderwerpen met betrekking tot humanisme en renaissancegeschiedenis worden aangeschaft ten laste van andere budgetten. Geografisch ligt de nadruk op de Lage Landen, Duitsland en Italië. Daarbij zijn vooral de 14e tot de vroege 16e eeuw van belang. Wat betreft genres wordt vooral aandacht besteed aan poëzie en wetenschappelijke literatuur. Oude Geschiedenis Binnen de geschiedenis van de Grieks-Romeinse wereld gaat de aandacht vooral uit naar Griekse godsdienstgeschiedenis, de sociaal-economische geschiedenis van Romeinse republiek en keizerrijk, Griekse epigrafiek en Klein-Azië. In vergelijking met het voorgaande collectievormingsprofiel zijn de Byzantijns-Griekse letterkunde, overige Italische talen en het Etruskisch overgegaan naar collectievormingsprofielen van andere vakgebieden. NBC
Vakgebied
18.41 18.42
Klassieke talen algemeen Griekse taalkunde
18.42 18.42
Griekse taalkunde Griekse taalkunde
18.42
Griekse taalkunde
18.42
Griekse taalkunde
18.42
Griekse taalkunde
18.43
Griekse letterkunde
Onderwerpen
Taalverwerving
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012
Niveau collectie vorming 2010
Aanschaf op dit gebied wordt beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal.
1
1
7 9
7 9
9
9
6
6
9
9
Morfologie Syntaxis & Tekstlinguïstiek Semantiek, lexicografie. Historische taalkunde, oudere taalstadia. Geschiedenis van de taalkunde Aangeschaft worden (kritische) tekstedities, commentaren op en studies over auteurs. Vertalingen worden niet afzonderlijk aangeschaft, behalve waar het ontoegankelijke of ongebruikelijke auteurs betreft. In sommige gevallen
94
wordt een vertaling aangeschaft ten laste van het budget van de doeltaal van de vertaling. 18.43 18.43 18.43 18.43 18.43 18.43 18.43
Griekse letterkunde Griekse letterkunde Griekse letterkunde Griekse letterkunde Griekse letterkunde Griekse letterkunde Griekse letterkunde
Epos Drama Archaïsche poëzie Hellenistische poëzie Historiografie Redenaars Filosofische en wetenschappelijke literatuur
18.43
Griekse letterkunde
Proza & poëzie uit de Romeinse keizertijd
18.44
Byzantijns-Griekse letterkunde
18.45
Latijnse taalkunde
Taalverwerving
18.45 18.45
Latijnse taalkunde Latijnse taalkunde
18.45
Latijnse taalkunde
18.45
Latijnse taalkunde
18.45 18.45
Latijnse taalkunde Latijnse taalkunde
Morfologie Syntaxis & Tekstlinguïstiek Semantiek, lexicografie Historische taalkunde Stilistiek Vulgair Latijn, postklassiek Latijn
18.46
Klassieke Latijnse Letterkunde
Hieronder valt ook antieke retorica en literaire kritiek. Ook via Legaat Noback
9 9 8 7 9 9 9
9 9 8 7 9 9 9
7
7 Collectie vorming ten laste van ander budget 1
Aanschaf op dit gebied wordt beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal. 6
6
6
6
6
6
6 6
6 6
Aangeschaft worden (kritische) tekstedities, commentaren op en studies over auteurs. Vertalingen worden niet 95
afzonderlijk aangeschaft, behalve waar het ontoegankelijke of ongebruikelijke auteurs betreft. 18.46 18.46 18.46 18.46 18.46 18.46
Klassieke Latijnse Letterkunde Klassieke Latijnse Letterkunde Klassieke Latijnse Letterkunde Klassieke Latijnse Letterkunde Klassieke Latijnse Letterkunde Klassieke Latijnse Letterkunde
18.47
Middeleeuws Latijnse Letterkunde
18.48
Neolatijnse Letterkunde
Epos
8
8
Lyriek en elegie
9
9
Drama
7
7
Historiografie
8
8
Redenaars
9
9
Ook via Legaat Noback
9
8
Aangeschaft wordt een selectie (kritische) tekstedities en een beperkte hoeveelheid studies. Bij de onderverdeling van de discipline Neolatijn zijn zowel chronologische, thematische als geografische categorieën onderscheiden. Als gevolg daarvan zijn die categorieën niet wederzijds uitsluitend: titels kunnen in meerder categorieën vallen. Aangeschaft worden (kritische) tekstedities, commentaren op en studies over auteurs.
6
6
9
9
Filosofische en wetenschappelijke literatuur
9 7 96
poëzie proza wetenschappelijke literatuur, commentaren 15.51 15.52
9 8 9 8 9
8 8 8 Bij de onderverdeling van de discipline Oude Geschiedenis zijn zowel chronologische, thematische als geografische categorieën onderscheiden. Als gevolg daarvan zijn die categorieën niet wederzijds uitsluitend: titels kunnen in meerder categorieën vallen.
15.51 15.51 15.51 15.51 15.51
Klassieke oudheid Klassieke oudheid Klassieke oudheid Klassieke oudheid Klassieke oudheid
15.51
Klassieke oudheid
15.51
Klassieke oudheid
15.51
Klassieke oudheid
15.51
Klassieke oudheid
15.51 15.51 15.51 15.51 15.51
Klassieke oudheid Klassieke oudheid Klassieke oudheid Klassieke oudheid Klassieke oudheid
15.52 15.52 15.52
Romeinse Rijk Romeinse Rijk Romeinse Rijk
Griekse Oudheid 9 8 Militaire geschiedenis Geestesgeschiedenis, zeden & gewoonten Sociaal-economische geschiedenis Godsdienstgeschiede nis
Wetenschapsgeschie denis (geschiedenis van de geneeskunde)
Traditioneel zwaartepunt.
8
8 8 8 8
7
7
8
8
Niet meer; vgl. cvp godgelee rdheid 8
9
8 8 9 5 7
8 8 9 5 7
7 9
7 9
8
Romeinse Oudheid Republiek (500
97
v.Chr. – 31 v.Chr.) Keizerrijk (31 v.Chr. – 476 n.Chr.) Late Oudheid
15.52
Romeinse Rijk
15.52 15.52
Romeinse Rijk Romeinse Rijk
15.52
Romeinse Rijk
15.52 15.52 15.52 15.52 15.52 15.52 15.27
Romeinse Rijk Romeinse Rijk Romeinse Rijk Romeinse Rijk Romeinse Rijk Romeinse Rijk
18.68
Indo-europese talen: overige
Epigrafie Traditioneel zwaartepunt. De collectie wordt aangevuld met geschenken van de redactie. Italische talen
18.99
Overige talen
Etruskisch
Geestesgeschieden is, zeden & gewoonten Sociaaleconomische geschiedenis
9
9
6 7
6 7
9
9
9 9 5 8 6 6 9
9 9 5 8 6 6 9
Collectie vorming ten laste van ander budget Collectie vorming ten laste van ander budget
Taal Het grootste deel bestaat ujt Engelstalige wetenschappelijke literatuur; daarnaast wordt er aangeschaft in Duits, Frans en Italiaans en zeer selectief in Nederlands en Spaans. Uitgevers Naast een groot aantal kleinere uitgevers zijn met name de volgende voor de Leidse aanschaf van groot belang:, Oxford University Press, Cambridge University Press, Brill, Blackwell, Routledge, Aris & Phillips, De Gruyter, Les Belles Lettres. Informatiedrager Bij tijdschriften en naslagwerken gaat de voorkeur voor aanschaf uit naar digitaal materiaal. Voor handboeken die voor colleges voorgeschreven worden, wordt onderzocht of e-books een goed alternatief zijn. Monografieën worden in principe in gedrukte vorm aangeschaft.
98
Beschikbare middelen 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Regulier budget (€) 25.320 22.303 25.361 25.382 29.734 28.418
BGW (€) 12.500 12.500
Legaat Noback voor aanschaf klassieke filosofie 2011 € 5.000 2012 € 5.000 Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Met enige regelmaat ontvangt de UB schenkingen van de redactie van het Supplementum Epigraphicum Graecum. In het algemeen geldt voor schenkingen dat ze worden opgenomen als ze passen binnen de collectievorming die van toepassing is/was in het jaar van uitgave. Bruiklenen zijn niet van toepassing. Deselectie Er zijn op dit moment geen onderdelen die gedeselecteerd zouden kunnen worden. 6.2.12.
Collectievormingsprofiel Papyrologie
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Collectievorming richt zich in eerste instantie op medewerkers en studenten van het Papyrologisch Instituut. Andere belangrijke doelgroepen zijn medewerkers en studenten van de opleidingen GLTC, Egyptologie en Geschiedenis (m.n. Oude Geschiedenis). Secundaire doelgroep zijn verder Rechtsgeleerdheid en Godsdienstwetenschappen. Medewerkers zijn verbonden aan de School of Middle Eastern Studies van het Institute for Area Studies en aan de landelijke onderzoeksschool Klassieke Studiën OIKOS. Voorts onderzoekers van overal. Aankoop en -methodiek Aanschaf verloopt via de boekhandel. Er wordt bij de selectie vooral voorzien in de wensen van de medewerkers van het Instituut, ook wordt gebruik gemaakt van informatie van auteurs en uitgevers via nieuwsbrieven, discussielijsten en weblogs. Ook de Bibliographie Papyrologique vervult een belangrijke rol bij de attendering op interessante publicaties. Selectiecriteria Het zwaartepunt van aanschaf ligt bij de Griekse en demotische documentaire papyrologie. Aangeschaft worden met name tekstedities, monografieën en naslagwerken. Ter ondersteuning daarvan wordt met mate ook aangeschaft op het gebied van de sociaaleconomische geschiedenis, godsdienstgeschiedenis en rechtsgeschiedenis van Egypte tussen ca. 700 v.Chr. en 1000 n.Chr.
99
NBC
Vakgebied
15.28 15.51 15.51
Papyrologie Klassieke Oudheid Klassieke Oudheid
15.51 15.51 15.52 15.52
Klassieke Oudheid Klassieke Oudheid Romeinse Rijk Romeinse Rijk
15.52 15.52 15.80 15.80
Romeinse Rijk Romeinse Rijk Afrika Afrika
15.80 15.80 18.78
Afrika Afrika Afro-aziatische talen: overige
Onderwerpen
sociale geschiedenis economische geschiedenis godsdienstgeschiedenis rechtsgeschiedenis sociale geschiedenis economische geschiedenis godsdienstgeschiedenis rechtsgeschiedenis sociale geschiedenis economische geschiedenis godsdienstgeschiedenis rechtsgeschiedenis demotisch
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012 &2010 9 7 7 6 6 7 7 6 6 7 7 6 6 9
Beschikbare middelen Budget € 2005 9570 2006 9548 2007 7729 2008 5058 2009 3499 2010 3501 2011 3500 2012 10.000 Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Incidenteel is er sprake van schenkingen, met name van vakgenoten die op enige wijze betrokken zijn bij het Papyrologisch Instituut of samenwerken met de medewerkers daarvan. In het algemeen geldt voor schenkingen dat ze worden opgenomen als ze passen binnen de collectievorming die van toepassing is/was in het jaar van uitgave. Er is een aantal langdurige bruiklenen van boeken van de stichting “Het Leids Papyrologisch Instituut”.
100
Deselectie Er zijn op dit moment geen onderdelen die gedeselecteerd zouden kunnen worden. 6.2.13.
Collectievormingsprofiel Latijns-Amerika
Actuele relatie met O&O Collectievorming wordt afgestemd op het O&O bij de BA Latijns-Amerikastudies (voorheen TCLA), de MA Latin American Studies, de RESMA Latin American Studies, het Leiden University Institute for History, het Leiden University Centre for the Arts in Society (LUCAS) en het Leiden University Centre for Linguistics (LUCL). Onderzoek & Onderwijs Aan de opleiding TCLA zijn de leerstoelen Geschiedenis van Latijns-Amerika, in het bijzonder de hedendaagse staat en maatschappij en Letterkunde van Latijns-Amerika verbonden. Daarnaast zijn er twee bijzondere leerstoelen: de Andrés Bello Visiting Professorial Chair on Chilean Culture and Society (Leerstoel Chileense Cultuur en Maatschappij) en de Rui Barbosa Chair of Brazilian Studies (Leerstoel Braziliaaanse Studies). De opleiding Latijns-Amerikastudies biedt een driejarige BA aan met de drie afstudeervarianten letterkunde, taalkunde en geschiedenis van Latijns-Amerika, een éénjarige MA Latin American Studies, een tweejarige MPhil Latin American and Amerindian Studies, een minor Talen en Culturen van Latijns-Amerika en diverse keuzevakken op het gebied van Latijns-Amerika. Actuele onderzoeks- en onderwijsthema’s zijn: met betrekking tot de Geschiedenis van Latijns-Amerika : geweld/veiligheid, “public policies” (projecten/programma’s vanuit de overheid op het gebied van onderwijs, jeugd, gezondheidszorg, armoedebestrijding), participatieve programma’s, decentralisatie (versterking lokale overheden), sociale bewegingen, ethniciteit (indianen), identiteit, genderpolitics, ecoturismo, Hugo Chávez, Evo Morales, economische betrekkingen met Brazilië. Thema’s MA: “city and urban ecology”, “social policies, governance and participipatory themes”, “latin america in worldwide perspective”. Het accent ligt op de laatste drie decennia en de Andeslanden (Argentinië, Bolivia, Chili, Colombia, Ecuador, Perú, Venezuela), Cuba, Mexico, Guatemala en Brazilië. met betrekking tot de Letterkunde van Latijns-Amerika: cultura-valor, literatura-valor, mercado-valor, ética-valor, clichés, nuevo realismos, comunidad en la diferencia, relatie film/literatuur. Het accent ligt op de Río de la Plata, Mexico, Cuba, Perú en Brazilië. met betrekking tot de Taalkunde van Latijns-Amerika: taalvaardigheid, taalverwerving, SLA (second language acquisition), tweetaligheid, taalvariatie, aspect and tense research mainly from a crosslinguistic perspective. Het accent ligt op Spaans-Amerika en Brazilië. In verband met de nieuwe ontwikkelingen binnen de opleiding, waarbij Argentinië, Chili en Brazilië vanaf het tweede jaar een grote rol spelen, is behoefte aan algemene boeken op dit gebied. De variant voor Amerindian Studies binnen de onderzoeksmaster Latin American and Amerindian Studies valt binnen de bibliotheek domeinen van ATW en Archeologie. Aankoop(methodiek) Selectie van titels gebeurt in nauwe samenwerking met de medewerkers van de genoemde onderzoeksinstituten, met behulp van elektronische catalogi op maat, attenderingen en recensies in (vak)tijdschriften. Acquisitie vindt voornamelijk plaats in Spanje, Argentinië, Chili, Colombia, Mexico, Uruguay, Perú, Cuba, de VS en UK. Selectiecriteria De collectievorming richt zich voornamelijk op de actuele onderwijs- en onderzoeksthema’s binnen de opleidingen Latijns-Amerikastudies en Latin American Studies en het Leiden University Institute for History, Leiden University Centre for the Arts in Society (LUCAS) en het Leiden University Centre for Linguistics (LUCL), zoals hierboven beschreven onder 101
onderzoek & onderwijs. Collectievorming op het gebied van de Geschiedenis van LatijnsAmerika komt overeen met de onderwerpscodes van de Nederlandse Basis Classificatie (NBC) 15.85 (+ geografisch trefwoord), 71.XX,73.XX, 74.XX, 74.26, 83.XX en 89.XX, op het gebied van de Letterkunde van Latijns-Amerika met NBC 18.30, 18.32 t/m 18.40 (+ geografisch trefwoord), op het gebied van de Taalkunde van Latijns-Amerika met NBC 18.30, 18.31 (+ geografisch trefwoord) en op het gebied van Film met NBC 24.31 (theorie van de film) en 24.32 (+ geografisch trefwoord). Ongeveer 70 % van het aangeschafte materiaal is Spaans- of Portugeestalig, ongeveer 30 % is Engelstalig. In de praktijk worden overwegend recente publicaties aangeschaft. Door regelmatige schenkingen komt niet recent materiaal binnen. De belangrijkste wetenschappelijke en literaire uitgeverijen bevinden zich in Spanje, Argentinië, Chili, Mexico, Cuba, Brazilië, de VS en Groot-Brittannië. NBC
Vakgebied
Onderwerpen
Periode
Niveau collectie vorming 2010 2011
Niveau collectie vorming 2012 2013
Taal- en letterkunde 18.30 18.31
Spaanse taal-en letterkunde Spaanse taalkunde
18.32
Spaanse letterkunde
Algemeen
Alle perioden
8
Geschiedenis van het Spaans in het algemeen met betrekking tot de gehele Spaanstalige wereld (Spanje, Spaans-Amerika, VS en overige landen) en afzonderlijke landen en thema's aansluitend op onderwijs en onderzoek. In het bijzonder taalgeografie, dialectologie, lexicologie, lexicografie, syntaxis, grammatica, taalbeheersing. Actuele thema's: tweetaligheid, (tweede) taalverwerving, taalvariatie. Het accent ligt op Spaans-Amerika en Brazilië. Geschiedenis van de Spaanse letterkunde algemeen en per periode.
Alle perioden
9
9
Naslagwerken en overzichten met betrekking tot alle perioden, literaire teksten en monografieën tot 1850.
9
7
102
18.33
Spaans-Amerikaanse letterkunde
18.34
Catalaanse taal- en/of letterkunde
18.35 18.36
Portugese taal- en letterkunde Portugese taalkunde
18.37
Portugese letterkunde
18.38
Portugees-Amerikaanse letterkunde
Geschiedenis van de letterkunde van SpaansAmerika algemeen en de afzonderlijke landen.Thema's aansluitend op onderwijs en onderzoek. Actuele thema's: modernity/ postmodernity, interculturality, intermediality, biopolitics, cultura-valor, literaturavalor, mercado-valor, ética-valor, clichés, nuevo realismos, comunidad en la diferencia, toneel. Het accent ligt op de Río de la Plata, Mexico, Cuba, Perú en Brazilië. Taalkunde. Geschiedenis van de letterkunde van Catalonië. Algemeen
Alle perioden
9
9
0
0
Geschiedenis van het Portugees, taalverwerving, taalvariatie, taalgeografie, dialectologie, lexicologie, lexicografie, syntaxis,grammatica, taalbeheersing. Portugese letterkunde algemeen en geschiedenis van de letterkunde van Portugal.
Alle perioden
9
6
Naslagwerken en overzichten alle perioden. Literaire teksten en monografieën tot 1850.
2
5
Geschiedenis van de letterkunde van Brazilië. Actuele thema's: moderne Braziliaanse literatuur en film, relatie tussen literatuur/film en geschiedenis, constructies van nationale en transnationale identiteiten, Braziliaans modernisme, Literary and Filmic travel/diasporic narratives (Braziliaans en LusoAfrikaans); contemporaine vrouwen literatuur in diaspora.
Alle perioden. Thema's onderwijs en onderzoek: accent ligt op moderne literatuur en cultuur.
9
9
Alle perioden
5
103
24.31 & 24.32
Theorie en esthetiek van de filmkunst, geschiedenis van de filmkunst
18.40
Romaanse talen overige
15.85
Geschiedenis van LatijnsAmerika Geschiedenis van Amerika
71.XX Sociologie 73.XX Culturele antropologie 74.XX (Sociale) geografie, cartografie, planologie, demografie 74.26
Midden- en ZuidAmerika 83.XX Economie 89.XX Politicologie
Filmtheorie en geschiedenis van de Braziliaanse film. Thema onderzoek en onderwijs: de Braziliaanse roadmovie. Taal- en letterkunde van Galicië
Alle perioden
6
Alle perioden
1
1
Geschiedenis van LatijnsAmerika algemeen en de afzonderlijke landen en thema's aansluitend op onderwijs en onderzoek. Actuele thema's: geweld/veiligheid, “public policies” (projecten/programma’s vanuit de overheid op het gebied van onderwijs, jeugd, gezondheidszorg, armoedebestrijding), participatieve programma’s, decentralisatie (versterking lokale overheden), sociale bewegingen, ethniciteit (indianen), identiteit, genderpolitics, ecoturismo, Hugo Chávez, Evo Morales, economische betrekkingen met Brazilië. Thema’s MA: “city and urban ecology”, “social policies, governance and participipatory themes”, “latin america in worldwide perspective”. Het accent ligt op de Andeslanden (Argentinië, Bolivia, Chili, Colombia, Ecuador, Perú, Venezuela), Cuba, Mexico, Guatemala en Brazilië.
Naslagwerken en overzichten alle perioden. Thema's onderwijs en onderzoek: accent op de laatste twee decennia en contemporaine geschiedenis.
9
9
Beschikbare middelen De beschikbare middelen zijn toegekend volgens het verdeelmodel van de Faculteit der Geesteswetenschappen. Voor 2012 is dat € 24.489. Voor 2011 was dat € 25.269, voor 2010 € 22.940, voor 2009 € 28.814 en voor 2008 € 19.375. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Incidenteeel worden schenkingen gedaan. Deze worden alleen opgenomen als ze in het Collectievormingsprofiel voor Latijns-Amerika passen.
104
Deselectie Op dit moment is geen sprake van deselectie. 6.2.14.
Collectievormingsprofiel Film- en literatuurwetenschap
Actuele relatie met O&O Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs bij de opleidingen Film- en literatuurwetenschap (BA), Film and Photographic Studies (MA), Literary Studies (MA) en het onderzoek binnen het Leiden University Centre for the Arts in Society (LUCAS). Daarnaast worden publicaties aangeschaft ter ondersteuning van faculteitsbreed onderzoek en onderwijs.Publicaties die binnen andere CVP’s vallen, bijvoorbeeld op het gebied van de filosofie, sociologie en kunstgeschiedenis, worden voornamelijk in overleg met de desbetreffende vakreferent aangeschaft van de budgetten die voor die vakgebieden beschikbaar zijn. Aankoop en –methodiek Monografieën worden besteld via de boekhandel, afhankelijk van het land van publicatie. Selectie vindt voor ongeveer 60 % plaats door middel van een Approval Plan dat door de vakreferent is opgesteld in overleg met de wetenschappelijke staf van de opleidingen. Daarnaast worden publicaties aangeschaft op verzoek van de wetenschappelijke staf, bijvoorbeeld voor werkcolleges of eigen onderzoek, en door selectie door de vakreferent met behulp van elektronische attendering door boekhandels en uitgevers. Selectiecriteria Voor literatuurwetenschap richt de collectievorming zich op 4 domeinen die elkaar gedeeltelijk overlappen: literatuurtheorie, vergelijkende literatuurwetenschap, interculturaliteit en intermedialiteit. Onder literatuurtheorie valt literaire taal en stijl (retorica; verteltheorie), methodologie van de literatuurkritiek, literaire genres, canonieke literatuurtheoretici en de literatuurwetenschappelijke benaderingen die zij vertegenwoordigen. Dit zijn bijvoorbeeld deconstructie, psychoanalyse, genderstudie. Er wordt nauwelijks aangeschaft op het gebied van de empirische en sociologische literatuurwetenschap. De vergelijkende literatuurwetenschap richt zich op stromingen, tradities en literaire thema’s. De interesse gaat veelal uit naar studies met een interdisciplinair karakter, zowel wat betreft het onderwerp van studie als de benadering. Speciale belangstelling bestaat voor de relatie politiek/recht en literatuur. Vanaf 2008 wordt van het budget literatuurwetenschap ook aangeschaft op het gebied van de Middeleeuwen en de Renaissance en letterkundige studies die meerdere taalgebieden bestrijken ten behoeve van faculteitsbreed onderwijs en onderzoek. Intermedialiteit bestudeert de rol van literatuur in vergelijking met andere cultuuruitingen. De nadruk ligt momenteel op beeldende kunst en film, maar ook toneel en muziek zijn aandachtspunten. Men richt zich steeds meer op literatuur in tijden van nieuwe media. Aanschaf voor de interculturele literatuurwetenschap heeft met name betrekking op postkoloniale literatuurtheorie, studies over culturele identiteit, migrantenliteratuur etc. De benaderingen zijn veelal historisch en/of regionaal en in veel gevallen interdisciplinair. Voor de letterkundige teksten is men aangewezen op de aanschaf bij de diverse talen binnen de Faculteit der Geesteswetenschappen.Voor een verdere verfijning van de onderwerpen en de bijbehorende collectievormingsniveaus, zie de tabel in de bijlage. Voor filmwetenschap richt de collectievorming zich momenteel op de theorie van de film, de relatie tussen film en literatuur, de geschiedenis en theorie van de avant-garde film, kunst- en kunstenaarsfilms en documentaire film- en video. Regio Zie interculturele literatuurwetenschap onder selectiecriteria. 105
Oud/nieuw materiaal Door de aanschaf via een Approval Plan is 60 % van de monografieën niet ouder dan 1 jaar. Ten behoeve van het onderwijs (werkcolleges) wordt op verzoek van de docenten regelmatig ouder material aangeschaft. Taal De aangeschafte publicaties zijn in de westerse talen geschreven. Ongeveer de helft van de collectievorming betreft publicaties in het Engels, 15% is Nederlands, 20% Frans, 11 % Duits en 5 % overig (incl. Spaans en Italiaans). Door het toenemende aantal internationale studenten, met name bij de MA opleidingen, wordt op verzoek van de wetenschappelijke staf in toenemende mate de Engelse vertaling van bronteksten aangeschaft. Uitgeverijen De meeste publicaties zijn afkomstig van wetenschappelijke uitgeverijen. Materiaal Van de beschikbare middelen worden monografieën, tijdschriften, series en dvd’s gekocht. Elektronisch/gedrukt Bij tijdschriften is het beleid dat bij keuze tussen gedrukt en elektronisch, een abonnement op de elektronische editie wordt genomen. Voor Filmwetenschap wordt in toenemende mate audiovisueel materiaal aangeschaft. Niveau De collectievorming vindt plaats op alle academische niveaus. NBC
Vakgebied
17.70
Algemene Literatuurwetenschap Algemeen
17.80
Literatuurtheorie Algemeen
Onderwerp
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012
Niveau collectie vorming 2010
Naslagwerken, bibliografieën
Collectie op onderwijs- en onderzoeksniveau
8
2
Overzichtswerken
Collectie op onderwijsnivea u Collectie op onderwijs. Ecokritiek op onderwijs- en onderzoeknive au Collectie op onderwijsnivea u Collectie op onderwijsnivea u
7
7
8
7
4
4
5
5
17.82
Tekstanalyse / Literatuurkritiek / Tekstinterpretatie
Algemeen, literatuurtheorie, ecokritiek
17.81
Literatuurwetenschappelijke benaderingen
Hermeneutiek Structuralisme
106
Poststructuralisme / deconstructie (Barthes, Derrida, De Man, Deleuze etc.)
17.84
Literaire taal/stijl
17.86
Literaire genres
17.92
Vergelijkende literatuurwetenschap Algemeen
Collectie op onderwijs- en onderzoeknive au. Bronteksten in oorspronkelijk e taal en in vertaling Psychoanalytische Collectie op benadering (Lacan) onderwijs- en onderzoeknive au. Bronteksten in oorspronkelijk e taal en in vertaling Genderstudies Collectie op (vooral in relatie tot onderwijs- en mannelijkheid), onderzoeknive Gender en au. seksualiteit, Bronteksten in Feministische oorspronkelijk literatuurtheorie e taal en in (Butler), Queer vertaling Semiotiek Collectie op niveau van algemene naslagcollectie Overig : empirische, Collectie op sociologische niveau van literatuurwetenschap algemene , receptietheorie, naslagcollectie systheemtheorie, nieuw historicisme Retorica (klassiek en Collectie op modern), onderwijs- en verteltheorie, onderzoeksniv allegorieën eau Genretheorie, genres Poëzie, Toneel, afzonderlijk Proza, Nieuwe media Collectie op onderwijsnivea u
8
8
8
8
8
5
Methodologie, overzichtswerken
Collectie op onderwijsnivea u
3
2
2
8
7
7
7
5
5
107
17.93
Literaire thema’s
17.76 17.97
Geschiedenis van de wereldliteratuur. Periodes, stromingen, tradities
17.76
Geografisch
17.94
Invloeden, relaties
17.90
In relatie tot andere disciplines
17.95
Vertalen
17.97
Interculturaliteit
17.81
Interculturele literatuurbenaderingen
Holocaust, trauma, mythologie, ironie, het Fantastische (literary fantastic), de relatie tussen literatuur en politiek in het algemeen en de ontwikkelingen in literatuur (en kunst) na 11 september 2001 in het bijzonder, literatuur en recht Historische avantgardes, Modernisme, Post-Modernisme, m.i.v. 2008 ook Middeleeuwen en Renaissance Afrika, Caraïben…
Intertekstualiteit (zie ook intermedialiteit), receptie O.a. filosofie, geschiedenis, theologie, kunst. Moderne en postmoderne literatuur in relatie tot kunst. Literaire aspecten van vertalen. Relatie tot brontekst. Postkoloniale literatuurtheorie, oraliteit, transnationalisme, hybriditeit, migratie, migrantenliteratuur, globalisering, culturele diversiteit, cross-over, DuitsNederlandse relaties
Collectie op onderwijs- en onderzoeknive au.
8
7
Collectie op onderwijs- en onderzoeknive au.
8
7
Naslagwerken auteurs en werken in meerdere talen; zie ook interculturalite it Collectie op onderwijsnivea u Collectie op onderwijsnivea u
6
6
7
5
Collectie op onderwijs- en onderzoeknive au
8
5
Collectie op onderzoeknive au
8
Collectie op onderwijs- en onderzoeknive au
8
8
108
17.76
(Geschiedenis van de) wereldliteratuur
17.90
Intermedialiteit Theorie
Beeldende kunsten
Classi ficatie kunst weten scahp pen 24.31 Theorie en esthetiek van de filmkunst 24.32
Geschiedenis van de filmkunst
Vanuit intercultureel perspectief
Collectie op onderwijsnivea u
6
6
Mediatheorie, relatie met technologie
Collectie op onderwijs- en onderzoeknive au
8
6
Relatie literatuur en beeldende kunsten / lens based art / nieuwe media. Moderne en contemporaine kunst.
Collectie op onderwijs- en onderzoeknive au
8
9
(Neo)marxist criticism of images. Raakvlakken tussen film en kunst. Geschiedenis en Ook films zelf theorie van de avant- op DVD. garde. Kerncollectie avant-garde film en kunstenaarsfil ms en -video’s van aanvraag vrij besteedbare ruimte GW 2012.
8
8
109
24.34
Verschijningsvormen
24.35
Videofilm
21.99
Videokunst
Beschikbare middelen Budget (in €) 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005
Totaal 17.403 13.733 17.084 9.544 8.887 4.259 6.184 6.157
Kunstenaarsfilms, avant-garde film, raakvlakken tussen film en kunst. Documentaires: non fictieve voorstelling van de hedendaagse geschiedenis, New German Cinema (in het bijzonder de films van A. Kluge, W. Herzog and V. Schlöndorff). Documentaire films en essays (in het bijzonder het werk van H. Farocki) militante video, voorstelling door film en media van radicaal links terrorisme, politieke happening, audiovisuele voorstelling van voetbal.
Tijdschriften 2.405 2.774 1.394 2.090 2.730 1.355 1.779 2.319
Ook films zelf op DVD. Kerncollectie avant-garde film en kunstenaarsfil ms en -video’s van aanvraag vrij besteedbare ruimte GW 2011 en 2012.
8
Ook films zelf op DVD. Kerncollectie avant-garde film en kunstenaarsfil ms en -video’s van aanvraag vrij besteedbare ruimte GW 2012.
8
Monografieruimte 14.998 10.959 14.903 6.540 6.166 2.109 3.757 2.793
Naast het reguliere budget is in 2011 en 2012 uit de algemene beleidsruimte voor het bibliotheekbudget Geesteswetenschappen een bedrag van respectievelijk 15.000 € en 12.000 €
110
toegekend voor het opzetten van een kerncollectie audiovisueel materiaal op het gebied van kunstenaars- en avant-garde film. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen De UB ontvangt regelmatig schenkingen op het gebied van Film- en literatuurwetenschap. Deselectie In het verleden is slechts zelden een dubbel exemplaar in de collectie opgenomen. Voor het overige zijn er, anders dan op individuele titel, geen specifieke collectiedelen aan te wijzen waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. Door de afspraken in UKB-verband over het deselectiebeleid bij tijdschriften is het ook niet mogelijk om papieren exemplaren van elektronische tijdschriften te deselecteren. 6.2.15.
Collectievormingsprofiel Midden-Oosten
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek De collectie Midden Oosten ondersteunt met name onderwijs en onderzoek dat plaatsvindt bij de School of Middle Eastern Studies (SMES). Daarnaast is deze collectie van belang bij een aantal opleidingen en onderzoeksprojecten bij het Leids instituut voor Godsdienstwetenschappen. Hierbij gaat het om opleidingen en onderzoek op het gebied van Islam, Jodendom en Oosters Christendom. De opleidingen en onderzoeksgroepen die zich bezighouden met de bestudering van Arabisch, Nieuw-Perzisch, Turks, Hebreeuws en Aramees worden vooral ondersteund door de Midden Oosten collectie van de UB. De opleidingen en onderzoeksgroepen die zich bezighouden met Egyptologie en Mesopotamië/Anatolië worden voornamelijk ondersteund door de collectie van het NINO. De UB schaft alleen zeer beperkt aan op dit gebied, meestal naar aanleiding van aanschafverzoeken van de opleiding. Het NINO schaft geen digitale bestanden aan, dus voor zover deze nodig zijn ligt de verantwoordelijkheid bij de UB. Talen Naast de ‘grote’ talen (Arabisch, Nieuw-Perzisch, Turks, Hebreeuws) worden er ook een aantal ‘kleine’ talen onderwezen en onderzocht bij SMES. (Hierbij wordt met ‘klein’ bedoeld dat dit talen zijn die door de Westerse wetenschap maar zeer beperkt bestudeerd zijn, het zegt niet noodzakelijk iets over het aantal sprekers). De belangrijkste kleine talen die een rol spelen in onderwijs en onderzoek zijn: Egyptisch Arabisch (dialect), Marokkaans Arabisch (dialect), Berbertalen, Dari en Pashtu. Verder geldt dat er een aantal oude taalvarianten nog een rol spelen in onderwijs en onderzoek zoals Klassiek Arabisch, Ottomaans, Middel-Perzisch en Aramees. Sommige andere kleine talen zoals Berbertalen, Kaukasische talen, sommige Altaische talen en andere Centraal-Aziatische talen vallen tussen de verantwoordelijkheid van een aantal vakreferenten in. Op deze gebieden zal alleen zeer summier uit het Midden Oosten budget worden aangeschaft. Literatuur Van oudsher is Leiden sterk in vooral de studie van de klassieke literatuur uit het Midden Oosten. Dit is ook de collectie waar Leiden in het buitenland bekend om staat. Bij zowel Arabisch, Perzisch, Turks als Hebreeuws geldt dat de interesse in moderne literatuur zowel vanuit de opleiding als vanuit de interesse van studenten nog steeds toeneemt. De bibliotheek moet proberen hierop in te spelen, hoewel dit een lastige taak is gezien de grote en snel toenemende productie. Gekozen wordt voor een model waarbij in overleg met de opleidingen 111
een aantal auteurs als ‘kern-auteurs’ worden aangewezen en er wordt geprobeerd het werk van en over die auteurs zo volledig mogelijk te verzamelen. Godsdienst Naast een indeling op taalgebieden kan het Midden Oosten ook vanuit een godsdienstwetenschappelijk perspectief bekeken worden. Daarbij zijn drie hoofdstromingen te onderscheiden namelijk Islam, op te delen in Sunnitische Islam, Sji’itische Islam en overige stromingen, Oosters Christendom en Jodendom. De verantwoordelijkheid voor de aanschaf op het gebied van de Islam is verspreid. Door de vakreferent Midden Oosten worden publicaties in brontalen aangeschaft, waaronder ook niet wetenschappelijke publicaties zoals fatwa-collecties, publicaties op het gebied van de klassieke islam volgens de rechtsscholen en op het gebied van Sji’isme en publicaties over klassieke geschriften en denkers. Verder wordt geprobeerd om te voorzien in een basiscollectie (BAcollectie) om voldoende achtergrond te bieden voor een heel aantal inleidende colleges op het gebied van islam (algemeen), Sji’isme, Sufisme, Islamitisch recht en moderne ontwikkelingen binnen de islam. Bij het Instituut voor Godsdienstwetenschappen zijn vooral de thema’s ‘islamitische theologie’ en ‘islam in het Westen’ van belang. Publicaties op het gebied van Islamitische recht in westerse talen worden door de bibliotheek van Rechten aangeschaft, in beperkte mate worden antropologische studies, politicologie en studies naar islamitisch terrorisme aangeschaft door de bibliotheek van Sociale wetenschappen. Studies op het gebied van geschiedenis en migratievraagstukken worden gedeeltelijk aangeschaft door de vakreferent geschiedenis. Voor de collectie Zuid- Azië wordt zeer beperkt aangeschaft op het gebied van de islam in India en Pakistan. Islam in Indonesië wordt, eveneens in zeer beperkte mate, aangeschaft voor de collectie Zuid-oost Azië. LUCIS heeft toegezegd een klein budget beschikbaar te stellen voor bijzondere publicaties op het gebied van Islam. Dit budget is niet bedoeld voor reguliere aanschaf, maar kan door de UBL aangevraagd worden op het moment dat er een bijzondere collectie beschikbaar komt. In 2011/ 2012 is van dit geld de collectie Naği aangeschaft. Op het gebied van Jodendom worden door de vakreferent Midden Oosten bronteksten aangeschaft en eventuele specifieke aanschafsuggesties vanuit de opleiding. Alle overige aspecten van het Jodendom vallen onder de verantwoordelijkheid van de vakreferent Godsdienstwetenschappen, voor zover er budget beschikbaar is. Op het gebied van Oosters Christendom worden door de vakreferent Midden Oosten bronteksten aangeschaft. Verder is de collectie op dit gebied vooral van belang voor de medewerkers van het Peshitta instituut dat onderdeel is het Leiden Institute for Religious Studies. Geschiedenis, politiek en cultuur Aangezien bij de regiostudies niet alleen vanuit een taalperspectief naar een bepaald gebied wordt gekeken, geldt dat ook op het gebied van geschiedenis, politiek en cultuur van het Midden Oosten onderwijs en onderzoek plaatsvindt. Op deze gebieden wordt gestreefd een basiscollectie aan te bieden hoewel dit in de praktijk niet altijd haalbaar blijkt aangezien het zo een groot geografisch gebied betreft en zo’n breed onderzoeksonderwerp. De hiaten die ontstaan worden voor een deel opgevangen door de collectie Geschiedenis en de collectie van Sociale Wetenschappen. In het huidige onderwijs en onderzoeksprofiel van SMES speelt de sociale geschiedenis wel een aanzienlijke rol dus zal de collectie zich in de komende jaren ook iets duidelijker in dit gebied moeten profileren. 112
In samenwerking met de opleiding en het NIMAR (Nederlands Instituut in Marokko) wordt gekeken naar een intensivering van de aanschaf vanuit Marokko. De focus op Egypte die van oudsher in Leiden aanwezig was, wordt duidelijk minder uitgesproken terwijl de interesse in Marokko nog steeds toeneemt zowel vanuit onderwijs als vanuit onderzoek. Aankoop en aankoopmethodiek De aanschaf verloopt hoofdzakelijk via leveranciers, maar regelmatig wordt door onderzoekers van SMES ook uit het Midden Oosten materiaal meegenomen dat moeilijk via reguliere kanalen te verkrijgen is. Westers-talig materiaal is meestal via de standaardleveranciers van de UB leverbaar. Voor materiaal in brontalen wordt nog enigszins geëxperimenteerd om optimale levering te verzekeren. Momenteel wordt voornamelijk van de volgende leveranciers gebruik gemaakt: Arabisch: Sulaiman (webordering), via het NVIC Perzisch: Shambayati (Miras Maktoob) Turks: Isis en Libra books Ook is er nu een samenwerking tussen de UBL en NIMAR tot stand gekomen waarbij gekeken wordt of dit tot een intensievere aanschaf vanuit Marokko en Noord-Afrika kan leiden. In beginsel gebeurt de aanschaf via de boekhandel aan de hand van promotiemateriaal van uitgevers en aanschafsuggesties van gebruikers. Selectiecriteria De vakgebieden van de collectie Midden Oosten zijn erg divers en daarom is het ook lastig om een collectie op te bouwen die goed aansluit bij de zeer uiteenlopende onderzoeken die op dit gebied worden uitgevoerd. Daarnaast geldt dat de groep onderzoekers niet alleen divers maar ook groot is. Het niveau dat wenselijk zou zijn voor deze vakgebieden is niet altijd haalbaar. Wetenschappelijke publicaties die over bepaalde onderwerpen gaan worden tot een bepaald niveau aangeschaft. Welke onderwerpen en niveaus dat precies zijn staat in onderstaande tabel:
NBC
Vakgebied
Onderwerp
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012
Niveau collectie vorming 2010
11.14
Perzische godsdienst
Zoroastrisme/ mazdeïsme
Incidenteel.
2
2
11.21
Joodse godsdienstige literatuur
Rabbijnse literatuur
Alleen tekstedities en tekstgerichte studies
8
8
11.53
Oosters Christendom
Zie CVP Godsdienstwet enschappen
*
*
11.80
Islam: Algemeen
Teksten in brontalen en tekstedities van oude teksten. Voor
8
8
Islamitische theologie (algemeen)
113
moderne Islamitische theologie: zie CVP Godsdienstwet enschappen 11.81
Koran
Hieronder korancommentare n (tafsir)
Tekstgerichte studies
8
8
11.82
Traditieliteratuur (hierbij: Mohammed)
Vroege Islam
- Studies/ theorieën over vroege islam - aandacht voor papyri (zie 15.28)
7
7
Hadithverzameling en
Tekstgerichte studies en bronteksten
8
8
8
8
Biografische werken over de profeet Mohammed 11.83
11.84
Stromingen binnen de Islam
Islam: Overige
Soennitische islam
Teksten in brontalen, studies over soenitische leer/ zie ook 11.80
8
8
Sji’itische Islam
m.n. inleidende werken, incidenteel bronnen in het NieuwPerzisch of Arabisch
5
5
Sufisme
Inleidende werken over stromingen binnen het sufisme (Soefisme (Khan) valt buiten CVP)
5
5
Overige: Ibadieten, mutazilieten, alawieten e.a.
Incidenteel. Druzen: zie Oosters Christendom 11.53
3
3
Islam in het
Zie CVP
*
* 114
Westen
Godsdienstwet enschappen
Islam algemeen met verwijzing naar bronteksten
7
7
Sociologie, antropologie van de islam
Zie CVP sociale wetenschappe n
*
*
15.28
Papyrologie
Studies over Islamitische papyri
Incidenteel; klein onderzoeksgeb ied. Zie ook CVP Papyrologie
7
7
15.59
Grote gebiedsdelen, bevolkingsgroepen beschavingsgebieden: overige
Geschiedenis van (delen van) het Midden Oosten (inclusief Afrika)
Engelstalige overzichtswerken Zie ook CVP geschiedenis.
6
5
6
4
Nationalisme/ onafhankelijkheid en staatsvormen in het Midden Oosten
15.75
18.66
Geschiedenis van Azië
Iraanse talen Hierbij: Perzisch, Koerdisch, Pashto
Reizigers uit de Middeleeuwen (bv. Ibn Battuta)
Vaak ook bij bcl 18.72
5
6
Geschiedenis van (delen van) het Midden Oosten (exclusief Afrika)
Engelstalige overzichtswerken. Zie ook CVP geschiedenis.
6
5
Nationalisme/ onafhankelijkheid en staatsvormen in het Midden Oosten
Vooral voor Turkije. Incidenteel ook Centraal Azië. (bv. Afghanistan)
6
4
Geschiedenis van het zionisme en de staat Israël
Engelstalige overzichtswerken en (auto)biografieën van belangrijke personen
4
4
Nieuw-Perzisch
Klassieke Perzische poëzie
4
4
Klassiek
4
4 115
Perzisch proza
18.69
Afro-Aziatische talen: algemeen
18.70
Semitische taal- en/of letterkunde
Moderne Perzische literatuur
2
*
Westerstalige studies over klassieke teksten waaronder shahnameh
8
8
Pashto
Woordenboek en en grammatica’s. Incidenteel bronteksten. Enige bibliotheek in Nederland
2
2
Dari
Woordenboek en en grammatica’s. Incidenteel bronteksten: enige bibliotheek in Nederland
2
2
Zie CVP Taalwetenscha p
*
*
8
8
Historischvergelijkende Semitische taalkunde Aramees (alle taalfases, incl. modern Aramese dialecten)
Taalkunde, tekstedities en tekstgerichte studies. Enige bibliotheek in Nederland
9
9
Oegaritisch
Aanschaf hoofdzakelijk door het NINO
2
2
Noord-west Semitische epigrafiek
Aanschaf door het NINO, m.u.v. van de belangrijkste handboeken
4
4
116
18.71
Arabische taal- en letterkunde: algemeen
Ethiopische talen
Grammatica’s en woordenboeken; edities van oudere teksten; dialectologie
8
8
Zuid-Arabisch
Taalkunde, tekstedities
8
8
Arabische taalkunde
Studies in Westerse talen
9
8
Studies van Arabische dialecten.
grammatica’s en woordenboeke n. Incidenteel bronteksten
7
7
7
7
6
4
18.72
Oude Arabische taal- en/of letterkunde
Poëzie en proza. Tekstedities zowel in Europese talen als in het Arabisch.
18.73
Moderne Arabische taalkunde
18.74
Moderne Arabische letterkunde
Vooral proza. Incidenteel poëzie.
Bronteksten, studies
6
6
18.76
Oude Hebreeuwse taal- en/of letterkunde
Bijbels Hebreeuws, Qumran- en Rabbijns Hebreeuws
Taalkunde, tekstedities en tekstgerichte studies
8
8
18.77
Moderne Hebreeuwse taal- en/of Taalkunde letterkunde Letterkunde: teksten
4
4
Werken van de belangrijkste auteurs; vertalingen rechtstreeks vanuit het Hebreeuws in het Nederlands; de bronteksten van zulke vertalingen
4
4
Brede studies (over periodes of genres); studies over specifieke bekende auteurs (in het Hebreeuws en in westerse talen)
4
4
Letterkunde: studies
117
18.78
Afro-Aziatische talen: overige
18.83
Berbertalen
Zie CVP Taalwetenscha p
*
*
Altaïsche talen
Grammatica’s en woordenboeke n
2
2
18.84
Turkse taal- en/of letterkunde
Oude taalvarianten (Ottomaans)
6
6
20.50
Islamitische kunst
Zie CVP kunstgeschiede nis
*
*
86.14
Islamitisch recht
Arabische bronteksten, fatwa collecties en fiqh. Voor Westerse studies zie CVP rechten
5
5
----
Egyptische taal en cultuur (Egyptologie)
Aanschaf door het NINO m.u.v. digitale bestanden
*
*
----
Talen en culturen van Mesopotamië en Anatolië (Assyriologie)
Aanschaf door het NINO m.u.v. digitale bestanden
*
*
Het gaat hierbij grotendeels om papieren boeken en tijdschriften, dat heeft vooral met de aard van het aanbod te maken. In bepaalde deelgebieden begint digitale informatie een rol te spelen, maar het aanbod is toch voornamelijk in papieren vorm. Voor het aanbod van materiaal in brontalen geldt dat er in rap tempo digitaal materiaal op internet verschijnt, maar van vrijwel niets kan enige duurzaamheid gegarandeerd worden. Een bijkomend probleem is dat de aanschaf en ontsluiting van digitaal materiaal in niet-Westerse talen maar zeer beperkt ondersteund wordt. Wetenschappelijke publicaties worden vooral in het Engels, Duits en Frans aangeschaft en af en toe in het Nederlands, Italiaans en Spaans. Het zou wenselijk zijn om voor Perzisch en Altaïsche talen ook het Russischtalig materiaal systematischer aan te schaffen, maar dit is financieel en praktisch moeilijk haalbaar. Beschikbare middelen Met ingang van 2011 wordt het beschikbare boekenbudget van de faculteit Geesteswetenschappen modelmatig verdeeld op basis van aantallen studiepunten en onderzoekers. De hoogte van het beschikbare budget voor de collectie Midden Oosten varieert daardoor van jaar tot jaar. In 2011 was het €44.591 en in 2012 €47.887.
118
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen De universiteitsbibliotheek krijgt regelmatig schenkingen aangeboden. Zij zijn om twee redenen onmisbaar voor het dichten van lacunes in de collectie Midden Oosten. Op sommige plekken zijn er in de loop van de jaren lacunes ontstaan door geldgebrek, maar ook vanwege praktische redenen is het niet altijd mogelijk om al het materiaal uit het Midden Oosten te bemachtigen omdat wij sterk afhankelijk zijn van wat onze leveranciers kunnen leveren. Schenkingen vormen daarmee ook een belangrijke bron van ‘alternatief’ materiaal Deselectie Deselectie is voor deze collectie geen serieuze optie, omdat zij grotendeels uit voor Nederland en Leiden uniek materiaal bestaat, en geldt als een van de belangrijkste collecties op dit gebied in Europa. 6.2.16.
