.18 18
DEPSYCHOLOOG PSYCHOLOOG DE
januari1998 1998 januari
De Vierdimensionale VierdimensionaleKlachtenlijst Klachtenlijst(4DKL) (4DKL) in in de de De huisartspraktijk huisartspraktijk Psychodiagnostisch gereedschap gereedschap Psychodiagnostisch
BerendTerluin Terluin Berend De Vierdimensionale VierdimensionaleKlachtenlijst Klachtenlijst(40KL) (4DKi_) isiseen een nieuwe nieuweklachtenlijst klachtenlijstdie die ontwikkeld ontwikkeldisisinin de de De huisartspraktijk.Het Het nieuwe nieuweaan aandeze dezezelfinvullijst zelfinvullijstisisdat dat deze dezeeen eenonderscheid onderscheidmaakt maakttussen tussen huisartspraktijk. aspecifieke 'distress' 'distress'-klachten endepressie, depressie,angst angsten ensomatisatie. somatisatie.Dit Ditartikel artikelpresenteert presenteertde de aspecifieke -klachten en scoreverdelingop opde de40KL 4oKL-schalen vaneen eengroep groepopeenvolgende opeenvolgendehuisartspatiënten. huisartspatiënten.OOp basis scoreverdeling -schalen van p basis hiervan worden worden suggesties suggestiesgedaan gedaan voor voor afkappunten. afkappunten. Het Hetgebruik gebruik van vande de40KL 4DKLwordt wordt hiervan geïllustreerdmet mettwee tweegevalsbeschrijvingen. gevalsbeschrijvingen. geïllustreerd
DeVierdimensionale Vierdimensionale Klachtenlijst Klachtenlijst(4DKL) (4oKL) isiseen een bijproduct bijproduct De van mijn mijn onderzoek onderzoek naar naar de de diagnose diagnose 'surmenage' 'surmenage' (over(overvan belasting, overspanning) overspanning) inin de de huisartspraktijk huisartspraktijk (Terluin, (Terluin, belasting, 1994). Huisartsen Huisartsen worden worden frequent frequent geconsulteerd geconsulteerd voor voor 1994). klachten met een psychosociale achtergrond. In mijn onderklachten met een psychosociale achtergrond . In mijn onderzoekbetrof betrofhet het naar naar het het oordeel oordeelvan vande dehuisartsen huisartsen een eenderderzoek de van van alle alle huisartsbezoekers. huisartsbezoekers. Huisartsen Huisartsen gebruiken gebruiken een een de groteverscheidenheid verscheidenheid aan aandiagnosen diagnosen om omdeze dezeproblemen problemen tete grote labelen. De Demeeste meestevan van deze dezediagnosen diagnosen kunnen kunnen worden worden gegelabelen. classificeerd met de International dassification ofprimary caclassificeerd met de International c/assification of plirnary care (ICPC, Lamberts & Wood, 1987). re (ICPC, Lamberts & Wood, 1987). Uiteraard gebruiken gebruiken huisartsen huisartsen echte echte psychiatrische psychiatrische Uiteraard diagnosen als als 'depressie', 'depressie', 'angststoornis' 'angststoornis' of of'hypochondrie', 'hypochondrie', diagnosen maar dit dit betreft betreft slechts slechts een eenkleine kleine groep groep patiënten patiënten (in (inmijn mijn maar onderzoek niet meer dan vier procent van alle huisartsbeonderzoek niet meer dan vier procent van alle huisartsbezoekers).. De De meest meest gebruikte gebruikte diagnosen diagnosen zijn zijn zogenaamde zogenaamde zoekers) symptoom- en en probleemdiagnosen probleemdiagnosen (21 (21% van alle alle huisartshuisarts% van symptoombezoekers) .Dat Dat heeft heeft tete maken maken met met het het feit feit dat dat veel veelpatiënpatiënbezoekers). tenklachten klachten hebben hebben die dietetelicht lichtzijn zijn voor vooreen eenpsychiatrische psychiatrische ten diagnose. Deze Dezeklachten klachten hebben hebben inin de de meeste meestegevallen gevallen ook ook diagnose. weinig met een psychiatrische stoornis van doen; het betreft weinig met een psychiatrische stoornis van doen; het betreft meestal een een reactie reactie op op stress. stress. Voorbeelden Voorbeelden van van probleemprobleemmeestal diagnosen zijn zijn 'werkprobleem', 'werkprobleem', 'relatieprobleem' 'relatieprobleem' en en 'finan'finandiagnosen cieelprobleem'. probleem'. Symptoomdiagnosen Symptoomdiagnosenkunnen kunnen zowel zowelbetrekbetrekcieel king hebben hebben op op somatische somatische als als op op psychische psychische klachten; klachten; king voorbeelden zijn 'moeheid', 'hoofdpijn', 'benauwdheid', voorbeelden zijn 'moeheid', 'hoofdpijn', 'benauwdheid', 'buikpijn', 'lage 'lage rugpijn rugpijn', respectievelijk'nervosi 'nervositeit', 'agres', respectievelijk teit', 'agres'buikpijn', siviteit', 'gedeprimeerdheid', 'gedeprimeerdheid', 'slaapprobleem' 'slaapprobleem' en en 'concentra'concentrasiviteit', tiestoornis'. tiestoornis'. Een opvallende opvallende huisartsgeneeskundige huisartsgeneeskundige diagnose diagnose -- die die Een overigens ook in de Arbo-praktijk wordt gebruikt is 'suroverigens ook in de Arbo-praktijk wordt gebruikt - is 'surmenage' (zeven (zeven procent procent van van alle alle huisartsbezoekers) huisartsbezoekers). Huismenage' . Huisartsen verstaan verstaanhieronder hieronder een eensyndroom syndroom dat datontstaat ontstaatdoor door tete artsen veel stress stress en en dat dat gekenmerkt gekenmerkt wordt wordt door door aspecifieke aspecifiekepsypsyveel chische klachten en sociaal disfunctioneren. Dit syndroom chische klachten en sociaal disfunctioneren. Dit syndroom in de de huisartspraktijk huisartspraktijk een een herkenbare herkenbare entiteit entiteit (Terluin, (Terluin, isis in
1994).Tot Totde detypische typischeklachten klachtenvan vansurmenage surmenagehoren horen moemoe1994). heid, lusteloosheid, lusteloosheid,gespannenheid gespannenheid,, prikkelbaarheid, prikkelbaarheid, labililabiliheid, teit, piekeren, piekeren, slaapproblemen, slaapproblemen, concentratiestoornissen concentratiestoornissen en en teit, demoralisatie(het (het niet niet meer meeraankunnen). aankunnen).Voor Voordeze dezeklachklachdemoralisatie ten bestaan bestaan verschillende verschillende benamingen benamingen zoals zoals neurasthenie, neurasthenie, ten hyperesthetisch-emotioneel syndroom, vitale uitputting en en hyperesthetisch-emotioneel syndroom, vitale uitputting burnout.Bestaande Bestaandeklachten klachtenlijsten, zoalsde desCL-90, scL-90,kennen kennen burnout. lijsten, zoals geen aparte aparteschaal schaal van van deze deze aspecifieke aspecifieke 'distress'-klachten; 'distress'-klachten; geen daarentegenzijn zijn deze dezeklachten klachtenvaak vaakonderdeel onderdeel van van'depres'depresdaarentegen sie'en 'angst'-schalen. sie'- en 'angst'-schalen. Bij mijn mijnonderzoek onderzoek isisgebleken gebleken dat dathet hetgrootste grootstedeel deelvan van Bij depsychosociale psychosocialesymptomatologie symptomatologiebij bijhuisartspatiënten huisartspatiëntenkan kan de worden weergegeven weergegeven door door vier vier dimensies: dimensies: distress, distress, depresdepresworden sie,angst angst en ensomatisatie somatisatie(Terluin, (Terluin,1994). 