Jaarverslag 2013
Deze tekst is ook te vinden op de site van de g emeente ’s-Hertogenbosch: www.s-hertogenbosch.nl
2
Voorwoord Voor u liggen de jaarstukken 2013 van de gemeente ’s-Hertogenbosch. Deze stukken zijn opgesteld in de vorm van een programmarekening. De programma’s waarvan verslag wordt gedaan, zijn een uitwerking van het collegeprogramma en laten zien welke keuzes zijn gemaakt.
De programmarekening is een belangrijk instrument waarmee de gemeenteraad zijn kaderstellende en met name controlerende rol kan uitoefenen. De belangrijkste onderdelen van de jaarstukken zijn het jaarverslag en de jaarrekening. Het jaarverslag is opgebouwd rond vijf pijlers en zeven paragrafen. De vijf pijlers zijn: • Stad van modern bestuur • Sociale kwaliteit • Fysiek • Werk en economie • Algemene dekkingsmiddelen
Conform de opzet van de begroting 2013 wordt per pijler een reeks programma’s gepresenteerd aan de hand van de volgende drie vragen: • Wat wilden we bereiken? Hierbij wordt van de beschikbare outcome-indicatoren aangegeven wat de doelstelling was en wat de realisatie is. Uit doelmatigheidsoverwegingen worden niet alle indicatoren jaarlijks gemeten. Wanneer in het verslagjaar geen meting heeft plaats gevonden, wordt dit aangegeven. Net als in voorgaande jaarverslagen leggen we verantwoording af in meerjaren perspectief. Het jaarverslag is daarmee het controle instrument op de meerjarige effecten van ons beleid. Dit jaarverslag bevat een meerjarenverantwoording conform onderstaande opstelling: Indicator
Was in
2009 (nulmeting) 2011 2013 2013 2014
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
• Wat hebben we ervoor gedaan? Hierbij wordt aangegeven welke output we wilden bereiken en of deze is gerealiseerd. Zoals besloten in het initiatiefvoorstel ‘Optimaliseren P&C-cyclus’ wordt hierbij kort toegelicht wat er is gerealiseerd. Als de realisatie niet of gedeeltelijk heeft plaatsg evonden, wordt aangegeven waarom dat zo is. Voor zover mogelijk is ook het (maatschappelijke) effect van het niet of gedeeltelijk realiseren van de werkzaamh eden opgenomen.
3
• Wat heeft het gekost? H ierbij
worden
de
lasten
en
baten
van
het
desbetreffende
programma
gepresenteerd.
Alleen de pijler ‘Algemene dekkingsmiddelen’ heeft, vanwege het specifieke karakter ervan, een andere indeling.
Na de pijlers volgen de paragrafen, waarin wij verantwoording afleggen over het gevoerde beleid ten aanzien van het beheer. De paragrafen vormen een dwarsdoorsnede van het jaarverslag.
De jaarrekening bestaat uit een totaaloverzicht van alle baten en lasten en een hoofdstuk waarin de financiële positie van de gemeente wordt toegelicht. Het gaat hier om een toelichting op de balans. De meer technische onderdelen van de jaarrekening zijn als bijlagen op een CD rom opgenomen.
Met de opzet en inhoud van deze rekening willen we bijdragen aan een herkenbare invulling van de controlerende en taakstellende functies van de gemeenteraad.
’s-Hertogenbosch, 1 april 2014 Burgemeester en wethouders van ’s-Hertogenbosch
4
De secretaris,
De burgemeester,
mr. drs. I.A.M. Woestenberg
mr. dr. A.G.J.M. Rombouts
Inhoud 7
Inleiding
33
Deel I: Jaarverslag
33
Programma’s
35
36
Bestuursorganen en -ondersteuning
41
Dienstverlening
51
52
Sociale verbanden
58
Gezondheid
68
Veiligheid
74
85
Cultureel klimaat
97
98
Wonen en werkomgeving
Stad van modern bestuur
Sociale kwaliteit
Leren en opgroeien
Fysiek
119
Bereikbare stad
125
131
Milieurespecterende ontwikkelingen
147
Cultuurhistorische kwaliteit
153
154
R uimte voor bedrijvigheid
166
177
178
De inkomsten van de gemeente
5
Sport en recreatie
Werk en economie Werk en inkomen
Algemene dekkingsmiddelen
183
Paragrafen
184
222
Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid
237
Deel II: Jaarrekening
238
Overzicht van baten en lasten
240
Balans en toelichting
256
Afdeling Orthen
258
Controleverklaring
192 198 205 211 217
6
Inleiding ‘Een sterke stad is een sociale stad’ Belangrijkste macro-ontwikkelingen in 2013 2013 Was wederom een jaar onder moeilijke sociaal-economische omstandigheden met uiteindelijk zicht op een bescheiden herstel in 2014. 2013 Was het jaar waarin de crisis in Nederland al vijf jaren duurde. Vijf jaren sinds een aantal grote banken dreigde om te vallen en aan het infuus van de rijksoverheid moest. Vijf jaren sinds de huizenprijzen hun piek bereikten en daarna steeds maar weer bleven zakken, waardoor inmiddels ruim 1,4 miljoen huishoudens “onder water staan” (waarde van de woning aanzienlijk lager dan de hypotheeksom). Dit is ongeveer 1 op de 3 huizenbezitters. In de afgelopen maanden lijken de huizenprijzen zich enigszins te stabiliseren. Daarmee lijkt een grote bloeder gestelpt. Vijf jaren waarin het aantal banen sterk verminderde, de werkloosheid en het aantal faillissementen aanzienlijk toenamen, het vertrouwen fors afnam en steeds meer mensen met armoede te maken kregen. De afgelopen vijf jaren is de koopkracht gemiddeld met 7% ingezakt. De voortdurende daling van de reëel besteedbare inkomens werkt als een sluipmoordenaar voor de portemonnee van vele burgers. Steeds meer mensen hebben aan het einde van hun salaris of uitkering nog een stuk maand over. 2013 Was in financieel opzicht het jaar van nieuwe affaires bij grote Nederlandse banken, zoals de nationalisatie van de noodlijdende SNS bank en de Liborfraude bij de RABObank, waardoor het vertrouwen weer een deuk op liep. Over het hele jaar 2013 kromp de Nederlandse economie met 0,8%. Ook werd er 4,9% minder geïnvesteerd. De consumptie door huishoudens was 2,1% lager, de consumptie door de overheid 0,7%. Gemiddeld over geheel 2013 waren er in Nederland 138.000 werknemersbanen minder dan in 2012. Nog niet eerder was er in één jaar tijd zo’n forse daling van de werkgelegenheid. 2013 Toont in economisch opzicht twee gezichten. De eerste helft kende nog een neergang. We zien vooral in de tweede helft van het jaar een aantal tekenen van macroeconomische verbeteringen, die enige hoop op voorzichtig herstel geven voor 2014. Tekenen die op het moment van schrijven van dit jaarverslag steeds meer bevestiging krijgen doordat groeiverwachtingen naar boven worden bijgesteld. Maar dit herstel zal naar verwachting nog fragiel zijn, de werkloosheid zal nog verder toenemen, alle bezuinigingen, lastenverhogingen en hervormingen zijn ook nog niet aan hun eind en zodoende zal het niet leiden tot een uitbundige toename van de consumenten bestedingen. De positieve trend is met name uit de export en de internationale activiteiten afkomstig.
7
Ontwikkelingen in ‘s-Hertogenbosch ‘s-Hertogenbosch is geen afgeschermd eiland in Nederland en onttrekt zich dus ook niet aan het bovengeschetste beeld. De gevolgen van de langdurige crisis en opeen volgende recessies worden ook in ’s-Hertogenbosch steeds meer zichtbaar, merkbaar en voelbaar. De kerncijfers laten het volgende beeld zien:
De consument is minder pessimistisch geworden Volgens de meest recente raming van het CBS is de Nederlandse economie in het 4e kwartaal van 2013 met 0,7% gestegen ten opzichte van een jaar eerder. Ter vergelijking: de afgelopen twee jaar daalde de economie elk kwartaal. De stemming onder consumenten is eind 4e kwartaal 2013 weer iets verbeterd. De consument was eind 2013 minder pessimistisch dan een jaar geleden. Het consumentenvertrouwen is echter nog steeds negatief (-17) en dat uit zich in een terughoudende koopbereidheid. BBP NL: % volumemutaties [Bron: CBS]
40
kwartaal
jaar
30
4
20
2 0
Consumentenvertrouwen NL [Bron: CBS]
Index
6
10 2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0 -10
-2
j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond 2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
-20 -4
-30 -40
-6
De werkgelegenheid is verder afgenomen Tussen april 2012 en april 2013 is het aantal werkzame personen in ’s-Hertogenbosch verder afgenomen met 1.575 personen (-1,7%) tot 93.145. In dezelfde periode is het aantal bedrijven in ’s-Hertogenbosch toegenomen tot 11.030. Dit betekent een toe name van 89 bedrijven (0,8%). Vooral het aantal eenmansbedrijven is sterk gestegen. De Kamer van Koophandel (KvK) presenteert sinds 2013 geen cijfers meer over het aantal oprichtingen en opheffingen in ’s-Hertogenbosch. Uit de landelijke cijfers blijkt echter dat het totaal aantal faillissementen in 2013 in Nederland hoger ligt dan in voorgaande jaren. Dit komt met name door een flinke stijging van het aantal faillisse menten in het 1e kwartaal 2013. In het 4e kwartaal 2013 waren er in heel Nederland 2.906 faillissementen. Index
Index
Werkzame personen [Bron: LISA]
160
125
Nederland
Aantal bedrijven [Bron: LISA] Nederland
150
120 's-Hertogenbosch
115
140
's-Hertogenbosch
130
110
120
105
110
100
100
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
8
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
De situatie op de arbeidsmarkt blijft zorgelijk en meer mensen vragen om hulp Eind december waren 7.975 inwoners van onze gemeente ingeschreven als niet werkend werkzoekend bij het UWVWERKbedrijf. Dit aantal is door een verandering in de registratie niet vergelijkbaar met een jaar geleden. Het aantal openstaande vacatures is het afgelopen jaar gedaald. Eind december stonden er 1.046 vacatures open in de regio Noordoost-Brabant. Een jaar geleden waren dit er nog 1.301. In het 4e kwartaal 2013 is het aantal WWB-uitkeringen verder toegenomen. Het aantal uitkeringen lag in december 12% hoger dan een jaar geleden. Ook het aantal WW-uitkeringen is het afgelopen jaar toegenomen, met 24%. Het aantal 45-plussers met een uitkering is het meest gestegen (30%); maar ook het aantal 27-45 jarigen (19%) en 27-minners (10%) met een uitkering nam toe. Het afgelopen jaar zijn er veel aanvragen voor bijzondere bijstand binnengekomen in vergelijking met voorgaande jaren. Ook het aantal hulpvragen bij het Bureau Sociaal Raadslieden is relatief hoog. Verder is in 2013 het aantal personen dat gebruik maakt van de voedselbank flink toegenomen. WW-uitkeringen [Bron: UWV Werkbedrijf]
Niet werkende werkzoekenden [Bron: UWV Werkbedrijf] 9.000
5.000
8.000
4.000
7.000
3.000
6.000
2.000
5.000
1.000
4.000 3.000
j fmam j j a s o n d j fmam j j a s o n d j fmam j j a s o n d j fmam j j a s o n d j fmam j j a s o n d j fmam j j a s o n d j fmam j j a s o n d 2007
2008
2009
2010
2011
2012
0
j
2013
f
m
WWB -uitkeringen 21 - 65 jaar [Bron: AmSZ]
j
j
a
s
o
n
d
j
f
m
a
m
j
j
a
s
o
n
d
2013
Aanvragen Bijzondere Bijstand [Bron: AmSZ] 6.000
3.200
5.000
2.800
4.000
2009
2010
2011
2012
2013
3.000
2.400
2.000
2.000
1.000 j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond 2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Gebruikers voedselbank [Bron: voedselbank] 800 700 600 500 400 300 200 100
0
m
2012
3.600
1.600
a
j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond j fmamj j as ond 2007
9
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
De verkoop van woningen nam toe, de prijs nog niet Eind 4e kwartaal 2013 stonden er 1.495 woningen te koop, zo blijkt uit cijfers van de NVM. Een jaar eerder waren dat er nog 1.828. Medio 2013 nam het aantal verkochte woningen per kwartaal toe. In het 4e kwartaal 2013 was het aantal verkochte woningen (299) het hoogst sinds het begin van de crisis in 2008. De transactieprijs voor de gemiddelde woning blijft relatief laag. In 2013 zijn er 600 woningen opgeleverd. In totaal werden er 323 bouwvergunningen afgegeven. Te koop staande woningen [Bron: NVM]
Verkochte woningen [Bron: NVM]
2.000
500 400
1.500
300 1.000
200
500 0
100 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 2007
2008
2009
2010
2011
2012
0
1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 2007
2013
1.500
280.000
2009
1.200
260.000
2009
2010
2011
2012
2013
Bouwvergunningen nieuwbouwwoningen [Bron: afdeling Bouwen]
Transactieprijs woningen [Bron: NVM] 300.000
2008
2010
2011
2012
2013
900
240.000
600
220.000
300 200.000
1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
De leegstand van kantoorruimte is ongeveer gelijk gebleven Het leegstandspercentage van kantoren in ’s-Hertogenbosch is ongeveer gelijk gebleven in 2013. Landelijk gezien is de leegstand gestegen tot 15,7%. Leegstandspercentage kantoren [Bron: DTZ] 16 's-Hertogenbosch
Nederland
12 8 4
0
1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 1e 2e 3e 4e 2007
10
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Aantrekkelijke en sterke stad Door ’s-Hertogenbosch te vergelijken met andere steden in Nederland wordt onze eigen positie ook duidelijker. Daaruit komt ‘s-Hertogenbosch als een aantrekkelijke en sterke stad naar voren. Al jaren doet ’s-Hertogenbosch het goed als woonstad. In de jaarlijkse woonaan trekkelijkheidsindex van de Atlas voor gemeenten valt op dat onze stad niet alleen hoog scoort (de 4 e plaats na Amsterdam, Utrecht en Amstelveen), maar ook dat ’s-Hertogenbosch al vele jaren tot de top 5 behoort. Deze hoge positie hebben we vooral te danken aan onze ligging, goede externe verbindingen, bereikbaarheid van banen, bijzondere woonvormen, veelheid aan voorzieningen, het culturele aanbod, het cultuurhistorisch decor en de nabijheid van natuur en landschap. ’s-Hertogenbosch doet het al jaren goed op cultureel gebied. Wat betreft cultureel aanbod neemt onze stad een 2 e positie in, na Amsterdam. Qua organisatie van evenementen staan we zelfs bovenaan. Dat het culturele leven bruist in de stad blijkt wel uit het feit dat meer dan 50% van de bewoners zelf meedoet. Onze Binnenstad is populair. Jaarlijks trekken we vele toeristische bezoekers: ruim 1,6 miljoen die 3,5 miljoen bezoeken aan onze stad brachten. Hiermee staat ’s-Hertogen bosch vijfde op de ranglijst, achter de vier grote steden. We zien echter dat ook hier de crisis zichtbaarder wordt. Ondanks die mooie vijfde plaats nemen zowel de bezoekersaantallen als de bestedingen af. Er komt steeds meer leegstand van kantoren, winkels, horeca en voorzieningen. In sociaal-economisch opzicht staat ’s-Hertogenbosch al vele jaren in de top. Ondanks de afname van het aantal banen blijft de stad het economische gezien goed doen. Vorig jaar stond ’s-Hertogenbosch van alle Nederlandse steden in een onderzoek van Elsevier naar economische toplocaties op een vierde plaats. Ook in de sociaal-economische index van de Atlas voor gemeenten staan we bovenin. Sterke punten zijn het aantal banen per inwoner en veel werkgelegenheid in de groeisectoren. Het afgelopen jaar is in regionaal verband vol ingezet op agri & food. Zwakke punten zijn relatief meer arbeidsongeschikten, werklozen en bijstandsgerechtigden. Qua winkelstad neemt ’s-Hertogenbosch al vele jaren een toppositie in. Op onderwijsgebied behoort AVANS-hogeschool tot de beste HBO-opleidingen van Nederland. De positionering van de stad in de regio en via BrabantStad heeft het afgelopen jaar verder gestalte gekregen, maar ook in grotere verbanden zoals Europa met het binnenh alen van subsidies voor diverse projecten. De invloed van burgers, bedrijfsleven, onderwijs en overige organisaties op beleids ontwikkeling en besluitvorming is wederom toegenomen en werd via processen als burgerp articipatie en co-creatie actief bevorderd. Het organiserend vermogen in de stad is groot.
11
Dat we er relatief goed voorstaan op een aantal terreinen betekent nog niet dat we het in absolute zin goed doen. Daarom moeten we waken voor zelfgenoegzaamheid. Er is nog veel werk aan de winkel.
Duurzame economische structuurversterking en samenwerking in de regio De industriële basis van de regio, de sterke positie op het gebied van agri & food, de kracht van het midden- en kleinbedrijf en de gunstige positie van de centrumstad op het gebied van handel en zakelijke dienstverlening vormen de basis voor een krachtige regio. In 2013 stond deze sterke positie verder onder druk. Zo ging bijvoorbeeld een aantal kleine en middelgrote (w.o. veel bouw)bedrijven failliet en kenden grotere bedrijven, zoals Heijmans, SNS-bank en van Lanschot ingrijpende afslankingsoperaties. Aan de andere kant is er ook nieuwe werkgelegenheid naar onze gemeente gehaald met de vestiging van onder meer PlantLab, Luminex, Welzorg NED, Montakon en Erac. In het kader van focussen op de speerpuntsectoren is de ICT Community opgericht. Deze ICT Community is inmiddels een goedlopende organisatie met 150 deelnemende bedrijven. Er is een businessplan uitgewerkt in samenwerking met onderwijs en bedrijfsleven, o.m. gericht op een betere profilering van de sector en de daarbij horende werkgelegenheid. Ter versterking van de economische speerpunten heeft de gemeenteraad in 2013 de kaders vastgelegd voor twee in 2014 te realiseren instrumenten, t.w. een participatiefonds (dus in principe revolverend) in beheer van een derde en een subsidiebudget voor grote economische projecten in beheer bij de gemeente ’s-Hertogenbosch. Uit het Economisch Actieplan 2010-2014 zijn onder meer gerealiseerd de ICT broedplaats Jamfabriek en Innovatiecentrum Voeding & Lifestyle (= een voortzetting van Fhealinc) met een trekkersrol voor het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Voorbereidingen lopen voor de realisering van Eet.nl (innovatieprogramma voor vers voedsel).
De regionale samenwerking in Noordoost-Brabant is het afgelopen jaar verder geïntensiveerd. In 2013 hebben nagenoeg alle gemeenteraden en de twee waterschappen in de regio ingestemd met de geactualiseerde Agenda 2020 waarbij een deel (‘people, business, innovatie’) uitgevoerd wordt d.m.v. een triple helix samenwerking in de vorm van een nog op te richten stichting en een ander deel (‘basics’) via een bestuurlijke samenwerking. Tegelijkertijd hebben nagenoeg alle gemeenteraden en de twee waterschappen ingestemd met een verhoging van de regiobijdrage waardoor de slagkracht van de regio groter wordt.
12
In het kader van de regionale samenwerking in Noordoost-Brabant is de 5-Sterrenregio omgevormd tot AgrifoodCapital. De focus is gelegd op de economie van de agri- & foodketen, inclusief alle crossovers met andere sectoren. Vele projecten op het gebied van innovatie, ondernemen, werk en omgeving zijn inmiddels opgezet via samenwerking tussen overheid, ondernemers en onderwijs (3 O’s). Een voorbeeld is ‘NoordoostBrabant Werkt’ waarin wordt samengewerkt aan oplossingen voor de huidige (crisis) en toekomstige (krapte)problemen op de arbeidsmarkt. Kartrekkers vanuit het bedrijfsleven zijn benoemd die vanuit de deelnemende gemeenten en de BZW worden ondersteund. Op de speerpuntsectoren worden concrete plannen uitgewerkt. Zo is het project ‘Efficiëntie personeelsvoorziening ICT-sector’ opgestart met als doel ervoor zorgen dat het benodigde personeel goed en bedrijfsr elevant worden opgeleid.
Afgelopen jaar heeft de gemeente Maasdonk besloten zich op te splitsen: de dorps kernen Vinkel en Nuland gaan naar ’s-Hertogenbosch en de dorpskern Geffen gaat naar Oss. Dit besluit heeft geleid tot een gezamenlijk herindelingsontwerp. Betrokken inwoners en buurgemeenten konden hierop een zienswijze uitbrengen. Op basis van de zienswijzen is het voorgenomen grensbeloop tussen Oss en ’s-Hertogenbosch nog gewijzigd. In augustus hebben de 3 gemeenteraden een gezamenlijk herindelings advies vastgesteld. Dit herindelingsadvies is eerst naar gedeputeerde staten en later naar de minister van BZK gestuurd. In Den Haag doorloopt de voorgenomen herindeling vervolgens een wetgevingstraject: besluit Tweede en Eerste Kamer. In 2014 zal hierover de definitieve besluitvorming plaatsvinden. Door de voorgenomen herindeling van Maasdonk, Oss en ’s-Hertogenbosch (per 1 januari 2015) zijn de gemeenteraadsver kiezingen in Oss en ’s-Hertogenbosch uitgesteld tot november 2014.
De gunstige ligging van ’s-Hertogenbosch in het land is en blijft een van de pijlers onder de aantrekkingskracht en economische vitaliteit van de stad en de regio. Daarom is het zaak om de bereikbaarheid van zowel stad als regio zo optimaal mogelijk te houden. Daartoe is in 2013 door de gemeenteraad het Bereikbaarheidsprogramma Koersnota 2013 vastgesteld. In dit programma is het bereikbaarheidsprogramma 2009 geactualiseerd met in stand houding van dezelfde ambitie voor 2015 en eveneens daarin opgenomen de te realiseren projecten om de vastgestelde ambitie te halen. Ook als het gaat om de verbetering van de bereikbaarheid van de regio (bijvoorbeeld N65, A59 en N279) en veelal daaraan gekoppelde gebiedsontwikkeling zijn wij op regionaal en subregionaal verband eerder en intensiever gaan samenwerken. De ambitie van een groenere en duurzamere regio is vertaald in een opschaling van de Groene Delta naar de grote ‘Landschappen van Allure’, zoals het Groene Woud en de Maashorst. In het kader van de provinciale regeling ‘Landschappen van Allure’ is begin 2013 de investeringsaanvraag ‘Harba Lorifa’ ingediend. Deze aanvraag is helaas niet gehonoreerd door de provincie. Vorig jaar is een nieuw programma voorbereid onder de naam ‘De Bossche Buitens’ dat eind januari 2014 is ingediend.
13
De bestuurlijke samenwerking op dit beleidsveld is inmiddels opgeschaald naar de gemeenten Vught, Sint-Michielsgestel, Maasdonk en mogelijk de gemeente Haaren.
In BrabantStadverband is de ‘Strategische Agenda BrabantStad 2012-2020’ de inhoudelijke agenda van het bestuurlijke samenwerkingsverband voor de komende jaren. Deze agenda bestaat uit een aantal hoofdontwikkelopgaven, t.w. economische versterking (voor ons is agri & food van groot belang), vergroten internationale allure (voor ons topsport), bevorderen bereikbaarheid (voor ons de noord-zuid verbinding via spoor en weg) en versterken ruimtelijke structuur (voor ons de spoorzone). Grotere doelen en ambities uit de Strategische Agenda BrabantStad zijn inmiddels vertaald in een aantal concrete projectvoornemens. Deze zijn in 2013 verder uitgewerkt.
Klimaatneutrale stad De ambitie voor een klimaatneutrale stad (per 2050) heeft naast duurzame resultaten, ook belangrijke effecten voor de economie en op sociaal-maatschappelijk gebied. Naast duurzaamheid zijn wij in 2013 zodoende ook steeds bewust op zoek geweest naar de economische en sociaal-maatschappelijke kansen. In de aanpak naar duurzaamheid is daarom in diverse netwerken in en met de stad samengewerkt, zoals bedrijvennetwerken, bewonersgroepen, onderwijs, corporaties en vervoersbedrijven. Naast samenwerking is ook gewerkt aan vernieuwing en het toepassen van de nieuwste technieken, zoals het zoeken naar mogelijkheden voor het winnen van warmte uit bodemsanering en uit rioolwater, en de optimale toepassing van duurzame energie systemen (warmte-koude-systemen, zonne-energie, windtoepassingen, biomassa). Integraal waterbeheer completeert de klimaatneutrale stad. Door betere mogelijk heden voor recreatie en natuur ontstaan ruimere mogelijkheden voor ontspanning en beleving van de buitenruimte en een beter vestigingsklimaat. Door betere water toepassingen kunnen verdroging, verhitting en hoge afvoeren worden voorkomen. Ook hier is ingezet op samenwerking in diverse projecten. Met onze gemeentelijke organisatie willen we een voorbeeldrol vervullen door te streven naar een energieneutrale eigen organisatie per 2020. Al ruim 80 gebouwen hebben nu een energielabel A/B, vooral door het treffen van isolatiemaatregelen, waarvan laatstelijk een aantal van 36 gebouwen met een bijdrage van € 5 miljoen. Onlangs is de aanpak ontwikkeld voor nog eens 23 gemeentelijke gebouwen met een bijdrage van €1,73 miljoen. Hiermee wordt de CO 2 -uitstoot flink verlaagd en daarbij zal de energierekening omlaag gaan. Dit is ook belangrijk voor de gemeentelijke gebouwen die worden verhuurd, zodat deze ook op langere termijn nog verhuurbaar blijven. Behalve isolatie zijn ook al duurzame energiemaatregelen uitgevoerd c.q. daarvoor voorbereidingen getroffen, zoals: zonneboilers, zonnepanelen en warmte-koudesystemen. Nieuwe technieken zijn verkend, zoals warmte uit het riool.
14
Steeds meer inwoners van ’s-Hertogenbosch hebben het initiatief genomen om hun woning energiezuiniger en comfortabeler te maken. In het experiment Energie Nul73 werkt de gemeente samen met huiseigenaren en bedrijven aan energieneutrale (bestaande) woningen. Ook voert de gemeente samen met o.a. netbeheerder Enexis en de Energiecoöperatie 073 het project Slimme Buurt uit. Dit is een buurtgerichte actie gericht op energiebesparing. Ook ontwikkelden we samen met de woningcorporaties en het Stedelijk Huurders Platform een woonlastenaanpak, bedoeld om de woonlasten van huurders beheersbaar te houden. In deze woonlastaanpak speelt energiebesparing een belangrijke rol. Onderzoek is gedaan naar verdere mogelijkheden voor windturbines. Opstellings varianten voor windturbines op bedrijventerrein De Brand zijn vastgesteld en deze worden ingezet in gesprekken met de gemeente St. Michielsgestel en belanghebbenden. Hiernaast worden de mogelijkheden onderzocht voor windmolens op Treurenburg en De Rietvelden. Onder de noemer duurzame mobiliteit werd waar mogelijk gewerkt aan meer structurele oplossingen voor de langere termijn waarbij ambities op het gebied van leefbaarheid, bereikbaarheid en klimaatbeleid zo veel mogelijk worden gecombineerd. Ingezet werd op nieuwe vormen van schoon openbaar vervoer (elektrisch naar transferia), het actief stimuleren van schoon vervoer (laadinfra voor elektrisch rijden) en de bevoorrading van de binnenstad (Enclose), versterken transferia & pendels en reductie van autoverkeer rond de binnenstad.
Woningmarkt Ook voor de woningmarkt was 2013 een jaar met twee gezichten. Aan de ene kant zijn er steeds meer tekenen voor een stabilisatie en mogelijk licht herstel van de koopwoningmarkt. Signalen die daarop wijzen zijn: • De betaalbaarheid van koopwoningen is ondanks de aangescherpte fiscale en hypothecaire regels verbeterd door de stevige prijsdaling van koopwoningen en de huidige lage rente. • Het consumentenvertrouwen op de woningmarkt is het afgelopen halfjaar iedere maand toegenomen. De ‘beleidsrust’ (geen discussies over verdere beperking van hypotheekrenteaftrek bijvoorbeeld) speelt hierin een rol. • Er is sprake van een toenemend aantal woningverkopen vanaf het tweede kwartaal van 2013. De verwachting van de NVM, het CBS, de Rabobank, het Kadaster en het Hypotheken Data Netwerk is dat de prijzen zich in de komende tijd zullen stabiliseren en wellicht voorzichtig zullen stijgen.
Aan de andere kant zijn er ook bedreigingen voor het prille herstel op de woningmarkt, namelijk de nog steeds oplopende werkloosheid, de daling van het gemiddelde
15
beschikbare inkomen, de verdere verlaging van het hypotheekleenbedrag (van 105% van de marktwaarde nu naar 100% in 2018), de verlaging van de NHG-grens en de historisch lage rentestand die alleen maar kan oplopen de komende jaren.
De betaalbaarheid van het wonen, blijkt de spil of er een herstelperiode komt voor de woningmarkt. De huren in de sociale sector stijgen stevig, terwijl het kopen van een woning met de dag goedkoper lijkt te worden, maar voor velen desondanks toch niet bereikbaar is. Het herstel van de woningmarkt kost tijd. Een markt die ruim vier jaar lang een neerwaartse spiraal kent, kan niet binnen een kwartaal uit het dal klimmen. Zeker een imperfecte voorraadmarkt als de woningmarkt niet. Wel staat een aantal onderliggende factoren op groen. De betaalbaarheid is verbeterd en er is voorlopig helderheid over het nieuwe rijksbeleid. Dit heeft onder andere geleid tot een toe nemend vertrouwen, dat zich vervolgens vertaalt in meer verkopen. De algehele verwachting is dat er in de komende periode sprake zal zijn van een broos herstel van de woningmarkt. Dit geldt dan echter alleen voor de koopsector. Het is nog lastig in te schatten of, maar vooral wanneer dit herstel zal leiden tot een vergroting van de woningproductie in de koopsector; waarschijnlijk zal eerst de markt aantrekken van de te koop staande bestaande koopwoningen. Dit zal nog weinig effect hebben op de woningproductie in 2014 en 2015.
Het lokale beleid om de woningmarkt te kunnen beïnvloeden is beperkt te noemen. Voor de gemeente is het dan de uitdaging om binnen de beperkte ruimte die wij hebben maximaal de mogelijkheden te benutten om de lokale woningmarkt in beweging te krijgen.
Samen met (markt) partijen doen wij al wat mogelijk is m.b.t. woningproductie, maar de verwachtingen moeten wel realistisch zijn. Belangrijk is dat de focus en energie gezamenlijk wordt gericht op het behalen van resultaten in de woningbouw. Samen met marktpartijen worden woonproducten ontwikkeld die goed kunnen worden afgezet in de woningmarkt. Uitgangspunten hierbij zijn: samenwerking, marktgericht opereren, flexibiliteit in het planproces, maatwerk, kleinschalig en fasering. Per project wordt nagegaan hoe we als gemeente de marktpartijen kunnen faciliteren. Dat betekent dus maatwerk al naar gelang het project. De belangrijkste resultaten uit 2013 m.b.t. de woningbouw zijn: • Er zijn 585 woningen en wooneenheden gerealiseerd. Gezien de problemen op de woningmarkt is dit zonder meer een goed resultaat te noemen; • In 2013 zijn 2 voormalige kantoorpanden omgezet naar 78 woningen. • D oor middel van de starterslening koopwoningen hebben ca. 50 starters een koopwoning kunnen kopen; • Met enkele projecten (Jan Sluytersstraat, Geldersedam, Boschveld), wordt de belangstelling voor CPO binnen de gemeente gemeten en ervaringen opgedaan met dergelijke collectieve projecten.
16
Met de woningcorporaties en het Stedelijk Huurdersplatform is samengewerkt in het kader van de evaluatie en de herijking van het woonruimteverdelingssysteem en de aanpak van de woonlastenproblematiek. M.b.t. de woonruimteverdeling is in 2013 een enquête gehouden onder de ingeschreven woningzoekenden. De resultaten hiervan hebben belangrijke informatie opgeleverd op basis waarvan verbeteropgaven zijn opgesteld m.b.t. de urgentieregeling, de slaagkansen van de verschillende groepen woningzoekenden en informatie bij en de wijze waarop de vrijkomende woningen worden gepubliceerd. M.b.t. de woonlastenproblematiek werken wij met de woningcorporaties en het Stedelijk Huurdersplatform aan een Lokaal Woonlastenakkoord. Doel is het afvlakken van de verwachte stijging in woonlasten voor mensen met de laagste inkomens. Tevens wordt ingezet om een ‘proeftuinstatus’ bij het ministerie van BZK te krijgen, om op deze manier belemmerende wet- en regelgeving in kaart te brengen.
Sociale domein in beweging De gelijktijdige decentralisatie van taken uit de AWBZ naar de WMO, van jeugdzorgtaken van rijk en provincie naar gemeenten, de invoering van de Participatiewet is voor gemeenten een operatie van ongekende omvang. Ook in 2013 is veel geïnvesteerd om deze transities straks zo goed mogelijk te kunnen uitvoeren. Op 28 februari 2012 stelde de gemeenteraad de Visie Sociale kracht van de Stad vast. Daarin bepaalde uw raad de richting voor de ontwikkeling van het sociaal beleid in onze stad. Om het gewenste perspectief te kunnen realiseren en de decentralisaties tot uitvoering te kunnen brengen zijn in januari 2014, met het tactisch kader WMO/ Jeugdhulp, kaderstellende keuzes gemaakt ten aanzien van de inrichting van de uitvoering, het voorzieningenaanbod, de toegang daartoe, het inkoopproces, de wijze van regionale samenwerking de financiering en de aanwending van de Wmo reserve. Langs deze lijnen krijgt ook de vernieuwing van het welzijnswerk, één van de accenten uit het collegeakkoord, gestalte. Een kanteling die overigens niet alleen gewenst is voor de zorg- en welzijnsinstellingen maar ook voor de interne (uitvoerings) organisaties. Concreet zijn we in 2013 gestart met de implementatie van de sociale wijkteams en de basisteams jeugd.
De decentralisaties stellen hoge eisen aan gemeenten. De bundeling van uitvoeringskracht van gemeenten is daarin essentieel. Vanuit de subregio de Meierij en vanuit de regio Noordoost-Brabant zijn we verder gegaan met een proces dat erop is gericht om adequate vormen van samenwerking te bevorderen en te realiseren. Zodat kwaliteit, effectiviteit en efficiency van dienstverlening maximaal wordt geborgd. Het tactisch kader voor ’s-Hertogenbosch baseert zich daarom op intensieve beleids-
17
voorbereiding tussen 7 (voor Wmo) respectievelijk 19 (voor Jeugdwet) regiogemeenten in Noord Oost Brabant. Dit Tactisch kader Jeugdwet/Wmo ’s-Hertogenbosch geeft de specifieke eigen inkleuring en integrale benadering voor onze gemeente aan. Die spoort met de regionale functionele ontwerpen Jeugdwet en Wmo.
Leren en opgroeien In samenspraak met relevante partners is in 2013 veel geïnvesteerd in de aanpak van huidige en de toekomstige vraagstukken op het terrein van jeugd en onderwijs. Deze vraagstukken zijn in samenhang met andere thema’s uit het sociale domein opgepakt, zoals de aanpak voortijdig schoolverlaten, de ontwikkelingen met betrekking tot passend onderwijs en jeugdzorg, de aansluiting onderwijs arbeidsmarkt, aanpak jeugdwerkloosheid e.d. We hebben stevig ingezet op de preventie van schooluitval. Het Regionaal Meld en Coördinatiepunt (RMC) richt zich op vermindering van het aantal voortijdig schoolverlaters, maximale participatie van jongeren in de maatschappij, met name op de arbeidsmarkt en optimale ontwikkeling/ontplooiing van jongeren door het volgen van de opleiding die bij hen past. Voor niet-leerplichtige jongeren die zijn uitgevallen in het reguliere onderwijs hebben we T.O.M. (Traject Op Maat) ingezet. Tevens hebben we geïnvesteerd in het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs waarbij we samen met het onderwijs een aantal speerpunten hebben benoemd, zoals de ontwikkeling van de kindcentra, brede scholen, taalbeleid, ondernemendheid binnen het onderwijs, etc. Ook is in 2013 een aantal Europese projecten goedgekeurd waardoor de kwaliteitsverbetering van het onderwijs en de aansluiting met de arbeidsmarkt een nieuwe impuls krijgen.
Er zijn verdere stappen gezet in de richting van een nieuw VMBO. In 2013 stemde de raad in met een krediet voor de bouw van een nieuw VMBO aan de Rompertsebaan. De jeugdwerkloosheid bleef ook in onze regio stijgen. In september 2013 ging daarom de impulsaanpak Jeugdwerkloosheid van start. Naast de Startersbeurs komen er verschillende instroomarrangementen.
De transitie van de jeugdzorg heeft steeds meer vorm gekregen. Zo is in de loop van 2013 de enkelvoudige ambulante provinciale jeugdzorg onder de verantwoordelijkheid van de gemeente gekomen. En in het najaar is het regionaal transitie arrangement jeugdzorg door het college vastgesteld. Daarnaast zijn we bezig met de ontwikkeling van zorgteams naar Basisteams Jeugd en Gezin (deelteam van de sociale wijkteams). Het jongerenwerk kreeg een nieuwe impuls doordat in West het jongerencentrum 4West werd geopend en een nieuw bestuur werd geformeerd voor Number One in Rosmalen.
18
Cultureel klimaat De afgelopen tien jaar is het gelukt om het culturele klimaat van ‘s-Hertogenbosch een flinke impuls te geven. We willen die gewonnen culturele vitaliteit behouden. De bezuinigingen vragen van onze culturele organisaties dat zij hun exploitatie aanpassen terwijl ze ook voortdurend moeten inzetten op vernieuwing van hun aanbod en de relaties met afnemers. Er zijn verschuivingen zichtbaar die concentratie, focus en innovatie hebben voort gebracht. Dit heeft geresulteerd in een alliantie voor cabaret, een stevige basis voor inhoudelijke samenwerking binnen het kunstencluster de Willem II fabriek en een reorganisatie van de Muzerije. De gemeente heeft succesvol mogelijkheden voor jonge makers vormgegeven via projectsubsidies, de verruiming van het atelierbeleid, de uitbouw van het Bossche Makershuis, de doorontwikkeling van de Digitale Werkplaats en de structurele ondersteuning van festival Cement. Twee grote musea in ’s-Hertogenbosch zijn het Noordbrabants Museum en het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch (SM’s). Beide musea waren vanaf 2011/2012 gesloten en zijn sinds mei 2013 op één locatie gevestigd: het Museumkwartier. De nieuwbouw van het Museumkwartier is een belangrijke stimulans om verder te werken aan de landelijke betekenis en aan het vergroten van het publieksbereik. Er is een belangrijke stap gezet in de ontwikkeling van de nieuwe bibliotheek op het GZG terrein. Het nieuwe concept (Agora) is verder uitgewerkt en geconcretiseerd. De gerealiseerde schoolbiebs (40) zijn succesvol en hebben het aantal uitleningen fors doen toenemen. Voor de podiuminfrastructuur is geïnvesteerd in de besluitvorming rondom een nieuwe accommodatie voor het Theater aan de Parade. Het Koningstheater is verder gegaan als cabaretproductiehuis in de Verkadefabriek. Er zijn twee podia voor cabaret in de stad: Verkadefabriek en Theater aan de Parade. De functie van het CBK is in mei 2013 ondergebracht bij diverse partners in de Willem II fabriek (ABS, intendant, gemeente). Daarnaast stimuleren we cultuurparticipatie in de directe leefomgeving van mensen. Een belangrijk instrument dat daarvoor wordt ingezet is OOG Den Bosch, een project van de stadskunstenaar Lucas de Man. In september jl. werd bekend dat Leeuwarden en niet Eindhoven/BrabantStad de titel Culturele Hoofdstad 2018 mag dragen. Ook zonder de titel werken de Brabant Stadpartners samen aan plannen om de Brabantse culturele infrastructuur te versterken.
19
Veilige stad Het gaat steeds beter met de veiligheid. De Veiligheidsmonitor geeft u hierover gedetailleerde informatie. De schoon en veilig- activiteiten in de wijken hebben resultaat. De veiligheidsindex is verder gestegen. In 2008 was het indexcijfer voor de veiligheid 18,4. In 2013 is de gemiddelde index voor de hele stad gestegen naar 19,7. Geweld op straat is in 2013 ongeveer gelijk gebleven. Het aantal incidenten huiselijk geweld is heel licht gestegen. Het aantal fietsendiefstallen is ten opzichte van 2012 gedaald, het aantal autoinbraken is in 2013 licht gestegen. Het aantal woninginbraken is met 18% weer verder gedaald. In 2008 stond ’s-Hertogenbosch nog in de top 10 van Nederland. In 2013 zijn we zelfs verdwenen uit de top 100. In 2013 is de nieuwe Drank- en Horecawet in onze gemeente geïmplementeerd. De handhaving van deze wet is nu een taak van de gemeente (de controle op het rookverbod in de horeca blijft bij de Voedsel en Warenautoriteit). De Horecaverordening is aangepast en zo goed als alle horecabedrijven beschikken nu over een exploitatievergunning; een instrument om aantasting van het woon- en leefklimaat te voorkomen. De invoering van de landelijke politie en de totstandkoming van de politie eenheid Oost-Brabant heeft geleid tot aanzienlijke wijzigingen in de samenwerkingsverbanden en de overlegsituaties. De Taskforce continueerde de aanpak van georganiseerde criminaliteit, nu in het hele gebied van Brabant en Zeeland.
Speerpunten Voor deze collegeperiode hebben we een aantal speerpunten benoemd die in deze periode moeten zijn afgerond of opgestart. In de algemene inleiding van de begroting hebben we deze als volgt benoemd: • JB500: tentoonstelling van een groot aantal werken van Jeroen Bosch in 2016. • Versterking economische promotie: topkennisinstituut op het gebied van food, health en farma. • Theaterinfrastructuur: besluit over (nieuw) theater. • GZG: besluit over en start bouw van Stadsbibliotheek/Stadsarchief en zekerheid komst commerciële trekker. • Paleiskwartier: publieke functie bij de Hofvijver. • Weenergroep: duidelijkheid over de positie als arbeidsontwikkelbedrijf en passende huisvesting. • VMBO: op basis van vernieuwde visie op (beroeps)onderwijs realiseren van nieuwe huisvesting. • Veilige wijken: elke wijk na 2014 een veiligheidsindexcijfer van tenminste 18,4.
20
Daarnaast zetten wij in op: • D e bereikbaarheid van de stad in de vorm van de aanleg van transferia en elektrisch vervoer naar en van de binnenstad, het realiseren van de binnenstadsring en de parkeergarage Hekellaan. • C entrumprojecten als Willemspoort/Paleiskwartier, Centrumplan Rosmalen. • D e Zuiderwaterlinie: een bijzonder cultuurhistorisch fenomeen dat inspiratie biedt voor ontwikkeling van natuurwaarden, cultuurhistorie en regionale economie. • S chone, veilige wijken in een stad. Ondanks de bezuinigingen op het beheer van de openbare ruimte blijven we streven naar basisniveau daar waar mogelijk. • S teeds klimaat neutraler op weg naar 2050 en een stad die steeds groener moet worden. • H erstructurering Barten-Zuid, Boschveld, Eikendonk en Orthen-Links. • M odernisering van het welzijnswerk. • D e realisering van hostels.
Met deze speerpunten zijn we al een eind op weg. Een aantal projecten is al ver op koers, maar op andere terreinen constateren we dat de economische omstandigheden belemmerend werken. Een compleet overzicht van de stand van zaken wordt gegeven in de diverse pijlers. In deze inleiding geven we op een (uiteraard) beperkt aantal hoofdonderwerpen kort aan waar we staan: In 2012 is de Strategische Agenda BrabantStad 2012-2020 vastgesteld. Dit document vormt de inhoudelijke agenda van het bestuurlijke samenwerkingsverband voor de komende jaren. Grotere doelen en ambities uit de Strategische Agenda BrabantStad zijn inmiddels vertaald in een aantal concrete projectvoornemens. Deze zijn in 2013 verder uitgewerkt. Belangrijke Brabantse dossiers zijn in 2013 onder de aandacht gebracht bij de voor ons relevante partners (bewindspersonen, ambtelijke top ministeries, etc.), onder andere door middel van speciaal georganiseerde bijeenkomsten. De regionale samenwerking in Noordoost-Brabant is het afgelopen jaar verder geïntensiveerd. De 5-Sterrenregio is omgevormd tot AgrifoodCapital. Het is de bedoeling om een convenant te sluiten tussen de diverse overheidsorganisaties en om samen met het onderwijs en het bedrijfsleven een stichting op te richten. Daarnaast is een strategische agenda opgesteld waarin de ambitie, de strategie en de koers van de regio voor de komende jaren is opgenomen.
Bij de actualisatie van de Gebiedsagenda Brabant is AgroFood een van de hoofd opgaven geworden als leidend regionaal economisch speerpunt. Daartoe hebben wij met het rijk en de provincie intensief overleg gevoerd over de ruimtelijke en infrastructurele implicaties van de topsector AgroFood. Het innovatieprogramma ‘Fhealinc’ is voortgezet onder de naam ‘Innovatiecentrum Voeding & Lifestyle’ met een trekkersrol voor het Jeroen Bosch Ziekenhuis. De focus is versmald tot gezonde leefstijl in relatie tot voeding. 10 bedrijven participeren.
21
Het centrum voor nieuwe eiwittoepassingen is verder uitgewerkt door bedrijven en instellingen onder de vlag van AgrifoodCapital. Het afgelopen jaar is ook verder gewerkt aan het realiseren van een nieuwe vestiging van PlantLab in De Gruyterfabriek. Projecten als JB500 en BrabantStad Culturele Hoofdstad (BCH) zijn in opzet bedoeld als processen die meerjarig bijdragen aan een culturele, economische en sociale structuurversterking van de stad, regio en Brabant. Door het jaar heen zijn verschillende activiteiten georganiseerd rondom het thema JB500 als opmaat naar het jaar 2016. In dat jaar moet de viering een hoogtepunt bereiken met een grote tentoonstelling van werken van Jeroen Bosch. In september jl. werd bekend dat BrabantStad met als trekker Eindhoven geen Culturele Hoofdstad van Europa wordt in 2018. Leeuwarden is uitverkoren. Hiermee is het hoofdstuk culturele hoofdstad door BrabantStad afgesloten. Wel werken de BrabantStadpartners sindsdien aan plannen die voortbouwen op de samenwerking ten tijde van de kandidatuur om Brabant te versterken via cultuur. Het Museumkwartier is in 2013 opgeleverd. De bezoekersaantallen van beide musea waren in 2013 boven verwachting. In 2012 is er door de gemeenteraad een principebesluit genomen voor een nieuw theater op de huidige locatie. Aan het college is gevraagd te komen met een voorstel voor een theater dat optimaal past op deze locatie. Afgelopen jaar zijn door de Zuid Nederlandse Theater Maatschappij (ZNTM) voorlopige uitwerkingen (‘verkenningen’) gemaakt voor de nieuwbouw. Voor de verdere uitwerking van deze verkenningen is aan de raad een voorbereidingskrediet gevraagd.
Als gevolg van de economische crisis vragen belangrijke projecten als GZG, Willemspoort en Centrumplan Rosmalen om een herpositionering; meer gericht op deze moeilijke tijd, met meer faseer- en flexibiliseringsmogelijkheden. Zo heeft de gemeenteraad in april vorig jaar besloten om de realisatie van het masterplan GZG te knippen in 2 fasen. Daarmee wordt de uitvoering meer haalbaar. In 2013 is door de gemeenteraad het ‘Bereikbaarheidsprogramma Koersnota 2013’ vastgesteld. De bouw van de parkeergarage aan de Hekellaan is in volle gang. Om een passend antwoord te kunnen geven op de problematiek van de VMBO-scholen zijn nieuwbouwplannen voor een stedelijk VMBO-college ontwikkeld. Op de locatie Jeroen Boschcollege wordt een nieuwe campus ontwikkeld.
22
Ondanks de economische crisis is de doelstelling om in 2050 een klimaatneutrale stad te zijn, gehandhaafd. Om dit te kunnen bereiken, is ingezet op zeer forse energie besparing en het opwekken van duurzame energie. De aangebrachte fasering qua mogelijkheden in tijd moet daarbij helpen. De bouw van het hostel aan de Van Broeckhovenlaan (oost) is in volle gang. Naar verwachting wordt dit hostel in het voorjaar van 2014 geopend. In 2013 zijn de voorbereidingen afgerond voor het per 1-4-2014 nieuw te vormen werk-ontwikkelbedrijf dat Weener XL gaat heten. Daarmee is ’s-Hertogenbosch in organisatorische zin voorbereid op de invoering per 1-1-2015 van de Participatiewet.
23
Budgettaire dimensie Inleiding Deze budgettaire dimensie geeft inzicht in de uitkomst van de rekening van de gemeente ’s-Hertogenbosch over 2013. De presentatie van het resultaat op hoofdlijnen gebeurt integraal. Een meer gedetailleerde analyse is opgenomen bij de behandeling van de programma’s in het vervolg van dit jaarverslag. Het voorstel tot bestemming van het rekeningresultaat vormt het sluitstuk van deze budgettaire dimensie.
Uitkomst De uitkomst van de rekening is als volgt opgebouwd: Bedragen x € 1.000
Begroting
Rekening
2013 na wijziging
2013
Verschil
Lasten
504.551
478.283
26.268
V
Baten
472.465
469.990
2.475
N
Resultaat voor bestemming
-32.086
-8.293
23.793
V
Resultaatbestemming - Toevoegingen
70.357
73.538
3.181
N
- Beschikkingen
102.443
84.497
17.946
N
32.086
10.959
21.127
N
-
2.666
2.666
V
Saldo resultaatbestemming Resultaat na bestemming
Ten opzichte van de begroting is het resultaat voor bestemming € 23,8 miljoen hoger dan begroot. Tegenover een begrote onttrekking aan de reserves van € 32,1 miljoen staat een werkelijke onttrekking van € 11,0 miljoen, waardoor per saldo een nadeel van € 21,1 miljoen is ontstaan. Uiteindelijk resteert een nog te bestemmen rekening resultaat van € 2,7 miljoen. De managementrapportage liet een geprognotiseerd negatief resultaat zien van € 1,9 miljoen. Dit resultaat was inclusief positieve en negatieve afwijkingen groter dan € 250.000. Na het in de begroting verwerken van de grote afwijkingen van in totaal € 2,3 miljoen negatief resteerde een positief resultaat van € 0,4 miljoen. Het gerealiseerde resultaat is € 2,3 miljoen hoger dan het geprognosticeerde resultaat uit de managementrapportage. Belangrijkste reden hiervoor is de algemene uitkering (€ 1,6 miljoen voordeel). Het resterende verschil bestaat uit een groot aantal kleinere posten.
24
Onderstaand lichten wij de belangrijkste afwijkingen ten opzichte van de begroting (groter dan € 200.000) toe. Bedragen x € 1.000 WMO (reserve WMO) Veiligheidsregio Noord-Brabant
Resultaat voor
Saldo
Resultaat na
bestemming
resultaatbestemming
bestemming
1.163
-1.163
-
228
-
228 221
Openbare verlichting
221
-
Onderwijshuisvesting (reserve onderwijshuisvesting)
709
-709
-
Kinderopvang (reserve kinderopvang)
290
124
414 -
Bouwgrondexploitatie (diverse reserves)
-711
711
Parkeren (reserve parkeer en verkeer)
593
-593
-
WWB (reserve FWI inkomensdeel)
624
-624
-
3.243
-3.243
-
208
-
208
Herziening rubricering reorganisatie Weener Groep Dividend voormalig Essent Facilitaire dienstverlening Financiering Nog niet gerealiseerde investeringen (diverse reserves) Kapitaallasten (diverse reserves) Personeelskosten Voormalig personeel Algemene uitkering (reserve WMO) Overig (diverse reserves) Totaal
226
-
226
-275
-
-275
11.381
-11.381
-
1.619
-1.942
-324
-551
17
-534
205
-
205
1.603
-15
1.588
3.019
-2.310
709
23.793
-21.127
2.666
Zoals in het bovenstaande al aangegeven, is bij de managementrapportage al een begrotingswijziging gemaakt voor de positieve en negatieve afwijkingen groter dan € 250.000. Als gevolg hiervan bevat de jaarrekening hoofdzakelijk verschillen die kleiner zijn dan € 200.000. Deze verschillen worden samengevoegd onder het kopje Overig, dat daardoor in vergelijking met voorgaande jaren een aanzienlijk hoger bedrag laat zien.
WMO De kosten voor de WMO vallen in 2013 lager uit dan begroot. Per saldo wordt € 1,2 miljoen meer toegevoegd aan de reserve WMO dan begroot. De stand van de reserve WMO op 31-12-2013 is € 12,7 miljoen. De hogere storting is opgebouwd uit de volgende onderdelen: • Huishoudelijke hulp in natura (€ 423.000 voordeel). De in 2012 gestarte nieuwe wijze van indiceren laat een daling van het gemiddeld aantal uren zien van 2,7 naar 2,45 uur per week. De klanttevredenheid blijft echter nog steeds hoog. Ook daalt het aantal klanten. Dit is het gevolg van gewijzigde regels vanuit het Rijk (het vermogen van mensen wordt meegeteld in de bepaling van de eigen bijdrage) en het gegeven dat mensen in 2013 nog geprobeerd hebben een indicatie te krijgen voor een verpleeg- of verzorgingshuis omdat de regels hiervoor vanaf 2014 veel scherper worden.
25
• Persoonsgebonden budget ( € 100.000 voordeel). Ook bij de uitgaven voor PGB’s zien we een vermindering van het aantal uren en het aantal klanten om dezelfde reden als bij de hulp in natura. • Rolstoel-, woon- en vervoersvoorzieningen (€ 513.000 voordeel). Op basis van een gerechtelijke uitspraak die het hanteren van een inkomensgrens verbiedt bij regiotaxivervoer, was een stijging van het aantal klanten voorzien. Dit aantal klanten is echter stabiel gebleven. Daarnaast is het aantal aanvragen voor de individuele verstrekkingen lager als het gevolg van het meetellen van het vermogen bij het bepalen van de eigen bijdrage. Leveranciers hebben hier overigens op ingespeeld door bijvoorbeeld goede tweedehands scootmobielen aan te bieden op de particuliere markt. • Overige verschillen. Deze voordelen worden veroorzaakt door minder uitgaven voor apparaatskosten, collectieve voorzieningen en programmakosten Sociaal DNA. Ook heeft het Rijk de uitkering WMO van 2012 definitief berekend.
Veiligheidsregio Noord-Brabant In 2013 is een voordeel gerealiseerd in de bijdrage aan de Veiligheidsregio van € 228.000. Op basis van de uitgaven van de Brandweer Brabant-Noord kon onze gemeente in 2013 een bedrag van €143.000 extra BTW compenseren. Daarnaast was sprake van lager dan begrote kosten bij het Gemeenschappelijk Meld Centrum en Brandweer Brabant-Noord. In de managementrapportage werd uitgegaan van een voordeel van in totaal € 143.000. De hogere BTW-compensatie was toen nog niet bekend.
Openbare verlichting Voor openbare verlichting is sprake van een voordeel van € 221.000. Oorzaak van dit voordeel zijn lagere energiekosten (€ 70.000), minder lampen vervangen door langere levensduur (€ 75.000) en lagere kosten voor onderhoud als gevolg van vervangingsinvesteringen in armaturen en lantaarnpalen (€ 76.000). In de begroting 2014 is het onderhoudsbudget structureel verlaagd met € 76.000.
Onderwijshuisvesting Door een begrote extra storting van € 1,5 miljoen t.b.v. de gymzaal Binnenstad en een lager dan begrote onttrekking van € 0,7 miljoen is de stand van de reserve onderwijshuisvesting op 31-12-2013 € 17.481.778. Als gevolg van achterblijvende investeringen ontstaat er een netto voordeel van € 1,45 miljoen aan kapitaallasten. Hierop is geanticipeerd door het opnemen van een stelpost van € 1,5 miljoen, waardoor een nadeel van € 50.000 ontstaat. De volgende projecten zijn vertraagd dan wel uitgesteld: BS ‘t Ven, BBS Boschveld, BS Cirkel Noord, BS Het Noorderlicht, St. Janslyceum, gymzaal binnenstad en afronding van de projecten Sancta Maria Mavo en diverse onderhoudsprojecten. Daarnaast was er bij de
26
managementrapportage een extra stelpost voor kapitaallasten opgenomen van € 0,3 miljoen. Deze stelpost wordt echter niet gerealiseerd omdat een aantal grote projecten in een stroomversnelling is gekomen en er meer kapitaallasten zijn dan bij de managementrapportage werd verwacht. Dit leidt tot een nadeel van € 0,3 miljoen. Het nog niet uitbreiden van de St. Janslyceum brengt ook mee dat we een bijdrage van € 0,4 miljoen nog niet hoeven te realiseren. Daarnaast ontstaat er nog een voordeel door € 94.000 aan minder ongedekte schades (minder vandalisme), minder kosten voor huur tijdelijke locaties van € 70.000 en extra opbrengsten door verhuur van leegstand van € 0,3 miljoen. Als laatste ontstaat er een voordeel van € 390.000 bij het beheer van Brede Bossche Scholen. Dit komt onder meer doordat BBS Kruiskamp en BBS Nieuw Zuid nog niet het hele jaar in gebruik zijn geweest en doordat er bij de oude BBS-en lagere energiekosten zijn gerealiseerd en er meer aan incidentele verhuur is gerealiseerd. Alle voor- en nadelen worden verrekend met de reserve onderwijshuisvesting.
Kinderopvang Binnen het product kinderopvang is een voordeel van € 0,4 miljoen gerealiseerd. Hier zijn een aantal redenen voor: • (Alleenstaande) ouders kunnen een vergoeding voor kinderopvang vragen als ze tijdelijk kinderopvang nodig hebben, bijvoorbeeld vanwege ziekte, re-integratie richting de arbeidsmarkt of andere sociale omstandigheden. In 2013 zien we vanwege de economische situatie minder toeleiding naar werk. Hierdoor blijft een deel van het budget onbenut (€ 28.000 voordeel). In geval van ziekte moet een sociaal medische indicatie worden afgegeven. Door strakker te kijken naar de noodzaak van een SMI en het aantal uren dat hier aan besteed wordt zijn lagere kosten gerealiseerd (€ 54.000 voordeel). Verder is een deel van het budget overgebleven dat is bedoeld voor de hardheidsclausule. Deze clausule maakt het mogelijk om in gevallen dat toepassing van de verordening tot een onbillijke uitkomst zou leiden van de verordening af te wijken (bijvoorbeeld voor mensen die net iets meer dan 120% van het minimuminkomen verdienen) (€ 37.000 voordeel). • De deelname aan peuterarrangementen is minder toegenomen dan verwacht. Projecten om deelname aan de arrangementen te stimuleren zijn later dan gepland van start gegaan. Naar verwachting zal de komende jaren een groter beroep worden gedaan op de peuterarrangementen. Dit is het gevolg van een teruglopende vraag naar de kinderopvang (veroorzaakt door lagere overheidstoeslag en werkloosheid). Deze middelen kunnen incidenteel vrijvallen. Of er sprake is van een structurele onderschrijding kunnen we mogelijk na 2014 beoordelen. Voordeel € 171.000. • Bij de uitvoering van kinderopvang is de afgelopen jaren minder beroep gedaan op de reserve kinderopvang dan voorzien. Conform begroting kan deze reserve nu komen te vervallen, dus het restant uit de reserve kan vrijvallen ten gunste van de algemene middelen. Voordeel € 124.000.
27
Bouwgrondexploitatie Voor een toelichting op het onderwerp bouwgrondexploitatie wordt verwezen naar de paragraaf grondbeleid.
Parkeren Het specifieke onderdeel parkeren laat een positief resultaat zien van € 3,4 miljoen t.o.v. een geraamd resultaat van € 2,7 miljoen. Per saldo wordt er € 704.000 minder aan de reserve Parkeer en Verkeer onttrokken dan begroot. Door de onttrekking aan de reserve Parkeer en Verkeer wordt de geraamde afdracht aan de reguliere exploitatie ad € 5,8 miljoen gerealiseerd.
De lagere onttrekking is als volgt te verklaren: • Ten opzichte van de bijgestelde begroting 2013 is een hogere opbrengst gegenereerd. Over 2013 vallen vooral lagere opbrengsten vanuit het straatparkeren en een hogere bezetting in parkeergarage Paleiskwartier op. • De betalingsbereidheid binnen onze stad is met 96% zeer hoog. Daardoor zijn de opbrengsten van naheffingsaanslagen fors lager dan geraamd. • Aan de kostenkant zijn enkele incidentele voordelen gerealiseerd ten opzichte van de begroting 2013.
De economische crisis heeft over geheel 2013 toch tot een lager resultaat uit parkeeropbrengsten geresulteerd t.o.v. van het jaar 2012. Dat heeft vier benoembare oor zaken: er komen minder bezoekers, bezoekers parkeren korter, bezoekers kiezen voor een goedkopere parkeerplaats en steeds meer bezoekers maken gebruik van belparkeren (realtime parkeren).
WWB Op het product Algemene Bijstand wordt een voordeel gerealiseerd van € 624.000 waardoor in plaats van een onttrekking van € 788.000 een bedrag van € 164.000 onttrokken wordt aan de reserve FWI-inkomensdeel. Nadelen worden veroorzaakt door teruglopende werkzaamheden van handhaving in de regio (€ 241.000) en proceskosten bezwaar en beroep (€ 27.000) vanwege de inzet op een aantal specifieke zaken die aan het licht zijn gekomen na gezamenlijke invallen met de politie. Deze invallen hebben wel geleid tot hogere terugvorderingen (€ 331.000). Er zijn meer uitkeringen verstrekt dan begroot (gemiddeld 3.459 in plaats van 3.403, 44 meer WWB, 4 meer BBZ en 8 meer IOAW) hetgeen heeft geleid tot € 1,1 miljoen nadeel. Daar staat een voordeel van € 1,7 miljoen tegenover omdat het Rijk een hogere gemiddelde uitkeringsprijs hanteert dan de werkelijke, gemiddelde uitkering waar men in onze gemeente recht op had. De afwijkingen ontstaan met name door effecten van het toeslagenbeleid en gemiddeld hogere inkomsten van klanten. De stand van de reserve FWI-inkomensdeel bedraagt per 31-12-2013 € 2,9 miljoen.
28
Herziening rubricering reorganisatie Weener Groep In het op te richten Werkontwikkelbedrijf worden de taken van de Weener Groep en delen van de afdeling AMSZ opgenomen. Tijdens de controle van de jaarrekening 2012 was onze gemeente bezig met het opstellen van een ondernemingsplan voor het Werkontwikkelbedrijf met een gedetailleerde inschatting van de kosten. De detail uitwerking was op dat moment nog niet beschikbaar. Hierdoor kon de accountant de voor de herstructurering van de Weener Groep gevormde voorziening slechts op hoofdlijnen beoordelen. De Tweede Kamer heeft inmiddels ingestemd met de Participatie-wet en met de invoering ervan per 1 januari 2015. Vergeleken met de oorspronkelijke plannen is er een aantal belangrijke wijzigingen doorgevoerd, onder andere als gevolg van het sociaal akkoord en het zogenaamde herfstakkoord. Ook zijn er veranderingen aangebracht in het financiële kader. Met de vorming van het Werkontwikkelbedrijf, Weener XL per 1 april 2014, spelen we in op de Participatiewet en op de gevolgen die dat heeft voor de Weener Groep. Door de samenvoeging van taken vanuit de Weener Groep en AMSZ blijven de frictiekosten op personeelsvlak beperkt. Niettemin blijft herstructurering noodzakelijk. Omdat de kosten volgens de verslaggevingsregels niet mogen worden opgenomen in een voorziening herrubriceren we deze kosten naar de reserve van de Weener Groep. Zo blijven de middelen beschikbaar voor de herstructureringsmaatregelen, waaronder ook voor de tijdelijke huisvesting van Weener XL.
Dividend oud Essent Het voordeel van € 208.000 op het dividend oud Essent wordt veroorzaakt door een niet begrote eenmalige uitkering van de Verkoop Vennootschap.
Facilitaire dienstverlening Als gevolg van aanbesteding en toenemende digitalisering zijn de kosten van kopiëren en printen € 130.000 lager dan begroot. Daarnaast is er een voordeel ontstaan van € 59.000 als gevolg van minder verstrekte kantoorbenodigdheden.
Financiering Gedurende 2013 heeft de gemeente ‘s-Hertogenbosch een aantal leningen aangetrokken tegen gunstige rentetarieven. Hierdoor ontstaat een voordeel op de financieringskosten. Daarnaast hebben we van Enexis een afkoopsom ontvangen voor het vervroegd aflossen van een lening. Over 2013 hebben we een financieringsresultaat gerealiseerd van € 2,8 miljoen. Dit voordeel hadden we via een begrotingswijziging bij de actualisatie van de begroting 2013 en de managementrapportage voor € 3,1 miljoen al verwerkt in de begroting 2013. Het financieringsresultaat in de jaarrekening bedraagt hierdoor € 0,3 miljoen negatief.
29
Nog niet gerealiseerde investeringen In de managementrapportage hebben we een bedrag van € 48 miljoen overgeheveld naar 2014. Hiervan had € 42 miljoen betrekking op nog niet gerealiseerde investeringen die gedekt worden uit reserves. In aanvulling hierop is bij deze jaarrekening een bedrag van € 11,4 miljoen nog niet in 2013 gerealiseerd. In de discussienotitie over de motie budgetrecht raad hebben we aangegeven dat het gaat om investeringen waarvoor de kredieten via het investeringsplan in 2013 zijn vrijgegeven met als dekking een beschikking uit een reserve. Die investeringen zijn om uiteenlopende redenen in 2013 niet volledig uitgevoerd en die worden, samen met de dekking uit de betreffende reserve, doorgeschoven naar 2014. Wij schatten de uitvoering van dit soort investeringen over het algemeen positief in omdat we het werk dan als het meezit snel kunnen afronden. Als we het preciezer gaan inschatten en de kredieten die over meerdere jaren worden uitgevoerd vooraf al gaan verdelen over 2013 en 2014 kunnen er problemen ontstaan. Als de uitvoering in 2013 meevalt, moeten we zo’n project dan een aantal maanden stilleggen omdat het krediet voor 2013 op is. Dat leidt tot extra kosten omdat aannemers dan vertragingskosten doorberekenen. Of we moeten een tussentijdse aanpassing vragen voor een deeloverschrijding in enig jaar die gecompenseerd wordt door een onderschrijding in het volgende jaar. Om dit te voorkomen, ramen we het gehele kredietbedrag voor een investeringspost in het jaar van het begin van de investering. De bedragen die vervolgens in 2013 niet zijn uitgegeven, worden door middel van deze administratieve wijziging overgeheveld naar 2014. Voor de jaarrekening betekent het verder niets. Het bedrag van € 11,4 miljoen bestaat voor een bedrag van € 6,8 miljoen uit een lagere onttrekking ten opzichte van de managementrapportage voor lopende investeringsprojecten (o.a.de projecten Verlengde Parallelweg, Paleisbrug, GSB aandachtsbuurten (fysiek en algemeen) en fietspaden). Daarnaast is voor een bedrag van € 4,2 miljoen sprake van investeringsprojecten die in 2013 zijn afgerond en/of waarvan in 2013 is besloten de (resterende) gelden alternatief in te zetten (Randweg 1e fase, Fietsbrug over Zuid-Willemsvaart).
Kapitaallasten De kapitaallasten laten een nadeel zien van € 0,3 miljoen op een totaal aan kapitaallasten van € 65 miljoen. Dit nadeel wordt veroorzaakt door onrendabele investeringen waarvoor bij de managementrapportage was ingeschat dat deze niet meer in 2013 zouden worden uitgevoerd. In werkelijkheid zijn deze investeringen toch nog in 2013 uitgevoerd.
30
Personeelskosten De personeelskosten laten een overschrijding zien van € 0,5 miljoen op een totaal aan kosten van € 90 miljoen. Bij de onlangs verschenen managementrapportage hebben we juist een voordeel van € 0,6 miljoen gepresenteerd. Dit voordeel is middels een begrotingswijziging verwerkt in de begroting en daarmee per saldo ten gunste gekomen van de algemene middelen. In totaliteit komen de werkelijke budgettaire personeelskosten bijna volledig overeen met de oorspronkelijk begrote personeelskosten. Er resteert een voordeel van € 0,1 miljoen. Dit saldo ontstaat door het meer toeschrijven van personeelskosten aan de exploitatie in plaats van aan projecten (€ 0,4 miljoen nadeel), hetgeen gecompenseerd wordt door voordelen doordat minder ingehuurd wordt ten opzichte van de ontstane vacatureruimte (€ 0,2 miljoen), lagere advertentiekosten (€ 0,1 miljoen), uitstel van het project Hostels (€ 0,1 miljoen) en overige voordelen (€ 0,1 miljoen).
Voormalig personeel Het voordeel op de kosten van voormalig personeel (€ 0,2 miljoen) wordt met name veroorzaakt door meevallende FPU- en WW-uitkeringen. Met name door soberdere regelingen blijven medewerkers langer doorwerken.
