Het Vermogen van Geld

Een uitgave van Triodos Bank

Het Vermogen van Geld

Private Banking

Beweging

Nr. 4 Winter 2014 www.triodos.nl

Het is een huis-, tuin- en keukenwoord. Maar hoe komt iets in beweging, en wat kun je zelf doen om verandering in de samenleving in gang te zetten?

p3 Oud-topsporter Kamiel Maase vertelt in zijn column wat beweging voor hem betekent. “Een actief brein en een actief lichaam gaan uitstekend samen.”

p4 Vijf kernvragen over beweging. Kunnen we beweging en ontwikkeling voorspellen in de economie? En wat kan geld in beweging zetten? Lees het in de 5 kernvragen over beweging.

p8 “Over 10 jaar willen we evenveel zonne-energie opwekken als één kolencentrale,” zegt directeur Frank Heijckmann. “Want Duurzame energie heeft de toekomst.”

Private Banking

Door: Joost Bijlsma Beeld: Duco de Vries

Om te gaan bewegen, moet je eerst stilstaan Geld moet werken, vinden Janneke van Beek en Gerard Sipkema. Ze danken hun vermogen mede aan gulle gevers uit het verleden. Met hun geld, of ze dit nu uitlenen of schenken, willen ze iets in beweging zetten. “Wie veel heeft gekregen, heeft veel te geven.” Janneke van Beek en Gerard Sipkema

Ze zijn twee onafhankelijke geesten en tegelijk een onafscheidelijk stel: Janneke van Beek en Gerard Sipkema. De twee delen veel: liefde voor kunst, verwondering over de koolmezen in hun tuin en diepe gesprekken over de toekomst en hoe je in het leven staat. Maar ze verschillen ook, bijvoorbeeld in de wijze van kijken, vindt Janneke: “Ik zoek altijd naar het schone, hij naar de achterkant. Tijdens een vakantie let hij op fabrieksen haventerreinen en achterbuurten.” En er zit ook een verschil in de wijze waarop ze door het leven gaan, vindt Gerard: “Zij vaart een duidelijke koers, ik laat dingen op mij afkomen.” Wat de twee onmiskenbaar bindt, is oog voor hun omgeving en het willen opkomen voor mensen. Janneke, afkomstig uit een orthodox-christelijk gezin met zestien kinderen, wilde vroeger kinderarts worden. Dat ging niet door omdat ze op haar veertiende voor haar broers en zussen moest zorgen. Ze begon haar loopbaan als verpleegkundige en werd later maatschappelijk werker. Tegenwoordig is ze docent en supervisor op een hogeschool en coach en therapeut. Ze probeert daarbij het mooiste in mensen naar boven te halen. “Eigenlijk ben ik toch kinderarts geworden. Want met de mensen die ik begeleid, praat ik over hun innerlijke kind. Ik help ze de balans in het leven te vinden.”

ze niet overal mensen ziet die een beroep op haar doen. “Even een uur zitten bij de vijver, dat heb ik af en toe heel hard nodig.”

Geweigerde kinderbijslag Een motto van Gerard is dat niet de kwantiteit van contacten telt, maar de kwaliteit. “Ik houd niet van façades optrekken, zoals op social media waar ik alleen passief gebruik van maak. Ik wil meer zien dan alleen voorkant en op mensen kunnen vertrouwen. Bijvoorbeeld in mijn zakelijke contacten.” Hij steunt duurzame ondernemers en projecten moreel en financieel. Zo is hij bezig met iemand die een restaurant wil beginnen met ecoproducten en die arbeidsgehandicapten in dienst wil nemen. Verder wil hij vier flatwoningen energiezuinig maken. Hij heeft de huurders bereid gevonden om 25 euro per maand meer huur te betalen, maar dat verdienen ze terug dankzij een lagere energierekening. Geld moet werken, vindt Gerard. Janneke kreeg met de paplepel ingegoten dat geld en geld twee dingen zijn. De afkomst doet ertoe. “Ondanks zijn zestien kinderen weigerde mijn vader vanuit overtuiging kinderbijslag te accepteren. Dit compenseerde hij door het schrijven van technische boeken, waarmee hij zo’n 10.000 gulden per jaar verdiende.” Ze gelooft dat aan geld emoties vastzitten. Zo is volgens haar persoonlijk schenken een gevoelige zaak, omdat de andere partij zich snel in de down-positie kan voelen.

Zorgzame vader

02

Gerard, zoon van een kleine bouwondernemer, studeerde sociologie en criminologie en koos onder meer voor het vak van hogeschooldocent. Later werd hij ook onderhandelaar bij een onderwijsvakorganisatie. Dat doet hij al elf jaar niet meer. Hij bemiddelt nog wel soms bij conflicten als mediator en is bestuursvoorzitter van vrijwilligersstichting de Medewerker. Verder beheert hij het vastgoed dat hij dankt aan zijn vader. “Een eenvoudige en laagopgeleide man die heel sociaal en zorgzaam was. Zonder dat hij hierover sprak, was hij altijd bezig voor anderen.” Zijn vader is zijn grootste inspiratiebron, nog steeds. “Wie veel heeft gekregen, heeft ook veel te geven.” Hij probeert dit voorbeeld te volgen. Volgens Janneke is voor iedereen de balans van geven en ontvangen in het leven belangrijk. “Mensen zoeken naar een fair evenwicht. Het gaat mis als ze het idee hebben dat ze te weinig hebben ontvangen. Dat kan geld betreffen, maar ook waardering of erkenning.” De filosofen Buber en Levinas noemt zij als inspiratiebronnen. “Die hebben het over de ander ontmoeten in de dialoog en de ander te zien als gelijkwaardig aan jou. Daardoor voel jij je verantwoordelijk als die ander een beroep op jou doet.” Ze moet wel uitkijken dat

Doorgeven

“Sinds de crisis is er meer oog voor het kleine, het pure, het lokale. Die beweging is belangrijk.”