1994).Op Opbasis basisvan vande deinin sie, dit onderzoek gebruikte klachtenlijst is een nieuwe zelfindit onderzoek gebruikte klachtenlijst is een nieuwe zelfinvullijst- - de de4DKL 4üKL- - ontwikkeld ontwikkeld waarmee waarmee de devier viergenoemde genoemde vullijst dimensies kunnen kunnen worden worden gemeten gemeten (Terluin, (Terluin, 1996b) 1996b).. OnOndimensies derdistress distress worden wordende desymptomen symptomen van vanstress stress en ensurmenage surmenage der verstaan.De Deergste ergstedistress, distress, zoals zoalsbij bijsurmenage, surmenage, wordt wordt gegeverstaan. kenmerkt door gevoelens van een falende coping, of demokenmerkt door gevoelens van een falende coping, of demoralisatie.Bij Bijdepressie depressie isiserersprake sprakevan van een een disproportioneel disproportioneel ralisatie. verliesvan vanhet hetvermogen vermogenom ompositieve positievegevoelens gevoelensen engedachgedachverlies ten teteproduceren. produceren. Dit Dithoort hoortbij bijde deechte echte depressieve depressieve stoorstoorten nis. Bij Bij angst angst isis erer sprake sprake van van irrationele irrationele angsten angsten die die de de nis. patiënt niet kan verdragen en daarom tracht te vermijden of patiënt niet kan verdragen en daarom tracht te vermijden of anderszins te neutraliseren. Deze klachten horen bij de anderszins te neutraliseren. Deze klachten horen bij de angststoornissen. Bij Bijsomatisatie somatisatie gaat gaathet het om om een een sterke sterke li-liangststoornissen. chamelijke reactie reactieop oponlustgevoelens, onlustgevoelens,die die maakt maaktdat datde depapachamelijke tiënt zich zich inin toenemende toenemende mate mate zorgen zorgen maakt maakt over over zijn zijn gegetiënt zondheid en daar vervolgens hulp voor zoekt in het medizondheid en daar vervolgens hulp voor zoekt in hel medischekanaal. kanaal. sche Het onderscheid onderscheid tussen tussen distress distress enerzijds enerzijds en en depressie, depressie, Het angst en en somatisatie somatisatie anderzijds, anderzijds, isis van van belang belang voor voor de deaanaanangst paken ende deprognose prognose van vanhet hetprobleem probleemdat datde depatiënt patiëntpresenpresenpak teert. Wanneer Wanneer de de patiënt patiëntvoornamelijk voornamelijklast last heeft heeft van van disdisteert. tress isis het het veelal veelal voldoende voldoende op op de de stressproblemen stressproblemen inin tete tress
schaalscore scores zijn weergegeven als een percentage van de maximale Figuur 1. Verloop van de 4DKL-scores bij Wilma en Betsie. De
12 weken
6
Gevalsbeschrijvingen De onderstaande casussen zijn a[komstig uit een project waa rin ik werknemers die wegens psychische klachten hun werk niet naar behoren konden verrichten, een kortdurende begeleiding gaf van maximaal twee maanden, op verwijzing van de bedrijfsarts. Namen en details zijn veranderd om herkenning te voorkomen.
Betsie is een veertigjarige administratieve kracht. Zij werkt dertig uur per week, is twee keer gescheiden en heeft de zorg voor twee tieners, veertien en zestien jaar oud. Zij heeft zich niet ziek gemeld maar werkt zo goed en zo kwaad als het gaat door. Betsie zegt dat het haar allemaal te veel is. Zij voelt zich al meer dan een half jaar niet lekker. Zij vraagt zich vaak af waarvoor ze eigenlijk leeft. Ze is depressief maar heeft geen suïcidale plannen. De huisarts is net een week geleden met een antidepressivum gestart. Betsie heeft in het verleden de nodige ellende meegemaakt. Haar vader is zo jong overleden dat Betsie geen herinnering aan hem heeft. Haar moeder was aan de drank en sloeg en verwaarloosde de
Professie
DE PSYCHOLOOG
19
kinderen. Toen Betsie twintig was, overleed haar zusje aan een hersenbloeding. Vanaf die tijd heeft zij last van angsten voor kleine mimten. De laatste drie maanden heeft Betsie veel overgewerkt omdat er een nieuw systeem moest worden ingevoerd. Daarnaast heeft zij ook nog mantelzorg verleend aan een terminaal zieke tante die inmiddels is overleden. Nu bezoekt zij regelmatig haar oom om hem op te vangen. Op de 4DKL scoort Betsie hoog op Distress en Depressie (figuur). Dit past bij de diagnose depressie. De Angstscore verraadt haar claustrofobie waarvan ze nu meer last heeft dan normaal. De Somatisatiescore berust vermoedelijk op somatisatie die secundair is aan depressie en angst. Betsie krijgt zes wekelijkse gesprekken. Daarin krijgt zij psycho-educatie over depressie en de werking van antidepressiva. Zij krijgt het advies om wel te blijven werken maar geen overwerk meer te verrichten. Verder hebben we het over hoe zij omgaat met stress en overbelasting en met haar verleden. We ontdekken dat zij een sterke behoefte heeft om voor anderen te zorgen. Als ze dat maar kan doen, voelt ze zich goed. Ze leert inzien dat het dan ook belangrijk is dat ze goed voor zichzelf zorgt maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Zij reguleert het contact met haar rouwende oom en stapt op haar chef af om een kleine irritatie in het werk te bespreken. Bij follow-up zes weken later gaat alles redelijk. De matige Distressscore geeft aan dat Betsie's leven tamelijk zwaar blijft.
o% -1
50% -
Depressie
100%
0
Wilma
• 0
•
Distress Depressie Angst Somatisatie
50%
0%
Surmenage
Wilma is een 37-jarige apothekersassistente. Zij werkt twintig uur per week, is getrouwd en heeft twee kinderen van twaalf en veertien jaar. Zij zit twee weken ziek thuis wegens hoofdpijn , duizeligheid, moeheid, gespannenheid, neerslachtigheid en concentratieproblemen. Ze piekert bijna voortdurend. Zij heeft dan ook veel meegemaakt de laatste tijd. Een goede vriendin is overspannen en doet een heel groot beroep op haar, belt haar zelfs regelmatig midden in de nacht. Een andere vriendin is drie maanden geleden aan borstkanker overleden. Wilma's vader heeft een klein hartinfarct gehad waar hij gelukkig goed overheen is gekomen. Haar schoonvader is de laatste tijd erg veranderd als gevolg van een laat concentratiekampsyndroom. Het lijkt wel of alles tegelijk op haar af komt. De dmppel die de emmer heeft doen overlopen is dat haar kat is overreden. Wilma scoort bijna maximaal op de 4DKL-Distressschaal maar niet bijzonder hoog op de andere schalen (figuur). Dit past bij de diagnose surmenage. In de loop van twee maanden krijgt Wil ma zes gesprekken waarbij zij uitleg krijgt over de aard en oorzaak van haar klachten en ondersteund wordt in het verwerken van de verschillende levensgebeurtenissen die zij heeft meegemaakt. Verder verwerft zij inzicht in hoe zij met haar grenzen omgaat. Zij leert voorzichtig grenzen te stellen. Na vijf weken begint zij met een voorzichtige werkhervatting van twee uur per week. Bij het afsluiten van de begeleiding werkt zij weer tien uur per week. De bedrijfsarts begeleidt de verdere werkhervatting. Bij follow-up een maand later gaat alles weer goed en werkt zij weer normaal.
