TRENDS OP SCHOOL
8 DRINGENDE VRAGEN OVER GELD, RIJKDOM EN DE BEURS
DE VERLEIDING VAN HET GELD
DE SMAAK VAN RIJKDOM De beurs maakt slachtoffers, maar ook vele winnaars...
e economie spreekt de taal van het geld. Wereldwijd is er een reusachtig volume vers geld in omloop. De lage internationale rente heeft het geld immers goedkoop gemaakt. Keerzijde van de medaille: de prijzen van de grondstoffen (zoals olie, goud, koper en suiker) worden kunstmatig de hoogte ingejaagd. De financiële speculatie neemt zienderogen toe. De goudprijs stijgt al vier jaar lang en heeft onlangs de psychologische drempel van 500 dollar per ounce overschreden. De hoge olieprijzen leggen de oliereuzen geen windeieren. De grootste Amerikaanse oliemaatschappij, ExxonMobil, boekte de grootste winst uit haar geschiedenis: 36,1 miljard dollar. Op de internationale valutamarkten bedraagt de gemiddelde omzet 2000 miljard dollar, genoeg om de wereldhandel van een volledig jaar te financieren. Dichter bij huis berekende de Nationale Bank van België dat iets meer dan 574 miljard euro spaargeld wordt belegd in fondsen, spaarboekjes, aandelen en andere bankproducten. Het bruto binnenlands product van België bedraagt zo’n 300 miljard euro. En dat terwijl we steeds meer krediet opnemen. Ongeveer 343.000 landgenoten hebben zelfs de grootste moeite om hun leningen tijdig af te betalen.
D
Maakt geld gelukkig? Het wilde kapitalisme in Rusland heeft een aantal dollarmiljardairs voortgebracht. De Chinezen en Indiërs volgen in hun spoor. De superboom in China en India vertaalt zich in een aantal superrijken. Volgens het zakenblad Forbes zijn de veertig rijkste Chinezen goed voor een totaal vermogen van 26 miljard dollar. Cijfers die voor
1
DE LEVENSOMSTANDIGHEDEN VAN
DE EUROPESE BURGERS
M
et de nieuwe enquête EU-SILC (European Union Statistics on Income and Living Conditions) wordt gepeild naar de inkomens en levensomstandigheden van de Europese burgers. EU-SILC wil de sociaal-economische uitsluiting bestrijden door de armoederisico’s in kaart te brengen. De studie sluit dus aan bij het ambitieuze Lissabon-akkoord van maart 2000. Ondertussen is de enquête al bij zo’n 6000 private gezinnen afgenomen.
Zie ook Trefpunt Economie: www.mineco.fgov.be
BEDRIJFSLEIDERS SCHENKEN AAN HET GOEDE DOEL e gefortuneerde Vlaming schenkt ten hoogste zowat 2 % van zijn vermogen aan het goede doel. Een peulschil vergeleken bij de 50 miljard dollar van Microsofttopman Bill Gates. De vergelijking gaat uiteraard niet op. Gates is een van de rijkste mensen op de aardbol en ‘s werelds grootste schenker via de Bill BILL EN MELINDA GATES and Melinda Gates Founda- Een zeldzame foto van tion, die de strijd aanbindt Microsoft-oprichter Bill met de ziekten in de armste Gates op vakantie met vrouw landen. Bedrijfsleiders die en kinderen. Het gezin het goede doel willen steu- schonk al 50 miljard dollar nen, zetten meestal hun ver- aan goede doelen. stand op nul: ze laten de bedrijfseconomische principes varen. Professioneel georganiseerde filantropie of charity management is van deze tijd. Schenkingen moeten goed beheerd worden om te renderen. In België beheert een vijftiental grote organisaties 85% van het totale actief, de rest of het merendeel draait dus een kleine omzet.Volgens een Leuvens onderzoek beheren de Belgische stichtingen samen meer dan een half miljard euro, waarvan grosso modo 40% door de Koning Boudewijnstichting. De Nationale Loterij steekt een handje toe met ruim 12 miljoen euro.
D
REPORTERS
Geld. Steeds weer dringt het zich op. Onvermijdelijk, onafwendbaar, maar niet noodzakelijk ondubbelzinnig. Welke rol speelt geld in de politiek, in de psychologie, in de liefde? In deze ‘Trends op school’ hebben we het over de rol van het geld in de economie. Over inflatie hebben we het, over goud, over de beurs, maar even goed over de rijksten van België en van de wereld. En onvermijdelijk, onafwendbaar, maar niet noodzakelijk ondubbelzinnig ook over de rol van geld op heel andere terreinen... Over de smaak van rijkdom, bijvoorbeeld.
onze ogen dansen. De volksmond beweert dat geld niet gelukkig maakt. De wilde verhalen van (on)gelukkige Lotto-miljonairs spreken boekdelen. Nochtans zijn in elke samenleving rijkere mensen gelukkiger dan armere. En de ongelukkigste mensen zijn gescheiden, werkloos en ziek. DE VIJF RIJKSTE Volgens de Britse arbeidseconoom RiZAKENFAMILIES chard Layard zal het geluksniveau hoger IN BELGIË liggen naarmate de De Spoelberch, de Mévius, inkomensverdeling Vandamme (InBev): gelijkmatiger is. Je 7.357.577.790 euro (*). weet wel, de Lorenzcurve uit onze lessen Solvay (Solvay): economie. De pro2.076.976.530 euro. fessor onderzocht jaFrère (NPM): renlang de relatie 2.018.513.058 euro. tussen inkomens en Colruyt (Colruyt): geluk. En wekt het 1.902.345.865 euro. verwondering dat in arme landen het inFamilies Eternit (Eternit) komen rechtstreeks 1.736.233.600 euro. verbonden wordt (*) Geschatte waarde van het vermogen. met geluk? Anders Zie ook www.trends.be/trendsopschool: geformuleerd: meer Trends’ rijkste zakenfamilies inkomen betekent meer geluk, ■ ■ ■ MAART 2006 TRENDS OP SCHOOL
3
TRENDS OP SCHOOL
ANITA RODDICK: EEN GROOT HART
ANITA RODDICK De stichtster van The Body Shop wil niet rijk sterven.