Algemene uitkering De algemene uitkering uit het gemeentefonds laat een voordeel zien van € 1,9 miljoen. Hiertegenover staan echter kosten van taakmutaties op andere programma’s tot een bedrag van € 0,3 miljoen. Per saldo is er budgettair een effect van € 1,6 miljoen voordelig. Dit effect heeft voor een bedrag van € 1,3 miljoen betrekking op het uitkeringsjaar 2013. Oorzaken hiervan zijn bijstelling van het accres 2013, aanpassing van de basis gegevens en uitkering van de verdeelreserve 2013. Een bedrag van € 0,3 miljoen heeft betrekking op het uitkeringsjaar 2012. Voor een volledig overzicht van de algemene uitkering verwijzen wij naar de pijler Algemene dekkingsmiddelen.
Ombuigingen In deze jaarrekening rapporteren we over de ombuigingen uit begroting 2011 (spoor 1 en 2) voor de jaren 2013 en 2014. In totaal komen de ombuigingen neer op € 14,6 miljoen in 2013 en € 15 miljoen in 2014. Naar verwachting worden de ombuigingen in beide jaren vrijwel volledig gerealiseerd. Hierop zijn uitgezonderd: 1. Ombuigingen die vanwege de economische omstandigheden niet of later kunnen worden gerealiseerd. Deze posten zijn bij de begroting 2013 of bij de actualisatie van de begroting teruggedraaid. Dit betreft Boulevard (€ 100.000), Invoeren leges hogere waarden geluid (€ 54.000), en Vergroting inkomsten reclame (€ 193.000).
31
Omdat deze posten al zijn verwerkt in de begroting, leiden ze niet meer tot een financiële afwijking in 2013. Daarnaast is van de resterende ombuiging Vergroting inkomsten reclame (€ 65.000) een bedrag van € 9.000 niet gerealiseerd. 2. A fwijkingen die worden gemeld bij de jaarrekening. Dit betreft uitsluitend het invoeren van betaald parkeren Engelermeer (€ 55.000). Met voortschrijdend inzicht heeft uw raad besloten deze ombuiging niet door te laten gaan. In de concept begroting 2014 hebben we dit financieel verwerkt.
Voorstel bestemming rekeningresultaat Het rekeningresultaat bedraagt € 2,7 miljoen. Wij stellen voor het totale rekeningresultaat te verwerken in de algemene reserve, hetgeen onze bestendige gedragslijn is. Het streefniveau van de algemene reserve is 15 procent van de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Voor 2013 is dit € 22,4 miljoen. De werkelijke stand van de algemene reserves per 31 december 2013 is € 21,2 miljoen. De algemene reserve is dus € 1,2 miljoen te laag. Door het verwerken van het totale rekeningresultaat in de algemene reserve neemt de algemene reserve toe tot € 23,9 miljoen en is daarmee iets hoger dan de benodigde algemene reserve.
32
Deel I: Jaarverslag
Programma’s
Stad van modern bestuur Sociale kwaliteit Fysiek Werk en economie Algemene dekkingsmiddelen
Bestuursorganen en -ondersteuning Dienstverlening
34
Stad van modern bestuur
Bestuursorganen en -ondersteuning
Ambitie Onze ambitie is het waarborgen van een democratisch bestuur, dat toegankelijk, doelmatig, doeltreffend, transparant en betrouwbaar optreedt. De betrokkenheid van burgers is hierbij van essentieel belang. Zo ontstaat draagvlak voor genomen besluiten. Zowel de raad als het college streven deze ambitie vanuit hun eigen - duale - rol na. In het duale stelsel bestaat een duidelijk onderscheid tussen bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de gemeenteraad en van het college van burgemeester en wethouders. Zo stelt de raad de financiële en beleidsmatige kaders vast en controleert de uitvoering door het college. Het college is verantwoordelijk voor de voorbereiding en uitvoering van beleid, binnen de door de raad gestelde kaders.
Versterken controlefunctie raad en betrokkenheid burger bij raadswerk Wat wilden we bereiken? De raad werkt volgens een aan het begin van deze raadsperiode vastgesteld werkplan. Hierin beschrijft hij de gewenste werkwijze en ontwikkelpunten van de raad. Speerpunten zijn het vergroten van de betrokkenheid van de Bossche burgers en organisaties bij het werk van de raad en een versterking van de controlerende functie van de raad. Indicatoren Aantal hearings en beleidsdebatten door de raads
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
3
1
4
4
4
1
0
0
2
2
83
10
32
85
100
3
3
3
3
3
commissies Bron: administratie griffie Aantal burgerinitiatieven Bron: administratie griffie Aantal gasten van de raad Bron: administratie griffie Aantal onderzoeken door de rekenkamercommissie Bron: administratie rekenkamercommissie
36
Stad van modern bestuur Bestuursorganen en -ondersteuning
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Jaarlijkse beleidsdebatten en hearings over
Ja
Het aantal hearings/beleidsdebatten is het afgelo
politieke thema’s
pen jaar gehaald.
Het afleggen van werkbezoeken in de stad
Ja
Het stimuleren van burgerinitiatieven op de agenda
Gedeeltelijk
Door de verschillende raadscommissies zijn het afge lopen jaar meerdere (7) werkbezoeken afgelegd.
van de raad
Het opstellen van burgerinitiatieven is naar zijn aard niet beïnvloedbaar door de raad. Wel heeft publici teit en voorlichting over burgerinitieven plaatsge vonden en worden initiatiefnemers gefaciliteerd.
Ja
Hier is aan voldaan.
Raadsvergaderingen met ‘een gast van de raad’
Gedeeltelijk
Gast van de raad” kent een sterk wisselende
De transparantie van het raadswerk vergroten door
Ja
Hier is aan voldaan.
Ja
De rekenkamercommissie heeft drie geplande
Actieve informatieverstrekking over het werk en agenda’s van raad en commissies (website en Bossche omroep)
balangstelling, met in 2013 een aantal van 32. het optimaliseren van de website van de raad Jaarlijkse onderzoeken door de rekenkamer commissie naar doelmatigheid en doeltreffendheid
onderzoeken aan de gemeenteraad aangeboden:
van het beleid
1. Onderzoek Regionale economie, 2. Onderzoek Klimaatneutraal ’s-Hertogenbosch en 3. Onderzoek Transitie Jeugdzorg in B4-verband.
Versterken toegankelijkheid en transparantie college Wat wilden we bereiken? Het college heeft in het coalitieakkoord 2010-2014 te kennen gegeven meer te willen uitgaan van het benutten van en ruimte geven aan de samenleving. Een meer toegankelijke en transparante werkwijze vraagt inzet van zowel de gemeente als van de burger. We willen als gemeente gebruik maken van wat de inwoners en organisatie in onze stad al kunnen en weten. We zoeken naar nieuwe en creatieve vormen van co-creatie en communicatie waarin we ruimte geven hiervoor.
37
Stad van modern bestuur Bestuursorganen en -ondersteuning
Indicatoren % inwoners dat het (helemaal) eens is met de
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
23%
25%
25%
25%
26%
48%
45%
44%
52%
55%
18%
19%
17%
19%
20%
84%
87%
73%
84%
84%
stelling: ”de gemeente reageert goed op proble men in de buurt” Bron: omnibusenquête % inwoners dat interesse heeft in het bijwonen van informatiebijeenkomsten over wijk, buurt of straat Bron: omnibusenquête % inwoners dat het (helemaal) eens is met de stelling: “De gemeente betrekt inwoners actief bij de totstandkoming van gemeentelijke plannen” Bron: omnibusenquête % inwoners dat zegt voldoende geïnformeerd te worden door de gemeente Bron: communicatieonderzoek
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Social media, zoals de gemeentelijke twitter, de
Ja
We hebben social media als kanaal opgenomen in
gemeentelijke facebook-pagina en Linkedin, zetten
ons dienstverlenings- en communicatiebeleid. Naast
we in het communicatiebeleid in voor interactie
informatie zenden en interactie zoeken via social
met en meldingen van burgers, co-creatie, web
media, luisteren we naar het gesprek in de stad en
care, dienstverlening, arbeidsmarktcommunicatie
beantwoorden we vragen van burgers die via social
en crisiscommunicatie.
media op ons afkomen. Sinds begin dit jaar is ook de stap naar actieve web care gezet. Dat doen we met behulp van een instru ment dat continue alle Nederlandstalige berichten op het internet verzamelt. Daarbij wordt niet alleen naar Twitter, Facebook en Linkedin gekeken, maar ook naar meer dan 350.000 weblogs, fora en nieuwsbronnen. Naast het monitoren van relevante online conversaties en het maken van omgevings analyses, kan de gemeente zich via dit instrument ook mengen in gesprekken en hierop reageren. Dit wordt webcare genoemd. Naast afhandelen kan via dit instrument ook het (klant)contact worden beheerd.
In de communicatie met bewoners op wijk- of
Ja
We zijn gestart met het project ‘samen werken aan
buurtniveau richten we ons op digitale platforms
je buurt’. Hierin werken we aan:
(wijkcommunicatie 2.0). Daarnaast blijven we
- Strategie en stappenplan voor samen werken aan
gebruik maken van de reguliere media als de gemeentelijke pagina’s in de Bossche Omroep en de website.
je buurt - Het onderzoek naar het digitaal aanbieden op wijkniveau van informatie - Communicatie Doe-democratie (zelfbeheer van de openbare ruimte door bewoners) - Bouwen aan een netwerk van actieve bewoners in een buurt - Benutten van sociale media opgezet door buurt bewoners
38
Stad van modern bestuur Bestuursorganen en -ondersteuning
In het communicatiebeleid voor brede doelgroepen
Ja
gebruiken we begrijpelijke taal.
In de concernbrede publieksuitingen past de gemeente klare taal toe. We trainen medewerkers in het gebruik van klare taal. Een flink aantal standaardbrieven van publieksafdelingen zijn in klare taal herschreven.
De gemeentelijke website ondersteunt informatie
Ja
De website heeft informatieverstrekking, participatie,
verstrekking, participatie, dienstverlening en
dienstverlening en citymarketing ondersteund. In
stadspromotie. De informatie wordt steeds
november 2013 is een mobiele website gelanceerd
meer op maat aangeboden.
waarbij we op een app-achtige manier de belang
Nieuwe ontwikkelingen worden doorgevoerd,
rijkste gemeentelijke dienstverlening op een smart
zoals uitbreiding van de digitale dienstverlening,
phone duidelijk leesbaar en overzichtelijk
een mobiele website, een persoonlijke pagina e.d.
presenteren.
We bevorderen de uitwisseling tussen burgers en
Ja
Ook in 2013 is samen met de comitees inhoud
maatschappelijke organisaties van Leuven, Trier en
gegeven aan de stedenbanden met Leuven en Trier.
’s-Hertogenbosch. Doel is onderhouden van vriend
Er zijn 10 uitwisselingen met Leuven geweest en
schappelijke relaties, kennisuitwisseling en inhou
6 uitwisselingen met Trier.
delijke samenwerking. In 2013 zullen voor beide stedenbanden 8 uitwisselingen plaatsvinden. We ondersteunen initiatieven van bewoners om
Ja
Zie hetgeen hiervoor is vermeld over het project ‘samen werken aan je buurt’.
zelf actiever gebruik te maken van social media en daarmee de onderlinge samenhang in hun eigen woonomgeving te versterken. We brengen als college 4 keer per jaar een werk
Ja
B&W heeft de volgende 4 wijkwerkbezoeken
bezoek aan wijken, waarbij onze bijzondere aan
afgelegd:
dacht uitgaat naar wijken die achterblijven bij het
6-6-2013 te Empel
stedelijk veiligheidsindexcijfer (18,4 in 2008).
28-9-2013 te Vinkel-Nuland 10-10-2013 te Engelen 2-11-2013 te Rosmalen/De Groote Wielen
We ondersteunen en bevorderen de ontwikkeling
Ja
geld (BIG) en Bewoners Informatie Netwerk (BIN).
leefbaarheid van hun woonomgeving. We streven naar grotere flexibiliteit binnen de
Realisatie is ter hand genomen en wordt nog steeds ondersteund en bevorderd zoals Bewonersinitiatef
van bewonersnetwerken die zich inzetten voor de Ja
Realisatie is ter hand genomen maar behoeft nog extra aandacht in 2014.
bestaande budgetten om sneller te kunnen inspelen op initiatieven en wensen van bewoners. Uitvoering geven aan het beleid Schone en Veilige
Ja
Realisatie is ter hand genomen.
Wijken waarin een breed pakket van maatregelen is opgenomen voor de wijken die onvoldoende scoren voor wat betreft het stedelijk veiligheids cijfer: Binnenstad, West, Zuidoost, Graafsepoort, Noord en Muntel-Vliert-Orthenpoort.
39
Stad van modern bestuur Bestuursorganen en -ondersteuning
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
24.937
25.030
24.763
24.062
701
Baten
1.040
962
1.035
1.473
438
V
-23.897
-24.068
-23.728
-22.589
1.139
V
- Toevoegingen
5.595
6.855
12.701
6.838
5.863
V
- Beschikkingen
6.508
8.159
13.690
6.501
7.189
N
913
1.304
989
-337
1.326
N
-22.984
-22.764
-22.739
-22.926
187
N
Resultaat gewone bedrijfsvoering
V
Mutaties eigen vermogen
Per saldo mutaties eigen vermogen Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Hogere personeelskosten (€ 230.000 N) • GSB/ISV (€ 338.000 N). Tegenover dit nadeel staan voordelen bij andere programma’s. Per saldo is geen sprake van een resultaat. • Lagere kapitaallasten (€ 114.000 V) • Lagere kosten raad (onderzoekskosten, fractie-ondersteuning, enquêterecht, vergaderingen, onderzoekskosten rekenkamer) (€ 146.000 V) • Bijdrage aan ISV vanuit de algemene uitkering (€ 85.000 V)
40
Stad van modern bestuur Bestuursorganen en -ondersteuning
Dienstverlening
Ambitie Het college heeft in het coalitieakkoord 2010-2014 te kennen gegeven meer te willen uitgaan van het benutten van en ruimte geven aan de samenleving. Dit betekent onder meer deregulering door middel van minder regels en vereenvoudiging van de uitvoering. Wij willen bovendien het niveau van publieke dienstverlening verder verbeteren. En qua prestaties op dat gebied willen we tot de best presterende gemeenten gaan behoren, in een termijn van 3 tot 5 jaar. Burgers en bedrijven verwachten een goed functionerende, dienstverlenende overheid die de vraag van de burger centraal stelt. Samenwerking tussen overheidsorganisaties en met ketenpartners, waarbij wij onze processen afstemmen en gebruik maken van elkaars informatie, is hiervoor een belangrijke voorwaarde. Daarbij zijn standaarden en kwaliteit van gegevens(beheer) belangrijk. Hiervoor sluiten we aan bij landelijke ontwikkelingen. Doelstellingen om onze ambitie te realiseren zijn het toegankelijker maken van de dienstverlening, verbetering van de digitale dienstverlening en verlichting van de administratieve druk voor burgers en bedrijven. In het kader van toegankelijker maken van de dienstverlening zijn we onder meer in 2012 gestart met een Gemeentelijk Contact Centrum (GCC).
41
Stad van modern bestuur Dienstverlening
Toegankelijker maken van de dienstverlening Wat wilden we bereiken? We willen de klanttevredenheid verhogen. Daarvoor is het nodig om de burgergerichte instelling in de organisatie te blijven verbeteren, waaronder een correcte, kwalitatief goede en snelle benadering van burgers. We willen in onze communicatie met burgers en bedrijven eenvoudig en begrijpelijk zijn en we willen onze bereikbaarheid verder verbeteren. Indicatoren Oordeel over gemeentelijke dienstverlening in het
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
6,8
6,9
7,2
6,9
7
78%
79%
81%
79%
80%
30%
24%
23%
24%
28%
52%
67%
67%
67%
70%
7,8
7,8
7,8
7,8
8,0
algemeen Bron: omnibusenquête % inwoners dat (zeer) tevreden is over de tele fonische bereikbaarheid Bron: omnibusenquête % inwoners dat het (helemaal) eens is met de stelling ‘de gemeente ’s-Hertogenbosch heeft het afgelopen jaar haar dienstverlening merkbaar verbeterd.’ Bron: omnibusenquête % inwoners dat (zeer) tevreden is over de antwoordtermijn van brieven Bron: omnibusenquête Totaaloordeel over bezoek aan de balie van het Stadskantoor Bron: Benchmark Publiekszaken
42
Stad van modern bestuur Dienstverlening
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Doelstelling is om te komen tot een Gemeentelijk
Gedeeltelijk
Het realisatiepercentage verschilt per onderwerp: - Voor vragen op het terrein van de afdelingen
Contact Centrum (GCC) waar alle kanalen op aangesloten zijn (telefoon, e-mail, balie, post,
Burgerzaken en Belastingen beantwoorden we
digitaal loket en sociale media). Voor de burger
> 80% in een keer goed.
betekent dit:
Bij de afdeling Inkomen en Zorg ligt dat percen tage (nog) beduidend lager.
- De gemeente beantwoordt 80% van de vragen
- Het percentage in 1 x goed beantwoorde vragen
in 1x goed
is 52%.
- De gemeente geeft in 1x het goede antwoord
Het GCC verbindt elk gesprek binnen de gemeente
of verwijst goed door
rechtstreeks door. Hierdoor voorkomt het GCC het
- De gemeente verstrekt eenvoudige producten
intern verkeerd doorverwijzen. Ervaringen met ver
en diensten direct
keerd doorverwijzen naar organisaties buiten de
- De gemeente is bereikbaar via alle kanalen
gemeente zijn niet meetbaar.
met bij elk kanaal hetzelfde antwoord
- We gebruiken via elk kanaal dezelfde bron:
- De gemeente heeft per kanaal één duidelijke
het Digitaal Loket
ingang
- We hebben nog steeds meerdere telefoonnum mers, meerdere emailadressen e.d. De ontwikkeling van het GCC verloopt in 2 fasen.
Gedeeltelijk
- De verdere uitbouw heeft plaatsgevonden: meer dere afdelingen zijn aangesloten en ook meerdere
Nadat de basis van het GCC voor de zomer van
kanalen.
2012 is gerealiseerd zal een verdere uitbouw
- Het netnummer 14073 is technisch aangesloten
plaatsvinden en zal de dienstverlening door GCC
en voor gebruik gereed.
worden uitgebreid naar meerdere afdelingen en
- Er zijn nieuwe functies toegevoegd aan het Klant
kanalen.
Contact Systeem.
Hierbij zal ook worden gekeken naar aansluiting GCC op het 14073-netnummer, doorontwikkeling
- Rapportages zijn ontwikkeld.
en implementatie van het Klant Contact Systeem,
- De voorbereidingen voor kwaliteitsmonitoring zijn getroffen.
kwaliteitsmonitoring (rapportages, servicenormen etc.). Moderne en eenduidige dienstverlening in de
Gedeeltelijk
publiekshal Stadskantoor
Met de uitvoering is gestart. Voor de zomer starten we met het werken op afspraak en worden de openingstijden aangepast.
Kanaalsturing onderzoeken en eventueel invoeren
Gedeeltelijk
We werken aan een breder scala van digitale pro ducten en een bredere inzet van web formulieren.
Hostmanshipfilosofie onderzoeken en eventueel
Gedeeltelijk
Een eerste bijeenkomst met de medewerkers heeft plaatsgevonden. Het proces loopt in 2014 verder.
invoeren. Dit heeft te maken met de benadering van burgers: de kunst mensen het gevoel te geven dat ze welkom zijn. Ontwikkelingstraject gericht op het vergroten van
Gedeeltelijk
de klantgerichtheid van de medewerkers.
43
Stad van modern bestuur Dienstverlening
Zie hierboven hostmanshipfilosofie.
Doorontwikkeling van de digitale dienstverlening Wat wilden we bereiken? We willen de digitale dienstverlening verbeteren door de kwaliteit van onze informatiehuishouding te verbeteren, standaard ICT-middelen gericht in te zetten en zaak gericht werken in te voeren binnen onze organisatie. Het doel hiervan is de (digitale) communicatie en transacties met burgers en bedrijven te verbeteren en te vereenvoudigen. Indicatoren % inwoners dat het (helemaal) eens is met de
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
62%
64%
58%
64%
70%
80%
73%
69%*
73%
75%
Wordt
65%
66%
65%
67%
stelling ‘de informatie op de gemeentelijke website is goed’ Bron: omnibusenquête % inwoners dat (zeer) tevreden is over de toegankelijkheid van de website Bron: omnibusenquête Vraagstelling is sinds 2011 iets anders, dus dat
*
kan de afwijking ten opzichte van de nulmeting deels verklaren. % inwoners dat (zeer) tevreden is over de mogelijkheden van dienstverlening via internet
nog niet
(bv. afspraken maken of aanvragen indienen)
gemeten
Bron: omnibusenquête
44
Stad van modern bestuur Dienstverlening
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Dienstverlening via sociale media en mobile devices
Ja
In 2013 hebben we de ervaring met dienstverlening
(apps en mobiele site). Het aanbieden van innova
via Facebook, Twitter, mobiele website en webcare
tieve vormen van digitale dienstverlening draagt
verder uitgebouwd. Ook in 2014 gaan we hiermee
bij aan het stimuleren van dienstverlening via het
door.
digitaal kanaal (Digitaal Loket). Gedeeltelijk
Verbetering van de digitale producten. Hieronder
We hebben een aantal landelijke i-NUP bouwstenen
vallen het verbeteren van de informatie in het
zoals webrichtlijnen, Digid-machtigen (burgers) en
Digitaal Loket en de uitbreiding van het aantal
eHerkenning (bedrijven) geïmplementeerd. Deels loopt die implementatie in 2014 door.
zaken dat elektronisch afgehandeld kan worden. Realisatie van een digitaal loket voor gepersonali
Gedeeltelijk
De voorbereidingen zijn getroffen voor aansluiting
seerde dienstverlening. Dit kan in de vorm van een
op MijnOverheid. In 2014 zal die aansluiting gereali
Mijn ’s-Hertogenbosch-pagina waar je persoonlijke
seerd worden.
gegevens kunt inzien, je kunt abonneren op informatie en bekendmakingen in je wijk, waar je de status van je aanvraag kunt volgen en een per soonlijke ingang naar dienstverlening verder op de site. Hier ligt een relatie met Zaakgericht werken en de i-NUP bouwsteen MijnOverheid.nl. Uitbouwen werken op afspraak (meer online
Gedeeltelijk
afspraken)
Het besluit hiertoe is genomen: voor de zomer 2014 start de gemeente met de verdere uitbouw van het werken op afspraak.
Ruimtelijke informatie inzetten voor dienstverlening
Ja
Gemeentelijke bekendmakingen worden via de landelijke voorziening op kaart getoond.
45
Stad van modern bestuur Dienstverlening
Verlichting van de administratieve lastendruk voor burgers en bedrijven Wat wilden we bereiken? We willen de administratieve lastendruk voor burgers en bedrijven verlichten door niet meer naar de bekende weg te vragen en door de regeldruk te verminderen. Dit doen we door projecten en activiteiten gericht op de vermindering van administratieve lasten voor burgers en bedrijven. Dit leidt tot meer efficiency voor burger en de organisatie. Hier ligt een relatie met Zaakgericht werken (procesoptimalisatie), de doorontwikkeling van de digitale dienstverlening (voorzieningen om dit mogelijk te maken) en de invoering van basisregistraties. Indicatoren % inwoners dat het (helemaal) eens is met de
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
31%
27%
27%
27%
25%
56%
61%
57%
61%
65%
18%
16%
15%
16%
15%
stelling: ‘de gemeente is alleen geïnteresseerd in regels en formulieren’ Bron: omnibusenquête % inwoners dat het (helemaal) eens is met de stelling: ’de gemeente heeft duidelijke regels en verordeningen’ Bron: omnibusenquête % inwoners dat het (helemaal) eens is met de stelling: ’een burger in onze gemeente heeft te maken met tegenstrijdige gemeentelijke regels’ Bron: omnibusenquête
46
Stad van modern bestuur Dienstverlening
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
In het kader van de verbetering van de publieke
Ja
De externe scan heeft geleid tot een verdieping.
dienstverlening is onlangs een quick scan uitge
Alle gemeentelijke afdelingen met publieks
voerd door een extern bureau om te komen tot
contacten worden doorgelicht via een interne
procesoptimalisatie van de 21 meest gevraagde
audit. Per afdeling wordt een monitor opgesteld.
gemeentelijke producten. Vermindering van de indieningsvereisten is hier een onderdeel van. Mede op basis van dit rapport wordt een aantal verbeteracties gestart die uiteindelijk zullen leiden tot verdere vermindering van de regeldruk (b.v. door vereenvoudiging aanvraagformulieren of meer algemene regels). Doorlichting van de dienstverlening aan onze
Ja
volgende meting.
en het ‘Bewijs van goede dienst’. Onderzoek naar verbetering van betrouwbaarheid
De 1-meting ‘Bewijs van Goede Dienst’ voor bedrijven is uitgevoerd. In 2015 volgt een
bedrijven in navolging van het landelijk convenant Ja
Dit vindt plaats via (pre) mediation/de andere aanpak, vooroverleg en betere communicatie
in bezwarenprocedures met als doel het aantal
over genomen besluiten.
gegronde bezwaarschriften omlaag te brengen c.q. de kwaliteit van de beslissingen omhoog te brengen. Invoeren van basisregistraties waarin de basisgege
Ja
De beschikbare en verplichte basisregistraties
vens van burgers en bedrijven worden vastgelegd.
hebben wij in gebruik. In 2014 verzekeren we de
Alle overheidsorganisaties zijn verplicht gebruik te
samenhang in de registraties en bouwen we deze
gaan maken van deze basisregistraties. Burgers en
samenhang verder uit.
bedrijven hoeven hun basisgegevens dus nog maar één keer aan de overheid te verstrekken, waarna alle overheidsorganisaties deze gegevens verplicht gebruiken. Hierdoor wordt “éénmalige gegevens verstrekking, meervoudig gebruik” mogelijk. Participatie in de jaarlijkse landelijke benchmark
Ja
In 2013 stond ’s-Hertogenbosch wederom in de top 5 van deze benchmark.
‘Minder Regels Meer Service’ van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De gemeente is een van de (beoogde) bronhouders
Ja
Deze invoering heeft plaatsgevonden. Als koploper
van de Basisregistratie Grootschalige Topografie.
voldoen we in 2014 al aan de BGT verplichting.
Wij voeren de Basisregistratie Grootschalige
Hiermee behoren we tot de eerste 10 “grote”
Topografie in voor dat deel waar wij voor verant-
gemeenten.
woordelijk worden en sluiten daarbij aan op lande lijk ontwikkelde standaarden. In 2012 en 2013 bereiden wij de wettelijke invoering voor.
47
Stad van modern bestuur Dienstverlening
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
5.210
4.997
4.997
4.999
2
N
Baten
2.851
2.605
2.630
2.508
122
N
-2.359
-2.392
-2.367
-2.491
124
N
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen - Toevoegingen
260
260
260
260
-
- Beschikkingen
248
-
-
-
-
Per saldo mutaties eigen vermogen
-12
-260
-260
-260
-
-2.371
-2.652
-2.627
-2.751
124
Uitkomst
N
Belangrijkste verschillen • Lagere secretarieleges burgerzaken door minder rijbewijzen en reisdocumenten (€ 180.000 N) • Hogere personeelskosten (€ 171.000 N) • Lagere kosten afdeling Burgerzaken (m.n. voorlichtingskosten, automatisering en trouwboekjes) (€ 155.000 V)
48
Stad van modern bestuur Dienstverlening
49
Stad van modern bestuur Dienstverlening
Sociale verbanden Gezondheid Veiligheid Leren en opgroeien Cultureel klimaat
50
Sociale kwaliteit
Sociale Verbanden
Ambitie ’s-Hertogenbosch is een sterke sociale stad waarin mensen zich verantwoordelijk voelen voor zichzelf en voor de ander. Bewoners zien naar elkaar om en doen ook zelf soms een beroep op een ander. Elkaar helpen, ondersteunen en zorgen voor elkaar vindt plaats dankzij de sociale verbanden van mensen. Mensen verbinden zich vooral in het dagelijks leven via school, werk, buurt, verenigingen en sport- en cultuuractiviteiten die de gemeente waar nodig faciliteert. Talloze vrijwilligers zetten zich in voor activiteiten, diensten en voorzieningen in wijken en buurten en staan daarmee voor een leefomgeving die sociaal, veilig en leefbaar is. De kracht van onderlinge netwerken en hulp kan intensiever worden benut en gesteund. Dit moet ook kansen bieden aan mensen voor wie dat door een bepaalde kwetsbaarheid, beperking of gedragsprobleem niet zomaar vanzelfsprekend is. Onze diensten en activiteiten in het gewone leven moeten er steeds op zijn gericht dat deze groepen geen belemmeringen ervaren om mee te doen. Hiervoor werken we samen met vrijwilligersorganisaties, het bedrijfsleven en onze maatschappelijke partners.
52
Sociale kwaliteit Sociale verbanden
Sociaal netwerk Wat wilden we bereiken? We willen dat meer mensen in staat zijn om zelf of met behulp van hun sociaal netwerk hun leven vorm te geven. Onder een sociaal netwerk verstaan wij familieleden, vrienden, goede kennissen en buren op wie je een beroep kunt doen als dat nodig is. Om bij het vorm geven van je dagelijks leven voor bijvoorbeeld huishoudelijke taken, opvoeding of persoonlijke verzorging ondersteuning te kunnen krijgen van je sociaal netwerk is nabijheid van belang. Als familie niet in de buurt woont, is het opbouwen en onderhouden van sociale netwerken via buurt, werk of dagbesteding, verenigingen en sociale activiteiten belangrijker. Indicatoren % inwoners dat voor hulp terecht kan bij hun
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
2014
*
*
67%
67%
>67%
sociaal netwerk
Ambitie
(begroting 2014)
% inwoners dat voor hulp gebruik maakt van
*
*
11%
11%
hun sociaal netwerk
>11% (begroting 2014)
Het rapportcijfer dat mantelzorgers geven aan
7,0
7,0
7,0
7,0
7,0
3%
<=1%
<=1%
11%
<=8%
<=8%
de mate van ondersteuning % inwoners dat zelden of nooit familie of vrienden ontmoet % inwoners dat aangeeft te weinig sociale contacten te hebben * Nieuwe indicator, nulmeting in enquête najaar 2012 Bron: Enquête sport en welzijn, O&S
53
Sociale kwaliteit Sociale verbanden
1%
Geen
(2010)
meting
8%
8%
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Om het sociaal netwerk van kwetsbare groepen
Ja
Er wordt zowel via individuele als collectieve activi
duurzaam te versterken organiseren we steun
teiten geïnvesteerd in het versterken van het sociaal
structuren, vriendschapscursussen, lotgenoten-
netwerk. Individueel speelt het maatjesproject een
contact en vrijwillige maatjes.
belangrijke rol; dit is een koppeling tussen cliënt en vrijwilliger. De collectieve activiteiten hebben een grote diversiteit (zoals filmavonden, fitness en kook groepen). Aan de collectieve activiteiten doen in totaal circa 115 deelnemers mee.
Met de subsidieregeling “Goed voor elkaar”
Ja
Er zijn zo’n 40 grotere en kleinere initiatieven
stimuleren we initiatieven gericht op integratie,
gerealiseerd. Het budget was begin november
emancipatie en maatschappelijke participatie.
geheel besteed waardoor er geen nieuwe aanvra
Ook met de Bewoners Initiatief Gelden worden
gen meer in behandeling konden worden genomen.
bewoners gestimuleerd activiteiten in hun wijk te
De Regeling Bewoners Initiatief Gelden ondersteunt
organiseren. Dit versterkt de onderlinge verbon
initiatiefnemers bij het organiseren van wijkgerichte
denheid in de wijk en het sociaal netwerk van
activiteiten gericht op ontmoeting en communicatie.
mensen.
Wijkbewoners kunnen een aanvraag indienen voor een bijdrage. De aanvragen worden door een bewonersgroep beoordeeld.
In de (sociale) media laten we inspirerende voor
Ja
Het afgelopen jaar hebben we onder andere via
beelden van de sociale kracht van de stad zien.
Facebook en lokale dag- en weekbladen goede
Hiermee doen we een beroep op alle inwoners
en inspirerende voorbeelden laten zien.
om zich voor elkaar en in het bijzonder voor kwetsbare personen in te zetten. We ontwikkelen nieuwe manieren om mantel
Ja
We zijn samen met partners en vrijwilligers pilots
zorgers op maat te ondersteunen en zoveel moge
gestart om ervaring op te doen met nieuwe, laag
lijk te ontlasten, bijvoorbeeld met meer mogelijk
drempeligere vormen van dagbesteding. Zoals een
heden van respijtzorg.
huiskamerproject voor licht dementerende ouderen in de Epigoon en dagbesteding in het Hof van Hintham.
In de nationale Week Tegen Eenzaamheid besteden
Ja
De nationale Week Tegen Eenzaamheid had het
we extra aandacht aan het belang van sociale
motto ‘Kom erbij’. Samen met Divers, Resto van
netwerken en wat inwoners voor elkaar kunnen
Harte en Sensoor is de deelname aan deze week
betekenen.
voorbereid. Bij de uitvoering van de activiteiten waren ook anderen betrokken, zoals steunpunten voor ouderen en buurtcomités. Aan de activiteiten van Divers deden in totaal 230 deelnemers mee; de langste eettafel van Resto had 60 deelnemers.
54
Sociale kwaliteit Sociale verbanden
Samenleven met elkaar en voor elkaar Wat wilden we bereiken? Een passend activiteiten-, diensten- en voorzieningenaanbod in de wijken en de stad draagt eraan bij dat ook mensen met een beperking of kwetsbaarheid kunnen participeren. Om beter aan te sluiten bij de behoeften van deze mensen dagen we vrijwilligers en hun organisaties uit meer gerichte hulp, diensten en activiteiten te realiseren Indicatoren Het percentage vrijwilligers
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
2014
2010: 34%
33%
38%
>33%
>33%
*
*
19%
19%
Het aantal inwoners dat zich vrijwillig inzet op gebied van zorg of hulp voor anderen
Ambitie
>19% (begroting 2014)
*Nieuwe indicator, nulmeting in enquête najaar 2012 Bron: Enquête sport en welzijn, O&S.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Wij benutten de kracht van vrijwilligers en hun
Ja
Om vrijwilligers(organisaties) te stimuleren hierop
organisaties om ondersteunende diensten en
actief te worden is het nieuwe evenement ‘Het
activiteiten voor kwetsbare burgers te organiseren.
Beste Vrijwilligersidee’ georganiseerd. Hier krijgen
Vernieuwing van het aanbod aan begeleiding en
ideeën van vrijwilligers een podium en kunnen
dagbesteding in het gewone leven moet een
mensen ideeën en kennis uitwisselen. Ook is er
beroep op zorgvoorzieningen verminderen.
onderzoek gedaan onder vrijwilligersorganisaties om de stand van zaken in het vrijwilligerswerk in beeld te brengen. De uitkomst is met meer dan 100 vrij willigersorganisaties besproken en nader uitgewerkt in een vrijwilligers-conferentie. Dit heeft in het najaar geleid tot een vervolgbijeenkomst met het thema ’Sponsering en fondsenwerving’.
De erkenning en waardering van vrijwilligers vanuit
Ja
De wethouder heeft regelmatig een vrijwilligers
de gemeente krijgt een nieuwe impuls doordat
organisatie bezocht om kennis te maken met hun
wethouders of college regelmatig werkbezoeken
werk en mee te helpen. Er zijn in totaal 14 werk
afleggen en door als gemeente expliciet onze
bezoeken afgelegd.
waardering voor het werk van de vrijwilligers uit te spreken. Kroon op je wijk verbindt vraag naar diensten en
Ja
In de Hambaken zijn in 2013 10 diensten en
aanbod van vrijwillige inzet aan elkaar. Succesvolle
services operationeel. De nadruk ligt hier op maat
diensten en services die in Boschveld en de
schappelijke inzet voor de wijk en voor elkaar.
Hambaken zijn ontwikkeld worden gecontinueerd
Er is 1 nieuwe dienst ontwikkeld; de Kledingbank.
en een stedelijk concept wordt onderzocht.
In Boschveld zijn vier diensten operationeel. Hier is
Maatschappelijk en economisch rendement
een start gemaakt met een traject van project naar
zijn belangrijke uitgangspunten.
onderneming. Dit om diensten ook economisch rendabel te maken.
55
Sociale kwaliteit Sociale verbanden
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
In wijken met aandachts- en preventiebuurten zet
Ja
Er zijn 431 mensen toegeleid naar de talentenbank
ten we opbouwwerk en jongerenwerk in voor het
en er zijn 182 matches gemaakt. Daarnaast zijn er
bevorderen van een sociaal veilige leefomgeving.
89 vrijwilligers/bewonersinitiatieven ondersteund.
Het accent van de opdracht aan Divers verschuift naar het ondersteunen van initiatieven van bewo ners om onderlinge hulp, diensten of activiteiten te organiseren. In de wijk(pleinen) vervullen opbouw werkers een belangrijke makelaarsfunctie: ze sti muleren mensen om hulp te vragen aan anderen en spreken bewoners aan op het vrijwillig inzetten van hun talenten. Vrijwilligersnetwerk Galant werft actief vrijwilligers
Ja
De digitale talentenbank, Platform073, is gereali
en verbindt de vraag en aanbod van talenten met
seerd en vanaf januari 2014 beschikbaar voor de
elkaar door een vernieuwde digitale vacature- en
inwoners van ‘s-Hertogenbosch.
talentenbank die op wijkniveau te raadplegen is. Vrijwilligersorganisaties krijgen advies en onder steuning in het vormgeven van aantrekkelijk en flexibel vrijwilligerswerk en in het ontwikkelen van vaardigheden van hun vrijwilligers. We faciliteren de Bondgenoten Sociale Activering
Gedeeltelijk
In 2013 hebben de zeven afzonderlijke BOSA-
voor het bieden van dagbestedingsplaatsen en tra
partners (SOS, Zelfkrant, PUB, WerkCarroussel,
jecten sociale activering voor mensen met meer
Voedselbank, Van Harte Resto en Jong Actief)
voudige complexe problematiek. We bekijken of
168 instroom trajecten en 691 trajecten dagbeste
een combinatie met dagbestedingsactiviteiten van
ding gerealiseerd. De combinatie met AWBZ is van
uit AWBZ mogelijk is.
wege de landelijke ontwikkelingen op het gebied van AWBZ nog niet onderzocht.
Het bedrijfsleven wordt gestimuleerd in het kader
Gedeeltelijk
Over de toekomstige koers van Mooi zo Goed zo is
van maatschappelijk betrokken ondernemen een
een brainstorm en discussie gestart met de project
nog grotere bijdrage te leveren aan de samenleving
groep Mooi zo Goed zo. In deze projectgroep
en de ambities van de gemeente. De Beursvloer en
nemen vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven,
Mooi zo Goed zo gaan nauwer samenwerken en
gemeente en Divers deel. Er zijn nog geen nieuwe
beide instrumenten versterken elkaar. Ook worden
vormen gerealiseerd waarmee het bedrijfsleven
nieuwe vormen waarbij het bedrijfsleven een maat
wordt gestimuleerd een maatschappelijke bijdrage te leveren.
schappelijke bijdrage levert gestimuleerd. Gemeente is met ingang van 2012 deelnemer in
Ja
Het koploperprogramma homo-emancipatie richt
driejarig Rijksprogramma koplopergemeente homo-
zich op 5 thema’s: onderwijs, veiligheid, sport,
emancipatie. Het Rijksprogramma beoogt de
ouderen en zichtbaar & bespreekbaar maken.
acceptatie, en veiligheid, van de doelgroep te ver
Er is een Werkgroep Seksuele Diversiteit gevormd
sterken. Initiatieven worden vanaf mei 2012 met
om de ontwikkeling en uitvoering van initiatieven in
partners uit de stad ontwikkeld en uitgevoerd.
dit kader te realiseren. Er zijn in totaal 6 initiatieven uitgevoerd, zoals een theatervoorstelling, een bij eenkomst meldingsbereidheid en het hijsen van de regenboogvlag bij FC Den Bosch.
56
Sociale kwaliteit Sociale verbanden
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
31.151
28.320
27.218
27.706
488
N
Baten
4.387
2.117
2.828
4.313
1.485
V
-26.764
-26.203
-24.390
-23.393
997
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen - Toevoegingen
2.431
-
3.486
4.238
752
N
- Beschikkingen
2.335
2.596
2.103
1.884
219
N
-96
2.596
-1.383
-2.354
971
N
-26.860
-23.607
-25.773
-25.747
26
V
Per saldo mutaties eigen vermogen Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Lagere apparaatskosten (€ 45.000 V)
57
Sociale kwaliteit Sociale verbanden
Gezondheid
Ambitie We willen dat onze inwoners gezond, zelfredzaam en zelfstandig zijn en zich actief inzetten voor andere inwoners en de Bossche samenleving. De meeste inwoners slagen er op eigen kracht in, soms met hulp van familie, vrienden of kennissen, om zelfredzaam en zelfstandig deel te nemen in onze samenleving. Sommige inwoners ervaren problemen, omdat ze een bepaalde kwetsbaarheid hebben. We spreken over mensen met een beperking. Deze definitie omvat niet alleen mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking, maar omvat alle mensen die om wat voor reden dan ook niet volledig zelfstandig en zelfredzaam zijn. Er is een grote diversiteit binnen deze doelgroep, bijvoorbeeld door het soort problemen dat mensen hebben, maar ook door de zwaarte en complexiteit van de problemen.
Gezonde leefstijl Wat wilden we bereiken? In de aandachtsbuurten hebben inwoners een slechtere gezondheid dan in de andere wijken. Dit wordt veroorzaakt door verschil in inkomen, opleiding en leefsituatie (sociaal economische status). Een gezonde leefstijl draagt bij aan de gezondheid van mensen. Onze inwoners zijn hiervoor in eerste instantie zelf verantwoordelijk. De gemeente heeft hierin met het rijk een ondersteunende rol. Wij leveren een bijdrage aan het verbeteren van de gezondheidsbeleving van inwoners. Vooral de gezondheidsbeleving in aandachtbuurten heeft onze aandacht. Met onze lokale aanpak sluiten we aan op de speerpunten van het rijksbeleid. Onze aanpak spitst zich toe op alcoholgebruik, overgewicht en depressiepreventie. Jeugdigen hebben hierbij onze speciale aandacht. We zoeken hierbij nadrukkelijk naar de verbinding met het Centrum voor Jeugd en Gezin.
58
Sociale kwaliteit Gezondheid
Indicatoren
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
2014
87%
87%
85%
86%
>=87%
79% (2010)
78%
80%
79%
>=79%
14%
14%
13%
15%
<=14%
Geen
88%
75%
>=75%
Het % Bosschenaren dat de eigen gezondheid als
Ambitie
goed, zeer goed of uitstekend beoordeelt. Bron: Enquête Sport en Welzijn Het % Bosschenaren woonachtig in een van de aandachtsbuurten dat de eigen gezondheid als goed, zeer goed of uitstekend beoordeelt. Bron: Enquête Sport en Welzijn Het % kinderen met overgewicht. Bron: JOM Het % jongeren onder de 16 dat geen
75% (2010)
meting
alcohol gebruikt. Bron: JOM
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Novadic-Kentron, Reinier van Arkel en de GGD
Ja
Samen met Reinier van Arkel, Novadic-Kentron,
voeren gezamenlijk een regionaal preventie
huisartsen, zorgverzekeraars en de gemeente is
programma uit rond de speerpunten: depressie
het plan ‘Uitvoering Basis GGZ’ ontwikkeld.
preventie en alcohol 16+. Binnen dit preventie- programma wordt nadrukkelijk de koppeling gelegd met de 1ste lijnsvoorzieningen (o.a. huisarts) Novadic-Kentron en de GGD voeren het regionale
Ja
Het regionale alcohol preventieproject “Think before
project alcoholpreventie 16- uit. Ze richten zich op
you drink” richt zich op voorlichting op scholen,
voorlichting op scholen in het voortgezet onderwijs
sportclubs, ouders en horeca. We hebben voor
en op striktere handhaving in de horeca.
lichtingsavonden voor ouders georganiseerd. Daarnaast hebben we ook lesprogramma s op het basisonderwijs en voortgezet onderwijs ingezet. Ook worden jeugdprofessionals getraind in het herkennen van signalen van alcoholgebruik en misbruik. Tenslotte vinden er vaak voorlichtings activiteiten plaats tijdens grote evenementen zoals tijdens de kermis, carnaval en introductiedagen.
Het college maakt bestuurlijke afspraken met
Ja
Begin 2013 sloot het college een convenant met
de zorgverzekeraar en het zorgkantoor over de
zorgverzekeraar/zorgkantoor VGZ. Beide werkten
samenwerking op een aantal terreinen waar zorg
op een aantal onderwerpen samen. Onder andere
en welzijn elkaar raken.
op de gezamenlijke ontwikkeling van het wijkteam Helftheuvel.
Gemeente, Jeroen Bosch Ziekenhuis en GGD
Ja
Het project ‘Lekker in je vel’ is afgerond Kinderen
voeren het project “Lekker in je vel” uit. Zij onder
met overgewicht krijgen duurzaam aandacht door
steunen ouders en kinderen met overgewicht in
middel van JOGG-stad (Jongeren op Gezond
het duurzaam ontwikkelen van een gezonde
Gewicht)
leefstijl. Zorg(advies)teams signaleren fysieke gezondheids problemen bij leerlingen en leiden toe naar passend aanbod.
59
Sociale kwaliteit Gezondheid
Gedeeltelijk
Ontwikkeling naar Basisteams Jeugd en Gezin in zes wijken is in gang gezet.
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We organiseren samen met onder andere de GGD,
Ja
18 scholen hebben aan deze gezondheidsweek deelgenomen.
Divers en een aantal sportverenigingen een gezondheidsweek voor basisschoolleerlingen en hun ouders, waarbij bewustwording van een gezonde, actieve leefstijl en vooral het besef dat bewegen leuk is centraal staat. Voor jongeren bieden we het programma ‘Get a
Ja
Vanuit preventie collectief (alle samenwerkende
Tasty Green Lifestyle Experience’ aan van het
partners) voortgezet onderwijs worden deze
ministerie van Landbouw, Natuur en Voedsel
activiteitenuitgevoerd
kwaliteit. De jeugd ervaart wat onze ‘levende’ omgeving te bieden heeft en raakt actief betrok ken bij de natuur om hun interesse te wekken voor gezond en verantwoordelijk geproduceerd voedsel. Zo worden zij later bewuste consumenten. We onderzoeken de rol van het thema gezondheid
Ja
Het onderzoek heeft plaatsgevonden. Er zijn
binnen de afdeling Sport en Recreatie en vice
afspraken gemaakt met VGZ over de keuze van
versa. Daarna kiezen we welke inzet op dit
een pilot en een pilotwijk. Doel van de pilot is de
thema mogelijk is.
gezondheidsbevordering in de praktijk brengen. Gezondheidswerkers van de GGD en medewerkers van de gemeente werken hierin samen.
Toegang Wat wilden we bereiken? Wij dragen bij aan de (financiële) zelfredzaamheid van mensen. Klanten kunnen rekenen op informatie, advies en ondersteuning op het terrein van zorg en welzijn via onder andere het Wmo-loket en financiële en sociaal-juridische ondersteuning via Bureau Sociaal Raadslieden. We gaan uit van een actieve opstelling van de klant en het nemen van eigen verantwoordelijkheid voor zijn of haar problemen. Daarom bekijken we eerst of iemand zelf, of met behulp van zijn of haar sociale netwerk, het probleem kan oplossen om een beroep op dure ondersteuning en zorg te voorkomen. Wij proberen te voorkómen dat mensen tussen de wal en het schip raken door ze op tijd te ondersteunen als zij die verantwoordelijkheid (tijdelijk) niet kunnen nemen. Deze toegang organiseren we zoveel mogelijk op wijkniveau.
60
Sociale kwaliteit Gezondheid
Indicatoren
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
2014
Percentage inwoners dat na een
Eerste
Eerste
38%
38%
>38%
eerste gesprek problemen zelf
telling
telling
(nieuw)
(nieuw)
2013
2013
< 26%
of met de omgeving oplost.
Ambitie
Bron: rapportage sociaal team en Juvans Aantal toekenningen van een
Eerste
Eerste
26% van de contacten van
Nulmeting
individuele verstrekking in rela
telling
telling
het Wmo-loket resulteert
in 2013
2013
2013
tie tot het aantal hulpvragen
in een toekenning individuele verstrekking Wmo (hulp bij het
bij het Wmo-loket. Bron: management-informatie
huishouden, vervoer, woning
AmSZ
aanpassing, rolstoel). Het per centage geeft duiding aan de nieuwe gekantelde werkwijze die het zelfoplossend ver mogen van burgers stimuleert.
Tevredenheidscijfer gebruikers
7,5
8
8
7,5
7,5
Is in
8% in 2012
11%
9%
7,2
7,2
individuele verstrekkingen. Bron: klanttevredenheidsonderzoeken leveranciers % inwoners dat behoefte heeft
13%
2011
aan informatie over een Wmovoorziening, maar niet weet
niet
Nieuwe meting
waar zij terecht kunnen voor
gemeten
in 2014
deze informatie. Bron: Sport en Welzijnsonderzoek Tevredenheidscijfer gebruikers bureau sociaal raadslieden
61
Sociale kwaliteit Gezondheid
7,2
7,2
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Minder regels meer service: Wie hulp nodig heeft,
Ja
Het project Minder regels meer service is afgerond.
wordt zo snel mogelijk geholpen. De wachttijd is
We beslissen direct aan de voorkant bij alle proces
kort en de aanvraagprocedures worden voor zover
sen waar dat kan. Aan het Wmo-loket kennen we
mogelijk direct beschikt. Wij maken gebruik van
geen wachttijden meer. De meldingen van klanten
het Gemeentelijk Contact Centrum (GCC).
worden binnen twee werkdagen opgepakt. 15% van het aantal meldingen wordt op dit moment afgehandeld door het GCC.
Via Bureau Sociaal Raadslieden verlenen we sociaal-
Ja
Met de (wijk)spreekuren en de inzet van vrijwilligers
juridische diensten aan alle inwoners door middel
sluiten we aan bij de ontwikkeling van de wijkplei
van (wijk)spreekuren zowel op afspraak als vrije
nen en de sociale wijkteams.
inloop met inzet van vrijwilligers In nog aan te wijzen buurt of wijk ontwikkelen we
Ja
In 2013 is een tweejarige pilot gestart met het wijk
samen met uitvoerende partijen een integrale toe
team Helftheuvel. Samen met individuele bewoners
gangsfunctie (“sociale huisarts”) en samenhangen
of een gezin wordt een plan van aanpak opgesteld.
de uitvoering (“sociale teams”). Voor de integrale
Dit vanuit de ‘eigen kracht’ gedachte. Ook in de
toegangsfunctie vormen we de huidige wijkpleinen
Hambaken is de werkwijze van het wijkteam aan
en andere ingangen tot zorg en ondersteuning om
gepast. De uitgangspunten voor de wijkteams zijn
tot ‘wijkpleinen nieuwe stijl’. Deze nieuwe toe
verder uitgewerkt in het raadsvoorstel Tactisch
gangsfunctie geeft advies, soms directe hulp, stelt
kader Wmo/Jeugdwet.
eventueel een zorgleefplan op en verwijst door. Het is de toegang tot alle niet-kortdurende onder steuning. Voor de “sociale teams” vormen we de huidige samenwerkingsstructuren op wijkniveau om zodat uitvoerders op efficiëntere wijze samen werken aan de doelen van de zorgleefplannen. We zetten meer in op het zelf oplossende vermo
Ja
Het aantal klanten en de mate van gebruik van
gen van burgers door:
hulp bij het huishouden en hulpmiddelen Wmo
- Een nieuwe werkwijze waarbij wij in een vraag
is gedaald. Dit komt door de nieuwe gekantelde
verhelderend gesprek samen met de klant verken
werkwijze die het zelfoplossend vermogen van
nen wat het resultaat van de ondersteuning moet
burgers stimuleert en door de landelijk verhoogde
zijn en welke oplossingen daaraan bijdragen.
eigen bijdrage Wmo/AWBZ. Door burgers vooraf
- Burgers met een beperking te stimuleren zelf
gaand te informeren over de eigen bijdrage die men
hulp bij het huishouden te regelen met een per
naar verwachting aan het Centraal Administratie
soonsgebonden budget. Een eenvoudige jaarlijkse
Kantoor moet betalen, ontstaat bij steeds meer
verantwoordingscontrole waarborgt dat de
klanten het inzicht het zelf te regelen.
burger het geld ook goed inzet. - Het opzetten van collectieve diensten zoals een boodschappendienst, was-en strijkdienst en scootmobielpool.
62
Sociale kwaliteit Gezondheid
Tijdelijke ondersteuning Wat wilden we bereiken? Zoveel mogelijk inwoners zijn zo lang mogelijk zelfstandig en zelfredzaam. Dit vraagt soms dat inwoners worden ondersteund. In eerste instantie gaat het dan om tijdelijke en kortdurende ondersteuning waardoor iemand zo snel mogelijk weer zelfstandig is. In dat kader streven we ernaar om de doorstroming van bestaande opvangvoorziening naar zelfstandig (begeleid) wonen te verbeteren. We proberen hiermee een beroep op zwaardere zorg te voorkomen. Voor inwoners met beperkingen en complexe problemen is soms intensievere en langduriger ondersteuning nodig. Zij krijgen een ‘zorgleefplan’ waarin de doelen van de ondersteuning op alle leefgebieden zijn vastgelegd. De gemeente zorgt dan voor hulpmiddelen, ondersteuning of zelfs regievoering. Dit is altijd maatwerk. Hiervoor maken we ook gebruik van aanbod van verschillende zorgen welzijnsorganisaties. We streven naar een samenhangende inzet van organisaties die ondersteuning bieden (sociale teams) zodat er per huishouden één plan is met efficiënte samenhangende uitvoering (één gezin, één plan, één regisseur). Indicatoren Via kortdurende ondersteuning wordt het probleem opgelost
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
Eerste telling
Eerste telling
83%
80%
80%
2013
2013
Eerste telling
Eerste telling
49%
49%
49%
2013
2013
Na afloop van de
(nieuw)
(nieuw)
Bron: rapportage Juvans Behaalde resultaten uit het zorgleefplan voor mensen met een beperking of
hulpverleningstra
meervoudige en complexe problemen
jecten zijn de proble
Bron: Centrum voor Trajecten en
men op leefgebieden
Bemoeizorg (CvTB)
met 49% afgenomen. Tevredenheidscijfer van mensen met beperkingen en meervoudige en
Eerste telling
Eerste telling
80%
80%
>80%
2013
2013
Van de mensen die
(nieuw)
(nieuw)
20
25
ondersteuning hebben
complexe problemen die ondersteuning
gehad van het CvTB,
hebben gehad
zijn hier tevreden over.
Bron: CvTB van de mensen die ondersteuning hebben gehad van het CvTB, zijn hier
80%
>80%
(nieuw)
(nieuw)
Eerste telling
Eerste telling
2012
2012
tevreden over. Aantal 2de fase opvangwoningen
63
Sociale kwaliteit Gezondheid
47
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We zorgen ervoor dat uitvoerders die ondersteu
Ja
De professionals van Juvans zijn geschoold in
ning bieden toegerust zijn om de ‘eigen kracht
verschillende methodieken die een beroep doen op
gedachte’ in hun dagelijks werk toe te passen.
de kracht van de burger. De scholing is samen met professionals van Divers en MEE gevolgd.
Alle eenvoudige Wmo-aanvragen worden binnen
Ja
Alle eenvoudige aanvragen werden in 2013 binnen
vijf werkdagen afgehandeld en alle andere
2 werkdagen afgehandeld en alle andere Wmo-
Wmo-aanvragen binnen 25 werkdagen (complexe
aanvragen binnen 25 werkdagen (complexe
woningaanpassingen en kindervoorzieningen
woningaanpassingen en kindvoorzieningen uitge
uitgezonderd).
zonderd). We sturen bewust op verkorting van doorlooptijden en werken aan een hoger bewustzijn bij medewerkers met betrekking tot hun invloed op de doorlooptijd.
Individuele verstrekkingen zorgen voor lokale werk
Gedeeltelijk
De uitstroom uit de bijstand en sociale werkvoor
gelegenheid, vooral bij de diensten hulp bij het
ziening betreft in 2013 dertien plaatsingen (11 bij
huishouden en vervoer wordt ingezet om mensen
thuiszorgorganisaties IVT en Tzorg en 2 bij vervoer
uit de bijstand en uit de Wsw in te schakelen.
service Van Driel). De verminderde uitstroom heeft
We zetten in op een uitstroom van 15 mensen
te maken met de krimp van het aantal banen en
per jaar.
rijkskortingen in de Wmo. Door tijdig en meerjarig duidelijkheid te bieden over contractvorming hulp bij het huishouden 2014 t/m 2016 is nieuwe groei van uitstroom gestimuleerd en ook weer zichtbaar vanaf het laatste kwartaal 2013.
We herijken de opdracht aan Juvans voor 2013 en
Ja
De opdracht voor Juvans was in 2013 ingedeeld in
clusteren het naar de doelstellingen kortdurende
drie onderdelen. Daarmee kan Juvans flexibeler
ondersteuning, algemeen maatschappelijk werk,
bepalen welke inzet nodig is; afhankelijk van de
aanpak multiprobleem-huishoudens. De opdracht
vraag en problematiek van de cliënt. De registratie
wordt eenvoudiger en geeft meer inzicht in de
en rapportage is aangepast. Er is meer zicht op het
resultaten voor de inwoner.
soort dienst- en hulpverlening en de resultaten voor de cliënt.
Minimaal 1000 inwoners krijgen passende onder
Ja
De wijkteams Helftheuvel en Hambaken hebben
steuning door ofwel de sociale teams (op basis van
500 individuele burgers ondersteund. Juvans heeft
een zorgleefplan) of door afzonderlijke uitvoerders.
1.000 vragen om informatie en advies beantwoord. Daarnaast zijn 1.000 burgers met een vraag of pro bleem op één levensgebied door Juvans kortdurend ondersteund.
De ouderenadviseurs coachen vrijwillige oude
Ja
Er waren 70 vrijwillige ouderenadviseurs actief in de
renadviseurs, die op hun beurt ouderen van infor
kortdurende ondersteuning van ouderen. Daarmee
matie en advies voorzien. Bij zwaardere gevallen
zijn 491 ouderen geholpen. Daarnaast zijn door de
bieden ze, wijkgericht, directe ondersteuning in
vrijwilligers nog 163 ouderen bereikt via Preventief
plaats van informatie en advies.
Huisbezoek. Bij hun werkzaamheden krijgen de vrij willigers coaching van de professionele ouderenad viseurs van Divers.
Ouders of verzorgers die vanwege sociale en/of medische omstandigheden niet in staat zijn fulltime voor hun kind(eren) te zorgen worden tijdelijk voor een aantal uren per week ontlast. Wij vergoeden de kosten van de kinderopvang.
64
Sociale kwaliteit Gezondheid
Ja
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We bereiden ons verder voor op de overheveling
Ja
Het afgelopen jaar is het tactisch kader Wmo/
van taken uit de AWBZ.
Jeugdwet opgesteld. Hierin zijn onder andere de kaders aangegeven voor de toegang, regionale samenwerking, inkoop, kwaliteit, sturing en finan ciering. Hiermee zijn de eerste stappen richting uit voering gezet.
Op stedelijk niveau ontwikkelen we samen met
Ja
In 2013 is samen met een aantal partners op het
verschillende instellingen één samenhangende aan
gebied van (jeugd)zorg en veiligheid het concept
pak voor alle huishoudens met meervoudige en
voor het Centrum voor Complexe Casuïstiek (C3)
complexe problemen (één gezin, één aanpak, één
ontwikkeld. De vervolgstap is om voor C3 een orga
regisseur).
nisatieontwerp te maken zodat C3 in 2015 van start kan gaan.
Juvans begeleidt minimaal 140 multiprobleem
Ja
huishoudens. Het Centrum voor Trajecten en Bemoeizorg bereikt
Juvans ondersteunde ruim 160 huishoudens met multiproblematiek.
Nee
Er waren 357 nieuwe aanmeldingen, 169 consulten
minimaal 400 nieuwe cliënten met complexe pro
en 188 trajecten. Voor het eerst sinds de start van
blemen waarbij sprake is van zorgmijdend gedrag.
het Centrum voor Trajecten en Bemoeizorg (CvTB)
Het CvTB houdt bij 80% van de cliënten na beëin
is het aantal nieuwe aanmeldingen gedaald.
diging van een traject vinger aan te pols om te
Waarschijnlijk is de totale omvang van de doelgroep in beeld.
monitoren of de behaalde resultaten blijvend zijn. SMO ontwikkelt een plan om de 24uurs opvang
Ja
SMO heeft een plan van aanpak ‘Extramuralisering
(deels) af te bouwen en de ambulante begeleiding
Maatschappelijke Opvang’ gemaakt. Kern hiervan is
(2de fase opvang) te vergroten
dat er wordt toegewerkt naar een kleinere 24-uurs opvang en dat meer mensen individueel gehuisvest worden (extramuralisering).
SMO begeleidt minimaal 20 cliënten uit de opvang
Ja
bij het zelfstandig wonen (2de fase opvang). We ondersteunen zorginstellingen en corporaties
Er zijn 88 cliënten begeleid: 68 wonend in Tweede Opvang Fase en 20 wonend in Huis op Naam.
Ja
In 2013 is gestart met het verbreden van de
bij het zoekproces naar locaties voor de huisvesting
urgentieplusregeling. Onze partners hebben hier
van bijzondere groepen.
hun commitment aan gegeven. De aangepaste regeling wordt begin 2014 vastgesteld.
We betrekken regiogemeente bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid.
Ja
In het kader van de transities van de Jeugdzorg en AWBZ wordt intensief samengewerkt met de gemeenten in Noordoost-Brabant (Jeugdzorg) en de Meierij (AWBZ). Dit heeft geresulteerd in twee functionele ontwerpen die in 2014 worden geïm plementeerd.
65
Sociale kwaliteit Gezondheid
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
15.851
16.823
16.188
15.713
475
V
Baten
817
661
637
765
128
V
-15.034
-16.162
-15.551
-14.948
603
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen - Toevoegingen
443
-
444
910
466
N
- Beschikkingen
468
89
549
437
112
N
25
89
105
-473
578
N
-15.009
-16.073
-15.446
-15.421
25
V
Per saldo mutaties eigen vermogen Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Lagere apparaatskosten (€ 27.000 V)
66
Sociale kwaliteit Gezondheid
67
Sociale kwaliteit Gezondheid
Veiligheid
Ambitie Wij streven naar een stad waarin mensen veilig zijn en zich veilig voelen. Door ongewenst gedrag te voorkomen, te helpen waar het kan en te straffen waar het moet. Dat geldt zowel voor de stad als geheel als voor de woon- en leefomgeving in buurt en wijk. Wij willen een veilig klimaat voor bedrijvigheid, winkelen en recreëren. Jeugd verdient in relatie tot veiligheid extra aandacht. Voorts willen wij de fysieke veiligheid van bewoners waarborgen. Speerpunten van veiligheidsbeleid zijn (jeugd-)overlast, geweld en vermogensdelicten. Daarbij willen wij ons vooral richten op de geprioriteerde thema’s in het Integraal Veiligheids Plan 2010-2014.
Veilige woon- en leefomgeving Wat wilden we bereiken? Wij willen een veilig woon- en leefklimaat voor bewoners realiseren. Daarom streven wij naar een afname van overlast, verloedering, onveiligheidsgevoelens, geweld en vermogensdelicten. In het coalitieakkoord hebben we aangegeven dat in 2014 geen enkele wijk lager dan een veiligheidsindexcijfer van 18,4 (bron: Veiligheidsmonitor 2009) mag scoren. Indicatoren De schaalscore sociale overlast
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
Ambitie 2014
1,9
2,0
2,1
1,9
<=1,8
De schaalscore voor fysieke verloedering
4,0
3,8
3,8
3,7
<=3,6
Percentage bewoners dat zich vaak onveilig voelt
2%
3%
3%
2%
<=2%
9%
9%
9%
8%
<=8%
in de eigen buurt Het percentage Bosschenaren dat geconfronteerd wordt met huiselijk geweld Het aantal woninginbraken per 1000 adressen
16
19
12
15
<=12
Het aantal autoinbraken per 1000 inwoners
18
13
12
11
<=15
Het aantal fietsdiefstallen per 1000 inwoners
15
12
9
10
<=7
Bron: veiligheidsmonitor
68
Sociale kwaliteit Veiligheid
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Uitvoering geven aan het plan van aanpak Schone
Ja
In Aawijk-Zuid en -Noord alsmede in de Graafse
en Veilige Wijken (2012) waarin een breed pakket
buurt-Zuid zijn de volgende voornemens opgepakt:
van maatregelen is opgenomen. Specifieke aan
halverwege afsluiten brandgangen omgeving Linge
dacht gaat uit naar de wijken die in de veiligheids
plein, aanpak intimidatie/overlast ‘Vestia-complex’,
monitor 2012 nog een lager indexcijfer scoren dan
breed scala aan fysieke maatregelen rondom het
18,4: Binnenstad (17,2), Noord (17,3) en West
te openen hostel en aanpalend winkelcentrum.
(17,5). In deze wijken intensiveren wij de aanpak
In de wijken West en Noord (specifiek Hambaken)
overlast, verloedering, geweld en vermogens
is de intensieve aanpak gecontinueerd. De samen
delicten.
werking en aanpak is verbeterd door de komst van wijkteams. Daarnaast wordt intensief samengewerkt met bewoners om de wijken schoon en heel te houden (Proper Jetje, boenacties van de buurten) en worden bij voldoende draagvlak brandgangen afgesloten. Rondom de Korte Putstraat in de binnenstad wordt gewerkt aan de verbetering van de leef- en werk omgeving waarbij afspraken worden vastgelegd in een convenant. Ook wordt een Actieplan Binnenstad voorbereid ten behoeve van een economisch vitale binnenstad.
In B5-verband werken wij verder aan de aanpak
Ja
De Taskforce B5 wordt verbreed naar Brabant en
van georganiseerde criminaliteit. Ook aan integrale
Zeeland. Wat er is aan samenwerking, wordt
veiligheid werken we intergemeentelijk met andere
geborgd. De integrale acties worden voortgezet.
partners samen. We houden een dag- en nachtopvang met een
Ja
Voor de harddrugsverslaafden waren in de nacht
gebruikersruimte voor harddrugsverslaafden in
opvang 20 bedden beschikbaar en 40 plaatsen in
stand met 20 bedden. Ook houden we 20 plaatsen
de dagopvang. De bezettingsgraad was gemiddeld
voor medicinale heroïneverstrekking in stand als
95%. Daarnaast waren er 20 plaatsen voor medi
mede een dag- en nachtopvang voor verschillende
cinale heroïneverstrekking. Deze capaciteit is volledig gebruikt.
groepen dak- en thuislozen. Het interventieteam huiselijk geweld van Juvans
Ja
In 2013 voerde het Interventieteam Huiselijk Geweld
voert snelle interventies uit waarvan 133 in de
(IHG) van Juvans 259 snelle interventies uit in de
gemeente ’s-Hertogenbosch.
gemeente ‘s-Hertogenbosch. De overschrijding is het gevolg van een regiobrede investering in snelle interventies. Regionaal werden er in Brabant-Noord (20 gemeenten) 1.028 snelle interventies uitge voerd.
De burgemeester maakt door tussenkomst van de
Ja
In ‘s-Hertogenbosch heeft de burgemeester 18 keer
politie gebruik van zijn bevoegdheid om al dan niet
een tijdelijk huisverbod opgelegd. Regionaal werden
een tijdelijk huisverbod op te leggen. Over eventu
er in Brabant-Noord (20 gemeenten) 68 huisverbo
ele verlenging daarvan laat hij zich door het regio
den opgelegd. Bovenop deze 68 huisverboden
naal interventieteam huiselijk geweld van Juvans
waren er ongeveer 20 huiselijk geweld zaken waar
adviseren.
bij de screening niet tot het opleggen van een huis verbod leidde. In deze zaken is wel hulpverlening gestart.
69
Sociale kwaliteit Veiligheid
Bedrijvigheid en veiligheid Wat wilden we bereiken? Winkelcentra en bedrijventerreinen moeten een veilige omgeving zijn met een beperkt aantal vermogensdelicten. Uitgaan en recreëren moeten ook bij een zeer intensief gebruik van de openbare ruimte zonder onveiligheid of onveiligheidsgevoelens kunnen plaatsvinden. Indicatoren Percentage bewoners dat zich vaak onveilig
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
Ambitie 2014
3%
3%
2%
3%
<=3%
5
4
4
4
<=4
voelt in het winkelgebied in de eigen buurt Het aantal incidenten winkeldiefstal per 1000 inwoners Het aantal bedrijfsdiefstallen per 1000 inwoners Het aandeel bewoners dat zich vaak onveilig
4
3
3
3
<=4
4%
3%
3%
3%
<=2%
voelt rond uitgaansgelegenheden Bron: Veiligheidsmonitor
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
In winkelcentra en op bedrijventerreinen werken
Ja
In 2013 zijn de nieuwe Uitwerkingsregels Evene
we mee aan het toepassen van het Keurmerk Veilig
mentenbeleid vastgesteld. De Evenementenkalender
Ondernemen. Verder concentreren wij ons vooral
2014 is vastgesteld conform de opzet van deze
op horeca, toerisme en evenementen die evidente
regels (Locatielijsten met aantallen en voorschriften
bronnen van onveiligheid zijn.
per evenementenlocatie). Bij de grote evenementen (waaronder het bezoek van de Koning) is opnieuw veel aandacht besteed aan crowdmanagement. In het kader van de nieuwe Drank- en Horecawet heeft besluitvorming plaatsgevonden over de nieuwe taken van de gemeente voor wat betreft handhaving en toezicht. De taken zijn uitgewerkt en gepositioneerd binnen de organisatie.