Wilma is een 37-jarige apothekersassistente. Zij werkt twintig uur per week, is getrouwd en heeft twee kinderen van twaalf en veertien jaar. Zij zit twee weken ziek thuis wegens hoofdpijn, duizeligheid, moeheid, gespannenheid, neerslachtigheid en concentratieproblemen. Ze piekert bijna voortdurend. Zij heeft dan ook veel meegemaakt de laatste tijd. Een goede vriendin is overspannen en doet een heel groot beroep op haar, belt haar zelfs regelmatig midden in de nacht. Een andere vriendin is drie maanden geleden aan borstkanker overleden. Wilma's vader heeft een klein hartinfarct gehad waar hij gelukkig goed overheen is gekomen. Haar schoonvader is de laatste tijd erg veranderd als gevolg van een laat concentratiekampsyndroom. Het lijkt wel of alles tegelijk op haar af komt. De druppel die de emmer heeft doen overlopen is dat haar kat is overreden. Wilma scoort bijna maximaal op de 4oKL-Distressschaal maar niet bijzonder hoog op de andere schalen (figuur). Dit past bij de diagnose surmenage. In de loop van twee maanden krijgt Wilma zes gesprekken waarbij zij uitleg krijgt over de aard en oorzaak van haar klachten en ondersteund wordt in het verwerken van de verschillende levensgebeurtenissen die zij heeft meegemaakt. Verder verwerft zij inzicht in hoe zij met haar grenzen omgaat. Zij leert voorzichtig grenzen te stellen. Na vijf weken begint zij met een voorzichtige werkhervatting van twee uur per week. Bij het afsluiten van de begeleiding werkt zij weer tien uur per week. De bedrijfsarts begeleidt de verdere werkhervatting. Bij follow-up een maand later gaat alles weer goed en werkt zij weer normaal.
Surmenage
100%
1 oo%-
Wilma
D Distress • Depressie O Angsl Somatisatie
kinderen. Toen Betsie twintig was, overleed haar zusje aan een hersenbloeding. Vanaf die tijd heeft zij last van angsten voor kleine ruimten. De laatste drie maanden heeft Betsie veel overgewerkt omdat er een nieuw systeem moest worden ingevoerd. Daarnaast heeft zij ook nog mantelzorg verleend aan een terminaal zieke tante die inmiddels is overleden. Nu bezoekt zij regelmatig haar oom om hem op te vangen. Op de 4DKL scoort Betsie hoog op Distress en Depressie (figuur). Dit past bij de diagnose depressie. De Angstscore verraadt haar claustrofobie waarvan ze nu meer last heeft dan normaal. De Somatisatiescore berust vermoedelijk op somatisatie die secundair is aan depressie en angst. Betsie krijgt zes wekelijkse gesprekken. Daarin krijgt zij psycho-educatie over depressie en de werking van antidepressiva. Zij krijgt het advies om wel te blijven werken maar geen overwerk meer te verrichten. Verder hebben we het over hoe zij omgaat met stress en overbelasting en met haar verleden. We ontdekken dat zij een sterke behoefte heeft om voor anderen te zorgen. Als ze dat maar kan doen, voelt ze zich goed. Ze leert inzien dat het dan ook belangrijk is dat ze goed voor zichzelf zorgt maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Zij reguleert het contact met haar rouwende oom en stapt op haar chef af om een kleine irritatie in het werk te bespreken. Bij follow-up zes weken later gaat alles redelijk. De matige Distressscore geeft aan dat Betsie's leven tamelijk zwaar blijft.
Depressie
De onderstaande casussen zijn afkomstig uit een project waarin ik werknemers die wegens psychische klachten hun werk niet naar behoren konden verrichten, een kortdurende begeleiding gaf van maximaal twee maanden, op verwijzing van de bedrijfsarts. Namen en details zijn veranderd om herkenning te voorkomen. 50%
0%
Gevalsbeschrijvingen
o
6
12 weken
DE
<,YCHOLOOG
Professie
Betsie is een veertigjarige administratieve kracht. Zij werkt dertig uur per week, is twee keer gescheiden en heeft de zorg voor twee tieners, veertien en zestien jaar oud. Zij heeft zich niet ziek gemeld maar werkt zo goed en zo kwaad als het gaat door. Betsie zegt dat het haar allemaal te veel is. Zij voelt zich al meer dan een half jaar niet lekker. Zij vraagt zich vaak af waarvoor ze eigenlijk leeft. Ze is depressief maar heeft geen suïcidale plannen. De huisarts is net een week geleden met een antidepressivum gestart. Betsie heeft in het verleden de nodige ellende meegemaakt. Haar vader is zo jong overleden dat Betsie geen herinnering aan hem heeft. Haar moeder was aan de drank en sloeg en verwaarloosde de
Figuur 1. Verloop van de 40Kl-scores bij Wil ma en Betsie. De
scores zijn weergegeven als een percentage van de maximale schaalscore
L9
20 patiënt te ondersteunen. ondersteunen. De De progproggaan en de coping van de patient de patient patiënt echter nose is dan in het algemeen goed. Heeft de en/of somatisaduidelijke symptomen van depressie, angst enJof is meestal ook een specifieke aanpak van deze stoorstoortie dan is nis(sen) nodig en zal een op de stress gerichte aanpak weinig resultaat opleveren. Onder de patienten patiënten die die van van hun hun huisarts de diagnose surmenage hebben gekregen, bevindt een-- dus duseigenlijk eigenlijk verkeerd verkeerdgediagnosticeerde gediagnosticeerde - - groep groep zich een depressie, angst enJof en/of somatisatie met een een met opvallende depressie, slechte prognose wat betreft de symptomen na twee maandeel den (Terluin, 1996a). Na verloop van tijd wordt een deel deze patienten patiënten verwezen naar de geestelijke geestelijke gezondvan deze huisartspraktijk een rol kunkunheidszorg. De 4DKL zou in de huisartspraktijk het maken van een onderscheid onderscheid tussen 'echte' nen spelen bij hel surmenagepatiënten, die de huisarts met goed goed resultaat resultaat zelf surmenagepatienten, begeleiden, en patiënten met een uitgebreidere, uitgebreidere, meer meer kan begeleiden, psychiatrische, symptomatologie die mogelijk beter af zijn zijn psychiatrische, gezondheidszorg. Het met een verwijzing naar de geestelijke gezondheidszorg. moet echter gezegd worden dat huisartsen geen traditie hebben om met vragenlijsten te werken. werken. psychiVanwege het vermogen om vier verschillende psychi4oKL mogelijk mogelijk een sche reactiewijzen te signaleren, is de 4DKL hulpmiddel voor (eerstelijns)psychologen bij bij de eereernuttig hulpmiddel bij het volgen van ste fase van het diagnostisch proces en bij het beloop van de klachten. De De 4DKL-schalen 4oKL-schalen zijn betrouwbetrouwzijn, hoewel ze subbaar (Cronbachs alfa 0.84-0.94) en ze zijn, van factoranalyfactoranalystantieel met elkaar correleren, met behulp van te onderscheiden onderscheiden (Terluin, (Terluin, 1996b). 1996b). se goed van elkaar te artikel beschrijft de verdeling van van de de scores op de de Dit artikel 4oKL-schalen in een steekproef opeenvolgende huisartspahuisartspa4DKL-schalen tiënten. Daarbij wordt gekeken naar verschillen tussen tussen tiënten. mannen, tussen jongere en oudere patiënten en vrouwen en mannen, de huisarts herhertussen patiënten zonder en met een door de worden kend psychosociaal probleem. In de Beschouwing worden enkele aanwijzingen aanwijzingen gegeven gegeven voor het interpreteren van 4oKL-scores. Het gebruik van de 4DKL 4oKL wordt met een een tweetwee4DKL-scores. gevalsbeschrijvingen geïllustreerd. geïllustreerd. tal gevalsbeschrijvingen