Gerard ziet geld als energie die je kunt doorgeven. Een deel van zijn vermogen heeft hij al overgedragen aan zijn zoons. Alles voor zichzelf houden vindt hij onbevredigend. “Bij schenken doe je volledig afstand. De ontvanger maakt uit hoe het gaat stromen. Schenken doen we aan goede doelen, zoals Wakker Dier, Greenpeace en Exodus. En bijvoorbeeld aan de Vereniging van Zorgboerderijen via Triodos Foundation. Die vereniging vervult een belangrijke functie.” Janneke vindt het bij schenken bijzonder belangrijk om iets in beweging te zetten. Ook hier is geld energie. “Het accent in mijn giften is verschoven naar het milieu. Wat moeten we als de aarde er niet meer is?” Ze leeft heel bewust, eet voornamelijk veganistisch. “Mooi dat sinds de crisis meer oog komt voor het kleine, het pure, het lokale. Die beweging is belangrijk. De meeste mensen zijn zich niet bewust welke gevolgen consumentengedrag en grootschaligheid hebben voor dieren, andere mensen of de aarde. Daar staan ze liever niet bij stil, want het vraagt bewuste keuzes. Ze moeten eerst stilstaan voordat ze gaan bewegen.”

02

Private Banking

2 visies op beweging Fysiek bewegen zet het brein in beweging Wat betekent beweging voor een (oud)topsporter? En wat betekent beweging voor mij als persoon? Vanzelfsprekend denk ik dan aan fysieke beweging en lichamelijke inspanning. Een topprestatie als het even kan. Maar sport kan ook andere dingen in beweging zetten.

Ik zie dat er meer mensen in beweging komen rondom voedsel. Een consument vraagt zich steeds vaker af ‘wat is nou goed voedsel en waar kan ik dat kopen?’, een producent zit met het dilemma ‘wat wil de consument, en hoe ga ik dat produceren met de middelen die ik heb?’. Joszi Smeets columnist

Tussen die consument en die producent zitten nog vele andere schakels, zoals de politiek, de wetenschap en het bedrijfsleven. Daarom zijn de antwoorden meestal niet eenduidig en met de Youth Food Movement (YFM) komen we in beweging voor een eerlijker voedselsysteem. Aan de hand van evenementen en debatten maken we jongeren bewust van de voedselkeuzes die ze maken over ons eten. De YFM gelooft dat je door veel vragen te stellen en in dialoog te gaan, beter in staat bent om te kiezen wat je belangrijk vindt. Die keuze maak je elke keer wanneer je beslist wat je ’s avond gaat eten. Dat werd mij echt duidelijk toen ik drie jaar geleden de academie van YFM volgde, een opleiding van een halfjaar waarin je samen met andere jonge food professionals en studenten alles over het voedselsysteem leert. Ik zat als sociaal geograaf met bijvoorbeeld een grootschalige kippenboer, een inkoper van Unilever en een biologische cateraar aan tafel. Het programma gaf me een completer beeld van de gigantische processen en partijen die achter onze maaltijd schuilgaan. Met deze academie bouwt de YFM aan een netwerk van jonge mensen uit de hele voedselketen. Zij weten elkaar te vinden, bouwen samen ideeën op; zij zijn de mensen die later de leiders zijn van ons voedselsysteem. Door ze met elkaar te verbinden en bewust te maken van de dilemma’s waar we voor staan, zetten we de beweging richting een beter voedselsysteem in gang.

Joszi Smeets (1988) is directeur van de Youth Food Movement (YFM). Ze studeerde Algemene Sociale Wetenschappen in Amsterdam en organiseerde de Youth Food Movement Academie.

Voor mij is een beweging de nieuwe vorm van opstand. Niet met duizenden naar het Malieveld gaan om te laten horen dat het allemaal niet meer kan zoals het gaat. Nee, zelf werken aan alternatieven. Er ontstaat het gevoel dat je richting moet en kan geven. Het is bijzonder om te zien hoeveel mensen zich eigenaar van onze beweging voelen en lokaal hun eigen ding doen. Je zou ook kunnen zeggen dat dit een uitdrukkingsvorm is van radicale betrokkenheid. Je ziet dat het anders moet, maar het vertrouwen dat de huidige organisatie van de samenleving hier echt iets aan doet, is er nog niet. Dat roept op tot zelforganisatie; een sociale beweging behoudt zijn collectieve betrokkenheid doordat de individuen achter hetzelfde gemeenschappelijke ideaal staan en een verandering willen maken.