Collectievormingsprofiel Nederlands
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) De collectie Nederlands richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers van de opleiding Nederlandse taal en cultuur en Dutch Studies en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij de Faculteit Geesteswetenschappen. Verder is de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (M.N.L.) beschikbaar voor de ( circa 1200) leden van de Maatschappij. De collectie van de M.N.L. is een bruikleen sinds 1876. Onderwijs De bacheloropleiding Nederlandse taal en cultuur duurt drie jaar. De studie bestaat uit vier deelgebieden: Moderne Letterkunde, Oudere Letterkunde, Taalkunde en Taalbeheersing. Het masterprogramma bevat vier soorten masters
Doorstroommaster . Een eenjarige master die aansluit op de verschilllende specialisaties in de bacheloropleiding NT&C: MA in Nederlandse taal en cultuur. Onderzoeksmaster . Tweejarige master voor wie verder wil in de wetenschap. Het meest verwant met de bachelor Nederlandse taal en cultuur is de onderzoeksmaster: Study of Art and Literature Educatieve master . Tweejarige master die voorbereidt op een baan in het onderwijs. Men volgt eerst de doorstroommaster Nederlandse taal en cultuur en vervolgens de eenjarige educatieve master Nederlands bij het ICLON, het onderwijsinstituut van de Universiteit Leiden Nog meer eenjarige masters. Men kan ook kiezen voor andere masters, bijvoorbeeld op het gebied van boekwetenschap of journalistiek. Of een master volgen op het gebied van taalof literatuurwetenschap. De keuze hangt ook af van de accenten die gelegd zijn in de bachelor. De Opleiding Nederlandkunde/Dutch Studies verzorgt voor studenten met een buitenlandse vooropleiding onderwijs op het gebied van de Taalverwerving, Nederlandse taal, Letterkunde, Kunstgeschiedenis, Geschiedenis en Cultuur en Maatschappij. Naast de driejarige opleiding die tot bachelor of arts leidt, biedt de opleiding ook een éénjarig programma aan. De master Dutch Studies is dus eveneens bedoeld voor internationale studenten. Onderzoek 119
Het onderzoek van de Opleiding NT&C van de secties Oudere letterkunde en Moderne Letterkunde is ondergebracht in het Leids Universitair Instituut voor Culturele Disciplines. Het taalkundig onderzoek en het onderzoek van de sectie Taalbeheersing is ondergebracht bij Leiden University Centre for Linguistics. Het onderzoek van de Opleiding Nederlandkunde / Dutch Studies is eveneens ondergebracht in LUICD en LUCL. Elders in de Faculteit Geesteswetenschappen zijn bij de opleidingen Duits, Engels en Literatuurwetenschap onderzoekers werkzaam op onderwerpen die raken aan de Nederlandse taal en cultuur. Zij steunen voor hun onderzoek mede op de collecties op dit vakgebied. Aankoop en –methodiek De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. Vanaf 2009 vindt de collectievorming plaats door middel van een approval plan, uitgevoerd door de firma Erasmus. Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen. De Digitale bibliotheek (Dutch language and culture) bevat 22 bestanden, waarvan er 10 van algemene aard zijn en 12 uitsluitend op het Nederlands betrekking hebben. Selectiecriteria De M.N.L. “stelt zich ten doel de beoefening van de schone letteren en de studie van de Nederlandse taal- en letterkunde, geschied- en oudheidkunde in hun onderlinge samenhang te bevorderen” (wet van de M.N.L., artikel 1) en verzamelt derhalve meer dan alleen maar Nederlands. Deze collectie geldt als een der belangrijkste in Nederland. [Voor het aandeel van geschiedenis verwijs ik naar het collectievormingsprofiel van Geschiedenis] De UB-aanschaf richt zich op ’t ogenblik voornamelijk op het onderwijs: boeken voor de studiezaal Nederlands en literatuur op vakonderdelen waarop de M.N.L. niet collectioneert, zoals bijvoorbeeld taalbeheersing, vakdidactiek. Het onderwijs kent geen zwaartepunten: de hele Neerlandistiek is onderwerp van onderzoek en onderwijs: Moderne letterkunde, Oudere letterkunde, Moderne taalkunde, Historische taalkunde, Taalbeheersing en Boekwetenschap. Ook wordt aangeschaft op het gebied van Fries en Afrikaans. De M.N.L.-collectie is van oudsher gespecialiseerd in letterkunde en dit beleid wordt gecontinueerd: gestreefd wordt naar een complete aanschaf van de hedendaagse bellettrie. Het conspectusniveau van de collectie als geheel bedraagt op dit moment 9 , waarbij het MNL-bezit op 9 wordt beoordeeld en het UB-bezit op 8. NBC
18.10
Vakgebied
Nederlandse taalkunde
Opmerkingen
Taalkunde van het hedendaags Nederlands en de historische taalkunde Taalverwerving Aanschaf op dit gebied wordt beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal bij de Opleiding
Niveau Collectie vorming 2012
Niveau Collectie vorming 2010
9
9
5
5
120
Dutch Studies
18,11
17.6117.63
06.2106.29
Nederlandse Letterkunde
Taalbeheersing
Boekwetenschap
Didactiek v.h. Nederlands Hedendaagse taalkunde; Het ontstaan van taalregels, psycholinguistiek Middeleeuwen tot heden
6 6
6 6
9
9
Onderzoek naar de betrekkingen tussen de Nederlandse en Duitse Letterkunde in de 14e eeuw, Vertaalde literatuur Bibliofiele uitgaven Jeugdliteratuur. Alleen secundaire literatuur Wordt niet door M.N.L. aangeschaft, alleen door UB. Interpretatie en argumentatie ( in juridische context) Retorica en debat
3
3
5 3 5
5 3 5
3
3
3
3
3
3
Wetenschapsjournalistiek en schrijfonderzoek Geschiedenis van boekhandel en uitgeverij
3
3
1
1
Beschikbare middelen Sinds 2009 hanteert de UB een nieuw verdeelmodel voor het budget dat beschikbaar wordt gesteld door de Faculteit Geesteswetenschappen, maar dit is niet van toepassing op Nederlands: het UB-budget voor Nederlands is gerelateerd aan het MNL-budget. HET MNL-budget bedroeg in 2009 € 36600, het budget Nederlands in dat jaar € 8000. Het MNL-budget bedroeg in 2010 € 31198, het budget Nederlands in dat jaar € 7000. Het MNLbudget bedroeg in 2011 € 36244, het budget Nederlands in dat jaar € 10797. In 2012 bedraagt het MNL-budget € 37190, het budget voor Nederlands € 11639. Omdat bij het budget Duits geen ruimte meer is voor aanschaf van monografieën, terwijl bij de Opleiding Nederlands het onderzoek( Middeleeuwen )interdisciplinair is en de aanschaf dus altijd sterk op Duits steunde, is voor 2009 het budget verhoogd met € 1000. Uit dit bedrag is ook een kleine aanschaf ten behoeve van de sectie Taalbeheersing gedaan. Deze sectie maakt gebruik van voornamelijk Amerikaanse literatuur waarvoor binnen het budget voor Nederlands geen ruimte is. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen 121
De bibliotheek van de M.N.L. ontvangt per jaar circa 100 schenkingen, veelal publicaties van de leden. Deselectie Voor de afstoot van papieren tijdschriften (jaargangen) gelden landelijke afspraken in UKBverband. De UB Leiden heeft in deze een bewaarfunctie voor tijdschriften op het gebied van de talen en culturen. Voor boeken is er (nog) geen deselectiebeleid. Veel onderdelen van de collectie zijn in ook digitale vorm beschikbaar (woordenboeken ) en dat aantal neemt flink toe. In de DBNL (digitale bibliotheek van de Nederlandse letteren), die op internet voor iedereen toegankelijk is, worden maandelijks tientallen teksten op het gebied van de Nederlandse taal- en letterkunde in digitale vorm opgeleverd. Teksten die ook in digitale vorm beschikbaar zijn zouden naar een magazijn op afstand verplaatst kunnen worden. 6.2.17.
Collectievormingsprofiel Oost-Europa
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) De aanschaf vindt vooral plaats ten behoeve van het onderwijs en onderzoek van de opleidingen Slavische talen en culturen & Ruslandkunde (sinds najaar 2011: Russische studies). De Oost-Europa-aanschaf is verder van belang voor de opleiding Vergelijkende IndoEuropese taalwetenschap en voor de opleiding geschiedenis. Aankoop en -methodiek De meeste boeken worden besteld via de internationale boekhandel. Door de breedte van het terrein (veel landen, veel talen) is er sprake van meerdere leveranciers. Selectiecriteria Aanwas is gewenst op de terreinen die gedekt worden door de volgende onderwerpscodes van de NBC: Slavische talen 18.50 Slavische talen algemeen (hierbij: Oudkerkslavisch) 18.52 Russische taalkunde 18.53 Russische letterkunde Russische geschiedenis 15.70 Europese geschiedenis. Hierbij: Russische geschiedenis De aanschaf betreft Oost-Europa (eigenlijk: Midden-, Zuid-Oost- en Oost-Europa), incl. de
Kaukasus. Aangeschaft wordt op het gebied van taal- en letterkunde en geschiedenis. Zwaartepunten bij
de UB-aanschaf zijn de zwaartepunten bij het onderzoek en onderwijs van de opleiding Russische studies: - Russische taalkunde, - Russische letterkunde, - Russische geschiedenis, Wat de overige Oost-Europese talen betreft, wordt er naar gestreefd de belangrijkste nieuwe handboeken aan te schaffen. Talen: de meeste aanschaf betreft boeken in Oost-Europese talen zelf, in het Engels, Frans en Duits. Vooral nieuw materiaal wordt aangeschaft; ouder materiaal komt vooral via schenkingen binnen. Er worden vooral boeken van academische uitgevers aangeschaft. 122
Materiaalsoorten: studieboeken, bronnen, monografieën, naslagwerken. Papier of elektronisch? Het elektronische aanbod is relatief beperkt. “Intellectueel niveau” van de publicaties: wetenschappelijk.
NBC
Vakgebied
18.50
Slavische talen: algemeen
18.51 18.52
Oekraïens Russische taalkunde
18.53
Russische letterkunde
18.54 18.55
Poolse taal- en letterkunde Slovaakse taal- en letterkunde Tsjechische taal- en letterkunde Bulgaarse taal- en letterkunde Servo-kroatische taal- en letterkunde Sloveense taal- en letterkunde Overige Slavische talen: taalen letterkunde Baltische talen: algemeen Letse taal- en letterkunde Litouwse taal- en letterkunde Roemeense taal- en letterkunde Armeens Albanees Oeraalse talen Hongaarse taal- en letterkunde Finse taal- en letterkunde Estische taal- en letterkunde Kaukasische talen Geschiedenis Rusland
18.56 18.57 18.58 18.59 18.60 18.61 18.62 18.63 18.39 18.68 18.68 18.79 18.80 18.81 18.82 18.89 15.70
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012 3
Niveau collectie vorming 2010 4
1 7
0 4
7
4
1 1
0 0
Nadruk op taalkunde
1
0
Nadruk op taalkunde
1
0
Nadruk op taalkunde
1
0
Nadruk op taalkunde
1
0
Nadruk op taalkunde
1
0
Nadruk op taalkunde Nadruk op taalkunde Nadruk op taalkunde
1 1 1
2 2 2
Nadruk op taalkunde
1
0
Nadruk op taalkunde Nadruk op taalkunde Nadruk op taalkunde Nadruk op taalkunde
1 1 1 1
0 0 0 0
Nadruk op taalkunde Nadruk op taalkunde Nadruk op taalkunde Nadruk op 19de en 20ste eeuw
1 1 1
0 0 0
Nadruk op vergelijkende taalwetenschap Nadruk op taalkunde Nadruk op historische taalkunde Nadruk op 19de en 20ste eeuw Nadruk op taalkunde Nadruk op taalkunde
7
6
Beschikbare middelen Structurele, jaarlijkse budgetten o regulier aanschafbudget Oost-Europa (budget 700) UL in 2010 : € 13600, in 2011: € 17.400, in 2012 € 17.700. o andere reguliere / jaarlijkse middelen: geen Tijdelijke / incidentele budgetten (periode aangeven): in 2011 € 2250,--
123
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Er is relatief veel aanwas door schenkingen. Het gaat hierbij zowel om nieuwe als antiquarische boeken. Geschonken boeken voldoen aan dezelfde criteria als bij c. Geschenken komen vooral van bibliotheken en privé-personen uit Oost-Europa (vooral nieuwe boeken) en privé-personen die een binding met de Leidse Universiteit hebben, bijv. oud-docenten en oud-studenten (vooral oudere boeken). Deselectie De collectie komt niet in aanmerking voor deselectie. Boeken over / uit Oost-Europa in de Leidse UB zijn meestal unieke exemplaren in Nederland. Op enkele deelgebieden biedt de Leidse UB de enige substantiële bibliotheekvoorziening in Nederland. Er zijn relatief heel weinig elektronische boeken of tijdschriften die de bestaande exemplaren zouden kunnen vervangen.
6.2.18.
Collectievormingsprofiel Taalwetenschap
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek De collectie Taalwetenschap ondersteunt het onderwijs bij de volgende opleidingen:
BA Taalwetenschap BA Talen en culturen van Afrika MA Linguistics ResMA Linguistics
Daarnaast speelt zij ook een grotere of kleinere rol bij alle overige opleidingen met een taalkundige component. De collectie Taalwetenschap ondersteunt het onderzoek bij de volgende onderzoeksgroepen van het LUCL:
Taalwetenschap Talen en culturen van Afrika Talen en culturen van Indiaans Amerika Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap
Verder is zij van belang voor alle andere onderzoeksgroepen van het LUCL voor de niettaalspecifieke literatuur. Aankoop en aankoopmethodiek Publicaties uit Noord-Amerika, Groot-Brittannië en de Benelux worden voornamelijk aangeschaft via een approval plan bij Blackwell; die uit Noord-, Midden-, en Oost-Europa via een approval plan bij Harrassowitz. De aanschaf uit de rest van Europa (alle onderwerpen) en uit Latijns Amerika (voor Indianentalen) verloopt hoofdzakelijk via de boekhandel. De aanschaf uit Sub-Saharaans Afrika vindt ook plaats via particulieren. In Afrika zelf uitgegeven publicaties zijn vaak uitsluitend zeer lokaal verkrijgbaar, meestal in maar één kantoor in één specifieke stad. Wat binnenkomt is wat vrijwilligers (vooral Leidse onderzoekers) kunnen en willen aanschaffen tijdens hun reizen. Voor het opvullen van lacunes achteraf wordt voor de Afrikaanse en Indianentalen bovendien gebruik gemaakt van bibliografische vakpublicaties. Het tijdschrift Journal of African Languages and Linguistics (JALL), bijvoorbeeld, geeft ieder jaar een overzicht van 124
nieuwe uitgaven op het vakgebied. Al deze uitgaven worden aangeschaft voorzover betaal- en leverbaar. Selectiecriteria Jaarlijks verschijnen ongeveer 800 wetenschappelijke monografieën op het gebied van de Algemene Taalwetenschap. Daarnaast zijn er nog ver over de honderd lopende tijdschriften, gedrukt, digitaal of beide. Het prijsniveau van al deze publicaties ligt voor de geesteswetenschappen tamelijk hoog. Het is onmogelijk en ook niet zinvol al deze literatuur aan te schaffen. Er moet geselecteerd worden tot binnen de grenzen van wat financiëel haalbaar is en het belangrijkste selectiecriterium is dan het relatieve belang voor Leids onderwijs en onderzoek. De vakgebieden Afrikaanse Talen, Indianentalen en Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap kenmerken zich door een relatief bescheiden wetenschappelijke productie. Daardoor kunnen de selectiecriteria hiervoor tamelijk eenvoudig blijven. • Taal: Voor Algemene Taalwetenschap ligt het accent op Engelstalige wetenschappelijke literatuur; publicaties in het Frans, Nederlands, of Duits worden maar heel selectief aangeschaft. Voor Afrikaanse Talen, Indianentalen en Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap zijn de meeste aangeschafte publicaties in het Engels, Duits of Frans en afkomstig uit een westers land, maar dit is geen selectiecriterium en relevant aanbod in andere talen en uit andere landen wordt ook zoveel mogelijk aangekocht. • Uitgevers: De meeste publicaties voor Algemene Taalwetenschap verschijnen bij een klein aantal grote uitgevers, waarvan met name de volgende voor de Leidse aanschaf van groot belang zijn: Benjamins, Mouton de Gruyter, Cambridge University Press, Oxford University Press, MIT Press en Blackwell. • Informatiedrager: Vergeleken met de andere geesteswetenschappen is de digitalisering in de Algemene Taalwetenschap relatief ver gevorderd. De meeste naslagwerken en tijdschriften verschijnen inmiddels zowel in digitale als gedrukte vorm. De voorkeur voor aanschaf gaat uit naar digitaal materiaal. Aandachtspunt is dat de toegang daartoe op langere termijn gewaarborgd moet zijn. • Onderwerpen: Alle wetenschappelijke publicaties over bepaalde onderwerpen worden tot een bepaald niveau aangeschaft. Welke onderwerpen en niveaus dat precies zijn staat in de onderstaande tabel:
NBC
Vakgebied
17.01
algemene taalwetenschap: algemeen geschiedenis van de taalwetenschap en zijn theorieën filosofie en theorie van de taalwetenschap methoden en technieken in de taalwetenschap taalwetenschap: onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties semiotiek
17.02 17.03 17.04 17.05 17.08
Onderwerp
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012 8
Niveau collectie vorming 2010 8
4
4
4
4
4
4
1
1
1
1 125
17.10
8
8
2 4 8 2 8 8 8 8 8
--4 8 2 8 8 8 5 8
17.11 17.12 17.13 17.14 17.15 17.16 17.18 17.20 17.21
taal in relatie tot andere gebieden van wetenschap en cultuur = 08.34 taalfilosofie taaloorsprong taaltypologie vergelijkende taalwetenschap historische linguïstiek etymologie taalgeografie sociolinguïstiek: algemeen monolinguale sociolinguïstiek
17.22 17.23
ortholinguïstiek multilinguale sociolinguïstiek
4 8
4 8
17.24 17.28 17.30 17.31
sociolinguïstiek: overige etnolinguïstiek psycholinguïstiek: algemeen taalverwerving
1 8 8 8
1 8 8 8
17.32 17.34 17.35 17.40
taal en denken psycholinguïstiek: overige neurolinguïstiek toegepaste taalwetenschap: algemeen taaldidactiek taalbeheersing tweede-taalverwerving patholinguïstiek vertaalwetenschap mathematische linguïstiek, computer linguïstiek (vertalen met computers) toegepaste taalwetenschap: overige grammatica afzonderlijke scholen, afzonderlijke theorieën
8 4 8 6
8 4 8 6
1 4 8 8 4 4
4 --8 8 4 8
8 1
8 1
8 8
8 8
8
8
8 8 8 8 8 8 8
8 8 8 8 8 8 8
17.41 17.42 17.43 17.44 17.45 17.46
17.49 17.50 17.51
17.52 17.53 17.54 17.55 17.5617.57 17.58
syntaxis fonetiek fonologie morfologie semantiek: algemeen naamkunde, toponymie syntacto-semantische aspecten
Dialectologie Taalvariatie en taalverandering
Kindertaalverwerving
Taalstoornissen Computationele taalkunde Corpuslinguïstiek
Generatieve grammatica Constructiegrammatica
126
17.59 17.60 17.61
semantiek: overige lexicologie, lexicografie pragmatiek
17.62 17.63
retorica, stilistiek tekstwetenschap
17.69 18.01
algemene taalwetenschap: overige Indo-Europese talen: algemeen
18.02
Germaanse talen: algemeen
18.04
Duitse taalkunde
18.14
Scandinavische taal- en/of letterkunde
18.21
Germaanse talen: overige
18.67
Keltische talen
4 4 8
4 5 8
5 7
--5
1
1
8
8
8
8
Voorzover van belang voor de Oudgermaanse en Indo-Europese taalvergelijking Voorzover van belang voor de Oudgermaanse en Indo-Europese taalvergelijking
8
8
2
2
Algemene naslagcollectie Taalkunde van het Gotisch Historische Voorzover van taalkunde en belang voor de dialectologie historischevergelijkende taalkunde van het
1
1
6
6
6
6
Nadruk op de Angelsaksische benadering en op taalvariatie die samenhangt met cultuurverschillen De standaardwerken en wat een intercultureel perspectief heeft
Historischevergelijkende taalkunde van het Indo-Europees en de reconstructie van het ProtoIndo-Europees Historischevergelijkende taalkunde van de Oudgermaanse talen en de reconstructie van het ProtoGermaans Historische taalkunde van het Oudhoogduits en Oudsaksisch Historische taalkunde en dialectologie
127
18.68
Indo-Europese talen: overige
Italische talen (behalve Latijn)
18.69 18.78
Afro-Aziatische talen: algemeen Afro-Aziatische talen: overige
Taalkunde Taalkunde van de Tsjadische, Koesjitische en Omotische talen Berbertalen Teksten in deze talen
18.91
Amerindische talen
18.92
Talen van Sub-Saharaans Afrika
18.96 18.97 18.99
Pidgin- en Creoolse talen Gebarentalen Overige talen
Taalkunde van de inheemse talen van Indiaans Amerika Taalkunde van de Niger-Congotalen, de NiloSaharaanse talen en de Khoisantalen Teksten in deze talen
Taalkunde Taalkunde Taalkunde van het Baskisch Taalkunde van de Eskimotalen van Noord-Amerika
Indo-Europees Voorzover van belang voor de historischevergelijkende taalkunde van het Indo-Europees
Als bron voor taalkundig onderzoek
Als bron voor taalkundig onderzoek; teksten in het Swahili ook voor onderwijsdoelein den (taalverwerving)
8
8
8 10
8 10
8 3
8 3
8
8
10
10
3
3
6 6 3
1 1 3
8
8
Beschikbare middelen De collectie Taalwetenschap wordt betaald uit twee budgetten: Taalwetenschap en Diverse Talen. Met ingang van 2011 wordt het beschikbare boekenbudget van de faculteit Geesteswetenschappen modelmatig verdeeld op basis van aantallen studiepunten en onderzoekers. De hoogte van de beschikbare budgetten voor de collectie Taalwetenschap varieert daardoor van jaar tot jaar. Het totale budget voor 2011 was € 52.716 (uitgesplitst: Taalwetenschap € 27.571 en Diverse Talen € 15.145 en éénmalig extra € 10.000). Het totale 128
budget voor 2012 is € 42.933 (uitgesplitst: Taalwetenschap € 26.590 en Diverse Talen € 16.343). Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen De universiteitsbibliotheek krijgt regelmatig schenkingen aangeboden. Zij zijn om twee redenen onmisbaar voor het dichten van lacunes in de collectie Taalwetenschap. Ten eerste vertoont de collectie allerlei historisch gegroeide lacunes die in de praktijk alleen nog langs deze weg te dichten zijn. De tweede reden is een financiële. Het beschikbare boekenbudget legt flinke beperkingen op voor wat de bibliotheek kan aankopen. Geschenken zorgen voor een ruime aanvulling op het aangekochte materiaal en zijn goed voor een aanzienlijk deel van de nieuwe aanwinsten aan monografieën voor de collectie Taalwetenschap. Deselectie De Leidse collectie Taalwetenschap bevat om historische redenen een aantal dubbele tijdschriften en monografieën, waar nu vaak een enkel exemplaar voldoende zou zijn. 6.2.19.
Collectievormingsprofiel Zuidoost Azië en Oceanië
Actuele relatie met O&O Op het gebied van onderwijs richt zich de collectie Zuidoost Azië/ Oceanië vooral op de studenten en docenten van de Opleiding Zuid- en Zuidoost-Azië & Tibet, van Geschiedenis (Koloniale Studies/ Geschiedenis Zuidoost Azië), en van de Islamstudies. Ondanks de beschikbaarheid van een eigen bibliotheek gebruiken studenten en docenten van de Sociale Wetenschappen (met name Culturele Antropologie) de UB collectie regelmatig. Deelcollecties, met name de talen van Oost-Indonesië, Papua en Oceanië, zijn van bijzonder belang voor de Opleiding Algemene Taalkunde. De UB collectie richt zich in beperkte mate ook op studenten en docenten van Archeologie met zwaartepunt Zuidoost Azië. Na fusering van de Opleidingen TCI (Talen & culturen van Indonesië) en TCIT (Talen & culturen van India & Tibet) ging in het studiejaar 2010/2011 een nieuw curriculum van start. Een van de meest ingrijpende veranderingen is het feit dat op BA niveau taalverwerving geen verplicht onderdeel meer is. Bovendien worden Javaans en Oud Javaans niet meer aangeboden. Introductie cursussen worden gegeven in de geschiedenis van Indonesië, in de materiële cultuur, kunst- en literatuurgeschiedenis en de Islam. In het tweede studiejaar wordt naast geschiedenis ook specifiek aandacht besteed aan recht, economische aspecten, moderne politieke en sociale ontwikkelingen, en de media. In het derde jaar worden de boven genoemde onderwerpen verdiept. Ofschoon de regionale focus binnen de Zuidoost Azië studies op Indonesië ligt, bestrijkt de opleiding ook Oost-Timor, Maleisië en andere aangrenzende landen. Onder ander na de benoeming van de nieuwe professor Modern Indonesië in 2011 en door de betrokkenheid van de Opleiding bij de BA en MA programma International Studies (Den Haag campus) zijn aanpassingen van het curriculum voor 2013 aangekondigd. Onderwijs Zuidoost Azië Studies als onderdeel van de opleiding Zuid- en Zuidoost Azië & Tibet maakt deel uit van of verzorgt de volgende onderwijsprogramma’s:
Bachelor Asian Languages and Cultures Master History, Arts and Culture of Asia Master Politics, Society and Economy of Asia Master Southeast Asian Studies Research MA Asian Studies 129
BA International Studies (Den Haag, engelstalig) Verder worden aan de UL de navolgende onderwijs programma’s met betrekking tot Zuidoost Azië aangeboden: Bachelor Culturele Antropologie en Ontwikkelings-sociologie (Sociale Wetenschappen) Bachelor Geschiedenis specialisatie Geschiedenis van de Europese expansie en globalisatie [BA Culturele Wetenschappen staat gepland] Master History of the European Expansion and Globalisation Master of Arts Program Cultural Anthropology and Development Sociology (Sociale Wetenschappen) Encompass Program (een jaar voorbereiding voor BA en MA/ MPhil Geschiedenis) voor studenten uit Azië Exchange and Studies Abroad (verschillende MA specialisaties voor Indonesië) Onderzoek Op het gebied van onderzoek ondersteunt de collectie Zuidoost Azië/ Oceanië de navolgende opleidingen en onderzoeksinstituten: Opleiding Talen en culturen van Zuid- en Zuidoost Azië (voormals TCI en TCIT) Faculteit Sociale Wetenschappen: met name Culturele Antropologie [Visuele cultuur/ media antropologie Zuidoost Azië] Instituut Geschiedenis Taalwetenschap (LUCL) IIAS (International Institute for Asian Studies) individueel onderzoek van internationale senior gast wetenschappers onderzoekprogramma: “Islam in Indonesia: The Dissemination of Religious Authority in the 20th and early 21st centuries”, “Gender, migration and family in East and Southeast Asia”, “Asia design”] Aankoop en -methodiek Sinds 1969 (met een onderbreking in 2007) worden Indonesisch-talige publicaties voor de UBL gekocht door het KITLV-Jakarta. Sinds 2009 worden de titels niet meer op basis van individuele selectie besteld, maar worden de boeken volgens een gedetailleerd aanschafprofiel aangeleverd. Begin 2010 werd de proefperiode met groot succes afgesloten en dit acquisitiemodel (een sterk aangepaste versie van een approval plan) in de workflow geïmplementeerd. 2009 werd een vergelijkbaar aanschafmodel in samenwerking met de Maleisische leverancier Gerakbudaya voor de regio Maleisië en Singapore opgezet. Westerse wetenschappelijke publicaties over de regio (Indonesië en Zuidoost Azië) worden via de boekhandel, een aantal bekende uitgevers en leveranciers verworven, waarbij veel gebruik gemaakt wordt van elektronisch promotiemateriaal en steeds minder van gedrukte catalogi. In 2012 werd een notificatie plan voor Harrassowitz opgezet. Wetenschappelijke publicaties uit Zuidoost Azië (behalve uit Indonesië en uitsluitend in het Engels) worden voornamelijk bij vaste of westerse leveranciers of leveranciers in de landen zelf besteld. Sinds 2011 word ook via weborder aangeschaft.
130
Selectiecriteria Taal Wetenschappelijke publicaties over de regio worden in het Engels, Nederlands, Indonesisch en bij uitzondering in het Duits en Frans aangeschaft. Naslagwerken etc. worden zo compleet mogelijk in de velen verschillende Austronesische en Zuidoost Aziatische talen gecollectioneerd, andere boeken uit Zuidoost Aziatische landen alleen in het Engels, met uitzondering van Indonesië en Maleisïe. Publicaties in de nationale talen Bahasa Indonesia en Maleisisch, zo wel publicaties in een aantal streektalen van Indonesië vormen een belangrijke deelcollectie. Alleen bij schenkingen, die soms zeldzame en/of interessante boeken in Zuidoost Aziatische talen bevatten, word wel eens een uitzondering gemaakt en titels in talen van Zuidoost Azië opgenomen, ook al wordt de taal niet aan de UL gedoceerd (bijvoorbeeld Thai of Birmees). Disciplines binnen het Vakgebied Gezien de enorme uitgestrektheid van de regio en de veeltaal disciplines die deze regiostudie raakt, met name taal- en letterkunde, geschiedenis, sociale wetenschappen, godgeleerdheid, antropologie, materiële kunst, kunstwetenschappen en rechten, is het onmogelijk maar ook niet gewenst op alle vlakken een gelijk hoog aanschafniveau te bereiken. In overeenkomst met het traditionele zwaartepunt van onderwijs en onderzoek aan de UL was sinds oudsher het doel een hoog collectieniveau (9) te bereiken op het gebied van de Indonesische Taal- en Letterkunde (18.94). Dat werd steeds moeilijker gezien de enorm expandeerde publicatieactiviteiten in Indonesië enerzijds, en de gestegen kosten en krimpende budgetten anderzijds. Met de benoeming van nieuwe professoren in de afgelopen twee jaar is het onderzoek profiel duidelijk aan het veranderen. Ook de Javaanse taalkunde, die altijd een bijzondere plek innam, is in het kader van de reorganisatie van Letteren drastisch veranderd. Hetzelfde geld voor het gebied van Austronesische taal- en letterkunde (18.93) waar een verglijkbaar hoog aanschafniveau (9) na gestreefd werd. Heden is dit specifieke gebied van onderzoek in Leiden sterk ingekrompen. Het aanschafprofiel is aan deze ontwikkelingen aangepast, ook al de UL als een van haar profileringgebieden ‘language diversity in the world’ aangeeft. Materiële cultuur en kunst/kunstgeschiedenis van Zuidoost Azië / Oceanië (20.44; 20.56) was evenzo een bijzonder zwaartepunt en sinds de jaren ’80 hoort het vak bij de Opleiding TCI (nu Zuid-en Zuidoost-Azië & Tibet). Het Volkenkundemuseum, het KITLV en de Opleiding Kunstgeschiedenis schaffen veel aan op deze onderwerpen (het instituut Kern heeft zich na 1945 op India geconcentreerd). Gezien de beperkte middelen leek het daarom te rechtvaardigen om het aanschafniveau tijdelijk te verlagen. Sinds de benoeming van dr Marijke Klokke tot hoogleraar werd weer een hoger niveau na gestreefd. Op het gebied van Archeologie Zuidoost Azië (15.38 en regionale specificatie) heeft de UBL in de jaren ‘90 geprobeerd zo ruim mogelijk te collectioneren (6-7), omdat op dit vlak het onderwijs bij Archeologie van de Opleiding TCI verzorgd werd. De afgelopen jaren is het niveau duidelijke gedaald (4). Sinds 2009 is TCI bij het onderwijs niet meer betrokken. Het KITLV acquireert relatief veel op dit vlak, maar voornamelijk in reactie op niet structurele aanvragen uit de Opleiding Archeologie. In 2011 werd een vakreferent Archeologie benoemd. Op het gebied van Rechten wordt heel incidenteel aangeschaft, dit gedeelte van de UB-collectie valt onder het Vollenhoven Instituut. Tot 2009 werd op het gebied van Islam Studies in overeenkomst met de groeiende belangstelling, maar ook als reactie op de nieuwe profileringgebieden van de UL een hoog collectieniveau na gestreefd (8-9). Nu geen ISIM-budget meer beschikbaar is kan alleen nog heel beperkt, met name de meest relevante publicaties uit de regio zelf aangeschaft worden 131
(11.80; 11.81; 11.82; 11.83; 11.84; Zuidoost Azië met name Indonesië). In de toekomst zou dit waarschijnlijk verder moeten aangepast worden. Ook Geschiedenis van Zuidoost Azië/ Indonesië (15.75) valt onder de potentiële profileringgebieden van de UL (“Asian modernities and traditions”). Dit feit alleen zou een hoger aanschafniveau (8-9) rechtvaardigen. Bovendien heeft het instituut Geschiedenis en de Opleiding TCI duidelijk gesignaleerd dat meer aandacht voor dit gebied op prijs gesteld zou worden. Gezien de massieve bezuinigingen is dit doel moeilijk bereikbaar. In afspraak met de vakreferent Geschiedenis wordt daarom voor de geschiedenis van Indonesië alleen maar nog in Bahasa Indonesia aangeschaft (niveau 8) met een uitzondering: publicaties over de prekoloniale periode worden ook in Engels verworven (voor de collectie met betrekking tot de andere historische periodes zie CvP Geschiedenis). Duidelijk meer aandacht wordt intussen besteed aan de geschiedenis Zuidoost-Azë als geheel (ASEAN) en de geschiedenis van de individuele landen en hun relaties onderling. De aantal dissertaties op dit vlak is gestegen en zal waarschijnlijk ook in de toekomst tot verdere aanpassingen van het CvP leiden. Materiaalsoort Bij tijdschriften word de voorkeur aan elektronisch materiaal gegeven, bij monografieën word in het algemeen de papier versie besteld omdat de duurzaamheid van e-boeken voor de regio vaak nog te onduidelijk is. In 2009 werden abonnementen van p-tijdschriften waar mogelijk naar de elektronische versie overgezet met als gevolg dat in enkele gevallen de kosten het budget buitengewoon zwaar belasten. Een flink aantal tijdschriften en reeksen werden daarom opgezegd om kosten te besparen. Met de aanschaf van audiovisueel materiaal uit en over Indonesië en Zuidoost Azië is begonnen en ze wordt uitgebreid met het doel om een aantrekkelijke collectie audiovisuele (multi?)media voor de regio op te bouwen die een relevante deel gaat uitmaken van de geplande UB-Mediatheek en Asian Library.
NBC
Omschrijving
Onderwerp
18.90 18.93 18.94
Taalen letterkunde zie specificatie individuele [Zuidoost Azië + Oceanië] gebieden hier onder
18.94
Indonesische en moderne proza, lyriek, Maleisische taal- en/of drama letterkunde Letterkunde
Niveau collectie vorming 2012
Niveau collectie vorming 2010
7 tot 8
7 tot 8
132
moderne literatuurwetenschap/geschiedenis, en mediakunde naslagwerken
8 tot 9
8 tot 9
8 tot 9
8 tot 9
taalverwerving
7 tot 8
8 tot 9
taalkunde
7 tot 8
8 tot 9
5
3 tot 4
8 tot 9
8 tot 9
6
6 tot 5
7 tot 8
8 tot 9
6
6 tot 7
7 tot 8 6 tot 7 9 4 6 tot 7 7 tot 8 9 4
7 tot 8 7 tot 8 9 4 tot 5 7 tot 8 8 tot 9 9 4 tot 5
7 tot 8 4 9 7
7 tot 8 5 9 7
6 7 tot 8 7 tot 8 9 2 tot 3
7 tot 8 9 8 9 2 tot 3
8 9 tot 10 9 tot 10 9
6 tot 7 9 tot 10 9 tot 10 9
moderne drama
proza,
lyrik,
naslagwerken moderne literatuurwetenschap/geschiedenis taalkunde 18.93
18.93
Austronesische taal- en moderne proza + lyriek letterkunde (I) : Maleis Archipel taalkunde taalverwerving naslagwerken moderne proza + lyriek moderne letterkunde taalkunde naslagwerken moderne proza, lyriek, drama taalkunde letterkunde naslagwerken moderne proza, lyriek, drama letterkunde taalkunde taalkunde naslagwerken letterkunde
taalkunde taalkunde (mn Tetum) taalkunde Taalen letterkunde linguïstiek niet-maleise Austronesische talen (II) Austronesiche talen (Pacifiek)
133
18.90
18.95
15.38 15.75 74.94
Taalen letterkunde proza (in vertaling); Overige Aziatische talen literatuurwetenschap/(niet-Austronesische) geschiedenis taalkunde taalverwerving naslagwerken taalverwerving naslagwerken Papoeatalen, Australische taalkunde talen taalverwerving naslagwerken proza & letterkunde cultuur Geschiedenis geschiedenis individuele (Zuidoost)Azië, landen; ASEAN; archeologie van de niet- dekolonisatie; Westerse wereld internationale betrekkingen en betrekkingen tussen landen van de regio onderling; migratie; economische geschiedenis prekoloniale periode koloniale periode; decolonisatie, postkoloniale periode, economische geschiedenies; migratie decolonisatie Australië, koloniale decolonisatie
periode;
2 tot 3
3 tot 4
5 2 tot 3 8 tot 9 4 tot 5 9 8 tot9
5 tot 6 4 tot 5 8 tot 9 6 tot 7 9 8 tot 9
2 8 tot 9 2 2 6 tot 7
2 tot 3 8 tot 9 2 tot 3 1 tot 2 5 tot 6
8
7
8
7
6 tot 7 2 tot 3
7 tot 8 4 tot 5
15.90
Geschiedenis Oceanië
15.38
Archeologie van de niet- hier deels materiële kunst westerse wereld
4 tot 5
3 tot 4
21.62 21.70 21.72
Bouwkunst
4 tot 5
5 tot 6
20.44 21.02 21.39 21.52 21.85 21.86
materiële Kunst Handwerk; Kunstwetenschappen Zuidoost Azië
4 tot 5
3 tot 4
20.56
Kunstwetenschappen aboriginee kunst Australië, Nieuw-Zeeland, Oceanië
6 1 tot 2
4 tot 5 2 tot 3
urbaniteit; steden;architectuur religieuze bouwkunst (tempels); & kunstgeschiedenis; mn schilderkunst beeldhouwkunst; textiel & kleding; 'religious art'; sculpturen; maskers, zieraden etc.
134
11.80 11.83 11.84
Islam (algemeen & [deels ISIM collectie]; overige) stromingen geschiedenis van de binnen Islam Islam; politieke organisaties; socialpolitieke en culturele apecten (hier ook gender); geloofphilosphisch debat (beperkt)
5 tot 6
5 tot 6
2 tot 3 2 tot 3
2 tot 3 2 tot 3
2 tot 3
4 tot 5
3 tot 4
3 tot 4
4 tot 5
3 tot 4
8 tot 9 4 tot 5
6 tot 7 5 tot 6
moderne (pop)cultuur, film & muziek
5 tot 6
5 tot 6
traditionele cultuur (hier ook wayang) moderne (pop)cultuur, film & muziek (immateriële) cultuur; o.a. De Baba cultuur; culturele processen; gender tourisme; nationale & sexualiteit; etnische identiteit; migratie; groepen jeugdcultuur
6 tot 7
6 tot 7
8 tot 9
7 tot 8
4 tot 5
2 tot 3
acculturatie; Sinomaleien; nationale symbolen Culturele antropologie o.a interetnische relaties/ niet-westerse samenleving; familie/ cultus + riten niet-westerse sociologie; folklore
7 tot 8
5 tot 6
4
4 tot 5
historische,socialpolitieke & culturele aspecten 11.92 11.98 73.59 05.12 05.30 05.33 05.36 05.38 oa 24.11 24.13 24.16 24.32 24.65
71.00 71.37 71.52 71.57 71.67 76.60
73.00 73.07 73.43 73.57 73.56 73.71 73.80
religie overig; overige Hinduisme; godsdiensten & Esoterie Christendom; Buddisme; natuurreligi's etc. zie boven + Kejawèn; syncretisme (Massa)Media communicatieprocessen; televisie; internet; pers; cultuurindustrie
Teater, dans, muziek, film
zie boven traditionele volkscultuur
en
135
89.40 18.51 89.75 89.58 89.53 89.62 89.35
riten & rituale; adat interne betrekkingen van interetnische conflicten/ de staat, politieke afscheidingsbewegingen/ bewegingen, pol. geweld, terrorisme democratie oa
6 tot 7 4 tot 5
5 tot 6 4 tot 5
Timor, Papua & Aceh afscheidingsbeweging; interetnische conflicten/ (staats)terrorisme / democratisering
7 tot 8
6 tot 7
Beschikbare middelen In 2007 waren volgende structurele budgetten voor Zuidoost Azië/ Oceanië beschikbaar: PenC BGW Zuidoost Azië/ Oceanië Cultuurgeschiedenis Azië Bibliotheek Zaken Overzee Na de reorganisatie die in 2006/07 plaats vond was de budgettaire situatie in 2007 nogal onduidelijk. Zo waren bijvoorbeeld in het jaar 2007 voor krediet 01-117 geen middelen ter beschikking gesteld, ondanks de doorlopende verplichtingen voor kostensoorten 2, 3 en 5 die van dit budget afgeboekt worden. In 2008 was het budget 12.505 Euro in totaal [hiervan 2.500 Euro uit ISIM middelen, € 3.090 uit het PenC BGW Zuidoost Azië/ Oceanië budget en 5000 Euro kwamen van de Bibliotheek Zaken Overzee]. In 2009 werd voor het eerst het nieuw verdeelmodel gehandhaafd (door de Faculteit Geesteswetenschappen in samenwerking met de UB opgesteld). In totaal stonden € 11.649 ter beschikking, inclusieve een overheveling van € 3.160 uit het budget Geschiedenis en € 1.500 uit het PenC BGW Zuidoost Azië/ Oceanië budget. Lopende tijdschriften en reeksen abonnementen hebben in totaal ca. € 6500 gekost. In 2010 daalde het budget naar € 7.821, hiervan werden ca. € 2000 aan tijdschriften en reeksen besteed. In 2011 was het budget € 10.894 en in 2012 werden € 10.465 toegekend. Aanwas anders dan door koop De UBL ontving van het KITLV gratis exemplaren van KITLV Press publicaties. Incidenteel worden schenkingen van docenten, onderzoekers en klanten ontvangen. Deselectie Een project is gaande om de niet-gecatalogiseerde bestanden in het Gesloten Magazijn te inventariseren en, waar van toepassing, te ontdubbelen/ deselecteren.
136
6.2.20.
Collectievormingsprofiel Zuid-Azië en Tibet
Actuele relatie met O&O Onderwijs Zuid-Azië & Tibet studies als onderdeel van de opleiding Zuid- en Zuidoost Azië & Tibet maakt deel uit van of verzorgt de volgende onderwijsprogramma’s:
Bachelor Asian Languages and Cultures Master History, Arts and Culture of Asia Master Politics, Society and Economy of Asia Master South Asian Studies Research MA Asian Studies BA International Studies (Den Haag) [BA Culturele Wetenschappen staat gepland]
Verder worden aan de UL de navolgende onderwijs programma’s met betrekking tot Zuid Azië en Tibet aangeboden: Bachelor Culturele Antropologie en Ontwikkelings-sociologie (Sociale Wetenschappen) Bachelor Geschiedenis specialisatie Geschiedenis van de Europese expansie en globalisatie Master History of the European Expansion and Globalisation Master of Arts Program Cultural Anthropology and Development Sociology (Sociale Wetenschappen) Encompass Program (een jaar voorbereiding voor BA en MA/ MPhil Geschiedenis) voor studenten uit Azië Exchange and Studies Abroad (verschillende MA specialisaties voor India en Tibet) Boeddhisme (Wereldgodsdiensten) Onderzoek Op het gebied van onderzoek ondersteunt de collectie Zuid-Azië & Tibet de navolgende opleidingen en onderzoeksinstituten:
Opleiding Talen en culturen van Zuid- en Zuidoost Azië (voormals TCI en TCIT) Faculteit Sociale Wetenschappen: met name Culturele Antropologie Instituut Geschiedenis Taalwetenschap (LUCL) IIAS (International Institute for Asian Studies) Wereldgodsdiensten
Aankoop en -methodiek Westerse wetenschappelijke publicaties over de regio (Zuid Azië & Himalaya) worden via de boekhandel, een aantal bekende uitgevers en leveranciers verworven, waarbij vooral gebruik gemaakt wordt van elektronisch promotiemateriaal en steeds minder van gedrukte catalogi. Op een groot aantal monografiereeksen heeft de UB een abonnement. In 2012 werd een notificatie plan voor Harrassowitz. Wetenschappelijke publicaties uit Zuid-Azië (alleen in het Engels) worden voornamelijk bij vaste leveranciers in de landen zelf besteld. Sinds 2011 word ook via weborder aangeschaft. De Maleisische leverancier Gerakbudaya leverde in 2011 nonmainstream publicaties over India en Zuid-Azië van kleine uitgevers uit de regio die op andere 137
manier nauwelijks gecollectioneerd zouden kunnen worden. Sinds 2011 word ook via weborder aangeschaft. Selectiecriteria Taal Wetenschappelijke publicaties over de regio worden in het Engels, Nederlands en bij uitzondering (bv. Sanskriet studies) ook in het Duits, Frans en Italiaans aangeschaft. Naslagwerken worden zo compleet mogelijk in de verschillende Zuid Aziatische en Himalaya talen gecollectioneerd. Publicaties uit de regio zelf worden vooral in het Engels aangeschaft, met uitzondering van literatuur in het Hindi, Sanskriet en Tibetaan, de drie talen die tegenwoordig aan de UL gedoceerd worden. Vooral de collecties Sanskriet en Tibetaan vormen belangrijke deelcollecties. Alleen bij schenkingen word wel eens een uitzondering gemaakt en interessante en/of zeldzame boeken in Indiase streektalen of andere talen van Zuid Azië opgenomen, ook al wordt de taal niet aan de UL gedoceerd, bijvoorbeeld Tamil,Urdu of Gujarati. Disciplines binnen het Vakgebied Gezien de enorme uitgestrektheid van de regio en de veeltaal disciplines die deze regiostudie raakt, met name taal- en letterkunde, geschiedenis, sociale wetenschappen, godgeleerdheid, filosofie, antropologie, materiële kunst, archeologie, kunstwetenschappen en rechten, is het onmogelijk en ook niet gewenst op alle vlakken een gelijk hoog aanschafniveau te bereiken. In overeenkomst met het zwaartepunt van onderwijs en onderzoek aan de UL is sinds oudsher het doel een hoog collectieniveau (9) te bereiken op het gebied van de Oud- en Middel-IndoArische letterkunde (18.64; 18.65; I.KERN rubrieken 700 en 800). Kunst/kunstgeschiedenis van India en Zuid-Azië (20.44; 21.02; 21.52; I.KERN 320 rubriek), iconografie (20.20; I.KERN 312), numismatiek (I.KERN 215), archeologie (15.38; I.KERN 313) en architectuur (21.62; I.KERN 321), met name religieuze bouwkunst (21.70), zijn evenzo bijzondere zwaartepunten. Ook voor deze delen van de collectie word een hoger niveau dan 8 na gestreefd. De benoeming van twee nieuwe professoren op het gebied Geschiedenis Zuid-Azië (15.75, I.KERN rubriek 200) en het feit dat “Asian modernities and traditions” een van de potentiële profileringgebieden van de UL is, rechtvaardigen een hoog aanschafniveau (8). In 2011 werd op het vlak van culturele studies en media een inhaalslag (o.a. 05.30; 24.34, I.KERN 377 + 389) gedaan. Materiaalsoort Bij tijdschriften word de voorkeur aan elektronisch materiaal gegeven, bij monografieën word nog regelmatig de papier versie besteld omdat de duurzaamheid van de e-boeken vaak te onduidelijk is. In 2012 ging een project van start dat de sanering van de tijdschriften bestanden van de Kern collectie inhoudt. Abonnementen van p-tijdschriften werden waar mogelijk naar de elektronische versie overgezet. De aanschaf van audiovisueel materiaal wordt voortgezet en uitgebreid met het doel om een uitgebreide collectie audiovisuele (multi?)media voor Zuid Azië & Tibet op te bouwen die deel gaat uitmaken van de geplande UB-Mediatheek en Asian Library. Rubriek 100, Maatschappijwetenschappen Natuurwetenschappen: NBC
Omschrijving
Onderwerp
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012
138
Maatschappijwetenschappen Natuurwetenschappen
Maatschappijwetenschappen
o.a.71.20; Antropologie; niet-westerse 71.30; sociologie 71.37; 71.41; 71.52; 71.60; 71.62; 71.67; 73.00; 73.07; 73.43; 73.57; 73.59
o.a. 86.81; 88.11; 88.20; 89.40; 89.51; 89.53; 89.57; 89.58; 89.59; 89.60
o.a. 83.30; 83.32; 83.39; 83.46
Recht; Bestuur; Politiek
Economie
CentraalAzië, Afghanistan & Iran (197;199.1 + 199.2) bij andere domeinen Regionale overzichten, sociaal geografie, demografie, media & communicatie, reisgidsen, Ontwikkelingssociologie, etnologie, modernisering, kastewezen, stammen, stadsociologie, sociale structuren & processen, sociale & religieuze groepen, familie
3 tot 4
India (op deelstaten)
6 Kashmir 8
Sri Lanka Staats-, bestuurs-, strafen civielrecht, politie, criminologie, internationaal recht, mensenrechten, overheid & bestuur, gemeentepolitiek, politieke organisaties/ partijen & processen, verkiezingen
8 2-3 (partijen)
India (op deelstaten)
4 tot 5 Kashmir 7
Sri Lanka Tibet Ontwikkelingseconomie, econ. politiek & planning, nationale monetaire economie, landbouw, industrie, handel & verkeer, dienstensector, bedrijfskunde &
7 2 tot 3 3
6
139
management, internationale economie
India (op deelstaten)
o.a. 73.25; 73.53; 77.60; 81.01; 81.04; 81.70
Gezondheidszorg; Psychologie; Recreatie; Onderwijs
4 tot 5 Kashmir 7 7 4 3 tot 4
Sri Lanka Tibet Sociale psychologie, opvoeding & (universitair) onderwijs, voedsel, recreatie
India (op deelstaten)
alleen in verband met 18.64; 18.65; 18.88; 18.85
42.97; 48.40; 73.11
Natuurwetenschappen
Milieukunde
74.94 Indiërs overzee zie boven Maatschappijwetenschappen van afzonderlijke landen van Zuid-, Centraal- en WestAzië
4 tot 5 Kashmir 6 6 6 1
Sri Lanka Tibet wiskunde, astronomie, astrologie, natuurkunde scheikunde, aardwetenschappen, biologie (zoölogie /ornithologie, botanie),geneeskunde, technologie India (op deelstaten) Sri Lanka Tibet Milieupolitiek, beleid, projecten, bewegingen, problemen Sri Lanka
3 tot 4 4 3 tot 4 3 tot 4 5 2 tot 3
Antropologie. sociologie, recht & bestuur, politiek, economie Tibet Himalaya
5
140
Rubriek 200 Geschiedenis: NBC
15.75
Omschrijving
Onderwerp
Opmerkingen
Geschiedenis
Hulpwetenschappen 15.01 15.21 15.26 06.09; 06.16 15.27
7 8
Historiografie Chronologie Paleografie Typografie Epigrafie
15.23
15.23 15.75
Niveau collectie vorming 2012
Numismatiek India (Noord, Zuid, Kuaa's, Gupta's) Centraal-, West- en overig Zuid-Azië Zuid-Azië Geschiedenis Zuid-Azië algemeen
Periode tot 800/900 A.D. Periode van ca. 800 -1860 A.D. Koloniale Periode
9 zie overzicht KERNrubrieken voor details regio 9 tot 10
10 10 9
Sigillografie Sociale, staatsrechtelijke, politieke, sociaaleconomische en cultuurgeschiedenis; historische geografie, topografie zie boven, (pre-) Maurya, Gupta, Deccan Deccan, Delhi Sultanaan, Moghuls, Rajputs, Sikhs ca..1500-1920 A.D., hier ook reisbeschrijvingen
9 8
Europeanen tot c.1750 A.D.; Periode van Brits bestuur; Mutiny; Nationalistische beweging; Moslim beweging; vorstendomen
9
8 7 9
141
Gandhi-Nehru periode (1919-1989)
India vanaf 1989
Sociale, staatsrechtelijke, politieke, sociaaleconomische en nationalistische geschiedenis; politieke partijen; Pakistan movement; buitenlandse politiek; defensie; conflicten; vorstendomen; reisbeschrijvingen & biografieën Sociale, staatsrechtelijke, politieke, sociaaleconomische geschiedenis; buitenlandse politiek, defensie, conflicten; reisbeschrijvingen & biografieën
Geschiedenis deelstaten
Geschiedenis van afzonderlijke landen
Pakistan Sri Lanka Tibet
8
4 tot 5
4 tot 5 Bihar, Orissa, Bengalen, Sikkim, Himalaya, Assam etc. Uttar Pradesh, Delhi, Haryana, Panjab, Himachal Pradesh, Jammu & Kasjmir, Pakistan voor 1947 Rajasthan, Gujarat, Maharashtra Madhya Pradesh Andhra Pradesh, Karnataka, Tamil Nadu, Kerala Sociale, staatsrechtelijke, politieke, sociaaleconomische geschiedenis, reisbeschrijvingen na 1947
4 tot 5 9
4 4 4 2 tot 3
2-3 9 7
142
Rubriek 300, Archeologie, Kunstgeschiedenis, Uitvoerende kunsten: NBC
Omschrijving
Onderwerp
Opmerking
Niveau collectie vorming 2012
Archeologie, Kunstgeschiedenis, Uitvoerende kunsten 15.38; 20.44 20.51
Archeologie & kunstgeschiedenis
9 Boeddhistische kunst
8
11.94 20.50
Jainistsiche kunst Islamitische kunst
5 5
20.44
Kunsttheorie, kunstbeschouwing Iconografie, symboliek Boeddhistisch
5
Hindoeistisch Jainistisch
7 5
Archeologie Pre + protohistorie Indusbeschaving, Harappa Periode vanaf 500 v.Chr
4
20.20 zie boven 20.49 zie boven 15.38
15.31; 21.75
21.62; 21.70; 21.72 21.52 21.02; 21.10; 21.11 21.81; 21.83; 21.86; 21.87; 21.88; 21.90; 21.91;
Technieken & Conservering Musea, veilings- + museum catalogi Materiële cultuur Afzonderlijke kunstvormen Architectuur (ook op periode) Beeldhouwkunst (ook op periode) Schilderkunst Kunstnijverheid
Tempels, stupa's, moskeeën, profane architectuur Terracotta's, steensculpturen, metaal, ivoor o.a. Muurschilderijen, miniaturen o.a. Ceramiek, mozaïek, glas, textiel, sieraden, metaalbewerking, houtbewerking)
7 8
5
3 3 8 8 tot 9 8 8
143
21.92; 21.94
20.44 20.10; 20.44
21.82
Volkskunst, Tribale kunst Sociale achtergrond, kunstenaars, opdrachtgevers Periode tot c. 300 A.D.