Methode een analyse van van gegevens gegevens die die ververDit onderzoek bestaat uit een een onderzoek naar de de diagnodiagnozameld zijn in het kader van een deel van deze gegevens gegevens is is eerder eerder se surmenage. Over een deel 1994, 1996ab, 1996ab, Terluin, Winnubst &; & gepubliceerd (Terluin, 1994, Gill, 1995). 1995). GiII, Zevenendertig Almeerse huisartsen reikten reikten in een een perioperioZevenendertig willekeurig gekozen dagen een een de van drie maanden op tien willekeurig patiënten in de leeftijd leeftijd vragenlijst uit aan opeenvolgende patiënten 15 tot 64 jaar die de Nederlandse Nederlandse taal taal beheersten en en van 15 niet manifest psychotisch psychotisch of manisch waren. waren. De De huisartsen huisartsen de mate registreerden van elke patiënt de diagnose(n) en de wawaarin de klachten somatisch of psychosociaal bepaald waEen psychosociaal probleem werd herkend geacht geacht wanwanren. Een huisarts een psychiatrische diagnose diagnose of of de de diagnose diagnose neer de huisarts surmenage stelde, een probleemdiagnose of of psychische psychische stelde, of of een somatische somatische symptoomsymptoomsymptoomdiagnose stelde, stelde en daarbij daarbij registreerde registreerde dat de de klachten klachten diagnose stelde bepaald. De De vragenlijst vragenlijst (voornamelijk) psychosociaal waren bepaald. 96 klachten-items alsmede alsmede enkele enkele vragen naar de de bevatte 96 van de de respondent. respondent. leeftijd en het geslacht van
DE PSYCHOLOOG PSYCHOLOOG DE
1998 jjanuari anua ri 1998
De klachtenlijst omvatte omvatte zowel de de klachten die huisartsen kenmerkend vinden voor surmenage surmenage (Terluin, Gill Gill &; & sen als de de klachten die die meer specifiek zijn zijn Winnubst, 1992) als niet-psychotische psychiatrische aandoeningen, met voor niet-psychotische depressie, angststoornissen en somatoforme somatoforme stoornisstoornisname depressie, (APA,, 1987). De De gegevens van een gestratificeerde gestratificeerdesteeksteeksen (APA om achteraf uit de de 96 klachklachproef (n=612) werden gebruikt om 4oKL (Terluin, (Terluin, ten-items vijftig items te selecteren voor de 4DKL Voor het onderzoek naar de de scoreverdeling werden werden 1996b). Voor gegevens van alle alle respondenten gebruikt. gebruikt. De De klachtende gegevens items werden door de patiënt patiënt gescoord op op een een vijfpuntsvijfpuntsschaal (0-4) (0-4),, maar om extreme extreme antwoordtendenties te neuneuschaal traliseren werden de de scores '3' '3' en '4' getransformeerd getransformeerd tot '2' traliseren de somscores somscores per schaal werden berekend. Een Een ontontvoordat de brekende score score werd vervangen vervangen door de de gemiddelde score score dezelfde schaal. schaal. van de overige items van dezelfde scoreverdeling tussen verschillende papaVerschillen in scoreverdeling tweezijdig statistisch getoetst getoetst met de tiëntengroepen werden tweezijdig 1990). Mann-Whitney U test (Norusis, 1990). Resultaten Resultaten De vragenlijst werd aan 3460 3460 patiënten meegegeven meegegeven en en door door De (63%) geretourneerd. geretourneerd. Wegens het ontbreken van te 2168 (63%) veel (2:10) (&10) klachtenscores werden 41 41 lijsten (1.9%) (1.9%) afgeafgeveel bleven 2127 lijsten lijsten over over van 1439 1439 vrouvroukeurd. Zodoende bleven (sd 11.4 11.4 jaar) wen met een gemiddelde leeftijd van 37.5 jaar (sd en van 677 677 mannen met een een gemiddelde leeftijd van 40.6 40.6 en (sd 11.3 11.3 jaar). jaar). Elf Elf patiënten hadden geen geen geslacht ververjaar (sd meld. Tien patiënten patiënten hadden hadden hun leeftijd niet ingevuld. ingevuld. Bij Bij meId. 665 patiënten stelde de de huisarts een een psychosociaal propro665 vast. Bij Bij 1443 patiënten was er er sprake van van een somasomableem vast. of een administratieve administratieve of of preventieve preventieve concontische diagnose of (bijvoorbeeld het verlengen verlengen van een verwijskaart tactreden (bijvoorbeeld of het maken van van een uitstrijkje). In In negentien gevallen gevallen ontontdiagnose. brak een notitie van de diagnose. 23 zijn de de 4DKL-items 4oKL-items en en de percentuele frefreOp pagina 23 de scores per item item weergegeven. quentieverdeling van de weergegeven. de Somatisatieschaal) Somatisatieschaal) Slechts vier items (alle behorend tot de hadden meer dan één één procent ontbrekende scores. scores. De De items van de de DepressieDepressie- en Angstschaal Angstschaal werden werden duidelijk duidelijk minder minder van vaak aanwezig aanwezig gescoord gescoord dan de de items van van de de Distressschaai. Distressschaal. vaak De Somatisatieschaal Somatisatieschaal omval omvat zowel zowel frequent als als relatief zeizelDe den gescoorde gescoorde items. items. den Tabel 1l toont de de verschillen verschillen in in gemiddelde gemiddelde scores scores tussen tussen Tabel vrouwen en en mannen mannen en en tussen jongere en en oudere patienten. patiënten. vrouwen De vrouwen scoorden scoorden over over het algemeen algemeen wat hoger op de de De 4oKL-schalen dan de mannen, maar het verschil was was op de de 4DKL-schalen Depressieschaal statistisch niet significant. significant. Ouderen scoorscoorDepressieschaal den significant significant hoger op op de de schalen schalen Depressie, Depressie, Angst Angst en en Somatisatie, maar maar niet op op Distress. Distress. Somatisatie, de 4DKL-scores 4oKL-scores per schaal schaal (Tabel (Tabel Uit de verdeling van de l a-1 d) komt komt als alsalgemeen algemeen patroon patroon naar naar voren voren dat dat vrouwen vrouwen la-ld) hoger scoorden scoorden dan dan mannen, dat oudere oudere vrouwen vrouwen hoger scoorden dan jongere vrouwen terwijl de leeftijd geen ininscoorden dan vrouwen terwijl de geen vloed had op op de de scores bij bij de de mannen. Op Op dit dit patroon wawavloed drie uitzonderingen: op op Distress Distress scoorden scoorden jongere en en ren drie oudere vrouwen vrouwen niet niet significant significant verschillend, op op Depressie Depressie oudere scoorden jongere vrouwen vrouwen en en mannen gelijk gelijk en en op op Soma Somatiscoorden tisatie scoorden oudere mannen mannen hoger dan dan jongere mannen. mannen. satie