Beeld: Erik van Leeuwen

Beeld: Yuki Kho

Beweging is de nieuwe vorm van opstand

Kamiel Maase columnist

Bewegen is belangrijk voor mij. Gedurende ruim een decennium heb ik op internationaal niveau aan langeafstandslopen gedaan. In de eerste plaats omdat het mijn passie is, in de tweede plaats als mijn beroep. Ik was gegrepen door het loopvirus. Hard trainen en andere zaken opzij zetten was voor mij nooit een probleem. Ik had (en heb) een drive om te presteren en het beste uit mijzelf te halen. De beloning was geweldig: ik heb deelgenomen aan vele EK’s, WK’s en Olympische Spelen, heb marathons gelopen en veel van de wereld gezien. De wedstrijdspanning kent geen substituut, maar ook de ‘reis’ van een sportcarrière is geweldig. Hard trainen, je lichaam leren kennen, het uitstippelen van een seizoen en het verslavende ritme van de dagelijkse kilometers. Ondanks dat ik deze wereld achter mij liet, blijft bewegen een thema in mijn leven. Ik heb nu een fulltimebaan bij NOC*NSF en een gezin. De focus is dus verschoven, maar nog steeds ben ik actief in de topsport. Fysiek bewegen zet het brein in beweging. Door de inspanning neemt de doorbloeding toe en wordt een heel scala aan hormonen geproduceerd. Wetenschappers uit Groningen hebben aangetoond dat vwo-scholieren die sporten, op school beter presteren dan hun klasgenoten. Ondanks dat ze dus tijd kwijt zijn aan sport. En als sporter voel je het eenvoudigweg.

Het ritme van het lopen is een geweldige stimulans; de beste ideeën doe ik op tijdens een duurloopje en menige oplossing voor een knellend probleem heb ik bedacht in de bossen rondom Zeist of Papendal. Een actief brein en een actief lichaam gaan uitstekend samen. Sport zet nog veel meer in beweging. Denk maar aan de oranjegekte rondom een WK voetbal. Sport enthousiasmeert, inspireert en verbroedert. Op kleine schaal merk ik het zelf. Zo ben ik zeven jaar lang voorzitter geweest van een stichting in Zeist die het mogelijk maakt dat ook kinderen uit gezinnen met een kleine beurs kunnen sporten. Iets dat erg belangrijk is voor deze kinderen. Met mijn verhaal en achtergrond lukte het telkens weer de benodigde middelen binnen te slepen. Vorig jaar heb ik spreekbeurten gehouden op de school van mijn dochter. Na vier maal een uur praten had ik geen stem meer over, maar alle kinderen zaten met open mond te luisteren. Ik wist ze blijkbaar te prikkelen, pardon: te bewegen. Kamiel Maase (1971) was hardloper en is Nederlands recordhouder op de 5 km, 10 km en de marathon. Tegenwoordig werkt hij bij NOC*NSF.

“De beste ideeën doe ik op tijdens een duurloopje”

03

Private Banking

Door: René Dioncre en Tobias Reijngoud

Beweging: vijf kernvragen Beweging. Het is een huis-, tuin- en keukenwoord. Maar hoe komt iets in beweging, en wat kun je zelf doen om verandering in de samenleving in gang te zetten? En als we het hebben over de economie: kunnen we daarin beweging en ontwikkeling voorspellen?

31%

WERK/SCHOOL

26%

HUISHOUDEN

13%

WANDELEN

12%

TUIN/KLUSSEN

LICHAAMS BEWEGING

Figuur 1. Lichaamsbeweging Mensen met chronische aandoeningen zijn lichamelijk minder actief dan mensen in de algemene bevolking. Dat blijkt uit onderzoek van TNO (Chronisch zieken en bewegen: een quick scan (2003)]. Voldoende beweging is gezond. In totaal bewegen volwassen Nederlanders gemiddeld 181 minuten per dag. Lichamelijke activiteiten tijdens werk, school en huishouden zijn samen goed voor 57% van de totale hoeveelheid lichamelijke activiteit. Sporten slechts goed voor 6% (bron: TNO, Bewegen in Nederland 2000- 2012)

1

Wat kan geld in beweging zetten? Geld heeft gevolgen. Het leidt tot beweging en verandering in de economie en de samenleving. Als het gaat om de vraag wat geld in beweging kan zetten, is het van belang om de drie verschillende kwaliteiten van geld te onderscheiden: schenkgeld, leengeld en koopgeld. Elke kwaliteit of soort heeft een eigen werking. Schenkgeld is vrij geld. De schenker hoeft er niets voor terug. Het is aan de ontvanger om het geld ‘goed’ te besteden. Schenkgeld heeft een belangrijke functie in de samenleving en de economie. Het maakt initiatieven mogelijk die (nog) niet financieel winstgevend, maar wél al waardevol zijn. Het geeft ruimte aan werkelijke vernieuwing. Want vernieuwing begint bijna altijd in het gebied waar mensen zich vrij kunnen ontplooien. Een schenking geeft de ontvanger die vrijheid. Er zitten immers geen financiële verplichtingen aan vast. Dat laatste is wel het geval bij leengeld. Dit is bijvoorbeeld bancair krediet. Een lening moet ook de geldverstrekker in financiële zin iets opleveren: namelijk rente, ofwel een vergoeding voor het lenen. Leengeld is essentieel voor het functioneren van de economie. De lener maakt of ontwikkelt immers vaak een product of dienst, en voegt zo (economische) waarde toe. De speelruimte van de ontvanger van leengeld is kleiner dan die van de ontvanger van geefgeld. De krediet­ nemer moet de lening immers met rente terugbetalen. Tot slot is er koopgeld. Dat is het geld waar we goederen en diensten mee betalen. Het begrip koopgeld grijpt terug op de oorspronkelijke functie van geld. Want geld was ooit bedoeld als ruilmiddel: koper en verkoper ruilen een product voor geld. Daarmee is de waarde van geld ook gebaseerd op ‘echte’ dingen: producten en diensten. Dat wil zeggen: op de reële economie. De inzet van koopgeld maakt werkelijke productie mogelijk, en kan in die zin beweging in gang zetten. De reële economie verschilt van de virtuele economie van financiële markten en derivaten, waar de verbinding tussen geld en de onderliggende waarde vaak is verbroken.