8 8
Maurya's, Sunga's, Satavahana's, IndoGrieken, Saka's, Parthen, Kusana's, Ikvaku's) Periode van c. 300 - 800 A.D. (Post-)Gupta's, Maitraka's, Vakataka's, Kalacuri's, Calukya's, Rarakaa's, Pallava's, vroege Paya's Periode van c. 800 - 1350 Karkoa's, Utpala's, A.D. Lohara's, Pala's, Sena's, Sailodbhava's, Somavamsa's, Gaga's, Gurjara-Pratihara's, Haihaya's, Candella's, Paramara's, Solaki's, Gahavala's, Caa's, Paya's, latere Calukya's, Yadava's, Kakataya's, Hoysaa's, Noamba's, late Kalacuri's Periode van c. 1200-1900 Delhi Sultanaat, Deccan, Moghul, Vijayanagar, Rajput,Nayaks, Cera's Periode vanaf c. 1800 A.D. Koloniale kunst, moderne kunst, tentoonstellingen, moderne architectuur Design ("made in India")
o.a. 21.30; 21.32; 21.37; 21.39
24.79 24.60; 24.70
9
8
8 8
4 tot 5
Popular art
5 to 6
Afzonderlijke kunstenaars
6 tot 7
Muziek, dans, toneel, theater, film, fotografie 24.50
9
7 Muziek algemeen, muziekgeschiedenis Muziektheorie
2 tot 3
Muzieksoorten, traditionele en volksmuziek
2 tot 3
144
24.80; 24.89 24.41; 24.44; 24.25 24.70 24.15; 24.19 24.06; 24.11; 24.13
Muziekinstrumenten bespeelwijze Muzieksociologie & psychologie, didactiek
24.32; 24.34 21.42 20.41; 20.44
Film
6 tot 7
Fotografie
5 tot 6
Etnomusicologie Dans, dansdrama Toneel, theater
5 tot 6 5 tot 6 excl. Sanskriet, zie 761 + 756
5 tot 6
Kunst van afzonderlijke landen Pakistan Nepal Bhutan Bangladesh Sri Lanka Tibet
8 8 8 8 8 9
West-Azië, Oost-Azië, Zuidoost-Azië
deze landen bij andere domein
Rubriek 400, Religie: NBC
Omschrijving
11.07
Vergelijkende godsdienstwetenschappen Azië
11.90
Godsdiensten Zuid-Azië
08.10; 11.92
niet: ChristendomHindoeïsme; Christendom Boeddhisme
algemeen
11.94
11.92
Onderwerp
Opmerking
Niveau collectie vorming 2012 7-8
8 Traditionele Indische godsdiensten, stamreligies Sikh godsdienst
2-3
Regionale overzichten Religieuze speculatie Dharma, Ethiek, Hindoeïsme & maatschappij,
3 3 4
Hindoeïsme algemeen ZuidAzië
7 7-8
145
ascetisme, erotiek 11.92; 73.57
Ritueel, relig. gebruiken, symboliek, kalender, feesten, pelgrimage, relig. centra Mystiek, verlossingswezen, meditatie Mythologie Volksreligie Hindoeïsme in relatie tot andere religies/ ideologieën
11.07 Geschiedenis van Hindoeïsme Zuid-Azië
het
11.91 18.64 11.91 11.94 11.94 11.94
India
11.92
Modern Hindoeïsme (vanaf c. 1800)
11.93
11.07 11.93
Geschiedenis Boeddhisme
van
7 2 tot 3 2 tot 3
Vedische godsdienst Religie in epen & purana's Visnoeïsme Aivaïisme Tantrisme, saktisme andere pre-moderne Hindoeïstische sekten
2 tot 3 8- 9
Brahmo Samaj. Arya Samaj, bewegingen & leiders, Gandhi & volgelingen
2 tot 3
9 8-9 8 2 tot 3
7-8 Regionale overzichten Dogmatiek, relig. Speculatie Ethiek, Boeddhisme & maatschappij Cultus, relig. Gebruiken, symboliek Mystiek, meditatie Mythologie Boeddhisme in relatie tot andere religies/ ideologieën
08.10; 11.93 11.93; 73.57
2-3
8
Boeddhisme algemeen Centraal- & Zuid-Azië
11.93
7-8
het
7-8 3 2 tot 3 7 3 7 2 tot 3 7-8
Leven van de Boeddha, Vroege Boeddhisme, verspreiding van het Vroege Boeddhisme
8
146
(India Azië)
&
Centraal-
Theravada Theravada Boeddhisme in moderne tijd Verspreiding
3 tot 4 2 tot 3 3 tot 4
de
Mahayana India algemeen
8-9 Op regio Logica, epistemologie, Pramaa
3
Japans Boeddhisme & andere scholen
1-2
Tantrisch Boeddhisme, Vajrayana
7
moderne tijd 11.94
Tibet Jainisme
7-8 7 regionale overzichten Dogmatiek, relig. Speculatie Ethiek, moraal, Jainism & maatschappij Cultus, relig. gebruiken, symboliek Meditatie Mythologie Jainisme in relatie tot andere religies/ ideologiën Mahavara Geschiedenis & verspreiding van het Jainisme Modern Jainism
11.94 11.80; 1183; 11.84 11.59; 11.69
8
6 7
Overige godsdiensten o.a. Bon religie Islam India
Christendom
Iran
Oud religie, Parsi
8 1-2 bv. Dalit
2 tot 3 1-2 147
Rubriek 500, Filosofie: NBC
Omschrijving
Filosofie
Onderwerp
(m.n. Hindoeïstische filosofie)
Opmerking
Boeddhistische & Jainistische & Islam filosofie bij rubriek 450470; 480; 492
Niveau collectie vorming 2012 8
Vergelijkende filosofie 08.10 08.31; 08.33
Algemeen
11.92; 08.99
Hindoeïstische filosofie algemeen
8 Metafysica, logica, epistemologie 8 Veda, Upaniaden, Sakhya, Yoga, Mamasa, filos. Systemen algemeen
Nyaya, Vaieika
8
Vedanta
7
Overige systemen
8 Saiva (Siddhanta) Kashmir Saiva Materialisme, Carvaka
Moderne filosofie
3 tot 4 Vivekananda Rabindranath Tagore Aurobindo Ghosh Ramana Maharshi Sarvepalli Radhakrishnan Krishnamurti Overige denkers
148
Rubriek 600, Taalkunde: NBC
Omschrijving
Onderwerp
Opmerking
Niveau collectie vorming 2012
Taalkunde
17.14
18.64
Vergelijkende taalwetenschap. IndoEuropese talen, IndoIraans, Indo-Arisch Vedisch
1
8 Linguïstische monografieën incl. ling. studies van afzonderlijke teksten Fonologie. Sandhi Morfologie Syntaxis Semantiek Stilistiek Metriek
18.64
Sanskriet
9 Indische grammaticale theorie Paini school Grammaticale filosofie Niet-Panini Lexicografie Linguïstische monografieën Fonologie. Sandhi Morfologie Syntaxis Semantiek Stilistiek Metriek Hybridisch Sanskriet
18.65
Middel-Indo-Arische talen
9 6
Indische grammaticale theorie Pali Andere Middel-IndoArische talen Nieuw-Indo-Arische talen
9 8 2-3 149
Urdu, Hindustani Nepali Panjabi. Lahnda Gujarati Marathi Bengali Singalees Overige Nieuw-IndoArische talen Assamees Kashmiri Sindhi Oriya NW.Frontier Languages, Dardisch, Kafirisch Zigeunertalen 18.65
Hindi
3 tot 4 Linguïstische monografieën (taalk. Von afzonderlijke Hindi teksten/auteurs Fonologie Morfologie Syntaxis Semantiek Stilistiek Metriek Didactiek Sociolinguïstiek, taalpolitiek Hindi-dialecten, vergelijkende taalwetenschap, onderlinge invloeden (incl. emigrantenHindi & Surinaamse talen)
18.88
Dravidische talen
2 tot 3 Malayalam, Telugu, Kannada/Kannarees, overige
Tamil Inheemse grammatici Etymologie Linguïstische monografieën Metriek Sociolinguïstiek, taalpolitiek
2 tot 3
150
Tamil dialecten 18.85
Tibetaans
8 Inheemse grammatici Linguïstische monografieën Tibetaanse dialecten
Overige Talen 18.85
6 tot 7 6 (onder voorbehoud)
Oud- & MiddelIraans, SinoTibetaanse talen, Tibeto-Birmaanse, Altaïsche talen
Rubriek 700, Sanskriet & Jainistische letterkunde: NBC
Omschrijving
Onderwerp
Opmerking
Niveau collectie vorming 2012
Sanskriet & Jainistische Letterkunde
Vergelijkende studies, invloeden op andere literatuur 18.64
2 tot 3
Sanskriet letterkunde algemeen, literatuurgeschiedenis
9 zie 840-860 voor Boeddhistische Sanskriet literatuur
18.64; 11.91
Vedische literatuur
8 Sahita's Brahmana's Arayaka's Sutra's Srauta, Ghya, Dharma, Sulba Nirukta, Pratisakhya's, Siksa Diverse annexe Vedische literatuur; Upaniaden (vedisch & na-vedisch)
Epos, Purana
8-9 151
Mahabharata, Bhagavadgata, Harivaaa, Nala, Savitri, Ramayana, Mahapurana, Upapurana Religieuze literatuur algemeen, Hindoeïstische literatuur algemeen
8 Visnoeïtische literatuur: Pañcaratra Sahita's, Vaikhanasa, Tantra's, Mystieke literatuur, Caitanya school o.a., Manipravala Rituele literatuur, Agama's, Paddhati's Sivaïtische literatuur Tantrische literatuur
Wetenschappelijke literatuur
6
8 Dharma Nati, Artha Kama Mathematica, astronomie, astrologie, natuurwetenschappen Medicijnen, alchemie Literaire kritiek, poëtica, esthetica, dramaturgie Metriek Vastu. Ailpa, citra
Belletrie, verhalende literatuur, overige Sanskriet literatuur
10 8-9
Toneel, Bhaa's, Prahasana's Kavya, prozaroman, Campa's Historische kavya Spreuken Verhalende literatuur algem.. Pañcatantra Bhatkatha literatuur 18.65
Middel-Indo-Arische literatuur
7 Prakrit & Apabhraaa teksten
18.65
Jaina literatuur algemeen, Jaina canon
5-6 152
Aga's, Uvaga's/Upaga's, Païa's/Prakara's, Cheyasutta's/Chedasatr a's, Malasutta's/Malasatra's, 'Secundaire Digambara canon) Niet-canonieke Jaina teksten
7 Filosofische teksten Religieuze teksten
Rubriek 800, Middel-Indo-Arische letterkunde: Boeddhistisch: NBC
11.93; 18,64; 18.88
Omschrijving
Onderwerp
Opmerking
Niveau collectie vorming 2012
Middel-Indo-Arische letterkunde: Boeddhistisch
Vergelijkende Studies Pali canon (incl. postcanonieke Pali commentaren)
9 Vinaya-piaka Sutta-piaka Dagha-nikaya Majjhima-nikaya Sayutta-nikaya Aguttara-nikaya Khuddakapaha Dhammapada Udana Itivuttaka suttanipata Vimanavatthu, Petavatthu Theragatha Jataka Niddesa Paisambhidamagga Apadana Buddhavasa Cariyapiaka
Abhidhamma-piaka, Pali canon in andere schriften
9
9 Dhammasagai 153
Vibhaga Dhatukatha Puggalapaññatti Kathavathhu Yamaka Mahapahana Pali canon in andere schriften Niet-canonieke Theravada literatuur
9 Vroege proza Kronieken (vamsa), bibliografische werken Abhidhamma teksten Verhalende literatuur, Vinaya, jataka collecties, natie
8-9
Niet-Theravada Sanskriet canon
9- 10 Tekstcollecties (Gilgit, Turkestan) Vinaya agama : Sastra's en overige Abhidharma Jataka, Avadana Hybride Sanskriet literatuur
Mahayana en Vajrayana literatuur
8 9
Mahayanasatra's
10
Prajñaparamita Madhyamika Yogacara, Vijñanavada Logici Stotra's Overig Mahayana, Dharaa's Vajrayana Andere canons 18.85 18.85
8 Tibetaans Mongools
Oorspronkelijke Tibetaanse Boeddhistische teksten, Bön-po
bij aanschaf collecties altijd overleg
8
Historische werken, kronieken, ontstaansgeschiedenis van de dharma bKa-brgyud-pa dGe-lugs-pa, bKagdamps-pa rNying-ma-pa, Zhi154
byed-pa Saskya-pa, Zha-lu-pa Andere Boeddhistische tradities/scholen Bön-po Andere Boeddhistische literatuur
Overlap andere domein: Japans, Chinees, Mongools, Turks Khotanees, Sogdisch
Rubriek 900, Nieuw-Indo-Arische & Dravidische Letterkunde, Overige: NBC
18.65; 18.88; 18.07
Omschrijving
Onderwerp
Nieuw-Indo-Arische & Dravidische Letterkunde, Overige
Vergelijkende studies, onderlinge invloeden 18.65
Letterkunde van NieuwIndo-Arische talen
Opmerking
Niveau collectie vorming 2012 4-5
3 tot 4 4 tot 5
Urdu, Hindustani Poëzie Romans, novellen Niet-fictief proza Drama Orale + volksliteratuur Nepali (Oud)Panajabi, Lahnda (Oud)Gujarati (Oud)Marathi Bengali Poëzie Romans, novellen Niet-fictief proza, (auto)biografieën Drama Volksliteratuur, liederen, orale literatuur Oud Bengali letterkunde Singalees 155
overige Assamees, Kashmiri, Sindhi, Oriya Hindi letterkunde (nietstandaard)
3-4 Orale + volksliteratuur, spreekwoorden Literatuurkritiek algemeen Heldenpoëzie Nath werken Soefi werken Bhakti werken (Sagua, Nirgua) Rati-poëzie, hofpoëzie Moderne letterkunde niet-standaard Hindi (o.a. Bihari, Rajasthani) Emigranten-Hindi, Surinaamse talen
Standaard Hindi letterkunde
5 Negentiende eeuw pre-Chayavad post-Chayavad Proza Romans, novellen Niet-fictief proza, (auto)biografieën Kinderboeken Drama
18.88
Letterkunde Dravidische talen
zonder Tamil (zie 950)
3 tot 4
Malayalam (poëzie, romans, drama) Telugu Kannada overige ZuidDravidische talen Centraal-Dravidische talen Noord-Dravidische talen Tamil letterkunde
3 Orale + volksliteratuur Sangam (Euttokai, Pattuppau) Tamil poetica; prosody Didaktische werken Tamil epos Tamil bhakti Siva + Visnu bhakti, overige 156
Tamil Purana's en Puransche teksten, Mahatmya's Latere Tamil literatuur, Prabandhams Wetenschappelijke literatuur Moderne Tamil literatuur Poëzie Romans, novellen Niet-fictief proza, (auto)biografieën Drama 18.07
Engelse letterkunde
3 tot 4 Poëzie Romans, novellen Niet-fictief proza, (auto)biografieën Drama
18.85
Letterkunde van de Tibetaanse talen
7- 8 Epos Wetenschappelijke literatuur Volksliteratuur, volkslied Moderne literatuur
Overige letterkunde Beschikbare middelen In 2010 was het budget voor de collectie in totaal € 44.578. Voor het budget Instituut Kern werden € 20.313,- toegekend, hiervan 15.000 uitzonderlijk. Voor de aanschaf van boeken met betrekking tot het moderne India was er een extrabudget van € 3265. Verder stonden 21.000 Euro uit het Legatum Kienanum ter beschikking. Het werden ca. € 10.000 aan abonnementen van tijdschriften en reeksen besteed. In 2011 mochten in totaal ca. € 33.000 besteed worden. Het budget Instituut Kern steeg naar € 12.748, het Legatum Kienanum stelde ruim € 17.000 ter beschikking en het uitzonderlijke budget Modern India bevatte nog ruim € 3000. In 2012 werden €12.431 toegekend. Het Legatum Kienanum begon met ca € 6.800 maar wordt in de loop van het jaar nog aangevuld. Aanwas anders dan door koop De UBL heeft een grotere aantal gratis abonnementen op reeksen en tijdschriften en ontvangt continu gratis exemplaren van publicaties en periodieke. Schenkingen van docenten, onderzoekers, en andere geïnteresseerden verrijken de collectie regelmatig. Deselectie Een project is van start gegaan om de niet-gecatalogiseerde bestanden te inventariseren en, waar van toepassing, te ontdubbelen/ deselecteren. 157
6.2.21.
Collectieprofiel Wetenschapsgeschiedenis
Beknopte beschrijving van de domeincollectie Wetenschapsgeschiedenis doet onderzoek naar het wetenschappelijk bedrijf en de daardoor geproduceerde kennis door de eeuwen heen in haar brede cultuurhistorische context. Er wordt daarbij gekeken naar zowel de humaniora, als de betawetenschappen en de geneeskunde. De laatste jaren is er binnen het vakgebied een beweging van een ideehistorische invalshoek naar een cultuurhistorische insteek die de geschiedenis van wetenschappelijke praktijken in hun context en het gebruik en representatie van wetenschap in de samenleving bestudeert. Er wordt niet alleen gekeken naar de methoden en antwoorden daarop van wetenschappers, maar ook naar de culturele en sociale context van wetenschappelijke ontwikkelingen. Actuele omvang In 2011 liepen op het budget Wetenschapsgeschiedenis 21 (papieren en/of digitale) tijdschriftabonnementen en 67 abonnementen op series en meerdelige werken. Tijdschriftabonnementen (meest digitaal) op het gebied van de wetenschapsgeschiedenis uit bulkcontracten zijn hier niet bij opgeteld. Digitaal zijn er ca. 45 tijdschriften beschikbaar. In 2010 groeide de collectie met 185 losse monografieën en ca. 47 monografieën uit serieabonnementen. Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties binnen de UL Er bestaan nauwe banden met de profielen van: Wijsbegeerte (m.n. wetenschapsfilosofie) Geschiedenis Godgeleerdheid (relatie godsdienst-natuurwetenschappen) Relaties tot externe bibliotheken/collecties Collectievorming op het gebied van wetenschapsgeschiedenis vindt incidenteel en fragmentarisch plaats bij de: Gorlaeusbibliotheek (wis- en natuurkunde) Walaeusbibliotheek (LUMC) De concentratie van de collectie Wetenschapsgeschiedenis in de UB ligt om een aantal redenen voor de hand:
De aanwezigheid van de grote bijzondere collecties van gedrukt bronnenmateriaal en handschriften. Hierbij valt te denken aan de voortdurende aanschaf in de loop der eeuwen en aan uiteenlopende speciale collecties, zoals van B.S. Albinus, D. Bierens de Haan, H.J. Halbertsma en Chr. Huyghens. Er is, vooral in de oude periode, sprake van veel onderlinge vervlechting van vakgebieden. Niet alleen binnen de eigenlijke natuurwetenschappen zoals we ze nu kennen, maar ook bijvoorbeeld met de letterkunde, de filosofie en de theologie. De bronnen en studies op deze terreinen zijn ook overwegend aanwezig in de UB. De vakgebieden kennen een aanzienlijke geografische en culturele spreiding; niet alleen in de westelijke wereld, maar ook in het oosten, in Amerika en Afrika. De grootste collecties op deze geografische gebieden zijn ook aanwezig in de UBL. Er is met betrekking tot deze vakken ook sprake van onderlinge relaties tussen geografische gebieden, zoals bijvoorbeeld tussen Nederland en Japan of Indonesië.
158
Bibliotheken die ook van belang zijn: Bibliotheek Boerhaave Museum De bibliotheek van het Boerhaave Museum is gespecialiseerd in de geschiedenis van de natuurwetenschappen, van de geneeskunde en van instrumenten, met de nadruk op de Nederlandse situatie. De collectie omvat ruim 25.000 banden en 100 lopende tijdschriften, waarvan een groot deel eveneens beschikbaar is via de UBL. De bibliotheek van Nationaal Natuurhistorische Museum Naturalis heeft een collectie van ca. 65.000 boeken en 8.000 tijdschriften rond de eigen onderzoeksthema’s en geografische specialisaties (biodiversiteit, fauna in Nederland en de evolutie van de Indo-Australische en Mediterrane regio’s). Landelijk gezien heeft de Universiteit Utrecht een grote collectie op het gebied van de wetenschapsgeschiedenis. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bestudering van de geschiedenis van een vakgebied gebeurt in Leiden over het algemeen door de betrokken faculteit zelf. Hierdoor is het Leidse wetenschapshistorisch onderzoek tamelijk versnipperd. De laatste jaren zijn er echter initiatieven ontwikkeld om wetenschapshistorici bij elkaar te brengen, zoals de Salon Boerhaave in het Boerhaave Museum. Het Instituut der Wijsbegeerte spant zich de laatste tijd in voor een interdisciplinair centrum voor wetenschapsfilosofie- en geschiedenis. Was er tot nog voornamelijk aandacht voor de geschiedenis van de natuurwetenschappen, binnen Geesteswetenschappen is er in toenemende mate oog voor het belang van de wetenschapsgeschiedenis van het eigen onderzoek en onderwijs. Doelgroepen buiten UL en internationaal belang De collectie wetenschapsgeschiedenis is van belang voor het onderzoek van het Scaliger Instituut. Fellows van het Instituut werken aan medische en natuurwetenschappelijke onderwerpen (Chr. Huygens, C. Clusius, etc.). Daarnaast geeft het Scaliger Instituut jaarlijks een cursus wetenschapsgeschiedenis aan keuzevakstudenten. Zwaartepunten De nadruk bij de aanschaf van materiaal op het gebied van de wetenschapsgeschiedenis lag traditioneel sterk op de geschiedenis van de natuurwetenschappen en geneeskunde en in mindere mate op het gebied van de geschiedenis van de scheikunde en aardwetenschappen. Inkoop gebeurt nog steeds in grote mate op deze gebieden. Daarnaast wordt de geschiedenis van de geesteswetenschappen steeds belangrijker, net als titels over de verspreiding van wetenschappelijke ideeën (vorm van wetenschappelijke uitgaven, geleerdennetwerken, ‘science and the public’) en materiële cultuur. Technologiegeschiedenis wordt zeer af en toe ingekocht, met een voorkeur voor meer theoretische dan technische studies op dit terrein. Een gedeelte van de aanschaf op dit gebied betreft de klassieke beschavingen en die wordt meestal uit andere kredieten bekostigd. Ontsluiting De collectie Wetenschapsgeschiedenis is volledig opgenomen in de catalogus (U-CAT).
159
Collectievormingsprofiel 2010 In 2006 werd voor de bibliotheekcollectie Wetenschapsgeschiedenis een collectievormingsprofiel (CVP) opgesteld. Het CVP geeft per discipline inzicht in de collectioneringsgebieden, het niveau van de collectie (huidige aanschaf/ wenselijk niveau) en de noodzakelijke verbeterpunten. Vanwege voorkomende veranderingen in onderzoek en onderwijs is het nodig het CVP periodiek te evalueren en bij te stellen in overleg met de betrokken hoogleraren. Actuele relatie onderzoek en onderwijs Onderwijs en onderzoek over wetenschapshistorische onderwerpen is aan de Universiteit Leiden versnipperd. Er is sprake van de volgende onderzoeksclusters: Scaliger Instituut Het Scaliger Instituut, gehuisvest in de Universiteitsbibliotheek Leiden, heeft als doel het gebruik van de Bijzondere Collecties van de UB te stimuleren door het initiëren van studieprojecten, het organiseren van colleges, lezingen en symposia, het publiceren van onderzoeksresultaten en het verlenen van beurzen aan (gast)onderzoekers. Aan het instituut verbonden is Prof.dr. Harm Beukers, Scaliger-hoogleraar en emeritus-hoogleraar Geschiedenis van de geneeskunde. Onder auspiciën van het instituut worden een aantal onderzoeksprojecten uitgevoerd: Clusiusproject, Correspondentie Scaliger, Correspondentie Lipsius en Modernisme in de theologie. Wis- en natuurkunde Sterrewacht Onder leiding van Teylerhoogleraar Frans van Lunteren lopen hier een aantal onderzoeksprojecten, waaronder: History of Teylers Museum > Martin Weiss Jan Hendrik Oort and the rise of radio astronomy in the Netherlands > Astrid Elbers Jaap Kistemaker and Dutch uranium enrichment since 1945> Abel Streefland The Leiden Observatory Archives (periode 1800-2000)> David Baneke Mathematisch Instituut Geschiedenis van de wiskunde is onderdeel van het project Number Theory & Algebra. Binnen dit project wordt de geschiedenis van wiskundige crystallografie in de 19e eeuw bestudeerd (Drs. J. Daems). FSW Colleges Geschiedenis van de psychologie (Van der Velde). Geesteswetenschappen Instituut voor culturele disciplines Herbergt het Leiden Centre for the Study of University Collections and Museums, dat onder leiding staat van Prof.dr. M.A. Meadow en Prof.dr. M. Keblusek en samenwerkt met het Scaliger Instituut. Lopende onderzoeksproject is Book Sales Catalogues of the Dutch Republic, 1599-1800 Klassieke Talen en Culturen Prof.dr. Manfred Horstmanshoff is gespecialiseerd in de Antieke geneeskunde.
160
Instituut voor wijsbegeerte Hier loopt, onder leiding van James McAllister, het onderzoeksproject Philosophical Foundations of the Historiography of Science, dat bestaat uit 3 deelprojecten. Binnen de tweejarige masteropleiding Philosophy of a specific discipline kunnen studenten zich verdiepen in de filosofische grondslagen en methodologiën van het vakgebied van hun studie. Buitenpromovendus Andreas Weber promoveert binnenkort bij J.L. Blussé Van Oud Alblas, emeritus-hoogleraar geschiedenis van de Europees-Aziatische betrekkingen op een dissertatie getiteld Shaping Natural History in an Age of Revolutions: The case of Caspar Georg Carel Reinwardt. NWO-projecten Cultures of Collecting (2008-2012) Departement Kunstgeschiedenis Dr. H.G. Knoeff: Anatomical Collections as Public History Drs. H. Huistra: Collecting pathological anatomy Drs. M.M.A. Hendriksen: Collections of perfection Onlangs ontving Dr. H.G. Knoeff een Vidi-subsidie voor het project Verlichte dokters. Verborgen krachten. Prof.dr. R.H. Bremmer doet namens Leiden mee aan het interuniversitaire onderzoeksproject Storehouses of Wholesome Learning. Accumulation an dissemination of Encyclopeadic Knowledge in the Early Middle Ages. Cultural Representations of Living Nature: Dynamics of Intermedial Recording in Text and Image (ca. 1550-1670) (2010-2015) Departement Franse Taal en Cultuur Prof. dr. P.J. Smith Dr. M.F. Egmond Drs. M.E. Marrigje Rikken The interest in the micro-world before and shortly after the invention of the microscope in Italy and the Netherlands (c. 1550-1670); The role of natural history (both the micro- and the macro-world) in paintings by Joris Hoefnagel (1542-c.1600), Jan Brueghel the Elder (1568-1625) and Jan van Kessel (1626-1679). The friction between animal symbolism and zoology in the pictorial and literary representation of the Fall from Dürer to Rembrandt and Vondel. The New Management of Knowledge in the Early Modern Period: The Transmission of Classical Latin Literature via Neo-Latin Commentaries (2008-2012) Departement Griekse en Latijnse Talen en Culturen Prof.dr. K.A.E. Enenkel (supervisor), Dr. C.H. Pieper, Dhr. M.H.K. Jansen, Dr. S.T.M. de Beer, Dr. A.S.Q. Visser: The New Management of Knowledge in the Early Modern Period: The Transmission of Classical Latin Literature via Neo-Latin Commentaries Dr. A.S.Q. Visser & Dr. S.T.M. de Beer: Roman Scientific and Encyclopaedic Literature: Foundation and Authorisation of Early Modern Knowledge Onderwijs Een keuzevak binnen de opleidingen Sterrenkunde en Natuurkunde is het college Keerpunten in de geschiedenis van de natuurwetenschappen dat wordt gegeven door Van Lunteren. 161
In het kerncurriculum van Geesteswetenschappen is het college Wetenschapsfilosofie opgenomen dat ingaat op de moderne wetenschappelijke methode en een reflectie wil bieden op de wetenschappelijke praktijk. In de minor Museum, Erfgoed en Collecties geeft prof.dr. Beukers het college Bronnen van kennis: universitaire bibliotheek- en museumcollecties. Aankoop en aankoopmethodiek De aanschaf verloopt hoofdzakelijk via de boekhandel aan de hand van promotiemateriaal (brochures, digitale nieuwsbrieven) van uitgevers en aanschafsuggesties van de gebruikers, met aanvullingen achteraf op grond van boekbesprekingen uit dagbladen en wetenschappelijke (digitale) tijdschriften. Selectiecriteria Jaarlijks verschijnt een bijzonder groot aantal wetenschappelijke publicaties op het gebied van de wetenschapsgeschiedenis. Voor de aankoop van titels wordt met name een keuze gemaakt uit naslagwerken en handboeken, primaire werken en monografieën. Daarbij wordt gelet op relevantie, wetenschappelijke kwaliteit en prijs. Taal: het accent ligt op Engelstalige wetenschappelijke literatuur. Daarnaast spelen publicaties in het Nederlands, Frans en Duits een grote rol. Publicaties in andere talen worden selectief aangeschaft. Uitgevers: de meeste publicaties verschijnen bij een klein aantal grote uitgevers, waarvan met name de volgende voor de Leidse aanschaf van groot belang zijn de grote university presses (Cambridge UP, Oxford UP, MIT Press, Chicage UP, Yale UP), Routledge, Springer, Brill en Ashgate. Regio: de collectievorming binnen wetenschapsgeschiedenis richt zich met name op de WestEuropese regio, met een accent op de Nederlandse situatie. Af en toe worden er publicaties aangeschaft over wetenschapshistorische onderwerpen van andere werelddelen. Materiaal: in principe wordt alleen nieuw materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt ook ouder materiaal aangeschaft, ten behoeve van onderwijs of naar aanleiding van een recensie. Niveau: Het niveau omvat zowel boeken voor graduates als voor undergraduates. In beperkte mate worden ook populair-wetenschappelijke publicaties gekocht. Informatiedrager: globaal worden de middelen als volgt verdeeld over de materialen: tijdschriften (30%), reeksen (10%), monografieën (60%). Veel naslagwerken en tijdschriften verschijnen inmiddels in zowel digitale als gedrukte vorm. Beleid is dat, mits beschikbaar, digitaal materiaal wordt aangeschaft. Monografieën worden momenteel alleen in papieren vorm aangekocht. Wanneer een hardbackversie mogelijk is wordt hier de voorkeur aan gegeven, behalve wanneer het prijsverschil tussen hardback en paperback meer dan €25 bedraagt. Criteria hierbij zijn ook het toekomstig gebruik en de toekomstige inhoudswaarde van de titel. Onderwerpen Aanwas van de collectie is expliciet gewenst op de speerpunten van onderwijs en onderzoek. Uiteraard wisselen die met de tijd, met specialismen van hoogleraren, met hernieuwde onderwijsdoelen etc. Geprobeerd wordt in ieder geval van elk vakgebied de belangrijkste sleutelwerken in huis te hebben. Zie bijlage 1 voor onderwerpen en niveaus (aanschaf van 162
monografieën. Hierbij zijn de titels uit meerdelige werken en series inbegrepen. Tijdschriften zijn buiten beschouwing gelaten). Van oudsher ligt binnen de collectievorming voor Wetenschapsgeschiedenis het zwaartepunt bij de geschiedenis van de betawetenschappen (m.n. wiskunde, natuurkunde, scheikunde, sterrenkunde/ruimtevaart en biologie) en geneeskunde. Er is geen aanschaf van hand- of leerboeken betreffende de huidige stand van zaken binnen bovenstaande vakgebieden. Een opkomend vakgebied is de geschiedenis van de humaniora. Verschenen publicaties worden veelal aangeschaft door de vakreferent van het betrokken vakgebied (historiografie) of op het budget Letteren Algemeen. Titels die wel binnen het profiel van Wetenschapsgeschiedenis passen, en niet door een van de andere vakreferenten worden gekocht worden alsnog door de vakreferent Wetenschapsgeschiedenis aangeschaft. Titels die vallen binnen de geschiedenis van de sociale wetenschappen worden ingekocht door F.S.W. Wel worden binnen het budget Wetenschapsgeschiedenis naslagwerken en algemene inleidingen ingekocht voor op de studiezaal. Rechtsgeschiedenis valt onder de bibliotheek Rechten. Primaire teksten en naslagwerken Binnen de seriewerken worden voornamelijk primaire teksten (zoals briefwisselingen, interviews/oral history en verzamelde werken) van historisch belangrijke wetenschappers aangeschaft. Te denken valt aan onder meer Leonhard von Euler, Johannes Kepler, Charles Darwin, Ludwig Boltzmann en Albert Einstein. Verder zijn er abonnementen op langlopende naslagwerken als Geschichte der exacte Wissenschaften en Hervorragenden Ärtzte. De collectie op de studiezaal wordt regelmatig aangevuld met naslagwerken die een algemeen beeld schetsen van de ontwikkeling van een vakgebied en overzichten van wetenschappers binnen een bepaald vakgebied (zoals delen uit de reeks ‘Cambridge companions’ en ‘Oxford portraits in science’). Monografieën Bij de collectievorming wordt ernaar gestreefd de ‘top van de verschenen literatuur’ uit het aanbod te vissen. Er wordt vooral gekeken naar sleutelfiguren en naar belangrijke ontwikkelingen binnen de wetenschap en specifieke vakgebieden. Ook is er aandacht voor de geschiedenis van materiële cultuur (bv. telescopen). De nadruk ligt op wetenschapsgeschiedenis van na 1550. Af en toe worden monografieën aangekocht over wetenschap in de antieke tijd en de middeleeuwen. Geografisch gezien worden voornamelijk titels ingekocht die het Europese grondgebied bestrijken; af en toe worden titels over islamitische /Arabische wetenschapsbeoefening in de collectie opgenomen. Monografieën over afzonderlijke deelgebieden binnen de wetenschapsgeschiedenis worden eveneens ingekocht, zoals werken over fysische chemie, wiskundige analyse of tandheelkunde. Een kleiner aandachtsgebied binnen de collectie zijn actuele (filosofische) discussies over wetenschap, wetenschapsmethodologie en wetenschapsbeoefening. Titels op het gebied van de universiteitsgeschiedenis worden met name ingekocht door de afdeling Bijzondere Collecties van de UBL.
163
Vakgebied
1. Wetenschapsgeschiedenis Algemeen
Antieke periode Middeleeuwen
Renaissance
17e eeuw 18e eeuw 19e eeuw 20ste eeuw 21ste eeuw Instituten, verenigingen, genootschappen en akademies 2. Geschiedenis per vakgebied
Onderwerpen
Naslagwerken die meerdere periodes of onderwerpen beslaan, biografieen van wetenschappers, bibliografieen, woordenboeken. Incl. nabije oosten (mesopotamie, egypte Doorwerking grieks/romeinse filosofie. Ook islamitische wetenschap. Bijzondere belangstelling voor overgang natuurfilosofie naar wetenschap.
Klassieke T&C
Met name gericht op Nederland en WestEuropa. Naslagwerken & bibliografieen, biografieen en primaire werken van belangrijke wetenschappers, monografieen over deelonderwerpen
Wiskunde Natuurkunde Scheikunde
Incl. Alchemie
Sterrenkunde
Incl. Oude astrologie
Aardwetenschappen
Ook aanschaf door
Gorlaeusbiblioth eek Gorlaeusbiblioth eek Gorlaeusbiblioth eek Gorlaeusbiblioth eek Gorlaeusbiblioth eek
Niveau collectie vorming 20132012
Niveau collectie vorming 2010
8
8
5
5
7
7
8
8
8 8 8 8 8 6
8 8 8 8 8 6
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
164
Biologie
Gorlaeusbiblioth eek Walaeusbiblioth eek
Geneeskunde Sociale Wetenschappen
Alleen inkoop voor studiezaal
Geesteswetenschappen
3. Wetenschap en maatschappij
Wetenschap en samenleving Wetenschapssociologie Wetenschapsbeleid 4. Universiteitsgeschiedenis
Beschikbare middelen Jaar 2011 2010 2009 2008
Inkoop voor afzonderlijke vakgebieden door betreffende vakreferent.
7
7
6
6
3
4
4
4
4 4 4 n.v.t.
4 4 4 n.v.t.
Gericht op Nederland & West-Europa in het algemeen. Ook relaties tussen wetenschappen onderling.
Inkoop door DOUSA. Ook vermeldingswaardig is het Academisch Historisch Museum gevestigd in het Academiegebouw. Regulier €17.000 €15.000 €15.000 n.v.t.
Incidenteel n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.
Van het in 2011 beschikbare budget was €2963 gereserveerd voor tijdschriften en €14.037 voor monografieën (waarvan €3764 voor abonnementen op series en meerdelige werken). Aanwas anders dan door aankoop: schenkingen, bruiklenen Zeer incidenteel is er sprake van schenkingen. In principe moeten schenkingen aan dezelfde criteria voldoen als andere door de universiteitsbibliotheek aangeschafte materialen, d.w.z. het moet binnen de collectie passen en van een bepaald wetenschappelijk niveau zijn. Deselectie Lopende abonnementen (series, meerdelige werken en tijdschriften) worden regelmatig door de vakreferent geëvalueerd. Abonnementen die buiten het collectievormingsprofiel vallen, zeer weinig worden gebruikt of waarop al jaren geen exemplaar is verschenen worden opgezegd.
165
6.2.22.
Collectievormingsprofiel Praktijkstudies
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) De Universiteit Leiden biedt bachelor studenten vijf zogenaamde Praktijkstudies aan. Dit zijn de minoren Journalistiek en nieuwe media, EU studies, Internationaal en intercultureel management, Boek, boekhandel & uitgeverij en de educatieve minor van het ICLON. Sinds enkele jaren worden naast de Praktijkstudies ook Masteropleidingen op deze thema’s aangeboden (dit geldt niet voor Internationaal & intercultureel management en de educatieve minor van het ICLON). De Masteropleidingen zijn Journalistiek en nieuwe media, EU studies en Book and Digital Media Studies. Aankoop en -methodiek Boeken worden aangeschaft op basis van desiderata van medewerkers en eigen selectie door de vakreferent. De materialen worden direct bij de UBL leveranciers besteld. Selectiecriteria Boeken en tijdschriften voor de Praktijkstudies zijn deels vakgericht. Zij ondersteunen het onderwijs binnen de minoren dat is gericht op het voorbereiden van studenten op een baan in het werkveld. Daarnaast worden wetenschappelijke materialen aangeschaft voor studenten van de masteropleidingen en de wetenschappelijke staf ter ondersteuning van (een loopbaan in het) onderzoek. De collectie bestaat uit recente boeken. Deze worden voornamelijk in het Engels en het Nederlands aangeschaft. Praktijkstudie EU: NBC
Vakgebied
Onderwerpen
Geschiedenis van Europa, Internationale Organisaties, Euroepse Unie , Europese integratie Sociale politiek en Europese Unie
Niveau collectie vorming 2012 5
Niveau collectie vorming 2010 5
6
4
15.70
Geschiedenis van de EU
71.80
Sociale politiek
74.94
Migratie- en asielbeleid
EU beleid
6
4
86.86
Europees Recht
Staats- en bestuursrecht in de EU vs. EU landen (structuur & procedures)
4
6
89.72
Internationale organisaties
Europese Unie, 4 economische politiek en ontwikkelingen daarbuiten: internationale economie en handel
6
166
83.44
Internationaal monetaire economie
Europese Unie, Europese economische integratie
6
6
89.72
Bestuurkunde, Internationale organisaties
Bestuur & beleid van de 4 EU EU als instelling
7
Praktijkstudie I&IM: NBC Vakgebied
Onderwerpen
Niveau collectie vorming 2012 5
Niveau collectie vorming 2010 5
85.40
Marketing
Marketing, internationale markt, marktonderzoek
85.62
Personeelsbeleid
Organisatieontwikkelingen, culturele verschillen
6
4
89.70
Internationale betrekkingen
Internationale economische betrekkingen
4
3
83.40
Internationale Economie
Internationale economische betrekkingen, internationale ondernemingen
6
4
83.30
Economie
Economische toestand, 4 economische ontwikkelingen en structuur, globalisering
4
85.05
Management en organisatie algemeen
Ondernemerschap, Interculturele communicatie, sociale aspecten
6
4
85.02
Filosofie en theorie van de bedrijfskunde en organisatiekunde
Bedrijfsleven , sociale werantwoordelijkheden
4
3
08.38
Filosofie
Economische ethiek, politieke ethiek
2
2
167
Praktijkstudie JNM: NBC
Vakgebied
Onderwerpen
Niveau collectie vorming 2012 6
Niveau collectie vorming 2010 4
05.03
Communicatiewetenschap
Communicatiewetenscha p, onderzoeksmethode
05.12
Communicatieprocessen
Interculturele communicatie
4
3
05.30
Massacommunicatie(middelen)
Praktijkgericht. Nieuwsvoorzienning en gebruikte communicatiemiddelen
6
7
05.30
Massacommunicatie(middelen)
Massamedia televisie en fotografie. Beeldcultuur, visualisatie
6
6
05.30
Massacommunicatie(middelen)
Massamedia . 6 Beeldcultuur, visualisatie (gebruik van cijfers in het nieuws), beeld analyse, visuele communicatie
4
05.33
Communicatiewetenschap
Journalistiek.(digitaal) publiceren, gebruik van Internet, toepasbare kennis voor de praktijk
8
7
05.33
Communicatiewetenschap
Journalistiek.Misdaad in de nieuwe media . Misdaad verslaggeving
8
5
05.34
Communicatiewetenschap
Publieke omroep en beleid, omroepjournalistiek
6
3
05.35
Radio
radiojournalistiek
2
2
168
05.36
Televisie
Televisie. Journalistiek
4
3
05.38
Elektronische communicatie, inhoudelijke asp.
8
6
17.63
Alg. taal - en literatuurwetenschap
Internet als massacommunicatiemid del Websites, vormgeving, schrijfvaardigeheid , (visuele) retorica en analyse Teksten, beroepspraktijk
4
4
18.10
Taal- en letterkunde naar afzonderlijke talen
Taalgebruik, spelling, stilistiek, verslagslegging
4
6
24.30
Theaterwetenschap
Film (documentaires) en televisie. Geschiedenis, sociale aspecten, berichtgeving
4
4
54.84
Informatica algemeen
Websites, vormgeving, schrijfvaardigheid, berichtgeving, usability
0
2
89.56
Politicologie
Politieke communicatie. Omgang van de nieuwe media met de politiek
5
3
Beschikbare middelen Voor de Praktijkstudies (inclusief de masteropleidingen) Journalistiek en nieuwe media, EU studies en Internationaal en intercultureel management is één gezamenlijk budget beschikbaar. Collectievorming voor de Praktijkstudies Boek, boekhandel & uitgeverij en de educatieve minor van het ICLON worden uit andere budgetten gefinancierd. Voor 2012 is het volgend budget beschikbaar: boeken € 9400 papieren tijdschriften en series € 900 elektronische tijdschriften € 3000 elektronische bestanden € 800 Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Er komen nagenoeg geen schenkingen binnen. Voor schenkingen gelden dezelfde criteria als voor gekochte materialen. Deselectie Deselectie is niet aan de orde. De collectie is vrij nieuw en pas in 2008 naar de UB gekomen.
169
6.2.23.
Collectievormingsprofiel Godsdienstwetenschappen
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek De collectie Godsdienstwetenschappen ondersteunt primair het onderwijs en onderzoek van het Instituut der Godsdienstwetenschappen. Onderwijs Het Instituut is verantwoordelijk voor de volgende drie bacheloropleidingen: Godgeleerdheid: gericht op de bestudering van het christendom, waarbij er met name aandacht is voor de oudtestamentische, hellenistisch-joodse, nieuwtestamentische en kerkhistorische bronnen in hun oorspronkelijke taal (Grieks en Hebreeuws). Daarnaast heeft de opleiding een filosofische en godsdienstwetenschappelijke component. De bachelor Godgeleerdheid sluit aan op de MA Religious Studies. Ook kunnen studenten doorstromen in de driejarige predikantsopleiding van de Protestantse Theologische Universiteit. Deze laatste is vanaf 2012 niet langer gehuisvest in Leiden, maar aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Rijksuniversiteit Groningen. De opleiding Godgeleerdheid wordt per september 2014 opgeheven. Wel is er sprake van dat een masterspecialisatie tot de bijbelwetenschappen in een of andere vorm behouden gaat blijven. Wereldgodsdiensten: gericht op de bestudering van religie in al haar verschijningsvormen als een sociaal-cultureel fenomeen. Naast de algemene godsdienstwetenschappelijke vakken (sociologie, antropologie, psychologie, filosofie) kiezen studenten voor een specialisatie in een bepaalde godsdienst met of aandacht voor sociaalwetenschappelijke onderzoeksmethoden of voor de historisch-literaire context van een godsdienst. De bachelor Wereldgodsdiensten sluit, net als de bachelor Godgeleerdheid, aan op de MA Religious Studies. Islamitische theologie: gericht op de bestudering van islamitische (theologische, wetsgeleerde en praktische) bronteksten en geloofspraktijk in verschillende periodes en stromingen. De bachelor biedt toegang tot de MA Islamic Theology waarin de nadruk ligt op de bestudering van de hedendaagse islam in Europa vanuit een theologisch en godsdienstig-juridisch perspectief. MA Religious Studies: binnen de master kan gekozen worden uit zeven afstudeerrichtingen, waarvan toelating afhankelijk is van de in de bachelor gekozen specialisatie: Biblical Studies; Christianity in the Middle East; Comparative Religion; Enlightenment and Modernism in Christianity and Judaism; Islam in the Contemporary West; Religion, Science and Ethics; Religion in Contemporary Society. De master Religious Studies wijzigt in september 2012 van naam en heet dan MA Theology and Religious Studies. Onderzoek Het wetenschappelijk onderzoek van het Instituut concentreert zich sterk op de interesses van de individuele onderzoeker. Wel is een aantal zwaartepunten te onderscheiden: Christendom in het Midden-Oosten: onderzoek naar identiteitsvorming van christelijke gemeenschappen m.n. door tekstonderzoek (Syrisch). Hieronder ook de bestudering van missies en de ontwikkeling van het christendom in het MiddenOosten vanaf de 18e eeuw. Corpuslinguïstiek toegepast op de Syrische vertaling van de Hebreeuwse bijbel (de Peshitta). Islam in West-Europa, met een nadruk op de relatie tussen rechten en islam en de relatie tussen religieuze autoriteiten het individu en de gemeenschap. 170
Aankoop en aankoopmethodiek Per 2012 zal de inkoop van monografieën uit het Angelsaksische taalgebied voor minimaal 70% gebeuren aan de hand van een approval plan. Een approval plan is een methode van aanschaf waarbij een leverancier (in dit geval Blackwell) op basis van een selectieprofiel publicaties levert. Binnen het selectieprofiel worden onderwerpen op basis van de library-of-congres codes vastgesteld, met daaraan verbonden non-subject parameters, zoals niveau, lezerspubliek en uitgevers. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen titels die hoe dan ook worden aangeleverd en notifications, waarbij de vakreferent e-mails met mogelijk interessante titels ontvangt. Het is de bedoeling het profiel waar nodig continue bij te stellen. De inkoop van Nederlandstalige uitgaven verloopt sinds september 2012 via een soortgelijk approval plan bij Erasmus. Overige aanschaf verloopt hoofdzakelijk via de boekhandel aan de hand van promotiemateriaal (brochures, digitale nieuwsbrieven) van uitgevers en aanschafsuggesties van de gebruikers, met aanvullingen achteraf op grond van boekbesprekingen uit dagbladen en wetenschappelijke (digitale) tijdschriften. Selectiecriteria Jaarlijks verschijnt een bijzonder groot aantal wetenschappelijke publicaties op het gebied van de godsdienstwetenschappen en godgeleerdheid. Voor de aankoop van titels wordt met name een keuze gemaakt uit inleidende werken, primaire werken, naslagwerken en monografieën. Daarbij wordt gelet op relevantie, wetenschappelijke kwaliteit en prijs. Taal: het accent ligt op Engels-, Nederlands- en Duitstalige wetenschappelijke titels. Daarnaast spelen publicaties in het Frans een rol. Uitgaven van primaire werken terzijde, worden publicaties in andere talen maar heel selectief aangeschaft. Uitgevers: voor de Leidse aanschaf zijn een klein aantal (academische) grote uitgevers van belang, waaronder Cambridge UP, Oxford UP, Brepols, Brill Publishers, Peeters e.d. Nederlandstalige publicaties worden met name afgenomen van Amsterdam University Press, Boom/SUN en Uitgeverij Verloren. Materiaal: In principe wordt alleen nieuw materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt ook ouder materiaal aangeschaft, ten behoeve van onderwijs of naar aanleiding van een recensie. Informatiedragers: Veel naslagwerken en tijdschriften verschijnen inmiddels in zowel digitale als gedrukte vorm. Beleid is dat deze, mits beschikbaar, digitaal materiaal wordt aangeschaft. Monografieën worden momenteel alleen in papieren vorm aangekocht. De voorkeur gaat uit naar hardbacks, maar bij een prijsverschil van €25 of meer wordt gekozen voor paperbacks. Naslagwerken worden alleen aangeschaft als hardback. Niveau: Ingekocht worden titel op zowel graduate als undergraduate niveau. In beperkte mate worden ook populair wetenschappelijke publicaties gekocht. Onderwerpen: aanwas van de collectie is expliciet gewenst op de speerpunten van onderwijs en onderzoek. Uiteraard wisselen die met de tijd, met specialismen van hoogleraren, met hernieuwde onderwijsdoelen etc. Geprobeerd wordt in ieder geval van elk vakgebied de belangrijkste sleutelwerken in huis te hebben. Zie de bijlage voor het collectievormingsprofiel Godsdienstwetenschappen 2011-2012. 171
Een groot deel van het budget wordt besteed aan studies op het terrein van de bijbelwetenschappen (gemiddeld over de afgelopen drie jaar ca. 14.000 euro) . Het is de bedoeling iets op dit onderwerp in te krimpen om ruimte te maken voor de aankoop van publicaties op het gebied van de algemene godsdienstwetenschap, jodendom en islam. Christendom Van oudsher is belangrijk de aankoop van (voornamelijk Latijnse en Griekse) primaire teksten, waarbij de nadruk ligt op de patristieke periode, en de belangrijkste studies over deze auteurs. Gestreefd wordt naar een zo compleet mogelijke collectie op dit gebied. Historische studies op het gebied van het christendom beslaan met name het vroege christendom en de periode vanaf het begin van de Reformatie. Over de middeleeuwse periode worden alleen de belangrijkste werken aangekocht. De vakreferent Midden-Oosten schaft op het gebied van Oosters Christendom bronteksten aan. Jodendom Ook voor de geschiedenis van het jodendom is er een hiaat bij de middeleeuwse periode. Aankoop gebeurt voornamelijk op het gebied van jodendom in de Griekse en Romeinse periode en de ontwikkeling van het jodendom in West-Europa na de Verlichting. De vakreferent Midden-Oosten schaft joodse bronteksten en publicaties op het gebied van Qumran aan. Islam Sinds in 2009 het budget van het ISIM is komen te vervallen en er flink gekort is in het budget Midden-Oostenstudies wordt ook geld besteed aan de inkoop van titels op het gebied van de moderne islamitische theologie, deels in het Arabisch. Omdat de islamitische theologie geen speerpunt is van het SMES, zouden deze titels anders niet meer worden aangekocht. Er werden voor islam al titels aangekocht met betrekking tot de maatschappelijke situatie in Nederland. Publicaties op het gebied van islamitisch recht worden door de Bibliotheek Rechten aangeschaft. Sociaalwetenschappelijke studies (antropologie, sociologie en politicologie) en studies op het gebied van terrorisme worden regelmatig aangeschaft door FSW. Het Instituut Kern koopt sporadisch studies in over de islam in India en Pakistan en Indonesië worden aangekocht door de vakreferent Zuidoost Azië. De vakreferent Midden-Oosten schaft edities van oude teksten aan in diverse brontalen, waaronder niet-wetenschappelijke publicaties, zoals fatwacollecties, publicaties op het gebied van islamitische rechtsscholen en publicaties over klassieke geschriften en denkers. Ook draagt zij zorg voor een basiscollectie ten behoeve van het bacheloronderwijs op de onderwerpen Shiisme, sufisme, islamitisch recht en moderne ontwikkelingen binnen de islam. Godsdienstgeschiedenis De collectievorming binnen godsdienstgeschiedenis richt zich enerzijds op de antieke godsdiensten (Griekse en Romeinse godsdiensten, zoroastrisme) en anderzijds op hedendaagse godsdiensten in de West-Europese en de Amerikaanse regio, met een accent op de Nederlandse situatie. Af en toe worden publicaties aangeschaft met betrekking tot de godsdienstige kaart van andere werelddelen. Nieuwe religieuze bewegingen zijn een groeiend vakgebied. In 2011 is een aantal tijdschriftabonnementen afgesloten op dit onderwerp.