matisatie (range 0-32) naar geslacht en leeftijd
Angst (range 0-24) naar geslacht en leeftijd
Tabel 1d. Gemiddelde scores en decielscores van de 4oKL-schaal So-
Tabel 1c. Gemiddelde scores en decielscores van de 4oKL-schaal
Verschil (a)-(b): p=0.0000; verschil (c)-(d): p= 0.0000; verschil (a)-(c): p=0.0000; verschil (b)-(d): p=0.0005
Verschil (a)-(b): p=0.0361; verschil (c)-(d): p= 0.0001; verschil (a)-(c): p=0.0024; verschil (b)-(d): p=0.7498
2.2 3.9
M SD
Leeftijd 40-64 jaar V(n=518) M(n=344) (c) (d)
1.1 2.4
pressie (range 0-12) naar geslacht en leeftijd
Tabel 1b. Gemiddelde scores en decielscores van de 4oKL-schaal De-
Deciel 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Verschil (a)-(b): p=0.5738; verschil (c)-(d): p= 0.0126; verschil (a)-(c): p=0.0011; verschil (b)-(d): p=0.5809
Verschil (a)-(b): p=0.0001; verschil (c)-(d): p= 0.0000; (a)-(c): p=0.0604; verschil (b)-(d): p=0.5837 5 4 3
0 0 0 0 0 0 0 2 4
6
13 10 8 6 4 2
2
1
Deciel 1
15 11 8 5 4
4
0 0 0 0 0 0 1 3 6
7
22 2
24 19 14 11 9 6
4
0 0 0 0 0 0 0
18
5 3
1
1
0
3 4 6 9 11 14 22
0 0 0 0 0 0 0
24
0
8
Leeftijd 40-64 jaar V(n=518) M(n=344) (c) (d)
Leeftijd 15-39 jaar V(n=920) M(n=333) (a) (b)
Tabel 1a. Gemiddelde scores en decielscores van de 4oKL-schaal Dis-
Deciel 1 2 3 4 5 6 7 8 9
22
14 11
9 6 4 3
1
8.1 6.1
4
1 0 0 0 0 0 0 0
4
1 0 0 0 0 0 0 0
6 3
1 0 0 0 0 0 0
18 24
1.6 3.1
9
10.0 6.7
13
2 4 5 8 11 15 22
1.0 2.3
1.1 2.6
tress (range 0-32) naar geslacht en leeftijd
6.6 5.6
2 4 6 8 10
1 3 5 6 9 11 14 19 24
Leeftijd 40-64 jaar V (n=518) M (n=344) (d) (c)
Leeftijd 15-39 jaar V (n=920) M (n=333) (a) (b)
8.1 6.0
0
3.3 4.7
Deciel 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1.9 3.3
M 50
8.4 8.0
2.5 3.9
Leeftijd 15-39 jaar V (n=920) M (n=333) (a) (b)
0.2943 0.0068 0.0340 0.0000
M SD
Deciel 1
2 3 4 5 6 8 10 13 18
10.8 8.6
8.2 8.0
(8.4) (2 .8) (4.4) (6.5)
Deciel 1
2 4 6 7 9 10 12 15 20
10.1 8.6
0 0 0 0
1 2 3 4 5 7 8 11 14
M 50
9.9 1.4 2.8 9.3
0 0 0 0
1 0 0 0 0 0
2 3 4 6 7 8 10 13 17
Leeftijd 40-64 jaar V (n=518) M (n=344) (c) (d)
(8.5) (2.5) (3.8) (6.0)
p
2 3
9.6 1.1 2.3 7.7
40-64 jaar n=864
4
15-39 jaar n=1253
Tabel 1. 40Kl-scores naar geslacht en leeftijd. Gemiddelde scores (standaard deviatie)
Leeftijd 15-39 jaar V (n=920) M (n=333) (a) (b)
1 1 1
0.0000 0.0807 0.0001 0.0000
Leeftijd
1 1
2 3 4 5 6 7 8 9
(8 .0) (2.3) (3.6) (5.9)
2 4 6
8.3 1.0 2.0 7.4
p
0 0 0 0 1 2 3 6 10
(8.6) (2 .8) (4.2) (6.3)
10.4 1.3 2.7 8.8
Mannen n=677
3 6
Distress Depressie Angst Somatisatie
Geslacht
21 3 4 8
Vrouwen n=1439
Schaal
Professie
5 6 7 8 9
DE PSYCHOLOOG
4 2
0
0 0 0 0 0
Verschil (a)-(b): p=0.0001; verschil (c)-(d): p= 0.0000; (a)-(c): p=0.0604; verschil (b)-(d): p=0.5837
Verschil (a)-(b) : p=0.5738; verschil (c)-(d) : p= 0.0126; verschil (a)-(c): p=0.0011 ; verschil (b)-(d): p=0.5809
Tabel1a. Gemiddelde scores en decielscores van de 4oKl-schaal Distress (range 0-32) naar geslacht en leeftijd
Tabel 1 b. Gemiddelde scores en decielscores van de 4oKl-schaal Depressie (range 0-12) naar geslacht en leeftijd 8.0
Leeftijd 15-39 jaar V (n=920) M (n=333) (a) (b)
Leeftijd 40-64 jaar V (n=518) M (n=344) (c) (d)
8.1 6.0
10.0 6.7
Vrouwen n=1439
7.4 2.0
8.3 1.0
(8.0) (2.3) (3.6) (5.9)
Mannen n=677 Geslacht 17
Schaal
leeftijd. Gemiddelde scores (standaard deviatie)
13
1 2 3 4 5 7 8 11 14
(8.6) (2.8) (4.2) (6.3)
2 4 6 7 9 10 12 15 20
2 3 4 5 6 8 10
13 18
Verschil (a)-(b): p=O.OOOO; verschil (c)-(d): p= 0.0000; verschil (a)-(c) : p=O.OOOO; verschil (b)-(d) : p=0.0005 DE PSYCHOLOOG
0.0000 0.0807 0.0001 0.0000 p
Professie
2.4
1.1
Leeftijd 40-64 jaar V (n=518) M (n=344) (d) (c)
9.6 1.1 2.3 7.7
(8.5) (2.5) (3.8) (6.0)
15-39 jaar n=1253
9.9 1.4 2.8 9.3
(8.4) (2.8) (4.4) (6.5)
40-64 jaar n=864 Leeftijd
0.2943 0.0068 0.0340 0.0000 P
21
Tabel 1 c. Gemiddelde scores en decielscores van de 4oKl-schaal Angst (range 0-24) naar geslacht en leeftijd
2 3 4 6 7 8 10
10.4 1.3 2.7 8.8
1.6 3.1
Verschil (a)-(b): p=0.0361 ; verschil (c)-(d) : p= 0.0001; verschil (a)-(c) : p=0.0024; verschil (b)-(d): p=0.7498
Deciel 1 2 3 4 5 6 7 8 9
8.1 6.1
Distress Depressie Angst Somatisatie
1.0 2.3
Leeftijd 1 5-39 jaar V (n=920) M (n=333) (a) (b)
(d)
0 0 0 0 0 1 2 4 6
6.6 5.6
Tabel 1. 4oKL-scores naar geslacht en
(c)
Leeftijd 40-64 jaar V(n=518) M(n=344)
M 50
2.2 3.9
Leeftijd 15-39 jaar V (n=920) M (n=333) (a) (b)
1.1 2.6
M SD
8.4
3 6
0 0 0 0 1 2 3 6 10
8.6
1 3 4 8
0 0 0 0
10.8
0 0 0 0
8.2
Deciel 1 2 3 4 5 6 7 8 9
8.0
3.3 4.7
1.9 3.3
8.6
2.5 3.9
10.1
Leeftijd 40-64 jaar V (n=518) M (n=344) (c) (d)
M SD
0
M 50
0
Leeftijd 15-39 jaar V (n=920) M (n=333) (a) (b)
Tabel 1 d. Gemiddelde scores en decielscores van de 4oKl-schaal 50matisatie (range 0-32) naar geslacht en leeftijd
22
DE PSYCHOLOOG PSYCHOLOOG DE
Somatisatie Somatisatie 4DKL- Distress Depressie Angst PSY- PSY+ PSY- PSY+ PSY- PSY+ PSY+ PSY- PSY+ PSY+ schaal: PSy-
M SD 50
7.4 7.4 7.0 7.0
0.7 14.8* 14.8* 0.7 2.0 9.1 2.0 9.1
Deciel Deciel 1 22 33 44 55 66 77 88 99
00 11 33 44 55 77 99 13 13 18 18
33 66 88 11 11 13 13 18 18 21 21 24 24 28 28
00 00 00 00 00 00 00 11 22
2.3* 3.5 3.5
1.7 1.7 3.0 3.0
00 00 00 00 1 1 33 55 88
00 00 00 00 00 1 1 33 55
4.4* 4.4* 5.2 5.2
7.1 7.1 5.6 5.6
11.3 * 11.3* 6.7 6.7
00 00 00
11 22 44 55 66 77 99 11 11 15 15
44 66 77 88 10 10 12 12 13 13 17 17 22 22
1 22 44 66 99 12 12
•* p<0.0001 p<0.0001 van de 4DKl-schalen 4DKL-schalen Tabel 2. Gemiddelde scores en decielscores van (PSY-, n=1443) en en met (PSY+, (PSY+, n=665) een een voor patiënten zonder (PSY-, huisarts onderkend onderkend psychosociaal psychosociaal probleem probleem door de huisarts