maar geluk neemt niet toe samen met het inkomen. Richard Layard pleit ervoor om de hogere inkomens af te toppen via hoge marginale belastingvoeten. Zo wordt er een optimum bereikt, waar de winst door verdere herverdeling nog net iets groter is dan het verlies door het verminderen van de koek. Een euro extra voor de arme levert meer geluk op dan voor een rijke. Concreet: de rijken krijgen een belastingheffing opgelegd in het voordeel van de armen. Dat gaat sterk in de richting van een vermogensbelasting. Een punt waarop onze vakbonden al decennialang hun tanden stukbijten. ■■■
2
Welke voordelen leveren de financiële markten op? De internationale financiële markten leveren drie voordelen op:
1. De risico’s van spaarders en ondernemingen worden tegen een vergoeding overgedragen aan professionele partners. 2. Ze vergemakkelijken de internationale handel. 3. Ze mobiliseren mondiale besparingen voor productieve investeringen. Maar de centrale vraag luidt: hebben we niet een te blind vertrouwen in de financiële markten? Zijn de financiële markten uit zichzelf niet instabiel? En blinken de valutahandelaars niet uit in irrationeel kuddegedrag? De Aziati-
OVERWAARDERING VAN VALUTA'S
KWETSBAAR BANKSYSTEEM
AZIËCRISIS EEN COMBINATIE VAN FACTOREN GEËNT OP DE EIGEN SPECIFIEKE NATIONALE FACTOREN
LICHTVAARDIG GEDRAG VAN DE KREDIETVERSTREKKERS EN -NEMERS
4
TRENDS OP SCHOOL MAART 2006
MASSALE TERUGTREKKING VAN DE KREDIETEN DOOR DE INTERNATIONALE BANKEN
REPORTERS
D
e stichtster van The Body Shop, de eigenzinnige Anita Roddick, windt er geen doekjes om. Geld heeft voor haar geen enkele betekenis en ze wil niet rijk sterven. Midden jaren zeventig startte ze The Body Shop, uitgegroeid tot een keten van ruim 300 winkels. Haar vermogen wordt geschat op 147 miljoen euro. Een flinke hap uit haar fortuin schonk ze aan Greenpeace en Amnesty International. Voor de extreem rijke mensen heeft ze nog een morele boodschap in petto: word genereuzer. Een ander verhaal is dat van de Russische miljardairs, die kwistig rondstrooien met hun oliedollars. Sommigen zijn de reddende engelen van de Engelse profclubs. Maar zit er geen reukje aan het geld?
sche crisis ligt ons nog vers in het geheugen. Ongetwijfeld zorgen het vrij verkeer van kapitalen en de toenemende financiële globalisering voor een uitdijende geldmassa. Het credo is om het kapitaal zo weinig mogelijk aan banden te leggen. In de tweede editie van Trends op school hadden we het al over de casino-economie. De critici van de geliberaliseerde wereldeconomie wijzen erop dat de economie niets meer te maken heeft met de behoeftebevrediging van mensen. Alles draait om winst maken op de financiële markten, waarbij de band met productie en handel in reële goederen flinterdun geworden is. Liefst 95% van de gemiddelde omzet van 2000 miljard op de valutamarkten is speculatief van aard. Kortom, winst maken door in te spelen op de schommelingen van rentevoeten en wisselkoersen. De Hongaarse Amerikaan Georges Soros is een van de beruchtste speculanten. Hij verdient miljarden op de internationale valutamarkten. Maar Soros is ook befaamd door zijn filantropische acties in Oost-Europa. Hij sticht universiteiten, ondersteunt de onafhankelijke pers — vandaag belangrijker dan ooit — en subsidieert kunstenaars en wetenschappers. Het rondzwervend kapitaal of de honderden miljoenen dollars die in een fractie van een seconde over de wereld schuiven, verstoort sowieso de gang van zaken op de financiële markten. De kernvraag is hoe we de economieën beter kunnen beschermen tegen de ongecontroleerde en speculatieve internationale kapitaalstromen. Onvermijdelijk komen we dan terecht bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de bankier van de wereld. Door het vrijgemaakte kapitaalverkeer wordt de slagkracht van die supranationale instelling op de proef gesteld (zie ook: www.imf.org.).
Is de euro een succesverhaal? Zolang er geen politieke unie tot stand komt, wordt de duurzaamheid van de monetaire unie elke dag op de proef gesteld. Meer en meer Europeanen verliezen trouwens hun vertrouwen in de eenheidsmunt. In Italië gaan zelfs stemmen op om opnieuw de lire in te voeren. De eurozone verlaten, zou voor sommige leerlingen van de euroklas — met de zwakste overheidsfinanciën en de laagste internationale kredietwaardigheid — bikkelhard aankomen. Vooral in de Zuid-Europese landen Spanje, Italië, Portugal en Griekenland zou het welvaartspeil drastisch dalen. Als België de eurozone verlaat, zouden de gevolgen dankzij het grote overschot op de betalingsbalans
3
WANNEER IS EEN LAND ECONOMISCH STERK?