LIQUIDITEITEN BIJ OVERHEID EN BANKEN

2

Hoe zet u een (positieve) verandering in gang?

04

Geld leidt tot verandering en beweging. Dat weet een bankier als geen ander. Want zijn besluit om al dan niet een krediet te verstrekken, bepaalt vaak voor een belangrijk deel of een project of initiatief van de grond komt. Iets vergelijkbaars geldt voor een investeerder: ook zijn besluiten kunnen initiatieven maken of breken. Bezien op macro­niveau, betekent dat dus dat partijen die geld hebben of beheren, een sturende rol hebben in de economie. Beweging in gang zetten kan echter ook heel goed zonder tussenkomst van geld. Dat zien we aan de opkomst van de ruil- en deeleconomie. Daarbij gaat het om mensen die in hun wijk of regio goederen en diensten met elkaar ruilen of delen. Sociale media en websites als www.peerby.com zijn ontmoetingsplekken voor mensen die willen delen. Delen heeft niet alleen praktisch nut. Het heeft ook een sociale functie, want wie spullen met elkaar deelt of samen beheert, ontmoet elkaar. In dit kader is bijvoorbeeld www.buurtlink.nl interessant. Ook via die site kunnen spullen worden gedeeld en geruild, maar Buurtlink gaat verder. Het is een platform waar buurtbewoners elkaar vinden om bijvoorbeeld activiteiten en evenementen te organiseren die de sociale samenhang in hun wijk ver­ sterken. Zo heeft Buurtlink een verbindende functie.

KREDIETEN AAN ONDERNEMERS EN PARTICULIEREN TOEVERTROUWDE MIDDELEN VAN SPAARDERS

EIGEN VERMOGEN (BUFFERKAPITAAL) VAN AANDEELHOUDERS

Figuur 2. De balans van het basis­ model van een bank Links de passiva (hoe is een bank gefinancierd?) Rechts de activa (wat doet een bank met het geld?) De pijlen geven aan waarvoor de aan de bank toevertrouwde middelen worden bestemd.

Private Banking

4

3

Wat is de rol van banken bij beweging in de economie? Door hun kredietverstrekking, hebben banken een rol als aanjager van beweging in de economie [zie figuur 2]. Maar die hebben ze niet altijd gehad. Banken hadden oorspronkelijk vooral een bewaarfunctie: het waren de plekken waar mensen veilig hun geld konden stallen. Pas later is daar ook de rol van kredietverstrekker bij gekomen. Daarmee werd de bank in feite intermediair tussen mensen die tijdelijk geld over hebben (spaarders) en mensen die tijdelijk geld nodig hebben (kredietnemers). Door kredieten te gaan verstrekken, hebben banken in de loop van de tijd een ‘geldscheppende functie’ gekregen. Hoe geldschepping precies werkt, is onderwerp van soms heftige debatten tussen economen. Maar in de kern komt het erop neer dat een bank geld kan uitlenen aan ondernemers en particulieren, zonder dat het kredietbedrag aan de andere kant van de balans volledig wordt gedekt door particuliere spaartegoeden. Plat gezegd: een bank leent geld uit dat er eerder niet was. Meer weten over de rol van banken? Kijk op www.dekleurvangeld.nl/kernvraag3

5

Figuur 3. De Lorenz attractor Dit figuur beschrijft een eenvoudig meteorologisch model. En is symbool geworden van de chaostheorie. Ook wel bekend als het vlinder­ effect. Het systeem beweegt langs de banen links met de klok mee. Na oversteek rechts tegen de klok in en na oversteek weer naar links. Enzovoort. Bij elke omloop verbreedt de band van de banen zich. Edward Lorenz toonde in de jaren 50 aan dat fouten in de numerieke berekening in de tijd steeds groter worden.

Wat kunt u zelf doen om dingen in beweging te zetten?