4oKL-scores en de verdeling verdeling in Tabel 2 toont de gemiddelde 40KL-scores bij patiënten zonder en met een een door de huisarts huisarts decielen bij psychosociaal probleem. probleem. Patiënten bij bij wie de huisherkend psychosociaal vastgesteld, scoorden scoorden arts een psychosociaal probleem had vastgesteld, 4oKL-schalen gemiddeld beduidend hoger op alle vier de 4oKl-schalen bij wie de huisarts geen psychosociaal prodan patiënten bij vermoedde. Deze laatsten scoorden zeer laag laag op de bleem vermoedde. Angstschalen. Slechts vijf procent van de paDepressie- en Angstschalen. tiënten zonder psychosociaal probleem had een Depressievijf procent had een Angstscore boven de 4 en eveneens vijf vergelijking, bij bij de patiënten mét een score boven de 8 (ter vergelijking, 21%). %). psychosociaal probleem betrof dit 20% respectievelijk 21 Distress- en Somatisatieklachten werden door patiënten zonder psychosociaal psychosociaal probleem vaker gescoord dan DepresAngst, zij zij het dat de meeste patiënten op de betreffenbetreffensie en Angst, Distressscore de schalen niet bijzonder hoog scoorden. Een Distressscore zeven procent van boven de 20 werd gescoord door slechts zeven de patiënten zonder psychosociaal probleem en een Somati16 werd gescoord door acht procent satiescore boven de 16 (ter vergelijking, vergelijking, bij bij de patiënten met een psychosociaal psychosociaal (ter respectievelijk 21%). probleem betrof dit 32% respectievelijk 21%). Beschouwing
4oKL levert een score voor vier dimensies van symptosymptoDe 40Kl men. Het gaat om twee soorten klachten, klachten, distress distress en somatimen. satie, die vrij 'gewoon' zijn bij huisartspatiënten en twee zeldzaam zijn in dimensies, depressie en angst, die relatief zeldzaam setting. Wat betreft de differentiatie tussen patiënten deze setting. te worden met en zonder een psychosociaal probleem dient te uitgegaan van de de diagnose diagnose bedacht dat in dit onderzoek is uitgegaan consult. Aangezien de van de huisarts tijdens een normaal consult. meestal niet screent op psychosociale problemen problemen huisarts meestal zal hij deze missen als de presentatie van de patiënt daar Bij bepaalde klachten zoals zoals bijgeen aanleiding toe geeft. Bij slapeloosheid zal de huisarts sneller sneller voorbeeld hoofdpijn of slapeloosheid
1998 jjanuari anuari 1998
aan de de mogelijkheid van een psychosociaal probleem dendenaan bij andere andere klachten zoals zoals bijvoorbeeld bijvoorbeeld een een ingeingeken dan bij groeide teennagel teennagel (Bensing (Bensing &: & Beerendonck, Beerendonck, 1990). 1990). Aan Aan de de kan het voorkomen voorkomen dat dat de de huisarts huisarts ten ten ononandere kant kan rechte een een psychosociaal probleem vermoedt vermoedt door door voorkenvoorkenvan de gezinssituatie gezinssituatie of of vooringenomenheid op op grond grond nis van van de de voorgeschiedenis voorgeschiedenis van van de de patiënt patiënt (Wilmink, (Wilmink, 1989). 1989). de 40KL 4DKL primair is is ontworpen voor onderzoek onderzoek Hoewel de van groepen patiënten, patiënten, is is mij mij in in de de praktijk praktijk gebleken gebleken dat de de van 4DKL goed bruikbaar bruikbaar is is voor voor het in kaart kaart brengen brengen en verver40Kl van de de meest voorkomende psychische klachten van volgen van individuele patiënten (zie (zie de de gevalsbeschrijvingen gevalsbeschrijvingen hieronhieronindividuele der). Voor Voor het interpreteren van 40Kl-scores 4üKL-scores van van individueindividueder). patiënten worden hieronder enkele aanwijzingen aanwijzingen gegegegele patiënten Deze aanwijzingen aanwijzingen zijn deels deels gebaseerd op op de gevongevonven. Deze den scoreverdeling scoreverdeling in in dit onderzoek en en deels op op den ongesystematiseerde persoonlijke persoonlijke ervaringen. ervaringen. ongesystematiseerde Bijeen een score score op op de de Distressschaal Distressschaal in in het het middelste middelste derde derde •• Bij is het waardeel van het schaalbereik (score 10-20) is schijnlijk dat de de patiënt spanning spanning ondervindt die gerelagerelais aan stress, stress, bijvoorbeeld bijvoorbeeld door overbelasting, proproteerd is en/of levensgebeurtenissen. levensgebeurtenissen. blemen enJof Een hogere hogere Distressscore Distressscore (>20) (>20) in in combinatie combinatie met met relarela•• Een scores voor Depressie, Angst en Somatisatie, tief lage scores wijst op een een ernstige verstoring van van de balans tussen draaglast en en draagkracht. draagkracht. Dit Dit beeld vinden huisartsen huisartsen kenmerkend voor voor surmenage (Terluin, Gil! Gill &: & WinWinnubst, 1992). 1992). Er is is sprake van een falende 'coping', ofteoftedemoralisatie. Doorvragen over piekeren (item 19) wel demoralisatie. en herbelevingen (item (item 47 47 en en 48) kan snel inzicht geven in de achtergronden van de stress. stress. Een Distressscore Distressscore >20 >20 bij een derde van de de patiënten met een een door komt voor bij maar is is de huisarts herkend psychosociaal probleem maar zeldzaam (7%) (7%) onder de overige patiënten. Bijeen een Depressiescore Depressiescore in in het het hoogste hoogste tweederde tweederde deel deel van van •• Bij >4) is is er een gerede kans op het het schaalbereik (score >4) bestaan van een 'echte' 'echte' depressieve stoornis waarvoor bestaan een antidepressivum enJof en/of psychotherapie psychotherapie geïndiceerd een is. Deze score wordt aangetroffen bij bij één op de de vijf papais. psychosociaal tiënten met een door de huisarts herkend psychosociaal maar is is zeldzaam zeldzaam (5%) (5%) onder de overige paprobleem maar tiënten. tiënten. Bijeen een Angstscore Angstscore in in het hoogste tweederde tweederde deel deel van van het het • Bij schaalbereik (sco (score is er een kans op het bestaan van schaalbereik re >8) is DSM-iv-angststoornissen waarvoor waarvoor medicamedicaeen of meer OSM-Iv-angststoornissen en/of psyc psychotherapie geïndiceerd hotherapie geïndiceerd menteuze behandeling enJof Angstscore >8 >8 komt voor bij bij één op de de kunnen zijn. Een Angstscore vijf patiënten met een door de huisarts herkend psyis zeldzaam (5%) (5%) bij bij de ovechosociaal probleem maar is patiënten. rige patiënten. Bij een een Somatisatiescore Somatisatiescore in in de de hoogste hoogste helft helft van van hhet et • Bij schaalbereik (score >16) is is er een grote grote kans op het bestaan van een somatisatiestoornis zoals omschreven in DSM-IV. Deze score is aanwezig bij bij één op de vijf vijf de OSM-lV. de huisarts herkend psychosopsychosopatiënten met een door de maar is zeldzaam (8%) (8%) bij bij de overige papaciaal probleem maar tiënten. tiënten. Een score score in in de de laagste laagste helft van van de de Somatisatieschaal •• Een Somatisatieschaal (:S 16) betekent meestal dat er ofwel sprake is (£16) is van van een lichamelijke aandoening, ofwel van een in in principe