In de horeca passen we het Keurmerk Veilig Uitgaan en de daaruit voortvloeiende maatregelen toe.
70
Sociale kwaliteit Veiligheid
Ja
De nieuwe KVU-meting is bijna gereed.
Jeugd en veiligheid Wat wilden we bereiken? Een samenleving waarin de jeugd zich geborgen en geaccepteerd weet en in staat gesteld om positief te participeren en zich op de toekomst te richten. Het gaat er om dat jongeren zich veilig voelen, maar het gaat er ook om de overlast die sommige jongeren en jeugdgroepen veroorzaken terug te dringen. In hun groei naar volwassenheid zoeken jongeren grenzen op. Als grenzen worden overschreden past corrigerend optreden. Daarom willen we tijdig preventief ingrijpen, wanneer risicogedrag van een kind of een groep kinderen gesignaleerd wordt. Het is van belang om de aanpak met de betrokken organisaties goed af te stemmen. Indicatoren Het percentage jongeren (12-17 jaar) dat zich
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
Ambitie 2014
91%
-
-
94%
>90%
83%
88%
89%
88%
>=83%
10
10
8
8
10
15%
15%
14%
15%
15%
veilig voelt in de wijk Het percentage jongeren dat zich veilig voelt rond de school Aantal incidenten per 1000 inwoners van overlast door jongeren Het percentage Bosschenaren dat aangeeft vaak overlast te hebben van groepen jongeren in de eigen buurt Bron: Veiligheidsmonitor
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We zetten het ambulant jongerenwerk in om
Ja
Meer dan 1200 jongeren zijn bereikt. Het jongeren
contacten te leggen, problemen te signaleren en
werk spreekt jongeren aan op straat. Jongeren
jaarlijks 1000 jongeren door te verwijzen naar
bezoeken ook jongerencentra.
adequate hulpverlening.
Twee veiligheidscoördinatoren-bijeenkomsten waar in gezond leven centraal stond, o.a. over drugs en alcohol. Er zijn ook twee drukbezochte voorlich tingsavonden voor ouders gehouden over alcohol gebruik door jongeren.
Tegen overlastveroorzakers treden we handhavend
Ja
op met toezichthouders en straatcoaches. In het veiligheidshuis richten we ons vooral op de
Er wordt op straatniveau 1x per 6 weken afgestemd met politie, stadstoezicht, straatcoaches en OOV.
Ja
In het veiligheidshuis worden casussen op maat
aanpak van overlastgevende jeugdgroepen en indi
besproken en geen jeugdgroepen meer. We richten
viduen. Verder besteden we aandacht aan
ons in het veiligheidshuis op de aanpak van over
alcohol- en drugsgebruik door jeugdigen en aan
lastgevende en criminele huishoudens/individuen.
veiligheid in en rond scholen.
71
Sociale kwaliteit Veiligheid
Fysieke veiligheid Wat wilden we bereiken? De fysieke veiligheid van de burgers verdient optimale aandacht van de gemeente. Voorkomen is beter dan genezen, maar we moeten ook voorbereid zijn op de bestrijding van rampen en crises.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
In het verlengde van het regionaal rampen-
Ja
We hebben regionale draaiboeken gemaakt en
en crisisplan geven wij onze eigen rampen- en
opleidingen gerealiseerd.
crisisbeheersingstaak voor het grondgebied
Een en ander in afstemming met de Veiligheidsregio
s-Hertogenbosch verder gestalte in samenwerking
Brabant Noord en het district Meierij.
met de Veiligheidsregio Brabant Noord. In Rosmalen verbouwen we de brandweerkazerne.
Ja
Conform voorstel heeft de raad besloten de geplande nieuwbouw van een spuithuis niet te realiseren maar het te laten bij de verbouwing van de bestaande brandweerkazerne.
72
Sociale kwaliteit Veiligheid
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
21.588
19.307
20.674
20.249
425
V
Baten
4.466
1.260
1.400
1.412
12
V
-17.122
-18.047
-19.274
-18.837
437
V
- Toevoegingen
1.143
354
2.585
1.540
1.045
V
- Beschikkingen
974
184
2.343
1.265
1.078
N
-169
-170
-242
-275
33
N
-17.291
-18.217
-19.516
-19.112
404
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen
Per saldo mutaties eigen vermogen Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Lagere bijdrage aan Veiligheidsregio Noord Brabant (€ 228.000 V) • Lagere kosten openbare verlichting (€ 221.000 V)
73
Sociale kwaliteit Veiligheid
Leren en Opgroeien
Ambitie Alle jongeren ontwikkelen zich optimaal, zowel in cognitief, sociaal-emotioneel als in fysiek opzicht (ze hebben een fijne jeugd). Dit leidt tot maatschappelijke, economische en sociale zelfstandigheid. Met ons jeugdbeleid willen we de talentontwikkeling van alle jeugdigen tot en met 23 jaar vergroten. Wij dragen zorg voor basisvoorzieningen en scheppen randvoorwaarden waardoor alle Bossche jongeren de kans krijgen hun talenten optimaal te benutten. We versterken de relatie tussen onderwijs en arbeidsmarkt; aandachts p unten zijn het stimuleren van werken in de zorg en techniek. Hiermee wordt het fundament gelegd voor maatschappelijke en duurzame arbeidsparticipatie. Speciale aandacht en ondersteuning krijgen jongeren die risico’s lopen. Een integrale benadering vormt daarbij de sleutel tot succes: “één kind, één plan, één regisseur”.
Jongerenparticipatie Wat wilden we bereiken? We willen dat jongeren nu en in de toekomst maatschappelijk betrokken zijn en in staat zijn zelfstandig initiatieven te ontplooien. Daarvoor moeten ze al jong leren om verantwoordelijkheid te dragen en actief te worden. We vinden het belangrijk dat jongeren leren zelf activiteiten op te zetten en uit te voeren. Jongeren tot 12 jaar kunnen dit nog niet alleen. Hier ligt een belangrijke rol voor ouders, andere wijkbewoners en soms professionals. In de wijken vinden activiteiten plaats in de Brede Bossche Scholen (BBS-en), sociaal-culturele accommodaties en jongerenaccommodaties.
Jongerenparticipatie kent verschillende vormen. Maatschappelijke participatie in de vorm van het organiseren van activiteiten, het uitvoeren van een maatschappelijke stage of het verrichten van vrijwilligerswerk. Of door betrokkenheid bij het maken en uitvoeren van gemeentelijke plannen en projecten. Jongerenparticipatie wordt uitgevoerd in samenhang met de programma’s voor sportparticipatie en jongerencultuur.
74
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
Indicatoren % jongeren dat vrijwilligerswerk doet
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
20%
*
27%
25%
25%
40%
48%
75%
50%
60%
Bron: enquête O en S Organisatie en uitvoering van activiteiten door jongeren binnen de jongerenvoorzieningen Bron: Gemeente/Jeugd en Onderwijs *Niet gemeten
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Uitbreiden activiteiten in Klup Up verband (buiten
Ja
Op 7 BBS-en zijn Klup-Up activiteiten georganiseerd.
Ja
Elke wijk krijgt 4 uren basisaanbod jeugd- en jonge
schoolse opvang in aantal Brede Bossche Scholen) Iedere wijk krijgt een basisaanbod (aantal uren) jeugd- en jongerenwerk. Op basis van situatie in
renwerk. De specifieke inzet vindt plaats bij overlast
de wijk wordt dit basisaanbod uitgebreid naar
situaties.
meer uren en specifieke aanpak. Er zijn in de stad vier jongerenruimtes beschikbaar
Gedeeltelijk
Er zijn drie jongerenruimtes Number One, De Poort, 4West
waar jongeren zoveel mogelijk eigen activiteiten organiseren en uitvoeren Jaarlijks wordt één wijkspeelplaats gerealiseerd
Ja
Jongerenambassadeurs worden ingezet om jonge
Gedeeltelijk
In 2013 zijn gerealiseerd de wijkspeelplaatsen Noorderweg (Orthen) en Zuiderpark Het accent heeft het afgelopen jaar gelegen op
ren te betrekken bij (gemeentelijke) activiteiten en
herorientatie van taken van jongerenambasseurs,
actuele thema’s in de stad.
bijvoorbeeld met het oog op de transities. De jongerenambassadeurs zijn ingezet bij de beoor deling van Doe-gelden, discussie over hoe gemeente het beste met jongeren kan communiceren, en de werving van nieuwe jongerenambassadeurs
Werven van maatschappelijke stageplaatsen en opnemen in digitale stagebank.
75
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
Ja
Er zijn 750 maatschappelijke stageplaatsen
Opvoeding Wat wilden we bereiken? Een stabiele thuissituatie en een goede gezondheid zijn belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Soms hebben ouders hierbij hulp nodig. De Centra voor Jeugd en Gezin spelen een centrale rol. Zorg (advies) teams rond scholen nemen hierbij een belangrijke plaats in. Met de vaststelling van het raadsvoorstel de Sociale kracht van de stad (februari 2012), kunnen we de ambities voor het Centrum voor Jeugd en Gezin (uit het beleidsplan Centrum voor Jeugd en Gezin 2012-2016) voor 2013 bevestigen en uitvoeren. Ouders moeten toegerust zijn om problemen in het gezin zoveel mogelijk zelf op te lossen. Er wordt uitgegaan van eigen kracht en verantwoordelijkheid en het belang van de directe leefomgeving. Problemen van jeugdigen en hun ouders worden op tijd gesignaleerd, het hulpaanbod is snel beschikbaar en toegankelijk. Wij willen de zorg ontschotten zodat bij meervoudige problematiek sprake is van één kind, één plan, één regisseur. Jeugdzorg komt onder verantwoordelijkheid van de gemeente. In ’s-Hertogenbosch gaat het Centrum voor Jeugd en Gezin functioneren als front office voor de jeugdzorg. De gemeente wordt dan verantwoordelijk voor de uitvoering van de totale zorg voor kinderen, jongeren en hun opvoeders. In de loop van 2013 zal de enkelvoudige ambulante provinciale jeugdzorg onder de verantwoordelijkheid van de gemeente gaan vallen. De ontwikkeling van kinderen vindt zoveel mogelijk plaats in de eigen omgeving. Ouders krijgen zo min mogelijk professionele ondersteuning om het beste uit de eigen mogelijkheden te halen. Wie meer ondersteuning nodig heeft, krijgt deze snel en in de eigen omgeving. Alleen als het niet anders kan, worden kinderen behandeld in bijvoorbeeld dagopvang, tehuizen of speciale scholen. Indicatoren Aantal gestarte trajecten ketencoördinatie
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
145
314
145
145
Geen
475
475
450
89%
-
90%
Bron: CJG Aantal kinderen/jongeren in geïndiceerd jeugdzorg Bron: Jeugdzorg Klanttevredenheid CJG Bron: enquête O en S
76
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
meting Vindt plaats in 2012
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Inzet zorg (advies) teams, door middel van
Ja
Zorgteams zijn actief op 51 basisscholen en zorg
spreekuren, contacten, huisbezoeken Er wordt standaard één programma voor opvoe
adviesteams op 11 scholen voortgezet onderwijs. Ja
120 ouders hebben het programma gevolgd.
Ja
Wijkteam Helftheuvel is volledig operationeel.
Ja
Vanuit Centrum voor Jeugd en Gezin wordt het
dingsondersteuning gebruikt in contacten met ouders Wijkgerichte aanpak op basis van één plan (in aandachtswijken) om te beginnen in Kruiskamp Stedelijk basisaanbod voor opgroei- en opvoed ondersteuning
cursus aanbod voortdurend geactualiseerd en ontwikkeld op basis van vraag.
Optimaliseren van de coördinatie van complexe
Gedeeltelijk
zorg; school als vindplaats en actieterrein
We zijn bezig met de ontwikkeling van zorgteams naar Basisteams Jeugd en Gezin (deelteam van de sociale wijkteams).
Professionalisering en deskundigheidsbevordering
Gedeeltelijk
Professionals krijgen één of meerdere modules
van beroepskrachten en vrijwilligers die met
kennisbevordering aangeboden, ter voorbereiding
kinderen werken (zoals medewerkers kinderop
op de transitie en transformatie jeugdzorg.
vang, leerkrachten, kinderwerkers, jongeren werkers, sportcoaches, opvoedondersteuners) Uitwerken van regionaal transitieplan jeugdzorg
Ja
Het regionaal transitie arrangement is in het najaar door het college vastgesteld.
Talentontwikkeling van jongeren Wat wilden we bereiken? Kinderen en jongeren moeten de ruimte krijgen om hun talenten te ontwikkelen. Naast het gezin en de leefomgeving leveren de kinderopvang en het onderwijs hieraan een belangrijke bijdrage. Kinderen starten zonder achterstand in het onderwijs en beschikken over voldoende taalvaardigheden. Dit is van essentieel belang voor een succesvolle scholing en de kansen op de arbeidsmarkt. Taal opent deuren naar de samenleving: naar de medemens, naar kennis, naar onderwijs en naar werk. Ieder kind moet zo goed mogelijk onderwijs krijgen, ongeacht de extra zorgbehoefte. In het nieuwe stelsel Passend Onderwijs 1 krijgen de scholen in het primair en voortgezet onderwijs een zorgplicht. Daarvoor stellen zij tenminste eens in de vier jaar een ondersteuningsplan op, waarover samenwerkingsverbanden (van schoolbesturen) en de gemeente overeenstemming moeten bereiken. Om te kunnen voldoen aan de zorgplicht is een goede samenwerking tussen de (jeugd)zorg en het onderwijs noodzakelijk.
1
N a goedkeuring van Wet Passend Onderwijs wordt met ingang van schooljaar 2014/2015 de zorgplicht doorgevoerd.
77
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
Jongeren behalen een startkwalificatie (tenminste diploma HAVO of MBO-2). De meeste jongeren doorlopen het onderwijs zonder veel problemen. Omdat er (nog) niet voor iedereen passend onderwijs is, de motivatie ontbreekt of er een verkeerde schoolkeuze wordt gemaakt verlaten nog teveel jongeren zonder startkwalificatie het onderwijs. Het Regionaal Meld en Coördinatiepunt (RMC) richt zich op vermindering van het aantal voortijdig schoolverlaters, maximale participatie van jongeren in de maatschappij, met name op de arbeidsmarkt en optimale ontwikkeling/ontplooiing van jongeren door het volgen van de opleiding die bij hen past. Voor niet-leerplichtige jongeren die zijn uitgevallen in het reguliere onderwijs zetten we T.O.M. (Traject Op Maat) in. Door een begeleidingstraject op maat helpen we jongeren zonder startkwalificatie om terug te keren naar school of bij het vinden van werk al dan niet gecombineerd met een opleiding. Schoolverzuim is vaak een signaal van voortijdig schoolverlaten en moet daarom tot een minimum worden beperkt. Een groot aantal jongeren gaat naar het VMBO. Met een hoogwaardig aanbod willen wij deze jongeren een goed perspectief bieden en stimuleren dat het als leuk en stimulerend wordt ervaren om naar school te gaan. Het is aan het onderwijs, om samen met het bedrijfsleven, het voortouw te nemen voor deze kwaliteitsimpuls. Wij willen hen daarin ondersteunen en daarbij passende onderwijshuisvesting realiseren. Indicatoren Aantal doelgroeppeuters dat bereikt wordt met
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
210*
210
284
275
290
462
400
342
320
300
947
734
1041
850
800
VVE Bron: Gemeente/Jeugd en Onderwijs Aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters Bron: K2O Aantal leerlingen dat verzuimt** Bron: K2O * Als gevolg van de gewijzigde definitie van doelgroeppeuter wordt hier uitgegaan van nulmeting uit 2011. ** Vanaf het schooljaar 2010-2011 heeft leerplicht meer ingezet op preventie door het houden van preventieve spreekuren op het VO en MBO én de aanpak verzuim 18+. Het totaal aantal leerlingen waarover een verzuimmelding is gedaan, is hierdoor gestegen. In 2011 waren er 734 leerlingen met verzuimmelding, hiervan waren 80 leerlingen 18+. In 2013 zijn over 693 leer lingen een verzuimmelding gedaan en zijn 348 leerlingen gesproken op een preventief spreekuur, van dit totaal aantal leerlingen waren 305 leerlingen 18+.
78
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Het aantal kindcentra 0-13 waarbinnen kinder
Gedeeltelijk
Streefaantal kindcentra is bereikt (iedereen doet mee), er zijn verschillen in de fase van ontwikkeling.
opvang, peuter-arrangementen en basisonderwijs vanuit een pedagogische didactische ontwikke lingslijn worden aangeboden wordt verder uitgebreid. Aanbieden van voorschoolse en vroegschoolse
Gedeeltelijk
Er is met Vivent (consultatiebureaus) een werkwijze
educatieve programma’s (VVE) aan alle doelgroep
over signalering en toeleiding doelgroeppeuters
kinderen kunnen hieraan deelnemen.
afgesproken, waarmee uiteindelijk alle doelgroep peuters die worden gesignaleerd, worden geregi streerd. Daarmee wordt inzichtelijk welke doel groeppeuters wel en niet worden bereikt met VVE-aanbod. Daarnaast wordt een werkwijze uitgevoerd voor het realiseren van VVE-aanbod voor doelgroeppeuters op niet-VVE-locaties.
Uitvoeren bestuursafspraken met het Rijk om de
Ja
In de bestuursafspraken met het rijk zijn op verschil
aanpak van taalachterstanden bij jonge kinderen
lende onderdelen ambities geformuleerd: VVE,
een extra kwaliteitsimpuls te geven.
schakelklassen, schakelbouw en zomerscholen. Uitvoering van de verschillende ambities is in gang gezet. Periode waarin ambities gerealiseerd moet zijn loopt tot 2015.
Stimuleren breed taalbeleid o.a. door de inzet van
Ja
taalambassadeurs.
Taalambassadeursgroep komt 3x per jaar bijeen en stimuleert nieuwe taalprojecten. Adviesraad taal stelt strategie op om taalbeleid binnen het onder wijs te verankeren.
Regisseren van proces om te komen tot een nieuw
Ja
stedelijk VMBO. Implementatie van het uitvoeringsplan voortijdig
Raad heeft in juni besluit genomen om te komen tot nieuw VMBO.
Ja
De uitvoering van het plan ‘voortijdig school verlaten’ verloopt volgens norm.
schoolverlaten met daarin een duidelijke rol voor leerplicht. Leerplichtambtenaren werken nauw samen met scholen en hulpverleners om snel te kunnen ingrijpen en daardoor verzuim en school uitval te voorkomen. We ontwikkelen een integrale jongerenaanpak
Gedeeltelijk
Er is een analyse gemaakt van de knel- en verbeter
voor jongeren van 18 tot 27 jaar op het terrein van
punten als het gaat om realiseren van duurzame
voortijdig schoolverlaten en de uitvoering van de
arbeidsparticipatie van kwetsbare jongeren. Met
WWB.
de betrokken partners moeten vervolgens concrete actiepunten worden benoemd.
Vanuit het Actieplan Leerbanen worden jaarlijks 100 plaatsen gerealiseerd.
Gedeeltelijk
In 2013 heeft het UWV haar inzet teruggetrokken, waardoor er minder loopvermogen was. Dit heeft een negatieve invloed gehad, evenals de stijging van de jeugdwerkloosheid, op het beoogde aantal te realiseren leerbanen van 100 (81 gerealiseerd).
79
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
Leven lang leren Wat wilden we bereiken? Het menselijk kapitaal in de regio ’s-Hertogenbosch wordt beter benut en ontwikkeld. We zien dat te veel mensen weinig onderwijs hebben genoten, niet over (de juiste) diploma’s beschikken en daardoor weinig kansen hebben op de arbeidsmarkt en in de samenleving. Een kwart van de mensen heeft geen startkwalificatie. Ook als je de Nederlandse taal en samenleving niet begrijpt, zijn je kansen op werk, of andere vormen van deelname aan onze samenleving erg klein. Een breed en aantrekkelijk (beroeps)onderwijsaanbod is voor Bossche inwoners, het bedrijfsleven en de regio belangrijk. In aansluiting op talentontwikkeling van jongeren, willen we dat meer volwassen inwoners beschikken over een basis aan reken-, taal-, computer- en budgetteringsvaardigheden, dat zij alsnog een diploma halen en in hun talenten blijven investeren. Werkgevers hebben steeds vaker behoefte aan hoger opgeleide werknemers vaak met specifieke vaardigheden. Goed opgeleid personeel is noodzakelijk voor het regionale bedrijfsleven om concurrerend te blijven. We stimuleren werknemers én werkgevers om te (blijven) investeren in de talentontwikkeling van zichzelf en van hun personeel. Door een leven lang te leren zijn werknemers ook op hogere leeftijd goed inzetbaar in het arbeidsproces. Om hoger opgeleiden te binden aan de stad moet ’s-Hertogenbosch (blijven) investeren in een aantrekkelijk woonklimaat, een gevarieerd cultuuraanbod en goede infrastructuur. Indicatoren
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
Aandeel lager opgeleiden in de beroepsbevolking
22%
23%
22%
22%
21%
Aandeel hoger opgeleiden in de beroepsbevolking
39%
40%
41%
40%
41%
Bron: Economische Monitor
80
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
In 2013 starten 200 volwassenen een educatie
Ja
242 trajecten gerealiseerd
Gedeeltelijk
Door aanhoudende economische crisis is er terug
traject We stimuleren het behalen van een (hoger) diplo ma bij inwoners van de regio via onder meer het
houdendheid bij werkgevers bij aannemen van
Servicepunt Leren en Werken; in 2013 behalen 150
personeel en investeren in scholing: afnemende
mensen een ervaringscertificaat en volgen 350
populariteit van het ervaringscertificaat bij werk
mensen een duaal traject op MBO of HBO niveau
gevers. (75 ervaringscertificaten en 200 duale trajecten).
(exclusief BBL) 70% van de educatietrajecten wordt succesvol
Ja
afgerond.
De educatietrajecten zijn steeds minder gericht op het halen van examens uit de Wet inburgering doordat deze wet verdwijnt. Door de minister van OCW zijn per educatietraject eindtermen vast gesteld. Deze eindtermen worden bij 90% van de trajecten behaald.
We ondersteunen partijen in de stad om gezamen
Ja
lijk voor mensen met een taalachterstand onderwijs te bieden, gericht op het leren van de Nederlandse taal. Vanaf 1 januari 2013 hebben gemeenten geen rol
Ja
meer in de Wet Inburgering. Mensen die voor die datum zijn gestart met hun inburgering, ronden het traject volgens de afspraken af. Gemeente ziet hierop toe. Voor uitkeringsgerechtigden met een taalachter
Ja
Er zijn 45 trajecten ingezet.
Ja
Verkenning is uitgevoerd: er is onvoldoende draag
stand zetten we op arbeidsparticipatie gerichte taaltrajecten in Wij verkennen de wenselijkheid en haalbaarheid van een competentie ontwikkelcentrum voor inwo
vlak en financiering bij samenwerkingspartners om
ners in de regio ’s-Hertogenbosch als één van de
regionaal competentiecentrum te realiseren.
kernactiviteiten in de regionale samenwerking.
81
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
Passende (voldoende en adequate) onderwijsvoorzieningen Wat wilden we bereiken? Wij bieden passende gebouwen voor de ontwikkeling van talenten van jongeren. Gebouwen die qua omvang en capaciteit voldoende zijn om alle leerlingen te huis vesten (zorgplicht) en voldoen aan de wettelijke eisen van regelgeving. Gebouwen waarin onderwijs kan plaatsvinden volgens de huidige pedagogische en didactische inzichten. Onderwijshuisvesting wordt ontwikkeld vanuit de principes “kwaliteit en gezondheid”. Basis voor een goede ontwikkeling zijn kindcentra 0-13. Wij willen zoveel mogelijk ook andere maatschappelijke functies in fysieke zin combineren met onderwijs. Het gaat dan om multifunctionele accommodaties waarbij onderwijs samengaat met sport, voor- en buitenschoolse opvang en ontmoetingsmogelijkheden voor wijkbewoners, jong en oud. Indicatoren Percentage scholen dat beschikt over gebruiks
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
Ambitie 2014
100%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
vergunning Voldoen aan zorgplicht (voldoende bruto vloer oppervlakte in relatie tot leerlingen aantal) Bron: Gemeente/Jeugd en Onderwijs
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Start bouw van uitbreiding/ vervanging Sancta
Gedeeltelijk
De realisering van gymzaal binnenstad en verbouw
Maria Mavo en Sint Janslyceum, nieuwbouw
St. Janslyceum hebben vertraging opgelopen, van
kindcentrum ’t Ven, BBS Boschveld en gymzaal
wege ruimtelijke ordeningsprocedures
Binnenstad. Voorbereiding vervangende nieuwbouw kind
Ja
entrum Noorderlicht/Cirkel-Noord Renovatie schoolgebouw Klimop tbv huisvesting
Ja
kindcentrum Mgr Bekkersschool In gebruikname nieuwbouw van BBS Kruiskamp,
Ja
In april is BBS Nieuw Zuid geopend en in september
BBS Nieuw Zuid, kindcentrum Kameleon-West en
BBS Kruiskamp. Kindcentrum de Kameleon is miv
uitbreiding kindcentrum Maaspoort Midden
schooljaar 2013-2014 in gebruik genomen.
(Madelief) Aanpassing van bestaande gebouwen t.b.v.
Ja
energiebesparing en beter binnenklimaat
In 2013 is de tweede fase gestart om de resterende basisscholen energiezuiniger te maken en het binnenklimaat te verbeteren.
Voortzetting voorbereiding van het realiseren van
Ja
een adequate huisvesting voor een breed VMBO Implementatie van de decentralisatie van het management en beheer bij Brede Bossche Scholen
82
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
Raad heeft in juni besluit genomen om te komen tot nieuw VMBO
Ja
De pilot is geëvalueerd en decentralisatie geïmple menteerd.
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
41.812
48.261
50.845
51.860
1.015
N
Baten
11.314
10.581
11.718
13.722
2.004
V
-30.498
-37.680
-39.127
-38.138
989
V
- Toevoegingen
3.790
1.629
4.621
4.528
93
V
- Beschikkingen
1.475
3.466
6.622
5.977
645
N
-2.315
1.837
2.001
1.449
552
N
-32.813
-35.843
-37.126
-36.689
437
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen
Per saldo mutaties eigen vermogen Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Lagere uitgaven kinderopvang (€ 414.000 V)
83
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
84
Sociale kwaliteit Leren en Opgroeien
Cultureel klimaat
Ambitie Theater, beeldende kunst, amateurkunst, muziek en cultuurhistorie zijn de hoofdingrediënten van onze culturele vitaliteit. De aantrekkelijkheid van ’s-Hertogenbosch als woonstad, centrumstad en als vestigingsstad voor bedrijven is in hoge mate te danken aan ons vitaal cultureel klimaat. De afgelopen tien jaar is het gelukt om het culturele klimaat van ’s-Hertogenbosch een flinke impuls te geven. We willen die gewonnen culturele vitaliteit behouden. De bezuinigingen vragen van onze organisaties dat zij hun exploitatie aanpassen terwijl ze ook voortdurend moeten inzetten op vernieuwing van hun aanbod en de relaties met afnemers. Daarbij is ook de economische crisis merkbaar. In directe en indirecte zin worden ook de landelijke bezuinigingen met de voorbereidingen van de provinciale en rijks kunstenplannen voor 2013-2016 in 2013 en daarna voelbaar in onze stad. Het ziet er naar uit dat een aantal landelijk en/of provinciaal gesubsidieerde organisaties in onze stad direct te maken krijgt met minder of geen subsidie. We doen een beroep op de veerkracht van de culturele ondernemers in onze stad en zullen ze blijven steunen in hun ambities. Maar we houden wel rekening met een negatief effect door de bezuinigingen op de resultaten in de komende jaren. Om die reden zijn vanaf de begroting 2012 de normcijfers van de indicatoren bij “Wat willen we bereiken” enigszins naar beneden bijgesteld.
85
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Programmalijn Maken (kunstproductie) Wat wilden we bereiken? Het is belangrijk dat er beeldende kunstenaars, regisseurs en andere makers op gebied van cultuur in de stad functioneren. Zij zorgen voor de levendigheid en dynamiek van het culturele klimaat. Op dit moment gaat er veel landelijke en provinciale subsidie naar culturele organisaties in onze gemeente, maar het is nog de vraag of dit zo blijft, gezien de landelijke voorstellen voor bezuinigingen op makersorganisaties per 2013. Met het BrabantBod proberen de vijf Brabantse steden, de provincie èn de culturele organisaties van bovenlokaal belang er voor te zorgen dat de culturele infrastructuur zoveel mogelijk overeind blijft. We willen dat de podia en festivals mede verantwoordelijkheid gaan nemen voor de producties en uitvoeringen van startende en veelbelovende makers. We willen bereiken dat beeldende kunstenaars na de academie in de stad blijven en kansen krijgen. Wij willen de verantwoordelijkheid daarvoor leggen bij het Centrum Beeldende Kunst en het SM’s. Indicatoren Het percentage inwoners dat het culturele leven van ’s-Hertogenbosch typeert als bij de tijd, vernieuwend of modieus.
86
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
56%
54%
54%
54%
52%
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
De theatergezelschappen Matzer en Artemis ont
Ja
Beknopte toelichting Door de bijdrage kunnen beide gezelschappen voor
vangen een bijdrage in hun huisvestingskosten.
stellingen blijven maken voor podia, festivals en
We onderzoeken hoe de cabaretfunctie in de nieu
scholen binnen de gemeente.
we alliantie ook het makersklimaat kan versterken. We subsidiëren Theaterfestival Boulevard om mini
Ja
maal 10 producties(mede) te realiseren.
Mede door de nieuwe programmalijn Fabricaat, waarin aandacht voor jonge makers, is het aantal (co)producties toegenomen.
We ondersteunen Festival Cement voor het organi
Ja
Cement wordt vanaf 2013 jaarlijks in onze gemeen te gehouden.
seren van een tweejaarlijks festival in ‘s-Hertogen bosch waar pas afgestudeerde theatermakers hun producties kunnen tonen. Omdat de rijks en provinciale subsidies voor
Ja
Eea heeft geleid tot een samenwerkingsverband
Productiehuis Brabant zijn vervallen, maken we
tussen festival Cement, de Verkadefabriek en
afspraken met de podia en festivals over een apart
Boulevard.
plan voor talentontwikkeling en -presentatie. Uitgangspunten zijn garanties dat producties van jonge makers getoond worden en zoveel mogelijk in circuit worden gebracht. Eind 2013 is de verbouwing en herindeling van de
Ja
Willem II fabriek tot kunstencentrum afgerond. We geven het CBK de opdracht om een organisa
Organisatie voor 2014 is opgetuigd en akkoord bevonden in stuurgroep.
Gedeeltelijk
Intendant heeft taak CBK overgenomen.
Ja
Vanwege verbouwing WII verbleven organisaties
tie- en exploitatiemodel voor het kunstencluster te ontwikkelen en te implementeren. We subsidiëren het CBK om de samenwerking van de partners uit het kunstencluster onderling en
elders.
met de beeldende kunst organisaties in de stad
Kunstnacht leverde toch diverse samenwerkings
vorm te geven. Minimaal 2 gezamenlijke projecten
projecten op.
krijgen gestalte. We maken afspraken met CBK en SM’s om te zor
Ja
CBK is in 2013 opgeheven. Met SM’s is de afspraak
gen dat (beginnende) kunstenaars uit de stad kan
gemaakt dat jaarlijks minimaal 1 Bossche kunste
sen krijgen om zich te presenteren op een steeds
naar podium wordt geboden.
hoger niveau (van academiegalerie en CBK tot aan SM’s en Galerie Husstege). We subsidiëren en ondersteunen de
Ja
ABS voert succesvol beleid dat bestaat uit het reali seren van tijdelijke en permanente ateliers.
Atelierbeheerstichting om evenwicht te brengen in vraag en aanbod van ateliers, voor zowel begin nende kunstenaars als gevestigde kunstenaars. We subsidiëren het CBK om de Digitale Werkplaats
Gedeeltelijk
beschikbaar voor samenvoeging.
te betrekken/ondernemerschap te betrachten. Ook in 2013 subsidiëren we vanuit de BKV gelden
Na opheffing CBK fusie bART met Digitale Werk plaats doorgezet. College stelde extra middelen
uit te bouwen en hierbij expliciet het bedrijfsleven Ja
De kunstnacht brengt veel extra projectaanvragen met zich mee.
minimaal vijf projecten op het gebied van de beel dende kunsten. We onderzoeken de mogelijkheden het EKWC met de keramiek werkplaats voor de stad te behouden.
Nee
Gesprekken met EKWC hebben niet geleid tot het voorkomen van het vertrek uit de stad. De provincie heeft sterker bod en de gemeente heeft besloten hier niet tegen op te bieden.
87
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Programmalijn Meemaken (presentatie van kunst) Wat wilden we bereiken? De programmalijn Meemaken gaat over de manier waarop publiek in aanraking wordt gebracht met cultuur. We vinden het belangrijk dat podia, expositieplekken en dergelijke een sterkere relatie leggen met de cultuurmakers in onze gemeente. Pas dan wordt hun werk immers zichtbaar. Op het gebied van de beeldende kunst wordt daartoe onder meer het kunstencluster Willem II fabriek ontwikkeld. Op het gebied van de podiumkunsten en culturele evenementen is de samenwerking met de programmalijn Maken al aardig op gang gekomen. Wij vragen aan de culturele organisaties om tot verdere samenwerking, afstemming en grotere effectiviteit te komen. Uiteraard houden de verschillende podia zoals Theater aan de Parade, Toonzaal, poppodium w2, Vrienden van de Kamermuziek en de musea en expositieplekken als Museum Slager, SM’s, Noord-Brabants Museum, JBAC en CBK hun brede programmeringsfunctie. Indicatoren Percentage inwoners dat het cultureel klimaat
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
64%
66%
69%
64%
63%
58%
56%
60%
56%
55%
62%
61%
62%
61%
60%
62%
63%
65%
62%
62%
68%
68%
76%
68%
68%
59%
56%
63%
53%
55%
73%
71%
77%
71%
71%
typeert met: ‘er vinden veel kunst- en cultuur activiteiten plaats’ Percentage inwoners dat het cultureel klimaat typeert als levendig Percentage inwoners dat tenminste jaarlijks een maal: podiumkunsten toneel, kleinkunst, musical, dans bezoekt Percentage inwoners dat tenminste jaarlijks eenmaal: podiumkunsten concert, opera, uitvoering koor bezoekt Percentage inwoners dat tenminste jaarlijks eenmaal: podiumkunsten film bezoekt. Percentage inwoners dat tenminste jaarlijks eenmaal: museum, galerie, atelier, archief bezoekt. Percentage inwoners dat jaarlijks tenminste eenmaal Bossche festivals bezoekt
88
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Op basis van de door de raad gekozen configuratie
Gedeeltelijk
25 juni 2013 is de gemeenteraad akkoord gegaan
en locatie werken we verder aan de toekomstige
met het opstarten van het proces om een nieuw
huisvesting voor het Theater aan de Parade.
theater te bouwen op de huidige locatie aan de Parade. Eerste kwartaal 2014 wordt het Plan van Aanpak in de gemeenteraad vastgesteld. Met dat besluit wordt een aanbestedingsvorm gekozen, een organisatievorm voor het verdere project ingericht, alsook de communicatie met publieksgroepen vastgelegd.
In de discussienotitie podium-infrastructuur wordt
Ja
1 September 2013 is een intendant gestart in de
aanbevolen de diversiteit van de podia te hand
Willem II fabriek na opheffing van het CBK.
haven en samenwerking te stimuleren. We zullen
De beeldende kunst, AV en muziek werken samen
de gewenste samenwerking op gebied van cabaret
aan een kunstcentrum waarin talentontwikkeling,
tussen de diverse podia volgen en rapporteren over
publieksbereik en multidisciplinaire samenwerking
de vorderingen.
kernwoorden zijn. De subsidieafspraken zijn op deze samenwerkingen afgestemd met een meerjarig perspectief als basis. De intendant is verantwoorde lijk voor een gezamenlijke programmering waarin jonge makers veel kansen krijgen alsook de huidige inwonenende organisaties.
We subsidiëren Poppodium w2, Theater aan de
Ja
We verstrekken subsidies aan podia, gezelschappen, festivals en evenementen.
Parade, Muziekcentrum De Toonzaal, Vrienden van de Kamermuziek en Verkadefabriek voor het ver zorgen van een breed podiumkunstenaanbod. Met alle organisaties maken we specifieke presta tie-afspraken. We ondersteunen Theaterfestival Boulevard,
Ja
Alle genoemde festivals worden gerealiseerd.
Ja
Vanaf 1 januari 2013 zijn de regeling Overige
Kunstbende, het Internationaal Vocalisten Concours, Jazz in Duketown, BTherefestival en November Music voor het realiseren van hun culturele evenement. Met alle organisaties maken we specifiekeprestatie-afspraken. Via een nieuwe subsidieregeling, waarin twee oude uitvoeringsregelingen zijn samengevoegd, maken
culturele activiteiten en Incidentele culturele evene
wij grote en kleine incidentele culturele activiteiten
menten samengevoegd. De regeling is vereenvou
en evenementen mogelijk.
digd en geldt voor activiteiten, evenementen en historische publicaties.
We ondersteunen 4 series van bijzondere muziek
Ja
5 organisaties ontvangen subsidie.
Ja
Boschtion ontvangt subsidie.
Ja
Slager heeft bezwaar gemaakt tegen subsidie
uitvoeringen en één literair evenement We ondersteunen Boschtion voor het verzorgen van radio- en tv programma’s. We ondersteunen de musea en erfgoedinstellingen Stedelijk Museum SM’s, het Noord Brabants
korting, is afgewezen. SM’s en NbM trekken veel
Museum, Museum Slager, het Jheronimus Bosch
meer bezoekers dan gehoopt.
Art Centre onder andere voor hun exposities, collectie(vorming) en educatieve activiteiten. Met alle organisaties maken we specifieke prestatieafspraken.
89
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Tegelijk met de opening van het SM’s in de nieuwe
Ja
Museum is verzelfstandigd, overeenkomst getekend
huisvesting in het Museumkwartier, krijgt begin 2013 de verzelfstandiging van het museum zijn beslag. We dragen structureel bij aan de tweejaarlijkse
Ja
Expo in oude ziekenhuis in centrum stad Glorious Rise and Fall.
expositie door kunstenaarsinitiatief KW14, die in 2013 wordt gehouden. We subsidiëren STOK met een bijdrage in de
Ja
huisvestingskosten van het Kruithuis. We dragen bij in de huisvestingskosten van de
Met € 10.000 dragen we bij in de huisvestings kosten.
Ja
Koningstheaterakademie.
We dragen bij in de huisvestingskosten van de Koningstheaterakademie en ondersteunen waar mogelijk. Bijvoorbeeld door hen actief te introduce ren in netwerken waar zij zelf opdrachten kunnen vergaren. Bijvoorbeeld bij ondernemers.
Bij het realiseren van nieuwe kunstwerken in de
Ja
Drie projecten in voorbereiding: Boschveldboulevard,
openbare ruimte (binnen het Keramisch Spoor)
AnneFrankplein en Paardskerkhofweg. Alle i.o.m.
spelen we in op de ideeën van burgers.
bewonerscomitees.
90
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Programmalijn Meedoen (participatie) Wat wilden we bereiken? We willen ruimte bieden aan de diverse manieren waarop mensen cultuur beleven en daarbij mensen aanspreken in hun directe leefomgeving. Zo willen we meer jongeren en volwassenen die daar eerder niet mee in aanraking kwamen, interesseren voor cultuur. Anderzijds zullen we groepen die uit zichzelf al participeren, meer aan ongesubsidieerde cultuuraanbieders overlaten. Hierin ligt de belangrijke koerswijziging voor De Muzerije. Indicatoren Percentage participanten amateurkunst
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
46%
63%
61%
48%
50%
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We subsidiëren de Muzerije voor haar taak om de
Gedeeltelijk
De Muzerije is momenteel in transitie.
cultuurdeelname in de stad te bevorderen. Meer
Afspraken over de output zullen pas gemaakt
dan voorheen ligt het accent daarbij op het werk
kunnen worden voor het jaar 2015.
met nieuwe doelgroepen in wijken, werken op
Het activiteitenplan wordt eerste kwartaal 2014
scholen en het ondersteunen van amateurkunst in
aangeleverd.
de stad. Het reguliere cursusaanbod zal op markt conforme wijze worden aangeboden. We dragen de Muzerije op een werkplan te maken
Nee
aangeleverd.
te concretiseren. We subsidiëren de bibliotheek om kennis en infor
Muzerije is momenteel in transitie. Het acitiviteiten plan wordt in het eerste kwartaal 2014
om de servicefunctie voor de amateurkunst verder Ja
Met het realiseren van de schoolbibliotheken ligt de bibliotheek op schema.
matie te bieden en om lezen en taalvaardigheid te bevorderen. De focus ligt daarbij wat taalvaar digheid betreft op de jeugd van 0 tot 13 jaar en de samenwerking met de scholen. Als onderdeel van de vastgestelde Verandervisie
Ja
De uitrol is inmiddels voltooid.
Nee
De raad heeft in juni gevraagd eerst met een uit
realiseert de Bibliotheek in 2013 10 Schoolbiblio theken. Daarmee is de uitrol van de Verandervisie voltooid. Eind 2013 leggen we een definitief ontwerp voor de nieuwbouw van de toekomstgerichte biblio
werking van het Agora-concept te komen inclusief
theek op het GZG terrein aan de raad voor.
een exploitatie-prognose. Die is toegezegd voor het eerste kwartaal van 2014.
2013 is het afrondende jaar van de Cultureel intendant. Wij leggen u een evaluatie met aanbe velingen voor de toekomst voor, gericht op veran kering. Deze zal gebaseerd zijn op de rapportage met aanbevelingen van de intendant.
91
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Ja
Evaluatie per raadsinformatiebrief is aan de raad toegelicht.
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Wij maken afspraken met organisaties die culturele
Nee
Rapportage is na het zomerreces 2013 aangeleverd.
jongerenactiviteiten maken, over een gezamenlijke
Besluitvorming college heeft op 7 januari 2014
website om de marketing en publiciteit gericht op
plaats gevonden. Inmiddels zijn onderhandelingen
jongeren te verbeteren.
over subsidie voor de realisatie van de website gestart.
We ondersteunen minimaal 10 kleine culturele
Ja
In plaats van het budget ‘Overige culturele activi
activiteiten of boekuitgaven over de geschiedenis
teiten’ is een nieuw budget ‘Incidentele culturele
van ‘s-Hertogenbosch.
activiteiten’ in het leven geroepen. Hieruit zijn 33 activiteiten en boekuitgaven gesubsidieerd.
We ondersteunen het Makershuis bij zijn culturele
Ja
Subsidiëring heeft plaats gevonden.
Ja
Subsidiëring heeft plaats gevonden.
Gedeeltelijk
Dit wordt meegenomen in de gesprekken over het
activiteiten in de wijken. We subsidiëren Bureau Babel voor het bemiddelen van cultureel aanbod voor primair en voortgezet onderwijs We investeren via de combinatie-functionaris voor
activiteitenplan van de Muzerije.
primair onderwijs in cultuurdeelname van kinderen in hun eigen omgeving en op school aansluitend op de activiteiten van de Brede Bossche Scholen. We subsidiëren de combinatie-functionaris voort
Gedeeltelijk
We verwachten dat de norm (alle VO scholen)
gezet onderwijs om ervoor te zorgen dat
nog enkele jaren zal vergen. We blijven streven naar
VO scholen cultuureducatie opnemen in het
100% score.
schoolwerkprogramma. Wij vragen de Muzerije en bureau Babel om een
Ja
De bijdrage is ook daadwerkelijk toegekend.
Gedeeltelijk
We subsidiëren de wijktheaters in de BBS-en. Er is
aanvraag in te dienen bij het Fonds Cultuurparticipatie voor het onderdeel ‘Cultuureducatie met Kwaliteit’. Wij nemen hierin de regierol. We subsidiëren de wijktheaters in de Brede Bossche Scholen om vooral jonge amateurs de
extra budget beschikbaar gesteld vanaf 2014 op
kans te bieden om op te treden.
structurele basis (€ 5.000) in verband met uitbrei ding van het aantal wijktheaters. Locatie BBS Nieuw-Zuid is erbij gekomen.
We ondersteunen minimaal 65 amateurkunst
Ja
verenigingen
Het aantal verenigingen dat subsidie aanvraagt is redelijk constant. (2011: 78, 2012: 79, 2013: 70) Er is aanleiding om te onderzoeken of de regeling nog wel voldoet. Vooral ouderwetse verenigingen lijken hiermee bediend te worden.
We ondersteunen minimaal 18 speciale projecten door amateurkunst-verenigingen.
Ja
Steeds meer verenigingen doen een beroep op deze subsidiepost. (2011: 14 projecten, 2012: 19 en in 2013: 26). Groei is aanleiding te onderzoeken of er een aangepast budget nodig is.
92
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Ruimte voor cultureel ondernemerschap Wat wilden we bereiken? De culturele organisaties zullen meer ondernemerschap nodig hebben om de inkomsten te vergroten. Maar nu het cultuurbeleid meer dan ooit onder druk staat en tegelijkertijd belangrijker is dan ooit, wordt het ook zaak te ondernemen door het aangaan van nieuwe activiteiten, nieuwe samenwerkingsvormen en nieuwe opvattingen van het cultureel en bedrijfsmatig functioneren. We willen met de culturele organisaties komen tot een verdere modernisering van de subsidieafspraken. We willen culturele organisaties meer ruimte geven in de wijze waarop zij onze gezamenlijke ambities bereiken. Daarom streven we naar eenvoudige afspraken en weinig bureaucratie. Daar staat tegenover dat we het monitoren en evalueren van de beleidsuitvoering willen verbeteren, zowel kwantitatief als kwalitatief. Indicatoren Aantal kwalitatieve evaluaties van een beleidsterrein
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
Geen
1
2
1
3
meting
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
In de subsidieafspraken geven we duidelijk aan
Gedeeltelijk
Gekozen is voor inzet op prikkelende casus
WAT wij willen dat de culturele organisaties
(WillemII fabriek) en in gesprekken de organisaties
bereiken. Zij geven zelf meer aan HOE ze dat willen
voor te bereiden. In alle bestuurlijke subsidie
bereiken. De subsidieafspraken worden flexibeler
overleggen is het onderwerp besproken. Bij
en ondernemender opgesteld. Aanvullend op
Herijking Cultuurnota komt de volgende stap.
bestaande onderwerpen maken we daarbij ook de eigen inkomsten van culturele organisaties inzichtelijk. We ontwikkelen een nieuw format voor subsidie
Nee
Is onderdeel van uitwerking van de herijking.
Gedeeltelijk
Prioriteit is gelegd bij prikkelende casus (WillemII
afspraken over een periode van 3 jaar met als uit gangspunten flexibilisering van het subsidiegebouw en meer ondernemerschap. Ook met <€ 100.000,- organisaties besteden we aandacht aan subsidieafspraken en beleid op
fabriek). Verder in ambtelijke en bestuurlijke subsi
langere termijn.
diegesprekken veranderingsbereidheid voorbereid. Volgende stap is Herijking Cultuurnota.
We breiden de tweejaarlijkse Cultuurmonitor uit
Ja
Afgelopen jaar is het beleid cultuurparticipatie geëvalueerd.
met kwalitatieve evaluaties op wisselende beleids onderdelen. We gaan samen met het culturele veld werken aan een visie op de uitvoering van het cultuurbeleid in de nieuwe omstandigheden.
93
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Gedeeltelijk
De Toekomstagenda wordt in maart in de raad behandeld.
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
21.423
19.375
22.410
22.490
80
N
Baten
1.850
994
994
2.017
1.023
V
-19.573
-18.381
-21.416
-20.473
943
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen - Toevoegingen
4.815
208
2.967
1.382
1.585
V
- Beschikkingen
6.627
2.165
7.256
4.451
2.805
N
Per saldo mutaties eigen vermogen
1.812
1.957
4.289
3.069
1.220
N
-17.761
-16.424
-17.127
-17.404
277
N
Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Hogere kapitaallasten (€ 157.000 N) • Lagere pachtinkomsten kermis (€ 117.000 N)
94
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
95
Sociale kwaliteit Cultureel klimaat
Wonen en werkomgeving Bereikbare stad Sport en recreatie Milieurespecterende ontwikkelingen Cultuurhistorische kwaliteit
96
Fysiek
Wonen en werkomgeving
Ambitie Het accent ligt in de fysieke pijler vooral op volkshuisvesting, bereikbaarheid, openbare ruimte, groen, duurzaamheid, milieu, sportvoorzieningen en cultuurhistorie. Brabantstad, Waalboss en de regio Noordoost Brabant zijn voor ons belangrijke gremia om ons beleid in af te stemmen en samenwerking te zoeken. Gezamenlijk bewandelen we ook de “wegen” naar Den Haag en Brussel. Onze ambitie is: naar een complete, compacte, contrastrijke en duurzame stad.
Behouden en versterken centrumfunctie Wat wilden we bereiken? Wij streven naar behoud en versterking van onze centrumfunctie en economische aantrekkelijkheid van onze stad. Indicatoren Verhouding aantal arbeidsplaatsen en feitelijke
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
Ambitie 2014
1,47
1,36
1,30
>1,42
>1,42
1.818 m2
1.868 m2
1.859 m2
beroepsbevolking Bron: Economische monitor m2 verkoopvloeroppervlakte winkels per 1.000 inwoners
Minimaal
Minimaal
1.848 m2
1.848 m2
Top 5
Top 5
Bron: Economische monitor Woonaantrekkelijkheidsindex Bron: Atlas voor gemeenten
98
Fysiek Wonen en werkomgeving
5e plaats
4e plaats
4e plaats
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
De projecten die vallen binnen het Meerjaren programma Brabantstad ‘Samen investeren in Brabantstad (2008-2012)’ ronden wij in 2013 af. In 2012 is de nieuwe beleidsagenda ‘Strategische Agenda BrabantStad 2012-2020’ vastgesteld. Deze wordt door de vijf Brabantse steden en de provin cie verder uitgewerkt in bestuurlijke uitvoerings programma’s met concrete acties en projecten. Waar deze acties en projecten raadsbevoegdheden raken (zoals het budgetrecht) worden deze eerst ter besluitvorming door ons college aan de gemeenteraad voorgelegd. Mede op basis van de nieuwe beleidsagenda vindt bovendien namens BrabantStad een actieve lobby plaats richting Den Haag en Brussel.
Gedeeltelijk
De restauratie van Bastion Baselaar is vertraagd vanwege de koppeling met de uitvoering van de parkeergarage Hekellaan. De provincie heeft de subsidietermijn voor dit project verlengd. In 2013 is verder uitwerking gegeven aan de nieuwe beleidsagenda 2012-2020. Belangrijke Brabantse dossiers zijn in 2013 onder de aandacht gebracht bij de voor ons relevante part ners (bewindspersonen, ambtelijke top ministeries, etc.), onder andere door middel van speciaal geor ganiseerde bijeenkomsten.
De regio Noordoost Brabant (NOB) heeft in 2010 haar prioriteiten vastgelegd in een ‘Top 10 richting 2020’. In regionaal verband werken we deze prio riteiten uit in projectvoorstellen. We verminderen de bestuurlijke drukte in de regio o.a. door de samenwerking met de 5-Sterrenregio te intensive ren. Ondernemers, onderwijsinstellingen en inter mediaire organisaties (‘Quadriple O’) zijn nu part ners in deze samenwerking. Ook andere bestuurlij ke samenwerkingsverbanden in de regio, de Reconstructie Landelijk Gebied, het Wateroverleg en Onderwijs en Arbeidsmarkt brengen wij onder in één, i.c. de huidige regionale samenwerking. Binnen deze NOB-samenwerking halen wij wel de banden aan met de onze directe en indirecte buur gemeenten in de Meierij zoals ook in de As-50 samenwerking gebeurt en het Land van Cuijk.
Ja
In 2013 hebben nagenoeg alle gemeenteraden en de twee waterschappen in de regio ingestemd met de geactualiseerde Agenda 2020 waarbij een deel (‘people, business, innovatie’) uitgevoerd wordt d.m.v. een triple helix samenwerking in de vorm van een nog op te richten stichting en een ander deel (‘basics’) via een bestuurlijke samenwerking. Tegelijkertijd hebben nagenoeg alle gemeenteraden en de twee waterschappen ingestemd met een ver hoging van de regiobijdrage waardoor de slagkracht van de regio groter wordt. Bestaande samenwerkin gen zoals REAP, Reconstructie en 5* Noordoost Brabant Werkt zijn ondergebracht in de nieuwe regionale samenwerking.
Met het rijk en de provincie maken wij in het kader van de Gebiedsagenda Brabant afspraken over de actualisering van de gezamenlijke investerings agenda MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport).
Ja
De Gebiedsagenda Brabant is vastgesteld in het bestuurlijk overleg met de minister van I&M d.d. 13 november 2013.
In het Regionaal Ruimtelijk Overleg (RRO) Noordoost-Brabant overleggen wij met de provin cie over de uitwerking van ons stedelijk ruimtelijk beleid en de afstemming met de regio. In 2013 zijn de uitwerking van de provinciale nota Nieuwe Koers Stad en Platteland en de actualisering van de Verordening Ruimte in de regio belangrijke aan dachtspunten.
Ja
We hebben samen met de regio Noord-Oost Brabant een zienswijze ingebracht bij de actualisatie van de Verordening Ruimte die in 2014 wordt vast gesteld. In het kader van de provinciale Verordening Ruimte heeft er in 2013 afstemming plaatsgevon den over onder andere het kwantitatieve en kwali tatieve woningbouwprogramma en kantoren programma. Daarnaast heeft het college op 13 oktober 2013 bij de provincie ook nog een schriftelijke reactie ingediend op de actualisering van de Verordening Ruimte m.b.t. specifiek lokale onderwerpen.
Wij continueren ons beleid ten aanzien van de aandachtsbuurten conform de Lange Termijn Planning aandachtsbuurten, zoals in 2011 door uw raad is vastgesteld. Om die inzet op niveau te continueren zullen wij een verzoek doen om mid delen uit het fonds integrale afweging in te zetten.
Ja
De gemeenteraad heeft besloten de sociale programma’s in de aandachtsbuurten op peil te houden. In de begroting 2014 zijn middelen opgenomen tot en met 2016. Zie de toelichting onder ‘Stedelijke vernieuwings gebieden verbeteren’.
99
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Met de Bossche zones (Spoorzone en A2zone) blijven wij ons inzetten om publieke en private partners aan ons te binden door middel van public affairs en communicatie. Het accent ligt vooralsnog op de Spoorzone. Uitvoering van het plan Avenue 2 zal pas na 2014 aan de orde komen om ruimtelijke ontwikkelingen in deze huidige moeilijke economische tijd niet met elkaar in concurrentie te brengen.
Ja
In 2013 zijn diverse projecten in de Spoorzone gestart en afgerond. Voorbeelden zijn de onlangs opgeleverde Jheronimus toren en de vestiging van Ricoh in de Belvédère en Enexis in De Croon.
Gedeeltelijk
De Groote Wielen: in 2009 werden er 398 wonin gen opgeleverd. In 2011 was dat gezakt tot 230 woningen. Er zijn in 2012 uiteindelijk toch 234 woningen opgeleverd en in 2013 zo’n 50 wonin gen. Dat laatste is conform verwachting. Dat aantal zal in 2014 waarschijnlijk niet worden overtroffen. Pas in 2015 zal het aantal opgeleverde woningen weer boven de 100 uitkomen. Dan zal ook ontwik keling aan de noordzijde van de waterplas gestart kunnen worden.
- In 2013 wordt de besluitvorming over de actuali sering van de Ruimtelijke Structuur Visie (RSV) afgerond.
Gedeeltelijk
De ontwerp Ruimtelijke Structuurvisie heeft na de zomer gedurende 6 weken ter inzage gelegen. In december heeft B&W de actualisatie Ruimtelijke Structuurvisie met bijbehorende stukken vastgesteld en ter vaststelling doorgeleid naar de raad. De Ruimtelijke Structuurvisie is in januari 2014 vastgesteld.
- In het kader van de Ruimtelijke StructuurVisie (RSV) zullen wij een nadere afweging maken naar de mogelijkheden en onmogelijkheden van een Werklandschap Autotron.
Ja
In de Ruimtelijke Structuurvisie is het werklandschap Autotron komen te vervallen.
- In het voorjaar van 2012 is gestart met de bouw van de Ponte Palazzo. De oplevering wordt voor zien eind 2013. Ondertussen wordt er doorge werkt aan de nadere invulling van Paleiskwartier en Willemspoort.
Gedeeltelijk
De naam is inmiddels gewijzigd in Paleisbrug. De uitvoering kent een doorstart in 2013. In 2013 is brugdeel 4 aangebracht over het spoor en zijn de constructieve verschillen opgelost in een uitvoerings ontwerp. De ruwbouw is gereed in juli 2014. Afbouw start dan en de brug wordt in het voorjaar van 2015 in gebruik genomen. Willemspoort: wordt verder uitgewerkt op basis van kaders die de raad in december 2013 heeft vastgesteld.
-D e bouw van de parkeergarage aan de Hekellaan gaat van start in het 4e kwartaal van 2012. Naar verwachting kan de garage eind 3e kwartaal 2015 in gebruik worden genomen. De oplevering van het gehele werk is voorzien eind 3e kwartaal 2016.
Ja
De werkzaamheden zijn van start gegaan.
-D e ontwikkeling van een visie voor het Zuidwal gebied is “on hold” gezet in verband met de economische situatie. De nieuwbouw van het Museum-kwartier en de bijbehorende inrichting van de directe omgeving worden eind 2012 afgerond. Het Spinhuiswal-complex is in mei 2012 in verkoop gebracht.
Gedeeltelijk
Zuidwalgebied: het Museumkwartier is gereed. De door het rijk gewenste verkoop van het Spin huiswalcomplex is in eerste instantie niet gelukt. Het rijk heeft het complex nu op basis van openbare inschrijving opnieuw op de markt te koop aangebo den. De gemeente heeft een aanbod om het te ver werven afgeslagen. Wij zullen via publiekrechtelijke middelen invloed uitoefenen op de ontwikkeling van het complex. In december 2013 heeft de raad hiervoor de kaders vastgesteld.
Speerpunten en centrumprojecten: - De Groote Wielen: De slechte woningmarkt zorgt er voor dat weinig woningen in de verkoop zijn. In 2012 worden naar verwachting 170 woningen opgeleverd. In 2013 zal het aantal opgeleverde woningen beduidend lager zijn. Daarom zal de inzet voor 2013 zijn; afronden van de woonbuur ten aan de zuidzijde van de plas en wachten met de start van de ontwikkeling van de woonbuur ten aan de noordzijde.
100
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator - T en aanzien van het plan GrootZiekenGasthuis (GZG) is sprake van vertraging als gevolg van de marktomstandigheden. In 2013 zullen wij de noodzakelijke vervolgstappen nemen, waarover wij uw raad zullen informeren.
Gerealiseerd Ja
Beknopte toelichting De gemeenteraad heeft in april besloten om realisa tie van het masterplan te knippen in 2 fasen. Daarmee wordt de uitvoering meer haalbaar. In december heeft het college besloten een deel van het ziekenhuis aan te kopen. Daarmee komen bij de VOF GZG middelen vrij om versneld te gaan slopen en daarmee wordt de ontwikkeling dichterbij gebracht.
-D oor marktomstandigheden is het plan Rosmalen centrum vertraagd. Wij zullen uw raad informe ren over de noodzakelijke vervolgstappen.
Gedeeltelijk
De raad is in juni 2013 geinformeerd m.b.t. de financiële randvoorwaarden waarbinnen nadere planvorming door de ontwikkelaar wordt opgesteld. Wij zullen uw raad in het 2e kwartaal 2014 informeren.
-D e ontwikkeling van de Kop van ’t Zand en het bestaande tracé van de Zuid-Willemsvaart door de stad zijn naar achteren geschoven, in ieder geval na 2014, om ruimtelijke ontwikkelingen in deze huidige economische tijd niet met elkaar in concurrentie te brengen.
Ja
Uitvoering van deze plannen vindt, om ruimtelijke ontwikkelingen niet met elkaar in concurrentie te brengen, na deze coalitieperiode (2010-2014) plaats. Onderzocht wordt of het terrein van De Heus een tijdelijke invulling als culturele hotspot kan krijgen.
- In 2011 is omgebogen op de middelen voor het interactief opstellen van een visie voor het bestaande tracé van de Zuid Willemsvaart (ZWV) als vervolg op het proces van “Flessenpost “ uit 2010. De reden voor de ombuiging was dat er geen sprake was van ‘onomkeerbaarheid’ bij niet ingrijpen. Inmiddels is duidelijk dat uiterlijk 2014 helder moet zijn voor welke beheer- en onder houdskosten we komen te staan aan het bestaan de tracé van de ZWV door de stad. In 2014 is namelijk de overdracht van het tracé door Rijkswaterstaat aan de gemeente. Dan zal duide lijk moet zijn welke kosten wij langjarig moeten ramen voor onderhoud en beheer. Om die reden zal inzichtelijk moet worden welke intenties we hebben met het tracé, omdat de ambities de beheer- en onderhoudskosten bepalen. Daarom stellen we in 2013 een visie op voor het bestaan de tracé ZWV - zij het qua proces minder ambiti eus - die in 2014 moet leiden tot een raadsbesluit.
Gedeeltelijk
In december 2013 heeft B&W het Plan van Aanpak ‘Visie Oude tracé Zuid-Willemsvaart’ vastgesteld en ter besluitvorming doorgeleid naar de Raad. Besluitvorming heeft in januari 2014 plaats gevonden. In de Ruimtelijke Structuurvisie worden kader stellende uitspraken opgenomen over de toekomst van de Zuid-Willemsvaart.
- E en (concept) ontwerp MilieuEffectRapportage (MER) en (concept) ontwerp bestemmingsplan RBT (regionaal bedrijventerrein) Heesch West, worden opgesteld. Bedoeling is om dit in de tweede helft 2012 in procedure te brengen en in 2013 door de betref fende gemeenten (Bernheze en Maasdonk zijn grondgebiedgemeenten) vast te laten stellen. Tevens zijn een concept Samenwerkings overeenkomst RBT Heesch West en concept Gemeenschappelijke Regeling RBT Heesch West in voorbereiding.
Gedeeltelijk
Heesch West: de 4 gemeenteraden zijn akkoord gegaan met een Gemeenschappelijke Regeling voor Heesch West. De te leveren producten zijn alle in concept gereed en kunnen na installeren van het bestuur in procedure worden gebracht. Na de herin deling van Maasdonk zal de samenstelling van de GR wijzigen en bestaan uit ’s-Hertogenbosch, Oss en Bernheze.
101
Fysiek Wonen en werkomgeving
Evenwichtige woningmarkt Wat wilden we bereiken? De ambitie voor het woonbeleid is het creëren van een evenwichtige woningmarkt met een gedifferentieerd en aantrekkelijk aanbod van woningen en woonmilieus zodat mensen naar tevredenheid in onze stad kunnen wonen en leven. We streven naar een stad waar voldoende, betaalbare en passende woningen zijn en goede keuzemogelijkheden zijn in gevarieerde en sterke buurten waarin mensen zich thuis kunnen voelen. Dit is vertaald in 4 speerpunten: voldoende woningen, betaalbaar wonen, passend wonen en sterke en vitale buurten. De doelstellingen m.b.t. het wonen voor de komende jaren zijn als volgt: Indicatoren Te realiseren woningen per jaar
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
Ambitie 2014
1.369
749
600
600
500-800*
4 jaar
5 jaar
5 jaar
4 jaar
4,3 jaar
61
82
110
60
100
7,9
7,8
7,8
7,9
7,9
(2008)
(2010) 7,3
7,4
7,5
Bron: Woningmarktmonitor Gemiddelde inschrijftijd voor een huurwoning Bron: Woonservice Te realiseren seniorenwoningen per jaar Bron: afdeling WGZ (Wonen) Rapportcijfer voor de eigen woning Bron L&V enquête Rapportcijfer voor de eigen woonomgeving
7,4
Bron: L&V enquête
7,3 (2010)
* De problemen op de woningmarkt en de consequenties daarvan voor de afzetmogelijkheden in de woningbouw, leiden er toe dat geen goede duidelijkheid meer kan worden gegeven over de te verwachten woningproductie per jaar. Vandaar dat gekozen wordt voor het hanteren van een bandbreedte van 500 tot 800 woningen per jaar, waarbij het streven ligt op gemiddeld 700 woningen per jaar.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Vanuit een nieuwe realiteit op de woningmarkt,
Ja
Samen met (markt) partijen wordt al het mogelijke
grotendeels bepaald door externe (macro-economi
gedaan m.b.t. woningproductie, maar de verwach
sche) ontwikkelingen, rijksbeleid, consumentenver
tingen moeten wel realistisch zijn. Belangrijk is dat
trouwen en (markt)partijen, opereren wij inmiddels
de focus en energie gezamenlijk wordt gericht op
op een ander speelveld met veranderde ambities
het behalen van resultaten in de woningbouw.
zoals neergelegd in onze Nota Wonen 2012
Samen met marktpartijen worden woonproducten ontwikkeld die goed kunnen worden afgezet in de woningmarkt. Uitgangspunten hierbij zijn: samen werking, marktgericht opereren, flexibiliteit in het planproces, maatwerk, kleinschalig en fasering. Per project wordt nagegaan hoe we als gemeente de marktpartijen kunnen faciliteren. Dat betekent dus maatwerk al naar gelang het project.
102
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Op basis van de Stadskracht: het innemen van een
Ja
Zie toelichting hierboven.
Ja
In 2013 is voor een aantal locaties de ontwikkeling
positieve en proactieve houding t.o.v. (kansrijke) initiatieven door ruimte te bieden (binnen wette lijke kaders) aan initiatiefnemers, meer flexibiliteit en maatwerk bij bouwplanontwikkeling, meer durven loslaten Woonconsumenten meer mogelijkheden geven om hun woonwensen te realiseren door middel van
gestart om zelfbouw en betaalbaar consumenten
(collectief) particulier opdrachtgeverschap
gericht bouwen mogelijk te maken. Deze locaties zijn: Jan Sluijtersstraat, Boschveld, Geldersedam, Hofje van Koolen (Walpoort).
Het innemen van een positieve en proactieve
Ja
houding t.o.v. (kansrijke) initiatieven
Projecten worden opgepakt in kader van Taskforce woningbouw. In dit periodieke overleg tussen gemeente en marktpartijen vindt een actieve voort gangsbewaking plaats m.b.t. de woningbouw projecten. Alle projecten in de stad - klein en groot worden gevold en aangejaagd. Waar zich knelpunten voordoen bij de voortgang van de projecten wordt er bijgestuurd. Dit overleg zorgt voor de nodige ‘sense of urgency’, zowel bij de woningcorporaties, bouwers als bij de gemeente. Als voorbeeld gelden de projecten in het kader van het omzetten van kantoren naar woningen.
Voorzien in de toekomstige woningbehoefte door
Ja
In 2013 zijn ca. 600 nieuwe woningen opgeleverd.
Ja
In 2013 zijn 200 sociale huurwoningen en 84 goed
te streven naar de realisatie van gemiddeld 700 (met een bandbreedte van 500 tot 800) nieuwe woningen per jaar in de periode tot 2030 Voorzien in de behoefte aan voldoende betaalbaar wonen voor de doelgroep van beleid door 25%
kope koopwoningen gerealiseerd. Dit is respectieve
van de nieuwbouw in het sociale segment te reali
lijk 33% en 14% van het totaal aantal gerealiseerde
seren en in te zetten op behoud van de huidige
woningen.
kernvoorraad Voorzien in de behoefte aan voldoende betaalbaar
Ja
In 2013 zijn ca. 50 startersleningen afgesloten. In
woningaanbod voor starters en middeninkomens
de 1e helft van 2013 is 73% van de vrijkomende
groepen (door toename van het betaalbaar aanbod
corporatiewoningen verhuurd onder de hoge aftop
in de huur- en koopsector) en herintroductie van
pingsgrens. In 2013 hebben de woningcorporaties
de starterslening
gebruik gemaakt van de mogelijkheid om maximaal 10% van de vrijkomende huurwoningen toe te wij zen aan de zgn. middeninkomensgroepen. In 2013 is de verkoop van huurwoningen door woning corporaties weer goed op gang gekomen.
Voorzien in de groeiende behoefte aan woon
Ja
In 2013 zijn gesprekken gevoerd met zorgaanbieders
zorgarrangementen (door nieuwbouw, omzetting
en met woningcorporaties om de effecten van het
van bestaande verzorgingsplaatsen naar een
rijksbeleid (“Langer thuis wonen”) beter in beeld te
zwaardere categorie en ambulante zorgverlening
krijgen en te komen tot nieuwe afspraken over de
in de bestaande woningvoorraad)
toewijzing van deze woningen. Met de verhuurders (zorginstelling of corporatie) worden afspraken gemaakt om de transparantie voor zorgwoningzoe kenden te verbeteren bijv. door opname en toewij zing van deze woningen via WoonService. Sommige zorgwoningen lenen zich hiervoor makkelijker dan anderen. Nieuwe vormen van zorg en wonen zullen gaan ontstaan.