Binnen de wiskunde wordt de chaostheorie gebruikt om het gedrag van dynamische systemen te onderzoeken. De theorie laat zien dat kleine variaties grote gevolgen kunnen hebben. Een veelgebruikte metafoor is die van de vlinder en de orkaan. Zo zouden de minieme wervelingen veroorzaakt door de vleugelslag van een vlinder in het Braziliaanse regenwoud, kunnen leiden tot een orkaan in Japan [zie figuur 3]. Of een enkele vlinder inderdaad zo’n groot effect kan hebben, is nooit wiskundig bewezen. Maar wat we wél weten is dat één mens wel­degelijk het initiatief kan nemen tot grote veranderingen. Er zijn talloze voorbeelden van kleine, persoonlijke en vaak lokale initiatieven die tot grote veranderingen hebben geleid of nog zullen leiden. Om een verandering in gang te zetten, hoef je helemaal geen held te zijn of te behoren tot ‘de groten der aarde’. Je kunt al iets veranderen door de dagelijkse dingen anders te doen. Zoals je boodschappen. Door in de winkel te kiezen voor fair trade chocolade bijvoorbeeld, help je een cacaoboer. Je helpt ook zijn dochter, die door jouw aankoop naar school kan en zo kans maakt op een beter en welvarender leven. Je helpt haar land, doordat de welvaart stijgt. En je helpt het continent, omdat het land meer handel kan drijven. En dat al­lemaal door de bewuste aankoop van een reep chocolade... Het is zoals journalist en schrijver John-Paul Flintoff zegt: “We all make history all of the time,” zie www.dekleurvangeld.nl/kernvraag4. Als voor het ontwikkelen van initiatieven geld nodig is, biedt crowdfunding vaak mogelijkheden. Daarbij gaat het om het financieren van een initiatief door relatief kleine bedragen op te halen bij heel veel mensen. Crowd­funding werkt als een sneeuwbal. Hoe meer mensen een bijdrage leveren, hoe aantrekkelijker het voor anderen wordt om ook mee te doen. Interessant in dit verband is www.oneplanetcrowd.nl, een crowdfundingplatform speciaal voor duur­ zame initiatieven. Sociale media en internet zijn vaak onmisbaar om van iets kleins iets groots te maken, want ze verbinden mensen lokaal, nationaal en mondiaal. Neem bijvoorbeeld de Arabische Lente: de golf van protesten en revoluties die we vanaf 2010 in veel Arabische landen zagen. Die burgerbewegingen breidden zich vaak snel uit, onder meer dankzij gebruik van sociale media als Twitter.

Wat kunt u nu betekenen in uw eentje? Zo voelt het vaak als u uw euro op een bewuste manier wilt besteden. Maar het heeft meer effect dan u denkt. Het is een vlinder die een orkaan kan veroorzaken. Eén handeling die een keten van verandering in gang zet. Dit is een van de 5 dingen die ze u niet vertellen over de economie. Die economie is aan drastische vernieuwing toe. En dat is minder moeilijk dan u denkt. Want de economie is een optelsom van wat wij, met zijn allen, elke dag doen. Meer mensen bewust maken van hun rol hierin, dat is het idee achter de nieuwe campagne van Triodos Bank. Lees er meer over op 5dingen.org

Hoe is beweging te voorspellen?

In de loop van de tijd hebben verschillende economen theorieën ontwikkeld om macro-economische trends te analyseren en te voorspellen. Vaak gaat het om theorieën die, op basis van de economische ontwikkeling, cycli construeren van laag- en hoogconjunctuur. Een bekende theorie is de Kondratieff-golf. Die beschrijft een afwisseling van snelle en trage groei in de wereldeconomie. Die afwisseling zou volgens Kondratieff plaatsvinden in een golfbeweging van 50 tot 60 jaar. Andere economen menen dat er in de economie sprake is van veel kortere bewegingen. Als het gaat om de bewegingsrichting van de samenleving, is de Zweedse hoogleraar Internationale Gezondheid Hans Rosling interessant. Rosling doet onderzoek naar de relatie tussen levensverwachting en inkomen gedurende de afgelopen twee eeuwen. Aan het begin van de 19e eeuw waren vrijwel alle landen ter wereld ‘sick and poor’. Dit wil zeggen dat zowel levensverwachting als gemiddeld inkomen laag was. Vanaf 1810 zijn westerse landen zich enorm gaan ontwikkelen. De bevolking werd rijker en gezonder. Afrika en Azië bleven achter, maar vanaf de jaren 50 van de twintigste eeuw verandert dat en beginnen steeds meer landen wereldwijd aan te haken bij de ontwikkeling in het Westen. Rosling is hoopvol over de toekomst en zegt dat de afgelopen twee eeuwen laten zien dat landen zich positief kunnen ontwikkelen als het gaat om levensverwachting en welvaart. Tegelijkertijd constateert hij dat veel landen en regio’s achterblijven en niet bewegen volgens de algemene trend. Rosling presenteerde zijn onderzoek op een fascinerende manier bij de BBC, zie www.dekleurvangeld.nl/kernvraag5. De presentatie is niet alleen inhoudelijk interessant. Het is ook een prachtig voorbeeld van het presenteren van een ontwikkeling in de tijd op basis van een immense hoeveelheid data.