BEGROTINGSOVERSCHOT
OVERSCHOT OP DE LOPENDE REKENING VAN DE BETALINGSBALANS
GERINGE OF BEHEERSBARE OVERHEIDSSCHULD
best meevallen. De wisselkoers van de euro wordt net als de Amerikaanse dollar en Japanse yen overgelaten aan het spel van vraag en aanbod op de internationale geldmarkten. De periode dat we voor een habbekrats naar Amerika konden vliegen, ligt al een poos achter de rug. Met de goedkope dollar of dankzij de sterke euro was een snoepreisje naar New York of Disney World mooi meegenomen. De verwachtingen bij de introductie van de eenheidsmunt in 1991 waren hooggespannen. Europa wilde als ‘s werelds grootste handelsmogendheid zijn visitekaartje afgeven. De euro zou en moest een hoofdrol in de mondiale handelsbetrekkingen spelen. Critici wezen er fijntjes op dat de introductie van de munt er te vroeg kwam. De economieën van de elf lidstaten waren immers nog onvoldoende op elkaar afgestemd. Er waren dus nog geen gelijkaardige economische structuren en er restten nog grondige verschillen in de mobiliteit van arbeid en kapitaal. In het begin was er ronduit geen vertrouwen van de markt in de Europese eenheidsmunt. Bij de lancering op 1 januari 1999 was de openingskoers voor 1 euro 1,16 dollar. Twee jaar later was de eenheidsmunt nog slechts 0,88 dollar waard. Nadien doorbrak de euro wel de grens met de dollar. Specialisten schatten de verhouding op 0,93 dollar voor 1 euro. Zolang deze magische grens niet is doorbroken, is er steeds een daling te verwachten. Maar is de euro niet ondergewaardeerd? Bovendien strookt de evolutie van de euro niet altijd met de economische realiteit. Ligt het probleem dan misschien bij de dollar? Dat de dollar wordt overschat, is een understatement, maar het verhoogt toch maar lekker de aantrekkingskracht voor de internationale beleggers. Bovendien is de toestand in de Verenigde Staten met de torenhoge begrotingsdeficits en handelstekorten (dus buitenlandse schulden) louter make-up. En die make-up verbergt nu net een dreigende sneeuwbal met eventueel rampzalige gevolgen voor de Europese economieën. Naarmate het vertrouwen in de dollar als wereldmunt afneemt, stijgt ook de waarde van goud. Een deel van de hogere goudprijs is te wijten aan de barslechte financiële toestand waarin Uncle Sam
zich bevindt. De waarde van een munt staat of valt namelijk met het vertrouwen dat een land op langere termijn aan zijn (schuld)verplichtingen zal kunnen voldoen. Een goed mes snijdt aan twee kanten. Bij een forse val van de dollar liggen de euro-economieën gegarandeerd in de touwen. De uitvoermogelijkheden verminderen, waardoor de economische groei en de werkgelegenheid verkleinen. De Europese overheidsbegrotingen komen dan (nog) meer onder druk te staan. Volgens specialisten zal de Belgische conjunctuur in 2006 een gespleten persoonlijkheid hebben. Het jaar start beloftevol met de afkoeling van de olieprijzen en de verdere verzwakking van de euro, maar in de tweede helft gaat het bergafwaarts. Dat belooft! De oorzaken van de stijgende olieprijzen liggen in de sterk groeiende wereldvraag versus de capaciteitsproblemen in de olie-industrie. Een steeds grotere groep klanten, waaronder China en India, smeekt om olie, terwijl het aanbod nauwelijks kan volgen. Bovenop komen de geopolitieke spanningen in het Midden-Oosten, Nigeria en Venezuela. Voor Europa betekent een zwakkere euro dat elke dollarstijging een toename van de olieprijzen veroorzaakt. Niemand kan in een glazen bol kijken, maar met hoeveel dollar stijgt de prijs per vat ruwe Brent-olie? Volgens het Internationaal Energieagentschap zouden we uitkomen op een prijs van 55 dollar per vat. Of gaat de prijs opnieuw de richting uit van 70 dollar? Bovendien swingen ook de andere grondstoffenprijzen (koper, suiker en gas) onder druk van de groei en de hoeveelheid vers geld de pan uit.
Spookt de inflatie in de eurozone? Bij een droge en zonnige winterdag kan de gevoelstemperatuur door een strakke noordoostenwind een stuk lager liggen. In de economie bestaat er iets gelijkaardigs: de gevoelsinflatie. Met de introductie van de euro is de door de consument ervaren prijsstijging eerder toe- dan afgenomen. Is het leven nu werkelijk duurder geworden met de euro? En kan er minder dan voorheen in de boodschappentas? De Vlaamse huisvrouw BIS R CO antwoordt volmondig ja. Voor haar is de euro de zondebok. Prijzenstudies tonen aan dat vele courante producten in prijs stegen. Anderzijds blijken tal van kledingsartikelen en duurzame elektroproducten fors in prijs gedaald. Het Nationaal Instituut voor Statistiek berekent het inflatiecijfer, terwijl het Europese statistische bureau de inflatieberekening in de eurozone voor zijn rekening neemt. Geen gemakkelijke opgave voor Eurostat: elke lidstaat hanteert zijn eigen methode om de prijstoenames te berekenen. In België sudderde het inflatietempo de jongste jaren op een relatief laag vuurtje. In 2005 bedroeg het inflatiecijfer op jaarbasis 3 %. Begin 2006 stuwden de olieprijzen de inflatie op maandbasis wel tot ongeveer 4 %. Opvallend, want doorgaans blijft België onder het Europese inflatiegemiddelde. In november EUROSUCCES? 2005 is in de VS de inflatie gestegen tot 4,7 %, het hoogMeer en meer Europeanen verliezen ste niveau in veertien ■ ■ ■ hun vertrouwen in de eenheidsmunt.