172
Systematische godsdienstwetenschap De aanschaf voor godsdienstwijsbegeerte wordt voornamelijk gedaan op het budget van Godsdienstwetenschappen. Gekocht worden met name naslagwerken, publicaties over/van belangrijke filosofen met betrekking tot godsdienst, godsdienst & wetenschap, af en toe publicaties over godsbewijzen en atheïsme. Op het gebied van (vergelijkende) godsdienstwetenschappen, godsdienstsociologie en godsdienstpsychologie worden momenteel de belangrijkste verschijnende titels ingekocht, met name gericht op de Nederlandse samenleving. Een groot deel van het budget staat vast voor verplichtingen op het gebied van bijbelwetenschappen en christendom (meerdelige werken en series) en tijdschriften. De aanschaf voor de godsdienstwetenschappelijke vakgebieden gebeurt dan ook grotendeels uit het beperktere monografieënbudget. Vanwege veranderingen binnen het vakgebied is er een hiaat in abonnementen op godsdienstwetenschappelijke tijdschriften. Met het opzeggen van tijdschriften die tegenwoordig niet meer in het collectievormingsprofiel passen (zoals door het verdwijnen van de opleiding godgeleerdheid) worden abonnementen afgesloten op deze ontbrekende tijdschriften. Budget PThU Met het verdwijnen van de PThU-predikantsmaster in Leiden vervalt ook per 2012 het budget dat de Universiteitsbibliotheek jaarlijks ontving voor de aanschaf van titels op het gebied van de praktische theologie en christelijke ethiek (€5.000,-). Vooralsnog is er sprake van dat deze collectie in bruikleen blijft bij de Universiteitsbibliotheek Leiden. Verdere afspraken hierover zullen nog worden gemaakt. Het Instituut der Godsdienstwetenschappen heeft aangegeven geen interesse te hebben in het overnemen van de op het PThU-budget bekostigde tijdschriften en seriewerken. Omdat er momenteel geen monografieën meer worden aangeschaft op het PThU-budget kunnen deze de komende jaren nog worden aangehouden tot het budget is uitgeput. Vakgebied
1. Bijbelwetenschappen
Oude Testament
Nieuwe Testament
Onderwerpen
Tekstedities en vertalingen van het Oude en Nieuwe Testament in diverse westerse talen (geen kinderbijbels), woordenboeken & naslagwerken Bijbelse archeologie en geschiedenis van het oudtestamentisch tijdvak. In mindere mate commentaren. Bijbelse archeologie en cultuurhistorische achtergronden van het NT. In mindere mate commentaren.
Ook aanschaf door
NINO
Niveau collectie vorming 20132012 8
Niveau collectie vorming 20112010 8
7
8
7
8
173
2. Antieke godsdiensten
Griekse en Romeinse godsdienst: godsdienstgeschiedenis, riten en gebruiken. Ook enige aanschaf op zoroastrianisme, gnostiek, manicheisme, mandaeisme
3. Geschiedenis van het christendom
Bibliografieen, naslagwerken, atlassen; geschiedenis en methode van het vakgebied; studies over afzonderlijke landen, met name Nederland en West-Europa; geschiedenis van afzonderlijke kerkorganisaties. Patristiek: nadruk op primaire werken (Grieks, Latijns & Oosters); sporadisch Nag Hammadi; geschiedenis van rituelen en gebruiken, dogmageschiedenis, verspreiding van het christendom. Godsdienstgeschiedenis, primaire werken van belangrijke theologen, systematische theologie: vnl. Primaire teksten, concilies en synodes, riten en gebruiken. Af en toe studies over onder meer 'volksreligie', kerkrecht, kloostergeschiedenis, kruistochten en pausdom. Godsdienstgeschiedenis, primaire werken van belangrijke theologen, af en toe regionale kerkgeschiedenis.
Vroeg christendom
Middeleeuwen en vroeg-moderne periode
Reformatie en contrareformatie
Klassieke Talen & Culturen: mythologie, en Griekse godsdienstgeschie denis; NINO:Egyptische, Mesopotamische en Kanaaitische godsdiensten. Ook aanschaf door Archeologie (materiele cultuur) en Kunstgeschiedeni s (iconografie) PThU: systematische theologie, waaronder moraaltheologie, en praktische theologie (w.o. liturgie).
4
4
8
8
Klassieke Talen & Culturen: contextstudies; Archeologie; Kunstgeschiedeni s
7
8
Geschiedenis; Kunstgeschiedeni s
5
5
Geschiedenis; Kunstgeschiedeni s
7
8
174
16e-21e eeuw
Oosters christendom
4. Godsdienstwetenschap pen
Godsdienstfilosofie
Vergelijkende godsdienstwetenschap
Godsdienstsociologie
Godsdienstgeschiedenis: Geschiedenis impact Verlichting en modernisering op christendom, oecumenische beweging, missiologie (nadruk op Midden-Oosten). Af en toe regionale kerkgeschiedenis. Kerkgeschiedenis, SMES: primaire theologie, recht, literatuur teksten en tekstgerichte studies Inleidingen, naslagwerken, encyclopedieen, atlassen (religieuze kaart), theorievorming (animisme, totemisme e.d.), studies over en van belangrijke godsdienstwetenschapper s, geschiedenis en methode van het vakgebied, algemene seriewerken godsdienstgeschiedenis. Inleidingen, Wijsbegeerte naslagwerken, studies op het gebied van de verhouding wetenschapgodsdienst (rede en geloof), religieuze taal en ervaring, religieuze epistemologie, godsbewijzen, probleem van het kwaad, metafysica en ethiek. Vergelijkende studies over religieuze fenomenen: riten en praktijken, sociale structuren, symboliek en ethiek. Ook aandacht voor relaties tussen godsdiensten (m.n. christendom-jodendom en christendom-islam). Inleidingen, FSW naslagwerken, studies op het gebied van religie en maatschappij (gericht op Nederland), secularisatie, empirisch godsdienstonderzoek (Nederland, West-
8
8
5
5
8
8
4
6
8
8
5
6
175
Europa, mondiaal), implicit religion en nietgeinstitutionaliseerde vormen van religie. 5. Islam
6. Jodendom
7. Overige godsdiensten
8. Overige
Islam in Europa, met de nadruk op Nederland: maatschappelijke situatie, rituelen, theologie. Moderne islamitische theologie: primaire werken van en studies over belangrijke theologen, m.n. gericht op toepassing theologie in Europa Vroeg jodendom: gericht op tekstonderzoek naar de ontwikkeling en transformatie van het jodendom en joodse religieuze concepten in de grieks-romeinse cultuur (v.a. ca. 300 v. Chr.), rabbijnse traditieliteratuur (Mishna, Midrash, Talmoed). Ook aandacht voor het jodendom in de moderne tijd, waaronder de impact van de Verlichting en modernisering op het jodendom. Hedendaags jodendom: jodendom in Nederland, godsdienstgeschiedenis en rituelen. Sporadisch: joodse filosofie. Nieuwe religieuze bewegingen in westerse culturen: mormonisme, scientology, wicca, satanisme e.d.. Hier ook marginaal humanisme en atheisme.
Methoden en technieken van onderzoek (zelden)
SMES; Rechten: publicaties over islamitisch recht in westerse talen; FSW: antropologische studies over het Midden-Oosten, islamitisch terrorisme.
4
4
NINO; SMES: Bijbels Hebreeuws, Qumran en rabbijnse literatuur: alleen tekstedities en tekstgerichte studies.
6
6
Sinologie, KERN & Japans: Aziatische religieuze bewegingen; Studiecentrum Afrika: Afrikaanse religieuze bewegingen (ook christendom).
6
5
1
2
176
Beschikbare middelen Jaar 2007 2008 2009 2010 2011
Structureel €57.049 €60.910 €62.449 €63.701 €63.296
Incidenteel €7.560 BGW €7.151 BGW -
Aanwas anders dan door koop: schenkingen De Universiteitsbibliotheek krijgt regelmatig schenkingen aangeboden. Het gaat hierbij zowel om nieuwe als antiquarische boeken. In principe moeten schenkingen aan dezelfde criteria voldoen als andere door de universiteitsbibliotheek aangeschafte materialen, d.w.z. de werken moeten binnen de collectie passen en van een bepaald wetenschappelijk niveau zijn. Deselectie De komende jaren moet rekening gehouden worden met een terugval in het beschikbare budget (in 2012 zal het budget ca. €60.000 min de bijdrage voor onder meer Lexus Nexus bedragen, in 2012 nog minder). Om een redelijke ruimte over te houden binnen de aankoop van losse monografieën zal moeten worden bekeken welke vaste abonnementen in aanmerking komen voor annulering. De Leidse collectie Godsdienstwetenschappen bevatte om historische redenen een aantal dubbele tijdschriften en monografieën (zoals het signatuur THINST: boeken die onderdak hadden op het Instituut), waar nu vaak een enkel exemplaar voldoende zou zijn. Deze zijn in 2010 opgezegd. Daarnaast worden lopende abonnementen (series, meerdelige werken en tijdschriften) regelmatig door de vakreferent geëvalueerd. Abonnementen die buiten het collectievormingsprofiel vallen, zeer weinig worden gebruikt of waarop al jaren geen exemplaar is verschenen worden opgezegd.
6.2.24.
Collectievormingsprofiel Wijsbegeerte
Actuele relatie onderzoek en onderwijs De collectie Wijsbegeerte richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers van het Instituut der Wijsbegeerte. Onderwijs Het onderwijs in de bachelor Wijsbegeerte kent een sterke verwevenheid tussen historische en systematische onderdelen van de wijsbegeerte. Studenten nemen daarbij kennis van de gehele geschiedenis van de filosofie. Het lezen van klassieke, primaire teksten neemt een belangrijke plaats in tijdens de opleiding. Daarnaast is er grote aandacht voor de training van filosofische basisvaardigheden, zoals logische analyse, het lezen van teksten en het presenteren van eigen en andermans gedachten. De eenjarige master Philosophy biedt een student de keuze uit verschillende specialisatierichtingen: geschiedenis en filosofie van de wetenschappen en humaniora ethiek en politieke filosofie filosofische antropologie en cultuurfilosofie De tweejarige master Philosophy (of a specific discipline) is bedoeld voor studenten met een achtergrond in een niet-wijsgerige discipline en biedt filosofische reflectie op het gebied van dat wetenschapsgebied (methodologie, ethische aspecten): 177
Philosophy of Humanities Philosophy of Law Philosophy of Medical Sciences Philosophy of Natural Sciences Philosophy of Psychology Philosophy of Political Science
Onderzoek Het onderzoek van het Instituut der Wijsbegeerte is gecentreerd rond de volgende clusters: Philosophy and history of the sciences and humanities: kritische reflectie op de grondslagen en de historische ontwikkeling van de wetenschappen. Agency and interaction: Conflict, community, and rational justification in a globalizing World. Dit cluster onderzoekt morele en politieke vragen op het gebied van mondiale conflicten en de morele status van mensen als wereldburgers überhaupt. Filosofie van mens, techniek en cultuur. Dit cluster onderzoekt de gevolgen van een snel veranderende technologische en bureaucratische wereld voor de menselijke identiteit en het beeld daarvan. Aankoop en aankoopmethodiek De aanschaf verloopt hoofdzakelijk via de boekhandel aan de hand van promotiemateriaal (brochures, digitale nieuwsbrieven) van uitgevers, boeksprekingen in dagbladen en wetenschappelijke tijdschriften en aanschafsuggesties van de gebruikers. Sporadisch wordt gebruik gemaakt van aanwinstenlijsten van andere universiteitsbibliotheken in Nederland. Selectiecriteria Jaarlijks verschijnt een bijzonder groot aantal wetenschappelijke publicaties op het gebied van de wijsbegeerte. Voor de aankoop van titels wordt met name een keuze gemaakt uit naslagwerken en handboeken, primaire werken en monografieën. Daarbij wordt gelet op relevantie, wetenschappelijke kwaliteit en prijs. Taal: het accent ligt op Engels- Nederlands- en Duitstalige wetenschappelijke titels. Daarnaast spelen publicaties in het Frans een rol. Uitgaven in andere talen, primaire bronteksten terzijde, worden maar heel selectief aangeschaft. Uitgevers: voor de Leidse aanschaf zijn onder meer van groot belang de grote academische uitgevers als Cambridge UP, Oxford UP, Harvard UP, MIT Press, Princeton UP. Ook wordt er regelmatig aangeschaft van uitgevers als Ashgate, Brepols, Brill, Walter de Gruyter, Springer, Continuum, Routledge en Transcript Verlag. Nederlandse uitgaven worden aangeschaft van onder meer Boom Uitgevers, Damon, Klement en Rodopi. Materiaal: In principe wordt alleen nieuw materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt ook ouder materiaal aangeschaft, ten behoeve van onderwijs of naar aanleiding van een recensie. Informatiedragers: Veel naslagwerken en tijdschriften verschijnen inmiddels in zowel digitale als gedrukte vorm. Beleid is dat, mits beschikbaar, digitaal materiaal wordt aangeschaft. Monografieën worden momenteel alleen in papieren vorm aangekocht. De voorkeur gaat daarbij uit naar hardbacks, maar bij een prijsverschil van €25,- wordt gekozen voor paperbacks. Naslagwerken worden alleen aangeschaft als hardback.
178
Niveau: Het niveau omvat zowel boeken voor graduates als voor undergraduates. In beperkte mate worden ook populair-wetenschappelijke publicaties gekocht. Onderwerpen: aanwas van de collectie gebeurt voornamelijk op de speerpunten van onderwijs en onderzoek. Uiteraard wisselen die met de tijd, met specialismen van hoogleraren, met hernieuwde onderwijsdoelen etc. Voor de geschiedenis van de filosofie worden primaire teksten van belangrijke filosofen aangeschaft, en de belangrijkste studies over deze auteurs. Gestreefd wordt naar een zo compleet mogelijke collectie op dit gebied. Naast de aanschaf van primaire teksten worden ook regelmatig vertalingen van oorspronkelijke Franse en Duitse teksten in de Engelse taal aangekocht, met name voor gebruik door (internationale) masterstudenten. Voor onderzoek is er eveneens vraag naar vertalingen: doordat er meer gepubliceerd wordt in Angelsaksische tijdschriften die eigen gemaakte parafraseringen van bijvoorbeeld origineel Duitse citaten niet accepteren. Nederlandse vertalingen worden maar sporadisch aangekocht. BCL-codes
08.21
Onderwerpen
Accent op Aristoteles en Neo-Platonistische tradities. Ook aandacht voor receptiegeschiedenis antieke wijsbegeerte in de middeleeuwen en renaissance. 08.22, 08.23 Met name inleidende werken en tekstedities.
Ook aanschaf door
GLTC: met name primaire teksten, budget Noback: ca. 2.000 te besteden aan antieke wijsbegeerte door vakreferent klassieken. Godsdienstwetenscha ppen, Wetenschapsgeschiede nis, Geschiedenis
08.24, 08.25 Er wordt gestreefd naar een zo compleet mogelijke collectie primaire teksten van belangrijke filosofen. Accent op Nietzsche. 08.33, 08.34 Aanschaf ten behoeve van inleidend bacheloronderwijs 08.32, 08.35 Zwaartepunt binnen O&O, Wetenschapsgeschiede filosofische beschouwing nis van de geschiedschrijving van de wetenschap (History and Philosophy of Science: HPS), m.n. filosofie en natuurwetenschappen, in toenemende mate filosofie van de geesteswetenschappen. 08.31 Aanschaf ten behoeve van inleidend
Niveau collectie vorming 20132012 6 (Komt met name op budget Noback)
Niveau collectie vorming 20112010 7
5
5
8
8
3
3
8
8
3
3
179
bacheloronderwijs 08.38, 08.40 Nadruk op morele psychologie o.a. vrije wil problematiek, praktische rationaliteit, handelingstheorie). 08.40, Toenemend zwaartepunt 08.44, 08.45 van het instituut. Accent op mondiale conflicten (Nietzsche) en rechtvaardigheid. 08.42 Gericht op de belevenismaatschappij en hoe we ons daarin staande houden. Invloed van nieuwe technologie (o.a. media) op ons leven. 08.36 Accent op Heidegger (primaire teksten) en lichaam-geest probleem
FSW, medische ethiek door LUMC; rechtsfilosofie door Rechten,
7
8
Politieke filosofie en sociale filosofie door FSW
8
7
FSW
6
6
FSW
3
3
Aanwas anders dan door koop Incidenteel is er sprake van schenkingen. In principe moeten schenkingen aan dezelfde criteria voldoen als andere door de universiteitsbibliotheek aangeschafte materialen, d.w.z. het moet binnen de collectie passen en van een bepaald wetenschappelijk niveau zijn. Deselectie De Leidse collectie Wijsbegeerte bevat om historische redenen een aantal dubbele tijdschriften en monografieën, waar nu vaak een enkel exemplaar voldoende zou zijn. Daarnaast worden lopende abonnementen (series, meerdelige werken en tijdschriften) regelmatig door de vakreferent geëvalueerd. Abonnementen die buiten het collectievormingsprofiel vallen, zeer weinig worden gebruikt of waarop al jaren geen exemplaar is verschenen worden opgezegd. Beschikbare middelen Jaar 2012 2011 2010 2009 2008
Structureel €20.000 €20.000 €20.799,€28.001,€28.000,-
Incidenteel Nog onbekend €25.000 n.v.t. n.v.t. n.v.t.
Het structurele budget van Wijsbegeerte heeft de afgelopen twee jaar een grote daling doorgemaakt. Door de aankoop van tijdschriften via big deals is de aanschaf van monografieën in de afgelopen jaren toch enigszins behouden. In totaal is in 2010 €24.030 uitgegeven. 33.5% (€8.054) hiervan werd besteedt aan monografieën, 27% (€6481) aan (papieren en digitale) tijdschriften, 14% (€3382) aan seriewerken en 25% aan digitale databases (€6113). De incidentele bijdrage (budget Ethiek) maakte het mogelijk met name monografieën op het gebied van de ethiek en politieke filosofie aan te schaffen. Ook in 2011 zal een extra bijdrage volgen, de hoogte hiervan staat bij schrijven nog niet vast.
180
6.2.25.
Collectievormingsprofiel Archeologie
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) De Faculteit der Archeologie is verdeeld in een Undergraduate programma (propedeuse, BA2 en BA3) en een Graduate programma (master, research master en promotie). Onderwijs en onderzoek zijn georganiseerd rond de volgende thema’s (bron: website Archeologie): Human Origins Northwestern Europe Mediterranean Near East and Egypt Mesoamerican and Andean Cultures Caribbean and Amazonia Bio-Archaeology Material Culture Studies Archaeological Heritage Management Computer Applications Aankoop en -methodiek Er wordt besteld via de UBL leveranciers. Bestelling van antiquarische boeken is vaak lastig. Er loopt een onderzoekje naar de mogelijkheid om via UBL te bestellen bij Abebooks. Desiderata worden aangeleverd door de bibliotheekcommissie van Archeologie en besteld door de vakreferent. De vakreferent doet aanschafsuggesties in de vorm van titellijsten uit Collection Manager van Blackwell en het doorsturen van catalogi en nieuwe (elektronische) producten van uitgevers. Approval plans bij Blackwell (vergevorderd) en Harrassowitz (begin) zijn in de maak en kunnen evt ingezet worden in een workflow via de bibliotheekcommissie. Een wens bij Archeologie is ‘patron driven acquisition’ direct bij de uitgever. Gedacht wordt aan een pilot dit jaar bij Springer. Selectiecriteria Het aanschafbeleid richt zich op ondersteuning van Onderwijs en Onderzoek van de faculteit Archeologie. Zwaartepunten zijn: De prehistorie van West-Europa inclusief vroege mensheid (Paleolithicum) (met name Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Groot Britannië en in mindere mate Scandinavië, de Alpenlanden, de Balkan, Iberisch schiereiland); De klassieke en Mediterrane archeologie (het Griekse, Hellenistische en Romeinse Mediterraneum); Archeologie van Indiaans Amerika (met name Midden Amerika en de Caraïben); Theorie en methoden van de archeologie (archeologische theorie en methoden & technieken, experimentele archeologie, ethnoarcheologie); ‘Archaeological Sciences’ (met name gebruikssporen-analyse, ecologisch, ceramisch en lithisch onderzoek). Heritage and Archaeological Resource Management Museumstudies Historische archeologie van Noordwest Europa Nieuwe aandachtsgebieden miv 2012 zijn Maritieme en Middeleeuwse archeologie. 181
NBC
15.23 15.27 15.30 15.30 15.30 15.30
15.30 15.30
Vakgebied
Numismatiek Epigrafie? (harde materialen) Theorie & filosofie van de archeologie Geschiedenis van de Archeologie Human Origins World Heritage & Archaeological Resource Management Museumstudies Anthropology for Archaeologists
Onderwerpen
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012 2013 Griekse, Romeinse, uit Midden-Oosten, overige
Niveau collectie vorming 2010 2011
8
6 8
Epistomology
4 8
etno-archeologie 15.31 15.3 1 15.31 15.31 15.31 15.31 15.31 15.31
15.31 15.32, 15.40 15.33, 15.34
15.35
Methoden & Technieken Archeobotany Archeo/paleozoology Geo-archaeology GIS Isotope Archaeology Osteoarchaeology Computer applications The functional and technological analysis of prehistoric artefacts Archaeological-technological ceramic research Prehistory of landen en Northwestern Europe thema's? Classical and Minoisch/Myceen Mediterranean se cultuur 3) Archaeology Etrusco-Italische cultuur Grieks archaische en klassieke cultuur Hellenistische cultuur Romeinse cultuur Historical ProvincialArchaeology of Roman Northwestern Europe
8 8 8 8 8 8 8
8 8 8 4
6
182
15.37 15.38; 15.85
Mesoamerican and Andean Archaeology
15.38; 15.85
Archaeology of the Caribbean and Amazonia Near Eastern Archaeology Archaeology of East and Southeast Asia
15.38 15.38
Medieval archaeology Postmedieval archaeology Colonial archaeology Maritime archaeology Indianen: Azteken, Maya Specifieker? Indianen Specifieker?
Belangrijker miv 2012!
Specifieker?
overlap met NINO
8 6 8
Belangrijker miv 2012!
8 8 8
Specifieker?
2 6
Beschikbare middelen Budget 2012: Totaal € 36916; waarvan: boeken € 17541 papieren tijdschriften € 9527 papieren seriewerken € 5092 elektronische tijdschriften € 4053 elektronische bestanden € 703 Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Er is sprake van incidentele schenkingen. Daarbij gelden dezelfde criteria als voor de aankoop van materialen. Deselectie Dit is nu niet aan de orde. De collectie is in 2010 verhuisd en daarbij is grondig naar de diverse onderdelen van de collectie gekeken.
6.3.
Sociale Wetenschappen 6.3.1.
Collectievormingsprofiel Bestuurskunde
Actuele relatie met O&O De collectievorming is gericht op het ondersteunen van onderzoek en onderwijs van het Instituut Bestuurskunde. Het instituut maakt sedert 1 januari 2012 deel uit van de Faculteit Campus den Haag. Collectievorming voor het Library Learning Centre op de Campus wordt in dit collectievormingsprofiel buiten beschouwing gelaten. Het instituut biedt in de bachelorfase de bachelor Bestuurskunde en de bachelor variant “Economie, Bestuur en Management” aan. EBM is een samenwerkingsverband van Bestuurskunde en de economische afdeling van de Faculteit Rechtsgeleerdheid. Bestuurskunde biedt ook 3 minoren aan, namelijk: Bestuurskunde: Overheid en samenleving, Security, Safety & Justice, en 183
Law and Public Administration (LPA). De interdisciplinaire minor LPA is een samenwerking tussen Bestuurskunde en de afdeling Staats- en Bestuursrecht van de Faculteit Rechtsgeleerdheid. Bestuurskunde heeft voorts drie (1-jarige) masteropleidingen: Public Administration. Studenten van de master Public Administration kunnen kiezen voor een van de volgende afstudeerrichtingen: Comparative public management, European governance, International administration, Politics and bureaucracy, en Public policy, lobbying and media. Crisis and security management, en Management van de publieke sector. Daarnaast verzorgt Bestuurskunde samen met het instituut Politieke Wetenschap de (2-jarige) research master Political Science and Public Administration. Het huidige onderzoek van het Instituut Bestuurskunde richt zich onder meer op crisismanagement in de publieke sector (Crisis Research Centre), institutionalisering, hervormingen in de publieke sector (Centre for Public Sector Reform), implementatie van EU richtlijnen, en ethische kwesties. Medewerkers participeren in het profileringsgebied “Politieke Legitimiteit: Instituties en Identiteiten”. Binnen dit profileringsgebied wordt samengewerkt met politicologen, historici en juristen. Ook zijn sommige medewerkers betrokken bij een van de volgende instituten: het Jean Monnet Centre of Excellence, het Centre for Terrorism and counterterrorism, en het Montesquieu Instituut. De Faculteit Sociale Wetenschappen participeert in internationale allianties zoals Europaeum en LERU, en in diverse onderzoeksscholen. Het Instituut Bestuurskunde maakt deel uit van de interuniversitaire onderzoekschool “Netherlands Institute of Government (NIG)”. Belangrijke organisaties voor Bestuurskunde zijn het European Public Administration Network (EPAN) en het European Consortium for Political Research (ECPR). Aankoop en –methodiek Met ingang van 2012 zal de aanschaf van monografieën gedeeltelijk gaan verlopen via een approval plan bij Blackwell, op basis van een door de vakreferent opgesteld profiel. Via dit approval plan zullen met name de Engelstalige publicaties van belangrijke wetenschappelijke uitgevers uit Groot-Brittanië en Verenigde Staten betrokken worden. Selectie van publicaties van uitgevers die buiten het approvalplan vallen, waaronder Nederlandstalige publicaties, en aanschaf van verzoeken van medewerkers worden door de vakreferent gedaan via de gebruikelijke leveranciers van de UBL. De selectie komt mede tot stand op basis van informatie van uitgevers, recensies in wetenschappelijke tijdschriften en attenderingsprofielen van boekhandels. Selectiecriteria De aanschaf wordt afgestemd op het onderzoek en onderwijs van het Instituut Bestuurskunde. Er wordt breed gecollectioneerd, dat wil zeggen dat er wordt aangeschaft voor alle onderdelen van het vak Bestuurskunde. Daarnaast zijn er wel een aantal zwaartepunten aan te wijzen: theorie van de bestuurskunde, ethiek van bestuurskunde, onderzoeksmethoden, de organisatie van het openbaar bestuur (lokaal, nationaal en internationaal), de relatie tussen politiek en bestuur, management van de publieke sector, hervormingen in de publieke sector, beleidsanalyse, besluitvorming in de Europese Unie, veiligheid en terrorisme. (Zie bijgaande tabel voor het aanschafniveau van de verschillende onderwerpen.) Ook de collectievorming voor Politicologie is zeer relevant voor de bestuurskundigen. Algemeen niveau De aanschaf richt zich op wetenschappelijke publicaties. Een enkele maal worden journalistieke boeken gekocht, bijvoorbeeld over de Nederlandse overheid. 184
Regio Naast vergelijkende werken, worden er ook studies aangeschaft over afzonderlijke landen, voor zover relevant voor het onderwijs en onderzoek van Bestuurskunde. De aanschaf concentreert zich op Nederland en (de landen van) de Europese Unie. Periode De collectie heeft een actueel karakter. Taal Publicatietalen zijn voornamelijk Engels en Nederlands. Er wordt incidenteel Duits- en Franstalig materiaal aangeschaft, indien het tijdschriften en monografieën betreft die belangrijk voor onderzoek zijn. Publicatiedatum Over het algemeen worden alleen recente publicaties gekocht (vanaf 2010-). Incidenteel worden op verzoek van medewerkers oudere werken gekocht, bijvoorbeeld klassieke werken, ten behoeve van onderwijs en onderzoek. Uitgeverijen Veel materiaal wordt betrokken van Amerikaanse en Engelse University Presses, en van grote uitgevers zoals bijvoorbeeld Routledge, Palgrave, Sage, Springer e.a. Ook wordt gelet op de uitgaven van meer gespecialiseerde uitgevers voor het vakgebied zoals bijvoorbeeld Policy Press, ECPR Press en Sharpe. Voor Nederlandstalige publicaties is onder meer Boom een belangrijke uitgever.Voor Duitstalige publicaties wordt gekeken naar het aanbod van bijvoorbeeld Peter Lang, Nomos e.a. Elektronisch/gedrukt De bibliotheek streeft ernaar tijdschriften zoveel mogelijk e-only aan te bieden. Voor boeken geldt dat steeds vaker naast een gedrukt exemplaar ook een e-book wordt aangeboden. Aanschaf van losse e-books is echter nog niet gangbaar. Wel heeft de bibliotheek een aantal pakketten van e-books aangeschaft. Deze pakketten bevatten ook titels op het terrein van Bestuurskunde. Databases Er wordt verkend welke bibliografieën en databases een nuttige aanvulling zouden zijn op het bestaande aanbod. Eventuele nieuwe licenties zijn afhankelijk van het beschikbare budget.
185
NBC
Vakgebied
Onderwerpen
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 20132012
88 88.00
Bestuurskunde Bestuurskunde algemeen
88.02
Filosofie en theorie van de bestuurskunde
8
Methoden en technieken van de bestuurskunde
8
Onderwijs, beroepsuitoefenin g, organisaties
6
88.03
88.04
88.10
8
8
6
Centrale overheidslichamen
88.12
8
8
Overheid algemeen
88.11
Niveau collectie vorming 2010
Hierbij: centralisatie, decentralisatie
8
Hierbij: regering, rijksoverheid, ministeries
8
Provinciale overheidslichamen, regionale overheidslichamen
8
8 6 6
88.13
Lokale overheidslichamen
Hierbij: gemeenten
8
88.14
Functionele overheidslichamen
Hierbij: waterschappen
4
88.15
Overheidsdiensten, overheidsbedrijven, semioverheidsinstelli ngen
Hierbij: brandweer, gevangeniswezen, nutsbedrijven
6
8 4
6
88.17
Politie
6
6
88.19
Overheid: overige
4
4
88.20
Overheidsorganis atie, organisatiemanag ement
Hierbij: bureaucratie
8 8
186
88.30
88.40
88.50
88.60
Overheidspersone el
Hierbij: ambtenaren, civil service
Politiekbestuurlijke betrekkingen
8 8 8 8
Overheid en burger
Hierbij: burgerparticipati e, inspraak
6
Beleidswetenscha p: algemeen
Hierbij: beleidsanalyse, beleidsplanning
8
88.61
Beleidsvoorbereiding
88.62
Besluitvorming
6
8 8
Hierbij: crisisbesluitvorm ing
8
8 8
88.63
Beleidsimplementatie
8
8
88.65
Beleidsevaluatie
8
8
88.69
Beleidswetenschap
6
6
88.70
Vergelijkende bestuurskunde
8
88.99
Bestuurskunde: overige
4
8 4
Beschikbare middelen Het faculteitsbestuur stelt jaarlijks de hoogte van het aanschafbudget vast. Na aftrek van de post licenties (de tijdschriftpakketten bij OUP, Taylor & Francis etc.), wordt het resterende bedrag verdeeld over het budget voor de databases, het budget Sociale Wetenschappen algemeen en de budgetten voor de opleidingen. Het budget voor 2012 voor bestuurskunde bedraagt € 12.000. Van dit budget is €3.924 gereserveerd voor bestaande abonnementen op tijdschriften en reeksen. Het resterende bedrag van € 8.076 is bestemd voor de aanschaf van boeken. Van het budget Sociale Wetenschappen algemeen worden onder meer boeken aangeschaft op het terrein van Methoden en Technieken van onderzoek en Sociologie. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Collectievorming via schenkingen vindt nauwelijks plaats. Wel ontvangt de bibliotheek de uitgaven van het Sociaal Cultureel Planbureau. Voor schenkingen gelden dezelfde opname criteria als voor gekochte materialen. Er zijn geen bruiklenen.
187
Deselectie In 2012 zal begonnen worden met deselectie van gedrukte tijdschriften van de bibliotheek Sociale Wetenschappen, op basis van vooraf vastgestelde criteria en in lijn met het landelijke deselectiebeleid. Ook een gedeelte van de collectie boeken komt t.z.t. in aanmerking voor deselectie. Het betreft enerzijds oude drukken van (studie)boeken, soms in meervoud aanwezig, en anderzijds oudere Deselectie In 2012 zal begonnen worden met deselectie van gedrukte tijdschriften van de bibliotheek Sociale Wetenschappen, op basis van vooraf vastgestelde criteria en in lijn met het landelijke deselectiebeleid. Ook een gedeelte van de collectie boeken komt t.z.t. in aanmerking voor deselectie. Het betreft enerzijds oude drukken van (studie)boeken, soms in meervoud aanwezig, en anderzijds oudere titels die niet langer relevant zijn voor onderzoek en onderwijs. 6.3.2.
Collectievormingsprofiel Culturele Antropologie - Ontwikkelingssociologie
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Thema’s in onderzoek en onderwijs zijn:
visual anthropology; media and material culture studies; conflict and the aftermath of violence or disaster; the cultural and social conditions and consequences of migration; tensions and entanglements of the religious and the secular; the historical heritage of post-colonial societies and civilizing missions; the social and cultural conditions of global markets and the extraction of raw materials; environmentalism and the transformation of urban-rural relationships; and development in policy and in practice, from the transformation of donor organizations direct interventions
Trefwoorden zijn: development, gender, global economy, global politics, anthropology of media. Regionale specialisaties: Sub-Sahara Afika, Zuidoost Azie (met name Indonesie), Zuid-Azie (met name India), Caribisch gebied, Europa. Het onderzoek van CA-OS is gebundeld in het onderzoeksprogramma Global Connections. De opleiding biedt een BA Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie en een MA Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie. Aankoop en -methodiek Boeken, tijdschriften en databases worden aangeschaft op basis van desiderata van medewerkers en eigen selectie door de vakreferent. De materialen worden direct bij de UBL leveranciers besteld. Selectiecriteria Er worden vooral boeken in het Engels aangeschaft. De thema’s die van belang zijn voor CAOS lopen sterk uiteen. Het is niet mogelijk, gezien de hoogte van het budget, om alle thema’s volledig te dekken. Met name worden studieboeken, naslagwerken en enkele monografieën aangeschaft. Het helpt dat de antropologie / etnografie / ontwikkelingssociologie van de regio’s Afrika bezuiden de Sahara en Zuidoost Azie & Caribisch gebied uitgebreid door het 188
Afrikastudiecentrum en KITLV worden gedekt. Publicaties over Zuid-Azie worden aangeschaft door de UB (Jedamski, budget KERN), publicaties over materiele cultuur door Museum Volkenkunde. De collectie van de afdeling antropologie & ontwikkelingssociologie van het Centrum voor Milieukunde, die zich twee jaar geleden bij CA-OS heeft aangesloten (hoogleraar G. Persoon), is helaas uiteengevallen en naar verschillende kamers van docenten verhuisd. De komende periode zal worden uitgezocht of extra aanschaf voor de bibliotheek over dit onderwerp noodzakelijk is. Het afgelopen jaar is veel aandacht besteed aan de aanschaf van elektronische bestanden ter vervanging van papieren tijdschriften, reeksen en naslagwerken en ter verrijking van O&O. Voor CA-OS werd de database Ethnographic Video Online aangeschaft. Daarnaast hebben de antropologen mede geprofiteerd van de aanschaf van e-book pakketten van diverse uitgevers, oa van Oxford en Cambridge UP. Ook de komende tijd blijft digitalisering van de collectie een speerpunt. NBC
73.00 73.01 73.02 73.03 73.04 73.05 73.06
73.08 73.10 73.11 73.12, 74.95 74.94 73.13 43.31 43.61
Vakgebied
Onderwerpen
Opmerkingen
Culturele antropologie algemeen Geschiedenis van de ca Filosofie en theorie M&T etnocinematografi e; visuele antropologie Onderwijs, beroepsuitoefening Antropologische museumstudies musea Etnografie regionale etnografische studies worden door regiostudies aangeschaft plus ASC en KITLV Ontwikkelingsproble ontwikkelingssoci matiek ologie algemeen
Niveau Niveau collectiev collectiev orming orming 2012 2010 2013 8 8 8
8
8 8
8 8
6
6
4
4
6
6
8
8
6
6
8
6
Bevolking
6
6
Migratie Nederzetting Natuurbeheer, landschapsbeheer Landbouw en milieu
6 6 6
6 6 0
6
0
Ecologische bestaansvoorwaarden algemeen Milieu
environment anthropology
189
43.64 43.65 43.70 73.30 73.31 73.32 73.34 83.11 83.14 83.40 83.46
83.54 83.61 83.63, 43.17 83.64 83.82 83.83 85.08 85.10 73.40, 71.10 71.11 71.12 71.14 71.15 71.19 74.71 74.72 74.73
Volkshuisvesting en milieu (verstedelijking) Recreatie en milieu (toerisme) Ontwikkelingsproble matiek en milieu Economische bestaansvoorwaarden algemeen Landbouw, veeteelt Jagen, verzamelen Handel en ruil Micro-economie microkrediet Inkomen, inkomensverdeling Internationale globalisering economie algemeen Ontwikkelingseconom ie (internationale ontwikkelingssamenw erking) Sociale zekerheid Arbeidseconomie (arbeidsmarkt, werkgelegenheid) Milieukunde, milieueconomie Regionale economie (stedelijke) Midden- en kleinbedrijf Grootbedrijf (multinationals)
6
0
6
0
6
0
6
8
6 6 6 6 6
6 6 6 0 0
6
8
8
8
6 6
6 6
6
4
6
0
6
0
6
0
Organisatiesociologie, organisatiepsychologie Strategisch beleid corporate social responsibility Sociale structuur algemeen Maatschappij Sociale stratificatie, sociale mobiliteit Stedelijke samenleving Rurale samenleving Sociale structuur overige (macht, leiderschap) Regionale planning Urbane planning Stadsvernieuwing, dorpsvernieuwing
6
8
2
0
6
6
6 6
6 6
6 6 6
6 6 6
4 6 6
4 6 4 190
74.74 71.30 73.41 73.42, 71.34 71.35 71.36 73.43 73.44 73.45, 71.31 71.32 71.33 73.46, 71.37 71.38 71.40 71.41 71.42 71.43, 73.20 71.50 71.51 73.50, 71.52 71.56, 73.20 73.23 73.24 73.25 73.53, 71.57 71.59 73.55 73.56 73.57 73.58 73.59 73.60 73.61, 44.06
Rurale planning Sociale groepen algemeen Afstamming Leeftijdsgroepen, initiatie Jeugd Bejaarden Familie, verwantschap, huwelijk Seksualiteit Seksen en hun onderlinge verhoudingen Man Vrouw Interetnische relaties, etnische groepen Sociale bewegingen
4 6
4 6
6 6
4 6
6 6 6
6 6 8
6 6
6 8
6 6 6
6 8 6
6
6
6
6
6 6 6
6 6 6
Cultuur algemeen Waarden en normen Acculturatie, cultuurcontact, culturele processen Materiele cultuur
8 8 8
6 6 6
6
6
Kleding Huisvesting Voedsel(bereiding) Immateriele cultuur
6 6 6 8
6 8 6 6, 4
8
6
6 8 8 6 6 6
6 6 6 6 6 6
4
6
Sociale processen algemeen Sociale veranderingen Economische factoren Technologische factoren
Cultuur overige (tegencultuur, subcultuur) Religie algemeen Mythologie Cultus, rituelen Magie Religie overige Wetenschap, kunst, onderwijs algemeen Wetenschap, geneeskunde
ethnic identity
nieuwe technologieen, internet
popcultuur
ook medische sociologie /
191
antropologie 73.62 73.63 73.64 73.65
Kunst Orale literatuur Taal, communicatie Opvoeding en onderwijs
6 6 6 4
6 4 6 6
73.70
Politieke antropologie algemeen Recht, normen, wetten Politiek, bestuur Politieke antropologie overige Overheid en burger
8
8
6
6
6 8
8 8
4
6
4 6
8 6
4
8
4 4 6 6
8 8 6 8
6
8
6 6
6 6
4
6
4
8
6
6
4
8
4 4 4 4 4 4 6
6 8 4 4 8 6 0
73.71 73.72 73.79 88.50 89.35 89.41 89.50 89.57 89.58 89.62 89.71 89.75 89.91 89.93 05.05 05.12 05.20
05.30 05.31 05.32 05.33 05.35 05.36 05.37 05.38
Democratie Interne betrekkingen vd staat met afz groepen Politieke processen algemeen Politieke participatie Politiek geweld Politieke bewegingen Internationale samenwerking Internationale conflicten algemeen Imperialisme Noord-Zuid verhouding Overheidsbeleid mbt media Communicatieprocess en Communicatie en samenleving (informatiemaatschap pij) Massacommunicatie (middelen) algemeen Publiciteit Publieke opinie Pers Radio Televisie Film, video Elektronische communicatie,
politieke conflicten civil society, NGO's
oa kerk en staat
zie ook 73.79 Occupy
PR, reclame
192
05.39 76.60
inhoudelijke aspecten (internet) Massacommunicatie( middelen) overige
graffiti
Uitgaansleven, toerisme algemeen
6
0
6
6
Beschikbare middelen Voor 2012 is het volgend budget beschikbaar: boeken € 7037 papieren tijdschriften en series € 1404 elektronische tijdschriften € 1559 elektronische bestanden: kosten vormen onderdeel van gezamenlijk (P)budget voor elektronische bestanden en tijdschriftpakketten voor de gehele faculteit Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Er komen weinig schenkingen binnen. Voor schenkingen gelden dezelfde criteria als voor gekochte materialen. Deselectie Deselectie van de collectie CA-OS heeft een aantal jaren al niet meer plaats gevonden door tijdgebrek. Dit is wel nodig omdat gebrek aan kastruimte dreigt en met het oog op het geplande project voor vervanging van de huidige signaturen door Library of Congress Codes. Met ingang van 2012 is een project gestart voor de deselectie van zowel de boeken- als tijdschriftencollectie van FSW. De CA-OS collectie staat gepland voor de tweede helft van 2013. 6.3.3.
Collectievormingsprofiel Pedagogische wetenschappen
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Het Instituut Pedagogische Wetenschappen heeft vier afdelingen voor onderwijs en onderzoek: Algemene en gezinspedagogiek Leerproblemen Onderwijsstudies Orthopedagogiek Het onderzoek is ondergebracht in het Rommert Casimir Instituut. De onderzoeksprogramma’s zijn: Program for Emotion Regulation and Attachment Research Behavioural, Development and Learning Disorders Learning Processes Multivariate analysis Voor een overzicht van expertises binnen het Instituut Pedagogische Wetenschappen zie ook de Vakgebiedenlijst Pedagogiek http://www.fsw.leidenuniv.nl/pedagogiek/media/vakgebiedenpedagogiek.html Aankoop en -methodiek Boeken worden aangeschaft via attenderingen (notifications) op basis van een approval plan bij Blackwell. Per 1 mei 2012 zullen boeken op basis van het approval plan automatisch 193
worden toegezonden. Daarnaast kunnen medewerkers desiderata aanleveren. Deze worden direct bij de UBL leveranciers besteld. Selectiecriteria Er worden vooral boeken in het Engels aangeschaft. De afgelopen jaren werd ook een flink aantal titels in het Nederlands gekocht maar het wetenschappelijk aanbod in het Nederlands wordt steeds kleiner. In 2011 is al veel aandacht besteed aan de aanschaf van elektronische bestanden ter vervanging van papieren tijdschriften, reeksen en naslagwerken zoals de Databank Hulpverlening Jeugdigen. Daarnaast werden ter verrijking van onderwijs en onderzoek nieuwe elektronische materialen aangeschaft zoals Counseling and Therapy in Video en e-books van diverse uitgevers, oa van Springer en Oxford UP. Ook het komend jaar blijft digitalisering van de collectie een speerpunt. NBC
80.00 80.01 80.02 80.03 80.04 80.10 80.25 80.26 80.27 80.28 80.29 77.83 77.50
80.30 80.32 80.34 80.36 79.10
Vakgebied
pedagogiek algemeen geschiedenis vd pedagogiek filosofie & theorie vd pedagogiek M&T vd pedagogiek onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties stromingen, richtingen orthopedagogiek algemeen cognitieve stoornissen zintuiglijke & motorische storingen gedragsstoornissen orthopedagogiek overige kinderpsychotherapie psychofysiologie, neuropsychologie 77.53 77.54 77.55 sociale pedagogiek vergelijkende pedagogiek geschiedenis vd opvoeding opvoeding & maatschappij sociale hulpverlening
Onderwerpen
ook 44.91, 77.83
ook 77.53-55 ontwikkelingspsyc hologie pasgeborenen kind, kleuter ook 71.35 jeugd
Opmerkingen
Niveau Niveau collectiev collectiev orming orming 2012 2010 2013 8 8 8 8 8
8
8 6
6 6
6 8
6 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8 8 8 8 8 6
6 6
8
6
6
6
6
6 194
80.40 80.41 80.42 80.43 80.44 80.45 80.46 80.47 80.48 80.51 80.59 80.70 80.80 80.81 80.82 80.83 80.89 79.16 81.00 81.01 81.02 81.04 81.05 81.06 81.07 81.09 81.10 81.11 81.12 81.13 81.14 81.17 81.19 81.20
algemeen terreinen van opvoeding algemeen persoonlijkheidsvormin g emotionele vorming intellectuele vorming sociale vorming ethische vorming lichamelijke opvoeding seksuele opvoeding esthetische vorming religieuze vorming terreinen van opvoeding overige opvoedingspraktijk opvoedingsmilieu algemeen sociaal milieu opvoeding binnen het gezin opvoeding binnen opvoedingsinstellingen opvoedingsmilieu overige jeugdhulpverlening onderwijs algemeen geschiedenis vh onderwijs filosofie & theorie vh onderwijs onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties onderwijsresearch onderwijsevaluatie vergelijkende onderwijskunde onderwijsresearch overige onderwijsbeleid op macroniveau algemeen recht op onderwijs ontwikkeling vh onderwijs onderwijsplanning onderwijseconomie studiefinanciering onderwijsbeleid op macroniveau overige onderwijssociologie algemeen
6
6
4
6
8 8 8 8 4 4 4 4 6
6 6 6 8 4 4 6 6
8 8 ook 71.21 familie, gezin
6 8 8 8 8 8 6
8 6
8
8
4
4
8 8 6
8 8 6
6
4
6
6
6 8
6 8
6 4 4 4
6 4 4 4
6
8 195
81..21 81.22 81.23 81.24 81.29 81.30 81.31 81.33 81.35 81.40 81.41 81.42 81.43 81.44 81.45 81.46 81.47 81.49 81.50 81.51 81.52 81.53 81.54 81.55 81.59 05.15 81.60 81.61 81.62 81.64 81.65 81.66 81.67 81.68
sociale ongelijkheid in het onderwijs sekse-ongelijkheid in het onderwijs schoolleven onderwijs en werkgelegenheid onderwijssociologie overige personeel algemeen onderwijsgevenden niet-onderwijsgevend personeel onderwijsgebouwen onderwijsorganisatie op mesoniveau alg toelating tot de onderwijsinstelling groepering overgang, eindexamen presentie, absentie onderwijsmanagement onderwijsbegeleiding ouderparticipatie onderwijsorg op mesoniveau overige onderwijspsychologie algemeen leerproces studieprestatie studentenevaluatie studeren studentengedrag onderwijspsychologie overige lezen onderwijsproces algemeen didactiek curriculum onderwijsproces overige leermiddelen algemeen gedrukt materiaal audiovisuele middelen computers in het onderwijs
ook 77.34
lesgeven, doceren
ook 05.38 elektronische communicatie, inhoudelijke aspecten
6
8
6
8
6 4
6 6
6
6
6 8 2
6 8 4
4 6
6 6
6
6
4 6 6 6 6 6 6
6 6 6 6 6 6 6
8
8
8 8 8 6 8 6
8 6 8 6 8 6
8
8
8
8
6 6 6
8 8 6
6 4 8 8
6 4 6 8
196
81.69 81.70 81.71 81.73 81.74 81.75 81.76 81.77 81.78 81.79 81.80 81.81 81.82 81.83 81.84 81.85 81.89 81.90 81.94
leermiddelen overige onderwijssystemen, instellingen alg openbaar onderwijs, bijzonder onderwijs voorschools onderwijs primair onderwijs secundair onderwijs algemeen voorbereidend wetenschap onderwijs algemeen voortgezet onderwijs beroepsonderwijs secundair onderwijs overige tertiair onderwijs buitenschoolse vorming onderwijs aan bijzondere groepen alg speciaal onderwijs onderwijs aan minderheden onderwijs aan schoolverlaters onderwijs aan oa hoogbegaafden bijzondere groepen overige alternatieve montessori, onderwijssystemen jenaplan onderwijssystemen, -instellingen overige
6 6
6 8
4 8 8 8
6 8 8 8
6
6
6
6
6 6
6 6
8 6 6
8 6 6
8 8
8 8
6
6
6
6
6
6
6
6
Beschikbare middelen Voor 2012 is het volgend budget beschikbaar: boeken € 15.500 papieren tijdschriften en series € 4000 elektronische tijdschriften € 5000 elektronische bestanden: kosten vormen onderdeel van gezamenlijk (P)budget voor elektronische bestanden en tijdschriftpakketten voor de gehele faculteit Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Er komen weinig schenkingen binnen. Voor schenkingen gelden dezelfde criteria als voor gekochte materialen. Deselectie Deselectie is zeer urgent voor de collectie Pedagogische wetenschappen. Er is te weinig kastruimte voor royale plaatsing van nieuwe boeken. De afgelopen jaren was er te weinig tijd voor reguliere afvoer en afstoot van boeken en tijdschriften. Met ingang van 2012 is een project gestart voor de deselectie van zowel de boeken- als tijdschriftencollectie van FSW. De collecties van Psychologie en Pedagogiek hebben hierbij prioriteit. De deselectie van de boekencollectie Pedagogische wetenschappen is mei 2012 voor de helft gerealiseerd.
197
6.3.4.