103
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Energiebesparing en duurzame energieopwekking
Ja
Voor alle woningcorporaties geldt dat in de afgelo
speerpunt maken bij alle nieuwbouw- en renova
pen jaren het woningbestand aanzienlijk is verbe
tieprojecten van de gemeente, marktpartijen en
terd. Het aandeel van de slecht geïsoleerde wonin
woningcorporaties
gen (label E t/m G) is duidelijk verminderd: in 2008 hadden nog 7.239 woningen een laag energielabel, in 2012 is dit aantal teruggebracht naar 4.310 woningen.
Samenwerken met woningcorporaties om te
Ja
In 2013 is een enquête gehouden onder de inge
komen tot modernisatie van het instrumentarium
schreven woningzoekenden. De resultaten hiervan
m.b.t. de woonlasten en de slaagkansen bij
hebben belangrijke informatie opgeleverd op basis
woningtoewijzing
waarvan verbeteropgaven worden opgesteld m.b.t. de urgentieregeling, de slaagkansen van de verschil lende groepen woningzoekenden en informatie bij en de wijze waarop de vrijkomende woningen wor den gepubliceerd. M.b.t. de woonlastenproblema tiek werken wij met de woningcorporaties en het Stedelijk Huurdersplatform aan een Lokaal Woon lastenakkoord. Tevens wordt ingezet om een ‘proef tuinstatus’ te krijgen, om op deze manier belemme rende wet en regelgeving in kaart te brengen.
Bij de uitwerking van het kader sociaal beleid te
Ja
M.b.t. het wonen is in dit kader vooral de imple
komen tot een verbreding van het wonen (integra
mentatie van de Maatregel Langer Thuis Wonen van
tie met sociale aspecten, zorg en welzijn) en daar
belang. De gevolgen van het scheiden van wonen
toe nieuwe samenwerkingsvormen met partners
en zorg worden langzaam duidelijker waarneem
(woningcorporaties, zorg- en welzijnsorganisaties
baar. Wij zijn in gesprek met zorgaanbieders en met
en bewoners-organisaties) aan te gaan.
woningcorporaties om de effecten beter in beeld te krijgen en te komen tot nieuwe afspraken over de toewijzing van deze woningen. Met de verhuurders (zorginstelling of corporatie) worden afspraken gemaakt om de transparantie voor zorgwoningzoe kenden te verbeteren bijv. door opname en toewij zing van deze woningen via WoonService of door verwijzen via WoonService. Sommige zorgwoningen lenen zich hiervoor makkelijker dan anderen. Nieuwe vormen van zorg en wonen zullen gaan ontstaan.
104
Fysiek Wonen en werkomgeving
Stedelijke vernieuwingsgebieden verbeteren Wat wilden we bereiken? De stedelijke vernieuwingsgebieden (voorheen GSB aandachtsgebieden) die op leefbaarheid en veiligheid achterblijven bij het stedelijke gemiddelde dienen opgetrokken te worden tot het stedelijke gemiddelde. De waardering van bewoners voor hun buurt moet toenemen. Daartoe vinden in deze gebieden ingrijpende fysieke en sociale kwaliteitsimpulsen plaats. Daarnaast zullen wij bezien welke maatregelen nodig zijn voor niet aandachtsbuurten die in de gevarenzone komen Indicatoren Rapportcijfer voor
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
6,9
6,6 (2010)
de eigen woon
Ambitie 2014
Geen
Positief op
>6,9
meting*
weg naar het
In wijken waar de stedelijke
omgeving in de aandachts-
stedelijk
vernieuwing is afgerond moet
gemiddelde
het stedelijk gemiddelde mini maal benaderd zijn
gebieden Sociale samenhang
5,7
in de aandachts
5,3 (2010)
Geen
Positief op
>5,7
meting*
weg naar het
In wijken waar de stedelijke
gebieden
stedelijk
vernieuwing is afgerond moet
gemiddelde
het stedelijk gemiddelde mini maal benaderd zijn
Algemene waarde ring woonomgeving
>=6,2
Geen
Positief op
>=6,5
In wijken waar de
meting*
weg naar het
In wijken waar de stedelijke
stedelijke vernieuwing
stedelijk
vernieuwing is afgerond moet
is afgerond moet het
gemiddelde
het stedelijk gemiddelde mini
stedelijk gemiddelde minimaal benaderd zijn *De volgende meting zal eind 2014 plaatsvinden. (bron L&V)
105
Fysiek Wonen en werkomgeving
maal benaderd zijn
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Gedeeltelijk
De start van van de bouw fase 2 heeft plaats
Boschveld Voor fase 2 in deelgebied 1 ontwikkelt Brabant Wonen een nieuwbouwplan, te realiseren na sloop
gevonden.
van 57 woningen. De start van de nieuwbouw is in
Er vinden nog steeds onderhandelingen plaats met
2013 voorzien.
supermarktketens voor vestiging in het winkel
Wij stimuleren en ondersteunen het traject in
centrum.
het winkelcentrum om de 7 Verenigingen van
De renovatie van 41 woningen van Brabantwonen
Eigenaren samen te voegen tot één Vereniging van
is inmiddels afgerond.
Eigenaren. Daarna willen wij samen met de corpo
Er is gestart met de bouw van een nieuwe BBS op
ratie Brabant Wonen, de winkeliersvereniging en
de locatie van het inmiddels gesloopte Overpad.
de Verenigingen van Eigenaren het winkelcentrum
Op een braakliggend bouwterrein is met succes
verder opwaarderen. Wij streven naar de vestiging
door de buurt een tuin ingericht voor tijdelijk
van een supermarkt en andere nieuwe winkels.
gebruik.
Brabantwonen zal in 2013 een begin maken met de renovatie van 41 woningen in deelgebied 2.
Gemengde buurt:
Ook zal in 2013 worden begonnen met de bouw
Veel bewoners, ook nieuwe instroom, zijn actief in
van de Brede Bossche School (BBS) op de locatie
Boschveld. Zowel voor de buurt als voor elkaar.
van het huidige Overpad. Voor het Overpad wordt
Zorgzame buurt:
op dit moment buiten de wijk Boschveld vervan
In het wijkplein werken professionals en vrijwilligers
gende nieuwbouw gerealiseerd.
goed samen. Er zijn korte lijntjes. Buurtvrouwen
Tijdens de herstructurering van de wijk blijven wij
vervullen vanuit de wijk een belangrijke signaal
stevig inzetten op het op peil houden van de
functie naar het wijkplein.
dagelijkse leefbaarheid.
Kroon op je wijk werkt toe naar een sociale wijkon
Omdat wij waarnemen dat bouw-projecten over
derneming “voor en door bewoners”.
het algemeen vertragen, besteden we, samen met
Actieve buurt:
de wijk, extra aandacht aan tijdelijk braakliggende
Veel initiatieven en veel bewonerskracht. Boschveld
bouwterreinen.
onderscheidt zich daarin positief tov andere aan
Uit de evaluatie van 4 jaar sociale inzet in Bosch
dachtsbuurten.
veld (2007-2011) bleek dat we op de goede weg
Jong zijn:
zijn. Samen met de partners in de wijk blijven we
Er is hard gewerkt aan de profilering van de nieuwe
inzetten op de pijlers die in 2007 zijn afgesproken,
BBS, o.a. door het maken van een nieuwe huisstijl.
namelijk gemengde buurt, zorgzame buurt, actieve buurt en jong zijn. Bij de pijler gemengde buurt blijven we de uitver huizing van Fase 2 en later Fase 3 begeleiden en borgen we de participatie van bewoners bij de projecten. Bij de pijler zorgzame buurt hebben het wijkplein en het Project Kroon op je Wijk hun waarde bewezen in de wijk en streven we ernaar om beide te continueren en uit te bouwen. Bij de pijler actieve buurt zien we dat we met succes het Voltaplein hebben vernieuwd samen met burgers en blijven we inzetten op verschillende initiatieven als de tijdelijke inrichting van het terrein van de afvalstoffendienst. Bij de pijler jong zijn zetten we naast de fysieke bouw van de BBS ook in op de sociale verankering van de BBS in de wijk.
106
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Gedeeltelijk
Zoals aangekondigd in de Raadsinformatiebrief
Bartjes De afronding van het Wijkperspectief en Wijkactie plan, die als basis dienen voor de vernieuwing van
over de aanpak van Barten Zuid (23 april 2013,
de Barten Zuid, is vertraagd. Onvoorziene ontwik
nr. 144465) zijn de opstelling voor het Wijkpers
kelingen en nieuwe inzichten zijn hiervan de
pectief en Wijkactieplan in tijd naar achteren
oorzaak. Wij werken aan een stedenbouwkundige
geschoven (verwachte aanvang 2016). De aanpak
analyse van de wijk, waarbij wij zowel de knel
is vooralsnog gericht op de renovatie van de
punten, als de kansen in beeld brengen.
woningen door de woningcorporatie, de aanpak
Via een scenarioachtige benadering willen wij
van de openbare ruimte en een verbetering van
mogelijke oplossingsrichtingen in de volle breedte
de leefbaarheid en de veiligheid van de buurt.
in beeld brengen en doorvertalen in het Wijk
In 2013 zijn 113 ééngezinswoningen en apparte
perspectief en Wijkactieplan.
menten in de Kastanjestraat e.o. gerenoveerd door
Voorgaande betekent ook, dat de voorgenomen
de corporatie. De sociale vragen van bewoners zijn
renovatie van woningen in de Kastanjestraat,
in goede samenwerking opgepakt door de wijk
alsmede het verbeteren van de kwaliteit van de
werkers van Divers en Juvans. Gelijktijdig is de voor
openbare ruimte zijn doorgeschoven naar 2013.
bereiding van de aanpak openbare ruimte ter hand
Het doorschuiven laat onverlet, dat wij blijven
genomen, waarbij de bewoners een cruciale rol
werken aan de leefbaarheid van de wijk in het
speelden. Dit heeft slechts zeer beperkte informatie
‘hier en nu’. Hierin blijkt een gecombineerde aan
opgeleverd, mede waardoor de aanpak vertraagd
pak van handhaving met ondersteuning voor
is. Inmiddels wordt een inhaalslag gepleegd, die
kwetsbare bewoners succesvol. De intensieve inzet
ertoe moet leiden dat begin 2014 de eerste fysieke
van welzijn en zorg die hiervoor nodig is willen we
werkzaamheden kunnen worden opgepakt.
voortzetten.
De combinatie van een veiligheids- met een sociale aanpak is succesvol gebleken bij verminderen van overlast door de jongere jeugd. Ouders zijn meer betrokken en nemen nu zelf meer verantwoordelijk heid voor de leefbaarheid.
Eikendonk In 2013 is en wordt een groot deel van de nieuw
Gedeeltelijk
De procedure voor de omgevingsvergunning voor
bouw opgeleverd. Direct aansluitend aan de
de bouw van de woningen in het middengebied is
oplevering van de woningen zullen wij het open
eind 2013 gestart. Half 2014 kan met de bouw
baar gebied aanleggen, waarbij het Eikendonkplein
gestart worden.
prioriteit heeft. Echter, de woningbouwcrisis laat
Door aanbestedingsproblemen heeft de gunning
zich ook voelen in een geprojecteerd bouwplan in
van de aanleg van de openbare ruimte vertraging
het middengebied van Eikendonk.
opgelopen. Eind 2013 zijn deze problemen opge
Het is nog onduidelijk of de woningcorporatie in
lost, is de aanleg gegund en kan begin 2014 wor
2013 kan starten met de bouw van desbetreffend
den gestart met de werkzaamheden.
bouwplan.
2e helft 2013 is een onderzoek uitgevoerd naar de invoering van een parkeerregiem. De resultaten van dit onderzoek geven aanleiding om voor ca. de helft van het gebied een parkeerregiem in te voeren. Dit gaat per 1 februari 2014 in.
107
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Gedeeltelijk
In 2013 zijn 18 starterswoningen in Meerendonk
Gestelsebuurt De ontwikkeling van het uitbreidingsgebied Meerendonk is mede door het inzakken van de
opgeleverd, alsmede de Brede Bossche School
woningmarkt vertraagd. Samen met de ontwikke
Nieuw Zuid. Tevens is een bouwplan in procedure
laar van het gebied doen wij er alles aan om de
voor de bouw van 36 seniorenappartementen.
1e fase van deze nieuwe wijk in 2013 af te
De bouw hiervan wordt begin 2015 gestart als
bouwen. Ook zullen wij de wijkspeelplaats voor de
gevolg van prioriteitstelling bij de woningcorporatie.
Gestelsebuurt en Meerendonk (samen Nieuw-Zuid)
Verder is de verkoop en bouw van een 17-tal dure
aanleggen. Wij zullen een verkennende studie
woningen (1e en 2e fase) aan de oostzijde van
afronden naar de mogelijkheden om de 1e fase
Meerendonk goed op stoom gekomen. De verkoop
van deze wijk verder uit te breiden in noord
verloopt zodanig goed, dat begin 2014 naar ver
oostelijke richting.
wachting de laatste fases in de verkoop gaan, waar
In samenwerking met onze partners willen we
na ook deze bouwlocatie kan worden afgerond.
doorgaan met sociaal investeren in Nieuw-Zuid
Het overleg met bewoners over de inrichting van
en de in 2012 ontwikkelde gezamenlijke aanpak
de wijkspeelplaats is eind 2013 afgerond. De aan
op gebied van samenleven, participatie, zorg en
leg heeft enige vertraging opgelopen als gevolg van
sociale veiligheid.
onverwachte technische problemen met de locatie. Deze zijn opgelost en de speelplaats wordt op de oorspronkelijke locatie in het voorjaar 2014 aange legd. Gereed juni 2014. De studie naar de uitbreidingsmogelijkheden in noordoostelijke richting was aanvankelijk stil gelegd als gevolg van de problemen in de woningmarkt. Inmiddels is besloten de studie alsnog in 2014 op te pakken. De gezamenlijke aanpak levert positieve ontwikke lingen op: ontstaan van bewonersgroep Nieuw-Zuid (met mensen uit Gestelse Buurt én Meerendonk), meer bewoners actief en betrokken en ook de nieuwe BBS Nieuw Zuid (sinds april) heeft gezorgd voor een opleving in activiteiten.
108
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Gedeeltelijk
De parkeerplaatsen in de Sprookjesbuurt, de aan
Hambaken Er is door de gemeente in overleg met de klank bordgroep Hambaken een fysiek projectenplan
pak van de fietspaden en de reconstructie van een
gemaakt voor de periode 2012 t/m 2014 voorde
gedeelte van het Wielsem zijn in 2013 uitgevoerd.
openbare ruimte. Er wordt ingezet op parkeer
Tevens zijn in de 1e t/m de 4e Hambaken onder
plaatsen in de Sprookjesbuurt, de aanpak van de
houdswerkzaamheden uitgevoerd.
fietspaden en reconstructie van de Zirkoon en
Mondriaanwoningen:
het Wielsem. Tevens worden in de 1e t/m de 4e
Om de entree van de wijk (omgeving winkelcen
Hambaken onderhoudswerkzaamheden uitge
trum) te verbeteren is proces gestart om met
voerd. Zayaz wil op termijn 75 Mondriaan
bewoners de tuinen van Mondriaanwoningen
woningen aan het Wielsem, tegenover het
een facelift te geven.
winkelcentrum en de Brede Bossche School
Het wijkteam is in 2013 omgevormd tot een Sociaal
De Hambaken, slopen en vervangen door zorg
Wijkteam dat werkt volgens het principe van
woningen.
1 gezin-1 plan.
In 2013 gaan we verder met de intensieve aan
Vanuit het wijkteam is een integrale aanpak voor
dacht en inzet voor de Hambaken. Zeker nu we
jongeren ontwikkeld om met de groep jongeren die
zien dat deze extra aandacht zijn vruchten afwerpt
geen startkwalificatie hebben een traject richting
en zichtbaar wordt in de verbeterde prestaties uit
scholing en werk in te zetten. Nieuw is dat ook een
de Veiligheidsmonitor 2011. Met het meerjarenpro
bewonersinitiatief hierin een actieve uitvoerende rol
gramma Sociaal hebben we de richting aangege
neemt.
ven. Nu gaan we verder met het uitvoeren van
Bewoners zijn huis-aan-huis bezocht door het wijk
concrete activiteiten op het gebied van Veiligheid,
team om actief te worden als vrijwilliger of als
Prettig Wonen, Actieve en Zorgzame wijk. We
activering naar werk. Meer bewoners zijn actief
maken verbinding tussen de activiteiten en betrek
geworden: netwerk van straatcontactpersonen is
ken bewoners in een vroegtijdig stadium bij onze
flink uitgebreid, er is een klussenproject voor vol
plannen en bij de uitvoering.
wassenen gestart en Talentbazaar voor jongeren is verder uitgebouwd. Verschillende groepen, waaronder de wijkraad, hadden plannen voor een vorm van een bewoners bedrijf in de Noorderpoort. Uiteindelijk is overeen stemming met deze groepen bereikt over het aan stellen van een kwartiermaker en het openstellen van de Noorderpoort als broedplaats.
109
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Gedeeltelijk
In maart 2013 is het Herstructureringsplan Orthen-
Orthen-links In Orthen-links zal de komende jaren een ingrijpen de fysieke herstructurering plaats vinden. Naar aan
Links vastgesteld door de Raad. In december 2013
leiding van een marktonderzoek wordt het her
is het ontwerp-bestemmingsplan Orthen-Links in
structureringsplan aangepast. Tegelijkertijd wordt
procedure gebracht. Vooruitlopend op de sloop en
er een bouwplan ontwikkeld voor fase 0; de locatie
bouw van woningen in het bestaand woongebied,
van het bestaande buurthuis en omgeving.
is er een planologische procedure gevoerd voor de
Er wordt naar gestreefd om nog medio dit jaar een
bouw van 50 appartementen op de buurthuisloca
planologische procedure op te starten voor fase 0.
tie (fase 0). In oktober is de Omgevingsvergunning
Het herstructureringsplan wordt in de tweede helft
afgegeven waardoor er gestart zou kunnen worden
van 2012 ter vaststelling aangeboden aan de
met de bouw.
gemeenteraad. Daarna worden naar verwachting in 2013/2014 bestaande woningen gesloopt. Met het project Wonen en Kansen voeren we huis
Ja
Met Wonen en Kansen is 40% van de huishoudens
aan huis gesprekken met (ex) bewoners van Orthen
in Orthen-Links bereikt, bij meer dan de helft is een
Links, gericht op het vergroten van hun kansen en
interventie uitgevoerd om mensen een stap te laten zetten. Uit evaluatie blijkt dat timing van een der
perspectief. In 2013 evalueren we deze werkwijze.
gelijke achter de voordeur-aanpak in een situatie van sloop en uitverhuizing niet ideaal is. Leerpunten zijn dat een inzet van één of twee sociale professio nals als zichtbare, toegankelijke aanspreekpunten gedurende een langere periode effectiever zijn. Kruiskamp en Schutskamp In 2012 is het ontwikkelplan Kruiskamp
Gedeeltelijk
Ontdekkingsreizigersbuurt:
Schutskamp (2012-2022) vastgesteld dat de basis
Renovatie van woningen ZAYAZ loopt voorspoedig,
vormt voor de verdere ontwikkelingen in de wijk
aanleg Hudsonpark en vitalisering haken hierbij
voor de komende jaren.
goed aan.
In samenwerking met de beide woningcorporaties
Zeelheldenbuurt:
(Zayaz en BrabantWonen) en Divers zetten wij ons
grondgebonden woningen zijn klaar.
in om ook in de toekomst prettig samen te blijven
Churchilllaan:
leven. Dat doen we door gezamenlijk te werken
Voor de zomer oplevering van bijzondere woonvor
aan de leefbaarheid en veiligheid in de wijk, door
men en zorgappartementen
de kwaliteit van wonen te verhogen en door te
Wijkteam:
investeren in samenleven en zorg.
In 2013 hebben we openingen gehad van het
De leefbaarheid en veiligheid krijgen een impuls
nieuwe wijkplein, de nieuwe BBS, het vernieuwde
door de aanpak van de verschillende ontwikkel
sportpunt en het nieuwe jongeren activiteiten
locaties te combineren met het vitaliseren van de
centrum.
openbare ruimte, samen met bewoners. De kwali teit van wonen wordt verhoogd door het voor
Er is nu een half jaar een wijkteam bezig dat inte
zieningenaanbod in de wijk toekomstbestendig te
graal werkt volgens 1-gezin-1-plan. Inmiddels zien
maken. En ten slotte investeren we in het samen
we dat sociale verbanden van individuele bewoners
leven en de zorg waarbij vorm wordt gegeven aan
versterkt worden.
het versterken van sociale verbanden bij een terug trekkende overheid.
110
Fysiek Wonen en werkomgeving
Schone, hele en veilige openbare ruimte Wat wilden we bereiken? Een schone, hele en veilige openbare ruimte waar de burgers tevreden over zijn, zich betrokken bij voelen en zich actief opstellen bij acties en activiteiten in het kader van leefbaarheid. De verloedering van de openbare ruimte wordt aangepakt. Ondanks de bezuinigingen trachten we het inmiddels bereikte onderhoudsniveau overal in de stad te handhaven. Dat wil zeggen consolideren van het onderhoudsniveau sober tot basis. Daar waar wenselijk i.v.m. veiligheid, worden aanpassingen gedaan aan de openbare ruimte. Bewoners worden gestimuleerd om ook hun bijdrage te leveren aan een betere leefbaarheid van de openbare ruimte. Indicatoren Kengetal verloedering (L&V) 0= weinig voor komend, 10= veel voorkomend) Rapportcijfer klanttevredenheid schoonhouden
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
4,7
3,8
3,8
3,8
3,8
6,2
6,6
6,4
6,6
6,6
7,3
7,8
7,4
7,3
7,3
7,2
7,2
7,1
7,2
7,2
7,1
7,6
7,2
7,1
7,1
6,9
6,8
6,7
7,2
7,5
(2008)
naaste woonomgeving (KTO R&B) Rapportcijfer klanttevredenheid onderhoud groen (KTO R&B) Rapportcijfer klanttevredenheid straatmeubilair (KTO R&B) Rapportcijfer klanttevredenheid onderhoud wegen (KTO R&B) Rapportcijfer klanttevredenheid onderhoud speel voorzieningen (KTO R&B)
111
Fysiek Wonen en werkomgeving
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Geïntensiveerd Onderhoud: uitvoering van de
Gedeeltelijk
Herinrichting Verwersstraat is gereed. Peperstraat, Oude Dieze en Triniteitsstraat volgen in 2014.
2e fase herinrichting Verwersstraat, herinrichting Peperstraat, Oude Dieze en Triniteitsstraat. Ponte Palazzo, herinrichting omgeving.
Nee
Nieuwe Bartenbrug
Nee
Herinrichting openbare ruimte volgt na oplevering Paleisbrug. Als gevolg van onvoldoende deugdelijke uitgangs punten zijn er in 2012 problemen ontstaan met het project Bartenbrug. Er is toen een nieuw constructie model gemaakt en hierover zijn afspraken gemaakt met de aannemer. De afspraken zijn vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst. De hiermee benodig de kredietruimte is meegenomen in de actualisatie van de begroting 2013. In de zomer van 2013 is ver volgens een discussie ontstaan doordat de staalcon structie was gewijzigd ten opzicht van de oorspron kelijke uitgangspunten. Deze problematiek leidde in oktober tot een nieuw kredietvoorstel dat nog niet in de raad is behandeld. De daarop volgende proble matiek met de gescheurde platen is december aan de raad gemeld.
Nee
Herinrichting volgt na oplevering Bartenbrug.
Eikendonk, inrichting openbare ruimte.
Gedeeltelijk
Openbare ruimte wordt in fasen aangelegd, volgend
Zuiderpark/Stadswalzone,herinrichting omgeving
Gedeeltelijk
Herinrichting omgeving Bartenbrug (Muntelbol werk, Graafseweg, Hinthamereinde) en her inrichting van de omgeving van de Watertoren (Aastraat, De Bossche Pad).
op de fasegewijze ontwikkeling van de wijk. nieuwe parkeergarage. De aanleg van 1 wijkspeelplaats en 3 kleine
Aanleg openbare ruimte in 2014, na realisatie parkeergarage.
Ja
speelplekken.
Aangelegd zijn de wijkspeelplaatsen aan de Noorderweg en het Zuiderpark. Voor aanleg in 2014 zijn 4 wijkspeelplaatsen in voorbereiding genomen.
De afronding van de herinrichting van het
Gedeeltelijk
IJzeren Kind.
Aanleg is gestart. Verdere afwerking en oplevering in 2014.
De aanleg van drie buurtpleinen.
Gedeeltelijk
Planten van bomen in het kader van het
Ja
Pelssingel is gereed. Elzenstraat en Hudsonlaan zijn in uitvoering, oplevering in 2014.
Bomenplan.
In 2013 zijn bomen geplant langs de Zuid-Willems vaart en langs de Orthenseweg. Ook de plataan op de markt en een 13 tal ‘koningsbomen’ zijn aangeplant.
We gaan verder met het omvormen van duurdere
Gedeeltelijk
De eenjarigen en plantenbakken zijn nagenoeg
beplanting als bezuinigingsmaatregel. Er zullen
geheel verwijderd uit de openbare ruimte, behalve
heesters en éénjarigen worden omgevormd en
op locaties waar de bewoners het onderhoud zelf
plantenbakken verwijderd. De bewoners zullen
gaan uitvoeren. Helaas zijn dit maar enkele locaties.
vooraf worden ingelicht over de maatregelen.
Het omvormen van beplanting naar gras is gecom
We bieden de bewoners aan om het beheer in
municeerd naar de bewoners, wijk en buurtraden,
eigen hand uit te voeren als middel om de
maar stuit op een aantal locaties op weerstand.
omvormingen te voorkomen. De opbrengsten van
We gaan in 2014 nogmaals met de bewoners in
het zelfbeheer zullen een zodanig rendement op
gesprek om de omvormingen uit te kunnen voeren.
moeten leveren dat de bezuinigingsdoelen worden
Daar waar mogelijk zullen de bewoners zelf het
gerealiseerd.
onderhoud gaan uitvoeren.
112
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We realiseren de bezuinigingsmaatregel tot het
Ja
De frequentie is verlaagd en de bezuiniging is gerealiseerd.
verlagen van de frequentie van het repareren en vervangen van het straatmeubilair. We realiseren de bezuinigingsmaatregel tot het
Ja
De frequentie is verlaagd en de bezuiniging is gerealiseerd.
verlagen van de frequentie van klein onderhoud aan verkeerslichten. We gaan de openbare verlichting aanpassen bij
Ja
Beleidsplan openbare verlichting is conform planning uitgevoerd
de hotspots inbraken en de donkere plekken in de stad conform het beleidsplan openbare verlichting. In het kader van “Samen voor een schoon ‘s-Hertogenbosch” worden de volgende acties georganiseerd: Samen met de bewoners worden wijkacties uitge
Ja
In 2013 zijn wijkacties gehouden in Boschveld,
voerd. In een gecoördineerde actie wordt een wijk
Hengmeng, Lugteren, Rosmalencentrum/Hondsberg
of buurt helemaal schoon gepoetst en worden
en de Rompert. Op de meeste lokaties is in het
kleine reparaties uitgevoerd. Randvoorwaarde is
voorjaar en het najaar een actie gehouden.
dat bewoners minimaal 1 dagdeel meehelpen. In 2012 zijn de nieuwe plakzuilen geplaatst, vanaf
Ja
Met de vertegenwoordiger van de plakkers is na
2013 stopt het gebruik van kledingcontainers als
realisatie van de plakzuilen afgesproken niet meer
plakplaats. De kleding containers worden als
op de kledingcontainers te plakken. De kleding-
illegale plakplaatsen bestempeld en frequent
containers worden opgeknapt.
schoon gemaakt. Illegale plakkers worden daar waar mogelijk aansprakelijk gesteld. We organiseren de zwerfafvaldag, waarbij bewo
Ja
jaarlijks.
helpen met het opruimen van zwerfafval. We werven vrijwilligers voor de begeleiding van
De zwerfafvaldag op 9 maart 2013 was een succes. Er waren ca. 700 deelnemers en dat aantal groeit
ners en verenigingen een ochtend actief mee Ja
De samenwerking met Zayaz en Brabantwonen
de P.J. Friends-actie waarin scholieren onder bege
levert veel nieuwe vrijwilligers op. Er zijn nu dan
leiding een stukje van hun buurt schoon houden.
ook actieve clubs in de Schutskamp, de Nederlandse
De inzet concentreert zich in de wijk West. Bij de
buurt, de Belgische Buurt en in Boschveld. Per club
werving wordt samen gewerkt met Zayaz en
gaan er ca. 30 tot 40 kinderen per actie op pad.
BrabantWonen.
Naast het prikken van zwerfafval wordt de actie gebruikt om de sociale cohesie in de wijk te ver sterken. Voor de continuiteit blijft het noodzakelijk om laagdrempelig te werken en de vrijwilligers actief te ondersteunen met o.a. drukwerk.
In 2012 is de zwerfafval problematiek en de
Ja
In 2013 is de monitoring van de buitenruimte ver
gemeentelijke aanpak geanalyseerd. Verbeter
beterd en is gewerkt aan de wijkbeheerplannen.
punten hieruit worden in 2013 ingezet waarbij
In een aantal buurtwinkelcentra, op speelplaatsen,
de prioriteit bij de aandachtsgebieden ligt.
op doorgaande fietsroutes en in recreatiegebieden is het opruimen van zwerfafval en de handhaving geintensiveerd. Ook zijn proeven gedaan met een nieuw type blikvanger langs doorgaande fietspaden. Daarnaast is de nieuwe campagne “Schoon, heel en veilig” gestart. Het meldpunt openbare ruimte heet daarom ook vanaf eind 2013 Meldpunt Schoon, Heel en Veilig.
Meer communicatie over alle schoonmaak activiteiten.
Ja
We hebben in de Bossche Omroep artikelen gepubliceerd over graffiti en de wijkacties. Daarnaast is nieuw materiaal gemaakt voor de PJ actie zoals flyers en een PJ facebook pagina. Bij de zwerfafvaldag, de wijkacties en de PJ acties worden voortaan tweets gestuurd.
113
Fysiek Wonen en werkomgeving
Verbetering kwaliteit groen Wat wilden we bereiken? Verbetering van de kwantiteit en kwaliteit van het groen in en om de stad. Deze ambitie hebben wij reeds enkele jaren verankerd in onze aanpak Groene Delta. Deze aanpak is succesvol en inmiddels wordt gewerkt aan een vervolg. Nog niet geheel duidelijk is welke bijdragen daartoe van andere partners in deze vervolgsamenwerking wordt geleverd. Om die reden zijn concrete outcome en output gegevens nog niet opgenomen.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Ja
Investeringsaanvraag Harba Lorifa is begin 2013
Uitvoeringsprogramma De Groene Delta II De partners van De Groene Delta hebben sinds juli 2011 het Uitvoeringsprogramma voor de komende
ingediend. Programma is niet gehonoreerd door
jaren vastgesteld. Het programma is ingediend in
de provincie. Eind januari 2014 is een nieuw
het kader van de provinciale regeling
programma ingediend onder de naam De Bossche Buitens. Maart 2014 vindt besluitvorming plaats.
“Landschappen van Allure” Wij richten een provinciale bijdrage op de relatie
Ja
Zie boven. Investeringsprogramma Harba Lorifa is niet gehonoreerd.
tussen stad en Het Groene Woud naar het zuiden. Concreet betekent dit een accent op Kloosterstraat en Het Bossche Broek. Mogelijk wordt ook het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart positief beoordeeld. Dit is tenslotte een belangrijke verbinding tussen Maas en Het Groene Woud. In het kader van de provinciale regeling Landschap
Ja
Ondanks niet honoreren van ‘Harba Lorifa’ is in de
van Allure schalen wij de samenwerking op zodat
stuurgroep van december 2013 besloten de samen
deze leidt tot een majeur project van allure met
werking op te schalen. Dat betekent dat de gehele
bijbehorend investeringsprogramma.
gemeenten Vught, Sint-Michielsgestel, Bossche deel Maasdonk en mogelijk de gemeente Haaren onder deel worden van De Groene Delta.
Samen met de partners van De Groene Delta wordt
Gedeeltelijk
Voor de projecten in de eigen gemeente zijn midde
bekeken of en hoe projecten die niet vallen onder
len beschikbaar voor uitvoering van projecten.
de regeling “Landschappen van Allure” doorgang
Er wordt een beroep gedaan op nog bestaande
kunnen vinden.
regelingen en op bijdragen van derden (o.a. bedrijfsleven). Voor de andere projecten binnen De Groene Delta wordt begin 2014 een programma opgesteld.
Binnen De Groene Delta wordt blijvend ingezet op
Ja
In het GOL is door de gelijknamige stuurgroep
het realiseren van twee robuuste verbindingen van
positief besloten over investeren in de realisatie
Het Groene Woud naar de Maas. In De Groene
van een verbinding onder de A59. Tezamen met
Delta zijn deze aangeduid als ‘Rondje west’ en
de investeringen in de realisatie van de EHS in
‘Rondje oost’. Rondje west is deels gekoppeld aan
de Moerputten en De Gement.
het project Gebiedsversterking Oostelijke Lang straat (GOL). Het is een omvangrijk integraal project.
114
Fysiek Wonen en werkomgeving
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Een deel van de opgave binnen het ‘Rondje west’
Gedeeltelijk
Er is een start gemaakt met het gebiedsproces
is gelegen in de Kloosterstraat. Voor dit gebied
Kloosterstraat; inmiddels Dungense Polder
inclusief de omgeving van Den Dungen wordt in
genaamd. Er zijn diverse gesprekken met onder
2012-2013 gewerkt aan een integrale visie en uit
andere agrariërs en natuurorganisaties.
voeringsprogramma. Inzet is het versterken van de relatie stad land, waarbinnen het versterken van de
Het proces richt zich op draagvlak voor ontwikkelen
landschappelijke, recreatieve en natuurlijke verbin
voor natuur, landschap en de kansen voor gebieds
dingen. Ook wordt een verkenning uitgevoerd naar
ontwikkeling in de polder.
het ontwikkelen van de Meerse Plas tot recreatieve entree. Tot slot wordt gekeken naar de
De planning van het project is aangepast. Stand van
mogelijkheden van bijzondere vormen van wonen
zaken is dat er gewerkt wordt aan een overeen
en werken, die bijdragen aan de kwaliteiten en
komst in het voorjaar 2014.
het functioneren van het gebied. Het plan wordt gemaakt in samenwerking met, gemeente SintMichielsgestel, Brabants Landschap, ZLTO (Zuide lijke Land- en TuinbouwOrganisatie) /Hertogboeren en de Brabantse Milieufederatie. Het Kanaalpark Zuid-Willemsvaart is kansrijk
Ja
Het kanaalpark was onderdeel van Harba Lorifa.
vanuit Landschap van Allure Het Groene Woud.
In de nieuwe Investeringsaanvraag De Bossche
De gemeente ’s-Hertogenbosch gaat extra investe
Buitens is het kanaalpark opnieuw opgenomen.
ren vanuit De Groene Delta. Zij vraagt de provincie
Extra investeringen vinden plaats in de stads
Noord-Brabant om dit ook te doen. Daarnaast zijn
boerderij ‘Eygentijds’ (voormalige proefboerderij).
we in gesprek met private partijen. Er liggen
Besluitvorming maart 2014.
kansen voor publiek-private samenwerking rondom Intratuin en de voormalige Proefboerderij. De ambitie voor de voormalige Proefboerderij is komen tot een ‘stads- en streekboerderij’ met een lokale (’s-Hertogenbosch - Rosmalen) tot regionale functie (Het Groene Woud).
115
Fysiek Wonen en werkomgeving
Actualisatie bestemmingsplannen Wat wilden we bereiken? Wij willen voldoende plancapaciteit om de programma’s voor functies als wonen, werken en voorzieningen te realiseren en stedenbouwkundige aantrekkelijke en functioneel optimale woon- en werkgebieden en openbare ruimte. Belanghebbenden en belang stellenden worden vroegtijdig in de gelegenheid gesteld in plannen inbreng te leveren. Wij werken aan een gestructureerd actualiseringsprogramma bestemmingsplannen, waarbij door standaardisering en digitalisering onze bestemmingsplannen en andere RO-producten op gebruiksvriendelijke manier toegankelijk zijn op internet.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Vanwege de nieuwe WRO (Wet Ruimtelijke Ordening) zijn wij verplicht de gehele stad in 2013 voorzien te hebben van geactualiseerde bestem mingsplannen (per 1 juli 2013 niet ouder dan 10 jaar), die tevens aan de wettelijke randvoorwaarden ten aanzien van standaardisering en digitalisering voldoen. Om tot dat resultaat te komen treffen wij voorzieningen in de personele sfeer en richten wij de ambtelijke organisatie zodanig in, dat aan deze wet telijke verplichting ook tijdig voldaan kan worden.
Ja
Het plan van aanpak in het kader van deze actuali satieverplichting heeft geleid tot de vaststelling van actuele bestemmingsplannen voor het gehele Bossche grondgebied voor 1.7.2013. Dit is succesvol afgerond. Een aantal gebieden konden niet afge rond worden. Hierover is de Raad separaat geinfor meerd.
In het actualiseringsprogramma staan voor 2013 de volgende bestemmingsplannen op het programma, in verschillende fases: - Binnenstad - Kanaalpark - Autotron - Buitengebied Noord Kloosterstraat - Rietvelden-Ertveld Vutter - Engelen-Haverleij - Bedrijventerrein Midden (de Herven, Soetelieve en Maaspoort) - GZG-terrein - Paleiskwartier/Willemspoort - Empel
Ja, m.u.v. bestemmings plan GZG
Voor het gebied “GZG”is gekozen om de bestem mingsplanprocedure te koppelen aan de ontwikke ling van dit gebied. Daar waar eerder de verwach ting was dat deze planontwikkeling voortvarend verder ter hand genomen kon worden is t.g.v. stagnatie van deze ontwikkeling (oa als gevolg van de recessie) het bestemmingsplan nog niet verder gebracht. In april 2014 zal de Raad nader geinfor meerd worden over inhoud en aanpak van het project en de daarbij horende RO-procedure.
Bij het ontwikkelen en begeleiden van plannen stellen wij prioriteit bij haalbare en succesvolle projecten die bijdragen aan de woningbouwpro ductie en het verbeteren van de bereikbaarheid.
Ja
Zie hieronder.
Teneinde taakstelling ten gevolge van de bezuini gingen te bereiken zullen we bij nieuwe initiatieven meer efficiency bereiken door in een eerder stadi um met initiatiefnemer af te spreken of en wan neer een project kan worden opgepakt op basis van een quick scan m.b.t. programmatische, ruim telijke en maatschappelijke haalbaarheid.
Ja
Deze werkwijze is en wordt steeds meer in de organi satie geïmplementeerd. Op basis van een quick scan kunnen vaak voortvarend afspraken worden gemaakt over het oplossen van aandachtspunten, kosten en de te volgen procedure. Dit is echter niet bij alle initiatie ven mogelijk, omdat soms vanuit maatschappelijke motieven meer werkzaamheden verricht moeten wor den om tot een concreet voorstel te komen, omdat initiatieven al langer lopen en er sprake van heront wikkeling qua programma en/of opzet, teneinde ont wikkelingen los te kunnen trekken e.d.
116
Fysiek Wonen en werkomgeving
Inspirerend architectuurklimaat Wat wilden we bereiken? Een architectuurklimaat dat creativiteit bevordert, eenvormigheid voorkomt en aan de bouwwerken uit de verschillende perioden, statements uit de 21e eeuw toevoegt.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Ondersteuning initiatieven Bosch Architectuur
Ja
Ondersteuning in de vorm van subsidieverstrekking
Initiatief (BAI) en City Change Centre (CCC).
en daarnaast is actief bijgedragen aan diverse bij eenkomsten en projecten van beide organisaties, zoals de ideeënprijsvraag van het BAI voor een tijdelijk theater en de Dag van de Architectuur.
We onderzoeken of en op welke wijze de digitale
Gedeeltelijk
Is gebruikt in diverse toepassingen, o.a. t.b.v. de
stadskaart ‘Reset the city’ van het BAI bruikbaar
Dag van de Architectuur, lezingen, workshops en
kan zijn voor het inzichtelijk maken van de door
architectuurvisites.
ons voorziene en/of gewenste stedelijke ruimtelijke ontwikkelingen voor een breed publiek (inwoners, ondernemers, ontwikkelaars, toeristen, etc.).
117
Fysiek Wonen en werkomgeving
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
76.981
58.989
89.222
62.289
26.933
V
Baten
41.960
29.176
52.656
30.494
22.162
N
-35.021
-29.813
-36.566
-31.795
4.771
V
- Toevoegingen
4.926
1.226
2.102
8.445
6.343
N
- Beschikkingen
16.247
8.224
15.059
16.165
1.106
V
Per saldo mutaties eigen vermogen
11.321
6.998
12.957
7.720
5.237
N
-23.700
-22.815
-23.609
-24.075
466
N
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen
Uitkomst
Belangrijkste verschillen • GSB/ISV (€ 464.000 N). Tegenover dit nadeel staan voordelen bij andere programma’s. Per saldo is geen sprake van een resultaat. • Lagere opbrengst leges omgevingsvergunning (€ 187.000 N) • Lagere personeelskosten (€ 95.000 V)
118
Fysiek Wonen en werkomgeving
Bereikbare stad
Ambitie Onze ambitie is het verbeteren van de bereikbaarheid van de stad. Centraal daarbij staat een goede bereikbaarheid van de stad voor alle vervoersmodaliteiten. Bij werkzaamheden in de openbare ruimte moet de overlast voor burgers zo veel mogelijk beperkt worden.
Goede bereikbaarheid voor alle verkeersmodaliteiten Wat wilden we bereiken? Zoals opgenomen in de Koersnota Hoofdinfrastructuur staat een goede bereikbaarheid van de stad voor alle vervoersmodaliteiten centraal. Wij bezien bereikbaarheid nadrukkelijk met in achtname van leefbaarheid en economische bereikbaarheid. We willen komen tot een trendbreuk in de keuze van vervoermiddel. Extra impulsen ten aanzien van fiets en Openbaar Vervoer (OV)-gebruik in samenhang met het op orde brengen van de infrastructuur voor de auto moeten uiteindelijk in 2015 leiden tot een afname van 10% in het aandeel van de auto (ca. 16 miljoen ritten). Voor de interne autoritten wordt gestreefd naar een daling met 13%. Aan de basis hiervan liggen onder andere het geleidelijk autoluwer maken van de binnenstad, het vrijmaken van extra ruimte voor OV-doorstroomassen, het stimuleren van het fietsgebruik o.a. via investeren in fietsnetwerk, fietsparkeren, innovatie en communicatie en het intensiveren van het transferiumgebruik. Met het Rijk, provincie, regio en bedrijfsleven streven wij naar een integrale aanpak van de belangrijkste aansluitingen op de ringstructuur van onze stad (N65, A59, N279, parallelwegen A2/Bruistensingel) samen met andere overheden (en bedrijfsleven). In 2013 zullen wij u hiervoor een aanpak voorleggen in het kader van de evaluatie van de Koersnota.
119
Fysiek Bereikbare stad
Indicatoren
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
100
103,7*
91,2
-7%
-8%
100
87,1
**
+4%
+5%
100
109,6
**
+1%
+2%
Nog niet
Auto 59%
**
-
bekend
Fiets 37%
+5% aandeel fiets
OV 4%
+2% aandeel OV
Index auto
Ambitie 2014
Bron: telling ORV Index fiets Bron: telling ORV Index OV Bron: telling ORV Bepaling modal split Bron: bewerking CBS-gegevens Mobiliteitsonderzoek Nederland
(2010-2011)
Vierjaarlijks te bepalen Ketenmobiliteit, Gebruik transferia Bron: Stadstoezicht
336.000
449.000
556.000
365.000
380.000
-12%
-14%
(2008)
Veiligheid: slachtofferongevallen Bron: VIA
-8% aandeel auto
85
61
10
(2008)
(2010)
(2012)***
89%
86%
87%
90%
90%
36%
43%
38%
41%
42%
50%
50%
49%
54%
55%
55%
53%
52%
59%
60%
53%
56%
52%
58%
59%
Tevredenheid bereikbaarheid van het centrum per fiets Bron: Omnibus Tevredenheid bereikbaarheid van het centrum per auto Bron: Omnibus Tevredenheid bereikbaarheid van het centrum per OV Bron: Omnibus Tevredenheid bereikbaarheid van het centrum via Transferia Bron: Omnibus Ervaring verkeersveiligheid Bron: Omnibus
* Bij de index auto is de randweg nu nog niet meegenomen omdat in 2009 de randweg nog niet open was en daarom geen cijfers beschikbaar zijn. Een vergelijking is daarom niet mogelijk. ** Deze gegevens zijn niet beschikbaar voor 2013. *** Bij de laatste vrijgave van de database in juni 2011 is door het ministerie van Infrastructuur en Milieu aangegeven dat de ongeval gegevens vanaf 2011 niet mogen worden gebruikt voor onderzoekanalyses omdat de registratiegraad te laag is geworden. Door de lage registratiegraad kunnen voor de komende jaren nog geen analyses gemaakt worden. Volgens de laatste berichten (januari 2014) wordt getracht de landelijke registratiegraad vanaf begin 2014 weer betrouwbaar te krijgen. De geregistreerde ongeval gegevens van kalenderjaar 2014 worden echter pas medio april 2015 vrijgegeven door het ministerie.
120
Fysiek Bereikbare stad
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Tussentijdse evaluatie Koersnota Hoofdinfrastruc
Ja
De tussentijdse evaluatie van de Koersnota heeft
tuur; waarbij wordt tevens ingezoomd op de regio
geleid tot een raadsbesluit op 24 april 2013, over
nale bereikbaarheid. Hierbij worden tevens de
het bereikbaarheidsprogramma 2013.
belangrijkste aansluitingen op onze ringstructuur betrokken. Besluitvorming ontwerpuitgangspunten, referentie
Ja
beelden en fasering Binnenstadsring Besluitvorming over tracé en vervoerswaardestudie
vastgesteld door de gemeenteraad. Gedeeltelijk
OV-as centrum-Rosmalen-DGW Uitvoering Parallelweg fase 2.
Op 10 september is het Handboek Binnenstadsring De studie is opgestart in 2013. Besluitvorming vindt plaats in 2014.
Gedeeltelijk
Begin 2013 is gestart met de realisatie van de Parallelweg 2e fase en bijkomende werken. In december 2013 is de nieuwe fietsbrug over de Christiaan Huygensweg opengesteld.
Uitvoering Willems- en Wilhelminaplein, inclusief
Ja
voorzieningen OV en fiets. Uitvoering Ponte Palazzo
Het Willems- en Wilhelminaplein is op 20 december 2013 voor alle verkeer opengesteld.
Gedeeltelijk
De naam is inmiddels gewijzigd in Paleisbrug. De uitvoering kent een doorstart in 2013. In 2013 is brugdeel 4 aangebracht over het spoor en zijn de constructieve verschillen opgelost in een uitvoerings ontwerp. De ruwbouw is gereed in juli 2014. Afbouw start dan en de brug wordt in het voorjaar van 2015 in gebruik genomen.
Uitvoering van het programma ‘lekker fietsen’, o.a.
Gedeeltelijk
Campagne Lekker Fietsen is verder uitgebouwd in het kader van ’s-Hertogenbosch Fietsstad.
- Uitbouw van de communicatie-campagne Lekker
Voor de F59 is een overeenkomst ondertekend
Fietsen - Uitvoering van de fietssnelweg F65,
tussen betrokken gemeenten en provincie.
- Fietspaden Rosmalen
Uitvoering start in 2014.
- Start aanleg fietsbrug Graafsebaan
De volgende projecten zijn gerealiseerd: - Fietspad Pieter Langendijksingel - Fietspad Molenstraat-Stadionlaan (F59) - Fietspad Tivoliweg - Molenstraat-Deken van Roestellaan - Fietspaden Sint Teunislaan - Fietsbewegwijzering - Fietspaden kruising Diezekade-Zandzuigerstraat Rijkswaterstaat heeft besloten niet mee te werken aan de aanleg van de fietsbrug Graafsebaan.
Uitvoering van maatregelen doorstroming Openbaar Vervoer - Prioriteit OV in verkeersregelingen - KAR-communicatie tussen bussen en verkeers regelinstallaties - Kleine infrastructurele maatregelen waaronder bochtverbreding
Ja
Gerealiseerd zijn: - Aartshertogenlaan-BuistensingelGrobbendoncklaan - Verplaatsen halte transferium De Vliert - KAR maastrichtseweg-Sumatrastraat - KAR Zuidwal-Prins Bernhardstraat - KAR Graafseweg-Lagelandstraat - KAR Zuiderparkweg-Pettelaarseweg - Poller Systeem Visstraat
121
Fysiek Bereikbare stad
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Uitvoering van maatregelen verkeersmanagement,
Gedeeltelijk
Gerealiseerd zijn:
o.a.:
- Reconstructie aansluiting Engelen
- Uitvoering programma Beter Benutten, o.a.
- Implementatie Regelscenario Brabanthallen
2 rechtsaf stroken bij aansluiting Engelen
- Aanpassing VRI Diezekade-Zandzuigerstraat - Vernieuwing VRI Parallelweg-Veemarktweg-
- Capaciteitsvergroting kruispunt Rietveldenweg-
Oude Engelenseweg
Zandzuigerstraat - Aanleg van een verbeterd Parkeer Route
Kruispunt Rietveldenweg-Zandzuigerstraat en PRIS
Informatie Systeem
zijn in voorbereiding voor uitvoering in 2014.
- Regelscenario Brabanthallen operationeel, verkeersregelinstallaties aangepast Uitvoering diverse projecten Zuid-Willemsvaart
Ja
Gerealiseerd zijn:
samen met WillemsUnie, o.a reconstructie
- Graafsebaan
snelwegaansluiting Bruistensingel
- Empelseweg-Burg. mazairaclaan - Empelseweg - Langenkampweg - Tivoliweg
Actief inspelen op kleine verkeersvragen en
Ja
-Knelpunten
Er zijn uiteenlopende kleine projecten gerealiseerd: - Aanpassen drempels, - Fietsmaatregelen Groote Wielen, - Aanleg parkeerplaatsen
Vervangen van 2 verkeersregelinstallaties
Ja
Gerealiseerd zijn: - Parallelweg-Veemarktweg, - Bruistensingel-GrobbendoncklaanAartshertogenlaan
Continueren aanleg van toegankelijke bushaltes
Nee
In verband met de aankomende nieuwe concessie worden vooralsnog geen (niet-geprioriteerde) toegankelijke haltes aangelegd.
Realisatie rotonde de Vutter-Haverleij
Ja
Rotonde is in 2013 gerealiseerd
Uitvoering verkeersveiligheidprojecten
Ja
Er zijn diverse schoolomgevingsprojecten
Campagne voeren om bewoners te interesseren
Gedeeltelijk
gerealiseerd. Campagne uitgevoerd. Nagenoeg volledige
voor de openbare plaatsen in de parkeergarage
bezetting in parkeergarage Museumkwartier.
Museumkwartier. Daarnaast de behoefte en wen
De behoefte van binnenstadsbewoners voor
sen van binnenstad-bewoners onderzoeken om de
gebruik van transferia wordt meegenomen in het
transferia te gebruiken voor het terugdringen van
Uitwerkingsplan Transferia wat in 2014 ter besluit vorming wordt aangeboden.
de wachtlijst. De feitelijke bouw van parkeergarage Hekellaan als onderdeel van het project Zuiderpark-Stadswalzone gaat van start.
122
Fysiek Bereikbare stad
Ja
Het werk is gestart.
Beperken negatieve effecten voor de burger Wat wilden we bereiken? Wij willen bij het uitvoeren van projecten in de openbare ruimte de belangen met betrekking tot bereikbaarheid zorgvuldig afwegen, de overlast van de werkzaam heden beperken en duidelijk zijn in de interne en externe communicatie.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Vroegtijdige programmering van projecten in de
Gedeeltelijk
Voor de korte en langere termijn worden plannin
openbare ruimte en zorgvuldige afstemming met
gen gemaakt. Hiermee is gestart in 2013. Op deze
Verkeersmanagement maakt het mogelijk de
manier wordt tijdig de impact van werkzaamheden
bereikbaarheid van de stad tijdens de uitvoering
op de bereikbaarheid bekend en kan werk-met-
van werken te waarborgen.
werk gemaakt worden. Dit gebeurt binnen het Bereikbaarheidsteam in samenwerking met de programmamanagers (Huidige Accountmanagers van R&B OR). Het doel van het bereikbaarheidsteam is een goede bereikbaarheid van de stad tijdens afwijkende verkeerssituaties zoals evenementen en wegwerkzaamheden.
Rekening houden met en afstemmen op belangen
Ja
Een samenwerking tussen het Bereikbaarheidsteam,
van derden door middel van intensieve communi
projectleider en de communicatie medewerker zorgt
catie tijdens het voortraject, bij de start en tijdens
ervoor dat de bereikbaarheid geborgd is en de com
de uitvoering.
municatiekanalen maximaal worden ingezet. Het bereikbaarheidsteam heeft contact met de hulp diensten en openbaarvervoer bedrijven. De verant woordelijkheid van het informeren van communica tie met de hulpdiensten en openbaarvervoer bedrij ven ligt bij de projectleider.
Tijdige afstemming van werkzaamheden en omlei
Ja
dingsroutes met openbaar vervoer en hulpdiensten.
Het bereikbaarheidsteam heeft contact met de hulpdiensten en openbaarvervoer bedrijven. De verantwoordelijkheid voor het informeren van de hulpdiensten en openbaarvervoer bedrijven ligt bij de projectleider.
Tijdige publicatie van projecten op de internetsite
Ja
De communicatiemedewerker zorgt voor het
en weekbladen. Zodat duidelijk is welke projecten,
publiceren van de informatie die verstrekt wordt
waar, wanneer worden uitgevoerd en wat de
door de projectleiders en het Bereikbaarheidsteam.
gevolgen zijn voor burgers en bedrijven. We introduceren het internet-communicatiemiddel
Ja
Het Bereikbaarheidsteam en de projectleider leveren
“Haal meer uit de weg”. Hiermee communiceren
de informatie aan en de communicatie medewerker
we welke gevolgen werkzaamheden voor de
verwerkt deze gegevens in “Haal meer uit de weg”
bereikbaarheid hebben, welke afstemming met
en de gemeentelijke website.
andere werkzaamheden (ook van andere weg beheerders) en evenementen plaats heeft gevon den en welke maatregelen we nemen om overlast te beperken. Met “Haal meer uit de weg” commu niceren we op de gemeentelijke website en de provinciale website www.haalmeeruitdeweg.nl. Hier worden de werkzaamheden getoond voor de hele regio, inclusief de actuele verkeerssituatie.
123
Fysiek Bereikbare stad
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
26.800
26.085
35.518
28.539
6.979
V
Baten
14.099
14.456
13.338
13.237
101
N
-12.701
-11.629
-22.180
-15.302
6.878
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen - Toevoegingen
1.658
-
626
598
28
V
- Beschikkingen
7.208
6.019
17.283
10.419
6.864
N
Per saldo mutaties eigen vermogen
5.550
6.019
16.657
9.821
6.836
N
-7.151
-5.610
-5.523
-5.481
42
V
Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Hogere personeelskosten (€ 238.000 N) • Uitvoering werkzaamheden in Maliskamp (Bernadettestraat en Maliskampsestraat), Engelen (Graaf van Solmsweg) en een aantal herstraatprojecten (o.a. Slagenweg, Klokkediep en De Baken) lopen door in 2014 (€ 197.000 V) • Lagere uitgaven aan kunstwerken (€ 76.000 V)
124
Fysiek Bereikbare stad
Sport en recreatie
Ambitie Sport is leuk, gezond en werkt als bindmiddel tussen mensen. Sport levert ook een bijdrage aan integratie van bewoners met een verschillende (culturele) achtergrond. De gemeente wil zoveel mogelijk inwoners laten genieten van sport en wil zoveel mogelijk inwoners en partijen betrekken bij de (organisatie van de) sport. Een passend sportaanbod, sterke sportaanbieders, goede accommodaties en een sterke (top)sportcultuur zijn hierbij onmisbaar. Kort gezegd is onze ambitie: de maatschappelijke waarde van sport ten volle benutten.
Iedereen sport mee Wat wilden we bereiken? We vinden het van belang dat álle inwoners van onze stad voldoende bewegen én sporten. Een deel van de inwoners weet zelf de weg naar de sportvereniging of andere sportaanbieder te vinden en/of het bewegen in het dagelijkse patroon een plek te geven. Er zijn ook inwoners voor wie sport en bewegen niet vanzelfsprekend is. We willen dat de sportparticipatie van kinderen gelijk blijft en voor alle overige doelgroepen toeneemt. Bij volwassenen en ouderen gaat het er daarbij om dat ze minimaal vijf dagen per week een half uur bewegen. Voor jeugd en jongeren is dat alle dagen een uur per dag, waarvan minimaal twee keer per week intensief.
125
Fysiek Sport en recreatie
Indicatoren Percentage kinderen (4 tot 12 jaar) dat voldoet aan de beweegnorm
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
2014
Geen
21% winter
22% winter
23% winter
21% winter
meting
61% zomer
58% zomer
61% zomer
61% zomer
(2010)
(2012)
Bron: Kind en Opvoeding
Ambitie
Percentage jongeren (12 tot 18 jaar)
31% winter
Geen
30% winter
30% winter
34% winter
dat voldoet aan de beweegnorm
54% zomer
meting
47% zomer
55% zomer
57% zomer
(2012)
Bron: enquête VO (2009) en JOM (2012) Percentage volwassenen (18-65 jarigen)
38% winter
40% winter
37% winter
38% winter
41% winter
dat voldoet aan de beweegnorm
50% zomer
51% zomer
51% zomer
51% zomer
53% zomer
Bron: sportparticipatie-onderzoek
(2008)
(2010)
(2012)
Percentage ouderen (vanaf 65 jaar)
36% winter
34% winter
31% winter
36% winter
39% winter
dat aan de beweegnorm voldoet
49% zomer
47% zomer
46% zomer
50% zomer
52% zomer
Bron: sportparticipatie-onderzoek
(2008)
(2010)
(2012)
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We betrekken minimaal 40 sportverenigingen bij
Ja
Er zijn door 45 verenigingen kennismakings cursussen verzorgd. Hieraan hebben bijna
de organisatie van de kennismakingscursussen
2.200 kinderen deelgenomen.
waaraan minimaal 1.800 kinderen deelnemen. We leiden minimaal 60 jongeren op tot Citytrainers
Gedeeltelijk
260 activiteiten.
250 activiteiten voor hun leeftijdsgenoten. We ondersteunen minimaal 5 sportaanbieders bij
Er zijn 53 Citytrainers opgeleid. Zij zijn actief betrokken geweest bij de organisatie van
die actief betrokken worden bij de organisatie van Ja
Er zijn 7 sportaanbieders ondersteund in het
het opzetten en/of uitbreiden van het sportaanbod
opzetten van sportaanbod voor gehandicapten
voor gehandicapten en begeleiden 50 gehandicap
en 60 mensen met een handicap begeleid naar een voor hen passend sportaanbod.
ten naar een voor hen passend sportaanbod. Samen met minimaal 2 andere partijen worden er
Gedeeltelijk
15 vrijwilligers in de sport (volwassenen) opgeleid.
In samenwerking met Koning Willem I College zijn 11 vrijwilligers opgeleid volgens het principe van Citytrainers. Daarnaast zijn er 4 vrijwilligers opgeleid als fietsdocent.
We ondersteunen 3 organisaties bij de opzet van
Ja
een sportaanbod voor minimaal 60 senioren.
Ondersteund zijn Flik-Flak, Beats Sport, DBZ Fysio en TTV De Kruiskamp en een particulier docent voor Pilates. In totaal zijn hiermee 80 mensen bereikt.
We faciliteren minimaal 60 groepen Meer Bewegen voor Ouderen bij sportaanbieders.
126
Fysiek Sport en recreatie
Ja
We hebben in totaal 63 groepen Meer Bewegen voor Ouderen gefaciliteerd bij 2 aanbieders.
Sterk Sportnetwerk Wat wilden we bereiken? Alle inwoners van ’s-Hertogenbosch moeten kunnen sporten of bewegen, op eigen initiatief al dan niet met ondersteuning van de gemeente. Om dit te kunnen realiseren moeten zij terug kunnen vallen op een betrouwbaar netwerk op het gebied van sport en bewegen verspreid over de stad. Inwoners moeten via dit netwerk hun weg kunnen vinden naar een voor hen betaalbaar, bereikbaar (dichtbij huis), laagdrempelig en aantrekkelijk aanbod. Indicatoren Percentage kinderen en jongeren
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
4-11 jaar:
4-11 jaar:
4-11 jaar:
4-11 jaar:
70%
75%
72%
71%
72%
12-17 jaar:
12-17 jaar:
12-17 jaar:
12-17 jaar:
12-17 jaar:
65%
67%
63%
65%
72%
75%
34%
35%
(4 tot 18 jaar) dat lid is van een sportvereniging
64%
76%
69%
(2008)
(2010)
(2012)
Bron: JOM (2008) en Kind en Opvoeding
60%
61%
59%
(2008)
(2010)
(2012)
Percentage inwoners (18 jaar en ouder) dat in georganiseerd verband
Ambitie 2014 4-11 jaar:
sport Bron: sportparticipatie-onderzoek Percentage inwoners dat vindt dat
72%
74%
75%
er (ruim) voldoende mogelijkheden
(2008)
(2010)
(2012)
zijn om te sporten en te bewegen in verenigingsverband Bron: sportparticipatie-onderzoek 33%
32%
29%
(2008)
(2010)
(2012)
Percentage inwoners dat actief is als vrijwilliger in de sport* Bron: sportparticipatie-onderzoek Aantal scholen met een extra sportaanbod Bron: Afdeling Sport en Recreatie
16 basisscholen 16 basisscholen 24 basisscholen 19 basisscholen 25 basisscholen 7 middelbare
7 middelbare
8 middelbare
7 middelbare
7 middelbare
scholen
scholen
scholen
scholen
scholen
(tellen) * In de programmabegroting was een verkeerd realisatiecijfer voor 2008 en 2010 opgenomen. Deze cijfers zijn hier hersteld en de doelstelling en ambitie zijn daarmee in lijn gebracht.
127
Fysiek Sport en recreatie
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We participeren in minimaal 10 netwerken
Ja
We participeren in meer dan 10 netwerken, onder
bestaande uit partijen in de stad - scholen,
andere van Brede Bossche Scholen, sportpunten en
sportaanbieders, partners - om een sportief
’S-PORT SUPPORT. Medewerkers ‘S-PORT nemen deel in hun eigen (buurt en wijk) netwerken.
aanbod te stimuleren. We faciliteren de ondersteuning van minimaal
Ja
Met workshops positief coachen en Citytrainers zijn
40 sportverenigingen en andere sportaanbieders
respectievelijk 15 en 11 verenigingen ondersteund,
bij het versterken van haar organisatie.
vanuit het netwerk ’S-PORT SUPPORT zijn 11 vereni gingen ondersteund en 8 verenigingen zijn onder steund bij een sportimpuls-aanvraag. Daarnaast zijn nog zo’n 50 (hulp)vragen opgepakt door medewerkers ’S-PORT.
We doen minimaal 20 scholen voor primair onder
Ja
Op 24 basisscholen, 8 middelbare scholen en 1 bovenschoolse voorziening is een buitenschools
wijs en 7 scholen voor voortgezet onderwijs een
sportaanbod.
buitenschools sportaanbod. We stimuleren de inzet van vrijwilligers in de sport
Ja
Door de inzet van de cursus Citytrainer bij sport
bij minimaal 10 verenigingen.
verenigingen hebben 11 verenigingen een impuls gekregen.
Ruimte voor sport Wat wilden we bereiken? Wij willen dat iedereen in onze gemeente kan sporten en bewegen in een prettige en uitdagende omgeving. Laagdrempelige en bereikbare sportaccommodaties en sportieve openbare ruimte moeten onze inwoners uitdagen om in beweging te komen en te blijven. Indicatoren Percentage inwoners dat de kwaliteit van de sportvoorzieningen als matig of onvoldoende
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
5%
6%
6%
5%
5%
(2008)
(2010)
(2012)
54%
55%
33%
32%
beoordeelt Bron: Sportparticipatieonderzoek Percentage inwoners dat het aantal mogelijkheden om te sporten/bewegen in de openbare ruimte
53%
56%
59%
(2008)
(2010)
(2012)
(ruim) voldoende vindt Bron: Sportparticipatieonderzoek Percentage inwoners dat zegt bepaalde sportvoorzieningen te missen*
35%
37%
39%
(2008)
(2010)
(2012)
Bron: Sportparticipatieonderzoek * In de programmabegroting was een verkeerd realisatiecijfer voor 2008 opgenomen. Dit cijfer is hier hersteld en de doelstelling en ambitie zijn daarmee in lijn gebracht.
128
Fysiek Sport en recreatie
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We zetten sportpunten op in Hambaken, West
Ja
De vier sportpunten zijn opgezet en kennen naast
(Schutskamp), Maaspoort en Rosmalen. In 2013
het verenigingsaanbod ook een algemeen toegan
is er op minimaal 2 sportpunten een algemeen
kelijk aanbod. Op bijvoorbeeld sportpunt West
toegankelijk sportaanbod op tenminste
hebben 475 sportactiviteiten plaatsgevonden,
100 dagen per jaar.
het sportcourt van sportpunt Maaspoort is meer dan 200 keer gebruikt.
Op basis van het kunstgrasbeleid leggen we
Ja
één kunstgrasveld aan. We ondersteunen de ontwikkeling van een
Er is een kunstgrasveld aangelegd voor de r ugbyclub The Dukes.
Gedeeltelijk
wandel- of fietsroute langs linie 1629.
Er is gewerkt aan de visie ontwikkeling voor de linie 1629. Daarbinnen krijgen wandel- en fietsroutes langs de Linie 1629 een plek.
We stimuleren de aanleg en het gebruik van de openbare ruimte voor sportieve activiteiten.
Ja
Er is een aantal nieuwe sportveldjes en speelmoge lijkheden gerealiseerd in diverse wijken en buurten. Voorbeelden zijn skatevoorziening Oosterplas, een aantal kunstgrasveldjes in Rosmalen en een beweegplein bij OJC Rosmalen.
129
Fysiek Sport en recreatie
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
16.669
16.779
17.412
17.046
366
V
Baten
4.209
4.632
5.126
4.814
312
N
-12.460
-12.147
-12.286
-12.232
54
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen - Toevoegingen
894
650
1.216
1.216
-
- Beschikkingen
2.079
1.844
1.875
1.760
115
N
Per saldo mutaties eigen vermogen
1.185
1.194
659
544
115
N
-11.275
-10.953
-11.627
-11.688
61
N
Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Niet gerealiseerde verkoop De Saren (€ 103.000 N) • Betaald parkeren Engelermeer (€ 55.000 N) • Lager kosten onderzoek zwemwater en exploitatievoordeel 2012 Zwembad Kwekkelstijn (€ 87.000 V)
130
Fysiek Sport en recreatie
Milieurespecterende ontwikkelingen
Ambitie ’s-Hertogenbosch wil een aantrekkelijke, duurzame stad zijn, natuurlijk, schoon en veilig. Beperking van energie en grondstoffen, zorg voor gezondheid en hinder, integraal waterbeheer en een zorgvuldig ruimtegebruik zijn speerpunten. De inzet richt zich daarbij met name op: • Een klimaatneutrale stad; • Een compacte, levendige stad met een zorgvuldig, duurzaam ruimtegebruik; • Een robuust, veilig en mooi watersysteem; • Aanpak en borgen van situaties qua hinder, luchtkwaliteit, bodemverontreiniging, geluid en gevaar.
Dé uitdaging daarbij zien wij in een grote betrokkenheid en verantwoordelijkheid van burgers, edrijven en intermediairs. Stimulering van het zelforganiserend vermogen en een stringente handhaving - met adequate afhandeling van milieuklachten - maken hiervan deel uit. Voorzien is in een forse aanpak met hoge “investeringen” in o.a. energie, water, lucht en educatie. De economische crisis maar ook de klimaatcrisis bieden kansen voor innovatie op het gebied van economie, duurzaamheid (in brede zin) en participatie. De inzet is vooral gericht op uitvoering. Via een uit te werken opzet van monitoring zal zo scherp mogelijk in beeld worden gebracht waar en hoe vooruitgang wordt geboekt. De benadering van de duurzaamheidstoets voor grotere, gemeentelijke projecten zal het beeld van duurzaamheid van de gemeente kunnen aanvullen.
131
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Klimaatneutrale stad Wat wilden we bereiken? De doelstelling is om per 2050 een klimaatneutrale stad te zijn. Om dit te bereiken wordt ingezet op zeer forse energiebesparing en opwekken van duurzame energie in de volgende stappen: • 2020: klimaat neutrale gemeentelijke organisatie plus 20% duurzame energie stad breed; • 2035: klimaatneutrale gebouwde omgeving; • 2050: klimaatneutrale stad. Om de doelstelling te bereiken, zal medewerking van alle partijen in de stad nood zakelijk zijn: bedrijven, burgers, instellingen, woningcorporaties etc. Met uitsluitend optimalisatie binnen het huidige systeem zullen de doelen niet worden bereikt. Daarom staat de transitiebenadering centraal: een open proces, gericht op vernieuwing op technisch, organisatorisch, financieel en juridisch terrein. Het einddoel (klimaat neutraal) is duidelijk, maar de middelen waarmee we dat gaan bereiken moeten we voor een groot deel nog ontwikkelen, al werkende wijs. De rol van de gemeente is vooral faciliterend, met uitzondering van de eigen gebouwen. Indicator
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
2014
400
1900
2850
3000
2700
(cumulatief)
(cumulatief)
(cumulatief)
(cumulatief)
nvt
Doelstelling
80%
nvt
Particuliere woningeigenaren verbeteren hun woning energetisch. Energieafspraken nieuwbouwlocaties met
80%
meer dan 50 woningen en nieuwe bedrijven
acherhaald door
terreinen.
wettelijke eisen1
Energiebesparing per jaar bij corporatiewonin gen (c.f. het tempo van de afgelopen 4 jaar)2
Nog niet bekend.