4
MAART 2006 TRENDS OP SCHOOL
5
TRENDS OP SCHOOL
D
MONETAIR BELEID VASTSTELLEN EN UITVOEREN VAN HET MONETAIR BELEID IN DE EUROZONE
BETALINGSVERKEER BEVORDEREN VAN EEN SOEPEL BETALINGSVERKEER IN DE EUROZONE
HOOFDTAKEN VAN DE ECB
VALUTA-INTERVENTIES KOPEN EN VERKOPEN VAN VREEMDE VALUTA'S OM DE KOERS VAN DE EURO TE BEÏNVLOEDEN
OFFICIËLE RESERVES AANHOUDEN EN BEHEREN VAN DE VOORRAAD GOUD EN VREEMDE VALUTA'S VAN DE LIDSTATEN
De waarde van de euro of de binnenlandse koopkracht van de munt wordt bewaakt door de Europese Centrale Bank (ECB). Een stabiele wisselkoers is uiteraard van belang, maar geen actief streefdoel van de bank. Alles is ondergeschikt aan het voorkomen van de inflatie. Het is een van de hoofdtaken van het monetaire beleid, een puzzelstukje uit het grotere geheel van de economische politiek. Een ander hoofdtaak van de ECB is ervoor te zorgen dat de geldmassa zich aan het juiste tempo ontwikkelt. Een economie die te langzaam of te snel groeit, moet vermeden worden. De logica is eenvoudig: de procentuele groei van de geldhoeveelheid moet ongeveer gelijke tred houden met de procentuele groei van de productie. De geldpolitiek wordt gevoerd met het rente-instrument, in feite met een
6
TRENDS OP SCHOOL MAART 2006
TOP VIJF
Leven we op een kredietbel? De Belg is niet enkel met een baksteen in de maag geboren, ook met een spaarboekje. Recente cijfers spreken van een recordinlage van 157 miljard euro. Sinds 2000 stijgt de interesse voor het klassieke spaarboekje. Merkwaardig, omdat het amper iets opbrengt. Volgens insiders zit de beurscrash van 2000 daar voor veel tussen. De gezinnen kiezen voor zekerheid en schuwen het risico. Bovenop is er het fiscale voordeel: de vrijstelling van de roerende voorheffing tot 1600 euro in 2006. Een zeer recente studie van het Instituut voor Duurzame Ontwikkeling toont echter aan dat het met de Belgische spaarquote bergafwaarts gaat. In mensentaal: wij besteden een alsmaar groter deel van ons beschikbaar inkomen aan consumptie. Een goede tien jaar geleden was de spaarquote nog 19%, terwijl we vorig jaar amper 9% gespaard hebben. De specialisten hebben er het raden naar wat de oorzaken zijn van de verminderde spaarzin. België blijkt ook geëvolueerd tot een echte kredietmaatschappij. Een positieve noot is de vermindering van het aantal wanbetalers. Zo’n 80 % van de landgenoten tussen
5
SPAARRICHTLIJN
EEN NIEUW INDEXCIJFER
drietal belangrijke rentetarieven. De ECB staat nogal huiverig tegenover rentedalingen. GELD OP SPAARBOEKJES Inflatie vermijden, is de boodschap; het is In miljard euro goed voor het consumentenvertrouwen en 45,17 Fortis zodoende voor de be27,45 Dexia stedingen. Het was dan 23,19 KBC ook even wennen aan 15,70 ING de eerste renteverhoging in een goede vijf 11,74 Argenta jaar tijd (december 2005). Waarom werd de rente verhoogd? Alleszins niet om het economisch herstel, dat zich langzaam aftekende in de eurozone. Neen, de ECB is ronduit bevreesd voor het opkomende inflatiegevaar in de landen die samen de Economische Monetaire Unie (EMU) vormen. Anders geformuleerd: het spook van de inflatie waart nog steeds door Europa. Een compensatie in hogere looneisen in de eurozone kan de inflatie een meer structureel of permanent karakter geven. Pas dan moeten we ons zorgen maken. De inflatie is dan opeens geen kortetermijnprobleem meer.
DE EUROPESE
■ ■ ■ jaar. Zo begon de economische ellende ook in de jaren zeventig. Keert de tijd van de vreselijk hoge inflatie terug? Wordt e inflatie wordt in 2006 gehet geld minder meten aan de hand van de waard? Smelt het nieuwe consumptieprijsinspaargeld als dex met als basisjaar 2004. Ook sneeuw voor de harwerd een nieuwe indexkorf samende inflatiezon? De gesteld. Op basis van het huishoudinflatiecijfers zijn budgetonderzoek 2004 werd een wel iets te hoog om aantal producten geschrapt en zijn nog van prijsstabiliandere producten toegevoegd. Ook teit te kunnen sprede wegingen werden herbekeken in ken, maar ze zijn functie van hun al dan niet gewijzigd nog te laag om de aandeel in het huishoudbudget. Op inflatie opnieuw het einde van januari werd in de Naspringlevend te vertionale Arbeidsraad een consensus klaren. De hyperintussen de sociale partners bereikt flatie in het voorvoor de nieuwe indexberekening. oorlogse DuitsBovendien is afgesproken dat de inland spreekt nog aldexkorf om de twee jaar zal geactijd tot de verbeeltualiseerd worden en dat de vollediding. In 1923 bege indexhervorming om de acht jaar droeg de inflatie behouden blijft. 3.250.000 % per maand. Dat betekent dat de prijs elke 49 uren verdubbelde. We hoeven niet eens zo ver in de tijd terug te gaan. In het voormalige Joegoslavië liep de inflatie tussen 1993-1994 vijf quadriljoen procent. Recenter werden ook de economieën van Bolivia, Mexico, Brazilië en Zimbabwe geteisterd door een hyperinflatie. In ieder geval kan de inflatieverwachting een reden zijn om de rente op te vijzelen.
D
e Europese spaarrichtlijn komt erop neer dat de lidstaten informatie uitwisselen over de spaartegoeden van hun burgers en de interesten die daarop worden uitbetaald. Door de informatie-uitwisseling weet elke lidstaat hoeveel interesten zijn burgers in het buitenland hebben geïncasseerd. Dan kunnen de correcte belastingen geïnd worden. De Europese Unie wilde natuurlijk niet het risico lopen dat grote kapitalen aan de spaarrichtlijn zouden ontsnappen en naar exotische landen zouden verhuizen. Daarom sloot ze overeenkomsten om de toepassing van de richtlijn uit te breiden tot de interesten die uitbetaald worden in Zwitserland, Jersey of Monaco.
Zie ook: www.trends.be/trendsopschool: Dossier vermogensbeheer (deel 3). Welke belastingen betaalt u voortaan op uw spaargeld?
MY NAME IS BOND,
JAMES BOND
D
e grootste voorraden aan gouderts bevinden zich in Zuid-Afrika, goed voor bijna twee derde van de wereldproductie van goud. Goudaders zijn ook aanwezig in South Dakota en Nevada in de Verenigde Staten, in China, Indonesië en Australië. Wie genoot van de bekende film Goldfinger (naar het gelijknamige boek van Ian Fleming) is zich bewust van de gigantische goudvoorraad in Amerika’s best bewaakte kluis Fort Knox. Het zal je trouwens niet verbazen dat de Verenigde Staten over de grootste goudvoorraad ter wereld beschikken. Ook vandaag bezitten de monetaire overheden nog aanzienlijke hoeveelheden, ondanks de sterk verminderde rol van het goud in de betalingsstelsels.
‘GOLDFINGER’ CORBIS
In de film ‘Goldfinger’ leert James Bond de goudvoorraad van Fort Knox kennen.