Professie
23
49
Ang
92.3
3.7
4.0
0.0
50
Ang
79.6
12.5
7.7
0.2
De Vierdimensionale Klachtenlij st (4DKL) Items, schalen, percentuele verdeling van de scores per item (n=2127) Dis
2J3fJ,
M'
67.9 64.6 76.8 75.8 81.6 58.2 83.3 36.8 40.1 73.9 51.2 86.8 83.8
25.2 22.8 2.-+ 20.0 25.8 20.3 13.2 30.7 17.4 19.7 14.0 17.3 19.4 12.4 14.7 11.3 24.0 10.1 29.7 25 .9 14.9 28.5 9.2 8.9
15.4 34.4 0.3 26.9 34.8 20.9 6.5 32.6 16.2 12.7 13.2 13.9 15.8 10.5 8.9 6.4 17.1 5.7 33.2 33.9 11.2 20.0 3.9 6.9
0.5 2.3 1.4 0.5 0.9 3.0 0.6 0.7 0.3 0.5 0.8 0.3 0.3 0.6 0.7 0.7 0.9 0.3 0.1 0.0 0.3 0.2 0.4
41.6 45.5 77.2
30.2 32.3 12.3
27.9 22.2 10.3
0.2 0.0 0.1
77.3 73.4 85.8
13.1 16.4 8.7
9.5 10.1 5.5
0.1 0.1 0.0
76.\ 75.8 90.8 82.4 83.9 75.7 64.3
16.0 14.5 6.0 11.8 8.7 15.2 21.4
7.8 9.7 3.1 5.6 7.2 9.0 14.2
0.1 0.0 0.1 0.1 0.1 0.0 0.2
60.7 54.4 92.9
23.2 23.8 4.3
15.8 21.7 2.6
0.2 0.0 0.2
55.2
24.5
19.8
0.4
85.5 92.8
8.7 4.0
5.7 3. 1
0.1 0.1
82.2
11.9
5.9
0.0
86.6 90.7
8.1 6.3
5.2 3.1
0.1 0.0
54.2
26.0
19.8
0.0
63.7
19.1
17.1
Itemnummer
Schaal"
31 32 33 34 35 36 37
Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som
Dis Dis Dep Dep Dep Dis Dis
38 39 40
Dis Dis Ang
41
Dis
42 43
Ang Ang
44
Ang
45 46
Ang Dep
47
Dis
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ff 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 25 24 25 26 27
Dis
Ang Dis Dis Ang Dis Ang Ang Dis
0"
58.3 42.3 94.9 51.7 38.9 58.0 77.3 36.1 65.7 67.3 72.4 67.9 64.6 76.8 73.8 81. d 58.2 83.3 36.8 40.1 73.9 51.2 86.8 83.8 41.6 45.5 77.2
1
Scoreverdeling (%) 2/3/4
25.2 22.8 2.4 20.0 25.8 20.3 13.2 30.7 17.4 19.7 14.0 17.3 19.4 12.4 14.7 11.3 24.0 10.1 29.7 25.9 14.9 28.5
9.2 8.9
30.2 32.3 12.3
54.2
Dis
47
8.1 6.3
86.6 90.7
Ang Dep
11.9
82.2
Ang
85.5 92.8
Ang Ang
28 29 30
31 32 .33 34 33 36 37
30 39 40
41 42
43 44
45 46
Dis Ang Dep Dis Dep 21
Schaal'
Dis Dis
Dep Dep
Dep Dis
Dis
Dis Dis Ang Dis
77.3 73.4 85.8
13.1 16.4 8.7
2.3.2 23.8 4.3
60.7 54.4 92.9
16.0 14.5 6.0 11.8 8.7 15.2 21.4
76.1 75.8 90.8 82.4 83.9 75.7 64.3
55.2
24.5 8.7 4.0
26.0
M'
1.1 0.5 2.3 1.4 0.5 0.9 3.0 0.6 0.7 0.3 0.5 0.8 0.3 0.3 0.6 0.7 0.7 0.9
15.4 34.4 0.3 26.9 34.8 20.9 6.5 32.6 16.2 12.7 13.2 13.9 15.8 10.5 8.9 6.4
17.1
3.7
33.2 33.9 11.2 20.0 3.9 6.9
0. i
0.1 0.0 0.3 0.2 0.4
0.2
27.9 22.2 10.3
0.1! 0.1
0.1 0.1 0.0
9.5 10.1 5.5
0.1 0.0 0.1 0.1 0.1 0.0 0.2
7.8 9.7 3.1 5.6 7.2 9.0 14.2
0.2 0.0 0.2
15.8 21.7 2.6
0.4
19.8
0.1 0.1
5.7 3.1
0.0
5.9
0.1 0.0
5.2
3.1
0.0
19.8
Ilem-
0.2
Items
Dep Dis Dep Dis Dis Ang
een drukkend of beklemmend gevoel op de borsl? pijn in de borst? neerslachtigheid? zomaar plotseling schrikken? piekeren? onrustig slapen? onbeslemde angslgevoelens? lusteloosheid?
- tintelingen in de vingers?
hankloppingen? hoofdpijn? een opgeblazen gevoel in de buik? wazig zien of vlekken voor de ogen zien? benauwdheId? misselijkheid of een maag die 'van slreek' is? pijn in de buik of maagstreek?
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
nummer
Hebt u de afgelopen week last van - duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd? - pijnlijke spieren? - flauw vallen? - pijn in de nek? - pijn in de rug? - overmatige transpiratie? - hartkloppingen? - hoofdpijn? - een opgeblazen gevoel in de buik? - wazig zien of vlekken voor de ogen zien? - benauwdheid? - misselijkheid of een maag die 'van streek' is? - pijn in de buik of maagstreek? - tintelingen in de vingers? - een drukkend of beklemmend gevoel op de borst? - pijn in de borst? - neerslachtigheid? - zomaar plotseling schrikken? - piekeren? - onrustig slapen? - onbestemde angstgevoelens? - lusteloosheid? - beven in gezelschap van andere mensen? - angst- of paniek-aanvallen? Voelt u zich de afgelopen week - gespannen? - snel geïrriteerd? - angstig? Hebt u de afgelopen week het gevoel - dat alles zinloos is? - dat u tot niets meer kunt komen? - dat het leven niet de moeite waard is? - dat u geen belangstelling meer kunt opbrengen voor de mensen en dingen om u heen? - dat u 't niet meer aankunt? - dat het beter zou zijn als u maar dood was? - dat u nergens meer plezier in kunt hebben? - dat er geen uitweg is uit uw situatie? - dat u er niet meer tegenop kunt? ~ dat u nergens meer zin in hebt? Hebt u de afgelopen week - moeite met helder denken? - moeite om in slaap te komen? - angst om alleen het huis uit te gaan? Bent u de afgelopen week - snel emotioneel? - angstig voor iets waarvoor u helemaal niet bang zou hoeven te zijn? (bijv. dieren, hoogten, kleine ruimten) - bang om te reizen in bussen, treinen of trams? - bang om in verlegenheid te raken in gezelschap van andere mensen? Hebt u de afgelopen week weieens een gevoel of u door een onbekend gevaar bedreigd wordt? Denkt u de afgelopen week weieens 'was ik maar dood'? Schieten u de afgelopen week weieens beelden in gedachten over (een) aangrijpende gebeurtenis(sen), die u hebt meegemaakt? Moet u de afgelopen week weieens uw best doen om gedachten of herinneringen aan (een) aangrijpende gebeurtenis(sen) van u af te zetten? Moet u de afgelopen week bepaalde plaatsen vermijden omdat u er angstig van wordt? Moet u de afgelopen week sommige handelingen een aantal keren herhalen voordat u iets anders kunt gaan doen?
48
mensen?
zijn? (bijv. dieren, hooglen, kleine ruimten)
- dat er geen uitweg is Uil uw situatie?
28 29 30 25 26 27
- beven in gezelschap van andere mensen?
-
- overmatige transpiratie?
DE «YCHOLOOG
a Dis = Distress, Dep = Depressie, Ang = Angst, Som = Somalisatie b Scores: 0 = nee, I = soms, 2 = regelmatig, 3 = vaak, 4 = heel vaak of voondurend c M = ombrekende score Scoringswijze: Vervang de scores '3' en '4' door een '2'. De schaalscores worden gevormd door de som van de (getransformeerde) ilemscores. Moel u de afgelopen week bepaalde plaatsen vermijden omdal u er angstig van wordl? Moel u de afgelopen week sommige handelingen een aantal keren herhalen voordal u iets anders kum gaan doen' zetten?