2,5%
Ambitie
Niet te
1300
1730
woningen
woningen
label B/C
Label B/C
30
56
80
80
90
0
35
50
40
60
300
300
350
Gemeentelijke gebouwen energielabel B. Bedrijven nemen deel aan Bossche energie
tov 2012
bepalen
2
convenant. Bedrijven worden gehandhaafd op verplichte
0
energiemaatregelen Aantal lokale duurzame energie-installaties: - Windturbines
-
1
1
1
- Winturbines in voorbereiding
-
3
minimaal 3
3
6
21
25
30
30
40
-
1
1
1
1
- Warmte-koude opslag - Biomassa Bron: Milieu 1
2
In 2011 is de wettelijke norm voor energiekwaliteit van een nieuwbouwwoning aangescherpt tot epc 0,6. In 2015 gaat de norm naar epc 0,4 en in 2020 naar 0,0. De Raad heeft in de Update Klimaatprogramma (april 2013) besloten geen extra doelstellingen t.a.v. nieuwbouw te stellen. Er wordt een woonlastenakkoord voorbereid tussen de woningcorporaties, het Stedelijk Huurders Platform en de gemeente. Ambitie is om de stijging van de woonlasten (huur, energie en overige lasten) af te vlakken, met name voor de groepen met relatief de hoogste woonlasten (woonquote). Energie is één van de knoppen waaraan gedraaid kan worden. In plaats van presta tieafspraken wordt ingezet op effectsturing. Wel wordt bij renovaties nog steeds gestreefd naar energielabel B/C, en waar moge lijk A (+/++)
132
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Ja
Zie specifieke toelichting hieronder.
Ja
Gebiedsgerichte uitwerking en realisatie van de
Algemeen Een brede uitvoering van het Energie- en Klimaat programma 2008-2015 (via convenanten, het stimuleren van innovatie, opzetten van samen werkingsverbanden, energie-eisen in de milieu vergunningen, initiëren van initiatieven lokaal en regionaal, informatievoorziening en kennisont wikkeling). Specifiek Voortzetting van het Bossche Energieconvenant.
visie ’s-Hertogenbosch Smart Green City. Kennisuitwisseling, o.a. door het Bossche energiecongres. Nieuwe deelnemers. Deelnemers hebben besloten het convenant twee jaar te verlengen tot en met 2015. Uitvoeren van het energie-besparingsprogramma
Ja
In 2013 zijn 19 gebouwen verbeterd naar energie label B.
voor gemeentelijke gebouwen, dat leidt tot een energieneutrale gemeentelijke organisatie in 2020. Financieren van maatregelen isolatie, duurzame energie e.d. uit o.a. het energiebesparingsfonds. Uitvoeren van het beleidsplan openbare verlichting.
Ja
De projecten EnergieNul73 en De Slimme Buurt
Ja
Bij vervanging wordt standaard LED en/of dimbare verlichting toegepast. In 2012 en 2013 zijn bij 240 particuliere woningen
gericht op verbetering van particuliere woningen
isolerende maatregelen getroffen, die te relateren
in combinatie met een intensieve communicatie
zijn aan de Slimme Buurt. Ongeveer 30 bewoners
campagne (wijkgerichte aanpak).
zijn aangesloten bij Energie Nul73 en hebben de ambitie hun woning energieneutraal te renoveren.
Uitvoeren prestatieafspraken met de woningbouw
Ja
Er wordt een woonlastenakkoord voorbereid tussen
corporaties in de taskforce duurzame woningbouw
de woningcorporaties, het Stedelijk Huurders
(renovatie c.a. bestaande woningbouw).
Platform en de gemeente. Ambitie is om de stijging van de woonlasten (huur, energie en overige lasten) af te vlakken, met name voor de groepen met rela tief de hoogste woonlasten (woonquote). Energie is één van de knoppen waaraan gedraaid kan worden. In plaats van prestatieafspraken wordt ingezet op effectsturing. Wel wordt bij renovaties nog steeds gestreefd naar energielabel B/C, en waar mogelijk A (+/++)
Uitvoering voorbeeldprojecten; brede Bossche
Ja
BBS Nieuw Zuid (in Meerendonk) is opgeleverd en
school in de Meerendonk, project energieneutrale
heeft voor het energiezuinige concept de Passief
woningen in De Lanen/De Groote Wielen.
Bouwen Award 2013 ontvangen.
Innovatieprogramma in samenwerking met
Ja
Bedrijven worden individueel en gebiedsgericht
bedrijven, gericht op economische ontwikkeling en
ondersteund. Vanuit het klimaatprogramma is bijge
duurzaamheid (bedrijvenactieplan klimaatneutraal).
dragen aan de plannen voor een innovatiecampus gericht op de bouw en het plan om biogas te gaan leveren vanuit de rioolwaterzuivering naar Heineken.
133
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Uitvoering en onderzoek van diverse duurzame
Ja
In 2013 heeft de Raad de Nota van uitgangspunten
toepassing zoals de windturbine Treurenburg,
voor bedrijventerrein De Brand -2 en windturbines
windenergie De Brand, biomassa, geothermie e.d.
vastgesteld. Mogelijkheden voor windenergie zijn opgenomen in de planontwikkeling van HeeschWest.
Uitwerken van nieuwe windenergielokaties.
Ja
De mogelijkheden voor windturbines op De Riet velden en/of Treurenburg worden onderzocht.
Duurzame stadsontwikkeling en duurzaam bouwen Wat wilden we bereiken? Een compacte, levendige en duurzame stad. Dit betekent m.n. een intensief en flexibel ruimtegebruik voor de concentratiegebieden, maar in balans met de laagdynamische (woon-)milieus waar groen, natuur en landschap de boventoon voeren. Nieuwe ontwikkelingen en de uitvoering (van de combinatie van maatregelen) beter gestuurd en gevolgd worden. Indicator
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
100
Percentage nieuwe plannen/herstructurerings plannen grote/middelgrote locaties op basis van Basispakketten Duso: - basisniveau
50
50
75*
75
- plusniveau
25
25
50*
50
75
0
0
0*
0
25
- plusplusniveau Bron: Milieu
* Het betreft inschattingen. Grotendeels gaat het om invullingen/uitwerkingen van reeds lang lopende projecten. Nieuwe grote/ middelgrote plannen zijn in 2013 niet/nauwelijks gestart.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Uitvoeren duurzaamheidstoets grotere gemeente
Gedeeltelijk
De implementatie/uitrol van de duurzaamheidstoets
lijke investeringen. Uitvoeren/toetsen grote/middelgrote ontwikke
loopt nog en vergt meer tijd. Gedeeltelijk
Grotendeels gaat het om invullingen/uitwerkingen
lingslocaties/herstructureringsplannen/infra c.a. op
van reeds lang lopende projecten (Groote Wielen,
Basispakketten duurzame stedelijke ontwikkeling.
Paleiskwartier e.d.). Bij geheel nieuwe, grotere ontwikkelingen wel (Heesch-West, vm GZG).
Actualisatie inhoud integrale duurzaamheid/
Gedeeltelijk
Evaluatie Basispakket en verkenning nieuwe instrumenten gepleegd.
integraal ontwerp/duurzame stedelijke ont wikkeling (nieuwe ontwikkelingen). Sturing- en volgsysteem uitvoering uitvoerings
Gedeeltelijk
Uitvoering inhoudelijk sterker aangezet op vooral
pakket (combinatie van maatregelen) per
prioriteiten energie, water en duurzaam hout.
plangebied.
Instrumentele ontwikkeling wacht op actualisatie.
134
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Een klimaatbestendig, robuust en mooi watersysteem Wat wilden we bereiken? Om ’s-Hertogenbosch te beschermen tegen hoog water is waterberging noodzakelijk. Kansen om water en groen te combineren met ruimtelijke ontwikkelingen (nieuw en bestaand) moeten leiden tot een mooi watersysteem met voldoende waterberging in stedelijk gebied. Omdat de watertaken door diverse partners worden uitgevoerd (waterschappen Aa en Maas, Dommel Rijkswaterstaat en Brabant Water) is een goede onderlinge samen werking noodzakelijk. Ook de betrokkenheid van burgers zal door informatie en samenwerking in projecten worden vergroot.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Met het Waterplan 2 (2009) is het nieuwe water
Ja
Met het Waterstructuurplan en het daarin vast
beleid - in samenwerking met alle partners - vorm
gelegde regenwaterbeleid zijn beleidsmatig de
gegeven. De combinatie met natuur, landschap,
ankers vastgelegd. Ook hitte en droogte vragen
recreatie en grondwater zal steeds nadrukkelijker
nu om verdere uitwerking. De uitvoeringsstrategie
worden gelegd. In het Waterplan 2 is de program
naar r.o., inrichting openbare ruimte, projectont wikkelaars en architecten wordt steeds manifester.
mering voor 2013: Uitvoering van maatregelen die zijn opgenomen in
Nee
Onderzoek heeft uitgewezen dat deze maatregel niet/onvoldoende effectief is.
het Waterstructuurplan zoals het plaatsen van een stuw in het Sprokkelbos om regenwater vast te houden zodat het gebied niet verder verdroogt. Inrichting van de Rosmalense Aa in samenwerking
Ja
Uitvoering is gestart.
Ja
De maatregelen die passen binnen het reguliere
met Rijkswaterstaat en waterschap Aa en Maas. Uitvoering van visie Stads Aa binnen reguliere onderhoudsbudgetten. Voorbereiden van de overdracht van de stads
onderhoud zijn uitgevoerd. Ja
Visie wordt ontwikkeld en besluitvorming loopt.
Ja
Inlaatkunstwerk is gerealiseerd en landschappelijke
traverse van de Zuid Willemsvaart van Rijks waterstaat aan de gemeente. Het HOWABO (Hoog Water ’s-Hertogenbosch)
inpassing is in uitvoering.
waterbergingsgebied en inlaatkunstwerk ten westen van ’s-Hertogenbosch landschappelijke inpassen. Bij voorlichting aan burgers over waterprojecten
Gedeeltelijk
het beeldmerk Waardevol Water gebruiken. De bescherming van diep en ondiep grondwater
Slechts enkele projecten hebben zich hiervoor geleend. Daar is het beeldmerk toegepast.
Gedeeltelijk
In voorbereiding genomen.
Ja
Er is een plan opgesteld waarbij binnen de huidige
uitwerken in grondwater-beleid. In het kader van het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan gaan we naast het regulier onder
budgetten en oeverzones herprofilering plaatsvindt.
houd de volgende projecten uitvoeren:
Hiermee worden vele oevers meer ecologisch inge richt. De uitvoering start in 2014.
• Vervangen van riolering (kleinere diameters) in
Ja
In de Zeeheldenbuurt is in het kader van vitalisering
West (Kruiskamp en Schutskamp) in samenhang
van de openbare ruimte de bestaande riolering ver
met vitalisering van de openbare ruimte.
vangen. Daarnaast is een hemelwaterriolering aan gelegd om het hemelwater af te koppelen.
135
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
• Renoveren van het hoofdgemaal Oude
Gedeeltelijk
De renovatie van het grootste rioolgemaal van de
Engelenseweg. • Het gefaseerd vervangen van de riolering in
gemeente is in 2013 gegund. Uitvoering is in 2014. Ja
In Boschveld is in 3 straten de riolering vervangen.
Nee
Aanleg wordt meegenomen bij aanleg Parallelweg
het herontwikkelingsplan Boschveld. • Aanleggen van een aanvoerleiding vanaf de
2e fase. Uitvoering is gepland in 2014.
Dieze langs de Parallelweg voor verbetering van de waterkwaliteit in West. • Vervangen van de elektrische installaties van
Gedeeltelijk
gemalen (1e fase). • Bij de uitvoering van het vitaliseringsplan West en
In 2013 hebben we de vervanging van de eerste installaties gegund, uitvoering in 2014.
Ja
In totaal is in 2013 ruim 3 ha verhard oppervlak afgekoppeld.
bij reconstructies van wegen langs waterpartijen afkoppelen van het hemelwater van verhard oppervlak. • In 2012 is de invloed van de klimaatontwikkeling
Ja
De eerste maatregelen zijn uitgevoerd.
op het rioolstelsel bepaald. In 2013 treffen we de eerste maatregelen in de openbare ruimte om wateroverlast te voorkomen. Deze maatregelen worden gelijktijdig met andere projecten uitge voerd. • Het uitvoeren van een grondwaterstudie op basis
Ja
Op basis van het in 2012 gerealiseerde grondwater
van de eerste meetgegevens van het grond
meetnet zijn eind 2013 voldoende meetgegevens
watermeetnet die beschikbaar komen in
beschikbaar om in 2014 een rapportage opstellen.
2012 en 2013.
Adequaat bedrijvenbestand/milieuhinderlijke activiteiten Wat wilden we bereiken? De kracht van de regionale samenwerking krijgt ook vorm in de Regionale Uitvoeringsdienst (RUD) Brabant Noord per 1 januari 2013. Als uitvoeringsstation zal ’s-Hertogenbosch milieutaken op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving gaan uitvoeren voor een groot deel van de Meijerijgemeenten.
136
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Met ingang van 1 januari 2013 is de Regionale
Nee
Door interventie van de minister van I&M en
UitvoeringsDienst (RUD) Brabant Noord operationeel.
de provincie Noord Brabant is het opzetten
Binnen deze RUD is onze gemeente een van de twee
van het uitvoeringsstation ’s-Hertogenbosch
uitvoeringsorganisaties.De RUD Brabant Noord is op het
niet gerealiseerd. Door de wijzigingen is de
schaalniveau van de Veiligheidsregio Brabant Noord
Omgevingsdienst Brabant Noord (ODBN)
opgericht om de dienstverlening bij de uitvoering van de
opgericht. De hoofdzetel van deze dienst is
Vergunnings-, Toezichts- en Handhavings- (VTH) taken en
wel gevestigd in onze gemeente (Stadion
kwaliteit, veiligheid en gezondheid van de leefomgeving
De Vliert).
te verbeteren. Daarbij ligt een speerpunt van de RUD op
Het uitvoeren van de wettelijk verplichte
het beter zicht en grip krijgen op risicovolle inrichtingen,
basistaken (Basistakenpakket 2.1) is weg
activiteiten en milieucriminaliteit. De RUD is de schakel
gelegd bij de ODBN. Per 1 januari 2014 is
tussen bestuurlijke en strafrechtelijke partners, zeker waar
de hierbij behorende personele capaciteit
het gaat om de bovenregionale aanpak. Het uitvoerings
overgedragen (2 fte. vergunningverlening
station ’s-Hertogenbosch voert de werkzaamheden op
en 3 fte. toezicht).
het gebied van VTH uit voor de zgn. Meierij-gemeenten
Besluitvorming over ook de overdracht van
(Boxtel, Schijndel, St. Michielsgestel, Haaren, Heusden,
de basistaken ‘Asbest’/ ‘Sloop’en ‘Bodem
Vught en Schijndel). De werkzaamheden omvatten
(Besluit bodemkwaliteit) moet nog geschie
minimaal het landelijk basistakenpakket. Van de in onze
den. De ODBN heeft hiervoor een regiobreed
gemeente aanwezige 2.800 bedrijven vallen 360 bedrijven
voorstel in ontwikkeling.
(de vergunningplichtige - en de zwaardere meldingsplich tige bedrijven) onder dit basispakket. De programmering en de planning van deze controles geschiedt vanaf 2013 in RUD-verband. In dat kader kan het jaarlijks aantal uit te voeren controles fluctueren. In meerjarenperspectief zal het aantal uit te voeren controles voor onze gemeente gemiddeld 250 zijn. Qua werkzaamheden gaat het daarbij om:
Ja
Programma nog uitgevoerd door gemeente.
Ja
Programma uitgevoerd door gemeente.
-V oorbereiding en advisering vergunningverlening, uit voering toezicht en ondersteuning bij de handhaving voor het milieudeel van de VTH-taken bij bedrijven. -B eoordeling rapportages en uitvoering inspecties voor zover het verwijdering van asbest en grondverzet betreft. -H et samen met het strafrecht maken van analyses, het stellen van prioriteiten en het gericht houden van toe zicht bij malafide praktijken in de omgang met onder meer asbest, verontreinigde grond en (gevaarlijk) afval. -D aarnaast krijgt de RUD de opdracht om (de samenwer king bij) innovatie en de verhoging van de doelmatig heid en kwaliteitsborging en -verbetering te stimuleren en te faciliteren. Voor de werkzaamheden die niet onder de RUD vallen, gaat het o.a. om: -H et uitvoeren van integrale bedrijfscontroles conform het vastgestelde uitvoerings-programma 2012-2014; -H et uitvoeren van controles bij onderwijsinstellingen gericht op energiebesparing; -H et uitvoeren van themacontroles bij agrarische inrich tingen met luchtwassers en inrichtingen met opslag van vuurwerk;
137
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Verbeteren luchtkwaliteit Wat wilden we bereiken? Door generieke en locatiespecifieke maatregelen willen we dat de luchtkwaliteit, op plaatsen waar mensen worden blootgesteld, structureel verbetert, ook om de schommelingen op te vangen. Op plaatsen waar de gezondheid niet direct in het geding is, willen we dat in de hele stad tijdig aan de normen wordt voldaan.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Uitvoering programma/evaluatie van afspraken met
Gedeeltelijk
Programma uitgevoerd. Evaluatie volgt in 2015.
Uitvoering Nota duurzame mobiliteit.
Ja
Nota is vastgesteld, uitvoering loopt
Verdere vergroening van het gemeentelijke wagen
Gedeeltelijk
Naast doorlopende vergroening wordt het hele
het Rijk 2015.
park en contractvervoer.
vervoersbeleid (openbaar vervoer, deelauto’s etc.) vergroend.
Voortzetten langjarige monitoring luchtkwaliteit.
Ja
Resultaten zijn beschikbaar op de website
Doorzetten/opzetten van (nieuwe) projecten duur
Gedeeltelijk
Hier wordt vooral het bedrijfsleven geactiveerd/
zame mobiliteit met het bedrijfsleven, onder meer
gestimuleerd.
binnen het Bossche Energie Convenant (BEC) -
Bij aanbesteding is aandacht voor schone voertuigen
innovatieve elektrische taxi elektrische transferium
Proefproject elektrische bus is succesvol afgesloten.
bus, deelautosysteem De Gruyterfabriek, bevoor
Gewerkt wordt aan een vervolg.
rading binnenstad Continuering milieuzone binnenstad.
Ja
In 2013 is de laatste (landelijke) aanscherping ingevoerd. Na onderzoek blijkt dat ruim 90% van alle vrachtwagens nu voldoen aan de eisen
138
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Aanpak bodemverontreiniging en bescherming Wat wilden we bereiken? In principe richt de aanpak zich op het beheersbaar maken van de bodem en grondwater voor alle ontwikkelingspotenties, zowel voor ontwikkelings- en herstructureringslocaties, als voor het grondgebruik voor natuur-, water-, energiedoeleinden, etc.. Indicator
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
8
11
8
4
20
95%
97%
97%
97%
100% van
al in beeld*
in beeld
in beeld
in beeld
potentiële
Saneren (ontwikkel)locaties Onderzoek locaties met mogelijk (grote) grondwaterverontreiniging
(=onderzoek
veront
van 20
reiniging
locaties)
in beeld
* Onderzoek gemeentedekkend beeld bodemverontreiniging 2005-2009 (1100 locaties) Bron: Milieu
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Voorbereiden en uitvoeren van (meerjarige)
Ja
Acht saneringen zijn afgerond. Deels bij bouw
sanering van gemeentelijke projecten.
projecten (omlegging ZW-vaart, reconstructie Wilhelminaplein), deel milieusaneringen (NS-emplacement, drinkwaterleiding Vughterstraat).
Uitvoeren van onderzoek op circa 20 locaties met
Ja
In kader van de Midtermreview is in 2013 aan het
mogelijke grondwaterverontreiniging (definitieve
Rijk gerapporteerd dat in ’s-Hertogenbosch nog vijf
aantal mede afhankelijk van voortgang en
locaties onderzocht moeten worden voor het lands
resultaten in 2012).
dekkend onderzoek. Dit is ruim binnen de landelijke planning.
Stimuleren van onderzoek en zonodig de aanpak
Ja
van verontreiniging bij bestaande bedrijven. Adequaat toezicht op lopende saneringen zowel
Met name via afstemming met Bodemcentrum, die namens bedrijven bodemsanering verzorgt.
Ja
Op lopende saneringen is adequaat toezicht uitgevoerd.
van gemeente als van derden (totaal geraamd 2013: 20). Stimuleren van duurzaam gebruik van de onder
Ja
Accent lag op voorlichting en bewustwording.
grond i.v.m. ondergronds bouwen, energieopslag/
Project: combi grondwatersanering-WKO
onttrekking al dan niet in combinatie met langduri
Paleiskwartier.
ge grondwatersaneringen, kabels en leidingen etc.. Strikte handhaving van de grondstromen en toe
Ja
passingen van (licht) verontreinigde grond.
Toezicht gehouden op 72 activiteiten met grond verzet, met name in kader van de omlegging ZuidWillemsvaart
139
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Beperken geluidshinder Wat wilden we bereiken? Doelstelling van het gemeentelijke geluidbeleid is het beheersen van een acceptable geluidsniveau in de leefomgeving van zowel weg- en railverkeer, als van bedrijvigheid, horeca en evenementen. Als principe zou het totaal aantal gehinderden niet mogen toenemen.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
In 2013 wordt, in het kader van de Europese richt
Ja
Conform wettelijke bepaling is het actieplan in juni
lijn omgevingslawaai een actieplan opgesteld,
2013 vastgesteld. Belangrijkste conclusie is dat
waaruit in ieder geval een beheersing van het
binnen onze gemeentegrenzen 27.000 woningen
vigerende geluidniveau moet blijken en waar
aanwezig zijn met geluidbelasting van meer dan 54 dB als gevolg van wegverkeersgeluid.
mogelijk een verlaging. In 2013 wordt uitvoering gegeven aan de sanering
Gedeeltelijk
In 2013 is gestart met 2 projecten met 129 geselec
van wegverkeer voor de woningen die hiervoor
teerde woningen die op dit moment onderzocht
(vanuit rijkswege) in aanmerking komen.
worden op de noodzaak voor gevelmaatregelen. In 2014 zullen, daar waar nodig, gevelmaatregelen worden toegepast.
Blijvende aandacht voor controle en handhaving
Ja
van horeca en evenementen.
Aantal controles afgenomen door weggevallen capaciteit vanwege niet invullen vacatures (van 10 naar 5 per jaar)
140
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Burgers naar vermogen vrijwaren van risico’s Wat wilden we bereiken? De risico’s van bedrijvigheid, opslag en vervoer worden naar vermogen beperkt voor inwoners, werkenden, bezoekers, passanten e.d.. Als uitgangspunt geldt het nieuwe uitvoeringskader Externe Veiligheid (2010). Een volledige uitschakeling van risico’s is echter niet mogelijk.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Veiligheid risicobedrijven up to date houden.
Ja
Alle risicobedrijven zijn adequaat qua vergunning
Als gevolg van nieuwe wet- en regelgeving en
verlening. Toezicht en handhaving lopen volgens
organisatie (RUD) zullen vergunningen, toezicht en
regulier programma.
handhaving voor risicobedrijven worden aangepast. Op een adequate uitvoering zal worden toegezien. Afweging risico’s van m.n. transport-routes bij
Ja
Herroutering goederen Zuid-Nederland incluis
ruimtelijke ontwikkelingen. Vooral het inzetten
gevaarlijke stoffen is apart agendapunt in kader
op een afgewogen beleid in de richting van het
van PHS c.a..
Rijk m.b.t. de spoorzone als gevolg van de her
Monitoring huidig vervoer is constant aandachts
routering van goederen van de Brabantroute over
punt ook in het kader van werkzaamheden
‘s-Hertogenbosch. Aangedrongen zal worden op
Betuweroute.
monitoring en handhaving. Lacunes in de beheersbaarheid bezien (bluswater
Gedeeltelijk
capaciteit en bereikbaarheid).
Lacunes/verbeteringen in overleg met Veiligheids regio bekeken. Uitvoering i.o.m. Prorail en ontwikkelingen in de spoorzone bezien.
Optimaliseren van de risico-communicatiemiddelen,
Gedeeltelijk
Provinciale risicokaart actueel gehouden vwb de
waaronder de actualiteit van de provinciale risico
bronnen. Rijk moet nog actualisering uitvoeren vwb
kaart, opnemen risicokaart in eigen GIS-systeem,
routes en buisleidingen. Kaart is niet meer volledig
de dekking via alarmering, risicocommunicatie voor
vwb kwestbare functies en bekeken wordt of dit
specifieke gebieden (Spoorzone) en specifieke
nog nut heeft. Risicocommunicatie vwb alarmering is nog in ontwikkeling. Idem voor de Spoorzone.
bedrijven. Samenwerking op gebied van externe veiligheid.
Gedeeltelijk
Bezien wordt of parallel aan de RUD-vorming kennis en ervaring kan worden geoptimaliseerd.
141
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
In bespreking met programma Brabant Veiliger.
Milieubewuster gedrag Wat wilden we bereiken? Een milieubewuster gedrag van inwoners, bedrijven, bezoekers etc.. Indicator Jaarlijkse acties met subsidie Aantal leerlingen Natuur- en Milieueducatie
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
8
7
11
20
25
2000
3000
3000
2500
2500
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Prominent laten zien van alle milieu- en duurzaam
Ja
Met name bij klimaat en water projecten is de
heidsinitiatieven (beleid, plannen en uitvoering) en
samenwerking met betrokken partijen van groot
uitdagen tot meedoen.
belang. Publiciteit via bijeenkomsten, nieuws brieven, persgesprekken en de digitale media als twitter en facebook.
Actief ondersteunen, aanbieden en begeleiden van
Ja
Naast het aanbod via de Groene Poort voor ca 120
leerlijnen natuur en milieu-educatie op basisscho
klassen is in 2013 - dankzij een bijdrage van de
len, zodat hiervan een forse uitbreiding plaatsvindt.
provincie - een flinke start gemaakt met de uitrol
Deze initiatieven met externe partijen opzetten en
van de NME-leerroutes bij de BBS-en in West en
waar mogelijk met externe middelen financieren.
Nieuw-Zuid. Deze leerroutes komen ook voor alle andere basisscholen in de stad beschikbaar.
Actief ondersteunen van initiatieven van lokale
Ja
11 projecten hebben een bijdrage gekregen gericht op lokale duurzame initiatieven.
groepen met voorrang voor de prioriteiten energie/ klimaat, integraal waterbeheer, lucht en communi catie. Actief ontsluiten van milieu-informatie via de
Ja
gemeentelijke website. De drie kinderboerderijen begeleiden bij de ontwik
Website wordt actief ingezet om actuele informatie te verspreiden.
Ja
Bij de drie kinderboerderijen is concreet lesmateriaal
keling tot natuur- ontmoetingsplek voor bewoners
aangeschaft en ingezet voor het onderwijs. Voor de
en scholen in de wijk.
binding in de wijk zijn drie open dagen georgani seerd.
Uitvoering van communicatieprojecten die binnen
Ja
In 2013 is het samenwerkingsverband van de duur
het gemeentelijk samenwerkingsverband van de
zame driehoek opgegaan in de streekraad, er zijn
Duurzame Driehoek worden ontwikkeld, gericht
geen gezamenlijke projecten meer geformuleerd
op het thema biodiversiteit.
in 2013.
142
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Onderhoud openbare ruimte Wat wilden we bereiken? We beperken de milieubelasting bij het onderhoud van de openbare ruimte en we benutten de kansen op het gebied van ecologisch beheer.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We gaan op plekken waar het vervangen van asfalt
Ja
Op enkele plekken in de hoofdstructuur waar het
nodig is en waar de geluidsbelasting hoog is verder
vervangen van asfalt nodig was, en waar de
met het toepassen van geluidsreducerend asfalt.
geluidsbelasting hoog is, hebben we geluid reducerend asfalt toegepast. In 2013 was dat op de Zandzuigerstraat, Bruistensingel, Sint Teunislaan en de Haverlij.
Onkruidvrij maken van verhardingen door te
Ja
Het verwijderen van onkruid op verharding is gerea
borstelen, branden of met heet water het onkruid
liseerd door te borstelen, branden of met heet
te verwijderen. Chemische middelen passen we
water conform certificaat zilver.
minimaal toe. Conform het Beleidsplan OV (2011) worden de
Ja
Gerealiseerd conform planning.
Gedeeltelijk
De vervanging van de verkeersregelinstallatie
armaturen van de openbare verlichting vervangen door energiezuinige armaturen met een betere lichttechniek zoals wit licht. Dit witte licht vergroot de verkeersveiligheid en verbetert de gezichts herkenning. Bij vervanging van verkeerslichten wordt bij de installaties energiezuinige LED-verlichting toege
Haverleij - A 59 is uitgesteld i.v.m. de reconstructie
past. In 2013 wordt de verkeersregelinstallatie:
van de aansluiting. Uitvoering zal plaats vinden in
Haverleij - A 59 aangepast om de doorstroming
2014. Op 2 installaties na, zijn alle verkeerslichten nu voorzien van de energiezuinige LED.
te verbeteren. Duurzaamheidsaspecten blijven we hanteren als
Ja
In aanbestedingsprocedures geborgd.
Gedeeltelijk
Er zijn in 2013 2 plannen geschreven, in plaats van
criterium bij de gunning van opdrachten in de openbare ruimte. De Groene Delta bestaat uit ruim 20 afzonderlijke gebieden. In de periode 2011 t/m 2014 worden
de voorgenomen 5. Deze 3 plannen schuiven door
jaarlijks 5 gebiedsbeheerplannen in detail uitge
naar 2014.
werkt. Hierin wordt vastgelegd welk eindresultaat wordt nagestreefd en worden de beheermaatrege len hierop afgestemd. Snoeiafval uit de openbare ruimte blijven we inzet
Ja
Het snoeihout wordt zoveel mogelijk gebracht naar
ten ten behoeve van de biomassacentrale
de locatie Treurenburg en de aannemer van het
Treurenburg.
groenafval levert “stookbare” houtsnippers terug voor de energiecentrale Treurenburg.
143
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Goede afvalzorg Wat wilden we bereiken? Onze dienstverlening ten aanzien van het inzamelen en bewerken van afvalstoffen baseren op de beginselen van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen tegen een marktconforme prijs/kwaliteitsverhouding.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Het onderzoek naar de mogelijkheid om samen
Gedeeltelijk
Onderzoek naar de gewenste (en gelet op de
met het Waterschap Aa en Maas een tankvoor
Europese aanbestedingsregels wettelijk) toegestane
ziening te realiseren voor biogas dat is opgewerkt
samenwerkingsvorm vraagt veel tijd.
tot transportbrandstof (voor gemeentelijke voer
Die tijd wordt benut om de financiele aspecten van
tuigen) is in volle gang. Om redenen van opslag en
de business case nogmaals te onderzoeken.
actieradius is het onderzoek verschoven van CNG naar LNG (van gasvorm naar vloeibaar). Als gevolg hiervan en omdat een huisvuilwagen (zwaar voer tuig) op elektriciteit thans niet haalbaar is (gewicht, actieradius en benodigd vermogen om afval te persen), wordt geen verder onderzoek gedaan naar de aanschaf van elektrische vervoermiddelen. We richten ons op gas als transportbrandstof, bio-CNG of bio-LNG zijn ook prachtige duurzame brandstoffen! Vanuit de ambitie tot afvalpreventie en het bieden
Ja
Het inzamelpunt bruikbare spullen is ingericht op
van werk op locatie aan mensen die daarvoor op
milieustation Treurenburg. Illegale kledingcontainers
de Weenergroep zijn aangewezen, bestaat voort
zijn uit de stad gehaald. Deze worden vervangen
durend aandacht voor mogelijkheden tot samen
door gemeentelijke containers met inzet van mede
werking. De dagelijkse schoonmaak van de nieuwe
werkers van de Weenergroep wat betreft lediging.
locatie is aan de Weenergroep opgedragen. Ook bij de catering worden mensen van de Weener groep ingezet. Recentelijk is op het milieustation Treurenburg een brengvoorziening voor herbruik bare goederen ingericht. Ook worden ondergrond se containers welke de verouderde semi’s moeten vervangen bij de Weenergroep geassembleerd. Met ingang van 2011 worden de semi-onder
Ja
grondse containers vervangen door volledig onder grondse containers waarvan het gebruik beter te monitoren is. Hierdoor zal de milieuprestatie van de afvalinzameling toenemen en wordt de service aan de burgers vergroot.
144
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Project loopt op schema. Ook vervanging van bestaande (versleten) containers komt in beeld.
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Ter verbetering van de dienstverlening kunnen
Gedeeltelijk
Afvalkalender kan digitaal op adres worden geraad
onze bewoners de afvalkalender digitaal op het
pleegd. Circa 22.000 huishoudens beschikken
niveau van het eigen adres inzien. Wij zijn voor
inmiddels over de speciale App.
nemens de kalender voortaan alleen nog digitaal beschikbaar te stellen in combinatie met een APP voor smartphones waarmee eenvoudig de informa tie uit de kalender op adresniveau kan worden weergegeven. Daarnaast moet het ook dit jaar mogelijk worden digitaal afspraken te maken voor de ophaalservice aan huis (grof afval, snoeiafval en wit- en bruingoed). In het bestaande Afvalstoffenplan staat service
Nee
Eind 2013 zijn twee pilots m.b.t. het scheiden van
aan de burger, duurzaamheid en afvalpreventie
afval bij circa 400 huishoudens gestart. Een nieuw
centraal. In 2012 zal een principebesluit worden
Afvalstoffenbeleidsplan is in voorbereiding genomen
genomen op welke uitgangspunten we het
en wordt ter vaststelling aangeboden in het najaar
nieuwe Afvalstoffenplan in 2013 gaan baseren.
van 2014.
145
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de volgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
46.423
43.307
42.307
40.712
1.595
V
Baten
41.223
40.060
39.378
38.536
842
N
Resultaat gewone bedrijfsvoering
-5.200
-3.247
-2.929
-2.176
753
V
- Toevoegingen
27.884
25.976
24.611
25.360
749
N
- Beschikkingen
29.168
27.866
26.217
26.773
556
V
1.284
1.890
1.606
1.413
193
N
-3.916
-1.357
-1.323
-763
560
V
Mutaties eigen vermogen
Per saldo mutaties eigen vermogen Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Lagere personeelskosten (€ 316.000 V) • GSB/ISV (€ 79.000 V). Tegenover dit voordeel staan nadelen bij andere programma’s. Per saldo is geen sprake van een resultaat. • Bedrijfsmatige activiteiten Afvalstoffendienst (€ 90.000 V). Op het programma Beleggingen en overige baten en lasten staat een nadeel van gelijke omvang. Per saldo is de bijdrage van de Afvalstoffendienst conform begroting.
146
Fysiek Milieurespecterende ontwikkelingen
Cultuurhistorische kwaliteit
Ambitie Onze ambitie is het behouden en versterken van de cultuurhistorische kwaliteit van de stad en haar directe omgeving. Die kwaliteit bestaat uit het op verantwoorde wijze beheren en tonen van monumentaal erfgoed. Dat omvat monumentale gebouwen, archeologische monumenten, historische landschappen, stadsgezichten, straatpatronen, rivierenlopen en museale voorwerpen. De kwaliteit bestaat ook uit het beheren en beschikbaar stellen van informatief erfgoed. Dat zijn verhalen, archivalia, documentatie, beeldmateriaal, geluidsfragmenten en archeologische vondsten. Dit erfgoed moet we zichtbaar, voelbaar en toegankelijk maken voor burgers en bezoekers. Dat draagt bij aan de betrokkenheid van burgers bij hun stad. Het bevordert bovendien de economie, omdat het cultuurhistorische karakter een belangrijke reden is voor mensen om de stad te bezoeken, om er te wonen of om er te werken. Omstreeks eind 2012 wordt een nieuwe cultuurhistorische beleidsvisie aan de Raad aangeboden. Bij de opstelling van de tekst en de begroting 2013 kon hiermee nog geen rekening worden gehouden met de inhoud daarvan. De eventuele consequenties zullen worden verwerkt in de voorjaarsnota 2014 en de begroting 2014.
147
Fysiek Cultuurhistorische kwaliteit
Behoud van en versterking cultuurhistorische kwaliteit Wat wilden we bereiken? Met het behouden en versterken van de cultuurhistorische kwaliteiten van de stad en haar directe omgeving behouden en versterken we de aantrekkelijkheid van de stad om er te wonen of te werken. Dat geldt ook voor bezoekers die naar de stad komen als toerist of om er te winkelen.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Het voorbereiden van de aanwijzing van een twee
Gedeeltelijk
Het betreft de gebieden Zuid en Vughterpoort. De redengevende omschrijvingen zijn gemaakt.
tal nieuwe gemeentelijke beschermde stads
Door prioritering is dit project vertraagd.
gezichten. Restauratie van minimaal 15 monumenten en
Ja
Verloopt volgens planning.
Ja
Er werden in dit kader omstreeks 30 onderzoeken
beeldbepalende panden (verlenen van gemeente subsidie voor restauratie). Documentatie en onderzoek van archeologische
verricht.
en bouwhistorische elementen die door bouwacti viteiten verloren dreigen te gaan. Conform het vastgestelde beleid zullen niet in alle gevallen de kosten op de initiatiefnemer worden verhaald. In die gevallen zal de gemeente het onderzoek daarom zelf uitvoeren. Aanpassing van het gemeentelijk monumentenbe
Ja
In februari 2013 werd de beleidsnotitie “Op weg
leid aan het nieuwe rijksbeleid. Het rijksbeleid voor
naar 2029” door de gemeenteraad vastgesteld.
de monumentenzorg is ingrijpend gewijzigd.
Sindsdien wordt gewerkt aan de realisering van
Het monumentenbeleid wordt meer geïntegreerd
de daarin besloten deelprojecten.
in bestemmingsplannen. Daarnaast heeft het Rijk nieuwe instrumenten voor de herbestemming van grotere leegkomende monumenten aangekondigd. Wij willen daar in 2013 actief mee aan de slag. In verband de wijziging van de rijkssubsidie
Ja
Het kerkbestuur van de Sint Jan is geïnformeerd
regelingen zullen de afspraken over de financiering
over de maximale gemeentelijke instandhoudings
van het onderhoud van de St. Jan moeten worden
bijdrage voor de Sint Jan en voorwaarden waar
vernieuwd. In de loop van 2012 wordt helder wat
onder voor de “BRIM-instandhoudingsperiode
provincie en rijk structureel zullen bijdragen aan
2011 t/m 2016.
het onderhoud van de St. Jan. Dan is ook helder welke bijdrage van de gemeente wordt gevraagd. Bij de voorbereiding van de begroting 2013 is dit nog niet helder. voor 2013 kan de gemeente naar verwachting voldoen aan de nieuwe afspraken door gebruik te maken van het budget dat uit 2011 en 2012 nog beschikbaar is. Bouwhistorisch onderzoek zal plaatsvinden bij historische gebou wen waar een bouwplan voor aanpassing wordt ingediend. In verband met de bezuinigingsopgave zal het aantal onderzoeken beperkt worden en zullen op basis van belangrijkheid keuzes gemaakt worden.
148
Fysiek Cultuurhistorische kwaliteit
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
De kennis die in onze stad is opgebouwd over de
Ja
Is “ongoing business”
bouwhistorie en de stadsarcheologie wordt op professionele basis bewaard en beheerd. Op basis van de archeologische en bouwhistorische
Ja
Is “ongoing business”
verwachtingskaart zullen aan bouwers in de stad adviezen worden verstrekt om ervoor te zorgen dat zo goed mogelijk wordt omgegaan met bestaande monumentale waarden. De inventarisatie van cultuurhistorische elementen
Ja
Is “ongoing business”
Nee
Als gevolg van stagnatie bij de realisatie van de
in het buitengebied die in 2011 gereed gekomen is, dient als inspiratiebron voor ruimtelijke plannen, zoals bijvoorbeeld de Groene Delta en de Groene Vesting. Ook zal dit de basis zijn voor verdere beleidsontwikkeling. Uitvoering jaarschijf 2013 uit het ontwikkelingsplan Versterkt Den Bosch. Dit zijn de volgende projecten: - Bij de Hinthamerpoort worden onderdelen van de
Bartenbrug is de realisatie van de Hoektoren
vesting, zoals een rondeeltoren, teruggebracht
vertraagd.
(2013). - De Sortiepoort bij de Citadel wordt voorzien van
Gedeeltelijk
- Op de plek van de voormalige Sint-Janspoort
Uitvoering is eind 2013 opgedragen en vindt plaats in 2014
een loopbrug over de rivier de Aa (2013). Ja
De werkzaamheden zijn gestart. Oplevering is in 2014 voorzien.
wordt het informatiecentrum Bolwerk Sint-Jan gerealiseerd (2013-2014). - Bij de bouw van de parkeergarage aan de
Ja
De stadsmuur en Judastoren zijn inmiddels vrijge
Hekellaan (2012-2016) wordt de middeleeuwse
geven en worden gerestaureerd. Afronding is
muur bij de Judastoren weer zichtbaar gemaakt
naar verwachting eind 2014.
en ontstaat een bijzondere wandelroute vanuit het Zuiderpark via de nieuwe stadsgracht en Casinotuin naar de Parade. - In samenhang met de verkeerskundige herinrich
Ja
De planontwikkeling is gestart.
Ja
Met diverse partijen wordt gewerkt aan het toeristi
ting van het Wilhelminaplein (‘Heetmanplein’, 2012-2013) worden plannen ontwikkeld voor een herkenbare stadsentree, waarin de vestingmuur waar mogelijk weer zichtbaar en herkenbaar wordt gemaakt. - Er wordt in de periode 2013-2016 ook in verschil lende verbanden samengewerkt aan het toeristi
sche (vesting)varen en de ontwikkeling van onder
sche (vesting)varen en de ontwikkeling van
delen uit de Stelling van ’s-Hertogenbosch. De fond
onderdelen uit de Stelling van ’s-Hertogenbosch
sen en subsidieverwerving heeft voortdurend aan
(de Groene Vesting). De realisatie van de pro
dacht.
jecten wordt voor een belangrijk deel mogelijk gemaakt door derden. Het regionale bedrijfsle ven, de Provincie, Waterschap, Rijksoverheid en ook Europa leveren een financiële bijdrage. Er wordt stevig ingezet op het verwerven van fondsen en subsidies. Er is goede hoop dat een multiplier op de gemeentelijke bijdrage haalbaar blijft.
149
Fysiek Cultuurhistorische kwaliteit
Cultuurhistorische informatie beter toegankelijk voor publiek Wat wilden we bereiken? Het toegankelijk maken en beter presenteren van cultuurhistorische informatie moet ertoe bijdragen dat mensen die in de stad wonen en werken zich meer betrokken voelen bij hun stad, hun omgeving en de geschiedenis daarvan. Wij willen daarmee voldoen aan de toenemende vraag van burgers in een sterk veranderende samenleving om meer te weten te komen over hun eigen geschiedenis en die van hun stad. Tegelijkertijd versterkt dit ons landelijk imago als cultuurhistorische interessante stad.
Wat hebben we ervoor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Uitwerken van samenwerkingsmogelijkheden
Ja
In afwachting van besluitvorming is door de biblio
tussen Stadsbibliotheek, Stadsarchief en front
theek het initiatief voor het “Groot Gasthuis”
office van de afdeling Bouwhistorie, Archeologie
genomen, waaraan het Stadsarchief deelneemt
en Monumenten met het oog op huisvesting van
en BAM betrokken is. Het Groot Gasthuis is de uitvoering van de Agora-idee.
deze drie op het GZG-terrein Samen acties voor het publiek bedenken en
Ja
uitvoeren
Bijvoorbeeld “Kleren van de schilder”, Open Monument Dag; Erfgoedroute met Het Noord Brabants Museum in opdracht van Jeroen Bosch College ontwikkeld, speciaal voor middelbaar onderwijs Bossche Bladen overgegaan in Kring Nieuws maar met behoud van eigen redactie en wetenschappelijke kwaliteit; aantal abonnees verdrievoudigd.
Visie op gemeentelijk Cultuurhistorisch Beleid
Ja
Beleid is vastgesteld door de raad. In samenwerking
voorbereiden en uitvoeren. Dat doen we in samen
met VVV en Kring Vrienden zijn diverse projecten
werking met externe cultuurhistorische instellingen.
bedacht; deze worden voorgelegd ter goedkeuring aan het college.
Digitaal bronnen ontsluiten en op internet zetten,
Gedeeltelijk
waaronder kranten uit de 20e eeuw.
Digitalisering kranten liep vertraging op vanwege technische problemen bij aannemer. Zes andere bestanden gereedgemaakt.
Sociale media gaan inzetten bij communicatie met
Ja
de klanten van het stadsarchief Publieksevenementen organiseren, bijvoorbeeld
berichten getwitterd. Ja
Open monumenten dag is georganiseerd in nauwe samenwerking met de gemeenten Vught en Sint
Open Monumenten Dag en Maand van de
Michielsgestel.
Geschiedenis Uitvoering van de wettelijke taken van het Stads
Verkiezing stuk van het jaar via Facebook; tal van
Ja
Onder andere het depot voldoet nu aan alle
archief, zoals in goede geordende staat brengen
wettelijke eisen. Voorts diverse bestanden
en houden van ons stedelijk geheugen en
geïnventariseerd.
beschikbaarstelling van bronnen. Archiefinspectie verder uitbouwen om de gemeen
Ja
telijke informatiehuishouding te verbeteren Het bewaren en toegankelijk maken van de resultaten van archeologisch en bouwhistorisch onderzoek voor het Bossche publiek en voor andere belangstellenden.
150
Fysiek Cultuurhistorische kwaliteit
Archiefkpi’s geformuleerd en vastgesteld; risicoinventarisaties gehouden; eerste archiefaudit gestart
Ja
Publicaties op de website en voortgaande digitali sering van onderzoeksresultaten.
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
De resultaten van het archeologisch onderzoek
Gedeeltelijk
Er wordt steeds aan het boek gewerkt. Als gevolg
tussen 1977 en 2012 zullen worden verwerkt in
van bezuinigingen en het vele werk dat de
een publieksboek, dat in 2014 gereed zal zijn.
“Neanderthalervondst” met zich meebracht, is het niet zeker dat 2014 wordt gehaald.
In 2013 zal de opening plaatsvinden van een voor
Ja
De rondleidingen door de Kring vinden plaats op
het publiek toegankelijk archeologisch en bouw
dinsdag, donderdag en zaterdag, afhankelijk van
historisch depot in het gebouw Bethaniestraat 4.
de vraag. Er werden verschillende schoolklassen
Doel is om aan de hand van vondsten en presenta
ontvangen. Hiervoor is een speciaal programma
ties het publiek te laten zien hoe bouwhistorici en
ontwikkeld.
archeologen door hun werk het verleden van de stad opnieuw tot leven kunnen brengen. In ver band met bezuinigingen is de opzet vooralsnog bescheiden gebleven. In het gebouw zal een wisselende publiekspresentatie worden ingericht. De Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch zal rond leidingen in het depot verzorgen. Verder zijn er activiteiten ten behoeve van het onderwijs en worden er workshops georganiseerd voor volwassenen.
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
6.878
5.868
6.513
5.904
609
V
Baten
83
258
398
203
195
N
-6.795
-5.610
-6.115
-5.701
414
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen - Toevoegingen
329
290
484
473
11
V
- Beschikkingen
1.640
1.068
1.026
1.299
273
V
Per saldo mutaties eigen vermogen
1.311
778
542
826
284
V
-5.484
-4.832
-5.573
-4.875
698
V
Uitkomst
Belangrijkste verschillen • GSB/ISV (€ 722.000 V). Tegenover dit voordeel staan nadelen bij andere programma’s. Per saldo is geen sprake van een resultaat.
151
Fysiek Cultuurhistorische kwaliteit
Ruimte voor bedrijvigheid Werk en inkomen
152
Pijler Werk en economie
Ruimte voor bedrijvigheid
Ambitie Het accommoderen van economische groei. Wij geven ruimte aan de economische functie als motor voor de ontwikkeling van onze gemeente en de regio Noordoost Brabant en doen dat door een meer integrale benadering van ons onderwijs- en arbeidsmarktbeleid, in combinatie met het bevorderen van het ondernemingsklimaat en het aanbieden van bedrijventerreinen en kantoorlocaties. Voor wat betreft economische structuurversterking zetten we in op een aantal sterke en moderne sectoren, zoals food en health, ICT. Innovatie en duurzaamheid zijn belangrijke voorwaarden voor succes. In tijden van (krediet)crisis moeten bedrijfsleven, instellingen en overheid beter en slimmer gaan werken en zichzelf vernieuwen.
Versterken van het vestigingsklimaat Wat wilden we bereiken? We streven naar versterking van het vestigingsklimaat. Indicator Groei aantal arbeidsplaatsen
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
2014
99.390
-0,5%
-2,8%
0%
1% (in de
(2011-2013)
Bron: Landelijk Informatiesysteem van Arbeids plaatsen Aantal starters
1080
1357
Bron: Kamer van Koophandel Acquisitie bedrijven, instellingen, opleidingen
1299
Ambitie
(negatieve
periode
verwachting)
2011-2014)
700
700
(2012) 3
8
5
3
3
1
1
4
Top 10
Top 10
Bron: EZ Positie ranglijst economisch best presterende gemeenten Bron: Bureau Louter
154
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Wat hebben we er voor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Ja
Vestiging van onder meer Plantlab, Luminex,
Promotie/Acquisitie Promotie- en acquisitiebeleid verder ontwikkelen
Welzorg Ned BV, Montakon, ERAC
om nieuwe werkgelegenheid naar onze gemeente te halen en leegstand tegen te gaan. Op dat vlak zal nauwkeuriger worden afgestemd
Ja
ervaringen.
(BOM); de samenwerking zal intensiever worden. We blijven ons, samen met externe partners, focus
Periodiek afstemming over acquisitie in de economi sche speerpunten en uitwisseling van kennis en
met de NV Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij Ja
ICT Community is opgericht, gecombineerd met
sen op de speerpuntsectoren ICT en food, health,
start van Jamfabriek, ICT-broedplaats. Speerpunt
farma (FHF). Met onder meer de ontwikkeling van
logistiek is hieraan toegevoegd; krijgt verder gestal
het gebied Willemspoort en omgeving en projecten
te via Logistiek Platform ’s-Hertogenbosch.
als Fhealinc blijven we ’s-Hertogenbosch ontwikke
Professionaliseringsslag gemaakt van het regionaal
len als het centrum op het snijvlak van food en
samenwerkingsverband AgrifoodCapital.
health. Voor de ICT-sector is een actieplan in uitvoering.
Ja
De ICT Community is inmiddels een goed lopende organisatie met 150 deelnemende bedrijven. Er is een businessplan uitgewerkt in samenwerking met onderwijs en bedrijfsleven.
We werken op het vlak van FHF nauw samen met
Ja
de regio Noordoost-Brabant. Internationaal blijft onze focus gericht op samen
AgriFood Capital is opgericht; ’s-Hertogenbosch nam trekkersrol op zich.
Ja
Het Bossche bedrijf Hydrothane heeft inmiddels een
werking met de BOM. In het buitenland ligt onze
vestiging in Wuxi. Er heeft studentenuitwisseling
focus op de Chinese provincie Jiangsu.
plaats gehad met Avans.
Citymarketing Uitwerking van de Merkstrategie ’s-Hertogenbosch
Ja
de presentatie van de amBOSCHadeurs.
en binnen de terreinen wonen, werken en vrije tijd. De deelcampagne “Woonstad ’s-Hertogenbosch”
Nee
Gekozen is voor de ontwikkeling van de generieke ‘sH-citymarketingstrategie met focus op het thema
wordt in 2012/2013 als onderdeel van de
“Cultuurstad”, omdat wij deze kansrijk achten.
Merkstrategie ’s-Hertogenbosch verder uitgerold. Vanuit het stedelijke Bezoekersmanagement en in
In november is de ‘sH-merkstrategie gestart met de lancering van het digitale platform “sh-online” en
(‘sH). Dit in samenwerking met partners in de stad
Ja
DOCIS heeft een vertegenwoordiging namens de
samenwerking met DOCIS (Directeuren Overleg
musea, podia, culturele evenementen en JB500
Culturele Instellingen) blijven wij nadere invulling
afgevaardigd om in overleg met de afdeling
geven aan een gezamenlijke marketingcampagne
Citymarketing inhoud en uitvoering te geven aan
gericht op het thema “cultuur”, mede in samen
het Themajaar “’s-Hertogenbosch Compleet Cultureel”.
hang met de ambities voor JB500. De reserve Themajaren Citymarketing wordt jaar
Nee
Na het terugtrekken van de initiatiefnemer achter
lijks aangevuld met € 75.000 om driejaarlijks een
“In Europa” is gekozen voor een bredere culturele
themajaar te organiseren in de aanloop naar JB500
insteek. Met de oplevering van het Bosch
in 2016. In 2013 geven zowel de mogelijke vesti
Museumkwartier en de inzet van de vele culturele
ging van culturele salon, debatcentrum en boek
evenementen is invulling gegeven aan een marke
handel “In Europa” als de opening van het
ting-campagne waarbij het culturele aanbod uit
Museumkwartier in onze stad aanleiding te kiezen
onze stad in volle breedte en langs landelijke kana
voor het thema Cultuur. Met een bijdrage van in
len is vermarkt. Dit themajaar is gemonitord door
totaal € 195.000 uit deze reserve aan “In Europa”
een extern buro, de resultaten hiervan worden in
willen we de reeds aanwezige culturele infrastruc
de 1e helft van 2014 aan de gemeenteraad ver
tuur en de vele culturele evenementen in de stad
antwoord.
op een nog hoger internationaal niveau brengen.
155
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Ja
-M et eigenaren van de Woonboulevard en met die
Het resterende bedrag à € 30.000 uit deze reserve Themajaren Citymarketing zal worden aangevuld met een bedrag à € 50.000 uit het budget Cultuur. Een citymarketing-campagne met het thema “Cultuur” krijgt hierdoor in 2013 alle kans om te fungeren als een prelude op JB500 in 2016. (In oktober 2012 zal aan de gemeenteraad een uitgewerkt voorstel hiertoe worden voorgelegd). Detailhandel/ambulante handel Bij uitvoering van de Nota detailhandel 2011 staat voor de komende jaren voor een fors aantal winkel
van het uit te breiden deel zijn contracten gesloten om tot een volledige opwaardering te komen.
centra uitbreiding en/of renovatie op de planning,
- E r zijn stappen gezet bij diverse buurt-/wijkcentra
waaronder Centrumplan Rosmalen, Molenhoek passage, Zuiderpassage, Kooikersweg in samen
richting daadwerkelijke renovatie en/of uitbreiding
hang met Churchilllaan, Boschmeerplein, Bosch
(o.a. Rosmalen, Molenhoekpassage en Boschveld).
veld, Maaspoort/ Lokerenpassage, Bossche woon boulevard. Deels gaat dit gepaard met opknappen openbare ruimte. Voor de binnenstad blijven wij voortvarend werken
Ja
- De raad heeft besloten tot gefaseerde ontwikke ling van het GZG-terrein.
aan (plan-)ontwikkeling van de GZG-locatie, onder
- Overleg met de vof GZG over o.m. de Agora (bibli
meer voor de economische functies detailhandel en
otheek+ stadsarchief en commerciële invulling).
horeca.
- Door aankoop van 0,5 ha GZG-perceel stelden wij de vof GZG in staat tot versnelde sloop van de jaren 60/70 hoogbouw. Ambitie is om tot de top 10 van Nederlandse bin
Ja
- GZG-ontwikkeling. - In bestaande binnenstad wordt voortdurend naar
nensteden te behoren; uitbreiding met grootschalig
mogelijkheden gezocht, geïnitieerd door retail
aanbod is daarvoor van groot belang.
formules + vastgoedeigenaren. Voor zover door ons beïnvloedbaar willen we het
Ja
van leegstand.
gedifferentieerde productenaanbod in de binnen
- In voorbereiding genomen is het Actieplan
stad in stand houden. De kracht van de stad zit
Binnenstad dat eerste helft 2014 aan de raad
onder meer in de ‘couleur lokale’, het specialisti
wordt voorgelegd.
sche, onderscheidende winkelaanbod. Kwaliteitsverbetering van de warenmarkten, in
- Overleg met vastgoedeigenaren ter vermindering
Ja
Er wordt onder meer uitvoering gegeven aan het
het verlengde van de in 2011 vernieuwde markt
in 2013 opgeleverde rapport kwaliteitsverbetering
verordening en het nieuwe marktreglement.
woensdagmarkt.
Zakelijke en financiële dienstverlening (inclusief ICT) en handel Deze sectoren vormen de ruggengraat van de
Ja
Het financieel netwerk wordt 6 keer per jaar
stedelijke economie en worden daarom zo goed
bezocht. Accountmanagers zijn lid van diverse
als mogelijk gefaciliteerd waar het gaat om huis
netwerken en onderhouden bilaterale contacten
vesting, beschikbaarheid van locaties en account
met de voornaamste bedrijven en groeiers.
management. Horeca/leisure Opstellen van een ontwikkelingsgericht horeca
Nee
beleidsplan. Stimuleren van initiatieven ten aanzien van
Doorgeschoven naar volgende jaar, vanwege priori tering, capaciteitsinzet.
Gedeeltelijk
verblijfsrecreatie in het buitengebied.
-A ctieve samenwerking met Heusden gezocht. -V VV zet initiatieven als Moerasdraakroute fiets en wandel en Toer de Boer in de markt, daarmee buitengebied meer in beeld brengend.
156
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Mogelijkheden van (door-)ontwikkeling leisurefunc
Ja
Permanente activiteit. Er is onderzoek uitgevoerd naar de hotelmarkt in stad en regio.
ties in kaart brengen, o.a. Paleiskwartier Stimuleren hotelvestiging Onderwijs en Arbeidsmarkt Aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs
Ja
Nauwe relaties zijn gelegd tussen de 3O’s. Kennis
verbeteren en voortgaan met het project
instellingen participeren in ICT Community, in het
Leren en Werken.
Logistiek Platform en er worden bedrijfsbezoeken afgelegd om ondernemers te interesseren voor deelname aan de arbeidsmarktprojecten. Project Leren en Werken is afgerond.
Samen met werkgevers ontwikkelen en uitvoeren
Ja
Stuurgroep Noordoost-Brabant Werkt opgericht. Kartrekkers vanuit het bedrijfsleven zijn benoemd
van projecten, die bijdragen aan goed en voldoen de personeel voor de speerpuntsectoren op het
die vanuit de gemeenten en de BZW worden onder
gebied van economie, onderwijs en arbeidsmarkt
steund. Op de speerpuntsectoren worden concrete
in Noordoost Brabant; dit als onderdeel van de
actieplannen uitgewerkt. Zo is project Efficiënte
middellange termijn sectorplannen.
personeelsvoorziening ICT sector opgestart (studenten bedrijfsrelevante opleiding geven).
Accountmanagement en dienstverlening Bij het netwerken willen we letterlijk dieper op het
Ja
Het contact wordt door de accountmanagers actief
proces van de ondernemer ingaan. Te horen wat
gezocht via deelname aan ondernemersnetwerken,
hem/haar bezig houdt en wat de gemeente voor
bilaterale contacten, bedrijfsbezoeken, netwerk
de ondernemer kan betekenen. We beogen die
events, gesprekken met makelaardij, etc.;
ondernemers op te sporen die met plannen rondlo
waaruit tevens leads voortkomen.
pen. Aldus willen we het netwerken een grotere bijdrage laten leveren bij het herkennen van poten tiële structuurversterkende projecten en aan acqui sitie (genereren leads). Accountmanagement wordt meer toegesneden
Ja
Actieve deelname aan door de gemeente geïnitieer
op speerpuntsectoren FHF, ICT, Zorg, Energie,
de netwerken als het BEC, AgriFood Capital, ICT
Logistiek, Toerisme) om structuurversterkende
Community, Logistiek Platform, Centrummanage
projecten en investeringen te initiëren en te
ment, Bezoekersmanagement, Hoteloverleg, Convention Bureau Brabant.
ondersteunen. Dienstverlening aan de ondernemers verbeteren
Ja
Resultaten van de éénmeting zijn onder meer onder
(uitvoeren verbeterpunten voortvloeiend uit het
werp bij de Stuurgroep Publieke Dienstverlening.
Bewijs van Goede dienst).
Daarnaast zijn deze besproken met het bestuur van BZW ’s-Hertogenbosch.
Voorzieningen stimuleren voor startende onder
Ja
marktpartijen.
platform verbeteren. Continuering periodiek overleg met ondernemers
Actieve samenwerking met BIM (huisvesting voor starters en doorstarters), Ondernemerslift Plus en
nemers; samenwerking met partners in Starters Ja
Accountmanagers nemen deel als adviseur aan
verenigingen; we toetsen regelmatig bij hen, maar
het bestuurlijk overleg van de ondernemers
ook in één-op-één contacten met ondernemers,
verenigingen.
in hoeverre onze accountmanagementinzet en -taakuitvoering aansluiten bij de ondernemings verwachting. Inkomsten van commerciële reclames op billboards
Gedeeltelijk
e.d. verhogen; operationele aspecten verbeteren.
Door reclame op rotondes toe te staan is taakstel ling deels ingevuld. Operationele aspecten zijn verbeterd. De reclamemarkt staat onder druk door teruglopende advertentiebudgetten bij bedrijven.
157
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Herontwikkeling van bestaand vastgoed: transfor
Ja
Hiervoor zijn diverse acties uitgevoerd en is een werkwijze ontwikkeld. Concreet resultaat 16.000m²
matie in andere functies zoals wonen en winkelen
kantoren naar andere functies getransformeerd.
of sloop t.b.v. gebruik als bedrijfsterrein/voorziening. Actief acquireren met grotere kavels (1 tot 5 ha)
Ja
Grotere kavels zijn actief naar de markt gebracht,
voor value added logistics (VAL) en productie.
leidend tot lopende onderhandelingen met enkele partijen.
Versterken van de economische structuur Wat wilden we bereiken? Om de economische structuur in onze gemeente te versterken willen wij nadrukkelijker onze sterke en moderne sectoren, zoals toerisme en recreatie (binnenstad), financiële en zakelijke dienstverlening (waaronder ICT) en Food Health en Farma ontwikkelen en profileren. Indicator Aandeel kennisintensieve bedrijven Bron: vestigingenregister
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
Ambitie 2014
15% van
15%
16%
15% van
15% van
de werk
de werk
de werk
gelegenheid
gelegenheid
gelegenheid
20% van
22% van
20%
21%
Aandeel food&health
20% van
Bron: vestigingenregister
de werk
de werk
de werk
gelegenheid
gelegenheid
gelegenheid
25% van
25% van
25%
25%
Aandeel financiële en zakelijke dienstverlening
25% van
Bron: vestigingenregister
de werk
de werk
de werk
gelegenheid
gelegenheid
gelegenheid
10% van
10% van
10%
11%
Aandeel creatieve bedrijvigheid
10% van
Bron: vestigingenregister
de werk
de werk
de werk
gelegenheid
gelegenheid
gelegenheid
Aantal Nederlandse toeristische bezoeken Bron: Continu Vakantie Onderzoek
Aantal hotelovernachtingen
7e positie
7e positie
8e positie
Positie in
Positie in
Ned. Steden
Ned. Steden
Ned. Steden
top 10 Ned.
top 10 Ned.
124.730
Bron: Toeristenbelasting
158
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Steden
Steden
handhaven
handhaven
Groei 3.330
Nog niet
Groei van
Groei van
(3%)
bekend
0%
5%
Wat hebben we er voor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Ja
Gemeenteraad heeft kaders vastgelegd voor 2
Duurzame economische structuurversterking voor stad en regio Ter versterking van onze speerpuntsectoren willen wij vanaf 2013 beschikken over een (revolverend)
in 2014 te realiseren instrumenten:
fonds van € 10 miljoen, van waaruit we heel
- Participatiefonds van € 9 mln, in beheer van een derde;
gericht, daar waar de meeste effecten en multi
- Subsidiebudget grote economische projecten
pliereffecten te verwachten zijn, kunnen investeren in projecten die bijdragen aan de gewenste groei
van € 1 mln, in beheer bij de gemeente
van de werkgelegenheid in stad en regio en nodige
’s-Hertogenbosch.
duurzame structuurversterking. Co-financiering van derden, overheden en/of private partijen, is uiter aard een vereiste. Onze inzet daarbij is (vak)onder wijs van hoge kwaliteit, het stimuleren van inova tieclusters in speerpuntsectoren, investeren in nieuwe broedplaatsen, startende ondernemers en bedrijven die bijdragen aan de verduurzaming van onze economie en maatschappij. Economische structuurversterkende projecten en programma’s Continuering van de promotie- en acquisitie-aan
Ja
pak rond de thema’s ‘food & health’ en ‘ICT’.
Permanente activiteit. Voor ICT-sector worden publicaties opgesteld voor regionale en provinciebrede bladen. Daarnaast is er een sectorale acquisitie aanpak in ontwikkeling, o.a. logistiek en retail.
De uitvoering van het Economisch Actieplan
Ja
2010-2014 wordt voortgezet
Gerealiseerd zijn onder meer: ICT-broedplaats Jamfabriek en Innovatiecentrum Food & Lifestyle (Jeroen Bosch Ziekenhuis). Voorbereidingen lopen voor realisering van Eet.NL.
Wij blijven nieuwe MBO- en HBO-opleidingen
Ja
Convenant ondertekend tussen gemeente en HAS
faciliteren in onze stad, die een versterkend
Hogeschool, met daarin activiteitenplan voor ver
effect hebben op de economische structuur.
sterking van HAS, passend binnen gemeentelijk beleid.
Het stimuleren en faciliteren van het continue
Ja
Het debat over de creatieve stad wordt continu
debat over de creatieve stad, zoals creabranding,
gevoerd in diverse gremia, netwerken en media.
platforms, werkateliers en themabijeenkomsten.
Regelmatig verschijnen er artikelen in vakbladen. Het afgelopen jaar is er landelijk veel aandacht geweest voor de De Gruyterfabriek en het GZGterrein als tijdelijke creatieve broedplaats. Ook is ‘Creatief Den Bosch’ opgericht: Een coöpera tie van creatieve ondernemers met als doel onder nemerschap, samenwerking, inspiratie en kruis bestuiving binnen deze groep te stimuleren en te faciliteren. Inmiddels bestaat 11% van de totale werkgelegen heid in onze gemeente uit creatieve bedrijvigheid.
Het realiseren van randvoorwaarden voor creatieve
Ja
De Gruyterfabriek is in een paar jaren tijd uitge
ontmoeting, uitwisseling en samenwerking door
groeid tot een van de grootste verzamelgebouwen
gebiedsontwikkeling, zoals de De Gruyterfabriek,
voor creatieve bedrijvigheid in Nederland. Op het
in de Spoorzone en in de Binnenstad.
GZG-terrein zijn het afgelopen jaar tientallen creatieve ondernemingen tijdelijk gehuisvest in de monumentale gebouwen.
159
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
We zetten onze ondersteuning aan het innovatie
Ja
Fhealinc is voortgezet onder de naam ‘Innovatie
programma ‘Fhealinc’ en het platform ‘Onder
centrum Voeding & Lifestyle’, met trekkersrol voor
nemerslift’ beiden voort, zo mogelijk via toege
Jeroen Bosch Ziekenhuis.
paste innovatie in het zogenaamde ‘Valorisatie
Valorisatieprogramma Noordoost Brabant van start
programma Noordoost-Brabant’.
gegaan, onder de naam Ondernemerslift-Plus, met een budget van € 14 mln voor 6 jaar, o.a. leningen aan startende bedrijven.
We participeren in de planvorming voor en realisa
Gedeeltelijk
De planvorming is vertraagd, het zoekgebied is uitgebreid tot de omgeving Onderwijsboulevard.
tie van een kleinschalig incubatorpand/weefsel kweeklab voor food & health activiteiten in Willemspoort. We blijven een trekkersrol vervullen in de regio
Ja
5-Sterrenregio is omgevormd in AgrifoodCapital:
naal-economische samenwerking ‘5-Sterrenregio’
focus is gelegd op de economie van de agri-
in Noordoost Brabant. We zoeken daarbij ook naar
& food-keten, inclusief crossovers met andere
een stroomlijning met de bestuurlijke samenwer
sectoren.
king van 20 gemeenten en waterschap in de regio Noordoost. Het innovatieprogramma ‘Fhealinc’ wordt voort
Ja
- Het valorisatieplan is in uitvoering onder de naam ‘Ondernemerslift-Plus’ en is gericht op onder
gezet:
steuning van kleine startende ondernemingen.