35 en 44 jaar leeft op krediet. In 1996 leende een gemiddelde kredietnemer 60.000 euro, in 2005 was dat al 110.000 euro. De prijzen op de vastgoedmarkt (of de prijzen voor de woningen) zijn uiteraard ook gestegen. De risico’s op een vastgoedbubbel zijn zelfs niet denkbeeldig, vooral aan onze kust. De waarde van een gemiddeld huis in Vlaanderen is in dertig jaar tijd vertienvoudigd. De portefeuille hypothecaire leningen met zijn 88 miljard euro weegt dan ook zes keer zoveel als de totale verbruikerskredieten.
Au, is beleggen in goud opnieuw hot? Au? Neen, dit is geen hoofdstuk pijnbestrijding! Au verwijst naar het symbool uit de tabel van Mendeljev voor het element goud met atoomnummer 79. Goud behoort tot de kopergroep, is elektrisch en thermisch geleidend en kent door zijn eigenschappen verschillende industriële toepassingen. Dat gele metaal is bovendien bekend als betaal- en beleggingsmiddel en behoort tot de belangrijkste basisproducten in de juwelenindustrie. In de beleggerswereld is goud vandaag opnieuw hot. In de geschiedenis bewees goud meermaals zijn belang. Zijn rol als betaalmiddel en de statuswaarde van het tot sieraden verwerkte edele metaal, maakte het zeer gegeerd. Goud speelde nochtans niet in alle samenlevingen een even belangrijke rol. Heel wat gemeenschappen organiseerden hun betalingsmodaliteiten rond jachttrofeeën, wapens, schelpjes, zout enzovoort. Zelf bij de Inca’s bleek textiel waardevoller dan goud. De jongste jaren kampen de goudmijnen meer en meer met hogere productiekosten, alsook met de schaarste aan nieuwe bronnen. De investeringen en de inkomsten van de producenten dalen. De prijsnotering van goud in dollar bleek na omzetting in de plaatselijke munt enkel nog een lage waarde. Het exploreren van goudmijnen is geëvolueerd tot een risicovolle activiteit. Dat gegeven beperkt dan ook het goudaanbod. Andere aanbieders van goud zijn de centrale banken die door onderlinge afspraken eveneens het aanbod van goud aan banden leggen. Ook het aanbod van tweedehands goud is onvoldoende om de sterk toegenomen vraag op te vangen. De grootste vraag is vooral afkomstig van de juweliers, goed voor zowat 70 % van de wereldvraag. India en China duwen aan de kar: hun gestegen welvaartsniveau vertaalt zich in een grotere interesse in juwelen. Een flink deel van het juweliersgoud is bovendien bestemd voor bruidsschat-
6
ten, vooral populair in India. Het zijn dus vooral de burgers die de goudprijs beïnvloeden! De goudbelegger is eveneens een vragende partij en heeft vooral interesse in gouden munten en staven. In tegenstelling tot bij ons, is het beleggen in tastbaar goud vooral gebruikelijk in Azië. De industrie en de goudmijnen als vragende partijen zijn momenteel minder invloedrijk. Hoe zal de goudprijs in 2006 evolueren? Sommigen voorspellen een gouden toekomst, anderen zijn veeleer bescheiden. Een speurtocht in de krant levert ons naast de notering van de maximumprijzen van petroleumproducten eveneens de officiële goudnotering op in de categorie edele metalen. De goudprijs op de London Bullion Market bedraagt momenteel meer dan 560 dollar per ounce. Die markt is de belangrijkste Europese verhandelingsplaats. Ze is bovendien een officiële markt, waarbij tweemaal daags fixings plaatsvinden. Andere belangrijke officiële markten bevinden zich onder meer in Zürich (contantmarkt) en in New York (termijnmarkt). Ook Brussel kent een goudmarkt, maar in dat geval gaat het niet om een officiële markt. De prijs op deze ■ ■ ■
DOW OF GOUD?
O
m na te gaan hoe duur of hoe goedkoop goud is doorheen de tijd tegenover andere beleggingsklassen, kunnen bepaalde ratio’s uitkomst bieden. Een ervan is de Dow-goudratio, de verhouding tussen de beurskoersen, gemeten volgens de stand van de Dow-Jonesindex en de goudprijs. Tijdens de recordprijs van goud begin 1980 stond die ratio op 1. Vandaag bedraagt die verhouding 23. De vorige topkoers van goud is geen referentie, evenmin als de stand van de Dow na de crisis van de jaren zeventig op de aandelenmarkten. Toch mag het duidelijk zijn dat goud als activaklasse vanuit historisch standpunt goedkoop is ten opzichte van aandelen. Een ander interessant referentiepunt is de olieprijs, waaruit we dezelfde conclusie kunnen trekken over goud ten opzichte van olie als tegenover de aandelenmarkten. Bron: Cash, 29 september 2005
MAART 2006 TRENDS OP SCHOOL
7
TRENDS OP SCHOOL
■ ■ ■ markt is uitgedrukt in euro per kilogram, momenteel iets meer dan 14.900 euro per kilo goud. Op de officiële markten wordt de waarde uitgedrukt in dollar per ounce. Met ounce wordt troy ounce bedoeld, wat overeenkomt met 31,1035 gram goud. De prijs op de Londense contantmarkt is richtinggevend voor de belangrijke actoren op de goudmarkt, zoals de goudmijnen, de juwelenmarkt, de centrale banken en natuurlijk ook de goudbelegger.