Collectievormingsprofiel Politieke Wetenschap
Actuele relatie met O&O De collectievorming is gericht op het ondersteunen van onderzoek en onderwijs van het Instituut Politieke Wetenschap. Het instituut Politieke Wetenschap maakt deel uit van de Faculteit Sociale Wetenschappen. Het instituut biedt in de bachelorfase de bachelor Politicologie en de bachelor-specialisatie Internationale Betrekkingen en Organisaties (IBO) aan. In de master fase kunnen studenten de 1-jarige master Political Science volgen en kiezen voor een van de volgende afstudeerrichtingen: Dutch Politics, Political Philosophy, Comparative Politics and Democracy, International Relations of Political Behaviour and Communication. Van deze master wordt op de Campus den Haag een avondvariant gegeven, met als thema "Het Functioneren van de Nederlandse Democratie". Daarnaast verzorgt het instituut de 2-jarige master International Relations & Diplomacy in samenwerking met het “Netherlands Institute of International Relations” Clingendael. De 2jarige research master Political Science and Public Administration wordt aangeboden samen met het instituut Bestuurskunde. Het onderzoeksprogramma van het Instituut Politieke Wetenschap, “The Institutions of Politics: Design, Workings, and Implications”, is met name gericht op de analyse van politieke instituten. De medewerkers van het Instituut participeren in het profileringsgebied “Politieke Legitimiteit: Instituties en Identiteiten”. Binnen dit profileringsgebied wordt samengewerkt met bestuurskundigen, historici en juristen. De Faculteit participeert in internationale allianties zoals Europaeum en LERU, en in diverse onderzoeksscholen. Het Instituut Politieke Wetenschap participeert in de interuniversitaire onderzoekschool “Netherlands Institute of Government (NIG)”. Het instituut is verder gastheer van de Political Psychology Standing Group van het European Consortium for Political Research (ECPR). Aankoop en –methodiek Met ingang van 2012 zal de aanschaf van monografieën gedeeltelijk gaan verlopen via een approval plan bij Blackwell, op basis van een door de vakreferent opgesteld profiel. Via dit approval plan zullen met name de Engelstalige publicaties van belangrijke wetenschappelijke uitgevers uit Groot-Brittanië en Verenigde Staten betrokken worden. Selectie van publicaties van uitgevers die buiten het approvalplan vallen, waaronder Nederlandstalige publicaties, en aanschaf van verzoeken van medewerkers worden door de vakreferent gedaan via de gebruikelijke leveranciers van de UBL. De selectie komt mede tot stand op basis van informatie van uitgevers, recensies in wetenschappelijke tijdschriften en attenderingsprofielen van boekhandels. Selectiecriteria De aanschaf wordt afgestemd op het onderzoek en onderwijs van het Instituut Politieke Wetenschap. Er wordt breed gecollectioneerd, dat wil zeggen dat er wordt aangeschaft voor alle onderdelen van het vak Politicologie. Daarnaast zijn er wel een aantal zwaartepunten aan te wijzen, namelijk: politieke theorieën, politieke filosofie, methodologie van de politicologie, vergelijkende politicologie, Nederlandse politiek, democratie en democratisering, politieke partijen, kiesgedrag, politieke instituties, politieke psychologie, politiek en media, politiek geweld, europese integratie en internationale politiek, internationale organisaties en internationale betrekkingen. (Zie bijgaande tabel voor het aanschafniveau van de verschillende onderwerpen.) Algemeen niveau De aanschaf richt zich op wetenschappelijke publicaties. Een enkele maal worden journalistieke boeken gekocht, bijvoorbeeld over de Nederlandse politiek of actuele en maatschappelijk relevante thema’s. 198
Regio Naast vergelijkende werken, worden er ook studies aangeschaft over afzonderlijke landen. De Nederlandse politiek is een zwaartepunt; daarnaast worden er ook politicologische studies gekocht over met name de Europese landen, de grote mogendheden (VS, Rusland, China etc.), opkomende mogendheden, de Balkan landen en het Midden Oosten. Verder dient de selectie aan te sluiten bij de onderzoeksthema’s van het instituut. Periode De collectie heeft een actueel karakter. Aanschaf op het gebied van politieke geschiedenis is beperkt en afhankelijk van het onderwerp. Taal Publicatietalen zijn voornamelijk Engels en Nederlands. Er wordt incidenteel Duits- en Franstalig materiaal aangeschaft, indien het tijdschriften en monografieën betreft die belangrijk voor onderzoek zijn. Publicatiedatum Over het algemeen worden alleen recente publicaties gekocht (vanaf 2010-). Incidenteel worden op verzoek van medewerkers oudere werken gekocht, bijvoorbeeld klassieke werken, ten behoeve van onderwijs en onderzoek. Uitgeverijen Veel materiaal wordt betrokken van Amerikaanse en Engelse University Presses, en van grote uitgevers zoals bijvoorbeeld Routledge, Palgrave, Sage, Springer e.a. Ook wordt gelet op de uitgaven van meer gespecialiseerde uitgevers voor het vakgebied zoals bijvoorbeeld Policy Press en ECPR Press. Voor Nederlandstalige publicaties is onder meer Boom een belangrijke uitgever.Voor Duitstalige publicaties wordt gekeken naar het aanbod van bijvoorbeeld Peter Lang, Nomos e.a. Elektronisch/gedrukt De bibliotheek streeft ernaar tijdschriften zoveel mogelijk e-only aan te bieden. Voor boeken geldt dat steeds vaker naast een gedrukt exemplaar ook een e-book wordt aangeboden. Aanschaf van losse e-books is echter nog niet gangbaar. Wel heeft de bibliotheek een aantal pakketten van e-books aangeschaft. Deze pakketten bevatten ook titels op het terrein van Politicologie. Databases Er wordt verkend welke bibliografieën en databases een nuttige aanvulling zouden zijn op het bestaande aanbod. Eventuele nieuwe licenties zijn afhankelijk van het beschikbare budget. NBC
Vakgebied
89
Politicologie
89.01
Geschiedenis v.d. politicologie Methoden en technieken v.d. pol
89.03
Onderwerpen
Opmerkingen
Niveau collectie vorming 2012 2013
Niveau collectiev orming 20112010
Politieke wetenschappen 6 zie ook 70.02 en 70.03 (Sociale Wetenschappe n)
8
199
89.04 89.05 89.06
89.10
Onderwijs, beroepsuitoefenin g, organisaties Politiek in het algemeen Politieke filosofie
4 4 is 08.45 (filosofie; politieke filosofie) politieke stromingen
Politieke ideologieën: algemeen
89.11 89.12 89.13
Conservatisme Liberalisme Christendemocratie Socialisme Communisme
89.14 89.15 89.19
Socialistische stromingen
89.20 89.21
Anarchisme Fascisme
89.22 89.29
Nationalisme politieke ideologieën: overige
89.30
Politieke systemen: algemeen
89.31
Staat
89.32
Staatsvormen, regeringsvorm en Monarchie Republiek Democratie
89.33 89.34 89.35 89.36
Autoritaire stelsels Politieke systemen : overige
89.39 89.40
Interne betrekkingen van
8
6 6 6 6
hierbij: marxismeleninisme onder andere utopisch socialisme hierbij: extreem rechts bijvoorbeeld populisme politieke stelsels; hierbij: vergelijkende studies hierbij: territorium, legitimiteit, soevereiniteit in het algemeen
hierbij: parlementaire democratie
6 6 4 6 6 8 6 8
8
6 6 4 8 8
hierbij: federalisme
6
hierbij: binnenlandse
8
200
de staat: algemeen 89.41
Int betr v.d. staat met afzonderlijke groepen Int betr v.d. staat met burgers int betr v.d. staat: overige
89.42 89.49 89.50
Politieke processen: algemeen
89.51
89.53 89.54 89.55 89.56 89.57 89.58 89.59 89.60
Politieke organisaties: algemeen
89.61 89.62 89.63 89.69 89.70 89.71 89.72
6
6 4 hierbij: politieke structuur, politiek handelen
Politieke sociologie Politieke psychologie Politieke cultuur
89.52
politiek onder andere kerk en staat
8
6 8 hierbij: politieke socialisatie
8
Politieke invloed Politieke besluitvorming Politieke hierbij: politiek communicatie en media Politieke participatie Politiek geweld hierbij: verkiezingen Politieke hierbij: processen : terrorisme overige hierbij: corruptie
8
Politieke partijen Politieke bewegingen Pressiegroepen Politieke organisaties : overige
8
8 8 8 8 6 6
6 8 4
Internationale betrekkingen: algemeen
8 Internationale samenwerking: algemeen Internationale organisaties
8 bondgenootsch appen; hierbij
8 201
EU 89.74
Internationale samenwerking: overige Internationale conflicten: algemeen Polemologie Bewapening, ontwapening Vredesbewegin g
89.75 89.76 89.77 89.78 89.79
Internationale conflicten: overige Krijgskunde: algemeen Krijgsmacht Militair personeel Oorlogvoering Strategie, tactiek Logistiek, bevoorrading Militaire spionage, militiare inlichtingendie nsten Wapens, strijdmiddelen Krijgskunde: overige Buitenlandse politiek Imperialisme
89.80 89.81 89.82 89.83 89.84 89.85 89.86
89.87 89.89 89.90 89.91 89.92
OostWestverhoudi ng NoordZuidverhoudin g Internationale betrekkingen: overige
89.93 89.94 89.99
Politicologie: overige
6 8 8 8 hierbij: geweldloze weerbaarheid
6 6 6 6 4
hierbij: guerilla
6 4
4
6 4 hierbij: diplomatie hierbij: kolonialisme, dekolonisatie hierbij: Koude oorlog
8 6 6 6 6 4
202
Beschikbare middelen Het faculteitsbestuur stelt jaarlijks de hoogte van het aanschafbudget vast. Na aftrek van de post licenties (de tijdschriftpakketten bij OUP, Taylor & Francis etc.), wordt het resterende bedrag verdeeld over het budget voor de databases, het budget Sociale Wetenschappen algemeen en de budgetten voor de opleidingen. Het budget voor 2012 voor politicologie bedraagt € 20.000. Van dit budget is € 3.495 gereserveerd voor bestaande abonnementen op tijdschriften en reeksen. Het resterende bedrag van € 16.505 is bestemd voor de aanschaf van boeken.. Van het budget Sociale Wetenschappen algemeen worden onder meer boeken aangeschaft op het terrein van Methoden enTechnieken van onderzoek en Sociologie. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Collectievorming via schenkingen vindt nauwelijks plaats. Wel ontvangt de bibliotheek de uitgaven van het Sociaal Cultureel Planbureau. Voor schenkingen gelden dezelfde opname criteria als voor gekochte materialen. Er zijn geen bruiklenen. Deselectie In 2012 zal begonnen worden met deselectie van gedrukte tijdschriften van de bibliotheek Sociale Wetenschappen, op basis van vooraf vastgestelde criteria en in lijn met het landelijke deselectiebeleid. Ook een gedeelte van de collectie boeken komt t.z.t. in aanmerking voor deselectie. Het betreft enerzijds oude drukken van (studie)boeken, soms in meervoud aanwezig, en anderzijds oudere titels die niet langer relevant zijn voor onderzoek en onderwijs. 6.3.5. Collectievormingsprofiel Psychologie Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Onderwijs en onderzoek zijn georganiseerd rond de volgende disciplines: Cognitieve psychologie Klinische, Gezondheids- en Neuropsychologie Methoden en Technieken Ontwikkelings- en Onderwijspsychologie Sociale en Organisatiepsychologie Er is een graduate school voor de gehele faculteit: the Leiden University Graduate School of Social and Behavioural Sciences. Medewerkers participeren in diverse landelijke onderzoeksscholen. Nieuw is de onderzoeksfocus en master Occupational Health Psychology. Aankoop en -methodiek Boeken worden aangeschaft via attenderingen (notifications) op basis van een approval plan bij Blackwell. Per 1 mei 2012 zullen boeken op basis van het approval plan automatisch worden toegezonden. Daarnaast kunnen medewerkers desiderata aanleveren. Deze worden direct bij de UBL leveranciers besteld. Selectiecriteria Er worden vooral boeken in het Engels aangeschaft. De afgelopen jaren is de aanschaf over de diverse relevante thema’s goed bijgehouden. Het afgelopen jaar is al veel aandacht besteed aan de aanschaf van elektronische bestanden ter vervanging van papieren tijdschriften, reeksen en naslagwerken zoals COTAN Documentatie. Daarnaast werden ter verrijking van onderwijs en onderzoek nieuwe elektronische materialen aangeschaft zoals Counseling and Therapy in Video en e-books van diverse uitgevers, oa van 203
Springer en Oxford UP. Ook het komend jaar blijft digitalisering van de collectie een speerpunt. NBC
77.00
Vakgebied
Psychologie algemeen
77.01
geschiedenis vd psychologie filosofie en theorie onderwijs, beroepsuitoefening
77.02 77.03 77.04
Onderwerpen
Methoden en Technieken algemeen
Opmerkinge n
Niveau collectie vorming 2012 – 2013 8 6 8 6 6
77.05
experiment
8
77.06 77.07
observatie psychometrie (mathematische psy, schaalconstructie, testconstructie) psychodiagnostiek
8 8
bewustzijnspsychol ogie Gestaltpsychologie Dieptepsychologie Psychoanalyse Analytische psychologie Individualpsycholo gie Neo-freudianen Ego-psychologie behaviorisme humanistische psychologie fenomenologische psychologie historische gedragswetenschap kritische psychologie positive psychology
8
77.08 77.10
Stromingen en richtingen algemeen
77.11 77.12 77.13 77.14 77.15 77.16 77.17 77.18 77.20 77.21 77.22 77.23 77.24 77.29 77.30 77.31
Stromingen en richtingen overige Functieleer algemeen
Niveau collectie vorming 2010 2011
COGNITIE
8 6
4 4 6 4 4 4 4 4 4 4 4 6 6 8 8 204
54.72
kunstmatige intelligentie
17.30
taalpsychologie, psycholinguistiek
veel recente ebooks van Springer ook door Bram aangeschaft
4 4
ook bij Pedag ws 77.32
77.33 77.34 77.35 77.36 77.37 77.40 77.41 77.42 77.43 77.44 77.45 77.46 77.47 77.48 77.50 77.51 77.52 77.53
8
motivatie. Hierbij: wil, driften, instinct emoties slapen, dromen psychomotoriek
8
8 8 8 6 8 8 8 4 0 4
8 6 6 8
Psychofysiologie (hierbij: neuropsychologie) Dierpsychologie
4
Persoonlijkheidsleer ontwikkelingspsycho logie
77.54 77.55 77.56 77.57 77.58 81.50
intelligentie, creativiteit. Hierbij: denken, probleem oplossen oordelen, beslissen leren, conditioneren geheugen verbeelding, fantasie aandacht, concentratie waarneming visuele waarneming auditieve waarneming smaak, reuk tast
onderwijspsychologi e
8 8 pasgeborenen kind, kleuter jeugd, puberteit, adolescentie volwassenheid ouderdom. Hierbij: psychogerontologie algemeen
6 8 8 6 8 ook bij Pedag ws
5 205
81.51 81.52
leerproces = 77.34 studieprestatie, leerprestatie studentengedrag (leerlinggedrag, schoolverzuim)
81.55
8 8
31.04
rekenonderwijs, wiskunde onderwijs
7 (2 onderz.)
77.60
Sociale psychologie algemeen
8
77.61
attitude, vooroordeel, beïnvloeding sociale perceptie sociale interactie, sociale relaties. Hierbij: intermenselijke communicatie groepsdynamica: Hierbij: groepscommunicat ie massapsychologie
77.62 77.63
77.64
77.65 85.08 85.5X, 85.6X 77.70 44.91
Organisatiepsycholo gie Arbeidswetenschapp en
77.82 77.83
77.91
8
8 8
Gezondheidspsychol ogie Omgevingspsycholog
6
8 ook bij Psychiatrie psychotherapie algemeen autogene training bezigheidstherapie gedragstherapie gesprekstherapie gestalttherapie groepstherapie gezins-, relatietherapie psychoanalytische therapie kinderpsychothera pie
77.73 77.74 77.75 77.76 77.77 77.78 77.81
44.07
8 6
geen aparte NBC voor arbeidspsych ologie
Klinische psychologie algemeen Psychopathologie
77.72
8
4 6 2 4 8 6 2 6 6 4 6
ook Walaeus
8 8 206
77.85 77.93
ie Seksuologie Toegepaste psychologie
6 6
Beschikbare middelen Voor 2012 is het volgend budget beschikbaar: boeken € 13.000 papieren tijdschriften en series € 2000 elektronische tijdschriften € 11.000 elektronische bestanden: kosten vormen onderdeel van gezamenlijk (P)budget voor elektronische bestanden en tijdschriftpakketten voor de gehele faculteit Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Er komen weinig schenkingen binnen. Voor schenkingen gelden dezelfde criteria als voor gekochte materialen. Deselectie Deselectie is zeer urgent voor de collectie Psychologie. Er is te weinig kastruimte voor royale plaatsing van nieuwe boeken. De afgelopen jaren was er te weinig tijd voor reguliere afvoer en afstoot van boeken en tijdschriften. Met ingang van 2012 is een project gestart voor de deselectie van zowel de boeken- als tijdschriftencollectie van FSW. De collecties van Psychologie en Pedagogiek hebben hierbij prioriteit.
Rechten 6.3.5.
Collectievormingsprofiel Rechtsgeleerdheid en Criminologie
Actuele relatie met O&O De collectie ondersteunt met name het onderzoek en onderwijs dat plaatsvindt binnen de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. De faculteit kent vier bachelor en zes master opleidingen, en is georganiseerd in vijf instituten, het Instituut voor Privaatrecht, het Instituut voor Publiekrecht, het Instituut voor Strafrecht & Criminologie, het Instituut voor Metajuridica en het Instituut voor Fiscale- en Economische vakken. Er wordt met name gecollectioneerd ten behoeve van de onderzoeksprogramma’s van de faculteit, het universitaire profileringsprogramma Interaction between legal systems en ten behoeve van enkele bijzondere collecties, zoals de collectie van het Van Vollenhoven Instituut (VVI) op het terrein van recht, bestuur en ontwikkeling van ontwikkelingslanden. Het onderzoek van de faculteit is ondergebracht in het Meijers Instituut in de volgende onderzoeksprogramma’s: - Securing the rule of Law in a World of multilevel jurisdiction - Criminal Justice - Coherent privaatrecht - Hervorming van sociale regelgeving - Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering - Grenzen van fiscale soevereiniteit. Het facultaire onderzoek is grensoverschrijdend in die zin dat het landsgrenzen (rechtsvergelijkend) en disciplines (multidisciplinair, interdisciplinair) overschrijdt. Naast het profileringsprogramma Interaction between legal systems wordt nog in twee andere profileringsgebieden geparticipeerd, namelijk “Political legitimacy: institutions and identities” en “Asian Modernities and Traditions”. Naast het onderzoek binnen de faculteit kent de
207
faculteit een aantal samenwerkingsverbanden buiten de faculteit voor wetenschappelijk onderzoek, zowel nationaal als internationaal. Aankoop en –methodiek Monografieën worden besteld via de boekhandel, afhankelijk van het land van publicatie. Bij de selectie wordt gebruik gemaakt van informatie van uitgevers door middel van attenderingsprofielen en catalogi. Ook recensies (digitaal en in vaktijdschriften) vervullen een rol bij de attendering op interessante publicaties. Eind 2011 is een proef van start gegaan voor aanschaf van literatuur op het gebied van het Nederlandse recht met behulp van een approval plan. Nederlandstalige publicaties voor het vakgebied Criminologie worden hierin meegenomen. Materiaal in het Indonesisch voor de collectie van het VVI wordt aangeschaft door de vertegenwoordiger van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) in Jakarta. Het overige materiaal wordt aangeschaft op de hierboven beschreven wijze, in overleg met het VVI. Selectiecriteria Er wordt naar gestreefd om voor het Nederlandse recht een zo compleet mogelijke collectie aan te kunnen bieden. Het zwaartepunt ligt hierbij bij de zogenaamde togavakken (civiel recht, strafrecht en staats-en bestuursrecht) en bij internationaal publiekrecht. Voor de overige (West-) Europese landen kan slechts een representatieve basiscollectie ten behoeve van onderwijs en onderzoek worden aangeschaft. Zie voor meer specifieke informatie de tabel in de bijlage. Ook voor criminologie wordt breed aangeschaft. Naast algemene criminologische werken en werken over methoden en technieken van onderzoek, wordt er ook aangeschaft voor meer specifieke onderzoeksthema’s zoals: criminele organisaties, economische criminaliteit, criminele carrières, jeugdcriminaliteit, criminaliteit en migratie, stadscriminaliteit, asociaal gedrag, moord en doodslag, straffen, forensische criminologie, victimologie, rechtspsychologie, politie en criminaliteitspreventie en bestrijding. Voor enkele zwaartepunten binnen de collectie van het VVI wordt er naar gestreefd om een zo compleet mogelijke collectie aan te kunnen bieden. Het voornaamste zwaartepunt ligt op de deelcollectie modern Indonesisch recht. Daarnaast ligt er, mede afhankelijk van onderwijs en onderzoek, nadruk op islamitisch recht en recht, bestuur en ontwikkeling van ontwikkelingslanden in het algemeen. Op de deelcollectie Latijns- en Midden Amerika, het Caribische Gebied (Nederlandse) Antillen en Suriname is de acquisitie zeer terughoudend. Op de deelcollectie Nederlands koloniaal recht wordt momenteel niet anders geacquireerd dan uit schenkingen.
Regio Er wordt voornamelijk aangeschaft op het terrein van rechtsgeleerdheid en criminologie van Nederland, Duitsland, België, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Daarnaast gaat het Europese recht een steeds belangrijker rol spelen. Voor de collectie van het VVI wordt in belangrijke mate aangeschaft op het terrein van recht en bestuur van Indonesië en ontwikkelingslanden in het algemeen. Daarnaast ligt er, mede afhankelijk van de (veranderende) zwaartepunten binnen onderzoek en onderwijs, nadruk op Zuidoost Azië, Noord-Afrika, en het Midden Oosten. Oud/nieuw materiaal In het algemeen wordt slechts recent materiaal aangeschaft. Incidenteel wordt ouder materiaal aangeschaft, ten behoeve van het onderwijs of op verzoek van medewerkers. Taal 208
Zowel voor rechtsgeleerdheid als voor criminologie wordt voornamelijk aangeschaft in de gangbare West-Europese talen: Engels, Duits, Frans, Nederlands. Bij uitzondering worden ook titels in het Spaans en Italiaans aangeschaft. Voor de collectie van het VVI wordt voornamelijk aangeschaft in het Indonesisch, Engels, Nederlands, Frans en Duits. Er wordt niet aangeschaft in het Arabisch en Chinees. Uitgeverijen Het materiaal wordt betrokken van wetenschappelijke uitgeverijen overal ter wereld. Materiaalsoorten Er worden naast tijdschriften zowel studieboeken, monografieën, wet- en verdragsteksten, jurisprudentie-uitgaven, handboeken en naslagwerken aangeschaft. Elektronisch/gedrukt Bij tijdschriften wordt waar mogelijk gekozen voor alleen de elektronische versie. Bij de andere publicatiesoorten gaat het nog vooral om papieren documenten. Door de aankoop van enkele pakketten e-books (Cambridge, Oxford) wordt er een kleine verandering zichtbaar in de verhouding tussen gedrukte en online beschikbare boeken. Niveau De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. Slechts in zeer beperkte mate worden ook populair wetenschappelijke publicaties aangeschaft. Grijze literatuur wordt niet aangeschaft, tenzij op verzoek van medewerkers. Beschikbare middelen De beschikbare middelen zijn de afgelopen jaren teruggelopen. Dit heeft zich vertaald in een lager budget voor de aanschaf van monografieën en een lager niveau van aanschaf van met name niet-Nederlands recht.
2009 2010 2011 2012
Totaal (€) 510.000 475.000 450.000 450.000
Databases, licenties ca 263.000 ca 285.000
Tijdschriften ca 88.000 ca 85.000
Monografieën en meerdelige werken ca 99.000 ca 80.000
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Er is voor rechtsgeleerdheid en criminologie incidenteel sprake van schenkingen. Het gaat niet om grote aantallen. Schenkingen moeten aan dezelfde criteria voldoen als welke voor aankoop gelden. De Van Eijck Bibliotheek is een bruikleencollectie op het terrein van het verzekeringsrecht, waarvan de aanschaf wordt gefinancierd door de Stichting C.A. van Eijck Bibliotheek. Tevens is ongeveer de helft van de VVI collectie in langdurige bruikleen gegeven door het KITLV. De collectie Air and Space Law is opgebouwd uit de collectie van de Bibliotheek Rechten en de collectie van het IIASL. Deselectie Incidenteel wordt verouderd materiaal overgeplaatst naar het magazijn van de UB. Voor het overige zijn er geen specifieke collectieonderdelen aan te wijzen waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. 209
210
Omdat het Nederlands recht een zeer belangrijk deel uitmaakt van de juridische opleiding, zijn er binnen elk vakgebied waar mogelijk aparte criteria opgesteld over het niveau van collectievorming m.b.t. het Nederlandse recht. NBC
Vakgebied
71.65 Criminologie
NL Niet NL 8 8
86.00 86.01 86.02 86.03 86.04 86.05 86.07 86.08 86.09 86.10
9 8 8 8 8 6 6 8 9 9
3 2 2 6 6 4 4 6 4 5
86.11 86.12 86.13 86.14
Recht: algemeen Geschiedenis v.d. rechtswetenschap Onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties Rechtstheorie, rechtsmethodologie Rechtsfilosofie Rechtssociologie Rechtspsychologie Rechtsbronnen Rechtspleging Rechtsgeschiedenis, recht van de afzonderlijke landen, gebieden en volken Rechtsvergelijking Romeins recht Common law Islamitisch recht
8 -
4 8 5 7
86.15 86.16 86.19 86.20 86.21 86.22 86.23 86.24 86.25 86.26 86.27 86.28 86.30 86.31 86.32 86.33 86.34 86.35 86.36 86.39 86.40 86.41 86.42 86.43 86.44 86.45 86.46 86.49 86.50
Rechterlijke organisatie Rechtshulp Recht: overige Burgerlijk recht: algemeen Personenrecht, familierecht Huwelijksrecht, huwelijksgoederenrecht Erfrecht Vermogensrecht Zakenrecht Verbintenissenrecht Handelsrecht Faillissementsrecht Verzekeringsrecht (incl. Van Eijck bibliotheek) Rechtspersonenrecht Vennootschapsrecht Intellectuele eigendom Notarieel recht Burgerlijk procesrecht Internationaal privaatrecht Burgerlijk recht: overige Publiekrecht: algemeen Strafrecht: algemeen Delicten Strafprocesrecht, strafrechtelijke sancties Penitentiair recht Militair strafrecht, militair tuchtrecht Internationaal strafrecht Strafrecht: overige Staatsrecht: algemeen
8 8
4 3
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8 7 8 8 9
5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 5 5 5 5 5 5 5 6 5 5 5 5 2 6 3 7
Gerelateerde CVP’s Sociale Wetenschappen
Geschiedenis Klassieke talen Midden-oosten studies
211
86.51 86.52 86.53 86.54 86.55 86.56 86.57 86.58 86.59 86.60 86.61 86.62 86.63 86.64 86.65 86.66 86.67 86.70 86.71 86.72 86.73 86.74 86.75 86.76 86.77 86.78 86.79 86.80 86.81 86.82 86.83 86.84 86.85 86.86 86.87 86.88 86.89 86.91 86.92 86.93 86.94 86.95 86.99
Grondwet Grondrechten Recht van lagere overheden Staatsrecht: overige Bestuursrecht: algemeen Bestuursprocesrecht Ambtenarenrecht Vreemdelingenrecht Bestuursrecht: overige Gemengde rechtsgebieden: algemeen Belastingrecht Economisch publiekrecht Arbeidsrecht Sociaal recht Jeugdrecht Gezondheidsrecht, patiëntenrecht Consumentenrecht Mededingingsrecht Bouwrecht Huurrecht Vervoersrecht Verkeersrecht Milieurecht Ruimtelijke-ordeningsrecht Agrarisch recht Informatierecht, communicatierecht Gemengde rechtsgebieden: overige Internationaal recht: algemeen Mensenrechten Internationale rechtspleging: algemeen Internationaal Hof van Justitie Overige internationale rechterlijke organisaties Internationaalrechtelijke bronnen Europees recht Recht der internationale organisaties: algemeen Recht van de Verenigde Naties Recht van de overige internationale organisaties Diplomatiek recht, consulair recht Oorlogsrecht Recht van de zee Territoriaal recht Luchtrecht, ruimterecht Internationaal recht: overige
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8 8 8 8 9 7 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8 8 8 7 8 8 8 8 8 8 7 8 8 8 8 8
7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 6 7 4 4 5 4 5 6 5 5 5 7 7 7 7 7 7 8 8 8 7 8 8 8 8 8 8 7 8 8 8 8 8
212
6.4.
Wiskunde & Natuurwetenschappen 6.4.1.
Collectievormingsprofiel Milieukunde
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Het onderzoek kent twee programma’s die elkaar in combinatie versterken door via verschillende invalshoeken bepaalde zaken aan te pakken. Het conservation biology programma focust op de directe impact van menselijke activiteiten op biodiversiteit, natuurlijke bronnen en ecosysteem en ontwikkeld strategieën voor herstel. Het industrial ecology programma focust op de technosfeer, als link tussen de economie en maatschappij aan de ene kant en resources en vervuiling aan de andere kant. In het bachelors curriculum biedt CML een algemeen interdisciplinary minor aan over sustainable development. In deze minor wordt een samenvattende en analytische kijk op zaken met betrekking tot duurzaamheid aangeboden aan studenten van alle faculteiten. Voor masters is er het volgende: In collaboration with Delft University of Technology (TUD), CML provides a MSc programme in Industrial Ecology. This programme is open to both natural and social scientists, with an adaptation part to bring them to the level of beta-gamma integrated sustainability science. Conservation biology education is one of the core themes of the Biology Master specialisation Evolution, Biodiversity and Conservation and provides those interested with the opportunity to specialize in Conservation Biology. This Master specialisation is organised jointly with the Institute of Biology Leiden (IBL), the Dutch National Herbarium (NHN) and Naturalis, prospective partners in the National Centre of Biodiversity (NCB). The Erasmus Mundus Industrial Ecology in collaboration with Delft university of Technology, University of Graz in Austria & Chalmers University of Technology in Göteborg offers an unique international Industrial Ecology education. Relatie collectie en O&O Geen budgetbeheer op dit moment, bibliotheek aldaar opgeheven. Titels uit Aleph verwijderd. Vermoedelijk wordt in zeker mate wel gebruik gemaakt van de collecties Plantkunde, Zoölogie en Theoretische Biologie van de Gorlaeusbibliotheek. Collectie actueel Wijze van aanwas van de domeincollectie: bestellen via boekhandel, approval plans, aanschafreizen etc. Aankoop en -methodiek Geen bemoeienis vanuit UB t.a.v. collectie met deze groep. Selectiecriteria N.v.t. Beschikbare middelen Geen. Als onderdeel van de Faculteit W&N maakt de groep wel gebruik van alle e-resources!? Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen n.v.t. Deselectie Collectie opgeheven. 213
6.4.2.
Collectievormingsprofiel Sterrenkunde
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Onderzoeksthema’s zijn: Large-scale structure and cosmology, Galaxies, Interstellar matter and star formation, Stars and planetary systems, Computational astrophysics, High energy astrophysics, Laboratory astrophysics and astrochemistry, Instrumentation, History of science. Onderwijs: Het BSc-programma Sterrenkunde kan in drie jaar voltooid worden. Het eerste jaar richt zich vooral op de wiskunde en de natuurkunde. In het tweede jaar blijft de natuurkunde een belangrijk onderdeel, maar begint de sterrenkunde de plaats van de wiskunde in te nemen. Het derde jaar omvat voornamelijk sterrenkundevakken waarvan het eigen onderzoekproject een belangrijk onderdeel uitmaakt. De opleiding sterrenkunde kent geen major/minor combinaties; in plaats daarvan wordt de mogelijkheid geboden een dubbele propedeuse te doen met natuurkunde of wiskunde (ca. 25% zwaarder). Bevalt dit, dan kan de combinatie voortgezet worden in de vorm van een dubbele bachelor (ca. 30% zwaarder). Bij een geschikte keuze van het afrondende bachelor-onderzoek staat de weg open naar de masterfase van elk van beide opleidingen. Het MSc-programma Sterrenkunde kent vier onderscheiden 'tracks' (Research, Education, Communication, Science-Based Business). De meeste studenten kiezen voor de opleiding tot wetenschappelijk onderzoeker. Het studieprogramma daarvan omvat een keuze uit verschillende gevorderde colleges sterrenkunde en natuurkunde of wiskunde, gecombineerd met twee onderscheiden onderzoekprojecten. Masterstudenten worden al bij het begin van hun studie in het kader van hun onderzoekproject ingeschakeld bij het meest actuele wetenschappelijk onderzoek dat op het instituut wordt uitgevoerd. Zij hebben toegang tot alle faciliteiten van de Sterrewacht, en hebben daar ook hun eigen werkplek. Relatie collectie en O&O Sterrenkunde heeft steeds een sterke betrokkenheid gehad met de bibliotheekcollectie en hecht grote waarde aan de boekencollectie. Op de eigen locatie bevindt zich de Oort kamer met een grote collectie oude werken. Daarnaast zijn er depots die regelmatig worden aangevuld. De collectie in de Gorlaeusbibliotheek is onlangs via een door Sterrenkunde betaald project nog van een nieuwe signatuur voorzien. Collectie actueel Ondanks de belangstelling voor en het gebruik van boeken zijn tijdschriftartikelen een belangrijke bron van informatie voor de sterrenkundigen. Het grootste deel van het budget gaat naar de e-resources. De boekencollectie van Sterrenkunde bevindt zich in de Gorlaeusbibliotheek. Die collectie bestaat uit zo’n 6200 titels. Een dertigtal titels per jaar wordt aangeschaft welke soms in de depots geplaatst worden, maar ook worden er boeken dubbel besteld, voor de afdeling (depot) en voor de Gorlaeusbibliotheek. Er zijn 5 depots met 90 boeken in totaal. 214
Daarnaast zijn er nog 8 vervolgwerken in e-formaat zoals Highlights of Astronomy. Er zijn abonnementen op 22 e-journals, deels ook in print. Aankoop en methodiek Op verzoek van gebruikers worden boeken via INDEX Books in Leiden besteld. Over de eresources vindt jaarlijks overleg plaats binnen de bibliotheekcommissie. Selectiecriteria N.v.t. Beschikbare middelen Ongeveer € 15000 waarvan € 1500 voor boeken. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Weinig tot geen van buiten. Intern is nog veel materiaal niet geregistreerd o.a. oude boeken en kaartcollectie in de Oortkamer. Deselectie Gedrukte versies van journals worden opgezegd als het e-format bestaat. Boekdepots worden opgeheven en titels worden uit catalogus verwijderd. 6.4.3.
Collectievormingsprofiel Natuurkunde
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Onderzoeksterreinen: Theoretical Physics, Condensed Matter Physics, Quantum Optics and Quantum Information, Biological and Molecular Physics. Onderwijs: De opleiding Natuurkunde is gericht op een diepgaande studie van natuurkundige verschijnselen en hun verklaring. De bachelor opleiding (BSc) duurt drie jaar. Er kan gekozen worden voor verschillende varianten van de bacheloropleiding: Natuurkunde, Natuurkunde en Sterrenkunde (dubbele propedeuse/dubbele bachelor), Natuurkunde en Wiskunde (dubbele propedeuse/dubbele bachelor), Natuurkunde en Informatica (dubbele propedeuse) De Master studie: “The Master of Science (MSc) in Physics programmes of Leiden University are characterized by their emphasis on internships. At least 50% of the time (and study points) has to be spent on research training. The students form part of research groups of the Leiden Institute of Physics (LION). Preferably this time also includes a stay in a research group outside Leiden University. The goal of each programme is to train the student as an independent researcher, and to develop the necessary skills and proficiency to advance his/her career. Leiden University offers four specialisations in the MSc Physics programme. The research-oriented specialisation has four so-called specialisations: Research in Experimental Physics , Research in Theoretical Physics, Cosmology (in collaboration with Astronomy), Casimir pré-PhD The other three are broader-oriented specialisations, which dedicate at least one year to physics and the rest is used to study and gain experience in other areas: Physics and Science Based Business, Physics and Education, Physics and Communication. 215
Collectie actueel De belangrijkste bronnen voor de natuurkundigen zijn de tijdschriftartikelen. Vrijwel het gehele budget gaat naar de e-resources. E- journals, e-journalpakketten en databases. Zo’n twintigtal losse titels en verder pakketten van AIP, IOP, Nature, OSA, T&F en andere. De boekencollectie van Natuurkunde bevindt zich in de Gorlaeusbibliotheek. Die collectie bestaat uit zo’n 7.000 titels. Een klein aantal titels per jaar wordt aangeschaft welke vrijwel altijd in de depots geplaatst worden. Er zijn zo’n 20 depots met ongeveer 1100 boeken in totaal. Daarnaast zijn er nog enkele vervolgwerken in e-formaat zoals Springer Tracts in Modern Physics. Aankoop en -methodiek Op verzoek van gebruikers worden boeken via INDEX Books in Leiden besteld. Over de eresources vindt regelmatig overleg plaats binnen de bibliotheekcommissie (bestaand uit één persoon). Selectiecriteria N.v.t. Beschikbare middelen Ongeveer € 130.000, waarvan zo’n € 90.000 aan licenties voor pakketten en € 40.000 voor overige tijdschriften en vervolgwerken Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Afgelopen jaar (2012) schenking van de Casimir collectie Deselectie Gezien de snelle ontwikkelingen binnen de Natuurkunde wetenschap verliest een deel van de boekencollectie snel zijn betekenis voor de gebruikers. Aangezien Leiden geen landelijke bewaarverplichting voor dit vakgebied heeft is een flinke deselectie mogelijk. Gebonden tijdschriften kunnen ook zoveel mogelijk gedeselecteerd worden. Vele meters Physics Abstracts zijn reeds afgevoerd. Depots zullen worden opgeheven, waarbij alleen van betekenis geachte werken eventueel in duurleen op locatie mogen blijven. 6.4.4.
Collectievormingsprofiel Scheikunde
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Het instituut kent de volgende onderzoeksgroepen: Bio-organic Synthesis, Biophysical Structural Chemistry, Catalysis and Surface Chemistry, Metals in Catalysis, Biomimetics & Inorganic Materials, Molecular Biotechnology, Molecular Genetics, Protein Chemistry, Soft Matter Chemistry, Solid State, NMR/Biophysical Organic Chemistry, Theoretical Chemistry . 216
Het onderwijs: BSc Molecular Science & Technology. Vanaf september 2006 bieden de Technische Universiteit Delft en de Universiteit Leiden samen één nieuwe chemieopleiding aan: Molecular Science & Technology. Dit is een opleiding waarbij de student in aanraking komt met de fundamentele, industriële en maatschappelijke facetten van de scheikunde en hem de gelegenheid biedt zich te verdiepen in een favoriete chemierichting. BSc Life Science & Technology. Dit drie jaar durende Bachelorprogramma is een brede, multidisciplinaire opleiding. Om de verschillende processen in de levende cel te kunnen begrijpen, ontrafelen, interpreteren en toe te passen is fundamentele en toegepaste kennis van verschillende disciplines noodzakelijk. Scheikunde, (cel-)biologie, natuurkunde, wiskunde, (bio-)informatica en farmacologie vormen daarom de pijlers van onze opleiding. MSc Programme Life Science & Technology. De Masteropleiding Life Science & Technology is een twee jaar durend, Engelstalig multidisciplinair programma. In die twee jaar is het programma er op gericht studenten uit te rusten met kennis en expertise op zowel technisch als fundamenteel niveau, hen daarbij voorbereidind op carieres in zowel de industrie als in een academische omgeving. MSc Programme Chemistry. De Masteropleiding Chemie is een twee jaar durend, Engelstalig programma, gebaseerd op de belangrijkste onderzoeksthema’s van het LIC met een keuze uit drie specialisaties: "Biological Chemistry", "Physical & Theoretical Chemistry" and "Design & Synthesis". Relatie collectievorming en O&O. Er is via de bibliotheekcommissie LIC/LACDR overleg over de e-resources. Over boeken is geen overleg, zie hieronder. Collectie actueel De belangrijkste bronnen voor de chemici zijn de tijdschriftartikelen. Vrijwel het gehele budget gaat naar de e-resources. De boekencollectie van Chemie is samengevoegd met die van farmacologie en deze bevindt zich in de Gorlaeusbibliotheek. De gezamenlijke collectie bestaat uit zo’n 10.000 titels. Een klein aantal titels per jaar wordt aangeschaft welke in de depots geplaatst worden. Er zijn 33 depots met 750 boeken in totaal. Daarnaast zijn er nog enkele vervolgwerken in e-formaat zoals Advances in Polymer Science. Veel journals, pakketten en databases worden gedeeld met Farmacologie. De verdeelsleutel is 39,6% Farmacologie en 60,4% Chemie. Het betreft wat Scheikund nog zo’n tiental losse titels en verder pakketten van ACS, RCS, Nature, AIP en andere. Een bijzonder bestand is SciFinder, een belangrijke database met veel zoekmogelijkheden. Aankoop en -methodiek Op verzoek van gebruikers worden boeken via INDEX Books in Leiden besteld. Over de eresources vindt regelmatig overleg plaats binnen de gezamenlijke bibliotheekcommissie van Farmacologie en Scheikunde. Selectiecriteria N.v.t. (alleen beschikbaar geld) Beschikbare middelen Totaal ongeveer € 130.000 waarvan € 75.000 aan e-journal licences, € 38.000 voor SciFinder, en € 14.000 voor losse e-journals. Zo’n € 3000 overig (bindwerk, seriewerk gedrukt, boeken) 217
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Geen Deselectie Gezien de snelle ontwikkelingen binnen de Scheikunde wetenschap verliest een deel van de boekencollectie snel zijn betekenis voor de gebruikers. Aangezien Leiden geen landelijke bewaarverplichting voor dit vakgebied heeft is een flinke deselectie mogelijk. Gebonden tijdschriften kunnen ook zoveel mogelijk gedeselecteerd worden. Vele meters Chemical Abstracts zijn reeds afgevoerd. Depots zullen worden opgeheven, waarbij alleen van betekenis geachte werken eventueel in duurleen op locatie mogen blijven. 6.4.5.
Collectievormingsprofiel Farmacologie
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Onderzoeksdivisies in Leiden zijn: Analytical BioSciences, Biopharmaceutics, Drug Delivery Technology, Medicinal Chemistry, Medical Pharmacology, Pharmacology en Toxicology Onderwijs: De opleiding Bio-Farmaceutische Wetenschappen is is er voor zowel BSc als MSc. Scheikunde, geneeskunde en biologie worden gecombineerd in één studie. Stap voor stap wordt het effect van geneesmiddelen op mensen en dieren behandeld. Inzicht wordt bijgebracht over de werking van geneesmiddelen én van het menselijk lichaam. Het vergroten van de efficiëntie en veiligheid van geneesmiddelen en het ontwikkelen van nieuwe typen geneesmiddelen en hun toedieningsvormen staan daarbij centraal. Relatie collectievorming en O&O. Er is via de bibliotheekcommissie LIC/LACDR overleg over de e-resources. Over boeken is geen overleg, zie hieronder. Collectie actueel De belangrijkste bronnen voor de farmacologen zijn de tijdschriftartikelen. Vrijwel het gehele budget gaat naar de e-resources. De boekencollectie van Farmacologie is samengevoegd met die van scheikunde en deze bevindt zich in de Gorlaeusbibliotheek. De gezamenlijke collectie bestaat uit zo’n 10.000 titels. Een tiental titels per jaar wordt aangeschaft welke in de depots geplaatst worden. Er zijn 11 depots met 155 boeken in totaal. Daarnaast zijn er nog enkele vervolgwerken in e-formaat zoals European Pharmacopeia. Veel journals, pakketten en databases worden gedeeld met Scheikunde. De verdeelsleutel is 39,6% Farmacologie en 60,4% Chemie. Het betreft Farmacologie nog zo’n zestal losse titels en verder pakketten van ACS, RCS, Nature, AIP en andere. Een bijzonder bestand is SciFinder, een belangrijke database met veel zoekmogelijkheden.
218
Aankoop en -methodiek Op verzoek van gebruikers worden boeken via INDEX Books in Leiden besteld. Over de eresources vindt regelmatig overleg plaats binnen de gezamenlijke bibliotheekcommissie van Farmacologie en Scheikunde. Selectiecriteria n.v.t. Beschikbare middelen Totaal ongeveer € 85.000. Voor e-journal licenties € 50.000, losse e-journals € 9.000, Scifinder € 25.000, € 1.000 overig Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Geen Deselectie Gezien de snelle ontwikkelingen binnen de Farmacologische wetenschap verliest een deel van de boekencollectie snel zijn betekenis voor de gebruikers. Aangezien Leiden geen landelijke bewaarverplichting voor dit vakgebied heeft is een flinke deselectie mogelijk. Gebonden tijdschriften kunnen ook zoveel mogelijk gede-selecteerd worden. Depots zullen worden opgeheven, waarbij alleen van betekenis geachte werken eventueel in duurleen op locatie mogen blijven. 6.4.6.
Collectievormingsprofiel Informatica
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Het onderzoek bij LIACS is breed georiënteerd. Er zijn vijf onderzoeksclusters: Algorithms, Computer Systems, Foundation of Software Technology, Imagery & Media, Technology & Innovation Management. Onderwijs: Er zijn twee varianten van de Bachelor informatica, ieder met zijn eigen vakken, Bachelor Informatica Bachelor Informatica & Economie. Er zijn drie Masteropleidingen: Master Computer Science met onderdelen Foundations and Formal Methods, Intelligent Algorithms, Software Development and Engineering, Multimedia Systems, Embedded Systems and Project & Innovation Management. Master ICT in Business, this programme analyses how ICT enables innovations in all business areas including marketing, operations, finance, strategy and of course IT itself. Media Technology MSc programme. This is a place where students are encouraged to formulate their own scientific questions, and to translate personal inspirations and curiosities into their own research projects. Relatie collectie en O&O Onderzoekers gebruiken de e-resources. Informatievaardighedeninstructie moet de studenten tot het beter gebruik van de collectie kunnen aanzetten.
219
Collectie actueel E-resources zijn de belangrijkste bron voor de informatici. Losse e-journal titels zijn opgezegd en daarvoor zijn de e-journal pakketten van IEEE, ACM, SIAM en andere aangeschaft. Belangrijk zijn ook de Lecture Notes in Computer Science (e-books en proceedings) Boeken worden niet meer aangekocht voor de bibliotheek. Bij de verhuizing/reorganisatie van de Wiskunde en Informaticabibliotheek is de collectie opgeheven en is één kast informaticaboeken toegevoegd. E-books (Lecture Notes on CS) zijn er er kunnen mogelijk aangeschaft gaan worden. Aankoop en -methodiek Boeken worden niet meer aangekocht voor de bibliotheek. In de gezamenlijke bibliotheekcommissie van wiskunde en informatica wordt overlegd met betrekking tot mutaties in de e-resources. Selectiecriteria N.v.t. Beschikbare middelen Ongeveer € 50.000 voor e-journals en e-books. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen geen Deselectie Deselectie voltooid. 6.4.7.
Collectievormingsprofiel Wiskunde
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Het onderzoek is opgedeeld in twee clusters: Number Theory, Algebra and Geometry Analysis and Stochastics. Daarnaast is er het project Mathematics, Computer Science and Society Het onderwijs kent een bacheloropleiding Wiskunde met een lengte van drie jaar en die er op is gericht een gedegen vaardigheid te ontwikkelen binnen een breed scala van wiskundige richtingen. De eerste tijd ligt het programma voor iedereen min of meer vast, daarna volgt echter al snel meer keuzevrijheid. De opleiding wordt afgesloten met het volgen van een Seminarium in een van de twee bachelor-afstudeerrichtingen: Algebra-Meetkunde-Getaltheorie Analyse-Kansrekening-Statistiek-Stochastiek en het schrijven van een scriptie. Daarnaast een masteropleiding: “The Master’s programme in Mathematics in Leiden has an outspoken double focus on both analysis and number theory. Analysis is centered around two main research themes. First, computational science and dynamical systems (as is testified by our active participation in a broader interdisciplinary Biomathematics Group) and secondly, analysis and probability. There is intensive co-operation with other groups. Number theory in Leiden is part of a broader programme including cryptology, algebra and geometry. All these disciplines should be understood here in the widest possible sense: there are specialisations ranging from analytic number theory to differential geometry, and from combinatorics to topology.” 220
Relatie collectie en O&O De wiskundigen hechten sterk aan hun eigen collectie in de bibliotheek van het Snelliusgebouw. Er worden in heel beperkte mate nog boeken aangeschaft. Vooal de onderzoekers lijken gebruik te maken van de bibliotheekcollectie. Collectie actueel De belangrijkste bronnen voor de wiskundigen zijn de tijdschriftartikelen. Vrijwel het gehele budget gaat naar de e-resources. E-journals, e-journalpakketten en databases. Naast een groot aantal losse titels betreft het pakketten van AMS, Euclid, SIAM, T&F, de Gruyter en andere. Een bijzonder bestand is MathSciNet, een belangrijke database met veel zoekmogelijkheden. De boekencollectie van Wiskunde bevindt zich in de Bibliotheek Wiskunde en Informatica in het Snelliusgebouw. De gezamenlijke collectie bestaat uit zo’n 22.000 titels. Een klein aantal titels per jaar wordt aangeschaft. Er zijn 2 depots met 550 boeken in totaal. Daarnaast zijn er nog enkele vervolgwerken in e-formaat zoals Asterisque. De e-books serie Mathematics and Statistics van Springer betrof in 2011 een experiment. Over continuatie 2012 nog weinig bekend. Aankoop en -methodiek Aanschaf boeken is geheel “patron driven” en qua omvang beperkt. Via bibliotheek en Index Boekhandel. De e-books serie Mathematics and Statistics van Springer betrof in 2011 een experiment. Voor continuatie 2012 nog weinig bekend. Selectiecriteria N.v.t. Beschikbare middelen Ongeveer € 58.000, € 35.000 voor Licenties, € 20.000 overige abonnement en € 3.000 overig (boeken, seriewerken etc.) Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Soms schenkingen, selectie door instituut. Deselectie In verband met de verbouwing van de ruimte in het Snelliusgebouw vond er al deselectie plaats. Dit betrof vooral de gebonden tijdschriften. 6.4.8.
Collectievormingsprofiel Biologie
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) Onderzoek: Het Biologisch Instituut kent twee onderzoeksclusters: Evolutionary Bioscience (Behavioural Biology, Evolutionary Biology, Integrative Zoology , Plant Ecology and Phytochemistry) en Molecular Biosciences (Molecular Cell Biology, Molecular Microbiology, Molecular and Development Genetics, Plant Cell Physiology) Opleidingen: Het bachelor programma is sterk verbonden met het onderzoeksprogramma van IBL en biedt een stevige drie-jaars opleiding in de biologie, waarbij alle belangrijke disciplines aan de orde komen, van celbiologie en genetica tot ecologie en evolutie. 221
Er zijn vier masterprogramma’s: 1.Evolution, Biodiversity and Conservation De Evolution, Biodiversity and Conservation specialisatie is een gezamenlijk programma van het Institute of Biology, het Institute of Environmental Sciences en het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit met de nadruk op ecologie, evolutionaire biology, diergedrag, ontwikkelingsbiologie, milieuwetenschappen en systematische- en conservation biologie. 2.Molecular and Cellular Biosciences Molecular and Cellular Biosciences staat specialisatie toe in experimental molecular-biological and biomedical onderzoek, met de mogelijkheid tot multidisciplinaire interactie met andere onderzoeksgroepen binnen de Faculteit en het LUMC. 3.Biology and Education De Master’s specialisatie in Biologie and Onderwijs combineert een jaar biologisch onderzoek met een lerarenopleiding van een jaar. Deze specialisatie voldoet aan de kwalificaties om les te mogen geven bij het middelbaar onderwijs in Nederland. 4.Biology and Science Communication and Society Deze Master’s specialisatie combineert een Engelstalige onderzoeksopleiding in biologie met een Nederlandstalig lesprogramma in communicatie. Relatie collectie-O&O De e-resources worden veel gebruikt door onderzoekers, boeken in de Gorlaeusbibliotheek worden nauwelijks gebruikt. Er is geen beeld van het gebruik van de depotboeken omdat deze niet via het bibliotheeksysteem worden uitgeleend. Collectie actueel De belangrijkste bronnen voor de biologen zijn de tijdschriftartikelen. Vrijwel het gehele budget gaat dan ook naar de e-resources. De boekencollectie van Biologie in de Gorlaeusbibliotheek bestaat uit drie verschillende en apart geplaatste onderdelen: Plantkunde (1250 titels), Zoölogie (9900 titels) en Theoretische Biologie (4650 titels). De enkele boeken die jaarlijks worden aangeschaft komen terecht in depots. Voor biologie zijn dat ongeveer 11 depots met in totaal zo’n 1450 titels. Er worden ook werken aangeschaft buiten de bibliotheek om, de omvang van deze aanschaf is niet bekend. De e-journalabonnementenbestand van Biologie bestaat uit ongeveer 22 losse titels en daarnaast pakketten van BioOne, Oxford, Nature, Cambridge, Elsevier en andere, vaak gedeeld met de overige instituten van de Faculteit of universiteitsbreed. Collectieaankoop en -methodiek De aankoop van boeken vindt volledig “patron driven” plaats. Medewerkers dienen een verzoek tot aanschaf in bij de bibliotheek en deze plaatsen een bestelling via de INDEX books in Leiden. Selectiecriteria Nieuwe aanwinsten voor de collectie komen wat betreft de boeken binnen op verzoek en door betaling van de gebruikers. Wijzigingen in de collectie e-resources geschiedt in overleg met de bibliotheekcommissie, die bij Biologie uit één persoon bestaat. Bij aanschaf van een duur pakket zoals BioOne voelt het voor de biologen als onrechtvaardig aan dat zij deze kosten alleen moeten dragen. Daar staat tegenover dat zij goed gebruik maken van een bestand als SciFinder zonder hieraan een financiële bijdrage te leveren.
Beschikbare middelen 222
Ongeveer € 44.000 voornamelijk voor e-journal licences/packages. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Geen Deselectie Systematische de-selectie van de collectie moet nog op gang komen. Met name het opruimen van depots en gebonden jaargangen van tijdschriften vraag op korte termijn aandacht.
223
7. 7.1.