Hebl u de afgelopen week weleens een gevoel of u door een onbekend gevaar bedreigd wordl? Denkt u de afgelopen week weleens 'was ik maar dood'? Schieten u de afgelopen week weleens beelden in gedachlen over (een) aangrijpende gebeunenis(sen), die u hebt meegemaakl? Moet u de afgelopen week weleens uw besl doen om gedachlen of herinneringen aan (een) aangrijpende gebeunenis(sen) van u af le - bang om in verlegenheid te raken in gezelschap van andere - bang om te reizen in bussen, treinen of trams?
- snel emotioneel? - angstig voor iCLS waarvoor u helemaal niet bang zou hoeven te
- angst om alleen hel huis uit te gaan? Benl u de afgelopen week - moeite om in slaap te komen?
- dal u er niel meer legenop kunt? - dal u nergens meer zin in hebt? Hebt u de afgelopen week - moeite mel helder denken?
- dal het beter zou zijn als u maar dood was? - dal u nergens meer plezier in kum hebben? - dat u 't niet meer aankunt?
- angstig' Hebt u de afgelopen week hel gevoel - dal alles zinloos is? - dal u LOL niets meer kum komen? - dat hel leven niet de moeile waard is? - dat u geen belangslelling meer kum opbrengen voor de mensen en dingen om u heen? - snel geirriteerd?
- angsl- of paniek-aanvallen? Voell u zich de afgelopen week - gespannen?
22 23 24
Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Som Dis Ang Dis Dis Ang Dis Ang Ang
Hebl u de afgelopen week lasl van - duizeligheid of een Iichl gevoel in hel hoofd? - pijnlijke spieren? - !lauw vallen? - pijn in de nek? - pijn in de rug? Items
72.-1
58.3 42.3 94.9 51.7 38.9 58.0 77.3 36.1 65.7 67.3 Ob
1.1
Scoreverdeling (%)
48
Dis
3.7
92.3
19.1
63.7
0.2
17.1
De Vierdimensionale Klachtenlijs t ( 40KL) Items, schalen, percentuele verdeling van de scores per item (n=2127)
49 50
Scoringswijze: Vervang de scores '3' en '4' door een '2'. De schaalscores worden gevormd door de som van de (getransformeerde) itemscores.
Ang
Ang
79.6
12.5
0.0
4.0
0.2
7.7
DE PSYCHOLOOG
23
Professie
a Dis = Distress, Dep = Depressie, Ang = Angst, Som = Somatisatie b Scores: O = nee, l = soms, 2 = regelmatig, 3 = vaak, 4 = heel vaak of voortdurend c M = ontbrekende score
24 goedaardige somatisatie somatisatie inin het het kader kader van vaneen eenstressprostressprogoedaardige bleem.In Inhet het laatste laatstegeval gevalkan kan de deDistressscore Distressscore ook ooklicht licht bleem. tot matig matig verhoogd verhoogd zijn, zijn, maar maar de de DepressieDepressie- en en AngstAngsttot scores zijn zijn dan dan aan aan de de lage lagekant. kant. scores Hoewel hierboven 'afkappunten' zijn aangegeven, aangegeven,dient dient men men Hoewel hierboven 'afkappunten' zijn hier met met enige enige voorzichtigheid voorzichtigheid mee mee om om tete gaan. gaan. De De 40KL 4oKL hier heeft -- net netals alsde demeeste meeste andere andere klachtenlijsten klachtenlijsten -- niet niet de de heeft nauwkeurigheid en en betrouwbaarheid betrouwbaarheid van van bijvoorbeeld bijvoorbeeld een een nauwkeurigheid glucosemeter. Diverse Diverse patiëntgebonden patiëntgebonden factoren factoren,, zoals zoals de de glucosemeter. neiging om te overdrijven of juist te dissimuleren, kunnen neiging om te overdrijven of juist te dissimuleren, kunnen in individuele individuele gevallen gevallen de descore score naar naar boven boven of ofnaar naarbeneden beneden in beïnvloeden. Naast Naasthet het berekenen berekenen van van een eenscore score isishet het dan dan beïnvloeden. ook aan aan tete bevelen bevelen de de hoog hoog gescoorde gescoorde items items met met de depatiënt patiënt ook door tete nemen nemen en en eventueel eventueel verder verder tete vragen vragen naar naar verwante verwante door symptomen en mogelijke oorzaken van de klachten. Zo symptomen en mogelijke oorzaken van de klachten. Zo komt men men het het beste beste tot tot een eenafgewogen afgewogen klinisch klinisch oordeel oordeelover over komt depsychopathologische psychopathologische toestand toestand van van de depatiënt. patiënt. de
DEPSYCHOLOOG PSYCH0UWX! jan januari DE uari 1998
Summary Summary The 40sQ 4osQ isis aa new new self self rating rating questionnaire questionnaire developed developed inin The general practice. practice.ltIt measures measures four four dimensions dimensions of ofpsycholopsychologeneral gical symptomatology: distress, depression, anxiety and sosogical symptomatology: distress, depression, anxiety and matization. DisJress Distress consists consists of of nonspecific nonspecific symptoms symptoms like like matization. fatigue, nervousness, nervousness, emotional emotional lability, lability, irritability, irritability, insominsomfatigue, nia and and disturbed disturbed concentration. concentration. Depression Depression consists consists ofofanannia hedonia, hopelessness hopelessness and and suicidal suicidal ideation. ideation. Anxiety Anxiety conconhedonia, sistsof ofirrational irrationaland and diffuse diffuse fears fearsand and avoidance avoidancebehaviour. behaviour. sists Somatization consists consists of of aa range range of of psychosomatic psychosomatic sympsympSomatization toms like like headache, headache, muscle muscle pains, pains, cardiovascular cardiovascular and and gasgastoms trointestinal symptoms. symptoms. [n In general general practice practice itit isis important important trointestinal distinguish distress distress from from depression, depression, anxiety anxiety and andsoma somatitotodistinguish tization because because patients patients with with predominantly predominantly distress distress sympsympzation toms have have aa better better prognosis prognosis then then patients patients with with marked marked toms depression, anxiety anxiety andlor and/or somatization. somatization. This This article article prepredepression, sents the the 4osQ-scores 4osQ-scores of of aa consecutive consecutive sample sample of of general general sents practice attenders attenders (n=2127). (n=2127). practice
Moten Noten Met dank dankaaaan de Bedrijfsverenig Bedrijfsvereniging voor Detailhandel, Detailhandel,Ambachten Ambachtenen en HuisvrouHuisvrouMet n de ing voor wen (OETAM) (DETAM) teteUtrecht Utrechtvoor voor het het beschikbaa beschikbaar van degegeve gegevens aandrs. drs. wen r s stellen tell en va n de ns enenaan H.D.Kuiper, Kuiper,psycholoog, psycholoog,voo voor zijnco commentaar ophel hetmanuscripl. manuscript. H.D. r zijn mmentaar op
Literatuur Literatuur APA (I(1987). Diagnosticand andStatisti Statistical Manual oJof Mental Mental Disorders Disorders (Third (ThirdEdition Edition- APA 987). Diagnostic cal Mmlllal Revised);DSM-III-R DSM-IU-R.. Washingto Washington DC:Ameri American Psychiatrie Association. Rcvised); n DC: can Psyc hi atrie Assoc iatio n. Bensing,j.J. && Beerendonck, Beerendonck, Ph Ph. (1990). Psyc Psychosociale problemeninin de de hu huisartsBensing, . (1990). hosociale problemen isa rts· praktijk:we weten en meten. meten.Maandblad Maandblad Gees Geestelijke volksgezondheid, 45,
Dr.B.B,Terluin Terluin isisals alshuisarts huisartsverbonden verbondenaan aan het het Gezondheidscentrum Gezondheidscentrum Dr. 'DeSpil', Spil','s'sHertogenboschpl Hertogenboschplein 1324WB WBAlmere. Almere. 'De ein 1,l, 1324