Zijn de Belgen verlekkerd op beleggingsfondsen? In oktober 2005 liep het storm voor het ARKimedesfonds (zie ook de tweede editie van Trends op school). Dat de Belgen — vooral de senioren die op een berg liquiditeiten zitten — verlekkerd zijn op beleggingsfondsen, is een publiek geheim. Instellingen voor collectieve beleggingen (ICB’s) zijn al enkele jaren erg in trek bij het spaarderspubliek. Dergelijke beleggingsspecialisten staan immers garant voor professioneel beheer, nemen de administratieve formaliteiten voor hun rekening en leggen zich toe op een optimale portefeuillesamenstelling met voldoende risicospreiding. De spaarder kiest de specialiteit van het fonds (bijvoorbeeld aandelen en/of obligaties, de munt). Door de gespecialiseerde aanpak hoeft de spaarder zich verder geen zorgen meer te maken over de aanwending van zijn centen. Bovendien geniet hij van een aantal fiscale voordelen die op dergelijke beleggingsconstructies van toepassing zijn. Bekende voorbeelden van dit type beleggingsinstellingen zijn onder meer de bevek en bevak of de Luxemburgse versies zoals de sicav en sicaf. Het gaat om beleggingsvennootschappen, al dan niet met veranderlijk kapitaal. Het was dan ook even schrikken toen de federale regering in 2005 haar nieuwe belastingplannen op bepaalde beleggingen bekendmaakte. Dat de particuliere beleggers zouden reageren op de regeringsmaatregelen, stond buiten kijf. In de laatste twee maanden van 2005 verkochten ze ongeveer 5 miljard euro beleggingsfondsen. Vanaf 1 januari 2006 zal op de meerwaarde op obligatiefondsen een belas-
ting van 15 % worden geheven. Kapitalisatiebeleggingen die voor ten minste 40% in vastrentende waarden beleggen, worden door de maatregel getroffen. De bancaire fondsen krijgen echter vlijmscherpe concurrentie uit de verzekeringssector. Beleggingen verhuld in een verzekeringskleedje, beter bekend als de Takproducten, bieden een fiscaal interessant achterpoortje. De beheerder
7
TAKVARIANTEN
TAK 21 INDIVIDUELE LEVENSVERZEKERING MET EEN GEWAARBORGD RENDEMENT
TAK 23 KOPPELING VAN EEN LEVENSVERZEKERING AAN EEN BELEGGINGSFONDS
TAK 26 OP NAAM WAARBIJ DE GESTORTE PREMIE WORDT GEKAPITALISEERD TEGEN EEN GEWAARBORGDE RENTE
van een Takfonds heeft bovendien een grotere vrijheid dan zijn bancaire concurrent. Een bevek is bijvoorbeeld aan veel striktere beleggingsregels onderworpen dan de Takfondsen, onder meer op het gebied van de diversiteit van hun beleggingen. Verschillende Takvarianten zijn in opmars, met een voorkeur voor een lager rendement en een hogere kapitaalsbescherming. Defensief beleggen is in. Het naamloze karakter van een belegging in een bancair beleggingsfonds maakt haar geschikt voor handgiften. Ook de Takproducten bieden door hun speciale structuur, ondanks hun nominatieve karakter, interessante mogelijkheden voor successieplanning. Sinds 1 januari 2006 is er trouwens ook een heffing van 1,1% op de premies.
Wat brengt spelen op de beurs op? De iPod van Apple maakt de dromen van haar aandeelhouders waar. Momenteel is Apple op de beurs meer dan 70 miljard dollar waard. Het aandeel is het afgelopen jaar in waarde verdubbeld. Hoewel concurrent Bill Gates van Microsoft nog een flink stuk rijker is, zijn de aandelen van Appletopman Steve Jobs al mooi meer dan 808 miljoen dollar waard. Ook de Londense traders leven op een wolk. De gouden tijden voor de Londense beurs zijn terug. Ongeveer drieduizend jonge — zelfs piepjonge — traders, die in opdracht van de banken en makelaarskantoren kopen en verkopen in een duizelingwekkend ritme, kregen een zeer royaal eindejaarsgeschenk: 1,5 miljoen euro. Sommige golden boys presteren nog scherper en hun extraatjes lopen al snel op tot 15 miljoen euro. Als je op je vijfentwintigste jaarlijks geen 5 miljoen euro verdient, ben je knock-out in het traderswereldje. Ook de Brusselse beurs deelde afgelopen jaar flink in de prijzen. Onder invloed van verschillende factoren krijgen de effecten bij iedere zitting een bepaalde prijs mee. De beurskoers die uiteindelijk tot stand BONO (U2) EN STEVE JOBS (APPLE) komt, is die koers waarop vraag en Rijke jongens tonen hun speeltjes... aanbod een evenwicht vinden. Welke factoren bepalen de omvang van REPORTERS
8
8
TRENDS OP SCHOOL MAART 2006
DAVID BECKHAM
REPORTERS
Er zijn ook ‘golden boys’ die de poen verdienen ver van de beurswereld. Neem nu deze Engelse voetbalheld van het Spaanse Real Madrid...
vraag en aanbod? En waarom is bijvoorbeeld op een bepaald moment de vraag naar een bepaald effect zo groot? Of waarom bieden plots zoveel mensen hun aandelen te koop aan? De algemene economische toestand oefent een zeer sterke invloed op het beursgebeuren uit. Als de economische RENDABILITEIT
SPECULATIE
WAT BEPAALT DE BEURSKOERS VAN EEN BEDRIJF?