Bijzondere Collecties Bijzondere collecties - Universiteitsbibliotheek
De Universiteit Leiden bezit omvangrijke bijzondere collecties van nationale en internationale allure. De meerderheid daarvan bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek, in speciaal beveiligde kluizen. Daarnaast bezitten de Bibliotheek Sinologie en het Instituut Kern bijzondere collecties, die in aparte paragrafen worden behandeld als onderdeel van de Oosterse collecties. Hierna worden eerst een aantal aspecten besproken die betrekking hebben op de bijzondere collecties aanwezig in de Universiteitsbibliotheek. In de Universiteitsbibliotheek zijn in 2006 een vijftal bijzondere afdelingen samengevoegd in een nieuwe Sector Bijzondere Collecties: Westerse handschriften en archieven, Westerse gedrukte werken, Oosterse collecties, Bodel Nijenhuis (kaarten en atlassen) en het Prentenkabinet. Deze zeldzame, kostbare en soms ook kwetsbare collecties beschikken over een aparte Leeszaal Bijzondere Collecties, die in 2007/2008 ingrijpend gerenoveerd is. In de directe nabijheid van deze leeszaal bevindt zich de handbibliotheek Bijzondere Collecties, waar werk in open opstelling staat ter ondersteuning van het bestuderen van het bijzondere materiaal. Boeken uit deze handbibliotheek worden niet uitgeleend. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bijzondere collecties zijn beschikbaar voor onderwijs en onderzoek. Het materiaal is raadpleegbaar op de leeszaal Bijzondere Collecties en via Bijzondere Collecties Digitaal, een webomgeving waar studenten, onderzoekers en docenten terecht kunnen voor afbeeldingen, metadata, collectiebeschrijvingen en full text bestanden van delen van de bijzondere collecties. Om het gebruik van de bijzondere collecties te stimuleren wordt nauw samengewerkt met het Scaliger Instituut. Het Scaliger Instituut organiseert symposia, workshops en lezingen, is samenwerkingspartner in de winterschool en verzorgt het periodiek Omslag en incidentele publicaties zoals Bronnen van kennis. Daarnaast heeft het Scaliger Instituut een fellowshipprogramma waar gemiddeld 15 onderzoekers per jaar gebruik van kunnen maken om onderzoek naar de bijzondere collecties in de UB Leiden te verrichten. Uitgeverij Brill financiert binnen het Scaliger Instituut twee fellowhipbeurzen voor een langere periode. De laatste decennia worden geregeld tentoonstellingen ingericht, zowel fysiek als op het internet (web exposities). Dit blijken goede instrumenten om docenten, studenten en onderzoekers in contact te brengen met stukken uit de bijzondere collecties. Doelgroepen buiten UL Vanwege de uniciteit en internationale vermaardheid van de collecties worden deze ook intensief gebruikt door onderzoekers van elders, niet alleen binnen Nederland, maar internationaal. Met de toenemende digitale beschikbaarheid van de bijzondere collecties wordt het voor belangstellenden ‘op afstand’ steeds aantrekkelijker van deze collecties gebruik te maken. Relaties tot externe bibliotheken / collecties Een aantal culturele instellingen binnen Leiden, maar ook daarbuiten, beschikt over bijzondere collecties die direct aansluiten bij die welke in de UB worden bewaard.
224
Fysieke staat In Deel I - § 3.2.1. is reeds in algemene zin ingegaan op de fysieke staat van de (bijzondere) collecties. In de hiernavolgende profielen wordt – soms gedetailleerd – aangegeven welke deelcollecties of onderdelen daarvan al of niet met voorrang om aandacht vragen. Gebruik Items uit de Bijzondere Collecties van de UB worden ter inzage gegeven in de Leeszaal Bijzondere Collecties. In sommige gevallen, bijvoorbeeld wanneer de toestand van het materiaal buitengewoon slecht is, is inzage niet zonder meer mogelijk. Zie voor de voorwaarden waaronder materiaal geraadpleegd kan worden: http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/bijzonder/raadplegen-materiaal-bc.jsp. Verzoeken om materiaal in bruikleen te ontvangen, doorgaans in verband met te organiseren tentoonstellingen, worden waar mogelijk ingewilligd. Voor de voorwaarden waaronder dit geschiedt zie http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/bijzonder/bruikleen.jsp. De collecties worden niet uitgeleend aan particulieren, i.c. voor particuliere doeleinden. Wel is het mogelijk om reproducties van items uit de Bijzondere Collecties te bestellen, zie: http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/bijzonder/reproductie-materiaal-bc.jsp. Ontsluiting De mate waarin de bijzondere collecties ontsloten zijn verschilt sterk per onderdeel. Recent is een belangrijke verbetering van de toegang gerealiseerd door het beschikbaar komen van de website Bijzondere Collecties Digitaal (Digital Special Collections) op http://disc.leidenuniv.nl . Een deel van de collecties is ontsloten op collectie-niveau in de vorm van collectiebeschrijvingen (zie: https://disc.leidenuniv.nl ). De gedrukte werken en een groot deel van de brieven zijn (ook) op item-niveau toegankelijk via de algemene catalogus. Collectievormingsprofiel Selectiecriteria Sinds enige jaren is het beleid er nadrukkelijker dan voorheen op gericht de collectie uitsluitend uit te breiden met materiaal dat daadwerkelijk door onderzoekers en studenten gebruikt zal worden. In meerdere mate dan het geval is bij de algemene wetenschappelijke collecties kan het bij de bijzondere collecties interessant zijn lacunes in de collectie aan te vullen, maar daarbij dient steeds overwogen te worden of gebruik voor onderwijs en onderzoek in de toekomst redelijkerwijs te verwachten is. Beschikbare middelen De Universiteitsbibliotheek stelt een structureel budget beschikbaar voor aanschaf van bijzondere collecties. In 2007 bedroeg dit in totaal € 96.000. Dit bedrag wordt als volgt verdeeld over de diverse onderdelen: BC Fotografie BC Prenten en tekeningen (incl Icones) BC Kaarten en Atlassen BC Middeleeuwse Handschriften BC Moderne Handschriften en Archieven BC Oude Drukken en Bibliofiele Uitgave BC Oosterse Handschriften, Orientalia BC Zuid en ZO Aziatische Handschriften
7.000 11.000 11.000 13.000 1.000 15.000 11.500 7.000
225
BC Algemene Aanschaf (incl Veilingen)
19.500
totaal
96.000
Voor bijzondere collecties is het moeilijk om van vaste budgetten per onderdeel uit te gaan omdat de aanschaf sterk afhankelijk is van wat er dat jaar op de markt komt en welke prijs daar uiteindelijk voor wordt betaald (bijv. bij veilingen). De genoemde bedragen per onderdeel zijn richtbedragen. Het budget Algemeen kan aangewend worden wanneer er stukken worden aangeboden die door de conservatoren in samenspraak met de onderzoekers en docenten van de Universiteit Leiden als zeer belangrijk voor de collectie worden aangemerkt. Voor dure aankopen (bijv. middeleeuwse handschriften) is het budget voor de bijzondere collecties niet toereikend. Om zulke aanschaf toch te kunnen laten plaatsvinden, kan een beroep worden gedaan op het fonds van de Stichting Vrienden van de UB Leiden, het fondsvan de Stichting Vrienden van het Prentenkabinet of wordt externe financiering gezocht. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Voor het accepteren van schenkingen en bruiklenen gelden dezelfde selectiecriteria als voor aankopen. Zie verder <
> Deselectie Deselectie van bijzondere collecties is in het verleden enkele keren onderwerp van discussie geweest binnen de Universiteit Leiden. In 2002 is door dr. Hub Laeven een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheden om (delen van) de bijzondere collecties te verkopen. De conclusie van het door hem opgestelde rapport35 was dat aan verkoop dermate grote nadelen vastzitten dat verkoop uit het oogpunt van aanzienlijk financieel voordeel niet haalbaar geacht moet worden. In het algemeen kan gesteld worden dat alleen materiaal afgestoten kan worden naar andere erfgoedinstellingen, wanneer dat past in landelijk of mogelijk zelfs internationaal te ontwikkelen collectiebeleid.
7.2.
Foto’s en fotografica
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De basis voor de fotocollectie werd in 1953 gelegd, toen Prof.dr. H. van de Waal, hoogleraar kunstgeschiedenis en directeur van het Prentenkabinet, de Leidse Universiteit overtuigde van het belang van de aankoop van de in de jaren dertig en veertig bijeengebrachte particuliere verzameling van Auguste Grégoire. Met deze aankoop van voornamelijk Nederlandse foto’s en bijzondere historische procédés werd een modern verzamel- en onderwijsgebied toegevoegd aan de in het Prentenkabinet aanwezige verzamelingen Prent- en Tekenkunst. In hetzelfde jaar, 1953, werd door de Bond van Nederlandsche Amateurfotografen Verenigingen de verzameling geschonken die in 1912 op initiatief van de Nederlandsche Club voor Foto-Kunst ten behoeve van een museumcollectie was gestart. In de jaren vijftig en zestig werden onder andere ook de fotografenarchieven van Emmy Andriesse en Henri Berssenbrugge aan het Prentenkabinet overgedragen en vele andere schenkingen en aankopen volgden, waaronder het belangrijke negatievenarchief van de Tachtiger Willem Witsen, schilder, etser en fotograaf. Van zijn vriend, de schilder en fotograaf George Hendrik Breitner, werden met hulp van de Vereniging Rembrandt albums met foto’s verworven en enkele grote naaktstudies, de eersten in dit genre in Nederland. Niet alleen aan het fotografische oeuvre van kunstenaars, maar ook aan portretten van kunstenaars is in de collectie veel aandacht gegeven, waardoor er een representatieve verzameling van negentiende- en twintigste-eeuwse Nederlandse kunstenaarsportretten bijeen is gebracht. 35
Rapport <>
226
In 1970 werd de fotocollectie van het Prentenkabinet verdubbeld door de schenking van de verzameling van Maurits Muller Massis. Zwaartepunten in deze collectie vormen de negentiende-eeuwse (buitenlandse) reis- en portretalbums en stereofotografie. In de jaren tachtig en negentig konden met financiële hulp van het Ministerie van WVC de belangrijke auteursfotoboeken en bijbehorende foto’s van Ed van der Elsken en Johan van der Keuken worden verworven, naast foto’s van jonge Nederlandse fotografen. Niet alleen de professionele fotografie, maar ook de Nederlandse amateur-fotografie is met een goed overzicht in de collectie vertegenwoordigd. De grote samenhang in de verschillende onderdelen van de gehele collectie en het vooral Nederlandse karakter ervan maakt deze tot een collectie van zeer grote cultuurhistorische waarde. Het feit dat deze collectie tot de oudsten in ons land behoort, draagt daaraan bij. Actuele omvang De domeincollectie bevindt zich in een overgangsfase omdat het Prentenkabinet in 2003 onderdeel is geworden van de UB,en daar sinds 2006 met enkele andere kleinere organisatieonderdelen is samengevoegd in de Sector Bijzondere Collecties. De nu beschikbare getallen over omvang en inhoud betreffen uitsluitend de fotografie van de voormalige Prentenkabinet-collectie. Deze aantallen zullen moeten worden bijgesteld na inventarisatie van de fotografie bij de overige domeincollecties. In totaal bevat de fotocollectie circa 112.000 items: foto’s, negatieven, objecten van techniek en toepassingen van de fotografie. Daarbinnen zijn een 18-tal deelcollecties te onderscheiden; in onderstaande matrix wordt per deelcollectie een aantal gegevens opgenomen. Deelcollectie
Omvang Kern (stuks) Collecti e
20%-A 50%-B 30%-C 10%-A 60%-B 30%-C 20%-A 40%-B 40%-C 90%-A 10%-B
100%-Dt 90%-Dg
Pioniersperiode (18391860)
2
Cartes-de-visite en kabinetfoto’s
12000
70%
3
Stereofoto’s, op papier en glas Stereokijkers Albums (70% met foto’s)
10000
60%
1350
65%
5
Voorstadia voor fotoboeken
Ca. 20
100%
6
Fotografen-archieven (ca. 15 Nederlandse fotografen) Kunstenaarsportretten
55000 neg. + pos. 800
50%
50%-A 50%-B
10%-Dt 10%-Dg
100%
100%-A
8
Nederlandse foto’s vanaf 1860
20000
80%
40%-A 60%-B
100%-Dt 20%-Dg 80%-Dt 30%-Dg
9
Buitenlandse foto’s vanaf 1860
6000
60%
20%-A 80%-B
80%-Dt 10%-Dg
7
100%
Registrati e-graad Dt=metad ata Dg=digita al beeld) 100%-Dt 0%-Dg
1
4
700
Cultuur Hist. Waarde A=top B=hoog C=laag 70%-A 30%-B
30%-Dt 0%-Dg 10%-Dt 0%-Dg 25%-Dt 0%-Dg
Fysieke staat g=goed, m=mati g, s=slecht 60%-g 30%-m 10%-s 50%-g 25%-m 25%-s 60%-g 30%-m 10%-s 40%-g 35%-m 25%-s 70%-g 20%-m 10%-s 40%-g 50%-m 10%-s 90%-g 10%-m 50%-g 30%-m 20%-s 50%-g 30%-m 227
10 Anonieme foto’s vanaf 1860
1500
50%
70%-B 30%-C
80%-Dt 70%-Dg
11 Foto’s op en in objecten
300
50%
20%-B 80%-C
0%-Dt 0%-Dg
12 Camera’s
750
10%
40%-Dt 40%-Dg
1500
5%
5%-A 25%-B 70%-C 25%-B 75%-C
225
25%
25%-B 75%-C
90%-Dt 20%-Dg
ca. 250
70%
1600
10%
40%-B 60%-C 20%-B 80%-C
10%-Dt 0%-Dg 0%-Dt 0%-Dg
20%-s 50%-g 30%-m 20%-s 40%-g 50%-m 10%-s 30%-g 40%-m 30%-s 30%-g 40%-m 30%-s 25%-g 40%-m 35%-s 30%-g 70%-m 60%-m 40%-s
Niet bekend
100%
100%-C
0%-Dt 0%-Dg
70%-g 30%-m
100%
100%-A
13 Opname, doka- en afwerkapparatuur 14 Projectie- en toverlantaarns en lantaarnplaatjes 15 Kleurenfotografie en apparatuur 16 Zwart-wit glasdia’s en negatieven van onbekende herkomst 17 Documenten, oorkonden, medailles 18 Bibliotheek en documentatiebestand
0%-Dt 0%-Dg
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De fotocollectie afkomstig van het Prentenkabinet heeft vooral raakvlakken met de domeinen Oosterse collecties en Zuid-Aziatische handschriften. In deze domeincollecties bevinden zich onder andere wetenschappelijke en documentaire fotografie en reisalbums die van fotohistorisch belang zijn. Ook onderdelen van de collectie Kern (zie aldaar) bestaan voor een groot deel uit 19de -eeuwse en vroeg 20ste-eeuwse fotografie. Ook in andere domeingebieden worden foto’s bewaard, bijv. in firma- of persoonsarchieven. Relaties tot externe bibliotheken/collecties De Universiteit Leiden is de enige Nederlandse universiteit die beschikt over een fotocollectie die het expliciete doel heeft de geschiedenis van de fotografie te representeren. Ook in relatie tot overige museale fotografiecollecties in Nederland wordt de bijzondere positie van de fotografiecollectie algemeen erkend, met name vanwege de vroege start: respectievelijk in de jaren ’10 en ’30 van de twintigste eeuw. Voor de vier Nederlandse fotografiemusea, die pas in de jaren negentig van de vorige eeuw zijn ontstaan, maar ook voor buitenlandse musea is de collectie van het Prentenkabinet een belangrijke bron voor onderzoek. De opleiding Photographic Studies aan de Faculteit der Kunsten in Leiden is de enige universitaire opleiding in Nederland op het gebied van de geschiedenis en de theorie van de fotografie. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek In het algemeen wordt het gebruik van de collectie door studenten gestimuleerd door het aanbieden van een lijst onderwerpen voor werkstukken, afstudeerscripties en stages die betrekking hebben op de collectie. Faculteit Letteren: Opleiding kunstgeschiedenis: introductiecolleges; stagebegeleiding; assistentie van studenten bij het raadplegen van objecten uit de collecties t.b.v. onderwijs228
en onderzoeksprojecten onder leiding van andere docenten. Het leveren van bijdragen aan Digibeeld, in de vorm van digitale afbeeldingen. Faculteit der Kunsten: Incidenteel onderwijs in de MA Photographic Studies: introductiecolleges, scriptiebegeleiding, stagebegeleiding. Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen: Samenwerking in project van de Imaging groep van het LIACS (Leiden Institute for Advanced Computer Science).
Doelgroepen buiten UL Tot de doelgroepen behoren, naast studenten en medewerkers van de Universiteit Leiden, onderzoekers en studenten van andere universiteiten, zowel Nederlandse als buitenlandse.Tevens is er een steeds groeiende groep geïnteresseerden in (de geschiedenis van) de fotografie: museumconservatoren, fotografen, academiestudenten, journalisten, critici, tentoonstellingsmakers, restauratoren, uitgevers, etc. Zwaartepunten De collectie heeft de volgende zwaartepunten: Diversiteit in technieken, toepassingen en verschijningsvormen van de fotografie vanaf de uitvinding in 1839 tot heden: daguerreotypieën, kooldrukken, platinadrukken en andere historische, ‘edele’ procédés, foto’s op en in objecten en albums Nederlandse fotografie en diverse kunst- of fotohistorische stromingen die daarin te onderscheiden zijn, zoals Pictorialisme en Subjectieve Fotografie Ontstaanscontext van fotografie Wordingsproces van fotografie Archieven van belangrijke Nederlandse fotografen, o.a. Henri Berssenbrugge, Willem Witsen, Piet Zwart, Paul Schuitema, Paul Citroen, Emmy Andriesse Kunstenaarsportretten Gebruik Foto’s zijn zeer gevoelig voor lichtinwerking en lichtinwerking is cumulatief. Vaak moeten om die reden extra beperkingen worden gesteld aan de intensiteit van het gebruik. Vroege zoutdrukken bijvoorbeeld uit de beginjaren van de fotografie mogen uitsluitend in heel bijzondere gevallen ter inzage worden gegeven en nooit worden uitgeleend. Ontsluiting Zie matrix op p. <<>>. De fotocollectie is nog lang niet volledig ontsloten. Dit geldt voor zowel de foto’s binnen het domein fotografie als voor de foto’s die zich verspreid in andere domeinen bevinden. Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek De collectie fotografie is specifiek van belang voor de volgende studies: Faculteit Letteren: Opleiding kunstgeschiedenis: Bachelor Kunstgeschiedenis (VT/DT) Master in Art History Research Master in Art History Faculteit der Kunsten: MA Photographic Studies Daarnaast kan de collectie worden ingezet bij de studies van talen en culturen (vanwege de vele reisfotografie en -albums, maar ook vanwege bijvoorbeeld de foto’s van Willem Witsen die bevriende schrijvers fotografeerde), of bij het vak Geschiedenis (denk bijvoorbeeld aan de fotografie uit de Tweede Wereldoorlog van Emmy Andriesse). Naast een artistieke, heeft fotografie immers ook altijd een documentaire dimensie. 229
Aankoop en –methodiek In het algemeen worden foto’s rechtstreeks bij fotografen gekocht. Om de collectie op het gebied van de historische fotografie aan te vullen wordt daarnaast incidenteel, want duurder, gekocht op veilingen, fotografiebeurzen en bij antiquariaten.
Selectiecriteria De aanschaf voor de collectie fotografie vindt plaats in overleg met onderzoekers en docenten van de faculteiten Letteren en Kunsten. Bovengenoemde zwaartepunten worden daarbij uitgebreid. Het streven is een lacune op te vullen betreffende kleurenfotografie van de laatst circa dertig jaar en digitale ontwikkelingen in de fotografie. Belangrijke nadruk bij het collectioneren vormt het werk van jonge fotografen, die werk produceren dat past binnen de geformuleerde zwaartepunten. Beschikbare middelen Het structurele, jaarlijkse budget bedraagt € 7000. Door de erkenning van het medium fotografie als kunstvorm zijn de prijzen de laatste jaren enorm gestegen waardoor zeer beperkt kan worden aangeschaft. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Een belangrijke bron voor aanwas van de collectie zijn schenkingen. Hiervoor gelden dezelfde criteria als voor aanschaf. Verder vindt er aanwas plaats door de samenwerking met het Anna Cornelis Fonds. Dit fonds ondersteunt fotografen financieel in het uitvoeren van door de fotografen zelf geïntieerde projecten. De opdrachtresultaten van deze opdrachten worden geschonken aan het Prentenkabinet van de UB Leiden.
7.3.
Handschriften, archieven en brieven
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Al sinds haar stichting verzamelt de Universiteit Leiden naast gedrukte werken ook handschriften. Onuitgegeven middeleeuwse handschriften werden in Leiden en elders gebruikt bij de bestudering van klassieke teksten, antieke oudheid en de bijbel. Tevens hadden geleerden grote belangstelling voor wetenschappelijke correspondentie en aantekeningen van collega’s waarin deze oude bronnen en andere onderwerpen geanalyseerd en toegelicht worden. Daarom heeft de Leidse universiteitsbibliotheek altijd geïnvesteerd in de verwerving van handschriften, zowel van middeleeuwse codices als van moderne manuscripten, epistolaria en archivalia. De Westerse handschriften omvatten boeken en documenten geschreven in Latijns schrift, Grieks schrift of Cyrillisch schrift. De handschriften in nietwesterse schriftsoorten worden beheerd als onderdeel van de Oosterse collecties. In de loop van vier eeuwen is een internationaal vermaarde verzameling ontstaan. Aanvankelijk lag bij de verwerving het accent vooral op Latijnse manuscripten. In dat verband geldt de bibliotheek van Isaac Vossius — aangekocht in 1690 — als de belangrijkste aanwinst uit de geschiedenis van de bibliotheek; zij omvat niet alleen ca. 4.000 drukken maar ook meer dan 700 handschriften en zo’n 200 geannoteerde drukken. In de negentiende eeuw werd het aantal Nederlandstalige handschriften sterk uitgebreid toen de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in 1876 haar bibliotheek als langdurig bruikleen deponeerde. In het begin van de twintigste eeuw zijn de oude archieven van de Leidse universiteit naar de bibliotheek overgebracht, waar ze sindsdien in samenhang met de Westerse handschriften worden beheerd. In 1862 kregen de Westerse handschriften in de Universiteitsbibliotheek Leiden een eigen inzageruimte, in 1866 een eigen conservator, in 1917 ook een afzonderlijk magazijn. Sinds de verhuizing van de Universiteitsbibliotheek in 1983, van het Rapenburg naar de Witte Singel 230
werden een gemeenschappelijke kluis en een Leeszaal voor de Westerse bijzondere collecties (de Dousa-zaal) in gebruik genomen. Sinds 2005 beschikt de UB over een gezamenlijke Leeszaal Bijzondere Collecties. Actuele omvang Collectieoverzicht Domein Handschriften, archieven en brieven Vanuit de Universiteit Leiden gedeponeerde archieven Archieven Universiteit Leiden: Curatoren, 1574-1815 Archieven Universiteit Leiden: Curatoren, 1815-1877 Archieven Universiteit Leiden: Curatoren, 1878-1953 Archieven Universiteit Leiden: Curatoren, 1952-1989 Archieven Universiteit Leiden: Faculteiten, 1815-1984 Archieven Universiteit Leiden: Rector Magnificus en de Senaat, 1875-1972 Archieven Universiteit Leiden: Senaat en Faculteiten, 15751877 Archieven Universiteit Leiden: Studenteninschrijvingen, 18771977 (1987) Archieven Universiteit Leiden: Nauw verbonden instellingen, 1828-1994 Archieven Universiteit Leiden: Universiteitsbibliotheek, 15951869 (1974) Collectie Legatum Stolpianum, 1753-2001 Collectie Academisch Historisch Museum, 1592-1969 Langdurige bruiklenen Collectie Maatschappij der Nederlandse Letterkunde: Archief Collectie Maatschappij der Nederlandse Letterkunde: Handschriften Collectie Bibliothèque Wallonne: Archieven en handschriften Collectie Remonstrants Seminarie Collectie Bibliotheca Thysiana: Archief Bibliotheca Neerlandica Manuscripta
meters
nummers
36 30,5 80 135 26
780 610 2244 4768 573
18,5
262
25
603
44,5
577
16 40 4 8
600 461
30
1000 2400 items
175 104 2,5 15 30
Handschriften, archieven en brieven van de Universiteitsbibliotheek Collectie Willem Matthias d’Ablaing (1851-1889) Collectie Johannes in de Betouw (1732-1820) Collectie De Erven F. Bohn N.V. (uitgeversarchief) Collectie Bohn Stafleu Van Loghum (uitgeversarchief) Collectie G.J.P.J. Bolland (1854-1922) Collectie Bibliotheca Publica Graeca
2,3 0,5 35 6,5 8 9
Collectie Bibliotheca Publica Latina Collectie Petrus Burman (1713-1778) Collectie Petrus Cunaeus (1586-1638)
400 5,5 2,5
220
45 4
150 4000 items 60 21 231
Collectie Abraham Gronovius (1695-1775) Collectie Tiberius Hemsterhuis (1685-1766) Collectie Christiaan Huygens, Christiaan (1629-1695) Collectie Johan Huizinga, Johan (1872-1945) Collectie Radslav Kinsky (1582-1660) Collectie libri annotati Collectie Justius Lipsius (1547-1606) Collectie Familie Luzac, 1753-1866 Collectie Prosper Marchand (1678-1756) Collectie Eduard Maurits Meijers (1880-1954) Collectie Taco Hayo Milo (1906-1960) Collectie Kornelis Heiko Miskotte (1894-1976) Collectie Jan Hendrik Oort (1900-1992) Collectie Franciscus van Oudendorp (1696-1761) Collectie Gerardus van Papenbroeck (1673-1743) Collectie Jacobus Perizonius (1651-1715) Collectie Nico Rost (1896-1967). Collectie David Ruhnkenius (1723-1798) Collectie Josephus Justus Scaliger (1540-1609) Collectie Cornelis Hendrik van Schooneveld (1921-2003) Collectie A.W. Sijthoff’ Uitgeversmaatschappij N.V. Collectie Isaac Vossius (1618-1689) Collectie Bonaventura Vulcanius (1538-1614) Collectie Daniel Albert Wyttenbach (1746-1820) Collecties nog niet toegankelijk (i.v.m. privacy, schonen, beschrijven) Reproducties microfilms van Leidse handschriften microfilms van niet-Leidse handschriften vlakfilms van Leidse handschriften dia's van Leidse handschriften foto's uit Leidse en niet-Leidse handschriften (FACS UB) foto's uit Leidse en niet-Leidse handschriften (FACS LTK) foto's van Leidse handschriften (systeem-Claudine + IIMM/BPL)
7 1 9 12 2 125 5 1,5 7 4 18 15 14 2 2,5 7 10 3 4 25 52 44 7 2
150 36 52 127 49 2000 60 39 77 61 631 362 36 23 134 112 85
729 52 75
100
3000 1700 2000 3500 8 1 3
Afbakening met andere domeincollecties Universiteit Leiden Er zijn relaties met een aantal domeinen van de bijzondere collecties: Oude drukken en bijzondere uitgaven: Diverse herkomstcollecties bestaan uit een component handschriften (die bij elkaar zijn gebleven) en een component drukken (die verspreid zijn geraakt over vele kasten van het gesloten magazijn). Ook zijn er convoluten met handschriften èn gedrukte werken. Een ander raakvlak betreft de zogenaamde libri annotati: gedrukte werken met handgeschreven aantekeningen; deze worden gerekend tot het hier besproken domein. Oosterse collecties: Handschriften en drukken in niet-westers schrift (zoals bijvoorbeeld van de collectie Scaliger) behoren in principe tot het domein Oosterse collecties. Er zijn 232
echter diverse handschriften en archivalia die zowel westers als niet-westers schrift bevatten. Foto’s en fotografica: Hoewel dat naar de aard van het materiaal tot het domein Foto’s en fotografica behoren, komt in sommige archieven, bijvoorbeeld het archief van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde dat negentiende-eeuwse fotoportretten van haar leden bevat, fotografisch materiaal voor. Prenten en tekeningen: Het archief van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde bevat negentiende-eeuwse gedrukte portretten van haar leden. Verder bevat het domein een deelcollectie anatomische tekeningen afkomstig van de Faculteit der Geneeskunde, en ca. 50 nummers, o.a. alba amicorum met tekeningen. Kaarten en atlassen: In sommige handschriften komen (ook) kaarten voor. Hoewel daarvan geen volledig overzicht bestaat is bekend dat zich elders in de Universiteit Leiden handschriften, archieven en brieven bevinden. Het verdient aanbeveling om dit materiaal op enigerlei wijze in verband te brengen met het hier besproken domein. In het bijzonder geldt dit voor wetenschapsarchieven, papieren van hoogleraren e.d. berustend in faculteiten en instituten. Relaties tot externe bibliotheken/collecties Het domein heeft relaties met verwante domeinen in Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken, met name de Universiteitsbibliotheek Amsterdam en de Koninklijke Bibliotheek.36 Binnen UKB-verband is er nader overleg tussen Nederlandse handschriftenconservatoren, tijdens welke informatie wordt uitgewisseld en beheerstaken waar mogelijk en gewenst worden afgestemd. Belangrijke gemeenschappelijke ontsluitingsprojecten: Catalogus Epistularum Neerlandicarum (CEN) Medieval Manuscripts in Dutch Collections (MMDC) (www.mmdc.nl). Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De gebruikers van handschriften, archieven en brieven zijn vooral de historisch georiënteerde onderzoekers en studenten: ‘gewone’ historici, literatuurhistorici, taalhistorici, kunsthistorici, wetenschapshistorici. Men vindt ze vooral in de faculteit der Letteren, Godsdienstwetenschappen, Wijsbegeerte en, wat minder, in (wetenschaps)historisch geïnteresseerde onderdelen van de faculteiten der Geneeskunde, Wiskunde en Natuurwetenschappen, en Rechtsgeleerdheid. Doelgroepen buiten Universiteit Leiden en (inter)nationaal belang Het domein heeft een grote nationaal en internationaal belang. Naar schatting betreft de helft van het gebruik van de handschriftencollectie onderzoekers van buiten de Universiteit Leiden. Ongeveer de helft dáárvan is afkomstig uit het buitenland. Zwaartepunten Belangrijke zwaartepunten binnen het geheel van de collecties zijn: Middeleeuwse handschriften: met ongeveer 1800 banden en enkele honderden fragmenten de grootste collectie in Nederland: — Latijnse handschriften, o.m. Codices Vossiani Latini en een gedeelte van de Codices Bibliothecae Publicae Latini (BPL). De Univeristeitsbibliotheek Leiden is een van de tien bibliotheken ter wereld met meer dan honderd handschriten uit de negende eeuw. — Griekse handschriften: de Codices Bibliothecae Publicae Graeci (BPG), Codices Vossiani Graeci, daarnaast o.m. gedeelten van de Codices Perizoniani, Scaligerani, 36
Zie voor de positie van het Leidse domein in nationale context geschreven ten behoeve van de informatieuitwisseling binnen de LIBER Manuscript Librarians Group: A.T. Bouwman, National Backgrounds — Netherlands’, <<moet geen bijlage bij het Collectieplan zijn – elders gepubliceerd? (kan niet vinden op website LIBER>>.
233
Vulcaniani. — Middelnederlandse handschriften, vooral in collecties LTK en BPL. Wordt gebruikt in samenhang met de collectie Bibliotheca Neerlandica Manuscripta, die informatie bevat over Middelnederlandse handschriften waar ook ter wereld bewaard. Particuliere archieven en correspondenties van Leidse geleerden sinds het einde van de 16e eeuw; daarin bevinden zich naar schatting 500.000 brieven. Archieven van de Universiteit Leiden vanaf 1575: van groot belang voor het onderzoek naar de geschiedenis van de wetenschapsbeoefening, universitair onderwijs (zie ook collegedictaten) en academische collectievorming Leidse collegedictaten (ruim 850) Alba amicorum (ca. 100 meest van Leidse geleerden en studenten) Manuscripten betreffende 18e- en 19e-eeuwse Nederlandse letterkunde en vaderlandse geschiedenis Uitgeversarchieven (o.a. de archieven van A.C. Kruseman, De Erven F. Bohn en A.W. Sijthoff en de papieren van prof. C.H. van Schooneveld en prof. W. Winter uit het archief van uitgeverij Mouton)
Fysieke staat Sinds de verhuizing van de collectie in 1983 naar de geklimatiseerde kluizen zijn verschillende conserverings- (herverpakking) en restauratiewerkzaamheden verricht. Dit is deels gebeurt in de vorm van projecten binnen het landelijke Metamorfoze-programma, zoals de conservering en verfilming van de collecties De Gids, Tideman, Kruseman, Sijthoff, Bohn en Beets. Ook de Huygenscollectie is geconserveerd met overheidssteun. Belangrijke aandachtspunten, naast wat reeds vermeld wordt in Deel I - § 3.2.1., op dit moment zijn: Het oude universiteitsarchief (ASF, AC1) Correspondentie Sijthoff Archief MNL Bibliotheekarchief, nummers binnen BPL en LTK. Archives Wallonnes Fragmenten Hangmappensysteem voor brieven Archief Justus Lipsius Gebruik (uitlening, inzage, beperking, intensiteit) Bepaalde onderdelen van de collectie worden bijzonder intensief gebruikt hetgeen het wenselijk deze in digitale vorm beschikbaar te stellen. Daarbij kan in de eerste plaats gedacht worden aan de inschrijvingsregisters van de Universiteit Leiden, maar mogelijk ook aan een 40-tal ‘tophandschriften’. Ontsluiting De handschriften, archieven en brieven zijn voor een deel elektronisch ontsloten. Een groot deel van dit omvangrijke domein is (nog) alleen toegankeij via kaartenbakken en gedrukte catalogi. De elektronische ontsluiting is als volgt: Bijzondere Collecties Digitaal: ca. 10.000 itembeschrijvingen en ca. 50 collectiebeschrijvingen (deels voorzien van een inventaris Algemene catalogus: ca. 86.000 beschrijvingen die ca. 300.000 Leidse brieven beschrijven (van de naar schatting 500.000); deze zijn tevens toegankelijk via de landelijke database CEN. MMDC: ca. 1.200 middeleeuwse handschriften. In de komende jaren zullen de gegevens uit de gedrukte catalogi en kaartenbakken elektronsich worden ontsloten enzullen collectiebeschrijvingen voor alle collecties in dit domein worden gemaakt. Ook de documentatie over de handschriften – thans nog een
234
kaartsysteem – zou in samenhang met beschrijvingen van handschriften en collecties via internet beschikbaar moeten zijn. Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek Onderwijs: Met name voor de middeleeuwse handschriften is veel belangstelling vanuit het onderwijs. Regelmatig verzorgt de conservator demonstratiecolleges voor studentengroepen uit Leiden (klassieke talen, Nederlands, Duits, Engels en geschiedenis), Utrecht (studenten medieval studies), Amsterdam (studenten Nederlands, codicologie, klassieke talen) en elders. Tevens ondersteunt en begeleidt hij dergelijke demonstratiecolleges die door docenten zelf verzorgd worden, waarbij de Scaligerhoogleraar een gewaardeerde rol speelt. In de meeste gevallen gaat het hier om colleges klassieke letterkunde, historische letterkunde of geschiedenis, die worden besloten met een presentatie van historische bronnen. Er wordt ook door studenten zelfstandig gewerkt met handschriften. Sinds 2002 gaf de conservator Westerse handschriften een doctoraalcollege Inleiding in de handschriftenkunde, als onderdeel van de opleiding boekgeschiedenis, sinds 2004 een keuzecollege The Manuscript Book in the West in de Engelstalige master Book and Digital Media Studies (BDMS). Ook de moderne handschriften worden gebruikt in colleges van BDMS en moderne en klassieke talen, met name op het gebied van de geschiedenis van boekhandel en uitgeverij en historische letterkunde. Hier spelen de uitgeversarchieven Bohn en Sijthoff en de brievencollecties van de UB Leiden (incl. die van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde) een belangrijke rol. Onderzoek: Talrijke onderzoekers uit binnen en buitenland maken gebruik van de Leidse handschriften, archieven en brieven. Welsprekend is het grote aantal publicaties over de Leidse handschriftencollectie dat inmiddels is verschenen. In zijn algemeenheid kan wel gezegd wordt dat het onderzoeksgebruik van de stukken uit dit domein minder Leids en meer landelijk en internationaal is dan het onderwijsgebruik. Aankoop en aankoopmethodiek Handschriften, archieven en brieven worden verworven door middel van: Aankoop op veilingen en bij antiquariaten, minder vaak onderhands bij particulieren. schenking, bruikleen en deponering (zie 2e). Selectiecriteria Selectie naar vorm: Enerzijds probeert deze domeincollectie een zo breed mogelijk historisch en geografisch overzicht te geven van de schrijftradities binnen de Westerse wereld, zowel van de periode waarin het schrift het belangrijkste communicatiemedium is (tot ca. 1450) als van de latere periode die meer en meer gedomineerd wordt door de boekdrukkunst, een tijd waarin het schrijven van teksten zich vooral beperkt tot de individuele dimensie (persoonlijke aantekeningen, correspondentie). Het accent ligt hier meer op de communicatievorm en zijn manifestaties in ruimte en tijd. De collectie streeft naar een representativiteit (in de breedte), ten behoeve van het onderwijs. Selectie naar inhoud: Anderzijds ligt het inhoudelijke zwaartepunt van de collectie op de geschiedenis van de wetenschapsbeoefening in de Westerse wereld, in het bijzonder op de wetenschapsbeoefening in Nederland en natuurlijk vooral aan de Leidse Universiteit. Een ander acquisitiethema — dat al ruim honderddertig jaar in Leiden een grotere rol speelt dan bij andere universiteitsbibliotheken — is ‘Nederland’ in zijn historische en geografische dimensies. Dit houdt niet alleen verband met het feit dat de vaderlandse geschiedenis en de neerlandistiek altijd prominent vertegenwoordigd zijn geweest aan de Leidse Universiteit maar ook en vooral met de aanwezigheid van de Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, sinds 1876 als langdurig bruikleen in de UBL.
235
Beschikbare middelen in 2007 In 2007 bedroeg het reguliere budget voor Westerse handschriften en archieven samen € 14.000 (incl. handbibliotheek). Aanwas anders dan door koop Een groot deel van aanwinsten komen niet binnen via aankoop maar dankzij schenkingen en bruiklenen door particulieren die zich verwant voelen met de Universiteit Leiden, omdat ze er gestudeerd of gewerkt hebben (wetenschappelijke papieren, correspondentie etc.), door leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde omdat hun bibliotheek hier als permanent bruikleen berust. Een andere vorm van aanwas betreft de archiefbescheiden die hier worden gedeponeerd, omdat de UB functioneert als centrale archiefbewaarplaats voor de statische archieven (zie: Regeling Archiefbeheer http://www.dia.leidenuniv.nl/index.php3?c=27). Het betreft hier zowel de statische archieven vanuit de Universiteit Leiden, als die vanuit het Bestuur en de commissie van MNL (omdat het archief van MNL ook op de UB berust), en vanuit de Waalse Kerken (omdat de Bibliothèque Wallonne hier berust, waartoe ook de statische archieven van de Waalse Kerken behoren). Deselectie Het domein handschriften en archieven bestaat geheel uit unica. Deze unica maken vaak deel uit van een groter geheel, bijvoorbeeld bedrijfs- of persoonsarchieven. Bovendien bevat het domein een aantal categorieeën van collecties en archieven die in de UB worden beheerd, maar die geen eigendom van de UB zijn. Derhalve kan bij deze collecties geen sprake zijn van deselectie. Deze categorieën zijn: Universiteitsarchieven. Deze statische archieven vallen onder de archiefwet 1995 en horen formeel thuis in het Nationaal Archief. Om historische redenen zijn ze vanaf het begin van de twintigste eeuw in de Universiteitsbibliotheek gedeponeerd. Er is in Leiden een breed gedragen wens om de archieven in de nabijheid van de Leidse bijzondere collecties te kunnen raadplegen vanwege de verwantschap en verwevenheid van de informatie die erin besloten is. Ook binnen de Universiteitsbibliotheek zelf leeft het besef dat deze historische archieven en de bijzondere collecties elkaar versterken, en dat de archieven een extra mogelijkheid zijn om gebruikers te trekken. Het Nationaal Archief wil in het algemeen wel archieven dicht bij haar gebruikers plaatsen, zolang/zodra aan een aantal min of meer technische voorwaarden is voldaan (van de archiefinspectie, inclusief een nog af te sluiten ‘bruikleenovereenkomst’ tussen Nationaal Archief en Universiteit Leiden). Archief van de Maatschappij. Berust hier krachtens de bruikleenovereenkomst van 1876 (zie de Wet, bijlage 1) en de bepalingen in de Wet van de Maatschappij d.d. 24.5.2003, artikel 29 en 31. Waalse archieven in de Bibliothèque Wallonne, hier berustend volgen de Overeenkomst van Bewaarneming, juli 1998. Deze collectie heeft een sterk Leidse accent (berust al meer dan twee eeuwen in Leiden) en grote verwevenheid met de faculteit der godgeleerdheid, op wiens aandringen de collectie in 1998 in de UB Leiden is gedeponeerd. In de collectie Bibliotheca Publica Latina (handschriften in Latijns schrift van de UB Leiden) bevinden zich incidenteel stukken die niet eigendom zijn van de Universiteit Leiden, maar in bruikleen zijn gegeven dan wel zijn gelegateerd onder voorwaarden. Deze stukken hangen inhoudelijk sterk samen met de overige stukken in BPL.
7.4.
Kaarten en Atlassen
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Verreweg het grootste deel van de collectie Kaarten en Atlassen werd in 1872 verworven als legaat van J.T. Bodel Nijenhuis. De jurist Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis (1797-1872) directeur van uitgeverij Luchtmans, 25 jaar lid van de Maatschappij der Nederlandse 236
Letterkunde, was een verwoed verzamelaar van cartografisch en topografisch materiaal. Met de verwerving van dit legaat werd gevolg gegeven aan de wens van Bodel Nijenhuis, verwoord in zijn testament uit 1866: “Mijne verzameling van losse kaarten en kaartboeken wenschte ik ten nutte der wetenschap zeer gaarne bij elkander behouden te zien. Daartoe zal zij aan een openbaren lands inrichting gratis moeten worden aangeboden worden, met de kassen waarin zij zich bevinden. Liefst zag ik haar in de Bibliotheek der Leidsche Hogeschool”. Bodel Nijenhuis verzamelde kaarten met als doel een beeld van de Nederlandse geschiedenis te kunnen schetsen. Zelf schreef hij in 1846 over zijn eigen kaartencollectie: “Het verzamelen, kennen, vergelijken, beoordelen en beschrijven van die Kaarten, in verband met de narigten der geschiedschrijvers en in betrekking met haren oorsprong, uitvoering en kunst waarde, zal daarom voor zeker eene belangrijke bijdrage mogen geacht worden ter voorlichting bij de beoefening van de geschiedenis des vaderlands”. Actuele omvang De oorspronkelijke collectie Bodel Nijenhuis omvatte ca. 50.000 kaarten, 350 atlassen, 22.000 topografische prenten (ongeveer een derde betrekking hebbend op Nederland) en 1.550 tekeningen van Nederland. De collectie is uitgebreid met stukken die reeds uit vroeger eeuwen in de UB Leiden berustten, waaronder de in 1689 verworven cartografische collectie van Isaac Vossius (1618-1689), bestaande uit 25 atlassen en 187 zestiende-eeuwse kaarten. Verder is de collectie uitgebreid met 330 handgetekende zeekaarten (1704-1726) van de firma Van Keulen (aangekocht in 1908), kaarten en atlassen van het voormalig Ministerie van Koloniën (in 1963 en 1979), het archief van Youssouf Kamal's Monumenta Cartographica Africae et Aegypti (in 1959 in bruikleen gegeven en in 1988 door de erfgenamen van F.C. Wieder geschonken), een collectie van 340 Nederlandse schoolatlassen van C. Koeman (aangekocht in 1990) en 28 verschillende exemplaren van Guicciardini's beschrijving van de Nederlanden door H.P. Deys (geschonken in 1998 en 2000). De collectie Kaarten en Atlassen beheert op dit moment (2007) onder meer ca. 60.000 kaarten (waarvan ca. 3.000 manuscriptkaarten), ca. 1.400 atlassen, ca. 24.000 topografische prenten (waarvan ca. 12.000 van Nederland en ca. 12.000 van het buitenland), ca. 1.600 topografische tekeningen van Nederland en zeven globes. Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Onder Westerse Handschriften bevinden zich een aantal manuscriptkaarten en -atlassen uit de oude collectie van de UB Leiden, waaronder enkele handgetekende kaartboeken (BPL 1823, 2029, 2031, 2033), het befaamde Prospect op Constantinopel (BPL 1758) en diverse landmeetkundige werken. In de Oosterse Collecties bevindt zich ook cartografisch materiaal, waaronder de Japanse kaarten uit de Siebold Collectie (zie Yonemoto, Forrer & Smits, 2000). Verder zijn in diverse onderdelen van de Universiteitsbibliotheek (waaronder Oude Drukken) atlassen en kaart in boeken opgenomen. In de collecties van Museum Boerhaave en de Bibliotheca Thysiana bevinden zich kaarten, atlassen globes en kaarten in boeken. Relaties tot externe bibliotheken/collecties Een klein deel van de kaartencollectie van het voormalige Ministerie van Koloniën is bij het opheffen van dit ministerie in 1963 in de Universiteitsbibliotheek Leiden terechtgekomen, het grootste deel bevindt zich echter in het Nationaal Archief in Den Haag. Aan het deel dat zich in de Universiteitsbibliotheek Leiden bevindt zijn nog de bibliotheek, de atlassen en de portefeuilles van het Ministerie van Koloniën toegevoegd (zie K. Zandvliet, Inventaris van de kaarten van het Ministerie van Koloniën, ’s-Gravenhage, 1993). Bij de legatering van de collectie van F.C. Wieder is zijn persoonlijke archief terechtgekomen in het Maritiem Museum Rotterdam en het archief van Youssouf Kamal's Monumenta Cartographica Africae et Aegypti in de Universiteitsbibliotheek Leiden.
237
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Oude kaarten zijn een belangrijke onderzoeksbron voor een variëteit aan onderzoeksdisciplines. Onderzoek met of naar kaarten wordt uitgevoerd vanuit diverse invalshoeken en benaderingen en kenmerkt zich door interdisciplinariteit. Bij historischcartografisch onderzoek, waaronder cartobibliografisch onderzoek, is de kaart het kendoel. De voornaamste disciplines waarvoor cartografisch materiaal een vooraanstaande kenbron is zijn (historische) geografie, geschiedenis, kunstgeschiedenis, boekwetenschap en wetenschapsgeschiedenis. Cartografische documenten kennen daarnaast maatschappelijke en praktische toepassingen, zoals in de archeologie en in mindere mate de biologie en planologie. In samenwerking met de vagroep Boekwetenschap is in 207 een werkcollegereeks binnen het vak History of the Book voorbereid. De domeincollectie is met name relevant als bron voor de faculteiten Archeologie, Letteren (Boekwetenschappen, Geschiedenis, Kunstgeschiedenis) en Wis- en Natuurkunde (Biologie), Geregeld zijn er contacten met promovendi en andere onderzoekers binnen de Universiteit Leiden. Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Er wordt geparticipeerd in het bijvak historische cartografie aan de Universiteit Utrecht. Onderdeel van dit bijvak is een bezoek aan de Universiteitsbibliotheek Leiden waar de conservator kaarten en atlassen een inleiding geeft op de cartografische collectie en een selectie uit de collectie tentoonstelt. Op dezelfde wijze wordt een bijdrage geleverd aan de HOVOcursus historische cartografie. Beide cursussen worden verzorgd door dr. P.C.J. van der Krogt. De collectie kaarten en atlassen wordt bovendien intensief gebruikt door onderzoekers in binnen- en buitenland. In de academische (historisch-cartografische wereld, zowel binnen Nederland als internationaal, is de Collectie Kaarten & Atlassen van de Universiteitsbibliotheek bekend. Regelmatig wordt de collectie gebruikt voor historischcartografisch onderzoek. Zwaartepunten Zwaartepunten in het verzamelbeleid, dat vooral gericht is op het aanvullen van de oorspronkelijke collectie Bodel Nijenhuis, vormen kaarten en atlassen van Nederland, België en de voormalige Nederlandse koloniën. De nadruk ligt op kaarten en atlassen uit de zeventiende en achttiende eeuw, stadsplattegronden en vestingplannen, manuscriptkaarten (waaronder zeekaarten), schoolatlassen en topografische prenten van buiten Nederland. Fysieke staat Losse kaarten De kaarten en atlassen bevinden zich over het algemeen in een goede conditie. In de jaren 1980 zijn een aantal kaarten vanwege het grote formaat of materiaalsoort (met name kaarten op perkament en andere manuscriptkaarten) overgeplaatst in aparte ladekasten (kast 2000120011). Bezwaarlijk is echter dat juist deze lades vaak te vol zijn en in een aantal laden bovendien niet in omslagen liggen. Deze berging kan verbeterd worden. Ook de berging van 44 kaarten in groot formaat in kokers kan verbeterd worden. Topografische prenten en tekeningen De topografische prenten van Nederland worden bewaard in oude portefeuilles in een houten ladekast. Deze berging moet verbeterd worden. De zeer grote formaten uitgeplaatste kaarten (lade 17-20) verkeren in slechte bewaaromstandigheden. De bewaaromstandigheden van de topografische prenten van buiten Nederland is acceptabel. In het algemeen verkeren deze objecten in een goede staat. De topografische tekeningen van Nederland zijn in 2001 overgeplaatst en gerestaureerd.
238
Atlassen De atlassen bevinden zich over het algemeen in goede staat. Van enkele individuele atlassen zijn schadebeschrijvingen gemaakt. Vanwege de constructie is een atlas doorgaans echter gevoelig voor gebruiksschade. Vaak zijn kaarten (deels) losgelaten van de opzetstroken of ingescheurd, zijn er valse vouwen, vuilranden en kleine scheurtjes ontstaan. Ook komt schade aan kapjes, hoeken en scharnieren van banden veel voor. De kleinere en ‘jongere’ atlassen bevinden zich in minder goede staat en verdienen een ‘eerste hulp’ behandelingsproject. Gebruik Regelmatig worden kaarten uit de collectie in bruikleen gegeven voor tentoonstellingen in binnen- en buitenland. In de leeszaal Bijzondere Collecties wordt veel gebruik gemaakt van kaartmateriaal door onderzoekers van binnen en buiten de universiteit. In specifieke gevallen is op de kaart of atlas zelf aangegeven, wanneer een beperkte raadpleging geldt. Ontsluiting De atlassen zijn beschreven in de algemene catalogus. Ook de beschrijvingen van ongeveer 15.000 kaarten zijn in de catalogus opgenomen. Deze beschrijvingen zijn ook via een aparte ingang doorzoekbaar. Voor een groot deel, namelijk de kaarten van Nederland en België, betreft het hier retrospectieve beschrijving vanaf de oorspronkelijke, handgeschreven fichecatalogus van Bodel Nijenhuis. De overgrote meerderheid is echter nog steeds alleen via de handgeschreven fiche-catalogus in de Leeszaal Bijzondere Collecties toegankelijk. Dit geldt ook voor de topografische prenten en tekeningen. De hoogste prioriteit moet toegekend worden aan het retrospectief digitaliseren van deze delen van de collectie die slechts via de kaartfiches ontsloten zijn, dit kan op dezelfde wijze zoals ook met de kaarten van Nederland en België gebeurd is. Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek De domeincollectie is met name relevant als bron voor de faculteiten Archeologie, Letteren (Boekwetenschappen, Geschiedenis, Kunstgeschiedenis) en Wis- en Natuurkunde (Biologie), Geregeld zijn er contacten met promovendi en andere onderzoekers binnen de Universiteit Leiden. Aankoop en -methodiek Acquisitie van kaarten en atlassen vindt doorgaans op veilingen plaats. Incidenteel worden er kaarten aangeboden door en gekocht van antiquariaten of particulieren. Selectieriteria De collectie kaarten en atlassen van de Universiteitsbibliotheek Leiden onderscheidt zich van andere collecties door de grote nadruk op kaarten van het grondgebied van de Nederlanden en de voormalige koloniën. Daarbinnen bestaat de collectie voor een belangrijk deel uit manuscriptkaarten. De collectievorming zal zich dan ook in eerste instantie richten op hiaten in deze ‘Collectie Nederland’, kaarten van het Nederlands grondgebied of overzeese gebieden die nog ontbreken. Daarbij gaat het bij voorkeur om manuscriptkaarten en gedrukte kaarten waarvan er geen andere exemplaren (in een Nederlandse openbare collectie) bekend zijn. De belangstelling gaat tevens uit naar geannoteerde kaarten, of kaarten die een belangrijke schakel vormen in de ontwikkeling van een kaart of inzicht geven in het cartografische vervaardigingsproces. Te denken valt daarbij aan (veld)minuten, drukproeven, gewijzigde staten of latere kopieën. Het acquisitiebeleid is daarnaast gericht op kaarten die vervaardigd zijn door Nederlandse cartografen en/of in Nederland zijn uitgegeven. Een speciaal aandachtspunt hierbinnen zijn kaarten en atlassen die in Leiden uitgegeven zijn. Te denken valt met name aan de uitgevers Pieter van der Aa en de 'Leidse Plantijn'. Hieraan worden enerzijds ontbrekende kaarten en 239
atlassen die vervaardigd zijn door Leidse cartografen, graveurs en landmeters (zoals Pieter Bast en de landmetersfamilie Dou) en anderzijds ontbrekende plattegronden van Leiden en kaarten van Leiden en omgeving toegevoegd. Momenteel wordt onderzocht in hoeverre er behoefte is aan digitale cartografische bestanden (zoals GIS-bestanden) en hoe er voor deze bestanden in UKB-verband een gunstige licentie verkregen kan worden. In een continu proces wordt beoordeeld hoe de collectie aansluit op onderwijs en onderzoek binnen de Universiteit Leiden. Naar aanleiding van specifieke wensen vanuit de Leidse faculteiten kan het collectievormingsprofiel aangepast worden. Beschikbare middelen Het jaarlijkse budget voor de collectie bedroeg in 2007 € 11.000,- (incl. handbibliotheek). Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Incidenteel wordt de collectie uitgebreid door bruiklenen en schenkingen. Hiervoor gelden dezelfde criteria als voor aanschaf. Deselectie Deselectie kan in dit domein alleen plaatsvinden wanneer het doubletten betreft. Daarbij moet onomstotelijk vastgesteld zijn dat het een doublet betreft. Gedrukt kaartmateriaal kenmerkt zich vaak door het bestaan van verschillende staten, waarbij verschillen dikwijls klein zijn. Ook kunnen annotaties op een kaart het stuk uniek maken. Bovendien kan het deselecteren van stukken op gespannen voet staan met schenkingen (of bruiklenen) uit het verleden. Doubetten worden in de eerste plaats ingezet om te ruilen voor bijzondere stukken die niet met financiële middelen aangeschaft kunnen worden.