05

Private Banking

Wakker Dier De stichting Wakker Dier is in 1997 opgericht door Wim de Kok, Jan IJzerman en Jan Bonjer. Ze zet zich in voor het bevorderen van het welzijn van dieren in de veehouderij in Nederland. Dat doen ze met spraakmakende campagnes tegen bijvoorbeeld legbatterijen, foie gras, onverdoofde castratie van biggen en de plofkip. Wakker Dier is gevestigd in Amsterdam en heeft acht medewerkers. Deze maakten zeven commercials en verstuurden 74 e-mail nieuwsbrieven. De stichting werkt zonder subsidies. Ze ontvangt geld van donateurs (30.500). Het totaal aan donaties bedroeg vorig jaar 2,1 miljoen euro. (Bron: jaarverslag 2013)

Door: Joost Bijlsma Beeld: Duco de Vries

Onze kunst is om misstanden smoel te geven Als één organisatie weet hoe je Nederlanders in beweging brengt, dan is dat Wakker Dier wel. De dierenbeschermers zetten gerichte, meestal offensieve, publiciteit in als wapen tegen dierenleed. Ook mobiliseren ze daarbij hun achterban. Uit de strijd tegen de plofkip blijkt dat ze iets los kunnen maken. “Belachelijk dat een kilo kipfilet goedkoper is dan een kilo druiven.”

ze durfden te zeggen: onze kip is wel wat duurder, maar beter af. Daardoor is de discussie niet blijven steken bij de flopkip.” Wiltink: “De rol van supermarkten verandert. Ze zijn niet langer het doorgeefluik van de voedings­ industrie. Jumbo loopt hierin voorop.”

De stemming in het Amsterdamse pand van Wakker Dier is opperbest. Oorzaak: een doorbraak in de strijd tegen de plofkip. Supermarktketen Jumbo brengt sinds oktober een betere kip op de markt. Deze heeft ruim de helft meer leefruimte dan de met antibiotica volgepropte plofkip. Een veelbetekenende stap van Jumbo. Het om zijn confronteren­ de reclames bekendstaande Wakker Dier prijst de retailer dan ook in krantenadvertenties. “Wij doen niet alleen aan shamen maar ook aan famen. En we wilden Jumbo hiervoor graag in het zonnetje zetten. Want dit besluit betekent dat 20 miljoen kippen het beter krijgen,” vertelt Arthur Wiltink, sinds 2006 directeur van Wakker Dier. Hij beleeft naar eigen zeggen een tweede leven in dienst van een goed doel, na een loopbaan als consumentenmarketeer bij Unilever. Zijn collega, campagneleider Hanneke van Ormondt – een biologe die zich eerder inzette voor stichting AAP – legt uit waarom het besluit van Jumbo een echte doorbraak is. “De plofkipdiscussie leek te smoren met een onderlinge afspraak tussen supermarkten. Die ging over een kip die slechts elf procent meer ruimte krijgt dan de plofkip. Dat was geen echte verbetering, terwijl de supermarkten het wel zo brachten. Wij hebben die kip tot ‘flopkip’ ge­ doopt. We waren heel blij dat Jumbo dit pact brak. En dat

Het tij keert

De plofkip is het meest gehouden dier in Nederland. In 6 weken tijd wordt een kuikentje van 50 gram vetgemest tot een kip van ruim 2 kilo. Deze snelle groei zorgt voor welzijnsproblemen. Daarom voert Wakker Dier campagne om een einde te maken aan de verkoop van vlees van ‘plofkippen’.

06

“De rol van supermarkten verandert. Ze zijn niet langer het doorgeefluik van de voedings­ industrie.”

Wakker Dier streeft naar een respectvolle behandeling van dieren in de vee­industrie. Ze heeft zichzelf ten doel gesteld om de consumptie van vlees in Nederland in 2030 met een kwart terug te dringen. Bij de oprichting in 1997, tijdens de Varkenspestuitbraak, leek zoiets nog onhaalbaar, stelt Wiltink. “Ondanks toenemende verontwaardiging over dieronvriendelijke toestanden, leek de vee­industrie alleen maar te groeien. Maar in de loop van het nieuwe millennium is het tij gekeerd.” Welke indicaties heeft hij daarvoor? “De publieke opinie raakt steeds meer gekant tegen massaproductie met onnodig veel dierenleed. Het is langzamerhand hip geworden om voor deze zaak te strijden, ongeacht politieke ideologie. Denk maar aan iemand als de rechtse Jort Kelder die het opneemt voor dieren. Ook merk je dat de vleesconsumptie daalt. Die is teruggelopen van 86 kilogram per persoon per jaar in 2010 naar 82 in 2013. En tot slot stijgt het aandeel van vlees met een keurmerk.” Daarmee zijn we gekomen bij een ander doel van Wakker Dier voor 2030. Ze willen dat dan alle vlees minimaal één ster heeft van het Beter Leven­keurmerk. Volgens Van Ormondt speelt dit keurmerk een cruciale rol in de veranderingen die nu gaande zijn. “Het Beter Leven­keurmerk geeft producen­ ten en retailers een handelingsperspectief. Ze kunnen zich stapsgewijs verbeteren. Met varkensvlees zijn we goed op weg. En ook met kip zit er nu beweging in.”