INTRINSIEKE WAARDE AANDEEL
CONJUNCTUUR
VOORUITZICHTEN ONDERNEMING
REPORTERS
groei van een land in een sukkelstraatje is beland, doet ook de beurs het niet goed. Dieptepunten en hoogtepunten op de beurs zijn soms extremer dan in de economie zelf. Dalende koersen leiden immers dikwijls tot paniekverkopen. Gevolg is dat ook de aandelenkoersen van bedrijven die goed presteren, gaan dalen. In recessieperiodes zijn dan ook heel wat aandelen ondergewaardeerd. De beleggers keren dan eveneens de rug naar aandelen en wenden zich tot obligaties. Hoogconjunctuur veroorzaakt dikwijls het tegenovergestelde effect. Heel wat koersen bevinden zich dan boven de intrinsieke waarde. De intrinsieke waarde van een aandeel en de beurskoers kunnen zelfs sterk uiteenlopen. Het aandeel is dan onderschat of overschat. Zo beweren analisten dat de aandelen van Google momenteel overgewaardeerd zijn. De koerscorrecties op de Nasdaq wijzen alvast in die richting. Daarnaast speelt de rentabiliteit een rol, hoewel dit een relatief begrip is. Is een rentabiliteit van 7% veel of weinig? Op die eenvoudige vraag kan men zonder bijkomende gegevens geen zinnig antwoord geven. Men moet twee extra
vragen stellen: 1. Met welke belegging heb ik dit resultaat gerealiseerd? 2. Welke rentabilteit kan ik realiseren op andere effecten? Als men uit een aandeel een rentabiliteit haalt van 7 %, terwijl men op een risicovrije overheidsobligatie een rente krijgt van 5%, is het surplus van 2% dan een voldoende vergoeding voor de genomen risico’s? Men spreekt in dat verband van een risicopremie. In de praktijk stelt men vast dat een hoge rentestand bij obligaties de belegger de rug doet keren naar aandelen in het algemeen. Hij stelt zich dan tevreden met de rente van de obligatie en is niet bereid extra risico te nemen voor een (misschien) iets hogere rentabiliteit. Een verhoging van de rente(tarieven) leidt dus meestal tot een daling van de aandelenkoersen. Verklaringen van Alan Greenspan (de voormalige voorzitter van de FED, zeg maar de Amerikaanse centrale bank) over de eventuele stijging van de lan- ■ ■ ■
ZETES EN OPTION et Belgische technologiebedrijf Zetes (actief op de markt voor automatische identificatie van gegevens) haalde bij zijn beursgang 60 miljoen euro op. Het bedrijf wordt gezien als een groeier én als marktleider op een versnipperde markt. De pionierservaring van Zetes en de projecten met de Belgische identiteitskaart en het VN-project in Congo stuwen de omzet en de winst de hoogte in. Ook het aandeel van Option (wereldleider in datakaarten voor laptops gecombineerd met een mobilofoonnet) is een groeiaandeel. De samenwerking met Amerika’s grootste mobilofoonspeler Cingular en de lancering van nieuwe technologische producten zorgen voor een marktvoorsprong.
H
MAART 2006 TRENDS OP SCHOOL
9
TRENDS OP SCHOOL
STEVE JOBS (APPLE) Stelt zijn jongste telg voor, een iPod waarop ook tv-series bekeken worden, bijvoorbeeld het razend populaire ‘Desperate Housewives’.
REPORTERS
waardoor iedereen gaat verkopen, waardoor de koersen ook effectief dalen. Heel simpel, want het aanbod overtreft de vraag. Als die mededeling geen verwachtingen had gecreëerd bij de beleggers, hadden ze niet verkocht en waren de koersen ook niet gedaald. Eigenlijk is wat men zelf verwacht niet belangrijk. Neen, het komt erop aan te weten wat de andere beleggers gaan doen: kopen of verkopen? Daarvoor is het belangrijk te weten welke gebeurtenissen welke verwachtingen bij de anderen gaan opwekken. Met andere woorden, wat verwachten we dat de andere beleggers verwachten wanneer er zich een bepaald feit voordoet? Beleggen op de beurs is tegenwoordig een kwestie van economisch én psychologisch inzicht. Ook de rentestand in het buitenland heeft een belangrijke impact. Ligt de rentevergoeding in het buitenland hoger dan in het binnenland, dan ontstaat er dikwijls ongewenste kapitaalvlucht. De vooruitzichten van de onderneming oefenen op het beleggerspubliek meer invloed uit dan de gebeurtenissen in het verleden. Hierbij bekijkt men het bedrijf in zijn geheel: marktsituatie, toepassing van nieuwe technieken enzovoort. Bedrijven die al enkele jaren schitterende winstcijfers kunnen voorleggen, genieten vaak de gunst van het publiek. Terecht? Op woensdag 18 januari 2006 zorgden de teleurstellende resultaten van een aantal Amerikaanse referentiebedrijven als Yahoo! en Intel voor een daling. Het Japanse bedrijf Livedoor zorgde met de koersmanipulatie en het boekhoudkundig gesjoemel voor een wereldwijde beurschok. Ook Mittal Steel haalt de headlines met zijn vijandige overnamebod op Arcelor. De staalreus wil 19 miljard euro op tafel gooien voor Arcelor. Bepaalde effecten zijn speculatiever dan andere. Zo zijn aandelen van groeibedrijven uit de sectoren informatica, telecommunicatie, biotechnologie en nog een rist andere zeer
10
RICHTLIJNEN
EUROPESE
■ ■ ■ getermijnrente waren voldoende om de aandelenkoersen te doen crashen. En op de recente verklaringen van zijn opvolger Ben Bernanke midden februari 2006 hebben de markten al geanticipeerd. De koersen kunnen dus dalen zonder dat de rente is gestegen. Hoe is dat te verklaren? Een verstandige belegger weet dat als de rente effectief wordt verhoogd, de koersen zullen dalen, omdat veel beleggers hun aandelen dan verkopen en overschakelen naar obligaties. Hij verwacht dat de koersen van de aandelen zullen dalen en doet ze van de hand. Alle andere beleggers verwachten echter hetzelfde,
TRENDS OP SCHOOL MAART 2006
et regent initiatieven op Europees niveau om de financiële markten te harmoniseren. Hun werking moet op elkaar afgestemd worden. Een richtlijn gaat over het prospectus dat moet worden gepubliceerd wanneer roerende waarden aan het publiek worden aangeboden of tot de handel worden toegelaten. België heeft die richtlijn al omgezet in een voorontwerp van wet. In feite wil men een soort Europees paspoort voor de uitgevers invoeren. Een volgende stap is het aanmoedigen van de dematerialisatie of het in omloop brengen van effecten zonder die te moeten afdrukken op een materiële drager. De financiële sector is al-
H
leszins voorstander van een dematerialisatie op grote schaal. De klassieke effecten aan toonder veroorzaken immers veel ongemakken, zoals veiligheidsrisico’s, drukkosten, beheerskosten en kosten voor het losmaken van de coupons. Het merendeel van de effecten in België is aan toonder en worden veelal ingeschreven op een rekening bij een financiële instelling of gespecialiseerde ondernemingen (de girale vorm van een effect aan toonder). In de beurswereld gaat het voornamelijk om de omloop van de effecten in girale vorm (zie ook op de website: www.abb-bvb.be).