7.5.
Oosterse collecties 7.5.1.
Midden-Oosten collecties
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Toen de Leidse arabist en wiskundige Jacobus Golius in 1629 uit het Midden-Oosten terugkeerde met een verzameling van 300 oosterse handschriften reageerde de wetenschappelijke wereld enthousiast. Constantijn Huygens verklaarde dat hij niet wist wat waardevoller was: deze collectie of de zilvervloot van Piet Hein, die het jaar daarvoor was binnengehaald. De collectie van Golius was niet de enige ‘vangst’ die de jonge Universiteit deed. Josephus Justus Scaliger liet bij zijn dood in 1609 al zijn oosterse handschriften en boeken na, terwijl Levinus Warner, resident van de Nederlandse Republiek aan het hof van de Turkse sultan, in 1665 zijn privé-collectie van ca. 1000 Midden-Oosterse handschriften aan de Leidse academie legateerde en zo zijn naam aan de Leidse oosterse collecties verbond: ‘Legatum Warnerianum’. Waar buitenlandse vorsten graag kostbare handschriften uit het Midden-Oosten verzamelden als waren het exotische aapjes, daar had de Nederlandse Republiek een aantal zeer nuchtere doelen voor ogen: het bestuderen van het Arabisch als zustertaal van het Hebreeuws om de protestantse theologie te bevorderen en het verwerven van strategische kennis van de islamitische wereld, een zeer belangrijke politieke en commerciële partner. Daartoe was niet alleen kennis van het Arabisch noodzakelijk, maar ook van het Turks en het Perzisch. In korte tijd ontwikkelde Leiden zich niet alleen tot een binnen Nederland uniek centrum van oosterse wetenschap, maar ook van oosterse boekdrukkunst en boekhandel, een positie die het eigenlijk nog steeds heeft. De collectie westerse oriëntalistiek vormt de ruggengraat van de collectie bijzondere oosterse gedrukten, naast de producten van de relatief jonge boekdrukkunst uit het Midden-Oosten (vanaf de 18e eeuw). 240
De Leidse Universiteit heeft altijd naar vermogen geïnvesteerd in de Midden-Oostencollecties. Naast het reguliere budget werd reguliere ondersteuning gegeven door het Boekenfonds Arabië en de Islam. Deze toewijzing is op het moment bevroren. Een tweede fonds, de stichting Legatum Warnerianum, is op het moment niet actief. Actuele omvang Handschriften Alle Middenoosterse handschriften uit eigen bezit, inclusief de herkomstcollecties van Scaliger, Golius, Warner, Amin al-Madani, Snouck Hurgronje etc. zijn samengevoegd in de Ar.-rubriek (‘Arabici’), in de kluis op de 1e verdieping. Het aantal items bedraagt ca. 6000 in 40 kasten. Daarnaast zijn er 6 kasten met uitgeplaatste grote formaten en archiefdozen met vnl. brieven. Permanente bruikleencollectie ‘KNAW Oriental manuscripts’: 210 items in 1 kast. Foto’s Hotz-foto’s: ca. 1400 foto’s in 24 albums. Fotocollectie, voorheen Oosters Instituut: 42 albums/mappen. Overige foto’s, voornamelijk Snouck Hurgronje: ca. 50 albums. Daarnaast ook glasnegatieven en dia’s. Archivalia Archief Anhegger: 1 kast. Archief Hotz: 3 kasten met overdrukken en archivalia. Collectie Said-Ruete: 1 kast foto’s, archivalia, prenten, aquarellen en 1 schilderij. Archief Smitskamp/Brill: in 86 verhuisdozen en 90 laden; onlangs verworven (2007), nog niet beschreven. Gedrukte werken Algemene collectie oude orientalia: westerse oriëntalistiek en oosterse drukken vanaf ca. 1470 tot 1950, vermengd met overige delen van de oosterse gedrukte collecties, waaronder de herkomstcollecties van o.a. Scaliger, Warner, Golius, Snouck Hurgronje: 102 kasten (800901). Hieronder zijn niet begrepen de oosterse plano’s, seriewerken en tijdschriften. Deze zijn samengevoegd met de algemene collecties en zijn niet als aparte categorie traceerbaar. Overige herkomstcollecties gedrukten: Collectie gedrukten C.P. Tiele (1830-1902), hoogleraar godgeleerdheid. Verworven 1902. Ca. 1800 titels in 17 kasten, voornamelijk over de godsdiensten van het antieke Nabije Oosten (Egypte, Mesopotamië, Perzië), daarnaast ook werken over Griekse en Romeinse religie. Collectie gedrukten A.P.H. Hotz: 23 kasten + 3 planokasten, bij elkaar ca. 15.000 items. Verworven 1935. Westerstalig gedrukt materiaal over Midden-Oostenstudies, daarnaast ook werken over westerse geschiedenis, godsdienst en bellettrie. Collectie gedrukten Murad V, sultan van het Osmaanse Rijk (1840-1904). Verworven 1962-1965. Monografieën en tijdschriften in het Osmaans-Turks met enkele werken in het Frans: kast 2046-2062 (17 kasten). Collectie gedrukten Robert F.M. Anhegger (1911-2001). Verworven 2001 via de weduwe, mevr. Mualla Anhegger te Istanbul met medewerking van mevr. Lili Couvée-Jampoller te Amsterdam. Afkomstig uit het appartement van Anhegger te Amsterdam. Vnl. gedrukten in Osmaans-Turks en Turkije-Turks en enkele tientallen Karamanlidika: 4 kasten, nog niet beschreven. Collectie J.M.S. Baljon (1919-2001). Verworven ca. 2003. Gedrukten in het Urdu en Engels over de islam op het Indiase subcontinent: 5 kasten, nog niet beschreven.
241
Collectie J. Brugman (1923-2004). Verworven 2005 via de weduwe, mevr. N. BrugmanBegemann. Arabische en Engelstalige gedrukten, vnl. over islamitisch recht en moderne Arabische letterkunde: 4 kasten, nog niet beschreven.
Afbakening en raakvlakken met andere domeincollecties UL De handschriftelijke Midden-Oostencollecties zijn nauw verbonden met de overige nietwesterse bijzondere collecties in de Universiteitsbibliotheek: de collectie Hebraica en Semitica, de collectie Zuid- en Zuidoost-Azië en de Japanse en Chinese collecties. Nauwe inhoudelijke banden bestaan met de moderne Midden-Oostencollecties in de Universiteitsbibliotheek (vanaf 1950), die in historisch opzicht de continuering vormen van de bijzondere collecties. Buiten de Universiteitsbibliotheek, maar binnen universitair verband, bestaan raakvlakken met de collecties van het instituut Kern, vooral waar het gaat om de islamologie. Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er bestaan zekere raakvlakken met de overige wetenschappelijke bibliotheken in Nederland, maar alleen daar waar het gaat om oudere westerse gedrukte orientalia. Buiten Leiden bestaan er in Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken geen oosterse handschriftencollecties van enige omvang. Er zijn dan ook geen landelijke afspraken over de coördinatie van aanschaf. Overige relaties: Er bestaat een zekere inhoudelijke overlap met de collecties van het NINO (Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten) te Leiden, dat zich vooral richt op het antieke Nabije Oosten. Het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden heeft een grote collectie oude drukken op het gebied van het antieke Nabije Oosten, vnl. het oude Egypte. Het Museum voor Volkenkunde te Leiden bezit een grote collectie etnografische voorwerpen, geschonken door C. Snouck Hurgronje. Het Nationaal Archief te Den Haag bevat talrijke originele historische documenten in de talen van het Midden-Oosten (Arabisch, Osmaans-Turks, Perzisch), afkomstig uit het diplomatieke verkeer. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bijzondere oosterse collecties, zowel in manuscript als in druk, vormen het bronnenmateriaal waaruit geput wordt door onderzoekers en onderwijsgevenden uit vakgebieden als de arabistiek, iranistiek, turkologie, vergelijkende taalwetenschap, islamologie, geschiedenis, kunstgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en boekwetenschap. De opleidingen die het meest intensief gebruik maken van de bijzondere Midden-Oostencollecties zijn: Talen & Culturen van het Midden-Oosten (TCMO, Letterenfaculteit), met name de secties Arabisch, Perzisch en Turks incl. Berber en Zuidsemitisch. Sinds 2001 bestaat er een aparte leerstoel voor de handschriftenkunde van de islamitische wereld. De opleiding TCMO werft nieuwe studenten met een uitdrukkelijke verwijzing naar de Leidse bibliotheekcollecties. Het is goed gebruik bij de Opleiding TCMO om de studenten al in een zeer vroeg stadium kennis te laten maken met de Midden-Oosterse handschriften. Veel gebruikers komen uit de faculteit Godgeleerdheid, met name de opleidingen Wereldgodsdiensten en Islamitische Theologie. Andere gebruikers zijn afkomstig uit wetenschapsgebieden als vergelijkende taalwetenschap, geschiedenis, kunstgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en boekwetenschap. Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Binnen Nederland geldt de Universiteitsbibliotheek Leiden als landelijk zwaartepunt voor de Midden-Oostencollecties, zowel bijzonder als modern. Voor wat de bijzondere collecties 242
betreft kan men zelfs spreken van een unilocatie. Studenten, onderwijsgevenden en onderzoekers die zich serieus bezighouden met Midden-Oostenstudies of islam zijn aangewezen op de Leidse collecties. Daarnaast vormen de islamitische handschriften een bron van religieuze inspiratie voor de Nederlandse moslimgemeenschap. In de internationale context gelden de Leidse bijzondere Midden-Oostencollecties als een topcollectie, die zich in grootte en diversiteit kan meten met de grote nationale bibliotheken van Europa, bijvoorbeeld de Bibliothèque Nationale de France, de British Library en de Staatsbibliothek te Berlijn of München. Door een combinatie van wetenschappelijke collecties, onderzoek en uitgeverstraditie op het gebied van de Midden-Oostenstudies geldt Leiden als een internationale ‘brand name’. Aparte vermelding in dit verband verdient het International Institute for the Study of Islam in the Modern World (ISIM), gevestigd te Leiden (zie ook Deel II § 1.1.13). Zwaartepunten De Midden-Oostenstudies zijn ingericht volgens een geografisch criterium. Dit houdt in dat de collecties zeer breed van onderwerp zijn: literatuur, geschiedenis, religie, wiskunde en natuurwetenschappen, geneeskunde, militaria, magie, muziek etc., etc. Binnen dit brede spectrum gelden literatuur, religie en geschiedenis als relatieve zwaartepunten. Als men kijkt naar de intensiteit van het gebruik moet men vaststellen dat de handschriftelijke collecties uit de zeventiende eeuw (Scaliger, Golius, Warner) nog steeds als zwaartepunt gelden. Een mogelijke oorzaak is de vrij complete beschrijving van deze collecties in gedrukte catalogi. Fysieke staat Bij de verhuizing in 2002 zijn alle Midden-Oosterse handschriften overgeplaatst van planken van 100cm naar planken van 95cm. Het resultaat is een zeer ‘strakke’ plaatsing, die voortdurend zorgt voor slijtage en beschadigingen. De berging van deze collectie, waarvan veel banden zeer kwetsbaar zijn en een deel van het papier onderhevig is aan verval, moet verbeterd worden. De foto’s worden bewaard onder klimaatcondities die geschikt zijn voor boekhandschriften, maar niet voor fotografisch materiaal. Een speciale ‘koude’ kluis, zoals in gebruik voor de fotocollectie van het Prentenkabinet, ontbreekt. Voor de conservering, ontsluiting en digitalisering van de gehele collectie Snouck Hurgronje wordt een beroep gedaan op gelden van Metamorfoze. De eerste deelaanvraag (de correspondentie) is in 2007 gehonoreerd; volgende aanvragen worden in 2008 ingediend. Een vergelijkbare aanvraag voor de collectie Hotz zal het komende jaar worden ingediend. Ontsluiting Van de bijzondere Midden-Oostencollecties bestaat een recent gemaakte webpagina, vooralsnog alleen in het Nederlands. Van de grootste taalcategorie, het Arabisch, is een collectiebeschrijving beschikbaar via de website. Vergelijkbare beschrijvingen bestaan van de collecties Scaliger en Snouck Hurgronje en de bruikleencollectie Oosterse handschriften van de KNAW. Het aantal collectiebeschrijvingen wordt met regelmaat uitgebreid. De gedrukte collecties zijn door middel van retrospectieve catalogisering raadpleegbaar via de catalogus, met uitzondering van de herkomstcollecties die tussen 2000 en 2005 zijn binnengekomen. Wat de handschriften betreft is de laatste volledige wetenschappelijke catalogus van de complete collectie de Latijnse Catalogus codicum orientalium bibliothecae academiae Lugduno-Batavae (Afgekort: CCO, 1851-1877) door R.P.A. Dozy et al. Voor de aparte categorieën handschriften volstaat het vermelden van de meest recente gedrukte ontsluiting, alsmede de staat van de digitalisering: Taal Arabisch Perzisch
Gedrukte cat. Handlist Voorhoeve (1957) Print inventaris Witkam in Word (2002)
Digitalisering Project gaande. -243
Turks
Wetensch. Cat. Schmidt (2000-2006)
Berber
Print inventaris V.d. Boogert in Word (2002) Print inventaris Witkam in Word (2001)
Midden-Oosten Hss in reeks Or. 11.00012.000 Alle aanwinsten 19992006 Bruikleen KNAW
Electronische files mogelijk (gedeeltelijk) beschikbaar -Voltooid
Print inventaris Witkam in Word (2006)
Voltooid
Wetensch. Cat. Weijers & De Jong (1862)
--
De ontsluiting van de archieven en de fotocollecties (vnl. Snouck Hurgronje en Hotz) is vrijwel non-existent. Van de correspondentie van Snouck Hurgronje bestaat een kaartenbak. Beiede collecties zullen naar verwachting in 2008 en 2009 worden ontsloten in het kader van Metamorfoze. Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek De ‘natuurlijke gebruikersgroep’ is met name de Opleiding Talen en Culturen van het Midden-Oosten, met name de secties Arabisch, Nieuwperzisch en Turks. Studenten worden vanaf hun eerste jaar intensief betrokken bij de Bijzondere Midden-Oostencollecties via presentaties van handschriften en oude drukken. De collecties worden op dezelfde wijze ingezet bij bv. de HOVO cursussen. Studenten van andere Nederlandse universiteiten brengen georganiseerd bezoeken aan de collecties. De statistieken voor stafleden en studenten voor de drie secties Arabisch, Nieuwperzisch en Turks van TCMO zijn als volgt: Arabisch: 10 stafleden, 87 studenten Nieuwperzisch: 6 stafleden, 27 studenten Turks: 8 stafleden, 56 studenten De onderzoeksschool die in het bijzonder gebruik maakt van de Midden-Oostencollecties is het CNWS, the Research School for Asian, African, and Amerindian Studies. De collecties trekken talrijke onderzoekers van buiten Leiden en ook van buiten Nederland. Onderzoekers die voor langere tijd de collecties willen gebruiken ontvangen in sommige gevallen ondersteuning van het Scaliger Instituut. Veel onderzoekers of promovendi worden gefaciliteerd door het CNWS. Aankoop en –methodiek Directe aanschaf van Middenoosterse handschriften uit het Midden-Oosten of Noord-Afrika wordt ernstig bemoeilijkt door exportrestricties mbt het cultureel erfgoed. Aanschaf vindt veelal plaats via netwerken. Oude drukken worden incidenteel aangeschaft, meestal via veilingen of antiquariaten. Selectiecriteria Gezien de prijs en het aanbod van bijzondere oosterse stukken is de aanschaf beperkt in aantallen. Bij de aanschaf van handschriften wordt vooral gekeken naar lacunes in de bestaande collecties, daarbij uitgaand van de prioriteiten in Onderwijs & Onderzoek. Bij de selectie van handschriften wordt gekeken naar onderwerpen zoals Taal- en letterkunde, Geschiedenis en islam. De talen zijn Arabisch, Perzisch, Turks en Berbers. Er is geen datumgrens voor handschriften: een handschrift kan heel goed uit de 20e eeuw stammen. Materiaal van vóór 1500 is zeer moeilijk verkrijgbaar.
244
De aankoop van oude drukken betreft enerzijds de producten van de westerse oriëntalistiek, anderzijds de oosterse drukkunst vanaf ca. 1800. Er is bijzondere aandacht voor de oosterse boekproductie binnen Leiden en de rest van Nederland. Beschikbare middelen Het reguliere budget voor de meincollecties Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en JapansChinees bedroeg in 2007 € 11.500,- (incl. handbibliotheek). De relaties met de stichting Boekenfonds Arabië en de Islam, speciaal opgericht tot ondersteuning van de Bijzondere Midden-Oostencollecties, zijn op het moment bevroren. Overige aanwas (schenkingen etc.) Op zeer incidentele wijze worden handschriften of oude drukken ten geschenke aangeboden. Meer frequent worden archieven geschonken van geleerden of, zoals recentelijk, het archief van een oosters antiquariaat. De criteria voor het aanvaarden van geschenken onderscheiden zich niet van de criteria voor reguliere aanschaf. Deselectie De Bijzondere Oosterse collecties worden gebruikt als bronnen bij onderzoek, niet als vakliteratuur. De collecties worden niet alleen geraadpleegd op basis van individuele stukken, maar ook op basis van hun onderlinge samenhang. Collecties die door een individuele geleerde bijeen zijn gebracht, bv. Jacobus Golius (1596-1667) of Levinus Warner (1619-1665) geven in hun geheel inzicht in de wetenschapsbeoefening van de zeventiende eeuw. Gezien de grote aantallen onderzoekers en de voortdurend veranderende onderzoeksvragen is het ondoenlijk om vanuit de Universiteitsbibliotheek een verantwoordelijke beslissing te nemen over het afstoten van collectieonderdelen binnen het domein van de Oosterse collecties. Ook de unieke positie van de Universiteitsbibliotheek Leiden binnen het specifieke vakgebied maakt het onmogelijk om in samenwerking met zusterinstellingen tot een efficiënter beheer of uitruil te komen: zulke instellingen ontbreken immers binnen Nederland.
7.5.2.
Hebraïca en Semitica
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De Universiteitsbibliotheek Leiden bezit een collectie van ca. 550 handschriften en een veelvoud daarvan aan oude gedrukte boeken op het gebied van het Hebreeuws, Aramees, Syrisch, de talen van Ethiopië, het Oudzuidarabisch, het Koptisch en het Armeens. Het is een relatief kleine collectie, die tot stand is gekomen om aan de meest dringende behoeften van Onderwijs & Onderzoek te voldoen. In de zestiende eeuw werd de studie van de semitische talen nog beschouwd als een hulpwetenschap van de theologie, maar al snel daarna kreeg het de status van een aparte discipline. Josephus Justus Scaliger, de eerste coryfee van de Leidse Universiteit, liet bij zijn dood in 1609 zijn collectie Semitica na aan de Universiteit, waaronder het enig compleet bewaard gebleven handschrift van de Jeruzalem Talmoed, Or. 4720. Levinus Warner (16191665), gezant van de Nederlandse Republiek bij het Turkse hof in Istanbul, verzamelde naast zijn veel bekendere collectie van Arabische, Perzische en Turkse handschriften ook meer dan honderd Hebreeuwse handschriften. Voor het merendeel hebben deze ‘Warner hebraica’ betrekking op het karaïtische jodendom. Veel handschriften in het Syrisch zijn via de VOC afkomstig van christenen in Malabar, India. In de 18e en 19e eeuw lag de collectievorming op het gebied van de handschriften vrijwel stil, maar aan het begin van de 20e eeuw schonk de Britse geleerde J. Rendel Harris (1852-1941) een collectie van 57 Armeense handschriften aan de Leidse Universiteitsbibliotheek. In de loop van de 20e eeuw verschoof het accent naar de aanschaf van Ethiopische handschriften. Een interessant bruikleen van de Stichting het Oosters Instituut betreft een verzameling van enkele honderden houten stokjes met inscripties in het Oudzuidarabisch. 245
De aanschaf van gedrukte boeken kent een veel regelmatiger patroon. In de collectie van Scaliger bevonden zich bijvoorbeeld al vroege drukken in semitische talen zoals een Hebreeuwse bijbel gedrukt in Brescia in 5254/1494 en een vroeg Ethiopisch psalterium, uitgegeven door Joannes Potken en gedrukt in Rome in 1513. Vanaf de late zestiende eeuw is steeds geprobeerd om de collectie op peil te houden met nieuwe belangrijke tekstuitgaven en studies. De Leidse Universiteit heeft, zeker de laatste eeuw, altijd naar vermogen geïnvesteerd in de Hebraica en Semitica. Actuele omvang Handschriften: ca. 550 stuks in 5 kasten (grote formaten in aparte kast), waaronder enkele kleine permanente bruikleencollecties, o.a. van het Peshitta Instituut, en de collecties Baars en Juynboll, bij elkaar enkele tientallen items in 1 kast. De gedrukte werken (ca. 1470-1950) op het gebied van de Hebraica en Semitica zijn vermengd met overige delen van de oosterse gedrukte collecties. Afbakening en raakvlakken met andere domeincollecties UL De handschriftelijke collecties Hebraica en Semitica zijn nauw verbonden met de overige nietwesterse bijzondere collecties in de Universiteitsbibliotheek: de Midden-Oostencollecties, de collectie Zuid- en Zuidoost-Azië en de Japanse en Chinese collecties. Nauwe inhoudelijke banden bestaan tevens met de moderne semitische collecties in de Universiteitsbibliotheek (vanaf 1950), die in historisch opzicht de continuering vormen van de bijzondere collecties. Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er bestaan nauwe banden met de grootste collectie Hebraica in Nederland, de Bibliotheca Rosenthaliana van de Universiteit van Amsterdam. De raakvlakken betreffen zowel de handschriften als de gedrukten. Anders dan Leiden heeft de Rosenthaliana echter geen collecties in de talen van Ethiopië, het Armeens of het Koptisch. Daarnaast bestaan er raakvlakken met de overige wetenschappelijke bibliotheken in Nederland, vooral waar het gaat om oudere westerse gedrukte Hebraica. Buiten Leiden en Amsterdam bestaan er in Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken geen handschriftencollecties van enige omvang. Er zijn geen landelijke afspraken over de coördinatie van aanschaf. Er bestaat een inhoudelijke overlap met de collecties van het NINO (Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten) te Leiden, dat zich vooral richt op het antieke Nabije Oosten. Het NINO bezit echter vrijwel uitsluitend moderne gedrukten. Het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden heeft een grote collectie oude drukken op het gebied van het antieke Nabije Oosten, vnl. het oude Egypte. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bijzondere collecties op het gebied van de Hebraica en de Semitica worden gebruikt door onderzoekers en studenten van de volgende opleidingen: Talen & Culturen van het Midden-Oosten (TCMO, Letterenfaculteit), met name de sectie Hebreeuws & Aramees (waaronder ook Syrisch). De faculteit Godgeleerdheid, met name allen die zich bezighouden met de studie van het Oude Testament, de Talmoed etc., en van de geschiedenis van het jodendom. De Armeense handschriften worden vooral gebruikt door de Opleiding Vergelijkende Taalwetenschap en door kunsthistorici. Andere gebruikers zijn afkomstig uit wetenschapsgebieden als vergelijkende taalwetenschap, geschiedenis, kunstgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en boekwetenschap. De onderzoeksschool die in het bijzonder gebruik maakt van de Hebraica en Semitica is het CNWS, the Research School for Asian, African, and Amerindian Studies.
246
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De collectie Hebraica en Semitica geldt internationaal als een waardevolle collectie. Vooral de Scaliger- en Warnerhandschriften, die alle wetenschappelijk beschreven zijn, worden met regelmaat gebruikt door onderzoekers uit Nederland en daarbuiten. Sommige unica, zoals het unieke exemplaar van de Jeruzalem Talmoed (Or. 4720), genieten een bijzondere status in de joodse religie. Zwaartepunten Als geheel heeft de collectie Hebraica en Semitica een sterk religieuze inslag. De Hebreeuwse handschriften maken onderdeel uit van het joodse geschreven erfgoed; de Syrische, Ethiopische en Armeense handschriften reflecteren de christelijke traditie. Fysieke staat Bij de verhuizing in 2002 zijn alle Midden-Oosterse handschriften overgeplaatst van planken van 100cm naar planken van 95cm. moet verbeterd worden. Het resultaat is een zeer ‘strakke’ plaatsing, die voortdurend zorgt voor slijtage en beschadigingen. De berging van deze collectie die veelal bestaat uit kwetsbare banden en papier dat onderhevig is aan verval, moet verbeterd worden. Ontsluiting Van de Hebreeuwse handschriften en oude drukken, de grootste deelcollectie, is een collectiebeschrijving beschikbaar in Bijzondere Collecties Digitaal. Van overige taalcategorieën zullen vergelijkbare beschrijvingen volgen. De collectie oude drukken is geheel ontsloten via de algemene catalogus. Alle handschriften op het gebied van de Hebraica en Semitica met signaturen tussen Or. 11.000 en 12.000 zijn beschikbaar via de catalogus. Hetzelfde geldt voor alle aanwinsten sinds 1999 (Cod. Or. 25.309 en hoger). Bij de handschriften verschilt de situatie verder van taal tot taal: De Hebreeuwse handschriften zijn in 1858 beschreven in ‘Catalogus codicum Hebraeorum Bibliothecae Academiae Lugduno-Batavae’ en in 1977 in ‘Hebrew manuscript of Leiden University Library’. Van de handschriften verworven sinds 1977 is geen wetenschappelijke beschrijving voorhanden. Er is geen elektronische ontsluiting beschikbaar. De Syrische handschriften zijn beschreven in de ‘Catalogus codicum orientalium bibliothecae academiae Lugduno-Batavae’ (Afgekort: CCO, 1851-1877) en deels in ‘Anecdota Syriaca’ (vol. I, 1862). In 2005 is een summiere elektronische inventaris in pdf format opgesteld. De Ethiopische handschriften zijn niet ontsloten De Armeense handschriften zijn beschreven in F. Maclers ‘Rapport sur une mission scientifique en Belgique, Hollande, Danemark et Suède’ (juillet-septembre 1922) (1924), pp. 19-164. De bruikleencollectie Zuidarabische handschriften op houten stokjes (eigendom van de stichting Het Oosters Instituut) is in de jaren negentig gedeeltelijk beschreven door Jacques Ryckmans (Leuven) en A.J. Drewes (Leiden). Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek De huidige opleidingen die gebruik maken van de bijzondere collecties Hebraica en Semitica zijn Talen & Culturen van het Midden-Oosten, met name de secties Hebreeuws/Aramees, Vergelijkende Taalwetenschap en de faculteiten Godgeleerdheid en Kunsten. De meest verwante onderzoeksschool waarvan de fellows gebruik maken van deze collecties is het CNWS. De sectie Hebreeuws/Aramees van de opleiding TCMO omvat ca. 13 stafleden en 22 studenten.
247
Aankoop en -methodiek De aanwas in de collectie is zeer gering. Aanschaf vindt in incidentele gevallen plaats door aankoop op veilingen of uit aangeboden nalatenschappen. Selectiecriteria Er wordt zeer sporadisch aangeschaft voor dit domein. Nieuwe aanschaf moet een lacune opvullen in de zwaartenpunten (zie hierboven) en aansluiten bij behoeften vanuit Onderwijs & Onderzoek. Beschikbare middelen Het budget voor Hebraica en Semitica maakt deel uit van het budget voor de domeincollecties Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en Japans-Chinees. De relaties met de stichting Boekenfonds Arabië en de Islam, speciaal opgericht tot ondersteuning van de Bijzondere Midden-Oostencollecties, zijn op het moment bevroren. Aanwas anders dan door koop Op incidentele grondslag worden bruikleencollecties en schenkingen aanvaard, om te voorzien in de huidige behoeften van Onderwijs & Onderzoek en voor het opvullen van lacunes. De criteria voor het accepteren van bruiklenen en schenkingen wijken niet af van die van aanschaf. Deselectie De collectie handschriften op het gebied van de Hebraica en Semitica is zeer gecomprimeerd, juist omdat men zich nooit enige luxe kon veroorloven. De collectie is altijd zeer tekstgericht geweest, zonder veel aandacht voor aantrekkelijke franje. De topstukken behoren zonder uitzondering tot gelegateerde collecties zoals van J.J. Scaliger en L. Warner. De bruikleencollecties komen niet in aanmerking voor deselectie.
7.5.3.
Zuid- en Zuidoost-Azië collecties
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De Collectie Zuid- en Zuidoost-Azië omvat zeer verschillende onderdelen: handschriften, foto's, tekeningen, abklatschen. Deze onderdelen hebben elk hun eigen geschiedenis. Waar de collecties afkomstig van Zuid-Azië (India, Sri Lanka) en het vaste land van Zuidoost-Azië (Myanmar, Cambodia, Laos, Thailand, Vietnam) door hun bescheiden omvang als representatie-collecties beschouwd kunnen worden, is het leeuwendeel van alle collecties die tot dit domein behoren afkomstig van de Indonesische archipel en het Maleise schiereiland. Gezien het koloniale verleden van Nederland behoeft deze geografische verdeling geen toelichting. De geschiedenis van de Indonesisch-Maleisische collecties gaat, op enkele oudere uitzonderingen die veel ouder zijn, terug tot 1864, toen de UB in het bezit kwam van de zogenaamde Delftse Collectie. Deze collectie had tot dan toe toebehoord aan de sinds 1842 in Delft gevestigde Koninklijke Akademie tot Opleiding van Indische ambtenaren, die in 1864 opgeheven was. De collectie omvatte in totaal zo'n 5.000 handschriften, met teksten in de eerste plaats in het Javaans en het Maleis met inbegrip van allerlei regionale varianten, en verder in het Soendanees, Madoerees, Bataks, Arabisch en andere oosterse talen zoals het Turks en het Perzisch. In het daarop volgende decennium werd de collectie aangevuld met verschillende verzamelingen die aan de na de sluiting van de Delftse Akademie in Leiden gestichte Rijks-Instelling voor Opleiding van Indische ambtenaren hadden toebehoord. Sindsdien is de collectie voortdurend uitgebreid door aankoop en schenkingen. Zonder meer de belangrijkste schenking is de nalatenschap van Herman Neubronner van der Tuuk (18241894) in 1896 geweest. Deze nalatenschap verrijkte de collectie in één klap met ca. 3000 handschriften, in vele talen, vooral Javaans, Oud-Javaans, Balinees, Maleis en Bataks, maar 248
ook Zuid-Sumatraanse talen, Sasaks, Arabisch, andere Austronesische talen zoals Malagasy en zelfs Chinees, en verder 482 verhalende tekeningen van Bali. Onder de latere schenkingen en nalatenschappen mogen die van de beroemde Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1836) geenszins onvermeld blijven. Afgezien van duizenden documenten die betrekking hebben op Indonesië, in het bijzonder zijn relatie tot de islam, behoren tot deze complexe nalatenschap Arabische handschriften afkomstig van Sumatra en Java, over de duizend handschriften in het Atjehs, Javaans en Soendanees, honderden foto’s uit Noord-Sumatra en elders, en verder honderden abklatschen van inscripties op grafstenen uit de periode van het middeleeuwse rijk van Pasai en het sultanaat van Atjeh eveneens in Noord-Sumatra. Behalve handschriften die het eigendom van de Leidse Universiteit zijn, zijn er ook een aantal permanente bruiklenen. In het oudste bruikleen, van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (Acad), ligt de nadruk op het Nabije Oosten, maar het bevat ook Indonesische en enkele Indiase handschriften. Qua omvang is de belangrijkste leencollectie die van het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG; NBG-Boeg; Klinkert), in de jaren 1910 ondergebracht in de UB. Deze omvat ca. 500 handschriften in het Maleis, Javaans, Soendanees, Boeginees en Makassaars. Van meer bescheiden omvang zijn de leencollecties van het toenmalige Departement van Koloniën (collectie-J.A.W. van Ophuisen), van het Rijks Ethnografisch Museum (REM, thans Museum Volkenkunde), te Leiden, van het Ethnografisch Museum (thans Museum Nusantara) te Delft, van het Museum voor Volkenkunde (thans Wereldmuseum) te Rotterdam en van particulieren (H.H. Noosten, C.J. Batenburg, J.H. Meerwaldt, professor A.A. Cense, J. Fortgens, professor C.C. Krieger, professor J.W. de Jong, professor P.E. de Josselin de Jong, professor A. Teeuw). De collecties die professor C.C. Berg (1900-1990) in 1950, 1951 en 1958 in bruikleen gaf, zijn na diens overlijden door zijn erfgenamen aan de UB geschonken. De fotoverzameling van de Indonesische collectie omvat vele duizenden exemplaren, met inbegrip van de hierboven in verband met Snouck Hurgronje al genoemde foto’s, waaronder maar liefst ca. 19.000 foto’s, hetzij los, hetzij gemonteerd in albums. Er bevindt zich een groot aantal tekeningen tussen de handschriftencollecties, maar deze zijn niet als zodanig gerubriceerd. Een bekende omvangrijke collectie, ondergebracht in de ‘Lont’ rubriek, is de negentiende-eeuwse tekeningencollectie van de reeds genoemde Van der Tuuk. Een aanvulling is de vroeg-twintigste-eeuwse collectie afkomstig van de schilder Rudolf Bonnet (1895-1978), even als die van Van der Tuuk op Bali bijeengebracht. Deze collectie is aan het Museum Volkenkunde (Leiden) in bruikleen gegeven. Aparte vermelding verdient tenslotte het zogenaamde ‘Projek tik’. Dit is een project dat geïnitieerd is door professor C. Hooykaas (1902-1979) en zijn Balinese collega I Ketut Ginarse in 1970. Dit project had ten doel nog onbekende handschriften in particulier bezit op Bali op te sporen en kopieën, via het toen moderne medium van de schrijfmachine (later computer) vervaardigd, aan openbare collecties beschikbaar te stellen. De Leidse universiteitsbibliotheek heeft meteen een abonnement genomen en is nu de enige bibliotheek in de hele wereld met een complete set. Het project is enkele jaren geleden beëindigd. Het heeft geresulteerd in vele duizenden kopieën van grotendeels nog niet in de collectie vertegenwoordigde teksten, niet alleen in het Balinees, maar ook in het Javaans, Oud-Javaans en Sasaks. Binnen de Indonesische collectie zijn de volgende als belangrijkste aan te merken deelcollecties te onderscheiden: Maleis, Javaans, Oud-Javaans, Balinees, Bataks, Buginees en Makassaars en Arabisch. Binnen deze deelcollecties nemen de handschriften op palmblad, boomschors en andere materialen zoals hout, bamboe en metaal een bijzondere plaats in. Uit historisch en cultureel oogpunt zijn de zogenaamde kanselarijdocumenten, die tot de papieren handschriftencollectie behoren, van onschatbare waarde. Verder is de collectie van honderden (onbezorgde) brieven van particulieren, die Van der Tuuk heeft verworven, uniek in de wereld.
249
Actuele omvang Alle Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties uit eigen bezit inclusief permanente bruiklenen op twee uitzonderingen na (zie infra ad ‘foto’s’) bevinden zich in de kluis. Omrekening van de omvang van alle oosterse collecties in ‘strekkende meters’ naar westerse maatstaven is in het geval van vorm, materiaal en (rare) afmetingen zo afwijkende collecties als de oosterse niet aan de orde. Hoe zou men bijvoorbeeld de ruimte die een handschrift op een bamboe van 1,5 meter lang in beslag neemt, moeten berekenen? Daarom is er voor gekozen om de kastnummers te vermelden. Omdat de afmetingen van de kasten bekend zijn, zou de gebruikte ruimte desgewenst berekend kunnen worden. Met ‘item’ wordt verwezen naar het Cod. Or.nr., ongeacht het aantal losse sub-nrs., dat in de honderden kan lopen. Handschriften Alle papieren handschriften in de Indonesische talen (en in het Nederlands) zijn samengevoegd in de Mal.-rubriek (‘Malaici’) (kasten 21.560-21.590, 21.594). Het aantal items bedraagt ca. 16.400. De Indonesische palmbladhandschriften zijn samengevoegd in de Lont. rubriek (lontar) (kasten 21.236-21.256).Het aantal items bedraagt ca. 3000. De Batakse handschriften (pustaha) en handschriften in overige talen op boombast in dozen bewaard zijn samengevoegd in de rubriek Bat. (Batak) (kasten 21.600-21.603; 21.607). Het aantal items bedraagt ca. 300. Het merendeel van de z.g. leencollecties is, ongeacht het materiaal, bijeengebracht in de kasten 21.644-21.652. De overige bevinden zich in kasten 21.5004 en 21.5005. Het aantal items bedraagt ca. 2000 items. De collectie-Galestin (Or. 20.965), die tot de Mal.-rubriek behoort, is in één kast, met inbegrip van de foto’s, tekeningen en gedrukten, bij elkaar geplaatst (kast 21.671). De Zuid- en overige Zuidoost-Aziatische collecties zijn samengevoegd in de Skr. rubriek (Sanskrit) (kasten 21.614-21.615). Het aantal bedraagt ca.150 items, niet meegerekend de Chinese handschriften, die ook in deze rubriek zijn ondergebracht. Het merendeel van deze handschriften is op palmblad of dergelijk materiaal geschreven. NB: Grote formaten zijn uitgeplaatst in de kasten 21.504-21.511. Archieven Archief-Grader; tientallen omslagen (kasten 21.630-21.631). Archief-Hooykaas; honderden omslagen (kasten 21.620-21.623). Archief-Pijper; 30 doosjes (kast 21.594) Archieven-Snouck Hurgronje, deels Indonesië, deels Midden-Oosten: zie collectieprofiel Midden-Oostencollecties. Kleinere archieven, waaronder het archief van professor J.J. Ras (1926-2003) Tekeningen Collectie-De Cock (Or. 26.236): één doos (kast 21502). Balinese tekeningen uit de collectie-Van der Tuuk (Or. 3.390): één ladenkast Tekeningen uit de collectie-Galestin (zie boven). Abklatschen De behandelde abklatschen van Noord-Sumatraanse islamitische grafstenen die tot de collectie-Snouck Hurgronje behoren (Or. 8.319), zijn geplaatst in de kasten 21.53021.537. De overige abklatschen, die nog niet behandeld zijn (ca. 90%) worden bewaard in de oorspronkelijke kisten in gesloten magazijn -1.
250
Foto’s Foto’s uit de collectie-Galestin (zie boven). Foto’s afkomstig van de toenmalige bibliotheek van het Ministerie van Koloniën (‘Zaken Overzee’): ca. 800 foto’s in 12 albums/mappen, alsmede enkele losse albums, in kasten 21.523-21.529 (gereserveerd voor oosterse fotocollecties). Foto’s in Collectie-Van Wessem (Or. 25.188): ca. 150 foto’s (kast 21.501). Foto’s in Collectie-Daisy Spies (Or. 25.773): ca. 100 foto’s (kast 21.501). Foto’s afkomstig van Snouck Hurgronje (Sumatra, Java): ca. 300 foto’s (kasten 21.503-B, 21509-J). Foto’s van Javaanse oudheden gemaakt door I. van Kinsbergen (Or. 23.116; 2 dozen) en de z.g. O.D. foto’s, gemaakt in opdracht van de Oudheidkundige Dienst in NederlandsIndië (Or. 22.308; 262 dozen). NB.: Deze foto’s zijn duplicaten van de originelen waarvan nieuwe negatieven zijn gemaakt. De originelen zijn eigendom van het Instituut Kern waar zij worden bewaard. Collectie foto’s van islamitische graven van Noord-Sumatra (Or. 23.481). 950 stuks. Gedrukte werken In de algemene collectie Oude Orientalia zijn de gedrukten, die voornamelijk betrekking hebben op Indonesië (Nederlands-Indië), overwegend negentiende en twintigste eeuw, vermengd met andere delen van de oosterse collecties (kasten 800-901). Hieronder bevinden zich schenkingen van Snouck Hurgronje en van geleerden als professor J.C.G. Jonker (1857-1919). Plano’s, folio’s, seriewerken en tijdschriften zijn echter samengevoegd met de algemene collectie en zijn niet als aparte collectie traceerbaar. Gedrukten afkomstig van de bibliotheek van de Koninklijke Akademie te Delft (herkenbaar aan het stempel) en van de Leidse Instelling tot Opleiding van Indische ambtenaren (herkenbaar aan het stempel) zijn samengevoegd met de algemene collectie Oude Orientalia. Van de collectie gedrukten nagelaten door Van der Tuuk, is jammer genoeg geen catalogus opgesteld. De gedrukten, voorzien van het ex-libris ‘Ex legato viri doctissimi H. Neubronner van der Tuuk 1894’, zijn samengevoegd met de algemene collectie Oude Orientalia, maar uitplaatsingen zijn ook in de 1.799 en 8000 kasten te vinden. Collectie gedrukten afkomstig van de bibliotheek van het Ministerie/Departement van Koloniën/Ministerie van Overzeese Rijksdelen (‘Zaken Overzee’), in 1963 aan de UB geschonken: bij elkaar ca. 75.000 items. Met betrekking tot de domeincollectie bevat deze bibliotheek zowel publicaties over Nederlands-Indië/Indonesië als literatuur geschreven door inheemse auteurs, in mindere mate over Zuid- en Zuidoost-Aziatische landen in het algemeen: kasten 1795-1899. Plano’s zijn met de algemene collectie samengevoegd. Collectie gedrukten professor J.J. Ras. Verworven in 1994 en 1995. Indonesische en Maleisische literatuur: kast 8306. Javaanse literatuur: kast 8.309; ca. 500 boeken. Afbakening en raakvlakken met andere domeincollecties UL De handschriftelijke Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties zijn nauw verbonden met de overige niet-westerse bijzondere collecties in de Universiteitsbibliotheek, in het bijzonder de Arabische handschriften. Met name de collecties-Snouck Hurgronje zijn daar een voorbeeld van. Er bestaan zonder meer raakvlakken met collecties van oriëntalisten in de westerse collecties (BPL, brievencollecties) en met andere collecties (Prentenkabinet, Kaarten en atlassen). Met de fotocollectie van het Prentenkabinet in het bijzonder, is de afbakening het saillantst als het om de geschiedenis van de fotografie in Nederlands-Indië gaat en zijn er veel raakvlakken. Buiten de Universiteitsbibliotheek bestaan er raakvlakken met de collecties van het Instituut Kern en met het Sinologisch Instituut (Kong Koan archief). Buiten de universiteit, maar wel in Leidse academisch verband bestaan de meeste raakvlakken en overlappingen met het 251
Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) en het Museum Volkenkunde. Relatie tot externe bibliotheken/collecties De bijzondere relatie tussen Nederland en Indonesië heeft ertoe geleid dat Indonesische handschriften en nauw verbonden materiaal in een groot aantal Nederlandse openbare collecties aanwezig zijn. Het zijn er te veel om alle te noemen. In vele instellingen vindt men slechts één handschrift of een paar handschriften: een treffend voorbeeld van een zeer bescheiden collectie is het Koninklijk Huisarchief. Het al genoemde KITLV, het Koninklijk Instituut voor de Tropen/Tropenmuseum te Amsterdam, het Museum Volkenkunde te Leiden en het Wereldmuseum te Rotterdam hebben noemenswaardige collecties in hun bezit. Het Nationaal Archief te Den Haag bevat talrijke documenten, voornamelijk in Indonesische maar ook in Indiase en Zuidoost-Aziatische talen, die van de eeuwenlang relatie tussen Nederland en zijn oosterse handelsposten en koloniën getuigen. Buiten Nederland worden uiteraard de grootste collecties in Indonesië bewaard, hoewel de Leidse bibliotheek Indonesië in bepaalde deelcollecties overtreft. Met name de collecties die vroeger aan het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen toebehoorden, bijeengebracht door Nederlandse geleerden in samenwerking met hun Indonesische assistenten, kopiisten en schenkers, sluiten samen met de andere collecties van de Nationale Bibliotheek, goed aan bij de Leidse collecties. Van essentieel belang zijn uiteraard de collecties van de vorstenhoven van Solo en Yogyakarta, de collecties in Atjeh (voor zover zij niet door de tsunami zijn weggespoeld), de collecties op Bali waar de handschriftentraditie nog levend is, de collecties van de Buginese en Makassaarse vorstenhuizen. Dit zijn slechts enkele markante voorbeelden. Buiten Nederland en Indonesië treft men collecties over de hele wereld (met uitzondering van Centraal- en Zuid-Amerika). De publicatie van catalogi van catalogi van handschriftencollecties maakt het mogelijk om een goed beeld van alle collecties en hoe zij verdeeld zijn te krijgen. Het leeuwendeel van de Indonesische en Maleise collecties wordt zonder meer in Groot-Brittannië (o.a. British Library, School of Oriental and African Studies, Royal Asiatic Society, Bodleian Library, Cambrigde U.L.) en Ierland (Chester Beatty Library) bewaard. Met hun meer bescheiden collecties blijven Duitsland en Frankrijk, de rest van Europa, Noord-Amerika, Australië, Japan en Maleisië in omvang achter bij Indonesië en Groot-Brittannië. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De Indonesische collectie is een belangrijke bron voor het onderwijs in en onderzoek van de talen en culturen van Indonesië en Maleisië van de Universiteit Leiden in de ruimste zin van het woord. Handschriften, typoscripten, gedrukten, foto’s en tekeningen vormen een veelzijdig, pluridisciplinair bronnenmateriaal waaruit geput wordt door onderzoekers en docenten uit vakgebieden als taalkunde, literatuurwetenschap, geschiedenis, kunstgeschiedenis en archeologie, etnologie en antropologie, islamologie en boekwetenschap. De opleidingen binnen de Universiteit Leiden die het intensiefst gebruik maken van de bijzondere Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties zijn de opleidingen Talen en Culturen van Zuidoost-Azië en Oceanië en Talen en culturen van Zuid- en Centraal-Azië. Andere gebruikers zijn afkomstig van de opleidingen Wereldgodsdiensten en islamitische Theologie, Geschiedenis, Kunstgeschiedenis en wetenschapsgebieden als boekwetenschap en vergelijkende taalwetenschap. Doelgroepen buiten UL en international belang Door hun diversiteit en unieke plaats in de wereld – een plaats alleen gedeeld met Indonesië – worden de Leidse collecties intensief gebruikt door onderzoekers niet alleen van buiten Leiden maar ook van buiten Nederland. Onderzoekers uit Australië en Japan bijvoorbeeld zijn geregeld te gast bij de Leidse Bijzondere Collecties. 252
Binnen de Nederlandse context zijn de studenten en wetenschappers van andere universiteiten en instituten sterk afhankelijk van de Leidse collecties. Vele onderzoekers, van promovendi tot gasthoogleraren, worden gefaciliteerd door het Scaliger Instituut, het CNWS (Research School CNWS - School of Asian, African, and Amerindian Studies), het IIAS (International Institute of Asian Studies), het ISIM (International Institute for the Study of Islam in the Modern World), het Young Leaders Programme (voorheen INIS, Indonesian Netherlands Cooperation in Islamic Studies) en het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land en Volkenkunde. Zwaartepunten Binnen de Indonesische collectie als geheel zijn de Maleise en vooral de Javaanse en Oudjavaanse deelcollecties verreweg het grootst. Om ze daarom als zwaartepunt te betitelen, geeft echter een vertekend beeld van de verhoudingen. De andere, veel kleinere deelcollecties zijn elk op zich relatief grote collecties binnen de desbetreffende gebieden. De collecties van de Batakse en de Boeginese en Makassaarse handschriften bijvoorbeeld behoren in hun soort tot de grootste ter wereld. Fysieke staat Hoge prioriteit hebben de volgende zaken: De aanpassing en berging van alle handschriften op boomschors, bamboe en hout. Honderden bundels handschriften in de Mal. rubriek, in welke bundels o.a. kostbare geïllumineerde brieven in opgevouwen toestand worden bewaard, moeten dringend uit elkaar gehaald en, na behandeling en in vele gevallen restauratie, als afzonderlijke documenten in platte dozen bewaard worden. Opgerold materiaal: het slechte bergingsmateriaal en de opgerolde toestand van een groot aantal getekende kaarten, brieven, affiches, kalenders en andere objecten veroorzaken niet alleen problemen tijdens het bewaren, maar bemoeilijken ook de inzage van deze objecten. Bovendien is het risico dat de objecten beschadigen tijdens het uitrollen en raadplegen, groot. Daarnaast is er geconstateerd dat een aanzienlijk deel van de opgerolde objecten vuil is. De Balinese handschriften van het ‘Projek tik’ in de UB zijn alle op papier. Zij zijn deels in machineschrift, deels in doorslag, deels in fotokopie. Een gedeelte is gebonden en volgens de regels opgeborgen, de rest ligt er nog zoals de kopieën via de post ontvangen zijn. Met name de nog niet verwerkte handschriften en de handschriften in doorslag, al dan niet verwerkt, verdienen met het oog op de snelle achteruitgang in kwaliteit en leesbaarheid ten spoedigste te worden behandeld. Het merendeel van de honderden abklatschen dat nog in kisten in het gesloten magazijn 1 opgeborgen is, dient behandeld en in passende dozen in de kluis geplaatst te worden. Ontsluiting Tot op heden heeft ontsluiting van de Indonesische collecties bijna uitsluitend door middel van gedrukte catalogi plaats gevonden. Het criterium is de taal (Maleis, Javaans, Balinees, Boeginees, Soendanees, Sasaks, Atjehs, enz.), niet de herkomst. De meeste catalogi zijn inmiddels verouderd door latere aanwinsten en verbeteringen c.q. door nieuwe eisen ten aanzien van de beschrijving van handschriften. De collectie als geheel is daardoor matig tot slecht toegankelijk, in bepaalde onderdelen zelfs helemaal niet. Een uitzondering is de collectie-Galestin (handschriften, tekeningen, foto’s, archivalia en gedrukten), die volledig is beschreven37 en met een collectiebeschrijving via Bijzondere Collecties Digitaal collectiebeschrijving beschikbaar is. De volgende gedrukte catalogi zijn relevant: Balinees: aanwinsten tot jaren 1920 (Brandes dl. IV, 1926). Bataks: aanwinsten tot jaren 1970 (Voorhoeve 1977). 37
Marie-Odette Scalliet, De collectie Galestin in de Leidse Universitetisbibliotheek (Leiden, 2004)
253
Boeginees: aanwinsten tot jaren 1930, en wel beperkt tot één onderwerp (Kern 1939). Javaans: aanwinsten tot jaren 1970 (Pigeaud, 4dln. 1967-1980). Madoerees : aanwinsten tot jaren 1900 (Juynboll 1911). Maleis: aanwinsten t/m 1896 (Wieringa 1999, 2007; Iskandar 1999); aanwinsten tot 1982 (Iskandar 1999). Minangkabau: aanwinsten t/m 1896 (Wieringa 1999, 2007; Iskandar 1999); aanwinsten tot 1982 (Iskandar 1999). Sasaks: aanwinsten tot eind jaren 1980 (Marrisson 1994). Soendanees: laatste volledige catalogus dateert van 1899, met een Supplement (1912); latere aanwinsten tot jaren 1980 in Ekadjati (1983, 1988), maar onvolledig. Arabische handschriften (ook afkomstig van Indonesië), zie Collectieprofiel van de Midden-Oosten collecties. Voor Arabisch/Javaans, Arabisch/Maleis, zie ook Javaans en Maleis. Via de algemene catalogus zijn de volgende aanwinsten ontsloten: Aanwinsten januari 1965-mei 1968 (Or. 11.001-Or. 12.000); betreft de hele oosterse collectie Aanwinsten 1999-2006 (Or. 25.309-Or. 26.535); betreft de hele oosterse collectie
Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek In Leiden maken de opleidingen Talen en Culturen van Zuidoost-Azië en Oceanië en Talen en Culturen van India en Tibet het meest gebruik van de Zuid- en Zuidoost-Aziatische handschriften. Ook studenten en onderzoekers van de opleidingen Geschiedenis, Kunstgeschiedenis en Archeologie maken gebruik van het materiaal. Aankoop en -methodiek Aanschaf voor dit domein vindt plaats via veilingen, antiquariaten en particulieren. Directe aanschaf van handschriften uit India en Zuidoost-Azië wordt hoe langer hoe moeilijker i.v.m. exportrestricties o.a. voor het behoud van het cultureel erfgoed van de betreffende landen. Op internet-aanbiedingen via internet van handschriften in Azië wordt, conform de afspraak met (buitenlandse) collega’s, niet ingegaan, zulks met het oog op vervalsingen en de dubieuze herkomst van sommige handschriften. Selectiecriteria Bij de selectie wordt er rekening gehouden met prioriteiten in Onderwijs & Onderzoek m.b.t. taal- en letterkunde van India (Sankriet, Pali, Tamil, Singhalees) en Indonesië/Maleisië (Maleis, Indonesisch, Maleisisch, Javaans, Soendanees, Balinees, Bataks, enz.), Geschiedenis en religies (hindoeïsme, boeddhisme en islam). Beschikbare middelen Het reguliere budget voor de domeincollecties Zuid- en Zuidoost-Azië bedroeg € 7000 in 2007 (incl. handbibliotheek) Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Schenkingen en bruiklenen worden geaccepteer voor zover zijn voldoen aan de criteria die gelden voor aanschaf. Deselectie Het merendeel van dit domein bestaat uit unica. Ook bestaat het leeuwendeel van de Zuid en Zuidoost-Aziatische collecties uit langdurige bruiklenen en schenkingen, die niet in aanmerking komen voor deselectie.