- Wij spelen een voortrekkersrol bij de realisatie van
- Fhealinc is voortgezet onder de naam
een bovenregionaal innovatie-centrum voor nieu we eiwit-toepassingen, in samenwerking met
‘Innovatiecentrum Voeding & Lifestyle’. De focus
bedrijven en instellingen uit Noordoost Brabant.
is versmald tot ‘gezonde leefstijl in relatie tot voeding’. Circa 10 bedrijven participeren.
Wij leveren projectmanagementcapaciteit en sup port voor nieuwe experimenteerfaciliteiten voor
- Centrum voor nieuwe eiwittoepassingen: is verder
bijvoorbeeld insectenkweek, plantaardige vlees
uitgewerkt door bedrijven en instellingen onder de vlag van AgrifoodCapital.
vervangers en nieuwe grondstoffen voor veevoer.
- Realisatie van nieuwe vestiging PlantLab in de
-W ij ondersteunen startende en doorgroeiende
Gruyterfabriek.
Bossche bedrijven en instellingen in voeding en gezondheid bij realisatie/uitbouw van faciliteiten voor onderzoek en Product-ontwikkeling, onder te brengen in bestaande panden, als voorberei ding op een kleinschalig incubatorpand/weefsel kweeklab food in Willemspoort. -W ij leveren een structurele bijdrage aan uitvoe ring van het ‘Valorisatie-plan Noordoost Brabant 2013-2018’. We ondersteunen het bedrijfsleven en onderwijs
Ja
Trekkersrol ligt bij het Westertoren Innovation
in de regio bij de realisatie van een ‘innovatie- en
Centre; periodiek overleg tussen WTIC, gemeente,
ontwikkelcentrum doelgroepenvoeding’ met een
BOM, Agrifoodcapital en HAS.
hoog ambitieniveau. We ondersteunen de planvorming voor en realisa
Ja
Actief bijgedragen aan de ontwikkeling van het
tie van een innovatieve vershal in de stad, al dan
onderdeel ‘Eetcubator’: een innovatieprogramma
niet onder de noemer ‘Eet.nl’.
voor jonge food-bedrijven, binnen EETNL. Het sheddakengebouw (voormalige SM’s) in Paleiskwartier is verkocht aan een ondernemer die er een versmarkt en horecafunctie in wil vestigen. De aanvraag omgevingsvergunning is in voorberei ding, de opening is gepland in het voorjaar 2015.
160
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Uitbouwen van het lokale energieplatform, dat is
Ja
Het ledental van het BEC groeit. Binnen het BEC zijn
opgericht bij ondertekening van het Bosch Energie
doorbraakprojecten geformuleerd en stappen gezet
convenant (BEC).
om te komen tot een gebiedsgerichte aanpak.
- Doorbraakprojecten formuleren met betrekking tot duurzame energie-opwekking; is gebiedsge richte actie met partners BEC (Rietvelden, De Brand, Treurenburg). Doel is aantrekken van investeringen en bedrijfsactiviteiten ‘proeftuinen’. Er wordt een ICT Community in het leven geroe
Ja
ICT-Community is in het leven geroepen en actief.
Gedeeltelijk
Is opgestart door Bezoekersmanagement en JB 500.
pen, waarbij de gemeente de startmotor is; met een projectteam uit het bedrijfsleven en het onder wijs wordt een website opgezet en een jaarpro gramma vastgesteld voor activiteiten die moeten leiden tot een betere profilering van de branche en de daar bij behorende werkgelegenheid. Ook kan deze Community bijdragen aan Promotie en Acquisitie. Toerisme/citymarketing In samenwerking met de Stichting Jheronimus Bosch 500, de VVV en het stedelijke
Moet verder uitgewerkt worden in kader van raads
Bezoekersmanagement de stad ‘Bosch-proof’
voorstel Flankerend beleid JB 500.
maken voor 2016. Doel tot en met 2016 is pro grammering, productontwikkeling en marketing bevorderen, samenhang creëren met het overige aanbod in de stad en beleving realiseren bij bewo ners en (potentiële) bezoekers. Op basis van de Toeristisch-Recreatieve Visie
Ja
Uitvoering door Regio VVV (zit in arrangementen en App).
Buitengebied geven we de koppeling tussen stad en regio meer vorm met als doel een zichtbaar pro fiel en de bevordering van meerdaags toerisme. In samenwerking met de Provincie, Regio
Ja
Uitvoering door Regio VVV.
Ja
Uitvoering door Convention Bureau Brabant.
Gedeeltelijk
Promotieconcept wordt in eerste helft 2014 ontwik
Noordoost Brabant, Het Groene Woud, de B5 en de VVV wordt er nadrukkelijk aandacht besteed aan regioprofilering en de afstemming met de ste delijke citymarketing en de Toeristisch-Recreatieve Visie Buitengebied. Zakelijk toerisme: de in 2011 gerealiseerde CongresService stevig vorm geven, ’s-Hertogen bosch als congresstad op de kaart zetten om zo congressen naar de stad te halen op basis van de geformuleerde doelstellingen in het businessplan In samenwerking met de HAS, ZLTO en de
keld.
Restaurant Alliantie het thema food koppelen aan de vrije tijd en het zakelijk toerisme. Wij zullen meer focus aanbrengen op de inzet van
Ja
Cultureel”.
we citymarketingstrategie “’s-Hertogenbosch”. Naast deze inhoudelijke afweging zijn wij, als
Ja
gevolg van de taakstellende bezuiniging op het budget Citymarketing & Evenementen, genood zaakt de subsidies van enkele evenementen te ver minderen of zelfs te beëindigen.
161
Dit heeft plaatsgevonden door middel van de mar ketingcampagne “’s-Hertogenbosch Compleet
stedelijke evenementen als instrument van de nieu
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Deze afwegingen zijn gemaakt bij vaststelling van het werkplan.
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Bij toekenning van subsidies voor evenementen zal
Ja
Voorbeelden hiervan waren het evenement van
vanuit citymarketing steeds meer het criterium
Radio 538 voor Warchild en het Bosch Winter
worden gehanteerd in hoeverre een evenement
paradijs (NCRV TV: Joris’ Kerstboom, 780.000
inzetbaar is binnen de nieuwe citymarketingstrate
kijkers).
gie én in staat is om landelijke exposure te genere ren voor onze stad.
Het bieden van ruimte voor economische activiteiten Wat wilden we bereiken? We willen ruimte bieden voor economische activiteiten. Dit doen we door een gevarieerd pakket aan werklocaties aan te bieden, zoals bedrijventerreinen en kantoorlocaties. Uitgifte van kantoor- en bedrijfskavels is mede afhankelijk van de doorwerking van de krediet- en economische crisis op de investeringsmogelijkheden van bedrijven. Herstructurering van bedrijventerreinen houdt prioriteit. Overaanbod en leegstand van kantoor- en bedrijfsruimte is ongewenst en wordt naar vermogen tegengegaan. Indicator Hectare terstond uitgeefbaar bedrijventerrein (netto)
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
2009
2011
2013
2013
2014
24,15
36,66
50,57
Minimaal 15 ha
Minimaal 15 ha
op voorraad
op voorraad
13,7 ha
5,3 ha
8,5 ha
Minimaal 8 ha
Minimaal 20 ha
Bron: IBIS Aantal hectare gestructureerde bedrijventerreinen
Ambitie
(in de periode
Rietvelden
2011-2014)
Bron: Gemeente Aantal werkzame personen per hectare op bedrijven
44 wp
37 wp
34 wp per
44 wp per ha
Minimaal 45 wp
terreinen (bruto) per ha
per ha
per ha
ha
15%
7,4%
11,2%
Minimaal 5% en
Minimaal 5% en
6,4%
maximaal 10%
maximaal 10%
per ha
Bron: Gemeente Aanbodspercentage kantoor- en bedrijfsruimte - Kantoorruimte - Bedrijfsruimte
10,9%
Bron: Gemeente
162
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Wat hebben we er voor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Ja
Het kantorenbeleid is geactualiseerd met een groter
Bedrijventerreinen en kantoorlocaties In 2011 is gestart met de uitvoering van de nota kantoren- en bedrijventerreinenbeleid. Dat zetten
accent op transformatie. Ieder kantoor heeft een
wij in 2013 voort.
eigen geschiedenis van aankoop tijdstip, prijs afschrijving, eigen vermogen vreemd vermogen en duur leegstand die allen van invloed zijn op de mogelijkheid tot herontwikkeling. Ook de bereid willigheid van de eigenaar om over te gaan op ander gebruik speelt een cruciale rol. Intensief overleg met vele marktpartijen om te komen tot reductie van het aanbod aan kantoren.
Er wordt een analyse gemaakt van alle oude kanto
Ja
Zie vorig punt. In 2013 is 16.000m² kantoor van
ren en in de toekomst te verwachten niet markt
functie veranderd, waaronder voormalig belasting
conforme kantoren. Daarnaast wordt er een lijst
kantoor aan Kooikersweg.
van prioriteiten opgesteld welke panden het eerst in aanmerking komen voor sanering of herontwik keling. In 2013 zal de herontwikkeling en/of sloop van oude kantoren intensiever worden voortgezet van 2.500m² kantoor naar minimaal 5.000m² transformatie per jaar. Kantorennieuwbouw in het Paleiskwartier houdt
Ja
- Oplevering/opening pand Enexis. - Ricohpand in gebruik genomen.
prioriteit; het nieuwbouwproject voor Ricoh wordt in 2013 opgeleverd. Op Willemspoort wordt gewerkt aan ontwikkeling
Gedeeltelijk
Planontwikkeling is vertraagd, zoekgebied locatie enigszins verruimd: omgeving Onderwijsboulevard.
van een kleinschalig incubatorpand/weefselkweeklab voor food & health activiteiten. Doelstelling qua uitgifte is de terreinen kwalitatief
Ja
Wij verliezen de kwalitatieve uitgangspunten niet uit het oog bij het klantgericht werken.
goed in te vullen. Per uitgeefbaar bedrijventerrein is daarom een uitgiftekader gemaakt, waarin de stedenbouwkundige uitgangspunten en andere voorwaarden worden vastgelegd. Klantgericht werken staat daarbij centraal, zonder onze kwalita tieve uitgangspunten te veronachtzamen. De ontwikkeling van hoogwaardig terrein
Nee
Situatie is nog ongewijzigd; marktvraag nog niet hersteld
Rosmalense Plas blijft in portefeuille tot de markt vraag zich herstelt. Een bestemmingsplan voor de Brand 2 wordt zo
Ja
Concept bestemmingsplan is in de maak;
mogelijk in 2013 vastgesteld, waardoor met de
op schema voor vaststelling in 2014.
omlegging van de Zuid Willemsvaart een nat
Mogelijke opname 5 ha.; in gesprek met drie
terrein voor de watergebonden bedrijven kan
bedrijven.
worden aangelegd, waarvan oplevering is voorzien in 2014; er lopen gesprekken met diverse bedrijven over vestiging. Heesch-West: opgesteld worden een (concept)
Ja
Voorgelegd in de raad van december 2013.
ontwerp MER en (concept) ontwerp bestemmings
Na de herindeling van Maasdonk zal de samen
plan RBT (Regionaal Bedrijven Terrein) Heesch
stelling van de GR wijzigen en bestaan uit
West, concept Samenwerkingsovereenkomst RBT
’s-Hertogenbosch, Oss en Bernheze.
Heesch West en concept Gebiedsovereenkomst RBT Heesch west.
163
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
De Rietvelden blijft de belangrijkste herstructure
Nee
Bedrijven zijn nog zeer terughoudend met het doen van nieuwe investeringen.
ringslocatie en daarmee uitvoering Masterplan herontwikkeling bedrijventerrein De Rietvelden. We verwachten enkele grondverkopen te kunnen realiseren. Voor de Industriehaven en omgeving wordt uitwerking gegeven aan de gebiedsvisie. Op De Herven moeten wij de kwaliteit van het
Ja
bedrijventerrein goed ‘bewaken’. Positief in dat verband is de planontwikkeling voor upgrading en uitbreiding van de Woonboulevard.
- Ondernemersvereniging en eigenaren zijn enthou siast over upgrading De Herven en bereid ook zelf te investeren. - Overleg gevoerd met de provincie over het master plan voor De Herven als onderlegger voor de subsidieaanvraag. - WABO aanvragen Woonboulevard lopen. Contracten met initiatiefnemers gesloten en procedures opgestart voor de sloop en nieuw bouw van winkels.
164
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
9.722
9.166
12.153
11.819
334
V
Baten
7.910
8.336
8.794
8.179
615
N
-1.812
-830
-3.359
-3.640
281
N
- Toevoegingen
302
302
344
325
19
V
- Beschikkingen
456
191
1.911
1.891
20
N
Per saldo mutaties eigen vermogen
154
-111
1.567
1.566
1
N
-1.658
-941
-1.792
-2.074
282
N
Resultaat gewone bedrijfsvoering Mutaties eigen vermogen
Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Negatieve exploitatie Seringenstraat (€ 177.000 N) • Hogere kapitaallasten (€ 58.000 N) • Hogere personeelskosten (€ 32.000 N)
165
Werk en economie Ruimte voor bedrijvigheid
Werk en inkomen
Ambitie We willen bevorderen dat volwassenen zelfstandig en onafhankelijk zijn. Daarvoor is allereerst een eigen inkomen belangrijk, het liefst doordat je werkt. Bijna al onze huishoudens (94%) voorzien zelf in een eigen inkomen. Onafhankelijk van de overheid. Werkenden zijn gemiddeld gezonder, maatschappelijk actiever en gelukkiger. Van onze beroepsbevolking werkt bijna drie kwart. Dat is veel. We streven naar een zo hoog mogelijke arbeidsparticipatie. De flexibiliteit van de arbeidsmarkt groeit nog steeds. Meer dan 90% van de huidige vacatures heeft een tijdelijk karakter. De baan voor het leven bestaat nauwelijks meer. We hebben naast goed opgeleide en gekwalificeerde mensen, dus ook een arbeidsmarkt nodig waarin vraag en aanbod op een goede wijze op elkaar aansluiten. Dit is een gezamenlijke regionale opgave van ondernemers, overheden en onderwijsinstellingen. De dienstverlening aan inwoners die (tijdelijk) voor hun inkomen afhankelijk zijn van de gemeente staat in dienst van terugkeer naar het arbeidsproces. Mensen met een korte afstand tot de arbeidsmarkt stimuleren we om zoveel mogelijk zelf te doen, hun capaciteiten in te zetten bij het vinden van werk en hiervoor de eigen netwerken in te schakelen. Voor mensen die ver van de arbeidsmarkt staan, is er ondersteuning en begeleiding, eveneens gericht op het vinden van een baan. Betaald werk is de enige remedie om boven het sociaal minimum uit te stijgen. Steeds meer mensen zijn (tijdelijk) afhankelijk van een uitkering. Ook voor de toekomst geldt dat nieuwe werkgelegenheid maar deels past bij de vaardigheden van de mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Daarom maken we afspraken met werkgevers om kansen te ontwikkelen voor deze groep. Als werkgever geven we zelf het goede voorbeeld. Ook organiseren we zelf meer werk om mensen aan de onderkant meer kansen te bieden op terugkeer in het arbeidsproces. We bieden mogelijkheden maar mensen zijn zelf verantwoordelijk om aan het werk te komen en te blijven!
166
Werk en economie Werk en inkomen
Zoveel mogelijk mensen werken Wat wilden we bereiken? Werk is dè manier om economisch maar ook sociaal zelfredzaam te zijn. We willen zoveel mogelijk inwoners aan het werk helpen. We sluiten aan bij wat mensen al kunnen. We proberen iedereen zo regulier mogelijk te laten werken. Daarvoor zetten we ook de mogelijkheden van de wet Sociale Werkvoorziening in. Onze aandacht gaat in het bijzonder uit naar jongeren zonder startkwalificatie. Inwoners zijn vooral zelf aan zet bij het zoeken naar werk. Wie echter tijdelijk geen werk heeft, bieden we - naast begeleiding naar werk - een bijstandsuitkering voor het noodzakelijke levensonderhoud. We zien werk als belangrijke sleutel voor onafhankelijkheid en hebben daarom ook zicht op problemen die er kunnen spelen op andere leefgebieden die werken belemmeren. Voor hen die niet volledig kunnen werken, geldt dat zij op andere wijze hun bijdrage kunnen leveren aan onze samenleving. Indicator Het aandeel mensen (15-65 jr.) dat werkt of
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
71%
73%
1
73%
73%
actief naar werk zoekt (Bruto arbeidsparticipatie) Bron: Economische Monitor Het aantal mensen dat een bijstandsuitkering
3.167
3.459
ontvangt.
Max.
Max.
3.200
3.200
365
365
Ntb
Ntb
Bron: Macro Economische Verkenning CPB Het aantal jongeren (18-27 jr.) dat een
365
405
bijstandsuitkering ontvangt Het aantal mensen dat een uitkering heeft
Eerste meting
maar hiervoor:
2013 (% van
- Betaald werk verricht - Op een andere wijze een (maatschappelijke)
totaal)
€ 2.422.2342
Eerste meting
853
ntb
ntb
bijdrage levert aan de samenleving.
2013 (% van
Bron: management-informatie AmSZ
totaal)
Aantal werknemers binnen de sociale werk voorziening (WSW): - Binnen (beschut/intern geplaatst):
441
341
374
355
330
- Buiten (werken op locatie, groeps-detacheren,
786
778
886
868
870
5%
5%
6%
7%
50
86
75
100
individuele detachering, begeleid werken): Bron: Weener Groep Het aandeel mensen dat via social return geplaatst is: - Bij de gemeente - Buiten 1
Deze indicator wordt extern en eenmaal per jaar via de economische monitor gemeten. Het jaarverslag van de economische monitor is nu nog niet beschikbaar.
2
Dit is nieuwe indicator in 2013. Op basis van een evaluatie zullen we in het eerste kwartaal 2014 een normwaarde voor deze indicator bepalen. In 2013 is € 2.422.234 aan inkomsten uit parttime werk verrekend met de uitkering.
3
Vanuit eerdere initiatieven participeren 85 Wwb’ers in een participatiebaan. In verband met het uitstellen van de Wet Werken naar Vermogen en later de Participatiewet is dit nog niet verder ontwikkeld
167
Werk en economie Werk en inkomen
Wat hebben we er voor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Toekomstige ontwikkelingen We realiseren één aanpak voor Wwb’ers en
Ja
Wsw’ers in één gemeentelijk werkbedrijf
Per 31 maart 2014 werken we in een werkont wikkelbedrijf met één aanpak voor Wwb’ers en Wsw’ers.
We zetten maximaal in op social return binnen
Ja
Voor de ambtelijke organisatie is in 2013 vast
onze eigen organisatie en stimuleren en onder
gesteld dat in 2013 6% van het personeelsbestand
steunen andere organisaties bij het invullen van
via social return is geplaatst. Via een groeimodel
hun social return opgaven*
werken we in 2014 naar een doelstelling van 7% toe. In 2013 is 5% van het personeelsbestand via social return geplaatst.
* Het opnemen van voorwaarden in aanbestedings trajecten zodat leveranciers banen bieden aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. We intensiveren de samenwerking met de Meijerij
Ja
gemeenten op het gebied van Wsw en Wwb
In aanloop naar de Participatiewet en de regionale werkbedrijven zetten we nu al in op een goede regionale samenwerking
We intensiveren de benadering van werkgevers en
Ja
Met 378 werkgevers hebben wij op het moment
organiseren samen met hen verschillende vormen
een actieve relatie. Steeds meer werken we met
van werk voor onze doelgroep.
werkervaringsplaatsen en specifieke arrangementen.
Voorkomen instroom in de bijstand onder andere door Bij aanvraag bijstandsuitkering direct bemiddelen
Ja
In 2013 was de doelstelling dat 40% van de aan
naar werk samen met het UWV via de projecten
meldingen niet leiden tot een toekenning van een
Poortwachter, Einde in Zicht (max. WW) en
uitkering. Door onze intensieve aanpak waarin wij
Voorkomen instroom jongeren.
mensen die een uitkering aanvragen direct onder steunen in een traject naar werk leidt zelf 55% van de aanvragen niet tot het toekennen van een uitkering.
Handhaving aan de poort om onrechtmatige
Ja
In 2013 was de doelstelling dat 21% van de aan
uitkeringsverstrekking te voorkomen. Preventieve,
vragen door intensieve controle op recht niet tot
controle- en opsporingsonderzoeken dragen bij
een toekenning van de uitkering zou leiden.
aan het imago van de gemeente. Naleving van
In totaal hebben in 2013 zich 2.892 klanten
regels zien we als een vanzelfsprekend onderdeel
gemeld. Hiervan werden 504 aanvragen niet geho
van de gemeentelijke aanpak
noreerd o.b.v. de beslisboom (17%). 804 klanten leken o.b.v. de beslisboom in aanmerking te komen voor een uitkering, maar kwamen uiteindelijk niet tot een officiële aanvraag (28%). In totaal werden hiermee dus 45% van de aanvragen niet doorgezet. Van de aanvragen die wel werden doorgezet, werd vervolgens 18,9 % niet toegekend.
We ondersteunen en adviseren gevestigde onder
Ja
In 2013 hebben we in een pilot onder andere
nemers (incl ZZP’ers) die tijdelijk in de problemen
ingezet op het actief communiceren van de moge
zitten door het bieden van hulp bij schulden, een
lijkheden van het Bbz. In 2013 waren er 228 aan
tijdelijk aanvullend inkomen of coaching bij de
vragen. Dat is een stijging met 77 aanvragen t.o.v.
doorontwikkeling van het bedrijf.
2012. Er werd 27% toegekend, t.o.v. 20% in 2012.
168
Werk en economie Werk en inkomen
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Ja
Het inzetten van werkervaringsplaatsen als een
Trajecten op maat Mensen gaan zo snel mogelijk aan de slag in een zo regulier mogelijke werksituatie en we bieden
re-integratietraject is een succesvolle manier om
daar de ondersteuning die nodig is, dus al werkend
de afstand tot werk van uitkeringsgerechtigden te
ontwikkelen.
verkleinen. We hebben hier dan ook meer gebruik van gemaakt.
We vergoeden de eigen bijdrage voor de kinder
Ja
We hebben er nadrukkelijk voor gekozen om alle
opvang voor mensen op een traject naar werk en
kosten van uitkeringsgerechtigden in een traject
voor studenten (onder voorbehoud nieuwe wet en
naar werk te vergoeden. Het grootste deel wordt
raadsbesluit)
betaald door de Belastingdienst. De eigen bijdrage vergoeden wij.
Mensen die niet meewerken, worden gekort op
Ja
hun uitkering.
Uitkeringsgerechtigden die niet meewerken aan een traject naar werk of niet voldoen aan de wettelijke eisen van de wet worden, conform wet en verorde ning gekort op hun uitkering
Wij kopen veel minder trajecten bij externe
Ja
partners in, we voeren meer zelf uit.
Wij voeren zelf de re-integratie van de bijstandsge rechtigden uit. Wij kopen hierdoor veel minder re-integratie trajecten in. Incidenteel wordt bij speci fieke problematiek extern een traject ingekocht.
Mensen die niet kunnen werken doen wel wat
Ja
Vanuit eerdere initiatieven participeren 85 Wwb’ers
terug voor hun uitkering door het leveren van
in een participatiebaan. In verband met het uitstel
een maatschappelijke tegenprestatie.
len van de Wet Werken naar Vermogen en later de Participatiewet is dit nog niet verder ontwikkeld.
De doelgroepen Wajong en WIA met een
Nee
Met het controversieel verklaren van de Wet werken
SW-indicatie worden in samenwerking met het
naar vermogen en het nog niet ingaan van de
UWV actief bemiddeld naar werk.
Participatiewet is bemiddeling van deze doelgroepen geen verantwoordelijkheid van de gemeente.
Bevorderen uitstroom uit de bijstand Wij richten ons op mensen waarbij enig perspectief
Ja
Onze ambitie is om de top 10% van het uitkeringen
op werk aanwezig is. De ondersteuning is gericht
bestand met het grootste perspectief op werk zeer
op een snelle uitstroom uit de bijstand.
intensief te ondersteunen om snel uitstroom naar werk te realiseren. Door onze aanpak wordt 11% van het uitkeringen bestand actief bemiddeld naar werk. Op deze manier kan snel een betaalde baan in zicht komen. De mensen met een grotere afstand tot de arbeids markt worden ondersteund met trajecten om de afstand tot de arbeidsmarkt te verkleinen. Door de aanwezige multiproblematiek zijn dit vaak intensieve trajecten die tijd vragen.
Wij diagnosticeren wat een klant zelf kan. Wij
Ja
Alle uitkeringsgerechtigden die intensief begeleid
sluiten zoveel mogelijk aan bij wat de klant al zelf
worden naar werk zijn volledig in beeld. De klanten
kan en ondersteunen de klant waar dat nodig is
met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt zijn
om optimaal te kunnen meedoen in de samen
door het project “Klant in beeld” in 2013 ook goed
leving.
in beeld gebracht. Hierdoor kunnen zij binnen het werkontwikkelbedrijf direct op de juiste manier ondersteund worden.
Ondersteunen van startende ondernemers die nu (nog) een bijstands-uitkering ontvangen.
Ja
Wij bieden startende zelfstandigen ondersteuning middels het Bbz. Starters vanuit de bijstand krijgen een pre-start traject.
169
Werk en economie Werk en inkomen
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
In samenwerking met werkgevers arrangementen
Ja
Door een intensieve werkgeversbenadering worden
ontwikkelen om duurzame uitstroom te realiseren
samen met werkgevers arrangementen ontwikkeld
waarbij werkgevers die mensen met een afstand
om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in
tot de arbeidsmarkt in dienst nemen met name in
dienst te nemen.
de beginperiode (financieel) worden ontzorgd Handhaving bij mensen met een uitkering om de
Gedeeltelijk
De doelstelling was om in 38% van de uitgevoerde
rechtmatigheid vast te (blijven) stellen en om het
preventie- en opsporingsonderzoeken een resultaat
mensen die niet willen onaantrekkelijk te maken
te halen wat betreft aanpassing van de uitkering.
om een uitkering te hebben.
Resultaat is hier breed bedoeld: beëindiging van een uitkering, terugvordering van te veel ontvangen uit kering, gewijzigd voortzetten, boete opleggen of maatregel opleggen. Al deze resultaten worden in één cijfer gevat. Zo leiden bijvoorbeeld verificatieonderzoeken in 49% tot beëindiging dan wel aanpassing van de uitkering. Hier zitten we ruim boven de norm. Echter zijn er enkele bijzondere onderzoeken, die leiden tot 23% tot beëindiging dan wel aanpassing. Door deze differentiatie in cijfers hebben we de doelstelling gedeeltelijk gehaald.
Bemiddeling naar werk We organiseren, samen met werkgevers, werk dat
Ja
Inmiddels zijn er 140 werkervaringsplaatsen.
past bij de individuele mogelijkheden van mensen
Op deze werkplekken werken mensen met behoud
met een WWB-uitkering of een WSW-dienst
van uitkering zodat zij zich al werkend kunnen
verband. In de nieuwe aanpak staat het vinden en
ontwikkelen.
organiseren van zo regulier mogelijk werk voorop. Opleiding en ontwikkeling zijn altijd gekoppeld aan
Ja
Door intensief in te zetten op arrangementen met
de werkplek en afgestemd met de werkgever. We
werkgevers, gebruik te maken van loonkosten
draaien onze volgorde van bemiddeling dus om.
subsidie, werkervaringsplaatsen en bbl-trajecten
We regelen eerst werk, om daarna al werkend de
voor jongeren ontwikkelen uitkeringsgerechtigden
werknemer zich te laten ontwikkelen en passende
zich op een werkplek.
hulpverlening te bieden als dat nodig is. Dit vraagt om een zware nadruk op de werkgeversbenade ring die we zelf uitvoeren. We richten onze inzet vooral op de groep met een
Ja
Op de groep met een afstand tot de arbeidsmarkt
afstand tot de arbeidsmarkt en verzilveren daar
zetten wij actief in om de afstand tot de arbeids
door juist het verborgen vermogen. Door meer in
markt te verkleinen. Dit doen wij door middel van
te steken op het organiseren van werk, kunnen we
trainingen en coaching, maar ook door gebruik te
oplossingen aandragen die passen bij wat mensen
maken van werkervaringsplaatsen en het inzetten
wél kunnen. Hierbij gaat het ook om betaald werk.
van loonkostensubsidie. Door arrangementen af te spreken met werkgevers vergroten wij het perspectief op werk voor deze doelgroep.
We doen een groter beroep op de eigen verant woordelijkheid van hen die wij in staat achten om zelf weer aan het werk te gaan. Aan de andere kant zetten we niet meer in op werk bij de groep die daar geen perspectief op heeft. We accepteren dat een deel van de groep niet kan werken.
170
Werk en economie Werk en inkomen
Ja
100 mensen worden begeleid naar werk via het programma actief naar werk.
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Het aangaan van samenwerkingsverbanden met
Gedeeltelijk
2013 is het eerste jaar dat wij deze indicator meten.
grote werkgevers in de regio om mensen met een
Voor 2013 zijn we uitgegaan van een norm van
afstand tot de arbeidsmarkt een passende baan te
450 actieve relaties met werkgevers. De praktijk
bieden.
leert dat de norm te ambitieus was gezien de intensiviteit van de contacten met de werkgevers. In 2013 hebben we 378 actieve relaties met werk gevers gehad. Dit bleek ruimschoots voldoende om 120 plaatsingen te realiseren. Door deze contacten hebben wij zelfs 199 mensen kunnen plaatsen in een betaalde baan.
Aansluiting vraag en aanbod op de arbeidsmarkt Wat wilden we bereiken? Er is een goede aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Werkgevers kunnen in de regio geschikt personeel vinden zodat ze hier blijven of zich hier vestigen. Meer hierover is ook te vinden in het programma ruimte voor bedrijvigheid. Werknemers kunnen een passende baan vinden waarin ze hun talenten ontwikkelen. Het opleidingsaanbod sluit aan bij de vraag van werkgevers in stad en regio. Meer hierover is ook te vinden in het programma leren en opgroeien. Om de aansluiting tussen vraag en aanbod mogelijk te maken hebben ondernemers, onderwijs en regio elkaar nodig. De arbeidsmarkt stopt immers niet bij onze gemeentegrens. Wij zetten er op in, om samen met werkgevers in de Meierij en de regio Noordoost-Brabant, voor een zo groot mogelijke groep mensen in de bijstand en in de Wsw, zo regulier mogelijk werk mogelijk te maken. Als dat niet kan, organiseren we aangepast werk of accepteren dat een deel van de groep niet kan werken. De gemeente heeft hier twee verantwoordelijkheden, een coördinerende en netwerkbevorderende rol, en een uitvoeringsrol. De uitvoeringsrol is hierboven beschreven bij bemiddeling naar werk. Indicator Aantal sectorplannen (integrale aanpak vraag en
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
0
1
1
3
0
378
400*
400*
aanbod speerpunt-sector) Aantal werkgevers, waarmee een duurzame relatie op het gebied van personeel bestaat * Gefinancierd uit tijdelijke middelen
171
Werk en economie Werk en inkomen
Wat hebben we er voor gedaan? Output indicator Op basis van een gezamenlijk regionaal markt
Gerealiseerd Ja
Beknopte toelichting We werken continu aan een vraaggerichte,
bewerkingsplan benaderen we werkgevers om een
gecoördineerde werkgeversbenadering in de actie
beter beeld te krijgen van hun behoefte op het
lijn ‘samen naar werkgevers’ in 5* Noordoost
gebied van personeel, nu en in de toekomst.
Brabant werkt!
Dat doen we vraaggericht en in afstemming met andere partners zoals UWV, onderwijs en kennis centra. Deze partners stemmen hun dienstver lening af op de informatie over de personeels behoefte van werkgevers. Start van het bestuurlijk platform economie-onder
Ja
Stuurgroep 5* Noordoost Brabant werkt! is eind
wijs-arbeidsmarkt Noordoost-Brabant met als
2012 van start gegaan. Inmiddels is dit onderdeel
hoofdopgave de economische motor op gang te
van AgriFood Capital.
houden, zodat ook in een krappe arbeidsmarkt mensen optimaal kunnen werken en hun talenten ontwikkelen. Voor de vier speerpuntsectoren zorg en welzijn,
Ja
Actieplan Goed en voldoende personeel agro en food is in uitvoering.
industrie/techniek, FoodHealth&Farma en services maken we met de partners plannen voor de perio de 2013-2016, zodat werkgevers aan voldoende en goed gekwalificeerd kunnen blijven komen Samen met partners uit onderwijs, ondernemers en
Ja
In actielijn Alle talenten benut hebben onderwijs
overheid voeren we regie op de regionale samen
partners de mogelijkheden van leven lang leren ver
werking op het gebied van leven lang leren van
kend. Door aanhoudende crisis is er terughoudend heid bij werkgevers in investeren in leven lang leren.
onze beroepsbevolking. We bevorderen dat MBO en HBO opleidingen in
Ja
In 2013 prioriteit bij inzichtelijk krijgen van perso neelsbehoefte bij sectoren.
onze regio aansluiten bij de behoefte van werk gevers door o.a. regionale arbeidsmarktinformatie, werkgeversbenadering en samenwerking. In de regio Meierij werken we met gemeenten en
Ja
In ‘s-Hertogenbosch zijn we ver in de samenvoeging
SW-bedrijven samen om de kansen op de arbeids
van Weener Groep en AmSZ. In de projectgroep
markt van mensen met een afstand tot de arbeids
participatiewet Meierij delen we de ervaringen en
markt te vergroten.
werken we samen aan de voorbereidingen op de
Deze samenwerking vergroot de kans dat werkge
komst van de Participatiewet. We streven ernaar
vers aan personeel komen en dat inwoners aan
om binnen de arbeidsmarktregio de dienstverlening
werk komen.
aan werkgevers zo uniform mogelijk in te richten.
172
Werk en economie Werk en inkomen
Financieel basisniveau voor iedereen Wat wilden we bereiken? Iedereen is economisch zelfstandig en kan deelnemen. Dat betekent enerzijds dat iedereen beschikt over voldoende basisinkomen om deel te kunnen nemen aan de samenleving en anderzijds dat iedereen weet om te gaan met geld. Hierdoor wordt uitsluiting door financiële omstandigheden voorkomen. Wie (tijdelijk) onvoldoende inkomen heeft of wie de eigen verantwoordelijkheid niet kan nemen, biedt de gemeente een toegankelijk vangnet van (tijdelijke) inkomensondersteuning en schuldhulpverlening zodat mensen daarna weer op eigen kracht verder kunnen. We stimuleren daarom zoveel mogelijk dat mensen zelf de regie blijven houden. Indicator Schaalscore zelfredzaamheid van minima
Was in
Was in
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2009
2011
2013
2013
2014
7,8
7,6
7,8
7,6
(schaalscore 0-10) % minima dat minimaal 1 keer per maand sport
54%
54%
48%
50%
% minima dat vindt dat zij voldoende sociale
59%
61%
63%
65%
27%
27%
31%
33%
38% (2011),
38%
contacten hebben % minima dat wel eens vrijwilligerswerk doet Bron: enquête welzijn/O&S Het slagingspercentage schuldhulpverlening is minimaal gelijk aan het landelijk gemiddelde
gelijk aan
Gelijk of hoger dan
landelijk
landelijk
landelijk
gemiddelde
gemiddelde
gemiddelde
Bron: Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK)
Gelijk of hoger dan
Wat hebben we er voor gedaan? Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
Verstrekken bijstandsuitkering We blijven ervoor zorgen dat iedere inwoner die
Ja
Bijna alle aanvragen worden tijdig afgehandeld. Uitzonderingen hierop worden tijdig met de klant
daar recht op heeft, tijdig een bijstandsuitkering
gecommuniceerd.
ontvangt We gaan fraude strenger aanpakken. Hiervoor wis
Ja
In 2013 is de Fraudewet ingevoerd. We monitoren
selen we beter en meeromvattend informatie uit
continu de effecten van deze strengere aanpak van
met uitvoeringsorganen en organisaties.
fraude.
Bijzondere bijstand We verkorten de doorlooptijden van niet complexe
Ja
aanvragen bijzondere bijstand van 10 naar acht dagen zodat we mensen sneller kunnen helpen en kosten besparen We zorgen ervoor dat we voor een grotere groep inwoners met een laag inkomen goedkopere afspraken maken met de zorgverzekeraars
173
Werk en economie Werk en inkomen
Ja
De collectieve zorgverzekering voor minima is een passende, toereikende en betaalbare voorziening.
Output indicator
Gerealiseerd
Beknopte toelichting
De participatie van volwassenen bevorderen door
Nee
De landelijke besturen van de fondsen voor jeugd
het opzetten van fondsen voor volwassenen op
(jeugdsportfonds, jeugdcultuurfonds en leergeld)
dezelfde wijze als het Jeugdsportfonds en het
staan vooralsnog niet toe dat lokale fondsen zich op
Jeugdcultuurfonds.
volwassenen gaan richten.
Schuldhulpverlening We verlenen inwoners hulp bij problematische
Gedeeltelijk
We verlenen inwoners hulp bij problematische
schulden en financiële problemen. Inwoners zijn
schulden en fiananciële problemen en we verstrek
hierbij vooral zelf aan zet. Samen voorkomen we
ken bijzondere bijstand bij noodzakelijke (onvoor
nieuwe schulden, we kijken ook naar achterliggen
ziene) kosten. We zien dat het ons niet in alle geval
de oorzaken, we lossen schulden met maatwerk
len lukt om bij schulden voldoende zicht te krijgen
op en we verstrekken bijzondere bijstand bij nood
op de achterliggende oorzaken en zijn daardoor
zakelijke (onvoorziene) kosten. En we begeleiden
niet in staat om bij financiële problematiek de juiste
naar werk want dat is een voorliggende oplossing
ondersteuning te bieden. In 2013 hebben we daar
voor een succesvolle schuldregeling
om een nieuwe werkwijze voorbereid, waarmee we dit jaar starten.
We passen binnen schuldhulpverlening uitsluitings
Ja
We verbinden voorwaarden aan schuldhulptrajecten
regels toe voor draaideurklanten, fraudeurs en
zoals het meewerken aan het plan van aanpak, niet
klanten die niet of onvoldoende meewerken.
frauderen en niet bij herhaling weer schulden maken. De toegang wordt daardoor strenger. We passen wel maatwerk toe als de situatie daar om vraagt.
We zetten meer in op groepsgewijze budgetbege
Ja
leiding (cursussen), mensen leren van elkaar door oplossingen met elkaar te delen en bovendien is het goedkoper dan een individuele aanpak We begeleiden de nieuwe doelgroep eigen huis
Ja
We werken samen met banken en hypotheek
bezitters met schuldenproblematiek samen met
verstrekkers om de eigen woningbezitters te
banken en hypotheekverstrekkers. We voorkomen
ondersteunen. Met de geldverstrekkers (banken)
hiermee nieuwe aanvragen.
sluiten we stabilisatieovereenkomsten om gedwon gen verkoop van de woning te voorkomen. In 2013 hebben we 51 mensen ondersteund.
We stimuleren en versterken de inzet van vrijwilli
Ja
Vanuit maatschappelijke organisaties, gemeente
gers (schuldhulpmaatjes) die mensen met schulden
en Bureau Sociaal Raadsleden worden cliënten
in het dagelijkse leven bijstaan
aangedragen bij Humanitas. Zij zetten vrijwilligers in om de financiële administra tie op orde te krijgen. In 2013 zijn dat 50 vrijwilli gers. In totaal worden er 100 burgers geholpen bij de administratie. De rol van de gemeente is faciliterend; de onder steuning bij de opleiding van de vrijwilligers en ken nisoverdracht.
174
Werk en economie Werk en inkomen
Wat heeft het gekost?
Exploitatie De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de v olgende bedragen (x € 1.000): Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
126.455
113.524
120.820
129.164
8.344
N
Baten
103.982
92.440
99.382
111.716
12.334
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering
-22.473
-21.084
-21.438
-17.448
3.990
V
Mutaties eigen vermogen - Toevoegingen
2.196
102
481
3.750
3.269
N
- Beschikkingen
-300
2.327
295
-491
786
N
-2.496
2.225
-186
-4.241
4.055
N
-24.969
-18.859
-21.624
-21.689
65
N
Per saldo mutaties eigen vermogen Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Hogere personeelskosten (€ 212.000 N) • Lagere uitgaven aan bijzondere bijstand (€ 104.000 V) • Lagere apparaatskosten (€ 65.000 V)
175
Werk en economie Werk en inkomen
176
Algemene dekkingsmiddelen
De inkomsten van de gemeente
De pijler Algemene dekkingsmiddelen omvat de programma’s Beleggingen en overige baten en lasten, Gemeentelijke belastingen en Algemene uitkering gemeentefonds. Deze financiële programma’s zijn sterk verweven met de functionele programma’s. Daarom komen niet alle onderdelen van deze pijler hier aan de orde. Wanneer dit het geval is, geven wij aan op welke plaats in het jaarverslag meer informatie te vinden is.
Beleggingen en overige baten en lasten Het programma Beleggingen en overige baten en lasten bestaat uit de netto-inkomsten van de gemeentelijke beleggingen en de netto-opbrengst van de bespaarde rente over het eigen vermogen. Ook de posten onvoorzien, saldi kostenplaatsen en de nog niet verdeelde budgetten vallen onder dit programma. In de Inleiding (budgettaire dimensie) hebben wij de meest relevante afwijkingen toegelicht.
In de begroting 2013 is een bedrag van € 225.000 geraamd voor onvoorziene uitgaven. Van het geraamde bedrag is bijna € 150.000 uitgegeven aan verlenging NS nachtnet (€ 72.850), subsidie Bosch Winterparadijs (€ 50.000) en financieel onderzoek Maasdonk (€ 27.000).
178
Algemene dekkingsmiddelen De inkomsten van de gemeente
Beleggingen en overige baten en lasten De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de volgende bedragen (x € 1.000): Bedragen x € 1.000
Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
9.634
5.927
7.984
10.655
2.671
Baten
49.195
43.274
47.407
49.968
2.561
N V
Resultaat gewone bedrijfsvoering
39.561
37.347
39.423
39.313
110
N
Mutaties eigen vermogen - Toevoegingen
45.316
17.175
13.688
13.920
232
N
- Beschikkingen
35.706
750
6.214
6.166
48
N
Per saldo mutaties eigen vermogen
-9.610
-16.425
-7.474
-7.754
280
N
Uitkomst
29.951
20.922
31.949
31.559
390
N
Belangrijkste verschillen • Hogere personeelskosten (€ 506.000 N) • Nadelig financieringsresultaat (€ 275.000 N) • Hogere exploitatiekosten ICT (€ 117.000 N) • Bedrijfsmatige activiteiten Afvalstoffendienst (€ 90.000 N). Op het programma Milieu respecterende ontwikkelingen staat een voordeel van gelijke omvang. Per saldo is de bijdrage van de Afvalstoffendienst conform begroting. • Lagere kosten facilitaire dienstverlening (€ 226.000 V) • Hoger dividend voormalige Essent deelnemingen (€ 208.000 V) • Lagere kosten voormalig personeel (€ 205.000 V)
179
Algemene dekkingsmiddelen De inkomsten van de gemeente
Gemeentelijke belastingen Informatie over dit programma is opgenomen in de paragraaf Lokale heffingen waarin we ook ingaan op beleidsuitgangspunten, belastingvoorstellen, kwijtscheldingsbeleid en landelijke ontwikkelingen. Deze paragraaf is qua omvang breder dan het programma gemeentelijke belastingen, omdat onder lokale heffingen ook de afvalstoffenheffing en de rioolheffing vallen. Deze belastingen zijn onder de functionele programma’s geraamd, omdat het hier niet om algemene dekkingsmiddelen gaat.
Gemeentelijke belastingen De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baten. In totaal gaat het om de volgende bedragen (x € 1.000): Bedragen x € 1.000
Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
5.442
5.531
5.527
5.075
452
V
Baten
36.231
36.358
36.601
36.636
35
V
Resultaat gewone bedrijfsvoering
30.789
30.827
31.074
31.561
487
V
- Toevoegingen
-
-
-
-
-
- Beschikkingen
-
-
-
-
-
Per saldo mutaties eigen vermogen
-
-
-
-
-
30.789
30.827
31.074
31.561
487
Mutaties eigen vermogen
Uitkomst
Belangrijkste verschillen • Lagere personeelskosten (€ 471.000 V) • Lagere kosten automatisering belastingen (€ 101.000 V) • Hogere kosten kwijtschelding (€ 164.000 N)
180
Algemene dekkingsmiddelen De inkomsten van de gemeente
V
Algemene uitkering De algemene uitkering uit het gemeentefonds laat een voordeel zien van € 1,9 miljoen. Hiertegenover staan echter kosten van taakmutaties op andere programma’s tot een bedrag van € 0,3 miljoen. Per saldo is er budgettair een effect van € 1,6 miljoen voordelig. Dit effect heeft voor een bedrag van € 1,3 miljoen betrekking op het uitkeringsjaar 2013. Een bedrag van € 0,3 miljoen heeft betrekking op het uitkeringsjaar 2012.
Met betrekking tot het uitkeringsjaar 2012 is er sprake van een voordelig effect van € 0,3 miljoen. Dit voordeel wordt met name veroorzaakt door het feit dat er een sprake is van een groter aantal huishoudens met een laag inkomen dan eerder aangenomen.
Het uitkeringsjaar 2013 laat een totaal voordeel zien van € 1,6 miljoen. Dit voordeel is voor een bedrag van € 1,3 miljoen budgettair. Middels het infobulletin hebben we deze positieve bijstelling reeds kenbaar gemaakt. Aan het voordeel liggen diverse factoren ten grondslag. Ten opzichte van de septembercirculaire is er landelijk sprake van een bijstelling van het accres 2013 van circa € 80 miljoen. Voor onze gemeente betekent dit een voordeel van € 0,7 miljoen. Ook de basisgegevens leiden tot een voordeel van € 0,5 miljoen. Het betreft met name een groter aantal nieuwbouwwoningen en een groter aantal huishoudens met een laag inkomen dan eerder aangenomen. Tenslotte is de verdeelreserve 2013 uitgekeerd. Dit levert een voordeel op van € 0,1 miljoen.
Algemene uitkering De exploitatie bestaat uit de jaarlijkse lasten en baken. In totaal gaat het om de volgende bedragen (x € 1.000) Bedragen x € 1.000
Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013 na
2013
Verschil
wijziging Lasten
-
-
-
-
-
Baten
153.869
149.198
148.143
149.997
1.854
Resultaat gewone bedrijfsvoering
153.869
149.198
148.143
149.997
1.854
V
- Toevoegingen
653
-
-259
-245
14
N
- Beschikkingen
-
-
-
-
-
Mutaties eigen vermogen
Per saldo mutaties eigen vermogen Uitkomst
181
-653
-
259
245
14
N
153.216
149.198
148.402
150.242
1.840
V
Algemene dekkingsmiddelen De inkomsten van de gemeente
Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid
182
Paragrafen
183
Paragrafen
Lokale heffingen
1 Inleiding In de Jaarrekening 2013 volgen we zoveel mogelijk de indeling en de inhoud uit de begroting 2013. Op die manier stellen we u in staat een vergelijking te maken tussen de begrote situatie en de realisatie. Achtereenvolgens treft u de volgende onderdelen aan: • Beleidsuitgangspunten • Overzicht belastingen en heffingen • Landelijke ontwikkelingen • WOZ-bezwaarschriften • Belastingvoorstellen 2013
2 Beleidsuitgangspunten In het coalitieakkoord 2010-2014 is opgenomen dat de stijging van de belasting tarieven beperkt blijft tot de jaarlijkse ontwikkeling van lonen en prijzen (inflatiecorrectie).
Doelstelling is om de woonlasten zoveel mogelijk te ontzien. Voor een aantal heffingen, zoals afvalstoffenheffing en rioolheffing wordt daarnaast het principe van 100% kostendekking als uitgangspunt genomen. Ditzelfde uitgangspunt van 100% kostendekkendheid hanteren we bij de tarieven voor gemeentelijke dienstverlening via zogenaamde retributies.
De gemeente ’s-Hertogenbosch voert een actief en maximaal kwijtscheldingsbeleid. Kwijtschelding van gemeentelijke belastingen wordt verleend op basis van 100% van de bijstandsnorm. Kwijtschelding heeft vooral betrekking op de afvalstoffenheffing en rioolheffing.
184
Paragraaf Lokale heffingen
3
Overzicht van belastingen en heffingen De belangrijkste belastingen en retributies die momenteel door de gemeente geheven worden, zijn: • Onroerende zaakbelastingen (OZB); • Belastingen op roerende woon- en bedrijfsruimten (RZB); • Afvalstoffenheffing en overige reinigingsheffingen; • Rioolheffing; • Hondenbelasting; • Precariobelasting; • Leges; • Toeristenbelasting; • Parkeerbelastingen. Daarnaast worden onder meer nog enkele retributies, zoals marktgelden, haven- en liggelden en begraafplaatsrechten, geheven. Van de belastingen die de Gemeentewet kent, worden in ’s Hertogenbosch de baatbelastingen, de reclamebelasting en woon forensenbelasting niet geheven.
4
Landelijke ontwikkelingen Groei “no cure no pay” bureaus (NCNP) In deze paragraaf lokale heffingen is al vaker toelichting gegeven op de opkomst van NCNP. Indien de WOZ-waarde van een pand wordt verminderd in de bezwaarfase, moet de gemeente een kostenvergoeding betalen aan het ingeschakelde “no cure no pay” bureau. Die kostenvergoeding is vaak vele malen hoger dan de belastinggelden die gemoeid gaan met de vermindering van de WOZ-waarde. Alhoewel het besluit proceskostenvergoeding slechts voorziet in een tegemoetkoming in de kosten, is de vergoeding hoog genoeg, zodat de NCNP-bureaus kunnen bestaan van deze vergoeding. We hebben de laatste jaren burgers en bedrijven opgeroepen om hun vragen of bezwaren rechtstreeks aan ons voor te leggen. Ondanks een daling van het totaal aantal ingediende bezwaarschriften, is het aantal door NCNP ingediende bezwaarschriften gestegen met 67%. Het bedrag aan betaalde kostenvergoedingen is daardoor gestegen van € 27.000 in 2011 en € 37.000 in 2012 naar € 45.000 in 2013. Landelijk wordt er gewerkt aan een beperking van de kostenvergoeding. Binnen onze gemeente blijven we het rechtstreeks en informeel overleg (vóór en ná het verstrekken van de WOZbeschikkingen) met burgers en bedrijven actief promoten.
185
Paragraaf Lokale heffingen
Griffierechten Het kabinet Rutte-1 had het voornemen om de griffierechten drastisch aan te passen. Naast een stevige verhoging van de huidige griffierechten, was ook een nieuwe vorm in de maak (gemeente dient ook bij het indienen van verweer griffierecht te betalen). Ten tijde van het opstellen van de begroting was het mogelijke risico van die nieuwe vorm ingeschat op een extra kostenpost van € 500.000. Overigens was deze mogelijke extra kostenpost nog niet opgenomen in de begroting. Door de val van het kabinet Rutte-1 is dit voorstel van tafel.
Maximering leges rijbewijs De invoering van het maximumtarief was oorspronkelijk gepland op 1 juli 2011. Uiteindelijk is dit 1 januari 2014 geworden. Het maximumtarief is vastgesteld op € 38,48. Voor 2013 heeft deze invoering dus nog geen gevolgen gehad. Sinds de aankondiging van het maximumtarief, is de prijs van het rijbewijs in onze gemeente (€ 42,10) niet meer verhoogd. Daardoor zijn de financiële gevolgen in 2014 beperkt.
Wijzigingen reisdocumenten De ministerraad heeft in december 2013 ingestemd met de wijziging van de Paspoortwet en het Besluit Paspoortgelden. Op dit moment is het voorstel nog voor advies aan hangig bij de Raad van State. In de wijziging wordt de geldigheidsduur van de reis documenten en de Nederlandse identiteitskaart (NIK) voor personen van 18 jaar en ouder verlengd tot 10 jaar. De NIK is voortaan geen reisdocument meer en er zijn ook nieuwe maximumtarieven vastgesteld. Vanaf 20 januari 2014 worden er geen vinger afdrukken meer genomen bij de aanvraag van een NIK. Bij de aanvraag van een paspoort worden nog maar twee vingerafdrukken opgenomen in plaats van vier. Met de NIK zonder vingerafdrukken kan men desondanks naar dezelfde landen reizen als thans het geval is. Dit kan omdat andere landen de NIK op grond van internationale of eigen regelgeving accepteren. Men verwacht dat het ook geen problemen oplevert voor de landen buiten de EU waarvoor de identiteitskaart nu al geldig is. Tot slot is in de wijziging ook besloten om de aanvullingsleges te laten vervallen. De Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken en de VNG beraden zich op dit moment over een reactie naar het ministerie over deze aanvullingsleges. Veel gemeenten zijn het namelijk niet eens met de afschaffing. De reden hiervoor is dat er veel tijd en kosten met deze aanvragen gemoeid gaan. Al deze wijzigingen gaan in per 9 maart 2014.
Wet Bedrijven Investerings Zones (BIZ)/Reclamebelasting Er is geen mogelijkheid meer om gebruik te maken van de Experimentenwet BIZ. Waarschijnlijk zal deze wet de experimentele fase inruilen voor een definitieve invoering. Toch zijn er nadelen aan deze wet verbonden. De draagvlakeisen zijn zwaar. En er zijn beperkingen aan de activiteiten die uit het ondernemersfonds gefinancierd mogen worden. Zo zijn evenementen en promotionele activiteiten uitgesloten.
186
Paragraaf Lokale heffingen
De BIZ-bijdrage zal ook in de definitieve versie binnen de reikwijdte van “schoon-heelveilig” moeten worden besteed. Er is een alternatief voor de BIZ als basis voor een ondernemersfonds en dat is reclamebelasting. Daarbij gelden geen draagvlakeisen of beperkingen aan de bestedingsmogelijkheden. Het is aan de Raad om te beoordelen of de argumenten en het getoonde draagvlak voldoende zijn om reclamebelasting te introduceren. De Raad heeft op basis van een advies van de ondernemers van het CMR (Centrum Management Rosmalen) ingestemd met het invoeren van de reclame belasting voor het centrum van Rosmalen. Vanaf 2014 zal de gemeente de heffing van reclamebelasting faciliteren. De opbrengst (na aftrek van perceptiekosten) zal worden afgedragen aan het CMR. Jaarlijks zal verantwoording worden afgelegd over de besteding van de gelden en het nut ervan. Ook ten behoeve van de ondernemers in de binnenstad van ’s-Hertogenbosch zal de Raad in 2014 een beslissing nemen over de mogelijke introductie van reclamebelasting.
Verruiming kwijtscheldingsbeleid In 2013 hebben zich - zoals verwacht - twee tegenstrijdige ontwikkelingen voorgedaan op het gebied van kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. Enerzijds de financiële situatie bij de huishoudens in onze gemeente. Die verslechtert nog steeds, waardoor er in toenemende mate verzoeken worden ingediend om kwijtschelding te krijgen. Niet alleen voor het lopende belastingjaar, maar ook steeds meer voor nog openstaande vorderingen van eerdere belastingjaren. Anderzijds besloot het kabinet in 2012 om alsnog de verruiming van de vermogenstoets terug te draaien. Daardoor kwamen in vergelijking met de jaren 2010-2011-2012 minder huishoudens in aanmerking voor kwijtschelding. In 2013 is er in totaal € 1.229.000 kwijtgescholden. Dat is € 164.000 meer dan vooraf was ingeschat. Hiervan heeft € 64.000 betrekking op 2013 en € 100.000 op oudere belastingjaren.
5 WOZ-bezwaarschriften Vorig jaar is voor het eerst een apart onderdeel van deze paragraaf gewijd aan de WOZ-bezwaarschriften. Directe aanleiding daarvoor is het in 2012 verschenen rapport “De burger betrokken?” van de Rekenkamer. In dit rapport beveelt de Rekenkamer aan om jaarlijks uw Raad op de hoogte te houden over de ontwikkelingen van de hoeveelheid bezwaarschriften en de kosten van bezwaarafhandeling. Afgelopen jaar is het totale aantal bezwaarschriften sterk afgenomen. Maar net als vorig jaar benadrukken we dat dit “product” conjunctuurgevoelig is: er is een duidelijke relatie tussen het aantal bezwaarschriften en de waardeontwikkeling in onze gemeente ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Hieronder treft u enkele gegevens en kengetallen aan:
187
Paragraaf Lokale heffingen
Formele bezwaarregels*
2011
2012
2013
4.164
3.076
2.097
Verminderingen nav informeel contact* Ambtshalve verminderingen*
**
498
161
39***
374
480
Bezwaarregels door NCNP**** Kostenvergoeding bezwaarfase*
60
271
452
€ 26.826
€ 37.249
€ 45.389
WOZ-ontwikkeling landelijk****
-2,3%
-2,0%
-3,6%
WOZ-ontwikkeling gemeente****
-4,5%
-0,9%
-6,9%
€ 22,39
€ 22,28
€ 20,34
€ 9,79
€ 10,25
€ 8,15
Totale kostprijs per biljet* Waarvan kostprijs bezwaar & beroep*
* cijfers afkomstig uit de benchmark LVLB, waar de rekenkamer zich in haar rapport op baseerde ** dit wordt pas separaat bijgehouden sedert 2012 *** in 2011 waren de meeste ambtshalve verminderingen nog als bezwaarregel geregistreerd **** deze cijfers zijn afkomstig van (rapportages aan) de Waarderingskamer
De Rekenkamer adviseerde om burgers en bedrijven actief te informeren over de totstandkoming van de WOZ-waardering. Naast gebruikmaking van toelichtingen en een voorlichtingsfilm is er vooral ingestoken op het intensiveren van informeel contact: • Informeel contact over wijziging van de geregistreerde objectkenmerken ter verificatie en ter voorbereiding op een ontwikkeling van de WOZ-waarde; • Informeel contact over wijziging van huurderssituaties ter verificatie; • Informeel overleg met woningbouwverenigingen en terugkerende bezwaarmakers om vooraf overeenstemming te krijgen over de uitganspunten bij de herwaardering; • Informeel overleg met taxateurs ná verzenden van de beschikkingen, zodat toelichting kan worden gegeven en fouten direct kunnen worden hersteld; • Taxatie op locatie (bij de burger thuis) in enkele wijken in plaats van bureautaxaties om alle grieven ter plekke te kunnen bespreken en nadere toelichting te kunnen geven. Informeel contact vergt tijd. Maar de ervaringen en de resultaten zijn positief.
De groei van de “no cure no pay” bureaus (NCNP) blijft ook in dit opzicht een blokkade opwerpen. Deze NCNP gedijen namelijk juist bij een formele procedure, omdat ze p rimair uit zijn op de kostenvergoeding die in dat formele circuit gegenereerd kan worden. Burgers en bedrijven die gebruik maken van de diensten van NCNP worden juist afgeschermd van het informele contact. Uiteindelijk pakt dat negatief uit voor de belastingplichtigen. NCNP levert namelijk doorgaans pas in een zeer laat stadium de motivatie aan en wil ten behoeve van de kostenvergoeding formele contactmomenten. Bezwaren zijn daardoor veel later afgehandeld, de burger krijgt niet de mogelijkheid van informele toelichting en de maatschappelijke kosten zijn veel hoger.
188
Paragraaf Lokale heffingen
We blijven alert op extra/nieuwe mogelijkheden om burgers te overtuigen van de voordelen van de rechtstreeks/informele contacten boven die van de NCNP-werkwijze.
Waardeontwikkeling (bedragen x € 1.000.000): WOZ-waarde per 1-1-2013
Begroting 2013
Werkelijk 2013
(na wijziging) Woningen
15.216
Niet-woningen Totale WOZ-waarde
6
15.290
4.931
5.003
20.147
20.293
Belastingvoorstellen 2013 Tijdens de begrotingsbehandeling heeft de gemeenteraad - conform de voorstellen van het college - de belastingtarieven voor 2013 geïndexeerd met 1,83%. Een overzicht van de tarieven is te vinden in de begroting 2013 en de bijbehorende belastingvoorstellen. Het tarief voor het eigenarendeel van de onroerende zaakbelastingen voor woningen is niet geïndexeerd. De waardedaling van de woningen was immers groter dan de inflatie. In het coalitieakkoord is bepaald dat de inflatiecorrectie achterwege blijft indien de waardedaling groter is dan de inflatiecorrectie. Bij het opstellen van de begroting 2013 in het eerste halfjaar van 2012 is uitgegaan van een waarded aling van 7,5% bij de woningen en 3,0% bij de niet-woningen. Bij een actualisatie van de waardeontwikkeling eind 2012 is uitgegaan van een waardedaling van 7% bij de woningen en van 4% bij de niet-woningen. Belastingsoort
Tariefvoorstel bij begroting 2013
Tarief bij wijzigingsvoorstel
Onroerende zaakbelasting eigendom woningen
0,0943% van de WOZ-waarde
0,0937% van de WOZ-waarde
Onroerende zaakbelasting eigendom niet-woningen
0,2426% van de WOZ-waarde
0,2452% van de WOZ-waarde
Onroerende zaakbelasting gebruik niet-woning
0,1943% van de WOZ-waarde
0,1964% van de WOZ-waarde
In 2013 zijn de navolgende opbrengsten verantwoord, (bedragen x € 1.000): Soort belasting
Raming 2013
Opbrengst 2013
(na wijziging)
Verschil: N = nadeel; V = voordeel
Afvalstoffenheffing
15.570
15.603
33 V
8.541
8.533
8N
OZB (eigendom + gebruik)
34.943
34.940
3N
RZB (eigendom + gebruik)
10
7
3N
Hondenbelasting
800
765
35 N
Precariobelasting
337
364
27 V
Toeristenbelasting
420
395
25 N
Leges Burgerzaken
1.695
1.515
180 N
Parkeerbelastingen
1.241
1.056
185 N
Rioolheffing (eigendom + gebruik)
189
Paragraaf Lokale heffingen
Toelichting op de (belangrijkste) afwijkingen: - De hogere opbrengst Afvalstoffenheffing wordt verklaard doordat de effecten van de crisis en de teruglopende nieuwbouw minder groot waren dan ingeschat. - Begin 2013 ontstond verwarring over de toelaatbaarheid van het heffen van hondenbelasting (als onderdeel van de algemene middelen) door een afwijkende rechterlijke uitspraak. Gedurende de periode van onzekerheid hebben we geen aanslagen hondenbelasting opgelegd en de hondencontrole tijdelijk opgeschort. Het gevolg was een afwijkende (teruglopende) ontwikkeling van het aantal geregistreerde honden. Tevens zijn in 2013 geen boetes opgelegd wegens te laat aangemelde honden. - De meeropbrengst Precariobelasting is veroorzaakt door een niet verwachte groei van het aantal precario-objecten. - Belastingplichtig voor de Toeristenbelasting zijn hoteliers, de bed & breakfasthouders en campinghouder. Elk kwartaal doen zij aangifte van het aantal overnachtingen, aan de hand waarvan de aanslagen worden opgelegd. Debet aan de minder opbrengst van de Toeristenbelasting is de afname van het aantal overnachtingen: ongeveer 5% in elk van de vier kwartalen ten opzichte van 2012. - De begroting van de leges Burgerzaken wordt gebaseerd op het gemiddelde van de afgelopen 10 jaar. Dat wordt gedaan in verband met de jaarlijks sterk wisselende afzet van reisdocumenten en rijbewijzen. De realisatie in 2013 heeft door een lagere afzet ten opzichte van de begroting een nadeel opgeleverd van € 180.000. - In 2013 was er een duidelijke afname van de betaalde parkeerplekken in de binnenstad. Het gebruik van de gemeentelijke parkeergarages is ongeveer gelijk gebleven; dat van de transferia en de fiets is duidelijk toegenomen. De begrote opbrengst Parkeerbelastingen was al € 400.000 lager ingeschat dan in 2012. Desondanks was de gerealiseerde opbrengst nog significant lager dan begroot.
Kwijtschelding van gemeentelijke heffingen De gemeente ’s-Hertogenbosch voert een actief en maximaal kwijtscheldingsbeleid. Kwijtschelding van gemeentelijke belastingen wordt verleend op basis van 100% van de bijstandsnorm. Kwijtschelding heeft vooral betrekking op de afvalstoffenheffing en rioolheffing. In 2012 was er een bedrag van € 1.365.000 begroot ten behoeve van de te verlenen kwijtschelding. Door het terugdraaien van de verruiming van de vermogenstoets was ingeschat dat er minder verzoeken zouden kunnen worden gehonoreerd. Voor 2013 was daarom € 1.065.000 begroot, ondanks de in aanmerking genomen autonome groei door de economische situatie. In 2013 is er uiteindelijk € 1.229.000 kwijtgescholden. De overschrijding van het begrote bedrag laat zich als volgt verklaren: - In afwachting van landelijke regelgeving konden verzoeken van kleine zelfstandigen met betrekking tot de belastingjaren 2010, 2011 en 2012 pas in 2013 worden afgehandeld;
190
Paragraaf Lokale heffingen
- In toenemende mate wordt kwijtschelding aangevraagd voor openstaande vorderingen met betrekking tot oude belastingjaren (kwijtschelding kan worden aangevraagd tot drie maanden na de finale betaling van de aanslag); - De autonome groei van het aantal verzoeken was groter dan ingeschat; - In 2013 is begunstigend beleid vastgesteld voor een aantal bijzondere situaties (vrijstelling van doeluitkeringen en kwijtschelding indien enige vermogensbestanddeel de overwaarde van de eigen woning is).
Ontwikkeling woonlasten De woonlasten in de gemeente ’s-Hertogenbosch ontwikkelen zich positief ten opzichte van vergelijkbare gemeenten. Uit het “Belastingoverzicht grote gemeenten 2013” blijkt dat ’s-Hertogenbosch qua woonlastendruk de 31e plaats inneemt onder 35 onderzochte gemeenten. In 2011 stond de gemeente op de 27e plaats en in 2012 op de 28e plaats. Hierbij geldt, hoe hoger op de lijst, hoe hoger de woonlastendruk. Als woonlasten worden in aanmerking genomen OZB eigendom, rioolheffing (eigendom en gebruik) en afvalstoffenheffing. De relatieve verbetering van het woonlastenniveau in 2013 is volledig toe te schrijven aan de daling van de tarieven van de Afvalstoffenheffing.
In deze paragraaf schetsen we niet alleen de ontwikkeling van de woonlasten ten opzichte van andere gemeenten en ten opzichte van voorgaande jaren. We geven ook een overzicht van de realisatie van de woonlasten in het afgelopen jaar versus de begrote woonlasten. In onderstaande tabel geven we inzicht in de realisatie van de woonlasten in 2013 ten opzichte van de begroting 2013. Bij de uiteindelijke vaststelling van de tarieven voor belastingjaar 2013 is uitgegaan van een daling van de gemiddelde WOZ-waarde van woningen met 7%. Voor bedrijfspanden is bij de begroting uitgegaan van een daling van de (gemiddelde) WOZ-waarden met 4%. De woningen blijken in werkelijkheid gemiddeld met 6,51% in waarde te zijn gedaald en de bedrijfspanden gemiddeld met 4,64%. WOZ-waarde
Woning € 157.000
Woonlasten
Woonlasten
Lastenstijging
Lastenstijging
Lastenstijging
eigenaar (€)
gebruiker (€)
eigenaar (€)
gebruiker (€)
eig. + gebr. (€)
begr.
real.
begr.
real.
bedrag
%
bedrag
%
bedrag
%
€ 210
€ 210
€ 314
€ 314
€ 0
0,0%
€ 0
0,0%
€ 0
0,0%
Woning € 264.000
€ 310
€ 311
€ 314
€ 314
€ 1
0,3%
€ 0
0,0%
€ 1
0,2%
Woning € 371.000
€ 410
€ 411
€ 314
€ 314
€ 1
0,2%
€ 0
0,0%
€ 1
0,1%
€ 1073
€ 1065
€ 856
€ 850
-€ 8
-0,7%
-€ 6
- 0,7%
-€14
-0,7%
Bedrijf € 412.000
191
Paragraaf Lokale heffingen
Weerstandsvermogen
1 Inleiding In 2012 is een nota risicomanagement en weerstandsvermogen opgesteld. In deze nota staat op welke wijze de risico’s binnen onze gemeente worden geïnventariseerd, gekwalificeerd en beheerst. Feitelijk is deze nota de invulling van de eerste aanbeveling van de rekenkamercommissie naar het onderzoek over risicomanagement binnen onze gemeente (2011).
Het Bossche risicomanagement is geen op zichzelf staand proces maar bewust verankerd in onze gemeentelijke processen. Het is gekoppeld aan ons integrale management. Wij streven niet naar een modieus management control model, dat de capaciteit van onze gemeentelijke organisatie overstijgt. Wij kiezen, vanuit een realistisch beeld van onze organisatie, voor een praktische aanpak. Deze paragraaf weerstandsver mogen vormt de weerslag van dit beleid.