HELP UW LEERLINGEN VOORUIT... Wat is Trends Op School?
amen met je klasgenoten kan je nu ook beleggen op de beurs. De klas speelt exclusief via het internet en onder realistische omstandigheden met een fictief kapitaal van 100.000 euro. Beleggen kan enkel in aandelen die genoteerd staan op de Euronextbeurzen van Amsterdam, Brussel en Parijs. Elke portefeuille kan op elk tijdstip worden aangepast op de spelsite en alle geplaatste orders worden elke dag verwerkt tegen de effectieve transactiekoersen.
S
DUS NIET AARZELEN EN VLIEGENSVLUG INSCHRIJVEN MET DE KLAS! Jullie leraar economie zal jullie coachen tijdens het beursspel. We gaan van start op 27 maart 2006. De eindstreep wordt getrokken op 2 juni 2006. Er is nog een testweek net voor de start van de competitie. De prijsuitreiking vindt plaats op 14 juni 2006. Neem als voorbereiding zeker ook deze Trends op school door en ga naar de website: www.trends.be/trendsopschool (rubriek: Bibliotheek). De beursinformatie die we dagelijks in de financiële pagina’s van de kranten terugvinden, lijkt op het eerste gezicht een zondvloed van grijze, nietszeggende cijfers. Niets is minder waar. Al die cijfers bevatten een massa aan informatie voor wie ze kan ontcijferen. Wanneer men erin slaagt die gegevens te combineren met betrouwbare en relevante informatie over de beursgenoteerde ondernemingen én men beschikt over voldoende psychologisch inzicht, dan zal men als beursspeculant geen slecht figuur slaan. Zie ook: www.trends.be/trendsopschool (rubriek: Bibliotheek).
speculatief. De koersen schommelen veel sterker dan de aandelenkoersen van ondernemingen uit traditionelere sectoren. Dat fenomeen heeft te maken met een onzekere toekomst. Is de huidige technologie ook nog de technologie van morgen? Bij het uiteenspatten van de e-bubble heeft het faillissement van vele internetbedrijven dat risico overduidelijk aangetoond. Het kan echter ook gebeuren dat een uitgesproken vraag naar of aanbod van een bepaald aandeel niets te maken heeft met al die vermelde factoren. Zo kunnen hausses soms verklaard worden door het feit dat bepaalde groepen of personen een controle willen verwerven over de betrokken onderneming. Tijdens de overnamestrijd om Telindus tussen Belgacom en France Télécom steeg het aandeel op de Brusselse beurs. Anderzijds kan een baisse zich voordoen wanneer een onderneming liquiditeiten nodig heeft en hiervoor een groot pakket aandelen van een filiaal van de hand doet. Het aanbod van het betrokken aandeel stijgt dan, waardoor de koers allicht daalt. ■
Trends Op School, kortweg TOS, speelt in op het actualiteitsprincipe in de lessen economie van de derde graad ASO en TSO. Het verlengstuk van TOS vindt u op www.trends.be/trendsopschool. Daar staan de geselecteerde artikels uit Trends: ze zijn geschikt voor de klaspraktijk en lenen zich dus tot klassikale bespreking en opdrachten (individueel of in groep). Op die website vindt u ook de vet gedrukte begrippen uitgelegd. Verder staan er een reeks modelvragen die inspiratie kunnen geven voor het uitwerken van persoonlijke toepassingen en taken. TOS is een samenwerkingsverband met de netoverschrijdende Vereniging van Leraren in de Economische Wetenschappen (Vlew) en met steun van Vlaamse Jonge Ondernemingen (Vlajo). Registreer gratis! Als u de volgende editie van TOS gratis wenst te ontvangen, surf dan naar www.trends.be/trendsopschool en vul daar uw gegevens in. FINANCIEEL-ECONOMISCH WEEKBLAD - 32STE JAAR NR.8 - 6,50 € - 23 FEBRUARI 2006 - ISSN 0776-3387
www.trends.be
RAIDERS OP DE BELGISCHE BEURS
WIE ZIJN DE OVERNAMEPROOIEN?
23 FEBRUARI 2006 / NR 8
NEEM DEEL MET DE KLAS!
cash
DE BELEGGERSCOMPETITIE 2006:
DOSSIER BATIBOUW
HYPOTHECAIRE KREDIETEN Kies de JUISTE FORMULE!
23 FEBRUARI 2006 / NR 8
BEURSSPEL
Het weekblad Trends heeft het begrip ’zakenblad’ een nieuwe betekenis gegeven. Economie is immers meer dan cijfers, er hoort een verhaal bij. En dat verhaal wil Trends met zijn lezers delen, met vlot lezende artikels en een stijlvolle lay-out. Trends is er niet alleen voor specialisten, maar voor iedereen met een passie voor ondernemen.
p.12
DOSSIER BATIBOUW
HYPOTHECAIRE KREDIETEN Kies de JUISTE FORMULE! p.12
INTERVIEW MARC COUCKE
REEKS GRONDSTOFFEN
Het OTC-potentieel van Omega p.6 Pharma ontsluierd
Zijn de industriële metalen rijp voor een (zware) correctie? p.40
NR.8 - 6,50 € - 23 FEBRUARI 2006
KIES DE BESTE
BOUWLENING + CASH SPECIAL BATIBOUW
INTERVIEW MARC COUCKE
REEKS GRONDSTOFFEN
Het OTC-potentieel van Omega p.6 Pharma ontsluierd
Zijn de industriële metalen rijp voor een (zware) correctie? p.40
COLOFON Directeur: Frans Crols Hoofdredacteur: Piet Depuydt Coördinator: Luc Huysmans
Illustrator: Debora Lauwers
Medewerkers: Henri Christiaen Bernard De Vos Saskia Eeckman
Brieven en reacties: TOS Trends Raketstraat 50, bus 4 1130 Brussel E-mail:
[email protected]
Eindredactie: Jan Lodewyckx Ben van Gils Luc De Decker Vormgeving: Dominique Lobbestael Helga Orinx Koen Surmont
Verantwoordelijke uitgever: Wim Criel Steenaardestraat 30 9051 St.-Denijs-Westrem
Voor gratis inschrijvingen, adreswijzigingen of opzeggingen bel gratis 0800 15863 of surf naar www.trends.be/trendsopschool