254
7.5.4. Instituut Kern: bijzondere collecties Indologie en Tibet De bibliotheek van het Instituut Kern beschikt over een uitgebreide verzameling bijzondere materialen.
7.6.
Japans en Chinees
Naast de domeincollectie Japans en Chinees op de Universiteitsbiblioitheek bezit ook de Bibliotheek Sinologie een belangrijke bijzondere Chinese collectie. Deze tweedeling vormt een aandachtspunt uit een oogpunt van beheer: de benodigde expertise bevindt zich met name bij de staf van de opleidingen aan de Letterenfaculteit, en niet in de Universiteitsbibliotheek. Anderzijds zijn de bewaarcondities van in de Sinologische Bibliotheek voor bijzondere materialen niet optimaal. Beide deelcollecties worden hier als afzonderlijke domeinen besproken.
7.6.1.
Universiteitsbibliotheek: bijzondere collecties Japans en Chinees
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie Japanse collecties De Bijzondere Collecties van de Leidse Universiteitsbibliotheek bevatten enkele zeldzame Japanse boeken, gedrukt door de Jezuïetenmissie in Japan. Het merendeel van de collectie, bestaande uit ongeveer 1000 Japanse blokdrukken en handschriften uit de Tokugawa-periode, is sterk verbonden met het lot van de Nederlandse handelspost op Deshima in de baai van Nagasaki, tussen 1640 en 1853 het enige venster van Japan op Europa. De Japanse collecties zijn opgebouwd door Nederlanders als Jan Cock Blomhoff (1779-1853) en Jan Hendrik Donker Curtius (1813-1879), het laatste ‘opperhoofd’ van Deshima, maar de naam die het meest tot de verbeelding spreekt is die van de Duitser Philipp Franz van Siebold (1796-1866), arts in dienst van het Nederlands-Indische gouvernement, japanoloog en ‘vader van de westerse geneeskunde’ in Japan. De uitgebreide collectie die hij in 1829 meenam uit Japan werd gekocht door koning Willem III en geschonken aan het Rijk. In de late 19e eeuw werd de Siebold collectie verspreid over een aantal musea in Leiden en de Universiteit. De collectie die bij de Universiteitsbibliotheek werd ondergebracht bevat onder andere JapansNederlandse woordenboeken, Japanse literatuur, tekeningen van vissen, schaaldieren en watervogels en cartografisch materiaal. Chinese collecties De Universiteitsbibliotheek herbergt een bescheiden collectie bijzondere materialen van en over China, bestaande uit oude drukken, handschriften en nagelaten papieren van Nederlandse sinologen zoals J.Th. Royer (1737-1807) en J.J. Hofmann (1805-1878). Er is een belangrijke link met de geschiedenis van de Chinese gemeenschap in Indonesië. Actuele omvang De Japanse collecties staan opgesteld in een aparte rubriek ‘Ser.’ (naar Lindor Serrurier, auteur van de wetenschappelijke catalogus Bibliothèque japonaise). Het betreft in totaal ca. 960 items, in totaal 47 meter. De Chinese oude gedrukten zijn vermengd met de oude gedrukte orientalia in andere talen, opgesteld in de 800-nummers; hun aantal is onbekend. De Chinese handschriften, in totaal ca. 280 items, zijn opgesteld in de ‘Skr.’ rubriek (voor ‘Sanskriet’), tezamen met handschriften in de talen van Zuid-Azië.
255
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Japanse collecties Een beperkte hoeveelheid materiaal, voornamelijk nagelaten papieren en brieven van Nederlandse japanologen, wordt bewaard in deelcollecties Bibliotheca Publica Latina (BPL) en Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde (MNL) van de Westerse handschriftencollectie. In de Hotz-collectie, een onderdeel van de domeincollectie Midden-Oosten, bevinden zich enkele honderden vroege Japanse foto’s. Meer vroege Japanse foto’s bevinden zich in de collecties van het Prentenkabinet. De collecties van Von Siebold zijn door ingrijpen van Lindor Serrurier, destijds directeur van het Museum voor Volkenkunde, aan het eind van de 19e eeuw verspreid over meerdere Leidse instellingen, waaronder het Nationaal Herbarium en de Hortus Botanicus van de Universiteit Leiden. Voor instellingen buiten de Universiteit Leiden zie hieronder. De Japanse collecties van de Universiteitsbibliotheek zijn inhoudelijk sterk verwant aan de omvangrijke moderne Japanse collecties, die bewaard worden in de bibliotheek van de opleiding Talen & Culturen van Japan en Korea. Chinese collecties Brieven van sinologen bevinden zich in de westerse handschriftencollectie (BPL). De Chinese collecties van de Universiteitsbibliotheek tonen tal van raakvlakken met de veel grotere moderne collecties in de bibliotheken die gelieerd zijn aan de opleiding Talen & Culturen van China. Deze bibliotheken bevatten ook bijzondere collecties, zoals de Gützlaff-collectie en de collectie Van Gulik. Relaties tot externe bibliotheken/collecties De Japanse collecties van de Universiteitsbibliotheek, vooral die afkomstig van Von Siebold, zijn nauw verwant aan de andere Von Siebold collecties in Leiden: het Rijksmuseum voor Volkenkunde en het Museum Naturalis. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Binnen de Leidse Universiteit zijn de gebruikers veelal afkomstig van de opleidingen Talen & Culturen van Japan en Korea en Talen & Culturen van China. Het onderzoek binnen deze vakgebieden is geconcentreerd binnen het CNWS. Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De onderzoekers van het International Institute for Asian Studies (IIAS) te Leiden maken geregeld gebruik van zowel de Japanse als de Chinese collecties. De Chinese collecties binnen de UB zijn zonder meer waardevol, maar zijn niet zonder meer als een collectie van internationaal belang te beschouwen. Zij komen alleen tot hun recht in samenhang met de grotere collecties in de Sinologische bibliotheken in Leiden. De internationaal vermaarde Japanse collecties genieten bijzondere belangstelling vanuit Japan, niet alleen van de kant van wetenschappers, maar ook van musea. Er is een vrijwel permanente vraag naar bruiklenen. Om een algemene publieksvraag naar de Japanse collecties te faciliteren participeert de UB in het Von Siebold Huis in Leiden, waar alle Leidse instellingen met Von Siebold collecties gezamenlijk hun collecties presenteren. Zwaartepunten De Chinese collecties bestaan, zoals reeds boven vermeld, voor een groot deel uit de nagelaten papieren van Nederlandse sinologen en dienen aldus de bestudering van de geschiedenis van de Nederlandse sinologie.
256
De thematische verdeling van de Japanse collecties van Von Siebold over Leidse instellingen bepaalt goeddeels de zwaartepunten van de UB-collecties: taal- en letterkunde, geschiedenis en geografie. Fysieke staat De Chinese collecties wijken niet af van de algemene situatie bij de Bijzondere Collecties. De Japanse collecties zijn in zoverre bafwijkend doordat zij vrijwel uitsluitend uit boekmateriaal bestaan dat gedrukt is op kwalitatief hoogwaardig Washi-papier. Japanse en Chinese boeken hebben in de regel een slap omslag, geen stevige band. Voor het behoud van de boeken zou het wenselijk zijn om alle items afzonderlijk te verpakken in zuurvrije dozen. Dit zou wel extra ruimtebeslag met zich meebrengen. Ontsluiting Van de Japanse en Chinese collecties bestaan zowel recent gemaakte webpagina’s (vooralsnog alleen in het Nederlands) als speciale collectiebeschrijvingen. De Japanse collecties zijn meest recentelijk beschreven in de wetenschappelijke catalogus van H. Kerlen, Catalogue of pre-Meiji Japanese books and maps in public collections in the Netherlands (Amsterdam, 1996). De Chinese collecties, zowel de handschriften als de oude drukken, zijn onlangs beschreven in de wetenschappelijke catalogus van K. Kuiper [et al.], Catalogue of Chinese and Sino-Western manuscripts in the central library of Leiden University (Leiden, 2005). De collectie is niet op item-niveau ontsloten. Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek De opleiding die het meest intensief gebruik maakt van de collecties zijn Talen en Culturen van Japan en Talen en Culturen van China. De onderzoeksschool die het meest frequent de collecties gebruikt is het CNWS. Een buitenuniversitaire gebruiker is het International Institute of Asian Studies (IIAS) te Leiden. De opleiding Talen en Culturen van Japan omvat 28 stafleden en ca. 330-350 studenten. De opleiding Talen en Culturen van China omvat ca. 50 stafleden en 330 studenten. Aankoop en -methodiek De Japanse en Chinese collecties groeien nauwelijks. Zeer incidenteel worden stukken aangeschaft, bv. uit nalatenschappen van geleerden. Selectiecriteria Vrijwel niet van toepassing. Middelen Voor zover noodzakelijk komen de middelen uit het reguliere budget beschikbaar dat bestemd is voor het geheel van de domeincollecties Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en JapansChinees (zie <<>>). Aanwas anders dan door koop Met enige regelmaat worden nieuwe publicaties geschonken door Japanse en Chinese geleerden. De criteria zijn niet anders dan die voor aankoop. Deselectie De Japanse collectie bevat veelal unica, afkomstig van Ph.Fr. von Siebold en van andere japanologen. Deze collectie, geschonken door koning Willem III, vertoont een hechte 257
samenhang met de andere Sieboldcollecties in Leiden. Tezamen vormen zij een unieke bron van onderzoeksmateriaal. Het deselecteren van losse items zou niet alleen afbreuk doen aan dit geheel, maar ook direct de belangen van Onderwijs en Onderzoek schaden. De Chinese collectie bestaat voor het grootste deel uit papieren van Leidse sinologen en vormen als zodanig een deel van de universitaire geschiedenis. Het verwijderen van losse items schaadt de belangen van onderzoekers, die gedwongen zullen worden met een incomplete collectie te werken. 7.6.2.
Sinologische Bibliotheek: bijzondere Chinese collecties
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De oudste Chinese boeken zijn reeds in de 17de eeuw in de bibliotheek gekomen. Dat waren o.a. enkele boeken van Scaliger, Vulcanius en Vossius. In de 18de eeuw kwamen daar enkele boeken bij die waren geschonken door Theodorus Sas. Andere 18e eeuwse boeken zijn pas in de 19de eeuw in de bibliotheek gekomen, zoals een tiental boeken afkomstig van J.Th. Royer (1737-1807). Andere grotere aanwinsten in de 19de eeuw waren de 100 boeken van J.J. Hoffmann (1805-1878), 50 boeken van J.J.M. de Groot (1854-1921) enz. In 1886 waren er 283 titels (Catalogue de livres Chinois qui se trouvent dans la Bibliothèque de l’université de Leide, en het Supplement hierop van G. Schlegel uit 1883 en 1886). In 1930, bij de oprichting van het Sinologisch Instituut en de overname van de Chinese boeken uit de Universiteitsbibliotheek waren er ongeveer 850 titels, en in 1950 ongeveer 2.500 titels. Daarbij moet wel worden bedacht dat sommige “boeken” verzamelwerken zijn die weer zeer vele titels omvatten. In de late jaren 1930 zijn ook tientallen boeken uit de Ming dynastie (1368-1644) aangekocht. De oudere boeken hieronder zijn of worden in de Van Gulik Kamer geplaatst en krijgen de aanduiding VGK Collectie. Vrijwel alle 20ste eeuwse boeken komen niet in de Van Gulik Kamer maar staan in het gesloten magazijn. Sinds 1977 heeft de bibliotheek van het Sinologisch Instituut een aantal bijzondere collecties verworven die als zodanig in de Van Gulik Kamer worden bewaard: De Van Gulik Collectie, aangekocht in 1977. Dit is de beroemde verzameling van de sinoloog, diplomaat en schrijver R.H. van Gulik (1910-1967). De totale collectie omvat ongeveer 2.500 titels met in totaal ongeveer 10.000 delen, en heeft ongeveer 45 unieke of zeer zeldzame boeken; De Go Collectie, geschonken omstreeks 1990. Dit is een Chinese bibliotheek uit Indonesië met veel 19de eeuwse boeken; het is een zeer gevarieerde verzameling van 274 titels; De Hulsewé collectie, geschonken in 1997. Dit zijn de boeken van prof. A.F.P. Hulsewé (1910-1993); deze boeken zijn ondanks doublures bijeengehouden uit eerbied voor zijn bijdragen aan de sinologie, en vanwege het uit zijn legaat ontstane fonds van de HulsewéWazniewski Stichting voor de bevordering van de sinologie in Leiden; deze collectie omvat 241 titels; De Gützlaff collectie, geschonken door het Zendingshuis te Oegstgeest omstreeks 1980. Dit zijn boeken geschreven of vertaald door K.F.A. Gützlaff (1803-1851) en andere zendelingen uit de eerste helft van de 19de eeuw; ze zijn afkomstig van het Nederlands Zendeling Genootschap en Nederlands Bijbel Genootschap. Deze collectie omvat 109 titels; De KNAG Collectie, geschonken door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap in 2004. Dit zijn meest boeken afkomstig van vier 19de eeuwse Nederlandse sinologen (C.F.M. de Grijs, G. Schlegel, J. van der Spek en B.A.J. van Wettum) en daarnaast veel Christelijke boeken. De collectie omvat 252 titels. Er is een langdurig bruikleen van het Museum van Volkenkunde in Leiden van ca. 150 Yao manuscripten in het Chinees (19e en 20ste eeuw), die echter alleen te raadplegen zijn door de hoogleraar en enkele leden van het bibliotheekpersoneel, niet door bezoekers. Andere geschonken collecties zijn niet als zodanig bewaard, bijvoorbeeld de juridische boeken die in de 1970er zijn geschonken in de nalatenschap van professor van der Valk of de juridische boeken die na 1991 zijn geschonken uit de nalatenschap van J.J. Meijer. 258
De speciale collecties zijn een belangrijke bron voor de volgende vakgebieden: oude romanliteratuur, muziek en schone kunsten: Van Gulik Collectie; vroege zending en Bijbelvertalingen: Gützlaff Collectie, KNAG Collectie; recht uit Han en Tang dynastieën, archeologie en geschiedenis van westelijk China: Hulsewé collectie; geschiedenis van de sinologie in Nederland, Chinezen in Indonesië, populaire romans, vroege zending, Chinees recht, en vele onderwerpen uit de sinologie: KNAG Collectie; vele onderwerpen uit de sinologie, een schoolbibliotheek, een particuliere bibliotheek in Indië, volksliteratuur, schoolboeken: Go Collectie; alle vakgebieden: VGK Collectie, Go Collectie, KNAG Collectie; geschiedenis van het Chinese boek, boekdrukkunst enz.: alle collecties Actuele omvang In de Van Gulik Kamer bevinden zich ca. 200 m boeken en tijdschriften. Een groot aantal boeken behorend tot de bijzondere collectie staat ook nog in het gesloten magazijn. Deze boeken zullen te zijner tijd naar de Van Gulik Kamer verplaatst worden. Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL In de Oosterse collectie van de UB Leiden bevindt zich een aantal manuscripten en boeken uit China. Een catalogus van deze deelcollectie werd door Koos Kuiper in "Catalogue of Chinese and Sino-Western Manuscripts in the Central Library of Leiden University" (Leiden 2005) gepubliceerd. Relaties tot externe bibliotheken/collecties Er is geen andere Chinese bibliotheek in Nederland. Sommige andere bibliotheken hebben wel enkele oude Chinese boeken, die soms overlap vertonen. Bijvoorbeeld het Museum Meermanno heeft een klein aantal (minder dan 10) oude Chinese boeken, waarvan één boek ook in de KNAG collectie aanwezig is (vertaling van het Nieuwe Testament door J. Marshman uit 1822); de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft ook enkele oude Chinese boeken die al in het Sinologisch Instituut aanwezig zijn, maar heeft ook aanvullingen, zoals de Bijbelvertaling van Morrison van 1823 die niet in Leiden is (behalve het Nieuwe Testament, dat gelijk is aan de editie van 1815 die wel aanwezig is) enz. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De bijzondere collectie van de Sinologische Bibliotheek is vooral van belang voor onderzoekers van Sinologie en Japanologie, en voor anderen die klassiek Chinees kunnen lezen. Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De bijzondere collectie van de Sinologische Bibliotheek is een van de grootste in Europa, met een aantal unieke bestanden. Er komen regelmatig internationale bezoekers die van deze collectie gebruik maken, vaak ook uit China, Hong Kong en Taiwan. Zwaartepunten De Bijzondere Collectie van de Sinologische Bibliotheek is een brede collectie op het gebied van geestes- en sociale wetenschappen met betrekking op China, met name Chinese filosofie, religie, geschiedenis, taalwetenschap, literatuurwetenschap, kunst en materiële cultuur, culturele antropologie, recht, en politiek. Fysieke staat De meeste boeken zijn in redelijke staat, maar ze dienen voorzichtig behandeld te worden. Alleen boeken die in de 19de eeuw op westers papier zijn gedrukt zijn soms erg kwetsbaar, bijvoorbeeld enkele boeken in de Gützlaff en KNAG collecties. Sommige boeken zouden 259
opnieuw genaaid of geplakt moeten worden. Veel oude boeken worden nu in zuurvrije mappen geplaatst en komen op Chinese wijze te liggen op de planken. Gebruik De oude boeken zijn niet uitleenbaar en inzage is alleen mogelijk in aanwezigheid van een bibliotheekmedewerker in de Van Gulik Kamer of in werkkamer 24. Als er een moderne herdruk of een microfiche is, wordt bij voorkeur daarvan gebruik gemaakt. Ter bescherming van de boeken worden bezoekers verzocht de handen te wassen voor gebruik. Bezoekers die langere tijd in Leiden verblijven krijgen meer vrijheden om bepaalde boeken in de leeszaal te bestuderen. Ontsluiting VGK collectie: kaartenbak, deels ook Chinabase (Sinol. VGK + Harvard Yenching nummercode en volgnummer); er is een aparte lijst van boeken van vroeg 19de eeuwse zending (tot 1867) (inclusief Christelijke boeken uit de Gützlaff collectie en de KNAG collectie); Van Gulik Collectie: verdeeld in A (klassieken), B (literatuur), C (romans), D (muziek) en E (overig, kunst) en T (verzamelwerken); verschillen in de ontsluiting: voor de delen B, C, D zijn er catalogusboekjes door Van Gulik; voor de delen C, D, en deels E is er een catalogus van de IDC microfiches door John Ma en Joyce Wu (Part 1, 3, 2) en er zijn kaarten in de kaartenbak; deze boeken staan ook op microfiche; deel E staat ook deels op een index van Ma (no. 1-200), en deels op een lijst van Ma (no. 210-354); voor deel A is er geen catalogus (dit zijn meest Japanse herdrukken van Chinese klassieken); voor deel T (verzamelwerken) zijn er 33 catalogusboekjes door Van Gulik; een zeer klein deel van de boeken is in Chinabase opgenomen (Sinol. v. Gulik + nummer); Go Collectie: kaartenbak, lijst (afstudeerscriptie), deels in Chinabase opgenomen (Sinol. Go 1 enz.); Hulsewé collectie: lijst en Chinabase (Sinol. Huls.1 enz.); Gützlaff collectie: lijst en Chinabase (Sinol. Gutz 1 enz.); KNAG collectie: lijst en Chinabase (Sinol. KNAG 1 enz.). Collectievormingsprofiel Aanwas van de collectie is vrijwel niet aan de orde. Er is alleen een relatie met sinologie en japanologie. Deselectie Enkele driedubbelen uit KNAG worden mogelijk verkocht. Er is een lijst gemaakt. Er zijn ook doublures, maar die worden in de regel niet gedeselecteerd, maar ingevoerd als tweede exemplaar. De meeste boeken in de Van Gulik Kamer moeten beschikbaar blijven en kunnen niet elders worden ondergebracht. Mogelijk kunnen sommige dubbele verzamelwerken uit de Van Gulik Collectie elders worden ondergebracht (bijv. Sibu congkan); Van Guliks (dubbele en niet zeldzame) 24 dynastieke geschiedenissen staan in hun houten kisten als decoratie in de leeszaal. Er zijn geen onderdelen die mogelijk in andere collecties passen. Wel zijn de enkele Japanse en Maleise boeken die behoorden tot de KNAG collectie overgedragen aan japanologie en het KITLV. Enkele handschriften van De Grijs zijn naar de UB gegaan en geplaatst bij zijn andere handschriften.
260
7.7.
Oude drukken en bijzondere uitgaven
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie38 Tot de oude drukken worden alle gedrukte werken van vóór 1801 gerekend. Enkele jaren nadat in 1575 de universiteit was opgericht, nam men ook de inrichting van een bibliotheek ter hand. Door aankoop en schenking was het al in 1595 mogelijk om met een gedrukte catalogus van het boekenbezit te komen: de Nomenclator. De boeken die de universiteitsbibliotheek in de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw verwierf, zijn natuurlijk niet verworven als oude druk maar als moderne werken die de laatste stand van zaken op wetenschappelijk gebied beschreven. De jonge staat had artsen, ambtenaren, juristen en predikanten nodig en het curriculum aan de universiteit was dan ook zo breed mogelijk opgezet. De Leidse universiteit was onbelast door een middeleeuws verleden en profileerde zich als universiteit waarin de humaniora centraal stonden. Het onderwijs en onderzoek werd op klassieke wijze georganiseerd in vier faculteiten: de godgeleerdheid, de rechtsgeleerdheid, de geneeskunde en de artes liberales. Het bezit aan oude drukken laat zich ook het best op dezelfde wijze ordenen. Op elk van deze terreinen en verdere deelgebieden kan de universiteitsbibliotheek op belangrijke collecties en schenkingen bogen, waarvan de lijst van collectiebeschrijvingen <<(zie: url)>> een vollediger overzicht geeft dan hier mogelijk is. Godgeleerdheid: op dit deelterrein komt vooral tot uiting dat de Leidse universiteit niet alleen een humanistische, maar ook een reformatorische universiteit was. Op dit aspect richten zich met name de collecties van de Nederlands Hervormde Kerk (NHK), het Remonstrants Seminarium (SEMREM) en de Bibliothèque Wallonne (BIBWAL). Rechtsgeleerdheid: op dit terrein heeft de universiteit elke eeuw een wereldfaam gehad. Dit weerspiegelt zich vooral in de collectie Meyers, met name op het terrein van het RomeinsHollands recht. Geneeskunde: de collectie als geheel, werken van Boerhaave. Bijzondere vermelding verdient hier de vroege inrichting van een hortus botanicus en de aanschaf van werken op het terrein van de botanie (Dodoens, Clusius, collectie Van de Sande) Artes liberales of vrije kunsten. Onder deze noemer laten zich zeer uiteenlopende collecties groeperen. De UB bezit een topcollectie incunabelen. In verband met de bestudering van de Bijbel in de grondtalen nam de filologie in Leiden een hoge vlucht. Als gevolg daarvan heeft de UB rijke collecties op het gebied van de Oosterse studies, het Grieks en Latijn, in het bijzonder tekstuitgaven van klassieke werken. Bijzondere aandacht kreeg ook de wiskunde in verband met de vestingbouw: hiertoe was aan de Leidse universiteit de ‘Duytsche matématique’ ingericht, een vorm van hoger beroepsonderwijs waarbij de lessen niet in het Latijn maar in het Nederlands werden gegeven. Behalve dat de oude drukken om hun inhoud gelezen worden, zijn zij inmiddels ook om hun uiterlijke verschijningsvorm verzamelobject geworden. De aanwezigheid van de universiteit leidde tot de vestiging van vele boekdrukkers en uitgevers, zodat Leiden na Amsterdam de stad met de meeste drukkers en uitgevers werd. De UB verzamelt in beginsel alle boeken die in Leiden gedrukt zijn. Actuele omvang Het aantal oude drukken bedraagt thans omstreeks 150.000. Enkele duizenden daarvan staan in de kluizen (daaronder de 720 incunabelen en andere zeldzame en/of kostbare geïllustreerde werken, de pamfletten uit de Bibliotheca Thysiana etc).
38
Een overzicht van de totstandkoming van de collectie biedt Christiane Berkvens-Stevelinck, Magna Commoditas (Leiden, 2001).
261
Van 25 herkomstcollecties zijn via de website reeds collectiebeschrijvingen beschikbaar; naar verwachting zullen nog tientallen andere herkomstcollecties te ontdekken zijn. De reguliere aanschaf zal in themacollecties kunnen worden aangeboden. Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL Tot de oude drukken behoren ook werken die inhoudelijk onder de verantwoordelijkheid van de conservator Oosterse collecties vallen. In beginsel bestaat er een relatie van de collectie oude drukken met alle terreinen waarop actuele wetenschappelijk informatie wordt aangeschaft. Binnen de Universiteit Leiden bezitten het Nationaal Herbarium en de bibliotheek Kunstgeschiedenis werken die tot de oude drukken gerekend moeten worden. Beide bibliotheken voldoen niet aan de eisen die binnen de UB gesteld worden aan het bewaren van oude drukken, noch wat betreft veiligheid, noch wat betreft klimatisering. Vele oude drukken bevinden zich in de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die in de UB gehuisvest is. Dit betreft doorgaans boeken op het gebied van de Nederlandse taal, geschiedenis en cultuur. Zo is het merendeel van de incunabelen het bezit van de Maatschappij. Relaties tot externe bibliotheken/collecties In beginsel geldt de afspraak binnen UKB-verband dat elke bibliotheek de werken verzamelt die gedrukt zijn in de plaats waar de bibliotheek gevestigd is, dus Haagse werken in de Koninklijke Bibliotheek, te Amsterdam gedrukte werken in de UB Amsterdam, te Leiden gedrukte werken in de UB Leiden. Op de terreinen waarop de Koninklijke Bibliotheek zich profileert wordt haar doorgaans de voorrang gelaten, bijvoorbeeld wanneer het boekbanden betreft. Dit geldt ook voor bibliotheken die zich richten op een specifiek terrein: oude drukken op het terrein van de reformatie worden doorgaans aan de VU gelaten, op het terrein van de doopsgezinde geschiedenis aan de Doopsgezinde Bibliotheek (UB Amsterdam), bijzondere bijbels aan het Nederlands Bijbel Genootschap, medisch-historische werken aan de bibliotheek van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor de Geneeskunst etc. Landelijk geldt de afspraak bij veilingen dat de aanschaffers hun voorgenomen aankopen bij een landelijk meldpunt laten noteren om onderlinge concurrentie en daarmee ongewenste prijsopdrijving te voorkomen. Dezelfde afbakening vindt plaats ten aanzien van bibliotheken in België. Wanneer een oude druk past binnen het collectievormingsprofiel van de UB Leiden maar het betreffende werk bevindt zich ook in Amsterdam of Den Haag dan wordt doorgaans van aanschaf afgezien. Dat geldt inmiddels ook wanneer een boek op het internet beschikbaar is. Ook Museum Boerhaave en Museum Naturalis bezitten collecties oude drukken. Een bijzondere relatie heeft de UB met de Bibliotheca Thysiana. De boeken uit deze bibliotheek worden in de leeszaal Bijzondere Collecties van de UB ter inzage gegeven. Wanneer zich een oude druk in de Bibliotheca Thysiana bevindt, wordt deze doorgaans niet door de UB aangeschaft. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek Er is regelmatig contact met hoogleraren en docenten die de collecties gebruiken en dus vaste bezoekers van de leeszaal zijn. Enkele van hen geven geregeld tips over bepaalde veilingaanbiedingen, doorgaans met het oog op collectievorming ten behoeve van hun onderwijs. Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang De collectie oude drukken wordt geraadpleegd door onderzoekers uit binnen- en buitenland: theologen, rechtshistorici, filologen, historici e.t.q. Hoe belangrijk de collecties betreffende Leiden en Nederland ook zijn, men komt vooral voor de internationale collecties. Bijzondere collecties die internationaal de aandacht trekken zijn de incunabelen, de pamfletten (Thysiana), de Griekse en Latijnse tekstedities, de collectie Meyers (met name het Romeins-Hollands recht), de collectie Vossius.
262
Zwaartpunten De collectie Oude drukken en bijzondere uitgaven bestaat uit de volgende zwaartepunten: de geschiedenis van de universiteit (werken door Leidse hoogleraren geschreven); werken in Leiden gedrukt; werken betreffende de geschiedenis, taal en cultuur van de Nederlandse Republiek; werken betreffende de geschiedenis, taal en cultuur van de Nederlanden in hun geheel; werken betreffende de geschiedenis van de Nederlanden in de internationale context. De prioritering van nieuwe aanschaf wordt bepaald in samenspraak met vertegenwoordigers van onderwijs en onderzoek aan de Universiteit Leiden. Met name op het laatste terrein richt zich de laatste decennia het onderzoek van historici. Tegelijkertijd is in verband daarmee van verschillende kanten gewezen op de lacune van de catholica in de collecties (prof.dr. Karl Enenkel, Neolatijn, prof.dr. Judith Pollmann, geschiedenis van de Republiek). Ontsluiting Catalogus: het overgrote deel van de oude drukken is in de catalogus beschreven. Collectiebeschrijvingen: op dit moment zijn 25 collectiebeschrijvingen van herkomstcollecties binnen dit domein beschikbaar via Bijzondere Collecties Digitaal. Het aantal moet aanzienlijk worden uitgebreid, ook met themacollecties. In 2009 wordt het landelijke STCN-project afgerond waarin ook alle drukken uit de UB Leiden t/m de achttiende eeuw zijn ontsloten. Twee collecties oude drukken zijn nog niet of slechts gedeeltelijk ontsloten: de collectie-Kethel (een pastoriebibliotheek uit de achttiende eeuw) - subsidie is aangevraagd bij een particuliere stichting. Juist deze boeken moeten worden opgenomen omdat vanuit de opleiding op de aanschaf van catholica is aangedrongen. de boeken van de Bibliothèque Wallonne zijn gedeeltelijk beschreven in de catalogus; de nog niet opgenomen boeken moeten op auteur worden opgezocht in de bij de bibliotheek behorende kaartenbakken (thans tijdelijk in BNM-ruimte). Collectievormingsprofiel Actuele relaties met onderwijs en onderzoek De oude drukken worden universiteitbreed geraadpleegd, met name door onderzoekers en onderwijsgevenden. Het gebruik door studenten vindt doorgaans pas plaats in de masterfase, of daarna. Tot de meest intensieve gebruikers behoren de neerlandici, de historici, de theologen en de rechtshistorici. Aankoop en -methodiek In volgorde van belangrijkheid vindt de aankoop plaats via veilingen, antiquariaten, boekenmarkten en particulieren. De prijzen die antiquaren vragen, de ‘eindprijzen’ zijn doorgaans zo hoog dat ze voor de UB onbetaalbaar zijn. Op veilingen kunnen soms interessante aanwinsten tegen een redelijke prijs worden aangeschaft. Selectiecriteria Van alle Leidse drukken van voor 1800 wordt zomogelijk een exemplaar aangeschaft, conform de werkwijze van de balangrijkste humaniora-bibliotheken met bijzondere collecties. Op deze wijze wordt ervoor gezorgd dat van alle in Nederland gedrukte werken een of meer exemplaren voor onderwijs en onderzoek beschikbaar zijn. Naast Leidse drukken en werken van Leidse hoogleraren koopt de bibliotheek oude drukken, doch uitsluitend indien daar op basis van hun inhoud specifiek vraag naar is vanuit onderwijs en onderzoek. Conform het collectievormingsprofiel maken we hier een onderscheid naar faculteiten: Theologie: er is vraag naar uitbreiding van de collectie catholica (zie bij zwaartepunten). De onlangs verworven Kethel-collectie voorziet deels in deze behoefte. De aan de UB aangeboden collectie Groenhout biedt met name catholica uit de zestiende en 263
zeventiende eeuw, terwijl Kethel overwegend achttiende-eeuwse werken bevat. De ‘aanwezigheid’ op de achtergrond van deze twee collecties moet tot terughoudendheid leiden bij de aanschaf van oude drukken op dit terrein. Boeken die passen binnen het profiel van de Bibliothèque Wallonne worden op basis van matching aangeschaft: de helft voor rekening van de Bibliothèque, de helft van het reguliere budget. Rechtsgeleerdheid: de collectie is uitstekend en wordt incidenteel aangevuld. Met name de geschiedenis van het Romeins-Hollands recht is rijk vertegenwoordigd. Vanuit de opleiding wordt op digitalisering van deze collectie Romeins-Hollands recht aangedrongen. Geneeskunde & Botanie: de UB bezit een rijke collectie boeken op medisch gebied (anatomie, chirurgie). De UB beperkt zich tot werken op dit terrein die in Leiden gedrukt zijn, met name werken van Herman Boerhaave of andere Leidse hoogleraren in de geneeskunde. Klassieke talen: de bibliotheek bezit grote aantallen tekstedities van klassieke schrijvers. Op het terrein van de Neolatijnse poëzie is ze rijk voorzien en wordt regelmatig contact gehouden met de opleiding (Prof. Enenkel). Nederlands: In de huidige collectie ligt de nadruk op de Noordelijke Nederlanden. Nederlandstalige werken uit de Zuidelijke Nederlanden worden aangekocht uit de middelen van de Maatschappij. Geschiedenis: Met voorrang worden werken aangekocht over de Leidse universiteit, dan bretreffende de stad Leiden, de Republiek, de Zeventien Nederlanden, en ten slotte de Nederlanden in internationale wisselwerking. De Opleiding Geschiedenis bepleit een vergelijkende geschiedwetenschap, bijvoorbeeld een vergelijking van de godsdienstoorlogen in de Nederlanden (Tachtigjarige Oorlog) en die in Frankrijk. Met name werken over de Franstalige Nederlanden (Artois, Henegouwen, Doornik) dienen te worden aangevuld in het kader van het huidige onderzoek aan de Universiteit Leiden. Een bijzonder aandachtsgebied is de zeegeschiedenis, een discipline die men alleen in Leiden kan studeren. In verband met inrichting van de ‘Duytsche matematicque’ is ook de krijgsgeschiedenis, in het bijzonder de vestingbouw van belang. Omdat veel boeken reeds aanwezig zijn in de defensiebibliotheken (Legermuseum Delft), kan terughoudendheid bij de aankoop betracht worden. Kunstgeschiedenis: De opleiding kunstgeschiedenis heeft zijn eigen bibliotheek van oude drukken, die kennelijk geheel in de eigen behoefte voorziet. Aanschaf op dit terrein door de UB is te verwaarlozen. Wis- en natuurkunde: De UB heeft een goede collectie oude drukken over wiskunde, zij het dat deze beperkt is tot die van die van Nederlandse hoogleraren en onderzoekers.
Beschikbare middelen Het reguliere budget voor oude drukken bedroeg in 2007 € 15.000 euro per jaar. Bovendien kunnen van het budget dat beschikbaar gesteld wordt door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in voorkomende gevallen ook oude drukken gekocht worden. De Commissie van de Waalse Bibliotheek draagt jaarlijks € 500 euro bij bestemd voor lopende tijdschriften en € 500 voor oude drukken. Soms kan voor bijzondere aankopen een beroep te worden gedaan op externe fondsen, zoals de Commissie voor de Waalse Bibliotheek (in dat laatste geval krijgen de werken een plaats in de Bibliothèque Wallonne. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen De collectie oude drukken ontvangt zowel bruiklenen als schenkingen, die alle moeten voldoen aan dezelfde criteria als de gekochte werken. Deselectie Deselectie van ‘tweede’ of ‘derde’ exemplaren (doubletten) kan bij de oude drukken worden overwogen. 264
7.8.
Prenten, tekeningen en portretten 7.8.1.
Prenten en tekeningen
Beknopte geschiedenis van de domein collectie De collectie prenten en tekeningen heeft haar oorsprong in het legaat van de Haagse verzamelaar J.Th. Royer dat in 1815 aan de universiteit toeviel en ongeveer 22.000 prenten en 800 tekeningen bevatte. Dit legaat leidde tot de instelling van het Prentenkabinet, een instituut dat ten behoeve van het onderwijs aan de studenten, zich toelegde op het verzamelen en bestuderen van prenten en tekeningen. Het Prentenkabinet was daarmee een van de eerste openbare instellingen in het land met dit verzamelgebied, dat overigens vanaf het begin ook openstond voor een geïnteresseerd publiek van buiten de universiteit. Uit het Prentenkabinet kwam in 1907 de eerste leerstoel in de kunstgeschiedenis voort en daarmee de oprichting van een Instituut voor Kunstgeschiedenis (nu Opleiding Kunstgeschiedenis). In 2002 werd het Prentenkabinet ondergebracht bij de Universiteitsbibliotheek. Het legaat van J.Th. Royer werd in de negentiende eeuw geleidelijk uitgebreid door aankopen en schenkingen. Vermeldenswaardig zijn de schenkingen van N.C. de Gijselaar, die de prentencollectie aanzienlijk vermeerderde, en de aankoop door de staat ten behoeve van het Prentenkabinet van de portretverzameling van J.T. Bodel Nijenhuis. In de twintigste eeuw werd dit beleid voortgezet, waarbij vooral de tekeningencollectie groeide, vooral door de aankopen van de collecties Welcker (1957) en Staring (1969). Vanaf het begin hebben de collecties een functie gehad in het onderwijs, eerst ten behoeve van de algemene ontwikkeling van geïnteresseerde studenten, later, na de instelling van een leerstoel, voor het onderwijs in de Kunstgeschiedenis. Door de groei van het Instituut voor Kunstgeschiedenis nam het onderwijs toe, evenals het aantal conservatoren, die het onderwijs verzorgden. De instelling van een bijzondere leerstoel Geschiedenis van de prent- en tekenkunst in 1991 en de oprichting van een Faculteit der Kunsten in 2001, beide unica in de Nederlandse universitaire wereld, vormden een nieuwe stimulans voor het onderwijs met gebruikmaking van de collecties. Het onderwijs betreft zowel algemene introductiecursussen als gespecialiseerde werk- en projectgroepen. Op een bescheiden schaal worden de collecties gebruikt bij het onderwijs van andere opleidingen. Vaak gaat het hier om eenmalige presentaties aan geïnteresseerden uit bijvoorbeeld de opleidingen Geschiedenis of Boekwetenschap. De collecties zoals die er nu zijn bieden een overzicht van de Nederlandse prent- en tekenkunst vanaf ongeveer 1500 tot de huidige dag. Grafiek uit andere landen is beperkter van omvang: Italië, Frankrijk, Duitsland en Engeland zijn met representatieve groepen aanwezig. Naast deze zogenaamde graveurscollectie, die ongeveer 60.000 prenten telt, kunnen als deelcollecties worden aangemerkt: Portretcollectie (circa 30.000 portretten van personen van faam, vanaf de zestiende eeuw tot en met het begin van de twinstigste eeuw, inclusief een bijzondere collectie Oranjeportretten) Historieprenten (3000 stuks) Ex libris (2000 stuks) Kinderprenten (200 stuks) Theatrum Biblicum, een verzameling bijbelprenten Technische collectie Tot de collecties behoren ook enkele bruiklenen: Tekeningen van kunstenaarsgebootschap Ars Aemula Naturae 265
Werk van Alexander Ver Huell (Studentenvereniging Minerva) Prenten uit de Bibliotheca Thysiana Werk van D.P.G. Humbert de Superville (KNAW). De collectie tekeningen is vrijwel geheel Nederlands van samenstelling en bedraagt ongeveer 12.000 stuks, met kleine groepjes Italiaanse en Duitse tekeningen. Afgezien van de genoemde bruiklenen valt er binnen de tekeningen slechts één deelcollectie te identificeren: Anatomische tekeningen (2000 stuks), in 2004 overgebracht vanuit het Anatomisch Museum
Actuele omvang De collectie telt nu in het totaal ongeveer 14.500 tekeningen en 100.000 prenten. Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties Binnen de universiteit bestaat een aantal (kleinere) groepen prenten en/of tekeningen die onder andere domeincollecties vallen. Zo worden bij de Westerse handschriften de oudere anatomische tekeningen beheerd, evenals de portretcollectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en die van de Bibliothèque Wallonne. De domeincollectie Kaarten & Atlassen beheert een omvangrijke groep topografische tekeningen en prenten. De Zuidoost Aziatische collecties bevatten een kleine hoeveelheid tekeningen. Buiten de Universiteitsbibliotheek bevindt zich een kleine groep portretten, vooral prenten, in de verzameling van het Academisch Historisch Museum (als bruikleen van de UB) en een grote groep tekeningen van planten in het Nationaal Herbarium Nederland (Leiden). Naar verwachting bevinden zich nog andere, mij nu onbekende, groepen prenten bij enkele van de bèta-faculteiten of -opleidingen, bijvoorbeeld het Instituut Biologie. Relaties tot externe bibliotheken / collecties Er is in Nederland geen bibliotheek, laat staan een universiteit, met een vergelijkbare collectie als die van de prenten en tekeningen, oftewel een kunstcollectie. Dergelijke collecties zijn wel te vinden in musea. De vier voornaamste prentenkabinetten in Nederland zijn: het Rijksprentenkabinet in Amsterdam, Teylers Museum in Haarlem, Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam en Leiden. Hoewel er weinig betrouwbare getallen beschikbaar zijn, staat Leiden in omvang op de tweede plaats en in kwaliteit van de collecties op de vierde. Er bestaan geen afspraken met de andere instellingen over het verzamelbeleid maar het beleid in Leiden onderscheidt zich van dat elders. De meeste overeenkomst is er met Teylers Museum dat moderne Nederlandse tekenkunst verzamelt. Wat betreft de portretten is de belangrijkste vergelijkbare instelling het Iconografisch Bureau in Den Haag; dit verzamelt evenwel alleen reproducties en geen originelen. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De meest directe banden zijn er met de Opleiding Kunstgeschiedenis en de Faculteit der Kunsten. Vooral de Opleiding Kunstgeschiedenis verzorgt onderwijs met gebruikmaking van de collecties. Incidenteel vindt onderwijs plaats vanuit andere opleidingen. Nergens anders in Nederland hebben studenten de beschikking over een zo omvangrijke en bijzondere verzameling prenten en tekeningen die te allen tijde tot hun beschikking staat. Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang Het belang van de collectie prenten en tekeningen voor onderzoek ook buiten Leiden blijkt onder meer uit het grote aantal bruiklenen aan tentoonstellingen, vooral in Nederland maar ook in het buitenland. Kunsthistorisch onderzoek vindt immers voor een belangrijk deel plaats in het kader van en ten behoeve van tentoonstellingen. Daarnaast worden de Leidse collecties juist vanwege de breedte van de verzameling of vanwege de uitzonderlijke kwaliteit van enkele onderdelen gergeld door onderzoekers geraadpleegd. Van iets minder urgentie, maar wel een constante factor in het gebruik, is de functie van de collectie prenten en tekeningen als een soort beeldbank: er verschijnt vrijwel geen 266
geïllustreerde historische studie die niet gebruik maakt van prenten uit de collectie van de UB. Particuliere onderzoekers vinden de weg naar Leiden onder andere vanwege de omvangrijke portretcollectie. Zwaartepunten De grote kracht van de collecties prenten en tekeningen is dat zij de studenten een nagenoeg compleet overzicht kunnen bieden van de ontwikkeling van de Nederlandse prent- en tekenkunst, niet alleen door de tijd heen maar ook doordat de collecties uitzonderlijk breed zijn: vrijwel elke kunstenaar, elke techniek en elk genre is in Leiden te bestuderen. Dit maakt de collecties uniek in Nederland. Toch zijn ook enkele zwaartepunten aante wijzen: De collectie zestiende-eeuwse tekeningen behoort tot de belangrijkste op dit gebied in de wereld. De achttiende-eeuwse tekeningen zijn bijzonder fraai, met name door de aankoop van de collectie Staring. De verzameling Franse (zeventiende-eeuwse) prenten is uitzonderlijk voor Nederlandse collecties De portretcollectie is van nationaal belang is. Het oeuvre van D.P.G. Humbert de Superville, ten dele een bruikleen van de KNAW, is uniek. Ontsluiting De tekeningen, ca. 12.500 stuks, zijn vrijwel alle ontsloten via Bijzondere Collecties Digitaal, waarvan ca. 10.000 inclusief beeld. De anatomische tekeningen zijn in een aparte database beschreven en dienen nog te worden ingelezen. Van de prenten is een derde deel ontsloten via de website, onder andere de Nederlandse graveurscollectie, maars slechts 3% is ook voorzien van een digitale afbeelding. Het is in principe de bedoeling alle prenten en tekeningen in de collecties te digitaliseren. Prioriteit in digitalisering wordt gesteld door de eisen van het onderwijs. De schenking Cleveringa is in 2004 in een catalogus beschreven. Van de zestiende-eeuwse tekeningen zal een bestandscatalogus verschijnen in 2008. Van afzonderlijk te identificeren collecties zijn collectiebeschrijvingen gemaakt die via de website ontsloten zijn. Collectievorming Actuele relaties met onderwijs en onderzoek De meeste gebruikers van de collecties prenten en tekeningen zijn medewerkers en studenten van de Opleiding Kunstgeschiedenis. Daarna komen studenten uit de Faculteit der Kunsten, medewerkers van het Onderzoeksinstituut Pallas en studenten / medewerkers van andere opleidingen van de Leidse Favulteit der Letteren. Incidenteel speelt de collectie een rol in het onderwijs van andere instellingen. Zo komen elk jaar twee groepen van de Reinwardt Academie in Amsterdam voor een demonstratiecollege naar Leiden. De belangrijkste docenten voor het collegejaar 2007/2008, alle van de Opleiding Kunstgeschiedenis, zijn: mw. drs. N.L. Bartelings (introductiecursus, jaarlijkse projectgroep) mw. prof.dr. C.A. van Eck (project) mw. dr. M.H. Groot (demonstratiecollege) drs. G.J. Nauta (projectgroep) T.M. Richardson MA (projectgroep) dr. J.L.L. Tilanus (introductiecursus) De conservator speelt een rol in de demonstratiecolleges, verzorgt instructies aan studenten, en treedt op als tweede begeleider bij scripties op het gebied van de teken- of prentkunst.
267
Aankoop- en methodiek De meeste aankopen worden rechtstreeks bij de kunstenaar gedaan, anders via galeries of veilinghuizen.
Selectiecriteria Het aankoopbeleid van de collectie prenten en tekeningen is enkele malen onderwerp van gesprek geweest tijdens het overleg tussen de domeinbeheerder (‘de conservator’) en een aantal van de belangrijkste gebruikers van de collecties, docenten / onderzoekers van de Opleiding Kunstgeschiedenis en de Faculteit der Kunsten. Uit deze bijeenkomsten is naar voren gekomen dat het aankoopbeleid gericht dient te worden op prenten en tekeningen van Nederlandse kunstenaars of in Nederland gemaakt uit de laatste 25 jaar.Dit beleid zal ook de komende jaren onderwerp van gesprek blijven. Beschikbare middelen Het aankoopbudget in 2007 was € 11.000. Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen Hoewel de collectie Prenten en tekeningen momenteel over een aantal bruiklenen beschikt wordt hier een terughoudend beleid gevoerd. Het bruikleen van de KNAW is te rechtvaardigen vanwege het grote belang van de handschriften en tekeningen van Humbert de Superville, de eerste directeur van het Prentenkabinet, die het bevat. De tekeningen en prenten van Alexander Ver Huell, in bruikleen van studentenvereniging Minerva, zijn in de Universiteitsbibliotheek onder betere omstandigheden opgeborgen dan in een studentensociëteit. Bruiklenen en schenkingen volgen de criteria voor aanschaf. Deselectie De enige categorie materiaal die voor deselectie in aanmerking zou kunnen komen, is de groep Ex libris. Omdat deze groep prenten (circa 2000 stuks) grote belangstellling geniet vanuit de studie Boekwetenschap lijkt deselectie vooralsnog niet verstandig. 7.8.2. Portretten (Icones) Dit collectieprofiel heeft alleen betrekking op de collectie die traditioneel wordt aangeduid als Icones en houdt geen rekening met een eventuele herschikking van collecties naar materiaalsoort. Zo spelen de portretten van bijvoorbeelde de Bibliothèque Wallonne geen rol in dit profiel. Beknopte geschiedenis van de domeincollectie De portretcollectie is een historisch gegroeide, heterogene verzameling van vooral portretschilderijen die nauw verbonden is met de geschiedenis van de Leidse Universiteit en de Universiteitsbibliotheek in het bijzonder. De oudste schilderijen bevinden zich sinds de stichting van de universiteit in de collectie. In de loop der eeuwen is zij aangevuld met portretten van hoogleraren en bestuurders, meestal door schenking. Actuele omvang De portretcollectie telt nu zo’n 85 werken, in de meerderheid schilderijen op doek of paneel. De overige werken zijn tekeningen en wassculpturen, een pastel en een reliëf.
268
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL De portretcollectie van de Universiteitsbibliotheek maakt historisch deel uit van de portretcollectie van de gehele universiteit, doorgaans aangeduid als Icones Leidenses, naar de catalogus die in 1973 van de collectie werd gemaakt. Het merendeel van deze Icones wordt beheerd door het Academisch Historisch Museum en is opgehangen in het Academiegebouw (o.a. de Senaatskamer) en enkele bestuursgebouwen. Ook beschikken sommige faculteiten over portretten van voormalige hoogleraren en bestuurders. Relaties tot externe bibliotheken / collecties Door de herkomst van een aantal zeventiende-eeuwse schilderijen uit de collectie Papenbroek is er een historische verwevenheid met de portretcollectie van de Universiteit van Amsterdam. Portretcollecties komen verder bij elke Nedelrandse universiteit voor. Algemene relatie met onderwijs en onderzoek De collectie portretten heeft een historische, decoratieve en / of representatieve functie. Zij behoort tot het erfgoed van de universiteit maar heeft slechts een geringe waarde voor onderwijs en onderzoek. De portretten kunnen beschouwd worden als bronnenmateriaal voor de geschiedenis van de universiteit, vergelijkbaar met universitaire archieven, maar spelen slechts een marginale rol in onderzoek. Fysieke staat De fysieke staat van de portretcollectie is over het algemeen goed te noemen. Hoewel de klimatologische omstandigheden nergens in de universiteitsbibliotheek optimaal zijn voor het bewaren van schilderijen, bevinden de meeste objecten zich in goede staat. Ongeveer drie kwart van de portretten is opgeborgen in de magazijnen, een kwart is verspreid door het gebouw van de Universiteitsbibliotheek opgehangen. In de jaren ’90 van de vorige eeuw zijn de meeste schilderijen, en veelal ook de lijsten, meer of minder uitgebreid gerestaureerd. Gebruik Het gebruik van de collectie portretten is in de eerste plaats representatief: de portretten vormen een tastbaar bewijs van de geschiedenis van de universiteit. Geregeld worden de portretten gebruikt als historisch illustratiemateriaal in wetenschappelijke publicaties. Ontsluiting De portretten zijn ontsloten in de eerder genoemde catalogus uit 1973, Icones Leidenses, en voor intern gebruik, via een database. Sinds kort is een collectiebeschrijving beschikbaar op de website Digital Special Collections (DISC), terwijl wordt gewerkt aan de digitalisering van de portretten. Collectievormingsprofiel De collectie kan als afgesloten worden gezien en beschikt dan ook niet over een collectievormingsprofiel. Dit wil niet zeggen dat de collectie nooit zal uitbreiden. Te voorzien is dat van tijd tot tijd stukken aan de collectie zullen worden toegevoegd door schenking of, in zeer bijzondere gevallen, door aankoop. Dit laatste is allen mogelijk door het werven van externe financiering. Dergelijke aanvullingen zullen altijd incidenteel van karakter zijn.
269