Het weerstandsvermogen is het vermogen van de gemeente om financiële tegenvallers op te kunnen vangen en haar taken te kunnen voortzetten. In deze paragraaf gaan we achtereenvolgens in op: • Rapportage grote fysieke projecten • Het beleid ten aanzien van weerstandscapaciteit • De weerstandscapaciteit • De risico’s • Een confrontatie tussen de weerstandscapaciteit en de risico’s
2
Rapportage grote fysieke projecten In de motie ‘verbeteren actieve informatieplicht’ heeft uw raad opgeroepen om de informatievoorziening bij complexe en risicovolle projecten aanmerkelijk te verbeteren en adequaat invulling te geven aan de actieve informatieplicht. De maatregelen om de projectsturing binnen de ambtelijke organisatie te verbeteren, zijn opgenomen in het Kwaliteitsprogramma Projectsturing. Dit programma heeft een bestuurlijkstrategische en een organisatorische invalshoek met als uitgangspunt te komen tot het realiseren van projecten binnen de daartoe gestelde voorwaarden uitgaande van de
192
Paragraaf Weerstandsvermogen
aspecten Geld, Risico, Organisatie, Tijd, Informatie, Communicatie en Kwaliteit (GROTICK). Tot de maatregelen vanuit de bestuurlijk-strategische invalshoek behoort onder meer een duidelijker gestructureerde informatievoorziening over fysieke projecten aan de raad via de reguliere P&C-cyclus via het jaarverslag en de managementrapportage. Zie hiervoor de in het bijlagenboek opgenomen monitor Werk in Uitvoering.
3
Beleid ten aanzien van weerstandscapaciteit Voor de weerstandscapaciteit wordt een streefwaarde van de algemene reserve van 15% van de algemene uitkering gehanteerd. Het percentage wordt als een streefwaarde gehanteerd. Het ene jaar zit de algemene reserve daar wat boven, het andere jaar daar wat onder.
4 Weerstandscapaciteit Met de weerstandscapaciteit bedoelen we de aanwezige middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt om niet begrote kosten, die onverwacht en substantieel zijn, te dekken. Hierbij kan onderscheid worden gemaakt tussen incidentele en structurele weerstandscapaciteit. Met het eerste wordt bedoeld het vermogen om calamiteiten en andere eenmalige tegenvallers op te kunnen vangen zonder dat dit invloed heeft op de voortzetting van taken op het huidige niveau. Met structurele weerstandscapaciteit worden de middelen bedoeld die permanent ingezet kunnen worden om tegenvallers in de lopende exploitatie op te vangen, zonder dat dit ten koste gaat van de uitvoering van programma’s. Hieronder wordt zowel op de incidentele als de structurele weerstandscapaciteit van de gemeente ‘s-Hertogenbosch ingegaan.
Incidentele weerstandscapaciteit
Hiertoe behoren: 1. Algemene reserve 2. Bestemmingsreserves 3. Stille reserves
1. Algemene reserve Uitgangspunt is een algemene reserve van 15 procent van de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Voor 2013 bedroeg de algemene uitkering € 149,3 miljoen. Het streefniveau van de algemene reserve (15 procent van € 149,3 miljoen) is € 22,4 miljoen.
193
Paragraaf Weerstandsvermogen
De werkelijke stand per 31 december 2013 is € 21,2 miljoen. Dit is de stand voor bestemming van het resultaat. Wanneer besloten wordt het rekeningresultaat over 2013 in de algemene reserve te storten, neemt de reserve toe met € 2,7 miljoen tot € 23,9 miljoen. De algemene reserve komt daarmee iets boven het gehanteerde streefniveau. Gezien de conjuncturele situatie vinden we dat aanvaardbaar.
2. Bestemmingsreserves Bij bestemmingsreserves heeft de raad een bedrag gereserveerd voor een, door de raad zelf, bepaalde aanwending. De raad kan te allen tijde een besluit nemen tot een andere aanwending, waardoor deze reserves dus op incidentele basis kunnen worden ingezet om tegenvallers het hoofd te bieden. Dit is echter niet voor alle bestemmingsreserves mogelijk. Als voorbeeld kunnen de reserve activa (€ 51,0 miljoen) en de reserve Essent (€ 285,2 miljoen) genoemd worden. Vooralsnog zijn bestemmings reserves niet vrij besteedbaar. De stand van de bestemmingsreserves per 31 december 2013 bedraagt € 587,7 miljoen. Een overzicht van alle reserves is opgenomen in de staat van reserves, welke is opgenomen in het bijlagenboek.
3. Stille reserves Van stille reserves is sprake als de marktwaarde van de bezittingen (activa) van de gemeente de boekwaarde daarvan overstijgt. Het gaat hierbij om vaste activa (panden). Voorwaarde voor het opvoeren van deze stille reserves in de weerstandscapaciteit is dat de activa direct verkoopbaar zijn indien de gemeente dat zou willen. Als gevolg van de recessie is de vastgoedbranche stevig onder druk komen te staan. De gemeentelijke panden zijn over het algemeen minder courant, omdat de gebruiksmogelijkheden relatief beperkt zijn. Gezien de huidige marktomstandigheden voorzien wij geen stille reserve op onze panden. Bij de verkoop van Essent heeft de gemeente ’s-Hertogenbosch een bedrag op rekening gestort voor het opvangen van eventuele risico’s, een zogenaamde escrow. De vordering moet worden beschouwd als een risicoreservering. De totale escrow bedroeg € 800 miljoen. Het aandeel van de gemeente hierin is 3,73%, zijnde € 29,9 miljoen. De helft van de escrow minus de tot dan toe ingediende claims is in het voorjaar van 2011 vrijgevallen. Ons aandeel hierin bedroeg € 13,3 miljoen. Het restant van de escrow valt in 2015 vrij. Het betreft € 400 miljoen verminderd met de nog in te dienen claims en vermeerderd met de nog te ontvangen rente over dit bedrag. Ons aandeel hierin bedraagt dus maximaal € 14,9 miljoen plus de nog te ontvangen rente. Inmiddels is besloten om bij uitkering van de escrow in 2015 de ontvangen gelden in het structuurfonds te storten (raad november 2011).
194
Paragraaf Weerstandsvermogen
Structurele weerstandscapaciteit
Hiertoe behoren: 1. Post onvoorzien 2. Onbenutte belastingcapaciteit
1. Post onvoorzien De post voor onvoorziene uitgaven bedroeg in de begroting 2013 € 225.000. Van het geraamde bedrag is bijna € 150.000 uitgegeven aan verlenging NS nachtnet (€ 72.850), subsidie Bosch Winterparadijs (€ 50.000) en financieel onderzoek Maasdonk (€ 27.000).
2. Onbenutte belastingcapaciteit De onbenutte belastingcapaciteit geeft een indicatie van de mogelijkheden die een gemeente heeft om haar inkomsten via extra belastingopbrengsten te verhogen. De belangrijkste inkomstenbronnen van de gemeente ’s-Hertogenbosch zijn de OZBinkomsten, de afvalstoffenheffing en de rioolheffing. Voor ‘s-Hertogenbosch is berekend welke mogelijkheid er nog is om de OZB te verhogen tot het normtarief-OZB voor toelating tot artikel-12 van de Financiële verhoudingwet (Fvw). Het normtarief artikel-12 bedraagt voor 2013 0,1540% van de WOZ-waarde. Het gewogen OZB-tarief ligt in ‘s-Hertogenbosch op 0,1440%. De onbenutte belastingcapaciteit bedraagt dus 0,00100% WOZ-waarde wat overeenkomt met een ruimte van € 2,5 miljoen. De afvalstoffenheffing en de rioolheffing zijn reeds volledig kostendekkend. Samengevat hebben we wel onbenutte belastingcapaciteit, maar tegelijkertijd hebben we politiek afgesproken die niet te benutten.
5 Risico’s Tegenover de hierboven geïnventariseerde weerstandscapaciteit staan de risico’s die de gemeente loopt. Reguliere risico’s – risico’s die zich regelmatig voordoen en die veelal vrij goed meetbaar zijn – maken geen deel uit van onderhavige paragraaf. Hiervoor zijn immers verzekeringen afgesloten of voorzieningen gevormd. De risico paragraaf geeft een inventarisatie van de risico’s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie. Mogelijke voor- of nadelen op exploitatieposten worden hier niet als risico gedefinieerd. De onderstaande risico-inschatting is gestoeld op diverse subjectieve aannames. De globale inschatting van kans en omvang is tijdsgebonden, waarbij het (voort schrijdend) inzicht sterk afhankelijk is van vele onzekere toekomstige factoren.
195
Paragraaf Weerstandsvermogen
Onder risico’s verstaan wij de onzekerheid (kans) dat een gebeurtenis zich voordoet waarbij zowel positieve als negatieve effecten kunnen optreden. Daarom kunnen er geen voorzieningen voor worden gevormd.
De gemeente ’s-Hertogenbosch geeft in onderstaande tabel een overzicht van de mogelijke financiële risico’s, waarbij de gemeente benadrukt dat dit geen toezegging dan wel schuldbekentenis van haar zijde is. De kans van optreden is weergegeven middels de cijfers 1 tot en met 5, waarbij 1 staat voor een kleine kans en 5 voor een grote kans. De inschatting van de omvang van de financiële gevolgen indien het risico zich manifesteert, is weergegeven door middel van een maximum. Ieder risico heeft een minimum van 0 (in het geval zich een risico niet voordoet). In theorie kan aan ieder risico ook een verwachtingswaarde worden gehangen. Een reële inschatting hiervan te geven is in de praktijk echter vrijwel onmogelijk. Risico
Begroting 2014 Aard
Maximum
Jaarrekening 2013 Kans
Aard
Maximum
in euro Gewaarborgde geldleningen
Incidenteel
27.830.000
Verklaring mutatie Kans
in euro 2
Incidenteel
13.980.000
2
Herstructurering financiering BIM
Incidenteel
1.755.000
De Muzerije
Incidenteel
545.000
(Leningen aan) deelnemingen
Incidenteel
PM
Afgegeven garanties op aan
2
Incidenteel
1.753.000
2
2
Incidenteel
545.000
2
2
Incidenteel
PM
2
Aflossing
zorginstellingen verstrekte geldleningen
in verbonden partijen Koepelovereenkomst Libéma
Herstructurering financiering BIM
Incidenteel
900.000
2
Incidenteel
900.000
2
inzake Sportiom Schadeclaim MGX
Incidenteel
PM
1
Incidenteel
PM
1
Reserve onderwijshuisvesting
Structureel
3.500.000
2
Structureel
3.500.000
2
In het bijlagenboek is een toelichting op genoemde risico’s opgenomen.
6
Confrontatie weerstandscapaciteit en risico’s Het (theoretisch) maximale risico dat de gemeente loopt, bedraagt in 2013 bijna € 21 miljoen (begroting 2014 € 34,5 miljoen en jaarverslag 2012 € 36,5 miljoen). De daling ten opzichte van de begroting 2014 en het jaarverslag 2012 wordt veroorzaakt door de omzetting van de aan de BIM gegarandeerde leningen in aan de BIM verstrekte leningen. De genoemde risico’s zijn, op een bedrag van € 3,5 miljoen na, incidenteel. Alle risico’s bevinden zich in categorie 1 en 2. De kans dat deze risico’s zich voordoen is klein. Dit in ogenschouw nemend mogen we concluderen dat er sprake is van een beperkte kans dat onze weerstandscapaciteit onvoldoende zal zijn.
196
Paragraaf Weerstandsvermogen
Stresstest De 100.000+ gemeenten hebben gezamenlijk een stresstest ontwikkeld. Wij nemen deel aan deze test. Hierdoor is het mogelijk om op basis van een vaste set aan indicatoren de ontwikkeling van de financiële positie van onze gemeente van jaar op jaar te volgen. Deze test is voor onze gemeente uitgevoerd op de cijfers van de jaarrekening 2013. Uit de test blijkt dat onze gemeente een gezonde financiële basis heeft. Wel zien we dat als gevolg van investeringen in publieke voorzieningen zoals de parkeergarage Vonk en Vlamterrein, de nieuwbouw van scholen en infrastructuur de schuld per inwoner toeneemt. Juist omdat we een gezonde financiële basis hebben, scoren we op de andere indicatoren aangaande onze schuldpositie desondanks ruim voldoende.
197
Paragraaf Weerstandsvermogen
Onderhoud kapitaalgoederen
Ambitie Voor een positieve bijdrage aan de leefbaarheid van wijken en buurten, is het belangrijk dat de gemeentelijke gebouwen, sportvoorzieningen en de openbare ruimte schoon, heel, veilig, functioneel en aantrekkelijk zijn en blijven. Uitdaging hierbij is om met de beschikbare middelen door slim te combineren, de inzet van de juiste onderhoudsmaatregelen en tijdige herinrichting of aanpassingen een aantrekkelijke en goed bruikbare voorziening te realiseren. Waarbij het streven is om dit op eenduurzame en meest economische wijze te realiseren.
Openbare ruimte, vitalisering Wat wilden we bereiken? Onder de noemer van “vitalisering” wordt de veroudering van de openbare ruimte structureel aangepakt. De aanpak gaat uit van een integrale werkwijze. Het betreft het technisch, functioneel of kwalitatief vernieuwen van de openbare ruimte door zonodig wijzigen van de inrichting en waar nodig toepassen van nieuwe materialen. Budgetten vitalisering zijn vooral bedoeld als aanvulling op bestaande middelen en initiatieven om gedateerde materialen te kunnen vervangen. Bij de verdeling van de budgetten wordt de volgende indeling nagestreefd: 1. Gebiedsaanpak 60% 2. Hoofdstructuur 20% 3. Projecten 20%.
Wat hebben we ervoor gedaan? De volgende vitaliseringsprojecten zijn in 2013 uitgevoerd of in uitvoering gekomen: vernieuwen openbare ruimte en vervangen riolering Hintham Zuid (fase 2013), Kruiskamp (zeeheldenbuurt), vernieuwen openbare ruimte Boschveld, Schutskamp en Verwerstraat (2de fase), reconstructie van Oude Baan Rosmalen, Burgemeester Mazairaclaan, rotonde Oude Baan, Kooikersweg, fietspad Vlijmenseweg, zandzuigerstraat, Deken van Roestellaan, polderweg 2e hoefsteeg, Rosmalensedijk en Bruistensingel, vernieuwing in oude wijken (ad hoc) 2013, herstel oever Ertveldplas, ecologische en recreatieve voor zieningen aanbrengen aan de Noorderplas en renovatie van groen in Sparrenburg.
198
Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen
Ook is in 2013 voor een aantal vitaliseringsprojecten de voorbereiding gestart: Reitscheweg (aanpassen profiel ivm vrijliggend fietspad tussen Azienlaan en toerit A2), en herinrichting van de burgemeester Nieuwenhuijzenstraat, Geldersedam - Willem van Nassaulaan, Oude Dieze - Triniteitstraat Peperstraat, aanpak openbare ruimte in combinatie met vestingwerken aan de Buitenhaven.
Openbare ruimte, onderhoud Wat wilden we bereiken? Een schone, hele en veilige openbare ruimte waar de burgers tevreden over zijn, zich betrokken bij voelen en zich actief opstellen bij acties en activiteiten in het kader van leefbaarheid. De verloedering van de openbare ruimte wordt aangepakt. Ondanks de bezuinigingen trachten we het inmiddels bereikte onderhoudsniveau overal in de stad te handhaven. Dat wil zeggen consolideren van het onderhoudsniveau sober tot basis. Daar waar wenselijk i.v.m. veiligheid, worden aanpassingen gedaan aan de openbare ruimte. Bewoners worden gestimuleerd om ook hun bijdrage te leveren aan een betere leefbaarheid van de openbare ruimte. Was in 2009 Kengetal verloedering1 (L&V)
Was in 2011
Realisatie
Doelstelling
Ambitie
2013
2013
2014
4,7 (2008)
3,8
3,8
3,8
3,8
6,2
6,6
6,4
6,6
6,6
7,3
7,8
7,4
7,3
7,3
7,2
7,2
7,1
7,2
7,2
7,1
7,6
7,2
7,1
7,1
6,9
6,8
6,7
7,2
7,5
0= weinig voorkomend, 10= veel voorkomend) Rapportcijfer klanttevredenheid schoonhouden naaste woon omgeving2 (KTO R&B) Rapportcijfer klanttevredenheid onderhoud groen (KTO R&B) Rapportcijfer klanttevredenheid straatmeubilair (KTO R&B) Rapportcijfer klanttevredenheid onderhoud wegen (KTO R&B) Rapportcijfer klanttevredenheid onderhoud speelvoorzieningen (KTO R&B) 1
Samengesteld uit de onderwerpen: hondenpoep op straat, rommel op straat, bekladding van muren en/of gebouwen vernieling van telefooncellen en bushokjes.
2
Samengesteld uit indicators: verwijderen zwerfafval, verwijderen graffiti, vegen van straten, verwijderen van herfstblad, leegmaken papierbakken, verwijderen van onkruid tussen de stoeptegels, wieden van onkruid.
199
Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen
Wat hebben we ervoor gedaan?
Wegen In 2013 zijn conform het beheerplan verhardingen o.a. herstraatwerkzaamheden uitgevoerd aan de Neerstraat, Jos de Letterlaan, Oude Baan, De Josselin de Jongstraat - Hendrik Chabotstraat, Memlinckplein, Kruisstraat - Vliertwijksestraat, Bernadettestraat en Bollenveld, Verwersstraat 2e fase, Pastoor de Kroonstraat, Wagnerlaan - Cesar Francklaan, Jagersbosstraat (busbaan), Fleringen, De Haverlij. We hebben onderhoud aan asfalt uitgevoerd in o.a. de Hambaken (voetpaden), de Graaf van Solmsweg, Sint Teunislaan (combi fietsvoorziening), Maliskampsestraat en het Wielsem (fietspad). Daarnaast zijn scheuren in asfalt gerepareerd en schades van voorgaande winter hersteld.
Civieltechnische kunstwerken In 2013 zijn naast regulier onderhoud de volgende projecten uitgevoerd: groot onderhoud draaibrug in de Oliemolensingel, groot onderhoud voegovergangen kunstwerken in de Zandzuigerstraat, renovatie Willemsbrug in het kader van de herinrichting van het Heetmanplein. De vervanging van de Mariabrug over de Stadsdommel is uitgesteld naar 2014.
Riolering Naast het regulier onderhoud hebben we in de wijken Hintham-Zuid, West (Zee heldenbuurt) en diverse andere locaties de riolering vervangen, in samenhang met vitalisering van de openbare ruimte. In totaal is in 2013 2400 m’ aan riolering ver vangen. Ook in Boschveld is riolering vervangen en een deel van de aanvoerleiding aangelegd voor de verbetering van de waterkwaliteit in West. Het laatste deel in Boschveld wordt in 2014 aangelegd tezamen met de Parallelweg 2e fase. Bij de uit voering van het vitaliseringsplan West en bij reconstructies van wegen koppelen we het hemelwater af van verhard oppervlak, zo ontlasten we het rioolstelsel en de zuiveringsinstallatie. In 2013 is in totaal 3,15 ha afgekoppeld. In 2012 is de invloed van de klimaatontwikkeling op het rioolstelsel bepaald. In 2013 hebben we de eerste kleine maatregelen getroffen in de openbare ruimte om wateroverlast te voorkomen. In 2013 zijn vanwege de aanleg van het Maximakanaal verschillende persleidingen door middel van boringen onder dit kanaal doorgevoerd. De subsidieregeling voor aanleg van groene daken is door het college vastgesteld en treedt per 2014 in werking. Groene daken houden het schone regenwater vast. Daarnaast dragen ze bij aan verbetering van de biodiversiteit en de leefomgeving in stedelijk gebied. De regeling heeft een looptijd van 5 jaar en geldt voor bestaande daken met een oppervlak tot 100 m2.
200
Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen
Daarnaast gaan we het afkoppelen van hemelwater op particulier terrein stimuleren door middel van voorlichting. Hiermee willen we de voor- en nadelen en mogelijkheden van afkoppelen en groene daken onder de aandacht brengen. We werken hierin nauw samen met waterschap Aa en Maas.
Water Het onderhoud aan de watergangen is conform de beleidskaders uitgevoerd. In 2013 is het aanbrengen van ecologische oevervoorzieningen in de Ertveld- en Noorderplas uitgevoerd. Het vervangen van de damwanden bij het Rompertpark is verder voor bereid. De uitvoering vindt plaats in 2014. Tevens zijn de beheerplannen voor de watergerelateerde objecten Vestingwerken, Binnendieze en (geheel) ’s Hertogenbosch gerealiseerd. Conform de meerjarenplanning is gestart met de uitvoering van baggeren in Noord en een gedeelte van Maaspoort. De voorbereiding is gestart voor baggerwerk Empel en Rosmalen. Op 16 april 2013 is de samenwerkingsovereenkomst Doelmatig Waterbeheer de Meierij ondertekend. Vanuit het nationale Bestuursakkoord Water werken gemeenten en waterschappen in regio’s aan verdergaande samenwerking in het waterbeheer, in het bijzonder de afvalwaterketen. Aanleiding is de noodzaak tot kostenvermindering, kwaliteits verbetering en vermindering van kwetsbaarheid. De gemeente ‘s-Hertogenbosch participeert in de werkeenheid De Meierij, samen met de gemeenten Best, Boxtel, Haaren, Heusden, Oisterwijk, Sint-Michielsgestel, Sint-Oedenrode en Vught, en de waterschappen Aa en Maas en De Dommel. De partijen gaan de samenwerking invullen door middel van een netwerkorganisatie, waarbij iedere partij zijn eigen zorgplichten en daarbij horende bevoegdheden en verantwoordelijkheden blijft behouden.
Groen Het onderhoud van het groen wordt uitgevoerd conform het vastgestelde niveau sober/basis. De monitoring van de beeldkwaliteit in 2013 laat zien dat we over de hele stad voldoen aan het gestelde ambitieniveau. De bezuinigingen die in 2013 zijn doorgevoerd hebben geleid tot het verwijderen van alle eenjarigen en plantenbakken uit de openbare ruimte, behalve daar waar de bewoners via zelfwerkzaamheid het onderhoud op zich nemen. Helaas is dit maar op een enkele plek gebeurd. Het budget snoeien van beplanting en bomen is verminderd, waardoor er minder frequent gesnoeid is. De voorgenomen omvormingen van beplanting naar gras zijn in 2013 gecommuniceerd met de belanghebbende bewoners en de wijk- en buurtraden, maar zijn nog niet uitgevoerd. Na een extra communicatieronde zal de omvorming in 2014 plaats vinden. Het onderhoud van het groen op de rotondes is overgegaan naar een bedrijf dat reclame plaats op de rotondes en daarvoor het onderhoud over neemt. Dit heeft niet geleid tot het de beoogde bezuiniging van € 100.000, maar slechts 66.000 euro.
201
Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen
De aanvullende bezuiniging van 34.000 euro is gerealiseerd op de stortkosten van het groen. De versobering van de openbare ruimte heeft geleid tot een afname van de tevredenheid over groenonderhoud t.o.v. de meting in 2011. De tevredenheid voor groen is 7,4, de norm voor 2014 is gesteld op 7,3.
Ecologie en duurzaamheid De gemeente heeft in haar ambities duurzaamheid, ecologie en biodiversiteit hoog in vaandel staan. In het onderhoud openbare ruimte wordt invulling gegeven aan deze ambitie. Het groenbeheer wordt gifvrij uitgevoerd, de bermen en watergangen worden ecologisch onderhouden. Het houtige groenafval wordt ingezet in de biomassacentrale bij de Afvalstoffendienst. De rest wordt gecomposteerd. Daar waar mogelijk zijn gazons omgevormd naar bermen om het areaal ecologisch beheer nog verder te vergroten. Initiatieven op het gebied van stadslandbouw, natuurbeheer door de burgers worden door de gemeente gefaciliteerd. In 2013 hebben we de onkruidbestrijding op verharding chemie-vrij uitgevoerd. Ook bij het onderhoud aan de openbare verlichting zijn energiebesparing, duurzaamheid en veiligheid benoemd als belangrijke uitgangspunten. In de afgelopen jaren zijn daarom alleen energiezuinige lampen gebruikt bij vervanging en onveilige plekken zijn volgens planning aangepakt. De gerealiseerde energiebesparing wordt ingezet om te investeren in kwaliteitsverbetering en verdere energiebesparing.
Wat heeft het gekost? Areaal Groen incl. bomen Speelvoorzieningen Straatmeubilair Verhardingen Reiniging Civieltechnische kunstwerken Openbare verlichting Verkeersregelinstallaties Riolering Gemalen en drukriool Water en havens Totaal1 1
7.549.463
Kengetal
Begroting
onderhoud
2013
Onderhoud werkelijk 2013
m2
€ 0,96
€ 7.281.420
€ 7.305.474
2.355
st.
€ 346,08
€ 815.010
€ 825.212
59.738
st.
€ 16,70
€ 997.650
€ 985.730
8.231.722
m2
€ 0,61
€ 5.038.580
€ 4.855.533
15.781.185
m2
€ 0,29
€ 4.604.730
€ 4.698.115
110.597
m2
€ 10,65
€ 1.177.510
€ 1.163.155 € 1.410.887
26.717
st.
€ 61,09
€ 1.632.250
74
st.
€ 8.107,84
€ 599.980
€ 604.830
679.656
m1
€ 3,04
€ 2.066.120
€ 2.026.595
262
st.
€ 3.473,44
€ 910.040
€ 909.313
4.141.845
m2
€ 0,16
€ 646.480
€ 714.070
€ 1,65
€ 25.769.770
€ 25.498.914
15.781.185
Totaal areaal openbare ruimte is m2 wegen en groen, excl bossen.
In 2013 is ca. 1% minder besteed aan onderhoud dan begroot. De grootste verschillen zijn te vinden in het onderhoud van verhardingen en openbare verlichting. De geplande werkzaamheden aan verhardingen in Maliskamp en Engelen lopen door in 2014. Bij openbare verlichting is een overschot ontstaan door lagere energie- en onder houdskosten.
202
Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen
Onderhoud gemeentelijke gebouwen (Maatschappelijk vastgoed) Wat wilden we bereiken? • Onderhoud van kapitaalgoederen op het onderhoudsniveau: “sober en doelmatig”. • Monumentale panden in stand houden. • G emeentelijke gebouwen voorzien van een energielabel en onderzoek naar de mogelijkheden om energieprestaties van gebouwen te verbeteren.
Wat hebben we ervoor gedaan? In 2013 is het onderhoud aan de gemeentelijke gebouwen uitgevoerd conform de meerjarenonderhoudsplanningen. Deze vormen de basis voor de onderhoudswerkzaamheden die voor instandhouding van de panden zorgen. Per pand bekijken we welke maatregelen daadwerkelijk noodzakelijk zijn en welke eventueel uitgesteld kunnen worden. Specifieke aandacht hebben we voor onze monumentale panden, deze genieten extra zorg. We hebben in het stadsdeel Oost/Hintham ons vastgoed onder de loep genomen. Gebruiken we het efficiënt en effectief? De resultaten van dit onderzoek zijn via een raadsinformatiebrief gepresenteerd aan de raad. Voor enkele leegstaande panden startten wij herbestemmingstrajecten, zoals het voormalige schoolgebouw aan de Geldersedam. Sinds het begin van de economische crisis staat de vastgoedmarkt onder druk. Dit merken we als particulieren in de woningmarkt, als bedrijven in de kantorenmarkt en als gemeenten in de grondexploitatie. Ook in de gemeentelijke vastgoedportefeuille (gebouwen) ervaren we al enkele jaren de gevolgen van veranderende markten. Dit betekent dat huurders vaker een betalingsachterstand hebben of om structurele huurkortingen vragen. Het betekent ook dat het steeds moeilijker wordt voldoende kapitaalkrachtige huurders te vinden voor ons leegstaand vastgoed. En in de laatste plaats lijken bij verkoop van vastgoed steeds vaker de marktwaarden onder de boekwaarden te liggen, panden staan soms ‘onder water’. Hoewel de eerste tekenen van aantrekken van de economie zichtbaar zijn in de uitzendbranche, verwachten wij nog geen verbeteringen in de exploitatie van gemeentelijk vastgoed. Wij voorzien een grote kans op een substantieel negatief exploitatie resultaat van onze vastgoedportefeuille in 2014. Onze inspanningen blijven gericht op het verkopen van overtollig vastgoed en op het efficiënt en effectief benutten van ruimten.
203
Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen
In 2013 zijn 23 gebouwen duurzaam verbeterd. Bij zeventien scholen zijn energiebesparende maatregelen aangebracht. Daarnaast zijn in 2013 twee gebouwen opgeleverd waarin duurzaamheidsmaatregelen zijn meegenomen tot label A: Lagelandstraat en Van Meeuwenstraat (Rosmalen). Bij vier gebouwen is gestart met het aanbrengen van duurzame maatregelen: Willem II- complex, Helftheuvelpassage, Oranje-Nassaulaan en Brandweerkazerne Rosmalen. Tot slot zijn in het kader van energiemonitoring bij 44 grootverbruikers ‘slimme meters’ voor de monitoring van elektriciteit- en gas aangebracht.
Onderhoud sportvoorzieningen Wat wilden we bereiken? We willen de burgers van onze gemeente goed onderhouden, veilige en goed functionerende accommodaties bieden.
Wat hebben we ervoor gedaan? Het onderhoudsprogramma Sport en Recreatie omvat groen en civieltechnisch onderhoud van met name buitensport- en recreatievoorzieningen, het onderhoud van gebouwen en onderhoud van de sporttechnische inventaris van de sportaccommodaties. Het onderhoud is in 2013 grotendeels conform de onderhoudsplanning uitgevoerd. De staat van onderhoud van velden en gebouwen is ondanks een sober en doelmatig onderhoudsregime voldoende te noemen. Schoon, heel en veilig is het uitgangspunt. In 2013 zijn met een energieprestatie analyse maatregelen geformuleerd die leiden tot een energielabel B voor de gebouwen. We treffen deze maatregelen altijd in combinatie met andere onderhoudswerkzaamheden. Naast onderhoud zijn er ook grotere vernieuwingen, verbeteringen en uitbreidingen doorgevoerd, zoals aanleg van kunstgras bij Rugbyclub The Dukes, nieuwbouw van was- en kleedkamers bij Rugbyclub The Dukes en OJC Voetbal en realisatie van een inline-hockeyveld op sportpunt Hambaken en een sportcourt op sportpunt Maaspoort.
204
Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen
Financiering
1 Inleiding De Wet financiering decentrale overheden (Wet fido) stelt regels aan de financieringsfunctie van gemeenten en biedt een kader voor de beheersing van de risico’s die uit deze functie voortvloeien. Op lokaal niveau is deze regelgeving vertaald in een treasurystatuut dat door de gemeenteraad is vastgesteld. In dit statuut is de bestuurlijke infrastructuur voor de uitvoering van de treasuryfunctie vastgelegd. Daarnaast zijn hierin de doelstellingen van de treasuryfunctie gedefinieerd: • Het continu verzorgen van voldoende liquiditeit voor de gehele gemeente. • Het minimaliseren van de rentekosten binnen het kader van de Wet fido. • Het maximaliseren van de renteopbrengsten binnen het kader van de Wet fido. Deze paragraaf vormt de verantwoording van het gevoerde treasurybeleid.
2
Algemene ontwikkelingen Eurocrisis Het jaar 2013 werd gekenmerkt door economische krimp, oplopende werkloosheid en een overheidstekort dat in de buurt van de Europese norm van 3% is gebleven. Niet alleen overheden, maar ook banken hebben te lijden onder de crisis. Na de financiële crisis van 2008 was al verscherpt toezicht op banken ingesteld. De Europese regeringsleiders namen in juni 2012 het besluit een Europese bankenunie op te richten. Die moet voorkomen dat banken in de toekomst in financiële problemen komen en dat, indien dit toch gebeurt, banken niet met overheidsmiddelen gered hoeven te worden. In december 2013 bereikten de ministers van Financiën van de Europese Unie een definitief akkoord over (de invulling van) de bankenunie. Dat moet leiden tot beter toezicht op de banken, een Europees garantiestelsel voor spaartegoeden en een gezamenlijke aanpak van banken die in de problemen komen.
Kapitaalmarkt De ECB heeft in november 2013 de rentetarieven voor het laatst aangepast. Het belangrijkste rentetarief van de ECB, de herfinancierings- of refi-rente, werd verlaagd naar 0,25%. Deze maatregel maakt het voor banken goedkoper om geld te lenen. ECB-president Mario Draghi hoopte dat ook consumenten en bedrijven daardoor tegen lagere rente kapitaal zouden kunnen aantrekken.
205
Paragraaf Financiering
De Nederlandse rente is net als die van Duitsland de afgelopen jaren laag. Door de financiële problemen in vooral de zuidelijke landen van de eurozone vluchten beleggers naar veiligere beleggingen. Door de lage rente kan de Nederlandse overheid relatief goedkoop geld lenen op de internationale financiële markten.
Schatkistbankieren Vanaf 15 december 2013 zijn decentrale overheden verplicht om te schatkistbankieren. Dit houdt in dat decentrale overheden hun overtollige liquide middelen moeten aanhouden bij het Ministerie van Financiën. Voor onze gemeente geldt hierbij een drempel van € 3,75 miljoen. Het drempelbedrag is gedefinieerd als een gemiddeld bedrag per kwartaal. In de periode 15 tot en met 31 december 2013 heeft onze gemeente het drempelbedrag niet overschreden. We verwachten overigens in de toekomst ook geen storting te doen in ’s Rijks schatkist. In de wet is een uitzondering opgenomen voor bestaande uitzettingen. Deze uitzettingen zullen tot het einde van hun looptijd worden geëerbiedigd. Zodra de looptijd van die beleggingen is verstreken, moeten deze middelen in de schatkist worden aangehouden of aan andere overheden worden uitgeleend. Dit houdt in dat onze uitzettingen bij de Rabobank tot het einde van de looptijd kunnen blijven staan. Daarmee kunnen we concluderen dat de Wet schatkistbankieren voor onze gemeente voorlopig geen effect zal hebben.
Wet Houdbare overheidsfinanciën Vanaf 1 januari 2014 is de wet Houdbare overheidsfinanciën (Wet Hof) van kracht. Europese eisen en afspraken over reductie van het begrotingstekort en de staatsschuld vormen de basis van de wet. Daarnaast worden ook de uitgangspunten van het Nederlands trendmatig begrotingsbeleid in de wet vastgelegd. De wet Hof bepaalt verder dat Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen een gelijkwaardige inspanning leveren bij het op orde brengen van de overheidsfinanciën. Per jaar geldt er een macroplafond voor het EMU-tekort van alle gemeenten samen. De hoogte van het macroplafond wordt jaarlijks op basis van bestuurlijk overleg vastgesteld. Voor gemeenten bedraagt dit plafond in 2014 0,32% van het Bruto Binnenlands Product (BBP). Voor onze gemeente komt dit neer op een tekort van ongeveer € 18 miljoen. De laatste jaren overschrijden we dit bedrag ruimschoots. Indien decentrale overheden de hiervoor afgesproken norm structureel overschrijden en het niet mogelijk blijkt met elkaar passende maatregelen af te spreken om terug te keren naar de norm kan het kabinet maatregelen nemen. De minister heeft de Eerste Kamer toegezegd om binnenkort een wetsvoorstel in te dienen dat het nationale sanctie mechanisme uit de wet vervangt door een correctiemechanisme. Voor onze gemeente kan de invoering van de wet Hof betekenen dat gemeentelijke investeringen niet meer kunnen worden uitgevoerd zonder de normen uit de wet te overschrijden. Ter voorkoming hiervan kunnen alternatieve financieringsvormen (zoals
206
Paragraaf Financiering
DBFMO, financieringsmaatschappij, doordecentralisatie) worden toegepast. Omdat de minister heeft toegezegd gedurende de huidige kabinetsperiode geen sancties toe te passen, heeft de wet vooralsnog geen gevolgen voor de uitvoering en financiering van ons investeringsprogramma.
Rentetarief De herfinancieringsrente (refi-rente: het tarief dat banken moeten betalen wanneer zij geld van de ECB lenen) is met ingang van 13 november 2013 verlaagd van 0,50% naar 0,25%. De korte rente (1 maands Euribor) is in 2013 tot en met oktober min of meer gelijk gebleven (ongeveer 0,12%). Daarna is de 1 maands Euribor gestegen tot ongeveer 0,22%. De lange rente (10 jaars fixe) begon het jaar op ongeveer 2,6%, om vervolgens te dalen naar ongeveer 2,3% in mei en te stijgen tot iets boven de 3% in september. Eind december 2013 bedroeg de lange rente ongeveer 2,9%.
Als gevolg van de Europese schuldencrisis is sinds 2008 sprake van sterk wisselende rentetarieven die zich op een historisch dieptepunt bevinden. Uit oogpunt van voorzichtigheid hielden we het tarief voor de korte rente in de begroting 2013 op 2,0%. Voor de lange rente, die gelijk is aan het gehanteerde omslagpercentage, raamden wij in de begroting 4,0%.
Ons beleid is om een zo groot mogelijk deel van de financieringsbehoefte te dekken met kortlopende leningen. Hierdoor hebben we geprofiteerd van het lage niveau van de korte rente, waardoor we een voordeel op de rentekosten hebben gerealiseerd van € 2,8 miljoen. Dit voordeel hadden we via een begrotingswijziging bij de actualisatie van de begroting 2013 en de managementrapportage voor € 3,1 miljoen al ingebracht in de begroting 2013. Het financieringsresultaat in de jaarrekening bedraagt hierdoor € 0,3 miljoen negatief.
Bijgevoegde grafiek laat de werkelijke ontwikkeling van de rentetarieven zien, waarbij het 1 maands Euribor tarief als indicatie voor de korte rente is gehanteerd en de 10 jaars fixe als indicatie voor de lange rente. 3,50
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00 jan.-2013
feb.-2013
mrt.-2013
10 jaars fixe
apr.-2013
Euribor 1 maand
Ontwikkeling rentetarieven 2013
207
Paragraaf Financiering
mei-2013
jun.-2013
jul.-2013
jul.-2013
aug.-2013
sep.-2013
okt.-2013
nov.-2013
dec.-2013
3 Risicobeheer Onder risico’s worden verstaan renterisico’s over vlottende en vaste schuld, krediet risico’s, liquiditeitsrisico’s, koersrisico’s en valutarisico’s. In de huidige situatie mani festeren alleen de eerste twee genoemde risico’s zich voor onze gemeente.
Renterisico -vlottende schuld (kasgeldlimiet) In de Wet fido is een begrenzing opgenomen van de kortlopende middelen die gemeenten mogen opnemen, de zogenaamde kasgeldlimiet. De limiet bedroeg in 2013 € 42,7 miljoen ofwel 8,5% van het begrotingstotaal van € 502 miljoen. In het eerste kwartaal van 2013 hebben we de kasgeldlimiet niet overschreden. In het tweede kwartaal is sprake geweest van een beperkte overschrijding van de kasgeld limiet (€ 1,8 miljoen). Voor het derde en vierde kwartaal van 2013 heeft de provincie voor Heesch-West een ontheffing voor een bedrag van € 13,7 miljoen verleend. Hiermee komt de totale kasgeldlimiet voor het tweede halfjaar van 2013 uit op € 56,4 miljoen. In het tweede halfjaar van 2013 hebben we de kasgeldlimiet niet overschreden.
Wij streven ernaar om - binnen de wettelijke grenzen van de kasgeldlimiet - een zo groot mogelijk deel van de financieringsbehoefte te dekken met kortlopende leningen, tenzij er een aanzienlijke rentestijging op de kapitaalmarkt wordt verwacht. Deze werkwijze heeft een aantal voordelen. Ten eerste is de rente op kortlopende leningen vrijwel altijd lager dan op langlopende leningen. Gedurende 2013 bedroeg dit verschil ongeveer 2,5%. Bovendien trekken wij de benodigde korte financiering wekelijks aan. Het weektarief lag in 2013 gemiddeld 23 basispunten onder het tarief dat onze huisbankier in rekening brengt. Ten tweede ontstaat meer flexibiliteit.
Renterisico -vaste schuld (renterisiconorm) De renterisiconorm begrenst de rentegevoeligheid van de vaste schuldpositie van de gemeente. Het renterisico wordt bepaald door de som van het bedrag aan aflossing en het bedrag aan renteherziening op de vaste schuld. De renterisiconorm bedraagt 20 procent van het begrotingstotaal. Dit houdt in dat maximaal 20 procent van het totaal van de begroting aan rentegevoeligheid onderhevig mag zijn. In onderstaande tabel wordt deze norm afgezet tegen de feitelijke situatie. Hieruit blijkt dat wij ruim binnen de gestelde norm blijven.
208
Paragraaf Financiering
Bedragen x € 1.000
Rekening
Rekening c.q. begrotingstotaal 2013 Het bij ministeriële regeling vastgestelde percentage Renterisiconorm
Begroting
2013
2013
551.821
502.316
20%
20%
110.364
100.463
110.364
100.463
Toets Renterisiconorm Renterisiconorm Renterisico op vaste schuld Ruimte(+)/Overschrijding(-)
54.638
51.042
+ 55.726
+ 49.421
Renterisiconorm 2013
Kredietrisico Kredietrisico’s ontstaan enerzijds door het verstrekken van leningen, anderzijds door het verstrekken van gemeentegaranties. Het treasurystatuut bepaalt dat uitzettingen en garanties alleen tot stand komen indien zij een publieke taak dienen. Bij het beoordelen van verzoeken om leningen of garanties wordt in elk geval nagegaan of voor de sector waarin de instelling werkzaam is een zogenaamd waarborgfonds bestaat. Ondanks deze terughoudendheid is het latente kredietrisico de laatste jaren toegenomen als gevolg van de economische crisis.
De gemeente is in 2013 niet aangesproken op haar garanties.
4 Gemeentefinanciering Leningenportefeuille De post opgenomen langlopende leningen heeft zich in 2013 als volgt ontwikkeld: Bedragen x € 1.000 Beginstand per 1 januari 2013 Nieuwe leningen
Bedrag
Gemiddelde
Invloed op
rente
gem. rente
181.812
2,86%
88.931
1,32%
-0,64%
Aflossingen
-54.638
1,44%
0,36%
Eindstand per 31 december 2013
216.105
2,59%
-0,28%
De nieuw aangetrokken leningen zijn voor een bedrag van € 75 miljoen aangewend voor herfinanciering en het financieren van investeringen. Het resterende bedrag heeft betrekking op de herstructurering van de financiering van de BIM. Zie hiervoor de lijst verbonden partijen in het bijlagenboek.
209
Paragraaf Financiering
De aflossingen betreffen naast het aflossen van een jaarlening van € 45 miljoen, een vervroegde aflossing van een (aan Brabant Wonen doorverstrekte) lening van € 3,6 miljoen en reguliere aflossingen (€ 6,0 miljoen).
Uitzettingen De verstrekte langlopende leningen hebben zich in 2013 als volgt ontwikkeld: Bedragen x € 1.000 Beginstand per 1 januari 2013 Nieuwe uitzettingen
Bedrag
Gemiddelde
Invloed op
rente
gem. rente
222.876
4,42%
29.857
3,72%
-0,10%
Aflossingen
-49.422
3,87%
0,13%
Eindstand per 31 december 2013
203.311
4,45%
0,03%
De nieuwe uitzettingen (€ 29,8 miljoen) en een aflossing van € 10,9 miljoen hebben betrekking op de herstructurering van de financiering van de BIM. Zie hiervoor de lijst verbonden partijen in het bijlagenboek. Daarnaast is sprake van twee nieuwe uitzettingen aan sportverenigingen voor de aanschaf van zonnepanelen (€ 26.000).
Ter compensatie van het vervallen Essent dividend is in 2009 € 175 miljoen van de verkoopopbrengst uitgezet bij de Rabobank. De eerste € 75 miljoen van deze uitzetting valt in vijf jaarlijks gelijke termijnen vrij. De laatste termijn valt in oktober 2014 vrij. Het resterende bedrag van € 100 miljoen valt in twee gelijke delen vrij in 2024 en 2029.
Bij de verkoop van Essent is een bestaande lening van Essent aan Enexis overgegaan op de aandeelhouders van Enexis. De gemeente ’s-Hertogenbosch heeft hierdoor een zogenaamde bruglening verkregen. Ons aandeel in deze aandeelhouderslening bedraagt € 67,2 miljoen. De eerste tranche (€ 16,8 miljoen) is begin 2012 vervroegd afgelost. De tweede tranche (€ 18,7 miljoen) is in september 2013 vervroegd afgelost.
De resterende aflossingen hebben betrekking op de vervroegde aflossing van een lening aan Brabant Wonen (€ 3,6 miljoen) en reguliere aflossingen (€ 1,3 miljoen).
Garanties In 2013 zijn geen nieuwe garanties verstrekt.
210
Paragraaf Financiering
Bedrijfsvoering
Bedrijfsvoeringsprocessen zorgen ervoor dat de programma’s worden uitgevoerd. Deze processen worden effectief, efficiënt, transparant en conform de geldende wet- en regelgeving ingericht. De gemeente als bedrijfshuishouding maakt voor de burger collectieve producten, voornamelijk diensten. Om deze producten te kunnen voortbrengen is inzet van productiemiddelen nodig zoals personeel, financiën, informatievoorziening, organisatie, automatisering, huisvesting, communicatie, juridische deskundigheid etc. Bedrijfsvoering is het organiseren van de inzet van deze middelen. De bedrijfsvoering is niet alleen intern gericht. Burgers verwachten bijvoorbeeld van een gemeente dat de kwaliteit van de dienstverlening steeds verder verbeterd wordt. In deze paragraaf geven wij inzicht in de stand van zaken en de beleidsuitvoering omtrent de bedrijfsvoering.
1
Bedrijfsvoering voor bestuurlijke en ambtelijke organisatie De digitalisering van de bestuurlijke besluitvorming is afgerond. Digitale uitwisseling tussen de diverse systemen (Verseon, Ibabs, Notudoc) is nog niet gerealiseerd. De voorbereidingen hiervoor zijn wel afgerond. Een nieuw Bestuurlijk Informatie Systeem (BIS) is in februari 2013 in gebruik genomen. Het nieuwe BIS op Internet voldoet aan de huidige eisen van informatievoorziening aan de burgers, het bestuur en de organisatie. Het college werkt geheel papierloos en de raad grotendeels. In 2013 heeft een werkgroep van de raad een rapportage over papierloos werken gemaakt. De aanbevelingen van de raadswerkgroep worden in overleg met de griffie geïmplementeerd. Voor de uitvoering van de digitale systemen hebben we werkprocessen aangepast en beschreven. Verder is de cursus ‘schrijven van raadsvoorstellen’ vervangen door gesprekken met de sectoren en afdelingen over werken binnen een duaal systeem. Aan de hand van concrete casussen wordt informatie uitgewisseld en feedback gegeven. Deze werkwijze sluit beter aan bij de behoeften van de afdelingen.
211
Paragraaf Bedrijfsvoering
2
Personeel en organisatie Bezuinigingen en personele bezetting Ook in 2013 zijn er, ondanks de bezuinigingen, geen gedwongen ontslagen gevallen. De terugloop in formatie zet wel door op verschillende plaatsen in de organisatie (zie de formatie-tabel). In reactie op de transities in het sociale domein voeren we structuur- en procesveranderingen door. Ook veranderingen in de inhoud van het werk op individueel niveau krijgt aandacht via vakmanschapsversterking. We gaan steeds meer naar een participatie-maatschappij waar onze ambtenaren aan zullen deelnemen als vakmannen en -vrouwen: minder bureaucratisch, meer in netwerken. Daarnaast blijven we werken aan flexibiliteit: flexibele arbeidscontracten, brede inzetbaarheid, omscholing, opleiding en digitale vaardigheden.
Vernieuwende cao Gemeenten De cao Gemeenten is onderhevig aan een voortgaande modernisering. Op landelijk niveau is in 2013 gestart met het uitwerken van een individueel keuzebudget, naar het voorbeeld van de waterschappen. In 2013 is het nieuwe hoofdstuk arbeidstijden en de Van-Werk-Naar-Werk afspraak van kracht geworden. Deze afspraken en ontwikkelingen passen goed bij de werkwijze van onze gemeente. Als uitwerking van de Van-Werk-Naar-Werkafspraken is een bezwarencommissie in het leven geroepen. Hierin wordt samengewerkt met een aantal omliggende gemeenten. Daarnaast is er een initiatiefwetsvoorstel voor normalisering van de rechtspositie van ambtenaren in de maak. Wij volgen deze ontwikkeling op de voet.
Ruimte voor Werk Ook in 2013 hebben we het organisatieontwikkelingstraject Ruimte voor Werk voortgezet. Het doel van dit programma is medewerkers niet alleen ruimte in hun werk te bieden, maar ook een werkomgeving en faciliteiten te bieden waarin zij optimaal kunnen functioneren en dus presteren. We werken daardoor niet alleen efficiënter, maar blijven daarmee ook een aantrekkelijk werkgever Concreet zijn hier de volgende voorbeelden van te noemen: de herinrichtingsplannen van de plaza en de vergaderruimtes, het MD-traject voor bureau- en afdelingshoofden, ruimte@werk, het doorontwikkelen van onze digitale vaardigheden en aan de uitrol van smartphones voor bijna alle medewerkers.
Organisatie ontwikkeling Onze gemeente staat aan de vooravond van grote veranderingen; • Er komen nieuwe, grote taken op ons af in het sociale domein; • De onderdelen Werk, Inkomen en Handhaving gaan op in het Werk-ontwikkelbedrijf; • Het sociaal DNA met de nieuwe aanpak van ‘één huishouden, één plan, één budget’ vraagt om een andere manier van werken.
212
Paragraaf Bedrijfsvoering
Eind 2012 constateerden we dat dit vraagt om een planmatige verandering van de sector Cultuur Welzijn en Sociale Zaken (CWS). De aanpak vraagt meer dan nu om een integrale benadering. Het vraagt om keukentafelgesprekken in de wijk om na te gaan wat nodig is en wat mensen met hun sociale netwerk zelf kunnen doen. Daarnaast moeten we vorm geven aan een nieuwe rol van de gemeente als co-producent in het sociale domein, naast inwoners, partners en stakeholders.
We beseffen dat op een aantal nieuwe gemeentelijke taken nog niet alles uitgekristalliseerd is. De (landelijke) kaders liggen nog niet allemaal vast en ook de budgetten die naar de gemeente komen, zijn nog niet bekend. Dat vraagt om een robuuste organisatiestructuur om alle nieuwe taken een plek te geven, een organisatie die flexibel met de veranderingen kan meebewegen. De nieuwe organisatiestructuur gaat onder de namen ‘Maatschappelijke Ontwikkeling’ en ‘Weener XL’ per 1 april 2014 van start. Hierbij zetten we ook in op versterkte samenwerking met andere organisaties in onze regio, waaronder Sw-bedrijven.
e-HRM De uitrol van P-punt (ons e-HRM systeem) verloopt volgens planning. Steeds meer personele processen komen online beschikbaar. In 2013 is o.a. het persoonsdossier ondergebracht in P-punt. Medewerkers, het personeelsmanagement én de leiding gevenden kunnen nu eenvoudig het persoonsdossier online raadplegen.
Functiewaardering De VNG heeft een landelijke functiewaarderingssysteem ontwikkeld: HR21 Wij hebben dit systeem volgens planning per 1 januari 2013 ingevoerd bij onze gemeente. In de oude situatie kenden we zo’n 550 functieprofielen. Het nieuwe functieboek van de gemeente ’s Hertogenbosch telt 81 normfuncties. HR21 brengt meer eenduidigheid in de wijze van functiebeschrijving en waardering.
Arbo en ziekteverzuim Het ziekteverzuim is met 3,9% gelijk gebleven ten opzichte van 2012. Ten opzichte van andere 100.000+ gemeenten doen we het goed. De vier grote gemeenten hadden in 2012 een ziekteverzuimpercentage van 6% en de andere 100.000+ gemeenten van gemiddeld 5,1%.
Integriteit We hechten zeer aan een integer ambtelijk apparaat. Daar hoort bij het regelmatig met elkaar spreken over situaties die wel of niet kunnen. Een integere medewerker denkt na over randgevallen, stelt dilemma’s ter discussie, is open over keuzes die hij maakt en laat zijn grens niet alleen bepalen door wat “de wet zegt”. We moeten zelf steeds blijven letten op nieuwe dilemma’s en oude gewoontes die in een nieuwe tijd
213
Paragraaf Bedrijfsvoering
niet meer zonder meer acceptabel zijn. “Kleur bekennen” is sinds 2005 een gedegen integriteitsbeleid. Door veranderingen buiten de organisatie die hun intrede hebben gedaan binnen de organisatie, is in 2013 een geactualiseerd beleid voorbereid, met behoud van de intenties van de bestaande gedragscode en “Kleur bekennen”.
In 2013 hebben wij vanwege aantasting van de integriteitsregels 11 disciplinaire maatregelen opgelegd aan medewerkers. In 2012 waren dit 6 disciplinaire maatregelen. Daarbij gaat het over maatregelen met betrekking tot inkomen, schorsing, overplaatsing of -in de zwaarste vorm -ontslag. Het aantal nieuwe medewerkers dat een ambtseed en daarbij ook een cursus Integriteit hebben gevolgd in 2013 is: 38 personen. Dit zijn de medewerkers die het introductieprogramma hebben gevolgd. Ook bij het veranderen van functie, is er opnieuw aandacht voor integriteit. Hiervan was sprake bij 19 medewerkers.
Ongewenste gedragingen, agressie en pesten Bij de externe vertrouwenspersonen ongewenste gedragingen is 13 keer een melding gedaan in 2013 (in 2012: 11).
Formatie en bezetting per 31-12-2013 2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
Aantal fte (formatie)
1366
1420
1427
1524
1503
1.481
1.431
1.434 1.446
Aantal medewerkers
1366
1395
1416
1497
1516
1.474
1.430
% Aantal mannen
55%
56%
57%
59%
60%
60%
62%
63%
% Aantal vrouwen
45%
44%
43%
41%
40%
40%
38%
37%
Functieniveau laag (1 t/m 5)
14%
15%
17%
18%
19%
20%
21%
22%
Functieniveau midden (6 t/m 9)
38%
38%
38%
38%
39%
39%
38%
38%
Functieniveau hoog (10 + hoger)
48%
47%
45%
44%
42%
41%
41%
40%
Deeltijd totaal
37%
37%
38%
36%
35%
36%
36%
36%
% mannen deeltijd
19%
20%
22%
24%
25%
28%
32%
32%
% vrouwen deeltijd
81%
80%
78%
76%
75%
72%
68%
68%
Ouderschapsverlof Op 31 december 2013 maakten 54 medewerkers gebruik van ouderschapsverlof (50 in 2012). Het aantal vrouwen dat van de regeling gebruik maakte is 31 (24 in 2012) en het aantal mannen 23 (26 in 2012).
Stagiaires Het totaal aantal stagiaires dat in 2013 is gestart met hun stage of leerwerkplek bij onze gemeente bedraagt 137.
214
Paragraaf Bedrijfsvoering
Inkoop In 2013 is de ingezette koers 2012 met betrekking tot de professionalisering van inkoop voortgezet. Gemeente ’s-Hertogenbosch heeft de intentie onderschreven daar waar het kan gezamenlijk met regiogemeenten in te kopen. In april is in lijn met de nieuwe aanbestedingswet een nieuw inkoopbeleid vastgesteld, met daarin het stimuleren van het MKB om deel te nemen aan aanbestedingen, social return, duurzaamheid en beleidskeuzes met betrekking tot innovatie. Contractmanagement is geëvalueerd en wordt beter afgestemd op de organisatie. Met de rapportages die dit oplevert kunnen verdere stappen richting doelmatig inkopen worden gezet. Op intranet is een inkooptoolkit in gebruik genomen die medewerkers de weg wijst en ondersteunt bij inkopen.
3
Financieel Beheer Nieuw digitaal factuur afhandelingssysteem Eind september 2013 is de gemeente succesvol overgestapt op een nieuwe digitaal factuur afhandelingssysteem. De factuurafhandeling is nu geïntegreerd in het financiële systeem. Daarmee wordt ook de stap gemaakt van een maatwerkoplossing naar een standaard applicatie. Door deze overstap neemt de foutenkans af en de efficiency toe. Wel gaat deze standaard oplossing enigszins ten koste van de flexibiliteit, omdat niet afgeweken kan worden van de standaard werkwijze die de applicatie voorschrijft
4
Informatisering en automatisering Informatisering en automatisering ondersteunen de organisatie in de uitoefening van haar taken door het organiseren van de gemeentebrede informatievoorzieningen. Een belangrijk richtinggevend kader voor ons werk is dit jaar gerealiseerd: we hebben het meerjarig informatiebeleid 2013-2015 voorbereid dat in 2013 door het AMT is vast gesteld. We volgden de landelijke ontwikkelingen ook dit jaar uiteraard nauwgezet en vertaalden deze naar consequenties voor onze organisatie. We werkten verder aan de langlopende programma’s: in 2013 voerden we zaakgericht werken inclusief digitale archivering in bij 16 van de 35 afdelingen, de doorontwikkeling van publieke dienstverlening en het werken aan een integrale aanpak van de basisregistraties (gegevensmanagement). We ondersteunden de sectoren met raad en daad om hun informatievoorziening te verbeteren of te vernieuwen. De professionalisering van het informatiemanagement rondden we af met als resultaat een sterkere interne samenwerking en een betere ‘gereedschapskist’.
215
Paragraaf Bedrijfsvoering
We zorgden ook voor een stabiele, betrouwbare ICT-omgeving. De doorontwikkeling van het flexibele kantoorconcept hield in dat we zijn gestart met de overstap naar het gebruik van smartphones en meer mobiele apparatuur. Uiteraard zorgden we ervoor dat al onze collega’s zo goed mogelijk ondersteund werden in de uitvoering van hun taken met behulp van ICT. Al deze inspanningen leverden direct en indirect een bijdrage aan verbetering van onze bedrijfsvoering en de dienstverlening aan burgers en bedrijven. Onze organisatie is zich ervan bewust dat ze bij de uitvoering van al haar taken sterk afhankelijk is van betrouwbare informatievoorziening. De i-professionals voorzien in deze behoefte met robuuste, veilige en eigentijdse ICT voorzieningen.
De informatieveiligheid bij gemeenten ligt de laatste jaren onder vuur. Een aantal incidenten en volop media-aandacht zorgden ervoor dat de informatieveiligheid binnen gemeenten meer dan ooit negatief in de schijnwerpers stond. Ook de gemeente ’s-Hertogenbosch heeft te maken gehad met kwetsbaarheden en incidenten waardoor informatieveiligheid binnen onze gemeente een hoge prioriteit heeft. De risico’s voor gemeenten op het gebied van informatieveiligheid komen vaak vanaf het internet. Maar ook bijvoorbeeld de vergaande samenwerkingen met ketenpartners en nieuwe manieren van werken (bijvoorbeeld mobiel werken in de Cloud) maken de informatieveiligheid kwetsbaarder. Dit resulteert onder andere in een set van nieuwe normen en richtlijnen en een aantal audits hier op. We willen onze informatieveiligheid naar een hoger plan tillen. Dit geldt voor de techniek, maar zeker ook voor de menselijke aspecten. Want als de techniek op orde is, wordt de mens de zwakste schakel. Daarom maken we informatieveiligheidsbewustzijn een speerpunt in de planning voor het komende jaren. Er zullen meerdere tools worden ingezet om de bewustwording op het gebied van informatieveiligheid binnen de gemeente te vergroten.
5
Onderzoeken ex artikel 213a Gemeentewet In 2013 is er een onderzoek uitgevoerd naar het sportstimuleringsbeleid. Dit onderzoek is afgerond. Er is onderzoek verricht naar de doelmatigheid en doeltreffendheid en of de werkwijze binnen het bureau Sport en Bewegen in lijn ligt met de gemeentelijke sportvisie. Gezien de uitkomsten van het onderzoek is er geen aanleiding voor ingrijpende verbetervoorstellen. In 2014 zal onderzoek worden gedaan naar de werking van marktplaats als instrument voor de inhuur van personeel.
216
Paragraaf Bedrijfsvoering
Verbonden partijen
Inleiding Verbonden partijen zijn rechtspersonen waarmee de gemeente een bestuurlijke èn financiële band heeft. Onder bestuurlijk belang wordt verstaan: een zetel in het bestuur of het hebben van stemrecht (via aandelen). Met een financieel belang wordt bedoeld dat de gemeente middelen ter beschikking heeft gesteld die ze kwijt is in geval van faillissement van de verbonden partij en/of als financiële problemen bij de verbonden partij verhaald kunnen worden op de gemeente. Verbonden partijen zijn vennootschappen (nv’s en bv’s) en gemeenschappelijke regelingen. Stichtingen en verenigingen kúnnen ook verbonden partijen zijn als de gemeente een zetel in het bestuur heeft en financiële risico’s loopt.
Kaders Verbonden partijen In de raadsvergadering van 5 juli 2011 zijn de kaders voor de omgang met de verbonden partijen vastgesteld. De kaders zijn opgesteld vanuit de duale rol- en taakver deling tussen raad en college en geven een antwoord op de vraag hoe gaan wij in ’s-Hertogenbosch om met onze verbonden partijen?
De volgende tien gemeentelijke kaders zijn vastgesteld: 1. Afbakening van het begrip verbonden partijen; 2. Afbakening van het begrip publiek belang; 3. Periodieke evaluatie; 4. Gebruik afwegingskader verbonden partijen en criteria nieuwe deelnemingen; 5. Informatieverstrekking aan de raad; 6. Afbakening aangaan indirecte deelnemingen; 7. Uitgangspunt gemeentelijke rollen en uitvoeringsprotocol college; 8. Bestuurlijke vertegenwoordiging in verbonden partijen; 9. Een raad van toezicht bij stichtingen; 10. Afbakening van de statutaire taken Algemene Vergadering van Aandeelhouders/ Algemene Leden Vergadering en Raad van Commissarissen/Raad van Toezicht van privaatrechtelijke deelnemingen; Verder is er een afwegingskader bij deelname, heroverweging en evaluatie verbonden partijen.
217
Paragraaf Verbonden partijen
Amendement Verbonden partijen Uw raad heeft in de raadsvergadering van 5 juli 2011 ingestemd met een amendement Verbonden partijen. Het amendement luidt: Dat de gemeente zich actief inzet voor toepassing en naleving van de code Tabaksblat door verbonden partijen. Dat bij verbonden partijen, waarin de gemeente een meerderheidsbelang heeft, de zogeheten balkenendenorm voor bezoldiging als richtlijn wordt hanteerd. Als hiervan wordt afgeweken, wordt de motivatie hiervoor in de jaarrekening weer gegeven en uw raad hierover in kennis gesteld. Dit is tot nu toe niet het geval.
Uitvoeringsprotocol Verbonden partijen We hebben in 2011 een uitvoeringsprotocol opgesteld. In dit uitvoeringsprotocol staan allereerst de bestuurlijke en ambtelijke bevoegdheden, verantwoordelijkheden en verdeling van de taken ten aanzien van de verbonden partijen uitgewerkt. Hoofddoel is een eenduidige verantwoordelijkheidsverdeling aan te geven, zowel bestuurlijk als ambtelijk. Hierdoor kan de sturing en controle op de verbonden partij goed worden vorm gegeven en ontstaat duidelijkheid over organisatorische aspecten, zoals advisering aan college en raad, ambtelijk vooroverleg en routing van de stukken. Daarnaast zijn in het protocol de condities beschreven op basis waarvan ambtelijke voordracht in privaatrechtelijke verbonden partijen (deelnemingen en stichtingen) mogelijk is. Hiermee leggen we expliciet als beleidsregel neer wanneer en op welke wijze ambtelijke voordracht mogelijk is.
Deelnemingen De gemeentelijke belangen worden in hoofdzaak via de Algemene Vergadering van Aandeelhouders behartigd. In die vergadering treedt de functioneel betrokken portefeuillehouder op als, gemandateerd, gemeentelijke vertegenwoordiger. Voor de vervulling van functies (commissariaat dan wel bestuurder) in vennootschappen zijn in het uitvoeringsprotocol Verbonden partijen bepalingen opgenomen ter voorkoming van belangenverstrengeling. Tevens is in de besturingsfilosofie een bepaling opgenomen dat een ambtelijk advies over een aandeelhoudersvergadering van een deelneming onafhankelijk en waardevrij is opgesteld. De bijlage behorende bij deze jaarrekening bevat een geactualiseerde lijst van verbonden partijen. Deze lijst bevat relevante informatie over onze verbonden partijen, waaronder de relatie tussen de verbonden partijen en het publieke belang. Tevens wordt stilgestaan bij de risico’s omtrent de verbonden partij. Momenteel participeert de gemeente in de volgende deelnemingen:
218
Paragraaf Verbonden partijen
Directe deelnemingen: Advisering door Ambtelijk Beheer Deelnemingen • nv Maatschappij tot Exploitatie van Industriegebouwen (nv MEI); • nv Bossche Investeringsmaatschappij (nv BIM); • nv Ontwikkelingsmaatschappij Sport & Vrije Tijd ’s-Hertogenbosch; • nv Verhuurmaatschappij De Vliert; • bv Exploitatiemaatschappij Combibad Kwekkelstijn; • bv Zuid Nederlandse Theatermaatschappij (bv ZNTM); • Bossche banen bv; • bv Willemspoort;
Advisering door de vakafdeling • Coöperatieve Vereniging Midwaste milieu U.A.; • BNG nv; • Enexis Holding nv; • CBL Vennootschap bv; • Vordering Enexis bv; • Verkoop Vennootschap bv; • Publiek belang elektriciteitsproductie bv; • Claim Staat Vennootschap bv; • Attero nv.
Indirecte deelnemingen: Advisering door Ambtelijk Beheer Deelnemingen • bv Paleiskwartier; • bv Haverleij; • cv Willemspoort;
Advisering door de vakafdeling • Brabant Life Sciences Seed Fonds bv.
Ambtelijke advisering bij deelnemingen De ambtelijke advisering aan het college van burgemeester en wethouders rondom de deelnemingen ligt bij de betreffende vakafdeling. De vakafdeling toetst onder meer op de realisatie van de doelstellingen, budgetoverschrijdingen en afwijkingen, beheersing en bijsturing op het gebied van (tussentijdse) rapportages. Naast de vakafdeling is bij een aantal deelnemingen een Ambtelijk Beheer Deelnemingen (ABD) ingesteld, Het betreft die deelnemingen waarbij wij als gemeente een bestuurlijk belang hebben van meer dan 20%. Dit ABD is een ambtelijk adviesorgaan ter advisering van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AVvA). De taken van elk ABD kunnen per AVvA verschillen. Dit is onder meer afhankelijk van de statuten van de deelneming.
219
Paragraaf Verbonden partijen
In algemene zin wordt dan ook gesteld dat de taak van het ABD gekoppeld is aan de bevoegdheid van de aandeelhouders in de AVvA. Het ABD is interdisciplinair samen gesteld, waardoor brede advisering vanuit de financiële, juridische en inhoudelijke disciplines kan plaatsvinden.
Ambtelijke advisering bij stichtingen en verenigingen De ambtelijke ondersteuning ten aanzien van stichtingen en verenigingen vindt plaats door de vakafdelingen. De vakafdeling is verantwoordelijk voor het besluitvormingstraject, inclusief integrale advisering en toezending van de stukken aan het college van burgemeester en wethouders en raad. Het is vanuit het uitvoeringsprotocol toegestaan dat ambtenaren zitting nemen in het bestuur van een stichting.
De gemeente ’s-Hertogenbosch neemt deel in de volgende stichtingen die vallen onder de definitie verbonden partijen: • Stichting Sportstimulering ’s-Hertogenbosch; • Stichting Kringloop; • Stichting Essent Sustainability Development; • Stichting Samen 2018 (tijdelijke stichting).
Gemeenschappelijke regelingen Onder de verbonden partijen vallen ook de meeste gemeenschappelijke regelingen (GR). Hier wordt alleen ingegaan op GR’s waar we als gemeente zowel een bestuurlijk als financieel belang hebben. GR’s zijn een verlengstuk van het lokale bestuur waarbij de gemeente grotendeels verantwoordelijk blijft voor het realiseren van de beoogde doelstelling van de GR en de financiering. Gedragsregels hiervoor zijn vastgelegd in de Wet Gemeenschappelijke Regelingen en het interne uitvoeringsprotocol Verbonden Partijen. De GR behartigt een of meer belangen van betrokken gemeenten. In de regeling van de GR wordt inhoud gegeven aan onder meer de samenwerkingsvorm, de bestuurlijke vertegenwoordiging en de wijze van toetreding en opheffing. De gemeente ’s-Hertogenbosch neemt deel in de volgende gemeenschappelijke regelingen die vallen onder de definitie verbonden partijen: • Gemeenschappelijke regeling Stadsgewest ’s-Hertogenbosch; • Gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Brabant-Noord; • Gemeenschappelijke regeling GGD Hart voor Brabant; • Gemeenschappelijke regeling Omgevingsdienst Brabant Noord (OBN); • Gemeenschappelijke regeling Regionaal Ambulancevoorziening Brabant Midden West-Noord;
220
Paragraaf Verbonden partijen
Op internet is het register van de gemeenschappelijke regelingen geplaatst. Het register bevat alle gemeenschappelijke regelingen waar de gemeente in participeert.
Informatie verbonden partijen De bijlage Lijst van verbonden partijen bevat naast alle verplichte informatie ook nog nadere detailinformatie per verbonden partij, zoals het bestuurlijke belang (bestuurders, data benoeming, termijnen en herbenoemingen), financieel belang (financiële verhoudingen met de gemeente), activiteiten en prestaties verbonden partij en het risicomanagement.
221
Paragraaf Verbonden partijen
Grondbeleid
1 Inleiding De afgelopen jaren schetsten wij in de paragraaf Grondbeleid in begroting en jaar rekening uitvoerig de effecten voor ons grondbedrijf van de crisis op de vastgoedmarkt. De grondverkopen van het grondbedrijf zijn als gevolg van deze crisis de afgelopen jaren sterk gedaald. Ook staat de grondprijs onder druk.