Eén boom is al te duur Het succes van Wakker Dier is te danken aan een gefocuste strategie. De organisatie definieert een haalbaar doel, kiest een kleine groep in de keten die echt iets kan veranderen en bijt zich vast tot het doel is bereikt. De beperkte middelen (donaties 2013: 2,1 miljoen euro) gaan vooral naar commu­ nicatiemiddelen gericht op verandering bij grote spelers in retail en de voedingsindustrie. Waarom die sterke focus? Wiltink: “Dierenleed is geen consumptie­issue maar een aanbod­issue. Consumenten kiezen uit wat er in de winkels

Private Banking

ligt.” Van Ormondt: “En het bedrijfsleven kan direct iets aan het aanbod veranderen, boeren en burgers niet.” Wiltink be­ klemtoont dat zijn organisatie niet tegen boeren of vlees eten is. “We staan voor minder en beter vlees. Het grote probleem is de enorme efficiency en het productdenken in de industrie. We zijn daardoor de voeling met de oorsprong van ons voed­ sel kwijtgeraakt. Er moet weer waarde terug in de keten. Dat is ook goed voor de meeste boeren. Dankzij minimale marges zien zij zich gedwongen om mee te doen met het efficiencydenken. Een boom in een wei om een koe wat schaduw te geven is al te duur.” Wiltink noemt de vleesindustrie qua marges en toegevoegde waarde ‘de meest mislukte sector’. “Het is toch belachelijk dat een liter cola, suikerwater dus, duurder is dan een liter melk? Terwijl je voor dat laatste dieren moet houden en verzorgen? Hetzelfde geldt voor het feit dat een kilo kipfilet in de aan­ bieding vaak goedkoper is dan een kilo druiven. Je hoeft geen econoom te zijn om te zien dat dit niet normaal is. De truc is dat de maatschappelijke kosten eruit zijn wegge­ haald. Je betaalt niet de echte prijs. De kosten voor de schade die dit aanricht aan milieu en dieren zitten daar niet in.”

Column Albert van Zadelhoff

Verstilling Het is belangrijk om eerst stil te staan voordat je gaat bewegen. Dat is voor mij de belangrijkste boodschap van dit nummer van Het Vermogen van Geld. Want als je niet eerst rust neemt, is de kans groot dat je gaat bewegen zonder doel. Bewegen wordt dan niet veel meer dan in het wilde weg rondrennen. En of je daar wat aan hebt... ?

Beeld: Onno Roozen

“We leven louter van donaties en willen geen subsidies van de overheid. Dat geeft ons meer moreel gezag op het moment dat wij anderen aanspreken op hun gedrag.”

“Alleen vanuit rust kun je effectief werken aan het bereiken van je doel. Planmatig en geconcentreerd”

Achilleshiel Aan de oneliners van Wiltink is te merken dat communicatie het wapen van Wakker Dier is. In tekst en beeld laat de orga­ nisatie ongemakkelijke waarheden achter voeding zien. Wiltink: “Onze kunst is om misstanden smoel te geven.” Van Ormondt: “Zoals we dat hebben gedaan met legbatterij­ eieren, onverdoofd castreren van biggen en sinds 2012 de plofkip. We kiezen steeds voor één grote campagne. Daar­ naast doen we kleinere campagnes, zoals nu voor minimaal 1­ster varkensvlees. Supermarkten zijn om, nu alle A­merken nog. Degene die niet omgaan, oormerken we publiekelijk als achterblijvers.” In de strijd tegen de misstanden wordt de achterban ook regelmatig in stelling gebracht. Zoals toen Albert Heijn een Facebook­pagina lanceerde. De eerste drie dagen stond deze vol met plofkipreacties van Wakker Dier­aanhangers. De aanvallende aanpak van Wakker Dier is hun kracht, maar ook een achilleshiel. “Onze effectiviteit staat of valt bij onze geloofwaardigheid,” weet Wiltink. Reden voor de organisatie om gedegen feitenonderzoek te doen en alles wat ze beweren door een advocaat te laten controleren. Ook is het belangrijk om onafhankelijk te zijn en te blijven, vindt de directeur. “We houden onze eigen broek op. We leven louter van dona­ ties en willen geen subsidies van de overheid. Dat geeft ons meer moreel gezag op het moment dat wij anderen aanspre­ ken op hun gedrag. Omgekeerd zijn wij ook aan te spreken, bijvoorbeeld op onze maatschappelijke verantwoordelijk­ heid. We hebben ons mvo­beleid op orde, met bijvoorbeeld transparante verslaglegging. En we proberen een goed voorbeeld te zijn qua duurzame bedrijfsvoering.” Ze prikke­ len andere goede doelen om hetzelfde te doen. Want Wakker Dier weet als geen ander dat als je maar vaak prikt dat er dan uiteindelijk iets in beweging komt.

Beweging is het thema van dit nummer. Een belangrijk thema. Maar toch heb ik het liever eerst over het tegenovergestelde. Namelijk over verstilling. Want beweging en verstilling zijn wezenlijk met elkaar verbonden. Kijk maar naar een sprinter op de Olympische Spelen. Vlak voor de start zit hij doodstil. In opperste concentratie. Om vervolgens bij het startschot als een pijl uit de boog weg te schieten. Scherp en doelgericht. Het marktaandeel van duurzaam beleggen is momenteel wereldwijd zo’n 5%. Tamelijk bescheiden dus. Voldoende reden om stevig te werken aan uitbreiding. Met andere woorden: om hard vooruit te rennen. Maar dan wel als een gecon­ centreerde atleet. Want alleen vanuit rust kun je effectief werken aan het bereiken van je doel. Planmatig en geconcentreerd. Te snel vooruit rennen levert soms ogenschijnlijk wel wat op, maar de vraag is of de resultaten dan wel goed veran­ kerd zijn en beklijven. Ofwel: zijn snelle resultaten wel duurzaam, in de letterlijke betekenis van het woord? Overigens is geconcentreerd werken aan verandering niet alleen van belang bij het verder ontwikkelen van duurzaam beleggen. Ook voor de financiële sector in zijn geheel hoort het een belangrijk devies te zijn. Sinds de financiële crisis is er in de sector veel in beweging. Nieuwe wet­ en regelgeving, een veeleisende publieke opi­ nie en onrustige politiek leiden allemaal tot beweging. Maar soms heb je de indruk dat die beweging geen richting heeft. Het is vaak hard hollen zonder doel of strate­ gie. En ook vaak allemaal los van elkaar. Dat kan en moet anders. Niet door nog meer te veranderen en te bewegen, maar juist door eerst rust te nemen. Om vandaaruit geconcentreerd op het doel af te gaan. CV ALBERT VAN ZADELHOFF Sinds 2005 is Albert van Zadelhoff directeur van Triodos Bank Private Banking. Daarvóór deed hij ruime ervaring op met private banking in binnen- en buitenland.