In 2013 was er geen sprake van een herstel. Wel zijn er landelijk enkele (eerste) lichtpuntjes waar te nemen die er op zouden kunnen wijzen dat het dieptepunt voorbij is. Zo ligt inmiddels de recessie van 2012/2013 achter ons. Dit economisch herstel is echter nog wel broos te noemen. Ook spreken deskundigen over een stabilisatie van de woningmarkt en was over de laatste maanden van 2013 zelfs sprake van een beperkte groei van de woningverkopen ten opzichte van het jaar er voor. Ook de verkoopprijzen lijken zich te stabiliseren. Een grootschalig herstel van de bouwproductie van nieuwe woningen wordt echter op korte termijn niet verwacht. Debet hieraan zijn de verwachte afname van de bouwproductie van woningcorporaties als reactie op de verhuurdersheffing en de druk op de koopkracht en leencapaciteit bij particuliere kopers.
Ook voor ons grondbedrijf rekenen wij de komende jaren niet op een snel en krachtig herstel. De nieuwe realiteit is er een van structureel minder nieuwe woningen en commercieel vastgoed én lagere prijzen dan voor de crisis. Het grondbedrijf moet inspelen op de nieuwe marktsituatie. Dit blijkt in de grote gebiedsontwikkelingen (zoals De Groote Wielen), waar organisch moet worden ontwikkeld, inspelend op de vraag van de markt en zonder teveel extra publieke eisen op te werpen. Maar daarnaast is meer dan vroeger sprake van een veelkleurig palet van -vaak -door particulieren geïnitieerde projecten met geheel verschillende -her- ontwikkelingsopgaven zoals transitie kantoren, herbestemming oude kerken en gebouwen, Collectief Particulier Opdracht geverschap, innovatieve woonconcepten, woon/zorg concepten en nieuwe combinaties van woon/werkproducten.
In deze paragraaf Grondbeleid schetsten wij de huidige financiële positie van het grondbedrijf. Gelet op de omstandigheden is deze financiële positie in ieder geval redelijk te noemen. In den lande zijn er diverse gemeenten die de afgelopen jaren de tekorten van hun grondbedrijven met grote bijdragen vanuit de algemene middelen
222
Paragraaf Grondbeleid
hebben moeten afdekken. Ons grondbedrijf is vooralsnog deze crisis goed doorge komen. Het blijft onze opgave om het grondbedrijf ook de komende lastige jaren door te helpen. Daarmee zorgen wij er voor dat ook op termijn in continuïteit gewerkt kan (blijven) worden aan het realiseren van de ambities van de stad op het gebied van ruimtelijke ordening door het creëren van ruimte voor wonen, werken, winkelen en recreëren.
Minimaal twee maal per jaar actualiseren wij onze grondexploitaties. Via de managementrapportage informeren wij u jaarlijks tussentijds over de financiële positie van het grondbedrijf. Vervolgens maken wij in de jaarrekening een uitgebreide stand van zaken op per 31 december van het afgelopen jaar. Dit gebeurt op basis van de meest actuele exploitatieopzetten van de projecten. Hiertoe beoordelen wij kritisch faseringen, prijsniveaus, woningbouwprogramma’s etc. en, voor zover nodig, passen wij de grondexploitaties hierop aan.
In het vervolg van deze paragraaf grondbeleid beschrijven wij de financiële positie van het grondbedrijf. Dit doen wij aan de hand van de volgende onderdelen: de ontwikkeling van de boekwaarde, het geraamd eindresultaat van alle complexen tezamen, de ontwikkeling van de werkelijke algemene reserve en de berekening van de benodigde algemene reserve. Hierbij passen wij de grondslagen voor waardering en resultaat bepaling alsmede het risicomodel toe zoals die zijn vastgesteld door uw raad.
Tot slot merken wij nog op dat deze toelichting op de financiële positie van ons grondbedrijf is gemaakt zonder rekening te houden met de samenvoeging met delen van de gemeente Maasdonk. De grondexploitaties op het grondgebied van Vinkel en Nuland worden vanaf 2015 opgenomen in ons grondbedrijf. De in 2013 uitgevoerde analyse van deze grondexploitaties met de Bossche normen en uitgangspunten resulteert in een incidenteel nadeel in de vorm van te treffen voorzieningen en afwaardering van gronden. Dit verwachte nadeel maakt onderdeel uit van het totale incidentele nadeel zoals dat becijferd is in de stukken die uw raad in het kader van de herindeling zijn voorgelegd.
223
Paragraaf Grondbeleid
2
Ontwikkeling boekwaarde De boekwaarde in het afgelopen jaar De totale boekwaarde van het grondbedrijf is het afgelopen jaar gestegen naar € 93,9 miljoen. Vorig jaar was dit nog € 84,8 miljoen. Onderstaand overzicht licht deze stijging toe: Noot
(bedragen x € 1 mln.)
Boekwaarde per 1-1-2013
84.8
Bij: vermeerderingen 2013 - kosten aankopen
1
6,5
- kosten bouw- en woonrijpmaken
2
13,9
- bijdrage aan reserve economische ontwikkeling
0,2
- saldo van rentebaten en -lasten en beheeropbrengsten en -kosten - tussentijdse positieve resultaten van complexen ten gunste van de algemene reserve
0,2 3
5,2
van het grondbedrijf 26,0 Af: verminderingen 2013 - opbrengsten verkopen
4
8,2
- bijdragen van derden en van de algemene dienst
5
3,2
- resultaten van afgesloten complexen ten laste van de algemene reserve grondbedrijf
6
0,1
- voorzieningen bij in exploitatie genomen gronden ten laste van de algemene reserve
7
4,8
- afwaarderingen van nog niet in exploitatie genomen gronden ten laste van de
8
0,1
9
0,7
algemene reserve - exploitatiesaldi overige gronden ten laste van de algemene reserve
17,1 Boekwaarde per 31-12-2013
93,9
(met correctie afrondingsverschillen) Tabel 1
Toelichting bij tabel 1: 1- Verreweg de grootste aankoop in het afgelopen jaar is de verwerving van een deel van de GZG-locatie. De vergoeding hiervoor bedraagt € 5 miljoen. Deze grond is aangekocht van de ontwikkelaar (V.O.F. Projectontwikkeling GZG-terrein). Met de verkoop van dit perceel aan de gemeente verkrijgt de V.O.F. voldoende financiële middelen om te kunnen starten met de sloop van het jaren ‘60/’70 deel van het ziekenhuis. Hiermee wordt invulling gegeven aan de wens van de gemeente om de ontwikkeling en realisatie van het Masterplan GZG zichtbaar van start te laten gaan. De V.O.F. heeft voor deze grond een eerste recht van koop. Hiervoor wordt een jaarlijkse optievergoeding betaalt. Naast deze verwerving springen de in 2013 betaalde 2e tranche van de in 2011 overeengekomen verplaatsingskosten voor FC Den Bosch (Jan Sluyterstraat) en de verplaatsingskosten voor de Postduivenvereniging de Zwaluw (De Hoef) in het oog. In beide gevallen gaat het om afgerond € 0,5 miljoen.
224
Paragraaf Grondbeleid
2- Voor het eerst sinds jaren zijn de meeste kosten van bouw- en woonrijpmaken niet gemaakt ten behoeve van De Groote Wielen. In 2007, vlak voor de crisis, bedroegen deze kosten voor De Groote Wielen nog ruim € 16 miljoen. Over 2013 komt dit uit op € 1,8 miljoen. Met het inzakken van de grondverkopen is ook het bouw- en woonrijpmaken bij onze grote nieuwbouwlocatie aanzienlijk beperkt. Het afgelopen jaar is bijna € 2,9 miljoen geïnvesteerd in het Grasso-complex. Dit complex is aangekocht in het kader van de herontwikkeling van Boschveld. Het wordt rendabel verhuurd. Daarnaast is voor ruim € 2,6 miljoen (GSB) bijgedragen in de herontwikkeling van Deuteren. Zoals gebruikelijk zijn de overige kosten bouw- en woonrijpmaken gemaakt binnen een groot aantal complexen. Grotere uitgaven zijn hierbij gedaan in de Zeehelden buurt (€ 0,9 miljoen) en Meerendonk (€ 0,7 miljoen).
3- Tussentijdse resultaatneming is in twee gevallen aan de orde:
A. Als bij een project met redelijke zekerheid kan worden vastgesteld, dat er een positief resultaat gerealiseerd gaat worden.
Bij de projecten de Herven, Treurenburg en Maaspoort is het verantwoord tussentijds een positief resultaat te nemen ten gunste van de algemene reserve van het grondbedrijf. Het gaat om een totaalbedrag van € 4,2 miljoen. Dit is mogelijk door gerealiseerde verkopen, rentevoordelen en bijstelling van de nog te maken kosten. Tot slot is het mogelijk een tweetal getroffen verliesvoorzieningen op de complexen Ertveld-bedrijventerrein en woningbouw locatie Empel-Zuid gedeeltelijk terug te draaien. Een bedrag ter grootte van € 1,0 miljoen komt hiermee ten gunste van de algemene reserve.
B. Als binnen een grondexploitatie grondverkopen zijn gerealiseerd, zodat het project bij kan dragen aan de reserve grote werken. In dat geval vindt een tussentijdse resultaatneming plaats ter grootte van de berekende bijdrage aan de reserve grote werken.
Bij de grondexploitaties de Herven, Treurenburg en Meerendonk zijn op grond hiervan tussentijds positieve resultaten genomen ter grootte van de afdracht aan de reserve grote werken.
4- In 2013 heeft de verkoop van woningbouwkavels in De Groote Wielen de gemeente € 2,5 miljoen opgeleverd. In de Meerendonk, Deuteren en Empel-Zuid zijn kavels verkocht voor een totaalbedrag van € 1,7 miljoen. Ook op Treurenbrug en de Herven is grond verkocht. Op deze bedrijventerreinen is een opbrengst gerealiseerd van in beide gevallen € 0,9 miljoen. Ten behoeve van de realisatie van een hostel heeft Brabant Wonen grond in eigendom gekregen voor een bedrag van € 0,5 miljoen. De overige opbrengsten grondverkopen zijn het gevolg van enkele interne grondoverdrachten binnen de gemeente zelf en enkele kleinere transacties.
225
Paragraaf Grondbeleid
Onderstaande grafiek 1 geeft inzicht in de opbrengsten uit verkopen over de afgelopen 10 jaar. Zichtbaar is dat de in 2009 ingezette daling van de opbrengsten zich langzaam aan stabiliseert. In 2007 en 2008 was sprake van een hausse op de woningmarkt. De verkoop van grond aan derde partijen voor woningbouw en bedrijvenlocaties is in 2013 vrijwel vergelijkbaar met die in het jaar ervoor (€ 6,5 miljoen versus € 7,1 miljoen in 2012).
Grafiek 1: Ontwikkeling opbrengst grondverkopen 70
Bedragen x
1,= mln
60 50 40 30 20 10 0 2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Jaren Grafiek 1
5- H et afgelopen jaar is voor een totaalbedrag van € 1,2 miljoen aan bijdragen ontvangen in het kader van exploitatieovereenkomsten. Het gaat hierbij om vergoedingen die betaald worden ter dekking van door de gemeente te maken kosten bij particuliere ontwikkelingen. In 2013 zijn de grootste exploitatiebijdragen ontvangen bij de projecten Woonboulevard en Zeeheldenbuurt. Daarnaast hebben partners van de gemeente in gezamenlijke projecten een totaal bedrag ad. € 0,6 miljoen betaald. In het bijzonder moet hierbij gedacht worden aan een bijdrage van Brabant Wonen aan de realisatie van voorzieningen in Meerendonk en de jaarlijkse vergoeding van de B.V. Paleiskwartier voor gemeentelijke plan kosten in haar project. Daarnaast is ook een vergoeding door Brabant Wonen betaald voor de door de gemeente voorgeschoten kosten bij de renovatie van Pompen en Verlouw. Onder dit kopje vallen ook de gelden die het grondbedrijf heeft ontvangen vanuit de algemene dienst van de gemeente. Dit betreft over 2013 een bedrag van € 2,1 miljoen. Voor ruim de helft gaat het hierbij om GSB-gelden. Deze komen ten goede aan door het grondbedrijf uit te voeren GSB-projecten, in het bijzonder Orthen-Links, Deuteren, Eikendonk en Boschveld. Voor het overige betreft het hier gemeentelijke investeringsgelden, zoals vanuit het GRP. Het grondbedrijf ontvangt deze gelden ten behoeve van binnen haar eigen projecten uit te voeren openbare werken. Door het grondbedrijf is het positieve saldo ad. € 0,9 miljoen van het project
226
Paragraaf Grondbeleid
Donkse Dreef afgedragen aan de reserve GSB Gemeentelijke middelen. Dit positieve saldo op dit onderdeel van het GSB-gebied Haren, Donk en Reit is de afgelopen jaren steeds betrokken bij de actualisatie van de lange termijnp lanning GSB.
6- In 2013 zijn de complexen Van Roosmalenplein/v.Broeckhovenlaan en Uitbreiding Winkelcentrum Pastoor van Thiellaan afgesloten. Daarnaast is een zevental complexen afgerond waar binnen de inkomsten en uitgaven in het kader van exploitatieo vereenkomsten zijn verantwoord. Op het complex Van Roosmalenplein/ v.Broeckhovenlaan is sprake van een klein nadeel. De overige complexen sluiten met een marginaal positief resultaat.
7- Jaarlijks houden wij onze grondexploitaties kritisch tegen het licht. In december jl. ontving u de managementrapportage. Daarin kondigden wij reeds aan te verwachten in de jaarrekening 2013 een voorziening te moeten treffen op de gemeentelijke grondexploitatie Willemspoort. Willemspoort wordt ontwikkeld door Heijmans en Brabant Wonen in samenwerking met de gemeente. Ook voor deze ontwikkeling zijn de marktomstandigheden de laatste jaren sterk gewijzigd. Daarom zijn door de vennootschap het afgelopen jaar aanpassingen doorgevoerd in het stedenbouwkundig plan. Uw raad heeft de ruimtelijke kaders, waarbinnen deze aanpassingen dienen te vallen, vastgesteld op 10 december 2013. Op basis van het aangepaste stedenbouwkundig plan is ook de grond-, opstal- en parkeerexploitatie geactualiseerd. Op basis hiervan verwachten wij dat het reeds gestorte eigen vermogen van € 2 miljoen per aandeelhouder niet terugverdiend zal worden. Bij de gemeente zijn wij van opvatting dat partijen op basis hiervan ieder dit aandelenkapitaal dienen af te boeken, hoewel dit een eigen verantwoordelijkheid is van de individuele aandeelhouders. Ook verdere nadelen worden door partijen gedeeld. Hierbij gaan we uit van een maximaal extra tekort van € 2 miljoen op de eigen gemeentelijke grondexploitatie. Per saldo laat deze grondexploitatie daarmee een verwacht negatief resultaat zien van € 4 miljoen (€ 2 miljoen afboeken aandelenvermogen plus € 2 miljoen overige tekorten grondexploitatie). Hierv oor treffen wij een voorziening. In de Henriëttewaard is enkele jaren geleden een landbouwbedrijf verworven. Het gaat hierbij om 47 hectare grond plus woonhuis en stallen. Voor de gemeente en het waterschap bood dit de mogelijkheid om een aantal wensen vanuit De Groene Delta en het Ontwikkelingsplan voor de Diezemonding (versneld) in vervulling te laten gaan. Dekking van een deel van de kosten zou moeten komen uit de opbrengst uit kleiwinning ten behoeve van bakstenen. Door de economische neergang is de vraag naar klei sterk verminderd. Daarom houden wij rekening met een latere realisatie van de opbrengsten. Wij treffen dan ook nu een voorziening van € 0,7 miljoen. Tot slot boeken wij bij het complex Brabantbad de jaarlijkse rentelasten af (€ 0,1 miljoen).
227
Paragraaf Grondbeleid
8- Bij de ‘nog niet in exploitatie genomen gronden’ geldt dat deze moeten worden afgewaardeerd als de marktwaarde lager is dan de boekwaarde. In het licht van de huidige marktomstandigheden zal de ontwikkeling van de Noordoost hoek van De Groote Wielen nog geruime tijd op zich laten wachten. Daarom waarderen wij de gronden binnen dit complex op de directe opbrengstwaarde van € 13 per m2. Over 2013 betekent dit de sanering van de in dat jaar toegeschreven rente.
9- Conform de gemeentelijke boekhoudregels (BBV) heeft de gemeente een categorie gronden waarbij nog geen reëel en stellig voornemen bestaat om deze gronden in de nabije toekomst te gaan bebouwen. Dit worden de ‘overige gronden’ genoemd. Alleen de verwervingskosten mogen hierbij worden geactiveerd. De verdere inkomsten en uitgaven bij deze gronden worden jaarlijks verrekend met de algemene reserve van het grondbedrijf. Over 2013 is hierbij sprake van een nadeel van € 0,7 miljoen. Voornamelijk is dit het gevolg van rentekosten.
De ontwikkeling van de boekwaarde De boekwaarde heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld:
Grafiek 2: ontwikkeling boekwaarde 120
Bedragen x
1,= mln.
100 80 60 40 20 0 2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Jaren Grafiek 2
In de periode 2004-2009 is sprake van een dalende boekwaarde. De opbrengst uit verkopen in met name De Groote Wielen en Empel is in deze jaren groter dan de gemaakte kosten voor aankopen en bouw- en woonrijpmaken. Alleen in 2006 stijgt de boekwaarde vanwege aankopen in Empel en de Rietvelden.
Sinds 2010 stijgt de boekwaarde weer. Door de economische omstandigheden dalen de opbrengsten. Ook de kosten worden zoveel mogelijk beperkt. Verwervingskosten en kosten bouw- en woonrijpmaken bij ontwikkellocaties worden zoveel als mogelijk slechts gemaakt als dit gepaard gaat met opbrengsten uit grondverkopen. Dit is duide-
228
Paragraaf Grondbeleid
lijk zichtbaar bij De Groote Wielen. De stijging van de boekwaarde in 2013 laat zich voor een belangrijk deel verklaren door de aankoop van een deel van de GZG-locatie en door de renovatiekosten bij Grasso. Deze beide investeringen zullen overigens op termijn naar onze stellige verwachting volledig terugverdiend gaan worden uit de te realiseren verkoop- dan wel huuropbrengsten.
De verkopen zullen, zo schatten wij in, de komende jaren langzaam aantrekken. Naar verwachting daalt de boekwaarde dan ook de komende jaren niet sterk. Indien nodig, zullen wij ook de komende jaren gronden afwaarderen of voorzieningen treffen. Of dit nodig is, beoordelen wij van jaar tot jaar.
3
Geraamd eindresultaat Bij een aantal lopende grondexploitaties verwachten wij bij afronding van het project een positief eindresultaat. Ten dele wordt dit positief resultaat afgedragen aan de reserve Grote Werken. We gaan uit van een verwachte afdracht aan deze reserve van circa € 2,6 miljoen. Het vrij beschikbare positieve eindresultaat dat daarna resteert, ramen wij op € 11,7 miljoen (netto contante waarde per 31 december 2013). Deze verwachtingen zijn gebaseerd op geactualiseerde grondexploitaties ultimo 2013.
Het geraamde eindresultaat is als volgt opgebouwd (bedragen x € 1 mln.): Noot
Bedrag
Geraamd eindresultaat lopende grondexploitaties na afdracht reserve Grote Werken
1
16,7
Verwachte afwaarderingen nog niet in exploitatie genomen gronden en negatieve
2
-/- 5,0
exploitatiesaldi overige gronden Totaal:
11,7
Tabel 4
Toelichting bij tabel 4: 1. H et geraamde eindresultaat van het grondbedrijf wordt op de eerste plaats gevormd door het totaal van de verwachte eindresultaten op de lopende grond exploitaties (€ 16,7 mln. positief), na aftrek van de afdrachten aan de reserve Grote Werken. 2. Wij houden rekening met noodzakelijke toekomstige afwaarderingen op gronden. Het gaat hierbij om gevallen waarbij afwaarderingen nodig zijn vanwege de op de boekwaarden bijgeschreven rente- en beheerskosten. Doelstelling is om de boekwaarden niet hoger te laten worden dan de marktwaarde. Daarnaast mogen op de overige gronden alleen de verwervingskosten worden geactiveerd. De verdere inkomsten en uitgaven bij deze gronden worden jaarlijks verrekend met de algemene reserve van het grondbedrijf. Voor zover sprake is van een negatief exploita-
229
Paragraaf Grondbeleid
tiesaldo op deze overige gronden, betekent dit een nadeel voor de algemene reserve van het grondbedrijf.
Het verwachte positieve eindresultaat op lopende grondexploitaties is ongeveer € 1,9 miljoen lager dan in de jaarrekening 2012 geraamd. De belangrijkste reden hiervan is de verwachte latere uitgifte van de resterende kavels op de Brand. Ook heeft met name het in deze jaarrekening 2013 genomen positieve resultaat op de Herven een verlagend effect op de toekomstig nog te realiseren positieve resultaten.
4
Ontwikkeling algemene reserve Het saldo van de algemene reserve stijgt ultimo 2013 naar € 10,4 miljoen. De ontwikkeling van de reserve in het afgelopen jaar kan als volgt worden toegelicht: Noot
(bedragen x € 1 mln.)
Per 1-1-2013 beschikbare algemene reserve
7,8
Toevoegingen 2013 - saldo erfpachtsgronden
1
- tussentijds positief resultaat complexen - vervroegingsbijdrage Heesch-West t.l.v. algemene dienst
0,4 5,2
2
6,3 11,9
Onttrekkingen 2013 - afdracht aan reserve grote werken
0,1
- resultaten van afgesloten complexen
0,1
- voorzieningen bij in exploitatie genomen gronden
4,8
- afwaarderingen van nog niet in exploitatie genomen gronden ten laste van de
0,1
algemene reserve - exploitatiesaldi overige gronden - storting in voorziening Heesch-West
0,7 2
3,6 9,4
Per 31-12-2013 beschikbare algemene reserve
10,4
(met correctie afrondingsverschillen) Tabel 5
Veel van deze posten zijn al toegelicht bij tabel 1. Als aanvulling hierop nog het volgende: 1- Bij het grondbedrijf zijn erfpachtsgronden in beheer. Deze leveren over 2013 een positief resultaat op. 2- I n de raadsvergadering van december heeft u ingestemd met een voorstel inzake de gemeenschappelijke regeling Heesch-West. Daarbij heeft u kennis kunnen nemen van het eerste concept-voorontwerp bestemmingsplan, de MER-rapportage en het beeldregieplan. Bij het concept-voorontwerp bestemmingsplan wordt uitgegaan van een grondexploitatie met een tekort van € 18,7 miljoen (netto contante waarde). In een eerdere fase hielden wij al rekening met een tekort van € 12,2 miljoen.
230
Paragraaf Grondbeleid
De gemeente deelt voor 55% in het resultaat van deze gebiedsontwikkeling. Op grond hiervan is in 2011 een voorziening van € 6,7 miljoen getroffen. Omdat het tekort van het plan nu € 6,5 miljoen hoger uitvalt, is het noodzakelijk voor de gemeente ‘s-Hertogenbosch een extra voorziening te treffen van € 3,6 miljoen, zijnde 55% van € 6,5 miljoen. Ook deze voorziening wordt gevormd ten laste van de algemene reserve van het grondbedrijf. Op 28 januari 2003 heeft de gemeenteraad ingestemd met het voorstel om financieel bij te dragen aan de vervroegde ombouw van de A59. Met de provincie is toentertijd overeengekomen dat de vervroegingsbijdragen door de participerende gemeenten mogen worden terugverdiend door de gezamenlijke ontwikkeling van bedrijventerrein Heesch-West. Voor de gemeente ‘s-Hertogenbosch gaat het om een vervroegingsbijdrage van € 6,3 miljoen. Uit voorzichtigheidsoverwegingen is in de jaarrekening 2005 deze vervroegingsbijdrage ten laste van de algemene reserve van het grondbedrijf gebracht. Vanwege het forse tekort van de grondexploitatie bij het concept-voorontwerp bestemmingsplan is het nu hoogst onwaarschijnlijk dat de vervroegingsbijdrage daad werkelijk binnen deze gebiedsontwikkeling zal worden terugverdiend. Deze vervroegingsbijdrage is een investering in een nieuwe weg die buiten het grondbedrijf is gerealiseerd. Daarom en vanwege de financiële positie van het grondbedrijf brengen wij deze vervroegingsbijdrage alsnog ten laste van de algemene dienst. De formele besluitvorming hierover maakt onderdeel uit van het raadsvoorstel Vaststelling jaarverslag 2013. We hebben de gewijzigde verwerking van de vervroegingsb ijdrage al wel in deze paragraaf grondbeleid opgenomen, omdat wij van mening zijn dat dit een beter inzicht biedt in de financiële positie van het grondbedrijf.
5 Risicoprofiel grondbedrijf Aan grondexploitaties zijn onlosmakelijk risico’s verbonden. Het is nodig om een algemene reserve aan te houden om deze risico’s op te kunnen vangen. In de nota grondbeleid 2010 is door de raad een normatief risicomodel vastgesteld. Hiermee kan de benodigde omvang van de algemene reserve van het grondbedrijf worden bepaald. De accountant heeft steeds positief geoordeeld over het gehanteerde risicomodel. Ook de wijze waarop de risicoanalyse binnen het grondbedrijf van de gemeente ’s-Hertogenbosch plaatsvindt, is in orde bevonden.
231
Paragraaf Grondbeleid
Het volgende overzicht geeft de ontwikkeling van de benodigde algemene reserve aan in 2013 ten opzichte van het voorgaande jaar: Ontwikkeling benodigde algemene reserve
(Bedragen x € 1 mln.)
benodigd per 1-1-2013
21,1
benodigd per 31-12-2013
18,4
Minder benodigde algemene reserve:
2,7
Tabel 7
De benodigde algemene reserve is ten opzichte van 2012 met ruim € 2,7 miljoen gedaald. Voor het project Willemspoort is € 2,1 miljoen minder risicobuffer nodig, in het bijzonder door de in deze jaarrekening getroffen voorziening. Ook dient € 1,2 miljoen minder risicobuffer aangehouden te worden voor De Groote Wielen. Dit is het gevolg van de aanpassing van de grondexploitatie, die door verlaging van de kosten/opbrengsten en verdere fasering van het project minder risicovol wordt. Dit geldt ook voor het project Boschveld, waar de risicobuffer is verlaagd met € 0,8 miljoen. Geen of beperkt minder algemene reserve wordt daarnaast aangehouden voor Van Roosmalenplein/van Broekhovenlaan, De Hoef en Heesch-West voor totaal € 1,0 miljoen. Voor het middenterrein van de Rietvelden en het project Henriëtte waard achten wij het echter noodzakelijk een extra saldo binnen de algemene reserve aan te houden van respectievelijk € 1,7 miljoen en € 0,6 miljoen.
De projecten waarvoor binnen het grondbedrijf nu vooral een risicobuffer moet worden aangehouden zijn Heesch-West, De Groote Wielen en Bedrijventerrein Rietvelden (inclusief Middenterrein).
Tot slot dient nog te worden aangetekend dat -op basis van de meest recente cijfers van de andere samenwerkingsverbanden met private partijen (Haverleij B.V. en B.V. Paleiskwartier) - wij geen aanleiding zien om voor deze deelnemingen een risicobuffer op te nemen.
232
Paragraaf Grondbeleid
6
Samenvatting en conclusie In de volgende drie tabellen worden de onderdelen die tezamen de Financiële Positie van het Grondbedrijf per 31 december 2013 vormen samengevat (alle bedragen x € 1 mln.). Ter vergelijking zijn ook de cijfers over het vorige jaar weergegeven. Boekwaarde
2012
2013
Boekwaarde per 31-12
84,8
93,9
2012
2013
7,8
10,4
Tabel FPG 8 Voor de afdekking van risico’s beschikbare algemene reserve Stand reserve per 31-12 -/- Benodigde reserve per 31-12 o.b.v. risicoanalyse
21,1
18,4
-/-13,3
-/- 8,0
Eindresultaat totale exploitaties
2012
2013
Geraamd toekomstig eindresultaat
13,6
11,7
Saldo Tabel FPG 9
Tabel FPG 10
Het afgelopen jaar is de totale boekwaarde van het grondbedrijf gestegen naar € 93,9 miljoen. Dit laat zich voor een belangrijk deel verklaren door de aankoop van een deel van de GZG-locatie en door de renovatiekosten bij Grasso. De totale boekwaarde van grondbedrijf zal de komende jaren binnen de diverse grondexploitaties terugverdiend moeten worden uit de verkoop van grond. Indien wij inschatten dat dit niet het geval is, dienen wij hiervoor direct een voorziening te treffen dan wel de gronden af te waarderen. Deze afweging maken wij jaarlijks en leggen wij u voor in de jaarrekening.
In het algemeen zien wij enkele eerste lichtpuntjes op de vastgoedmarkt. Maar op dit moment kan nog ten hoogste worden gesproken over een stabilisatie van verkopen en prijsontwikkeling. Een spoedig en krachtig herstel verwachten wij niet. In onze ramingen houden wij rekening met een nieuwe realiteit van structureel minder nieuwe woningen en commercieel vastgoed én lagere prijzen dan voor de crisis. In de management rapportage hebben wij u geschetst welke voorzieningen (en winstnemingen) wij verwachtten te treffen bij de jaarrekening. Dit beeld uit de managementrapportage wordt in deze jaarrekening bevestigd.
233
Paragraaf Grondbeleid
Ten behoeve van deze jaarrekening zijn onze grondexploitaties geactualiseerd. Op basis van onze bovenstaande visie op de vastgoedmarkt, heeft dit onder andere geleid tot een verdere fasering van de te realiseren woningbouw en uitgifte bedrijventerreinen in de tijd. Nog meer dan voorheen zijn wij voorzichtig in onze raming van het tijdstip van toekomstige grondverkopen. Op basis van deze actualisatie achten wij het noodzakelijk om op de complexen Willemspoort, Henriëttewaard en Heesch-West aanzienlijke voorzieningen te treffen. Hiervoor moet de algemene reserve van ons grondbedrijf worden aangesproken. Benadrukt moet worden dat wel degelijk geprobeerd gaat worden te zijner tijd de getroffen voorzieningen en afwaarderingen alsnog terug te verdienen. Deze maatregelen passen in het voorzichtige financieel beleid dat wij voor ons grondbedrijf voorstaan.
Onder meer door gerealiseerde grondverkopen op de complexen de Herven en Treurenburg, zijn er ook positieve resultaten geboekt die toegevoegd worden aan de algemene reserve. Bij de algemene reserve is bovendien sprake van een eenmalige toevoeging omdat wij in de jaarrekening de vervroegingsbijdrage Ombouw A59 alsnog activeren binnen de algemene dienst. Per saldo is hierdoor sprake van een stijging van de algemene reserve van het grondbedrijf met € 2,6 miljoen tot een stand van € 10,4 miljoen.
Deze algemene reserve dient ter afdekking van de inherente risico’s die verbonden zijn met de grondexploitatie. Op basis van het gehanteerde risicomodel is, net als voorgaande jaren, de benodigde omvang van de algemene reserve van het grondbedrijf bepaald. In deze jaarrekening berekenen wij een verlaging van de benodigde reserve. Maar toch blijft sprake van een hoog risicoprofiel. In absolute zin geldt dit in het bijzonder voor de ontwikkelingen Heesch-West, De Groote Wielen en Bedrijventerrein Rietvelden (inclusief Middenterrein). Dit zal de komende jaren ook niet veranderen.
De benodigde reserve ligt nog altijd € 8,0 miljoen hoger dan de huidige stand van de algemene reserve. Dit is verdedigbaar, omdat deze reserve opgebouwd is om in tijden als deze te gebruiken om voorziene verliezen op te vangen. Het grondbedrijf is deze crisis tot op heden goed doorgekomen. Wel dient op termijn deze reserve weer op peil te worden gebracht. Dit kan door het realiseren van positieve resultaten. Per saldo verwachten wij op termijn positieve eindresultaten voor een totaalbedrag van € 11,7 miljoen. Het gaat hierbij vooral om de bedrijventerreinen De Brand en Treurenburg alsmede nog te realiseren positieve resultaten bij de afronding van de 1e en 2e fase Empel. Maar ook hiervoor geldt, dat deze alleen behaald worden als er daadwerkelijk grond wordt verkocht.
234
Paragraaf Grondbeleid
Conclusie is dat de huidige financiële positie van het grondbedrijf, naar omstandigheden, redelijk te noemen is. Cruciaal is de vraag of de huidige stabilisatie van de neergang wordt gevolgd door een (begin van een) herstel. Wij hopen u in de managementrapportage van eind 2014 te kunnen vertellen of de eerste lichtpuntjes ook daadwerkelijk binnen onze gemeente waar te nemen zijn. Tot die tijd proberen we waar mogelijk ontwikkelingen tegen de stroom in wél tot stand te brengen. Ook in de toekomst blijft het grondbedrijf een onmisbaar instrument om de gewenste ruimtelijke kwaliteit tot stand te brengen.
235
Paragraaf Grondbeleid
Overzicht van baten en lasten Balans en toelichting Afdeling Orthen Controleverklaring
236
Deel II: Jaarrekening
237
Jaarrekening
Overzicht van baten en lasten
Lasten (x € 1.000) Progr.
Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
2012
2013
2013
2013
primitief
na wijzig.
24.937
25.030
24.763
5.210
4.997
4.997
4.999
Totaal stad van modern bestuur
30.147
30.027
29.760
29.061
Sociale verbanden
31.151
28.320
27.218
27.706
Pijler
nummer 11/12
Bestuursorganen en -ondersteuning
13
Dienstverlening
31
24.062
32
Gezondheid
15.851
16.823
16.188
15.713
33
Veiligheid
21.588
19.307
20.674
20.249
34
Leren en opgroeien
41.812
48.261
50.845
51.860
35
Cultureel klimaat
21.423
19.375
22.410
22.490
131.825
132.086
137.335
138.018
Totaal sociale kwaliteit 51
Wonen en werkomgeving
76.981
58.989
89.222
62.289
52
Bereikbare stad
26.800
26.085
35.518
28.539
53
Sport en recreatie
16.669
16.779
17.412
17.046
54
Milieurespecterende ontwikkelingen
46.423
43.307
42.307
40.712
55
Cultuurhistorische kwaliteit Totaal fysiek
6.878
5.868
6.513
5.904
173.751
151.028
190.972
154.490
71
Ruimte voor bedrijvigheid
9.722
9.166
12.153
11.819
72
Werk en inkomen
126.455
113.524
120.820
129.164
Totaal Werk en economie
136.177
122.690
132.973
140.983
91
Beleggingen en overige baten en lasten
9.634
5.702
7.909
10.656
92
Gemeentelijke belastingen
5.442
5.531
5.527
5.075
93
Algemene uitkering gemeentefonds
-
-
-
-
15.076
11.233
13.436
15.731
-
225
75
-
Resultaat voor bestemming
486.976
447.289
504.551
478.283
Toevoegingen/onttrekkingen aan reserves
102.635
55.027
70.357
73.538
Resultaat na bestemming
589.611
502.316
574.908
551.821
Totaal Algemene dekkingsmiddelen 91
91
Onvoorzien
De vergelijkingskolom jaarverslag 2012 wijkt per programma af van de cijfers zoals ze bij het jaarverslag 2012 zijn opgenomen. Dit is het gevolg van de verschuiving van concernproducten tussen de programma’s. Het betreft de concernproducten 623.01 Participatiebudget en 652.01 Gehandicaptenvoorzieningen. Concernproduct 623.01 is verschoven van programma Sociale verbanden naar het programma Werk en inkomen en concernproduct 652.01 is verschoven van programma Werk en inkomen naar programma Gezondheid.
238
Jaarrekening Overzicht van baten en lasten
Baten (x €1.000)
Saldi (x €1.000)
Rekening
Begroting
Begroting
Rekening
Rekening
2012
2013
2013
2013
2013
primitief
na wijzig.
saldi
1.040
962
1.035
1.473
22.589
2.851
2.605
2.630
2.508
2.491
N N
3.891
3.567
3.665
3.981
25.080
N
4.387
2.117
2.828
4.313
23.393
N
817
661
637
765
14.948
N
4.466
1.260
1.400
1.412
18.837
N
11.314
10.581
11.718
13.722
38.138
N
1.850
994
994
2.017
20.473
N
22.834
15.613
17.577
22.229
115.789
N
41.960
29.176
52.656
30.494
31.795
N
14.099
14.456
13.338
13.237
15.302
N
4.209
4.632
5.126
4.814
12.232
N
41.223
40.060
39.378
38.536
2.176
N
83
258
398
203
5.701
N
101.574
88.582
110.896
87.284
67.206
N N
7.910
8.336
8.794
8.179
3.640
103.982
92.440
99.382
111.716
17.448
N
111.892
100.776
108.176
119.895
21.088
N
49.195
43.274
47.407
49.968
39.312
V
36.231
36.358
36.601
36.636
31.561
V
153.869
149.198
148.143
149.997
149.997
V
239.295
228.830
232.151
236.601
220.870
V
-
-
-
-
-
V
479.486
437.368
472.465
469.990
8.293
N
110.839
64.948
102.443
84.497
10.959
V
590.325
502.316
574.908
554.487
2.666
V
N = nadeel
239
V = voordeel
Jaarrekening Overzicht van baten en lasten
Balans en toelichting
Alle bedragen in de balans en de toelichting luiden in miljoenen euro, tenzij anders vermeld. 31-12-2013
01-01-2013
Mutaties
31-12-2012
IMMATERIËLE VASTE ACTIVA - Kosten van onderzoek en ontwikkeling
0,4
0,4
-
0,4
0,4
0,4
-
0,4
- Economisch nut
513,9
478,5
-
478,5
- Maatschappelijk nut
117,9
106,2
-
106,2
631,8
584,7
-
584,7
20,0
20,0
-
20,0
9,5
14,0
-
14,0
MATERIËLE VASTE ACTIVA
FINANCIËLE VASTE ACTIVA - Kapitaalverstrekking aan: a) Deelnemingen - Leningen aan: a) Woningbouw-corporaties b) Deelnemingen - Overige langlopende leningen - Bijdrage aan activa in eigendom van derden
VASTE ACTIVA
240
Jaarrekening Balans en toelichting
31,7
50,4
-
50,4
162,1
158,5
-
158,5
3,6
4,7
-
4,7
226,9
247,6
-
247,6
859,1
832,7
-
832,7
31-12-2013
01-01-2013
Mutaties
31-12-2012
36,9
36,4
-1,5
37,9
15,2
15,2
1,5
13,7
44,7
35,6
-
35,6
VOORRADEN - Grond- en hulpstoffen a) Niet in exploitatie genomen bouwgronden b) Overige grond- en hulpstoffen - Onderhanden werk, waaronder bouwgronden in exploitatie - Gereed product en handelsgoederen
0,3
0,3
-
0,3
- Vooruitbetalingen
0,1
0,1
-
0,1
97,2
87,6
-
87,6
UITZETTINGEN MET EEN RENTETYPISCHE LOOPTIJD KORTER DAN ÉÉN JAAR 21,5
18,7
-
18,7
- Verstrekte kasgeldleningen
- Vorderingen op openbare lichamen
1,0
1,1
-
1,1
-R ekening-courantverhoudingen met
4,4
9,8
-
9,8
niet-financiële instellingen - Overige vorderingen
6,7
6,5
-
6,5
- Overige uitzettingen
14,7
12,3
-
12,3
48,3
48,4
-
48,4
0,8
1,7
-
1,7
5,4
1,3
-
1,3
9,8
8,1
-
8,1
15,2
9,4
-
9,4
161,5
147,1
-
147,1
1.020,6
979,8
-
979,8
LIQUIDE MIDDELEN
OVERLOPENDE ACTIVA - Van Europese en Nederlandse overheids lichamen nog te ontvangen voorschotbedragen die ontstaan door voorfinanciering op uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel - Overige nog te ontvangen bedragen en vooruitbetaalde bedragen
VLOTTENDE ACTIVA
TOTAAL ACTIVA
241
Jaarrekening Balans en toelichting
31-12-2013
01-01-2013
Mutaties
31-12-2012
EIGEN VERMOGEN - Algemene reserve
21,2
20,7
-
20,7
587,7
599,1
0,7
598,4
2,7
-
-0,7
0,7
611,6
619,8
-
619,8
49,0
47,3
-
47,3
216,1
181,8
-
181,8
- Door derden belegde gelden
1,2
1,2
-
1,2
- Waarborgsommen
0,1
0,2
-
0,2
217,4
183,2
-
183,2
878,0
850,3
-
850,3
- Kasgeldleningen
46,0
55,0
-
55,0
- Bank- en girosaldi
40,0
6,7
-
6,7
- Overige schulden
12,1
24,4
-
24,4
98,1
86,1
-
86,1
27,8
24,8
-
24,8
13,7
15,8
-
15,8
3,0
2,8
-
2,8
44,5
43,4
-
43,4
142,6
129,5
-
129,5
1.020,6
979,8
-
979,8
26,3
42,2
-
42,2
- Bestemmingsreserves - Resultaat na bestemming
VOORZIENINGEN
VASTE SCHULDEN, MET EEN RENTETYPISCHE LOOPTIJD VAN ÉÉN JAAR OF LANGER - Onderhandse leningen van: b) B innenlandse banken en overige financiële instellingen
VASTE PASSIVA
NETTO-VLOTTENDE SCHULDEN MET EEN RENTETYPISCHE LOOPTIJD KORTER DAN ÉÉN JAAR
OVERLOPENDE PASSIVA - Verplichtingen die in een volgend begrotingsjaar tot betaling komen -V an Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen voorschotbedragen voor uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel - Overige vooruitontvangen bedragen
VLOTTENDE PASSIVA
TOTAAL PASSIVA
BORGSTELLINGEN EN GARANTSTELLINGEN
242
Jaarrekening Balans en toelichting
Aansluiting beginbalans met jaarverslag 2012 In de balanscijfers per 1 januari 2013 is de bestemming van het rekeningresultaat 2012 verwerkt. Daarnaast is de post Eigendommen niet voor de openbare dienst bestemd binnen de balanspost Voorraden verplaatst van Niet in exploitatie genomen bouwgronden
naar
Overige
grond-
en
hulpstoffen.
Dit
betreft
een
bedrag
van
€ 1,5 miljoen.
Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling
Algemeen De jaarrekening is opgesteld met inachtneming van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV), de Kadernota rechtmatigheid en de Financiële verordening (artikel 212 Gemeentewet).
Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Immateriële vaste activa Kosten van onderzoek en ontwikkeling voor een actief worden geactiveerd indien het voornemen bestaat het actief te gebruiken of te verkopen, vaststaat dat de voltooiing van het actief technisch uitvoerbaar is, het actief in de toekomst economisch of maatschappelijk nut zal genereren en de uitgaven betrouwbaar zijn toe te rekenen aan het actief. Bijdragen van derden worden in mindering gebracht. Afschrijving vindt lineair plaats in vijf jaar. Kosten voor het afsluiten van geldleningen worden direct ten laste van de exploitatie gebracht. Het saldo van agio en disagio wordt lineair afgeschreven in een termijn die maximaal gelijk is aan de looptijd van de lening.
Materiële vaste activa Materiële vaste activa worden geactiveerd voor zover de aanschafwaarde groter is dan € 10.000 en/of de gebruiksduur langer is dan drie jaar. Investeringen met economisch nut worden gewaardeerd op de aanschaffingskosten verminderd met bijdragen van derden en afschrijvingen. In de aanschaffingskosten zijn opgenomen een redelijk deel van de indirecte kosten en de rente over het tijdvak dat aan de vervaardiging van het actief is toegerekend.
243
Jaarrekening Balans en toelichting
Voor investeringen met een maatschappelijk nut gelden dezelfde waarderingsregels waarbij tevens dekkingen uit reserves in mindering worden gebracht op de aanschaffingskosten.
De afschrijvingen worden berekend op basis van de geschatte economische levensduur, die in het merendeel van de gevallen voor inventaris 10 jaar bedraagt en voor bedrijfsgebouwen 40 jaar. Op gronden en terreinen wordt niet afgeschreven. Indien de bedrijfswaarde duurzaam lager is dan de aldus berekende boekwaarde, vinden aanvullende afwaarderingen plaats.
Financiële vaste activa De onder de financiële vaste activa opgenomen aan derden verstrekte leningen worden gewaardeerd tegen nominale waarde onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen. De belangen in deelnemingen en verbonden partijen worden gewaardeerd tegen verkrijgingprijs of lagere marktwaarde. Bijdragen aan activa in eigendom van derden worden geactiveerd onder de voorwaarde dat het bij de bijdrage gaat om een investering die bijdraagt aan de publieke taak, dat de gemeente de derde partij kan verplichten daadwerkelijk te investeren én dat bij het in gebreke blijven de gemeente de middelen terug kan vorderen of (mede)eigenaar wordt van de investering. De afschrijvingsduur van bijdragen aan activa in eigendom van derden is gelijk aan de afschrijvingsduur die gehanteerd zou zijn indien de gemeente het actief zelf gerealiseerd zou hebben.
Voorraden De gronden bij complexen in exploitatie zijn opgenomen tegen de daaraan bestede kosten, inclusief de bijgeschreven rente en verminderd met de opbrengst wegens gerealiseerde grondverkopen. De tussentijds berekende winst of verlies wordt op de boekwaarde gemuteerd ten gunste c.q. ten laste van de algemene reserve. Als uit de kostprijsberekening blijkt dat er een verlies op een complex ontstaat, wordt hiervoor een voorziening getroffen die direct ten laste van de algemene reserve wordt gebracht. Overeenkomstig de in een jaar binnen een grondexploitatie gerealiseerde grondverkopen vindt jaarlijks een winstneming plaats ter grootte van de berekende bijdrage aan de reserve Grote Werken. De hoogte van de afdracht wordt berekend conform de in de nota Bovenwijks vastgelegde wijze van toerekening van kosten bovenwijks. Indien en voor zover de betreffende grondexploitatie een negatief verwacht eindresultaat laat zien, is geen sprake van een afdracht aan de reserve Grote Werken. Voor het overige vindt winstneming plaats op het moment dat de exploitatie van een complex wordt beëindigd of wanneer tussentijds met redelijke zekerheid vast te stellen is, dat er winst gerealiseerd wordt. In het laatste geval wordt het saldo van de negatieve boekwaarde, na aftrek van de nog te verwachten kosten én de nog verwachte afdrachten aan de reserve Grote Werken, als resultaat genomen.
244
Jaarrekening Balans en toelichting
De gronden bij complexen nog niet in exploitatie worden gewaardeerd tegen de daaraan bestede kosten inclusief de bijgeschreven rente en verminderd met de opbrengst wegens gerealiseerde verkopen, dan wel tegen de lagere marktwaarde. Bij nog niet in exploitatie genomen gronden moet op basis van een raadsbesluit een reëel en stellig voornemen bestaan dat deze in de nabije toekomst zal worden bebouwd. De marktwaarde is hierbij in beginsel beperkt tot de waarde van de grond in de huidige bestemming. Wanneer na een raadsbesluit meer duidelijkheid bestaat over de nadere invulling van de toekomstige bouwlocatie en de daartoe te maken kosten, geldt de verwachte marktwaarde in de toekomstige bestemming als toets.
Overige gronden Bij overige gronden bestaat (nog) geen reëel en stellig voornemen om deze in de nabije toekomst te bebouwen. Deze gronden worden gewaardeerd tegen de (historische) verkrijgingsprijs en bijkomende kosten. Als sprake is van een duurzaam lagere marktwaarde worden deze gronden afgewaardeerd. De jaarlijkse exploitatiebaten en -lasten van deze gronden worden verrekend met de algemene reserve van het grondbedrijf. De overige voorraden worden gewaardeerd tegen kostprijs of netto-opbrengstwaarde, indien deze lager is. Voor incourante voorraden worden voorzieningen getroffen.
Vorderingen Vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen.
Algemene reserve Dit zijn de vrij besteedbare middelen van de exploitatieresultaten tot en met het verslagjaar.
Bestemmingsreserves Deze reserves betreffen de reeds bestemde gedeelten van de exploitatiesaldi tot en met het verslagjaar.
Voorzieningen Voorzieningen worden getroffen voor verplichtingen, verliezen en bestaande risico’s waarvan de omvang op de balansdatum onzeker is, doch redelijkerwijs te schatten. Voorzieningen worden tevens getroffen voor kosten die in een volgend jaar zullen worden gemaakt, mits het maken van die kosten zijn oorsprong mede vindt in het boekjaar of voorgaande jaren en de voorziening strekt tot gelijkmatige verdeling van lasten over een aantal jaren. Ook van derden verkregen middelen die specifiek besteed moeten worden behoren tot de voorzieningen, met uitzondering van de van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen voorschotbedragen voor uitkeringen
245
Jaarrekening Balans en toelichting
met een specifiek bestedingsdoel die dienen ter dekking van lasten van volgende begrotingsjaren. De voorzieningen zijn opgenomen tegen nominale waarde.
Overige activa en passiva De overige activa en passiva worden gewaardeerd tegen nominale waarde.
Resultaatbepalingsgrondslagen De lasten en baten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Alle lasten en baten, die betrekking hebben op het boekjaar en ten tijde van het opstellen van de jaarrekening bekend zijn, worden in het betreffende verslagjaar verwerkt. Vervolgens worden de reserves gemuteerd voor de bedragen welke door de raad zijn goedgekeurd; dit betekent dat zij onderdeel uitmaken van de begroting of gebaseerd
zijn
op
een
door
de
raad
genomen
besluit.
Hieruit
volgt
het
rekeningresultaat.
Materiële vaste activa De samenstelling van de materiële vaste activa is als volgt:
Gronden en terreinen Woonruimten
31-12-2013
01-01-2013
36,0
34,4
1,1
1,2
Bedrijfsgebouwen
384,0
352,7
Grond- weg- en waterbouwkundige werken
175,7
161,8
Vervoermiddelen Machines, apparaten en installaties Overige materiële vaste activa
246
Jaarrekening Balans en toelichting
4,9
5,1
21,8
21,8
8,3
7,7
631,8
584,7
Het verloop van de materiële vaste activa met een economisch nut is als volgt: Woon
Bedrijfs
Grond- weg- en
Vervoer
Machines,
Overige
en
ruimten
gebouwen
waterbouw
middelen
apparaten en
materiële
installaties
vaste activa
1,0
352,7
56,7
5,1
21,6
7,0
478,5
1,8
-
44,8
4,1
1,2
5,5
1,0
58,4
-
-
-0,2
-
-
-
-
-0,2
-0,1
-
-0,8
-0,4
-0,8
-4,1
-
-6,2
0,1
-
0,7
0,4
0,7
4,0
-
5,9
kundige werken
terreinen Boekwaarde 1 januari 2013 Investeringen Bijdragen van derden Desinvesteringen Afschrijvingen desinvestering Afschrijvingen
Totaal
Gronden
34,4
-0,2
0,1-
-13,2
-2,1
-1,3
-5,2
-0,4
-22,5
Duurzame waardeverminderingen
-
-
-
-
-
-
-
-
Boekwaarde 31 december 2013
36,0
0,9
384,0
58,7
4,9
21,8
7,6
513,9
Totaal
Het verloop van de materiële vaste activa met een maatschappelijk nut is als volgt: Gronden
Woon
Bedrijfs
Grond- weg- en
Vervoer
Machines,
Overige
en
ruimten
gebouwen
waterbouw
middelen
apparaten en
materiële
installaties
vaste activa
kundige werken
terreinen Boekwaarde 1 januari 2013
-
0,2
-
105,1
-
0,2
0,7
Investeringen
-
-
-
41,5
-
-
0,1
106,2 41,6
Bijdragen van derden
-
-
-
-15,6
-
-
-
-15,6
In mindering gebrachte reserves
-
-
-
-8,6
-
-
-
-8,6
Desinvesteringen
-
-
-
-1,1
-
-
-
-1,1
Afschrijvingen desinvestering
-
-
-
1,1
-
-
-
1,1
Afschrijvingen
-
-
-
-5,4
-
-0,2
-0,1
-5,7
Duurzame waardeverminderingen
-
-
-
-
-
-
-
-
Boekwaarde 31 december 2013
-
0,2
-
117,0
-
0,0-
0,7
117,9
Reserves die dienen ter dekking van investeringen met een maatschappelijk nut worden op het moment van activeren direct in mindering gebracht op de aanschafwaarde. Naast diverse gronden van het grondbedrijf, die verantwoord zijn onder de voorraden, zijn tevens de Brabanthallen en gronden aan de Ertveldweg verpacht.
247
Jaarrekening Balans en toelichting
Voorraden De waardering van de voorraden (zowel in exploitatie genomen gronden, niet in exploitatie genomen gronden alsmede overige grond- en hulpstoffen) is gebaseerd op de inzichten van eind maart 2014 en de daarbij behorende inschatting van uitgangspunten, parameters en risico’s. Uiteraard betreft dit een inschatting die omgeven is door onzekerheden, die periodiek wordt herzien en waarbij de waardering in het komende jaar zowel positief als negatief kan uitvallen. Het college is van mening dat op basis van de huidige informatie en inzichten de beste schatting is gemaakt voor de waardering van de voorraden. De risico’s zijn nader toegelicht in de paragraaf Grondbeleid in het jaarverslag. De grootste risico’s ten aanzien van de huidige schattingen en de mogelijke uitkomst daarvan is gelegen in het complex Heesch-West waar nu de veronderstelling is dat hier in 2017 gestart kan worden met de uitgifte. Naast de specifieke voorziening voor dit project ter hoogte van € 10,3 miljoen wordt ook een risicobuffer ter hoogte van € 7,0 miljoen in de algemene reserve grondbedrijf aangehouden.
Het verloop van de bouwgronden in exploitatie kan als volgt worden gespecificeerd: Boekwaarde 1 januari 2013
34,7
Overboeking van niet in exploitatie genomen bouwgronden
8,3
Investeringen
9,2
Toeslag grote werken
0,1
Fonds economische ontwikkeling
0,2
Geactiveerde exploitatiesaldi
-0,2
Afwaardering complexen
-0,2
Afsluiten complexen
-0,1
Winstnemingen / (Verliesnemingen)
-
Grondverkopen
-7,8
Bijdragen derden
-0,8
Boekwaarde 31 december 2013
43,4
248
Jaarrekening Balans en toelichting
Geraamde uitkomsten Op basis van de laatst bekende exploitatie-opzetten is onderstaande raming van de nog te maken kosten en nog te realiseren inkomsten opgesteld: Boekwaarde 31 december 2013
43,4
Geraamde nog te maken kosten
173,2
Geraamde opbrengsten
241,9
Geraamd eindresultaat
25,4
Het geraamd eindresultaat betreft het resultaat op eindwaarde inclusief verwachte afdrachten bovenwijks.
Niet in exploitatie genomen bouwgronden De gemiddelde boekwaarde van de nog niet in exploitatie genomen gronden bedraagt € 14 per m².
Overlopende activa Voor een gedetailleerd overzicht van het verloop van de van Europese en Nederlandse overheidslichamen nog te ontvangen voorschotbedragen voor uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel wordt verwezen naar het in het bijlagenboek opgenomen overzicht.
Eigen vermogen Het verloop van het eigen vermogen is als volgt:
Stand 1 januari 2013 Toevoegingen ten laste van exploitatie Onttrekkingen ten gunste van exploitatie Onttrekkingen in verband met afschrijvingen op activa
Algemene
Bestemmings
Resultaat na
reserve
reserves
bestemming
20,7
599,1
-
4,2
69,4
-
73,6
-3,7
-75,5
-
-79,2
-
-5,3
-
-5,3
Rekeningresultaat 2013 Stand 31 december 2013
249
Jaarrekening Balans en toelichting
21,2
587,7
Totaal 619,8
2,7
2,7
2,7
611,6
250
Jaarrekening Balans en toelichting
5,4
Reserve nog uit te voeren werken
46,0
599,1
Overig
Totaal
Grondbedrijf
8,2
Algemene bedrijfsreserve
69,4
17,7
1,1
5,8
0,8
-
7,4
4,6
Reserve Parallelweg
Reserve Bodemsanering
Bestemmingsreserve WSW
16,1
4,5
6,0
Egalisatiereserve afvalstoffen
0,9
1,5
6,0
Reserve GSB, gem.middelen
heffing
9,6
Reserve Parkeer & Verkeer
-
2,2
8,7
8,1
Reserve ICT
Reserve Energiebesparing
4,4
9,3
75,5
26,9
2,4
9,6
0,2
1,8
0,2
15,5
-
2,6
0,8
2,4
1,0
2,7
1,8
-
5,3
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
5,3
-
-
587,7
36,8
4,1
4,4
5,2
5,6
5,8
6,6
6,9
7,0
7,3
8,5
12,7
15,9
17,5
51,0
107,2
285,2
Nieuwbouw, uitbreiding en renovatie van onderwijshuisvesting.
Reserve ter afdekking afschrijvingen van investeringen met economisch nut
Bestemd voor door de raad vastgestelde projecten
Bestemd voor structurele compensatie weggevallen Essent dividend
Toelichting aard en reden reserve
Budgetoverheveling management rapportage
Afdekking van algemene bedrijfsrisico's van het grondbedrijf
seerd zijn.
Projecten die nog in uitvoering zijn, maar waarvan de inkomsten al gereali-
Bestemd voor door de raad vastgestelde projecten
Algemene reserve van de Sociale werkvoorziening
van afvalstoffen bij eigen inwoners.
sten en uitgaven als gevolg van autonome ontwikkelingen bij het inzamelen
uitgaven. Egalisatie van de verschillen tussen begrote en werkelijke inkom-
Verevening van inkomsten uit afvalstoffenheffing en daaruit gefinancierde
Gemeentelijke middelen ter financiering van GSB projecten volgens LTP GSB
Financiering van parkeervoorzieningen en projecten in het kader van verkeer.
Financiering van activiteiten m.b.t. energiebesparende maatregelen.
Egalisatiereserve om de kosten van ICT te dekken
Uitvoering WMO (Wet Maatschappelijke Opvang) ingegaan vanaf 1-1-2007.
Bestemd voor de dekking van incidenteel nieuw beleid
Reserve WMO
0,2
3,1
4,9
7,6
Stand per 31-12-2013
Bestedingsplan op basis van IHP.
16,2
Bestemmingsreserve onderwijs-
18,4
51,4
Reserve activa
7,7
op activa
afschrijvingen
i.v.m.
Onttrekkingen
Reserve screening
107,1
Onttrekkingen
huisvesting
285,2
Structuurfonds
Toe
voegingen
Stand per
01-01-2013
Essent dividend compensatie
Omschrijving reserve
Het verloop van de grootste bestemmingsreserves ziet er als volgt uit:
Voor een gedetailleerd overzicht van de reserves wordt verwezen naar de staat van reserves die is opgenomen in het bijlageboek. Deze staat toont het verloop per reserve gedurende het jaar. Tevens is de aard en reden van elke reserve vermeld.
Voorzieningen Het verloop van de voorzieningen is als volgt: Stand 1 januari 2013
47,3
Toevoegingen ten laste van exploitatie
10,3
Vrijval ten gunste van exploitatie
-3,4
Aanwendingen
-5,2
Stand 31 december 2013
49,0
Voor een gedetailleerd overzicht van de voorzieningen wordt verwezen naar de staat van voorzieningen die is opgenomen in het bijlageboek. Deze staat toont het verloop per voorziening gedurende het jaar. Tevens is de aard en reden van elke voorziening vermeld.
Vaste schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of langer Rentelast 2013 - Onderhandse leningen van: b) Binnenlandse banken en overige financiële instellingen
5,3
- Door derden belegde gelden
-
- Waarborgsommen Totaal
5,3
Overlopende passiva Voor een gedetailleerd overzicht van het verloop van de van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen voorschotbedragen voor uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel wordt verwezen naar het in het bijlagenboek opgenomen overzicht.
251
Jaarrekening Balans en toelichting
Borg- en garantstellingen Het totale bedrag van de borg- en garantstellingen ad € 26,3 miljoen bestaat uit: •
E en verstrekte borgstelling aan Haverleij B.V. voor het aangaan van een rekeningcourant bij de BNG van maximaal € 15,9 miljoen.
De partners van de gemeente in Haverleij B.V. - Heijmans Vastgoed B.V. en Bouw fonds Ontwikkeling B.V. - hebben zich beiden voor 1/3 van de bovenstaande twee borgs tellingen aansprakelijk gesteld. •
Gewaarborgde geldleningen voor een totaal van € 10,4 miljoen.
Onze gemeente is een achtervangovereenkomst aangegaan met de stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) en de stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Mochten deze fondsen tekorten krijgen dan zijn alle gemeenten verplicht om, voor hun aandeel, een renteloze lening te verstrekken aan het waarborgfonds. Maximaal kan onze gemeente voor ongeveer € 405 miljoen verplicht worden om rente loze leningen te verstrekken aan de stichting WSW, en voor ongeveer € 350 miljoen aan de stichting WEW. Tot op heden hebben geen van beide fondsen enige aanspraak gemaakt op de achtervangfunctie.
Niet uit de balans blijkende verplichtingen De museale collectie van het SM’s is eigendom van de gemeente. Het beheer van de collectie is voor onbepaalde tijd gegeven aan de in 2013 verzelfstandigde stichting SM’s. Hiervoor is een beheerovereenkomst opgesteld. Onderdeel van de overeenkomst is dat de inventarisatie van de collectie moet voldoen aan wetenschappelijke en museale normen. De collectie is niet opgenomen op de balans. De totale waarde van de collectie bedraagt € 17.145.179 volgens het taxatierapport van oktober 2013. Het museum is verplicht de collectie te verzekeren en verzekerd te houden. Het SM’s moet de collectie periodiek hertaxeren.
Als gevolg van Europese aanbestedingsregels heeft de gemeente zich gecommiteerd aan diverse meerjarige inkoopverplichtingen.
252
Jaarrekening Balans en toelichting
Wet Normering bezoldiging Topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) Per 1 januari 2013 is de Wet Normering bezoldiging Topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) van kracht. Met de nieuwe wet is de Wet Openbaarmaking uit Publieke middelen gefinancierde Topinkomens (WOPT) vervallen. De WNT regelt dat de bezoldiging van bestuurders en hoogste leidinggevenden in de publieke en semipublieke sector wettelijk aan een maximum is gebonden. De WNT-norm voor 2013 bedraagt € 228.599. Deze wet verplicht ingevolge artikel 4 onder meer tot jaarlijkse publicatie van de daarin genoemde financiële arbeidsvoorwaarden van topfunctionarissen van de gemeente (de secretaris en de griffier), ongeacht of zij de norm overschrijden. De salarissen van andere functionarissen van de gemeente moeten ook openbaar gemaakt worden, indien zij de norm overschrijden.
In 2013 bestond de bezoldiging van de secretaris en de griffier uit de volgende bedragen: Naam
Functie
I. Woestenberg A. v.d. Jagt
Periode
Fte
Beloning
Belastbare
Voorzieningen ten
Beëindigings-
kosten
behoeve van beloningen
uitkeringen
vergoeding
betaalbaar op termijn
Secretaris
01-01/31-12
1,0
€ 123.133
499
€ 21.361
-
Griffier
01-01/31-12
1,0
€ 105.402
499
€ 18.653
-
Hiermee is de WNT-norm in 2013 niet overschreden. In 2013 is geen sprake geweest van functionarissen binnen de gemeente ’s-Hertogenbosch die de WNT-norm hebben overschreden.
Het normenkader rondom de ‘’Wet Normering bezoldiging Topfunctionarissen Publieke en Semipublieke Sector (hierna: WNT) is bekrachtigd in het Besluit van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 26 februari 2014, nr. 2014-0000106049 en de Regeling van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 26 februari 2014, nr. 2014-0000 104920. De Aanpassingswet WNT is als onderdeel van dit normenkader nog niet formeel aangenomen door de Eerste Kamer. Voor het opmaken van de jaarrekening is in lijn met de mededeling van de minister van BZK d.d. 12 februari 2014, gepubliceerd in de Staatscourant d.d. 18 februari 2014, de Aanpasssingswet WNT wel als onderdeel van het normenkader gehanteerd.
253
Jaarrekening Balans en toelichting
Ten aanzien van interim-functionarissen die geen topfunctie vervullen heeft de gemeente ‘s-Hertogenbosch gebruik gemaakt van de mogelijkheid die paragraaf 6 van de Beleidsregels toepassing WNT biedt inzake de volledige openbaarmaking van deze functionarissen. Op basis van de Beleidsregels toepassing WNT (inclusief de wijziging van paragraaf 6 volgens besluit van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 12 maart 2014, nr 2014 - 0000142706 kán en hoeft de gemeente ’s-Hertogenbosch niet volledig te voldoen aan de verplichting voor openbaarmaking van deze interim-functionarissen zoals voorgeschreven in artikel 4.2 lid 2c van de WNT (inclusief verwerking Aanpassingswet WNT).
Bijlagen Het Besluit Begroting en Verantwoording schrijft voor dat de staat van reserves, de staat van voorzieningen, het verloopoverzicht van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen en nog te ontvangen voorschotbedragen voor uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel en de verantwoordingsinformatie over specifieke uit keringen toegevoegd worden aan de jaarrekening. Deze informatie is opgenomen in het bijlagenboek en gewaarmerkt door onze accountant.
254
Jaarrekening Balans en toelichting
255
Jaarrekening Balans en toelichting
Afdeling Orthen
De gemeenteraad van de gemeente ’s-Hertogenbosch heeft op 14 december 1995 besloten om de afdeling Orthen als historische eenheid te laten voortbestaan met handhaving van een eigen begroting en rekening. Tevens is hierbij de nieuwe regeling ten aanzien van de samenstelling, kandidaatstelling, verkiezing en benoeming van de commissie uit de ingezetenen van de afdeling Orthen vastgesteld. Genoemd raads besluit is op 2 januari 1996 door de raad van de nieuwe gemeente ’s-Hertogenbosch bekrachtigd.
Het volgende overzicht van lasten en baten van de afdeling Orthen kan worden gegeven: (bedragen x € 1.000) Exploitatie
Begroting 2013
Rekening 2013
Lasten Kosten secretaris commissie
1
1
15
15
Overige goederen en diensten
6
3
Subsidies
6
6
Onvoorziene uitgaven
2
1
Subsidie beheer en exploitatie gemeenschapshuis
9
9
Toevoeging algemene reserve
0
0
39
35
Huren
Totaal lasten
Baten Beschikking algemene reserve
6
3
Rente beleggingen
15
15
Huren/pachten
18
17
Totaal baten
39
35
256
Jaarrekening Afdeling Orthen
(bedragen x € 1.000) Eigen vermogen
1-1-2013
Vermeerderingen
Verminderingen
31-12-2013
Kapitaalreserve
248
-
-
248
Saldi-reserve
117
-
-
117
Algemene reserve
234
9
3
240
Totaal
599
9
3
605
257
Jaarrekening Afdeling Orthen
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan:
de gemeente ‘s-Hertogenbosch
Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2013 van de gemeente ‘s-Hertogenbosch gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2013 en de staat van baten en lasten over 2013 met de toelichtingen, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving, de staat van reserves, de staat van voorzieningen, verloop voorschotbedragen voor uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel en andere toelichtingen, alsmede de SiSa-bijlage, de Bijlage Brabantstad en de SiSa-verantwoording aangaande Openbaar vervoer (provinciaal deel en stadsgewestelijk deel). Verantwoordelijkheid van het college van burgemeester en wethouders Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente ‘s-Hertogenbosch is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening in overeenstemming met het in Nederland geldende Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten en de Beleidsregels toepassing Wet normering bezoldiging topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector (WNT), alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, in overeenstemming met het in Nederland geldende Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten. Deze verantwoordelijkheid houdt onder meer in dat de jaarrekening zowel de baten en lasten als de activa en passiva getrouw dient weer te geven en dat de in de jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gekomen. Rechtmatige totstandkoming betekent in overeenstemming met de begroting en met de relevante wet- en regelgeving, waaronder gemeentelijke verordeningen en de Beleidsregels toepassing WNT. Het college van burgemeester en wethouders is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de rechtmatige totstandkoming van baten, lasten en balansmutaties mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden, het Besluit accountantscontrole decentrale overheden en de Beleidsregels toepassing WNT inclusief het Controleprotocol WNT. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten.
258
Jaarrekening Controleverklaring
Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, alsmede voor de rechtmatige totstandkoming van baten, lasten en balansmutaties, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de gemeente. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en de gebruikte financiële rechtmatigheidscriteria en van de redelijkheid van de door het college van burgemeester en wethouders van de gemeente ’s-Hertogenbosch gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. De bij onze controle toegepaste goedkeuringstolerantie bedraagt voor fouten 1% en voor onzekerheden 3% van de totale lasten en toevoegingen aan reserves. Op basis van artikel 2 lid 7 Bado is deze goedkeuringstolerantie door de gemeenteraad bij raadsbesluit van 4 oktober 2005 vastgesteld. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel betreffende de jaarrekening Naar ons oordeel geeft de jaarrekening van de gemeente ’s-Hertogenbosch een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van zowel de baten en lasten over 2013 als van de activa en passiva per 31 december 2013 in overeenstemming met het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten en de Beleidsregels toepassing WNT. Voorts zijn wij van oordeel dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties over 2013 in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen in overeenstemming met de begroting en met de relevante wet- en regelgeving, waaronder gemeentelijke verordeningen en de Beleidsregels toepassing WNT. Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 213 lid 3 onder d van de Gemeentewet vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening.
Eindhoven, 8 april 2014
Ernst & Young Accountants LLP
w.g. drs. M.H. de Hair RA
259
Jaarrekening Controleverklaring
Voor meer informatie: Gemeente ‘s-Hertogenbosch Postbus 12345 5200 GZ ‘s-Hertogenbosch Tel.: (073) 615 51 55 www.s-hertogenbosch.nl
260