Dit najaar hadden we met Triodos Private Banking een teamdag. Een van de oefeningen tijdens de dag: met het hele team van 12 personen tegelijkertijd over een touw heen stappen. En dat zonder iets tegen elkaar te zeggen. Dat bleek lastig. De eerste paar keer dat we het probeerden, werd het een chaos. Het lukte pas toen iedereen innerlijke rust en concentratie vond. Met andere woorden: pas toen we de rust hadden gevonden, was het mogelijk om gezamenlijk een stap vooruit te zetten. Letterlijk.

07

Private Banking

CV FRANK HEIJCKMANN (1968) studeerde economie in Rotterdam en was als ondernemer actief in de toeristensector. In 2008 besloot hij om te investeren in duurzame energie. Heijckmann: “Ik wil werken aan positieve verandering op basis van een goed businessmodel.”

Door: Tobias Reijngoud

Investeren in zon KiesZon ontwikkelt zonne-energieprojecten op daken van bedrijven en particulieren. “Over 10 jaar willen we evenveel zonne-energie opwekken als één kolencentrale,” zegt directeur Frank Heijckmann.

hoog energieverbruik en beschikken over gebouwen met veel dakoppervlak.” Het verdienmodel van KiesZon is eenvoudig, legt Heijckmann uit. “Met de afnemer van de energie sluiten we een leaseovereenkomst. Daarnaast ontvangen we overheidssubsidie voor de opgewekte energie. Zo kunnen we tegen een scherp tarief duurzame energie leveren.” Bij dat laatste past wel een kanttekening, zegt Heijckmann. “Het overheidsbeleid op het gebied van energieverbruik, is niet altijd helder. Zo is de wet vaag over de term ‘eigen energie-opwek’: het is niet duidelijk wanneer er sprake is van eigen opwek en wanneer niet. Dat heeft gevolgen voor het wel of niet betalen van energiebelasting, en daarmee voor de kosten die gemoeid zijn met het zelf opwekken van zonnestroom. We hopen dat er snel duidelijkheid komt, want dat kan bedrijven over de streep trekken en hen stimuleren om de beweging naar duurzame energie te maken.”

Duurzame energie heeft de toekomst. Daarvan zijn steeds meer ondernemers overtuigd. Dat zegt Frank Heijckmann, algemeen directeur van KiesZon. “Toch schrikken veel bedrijven ervoor terug om met bijvoorbeeld zonnepanelen hun eigen energie op te wekken. Want financieren, plaatsen en onderhouden van zonnepanelen is vaak te veel gedoe.” Om hen te ‘ontzorgen’ ontwikkelde KiesZon een leaseconcept. Heijckmann: “Daarbij is ons bedrijf verantwoordelijk voor het plaatsen van de zonnepanelen. We blijven er minimaal10 jaar eigenaar van en verzorgen de exploitatie. De eigenaar van het dak waar we de panelen op plaatsen, betaalt een vast bedrag per jaar, maar loopt geen investeringsrisico’s.”

Grote stap

“Met ons model realiseren we de wens van veel bedrijven om hun eigen duurzame energie op te wekken”

Verdienmodel Heijckmann richtte KiesZon samen met een aantal partners in 2010 op. Het bedrijf ontwikkelde sindsdien in het hele land zonne-energieprojecten op gebouwen van scholen, bedrijven en culturele instellingen. Zo werden zonnepanelen geplaatst bij de Apenheul, op de Stopera, en op de huizen van woningbouwcorporatie de Alliantie in Amsterdam. Bij deze projecten was Triodos Groenfonds betrokken als financier. Heijckmann: “Voor de komende jaren staat een groot aantal nieuwe projecten op stapel. Soms zijn het projecten op particuliere woonhuizen, maar meestal ontwikkelingen op daken van bedrijven en woningcorporaties. Want vooral die markt is voor ons interessant. Bedrijven hebben vaak een

Voorjaar 2015

Verder lezen

Agenda

7x meer over beweging

Mei 22 mei: Algemene Vergadering van Triodos Bank NV en de Vergadering van Certificaathouders van Stichting Administratiekantoor Aandelen Triodos Bank.

Juni 27 juni: Triodos Hart Hoofddag Tijdens deze dag, speciaal voor klanten, kunt u door Triodos Bank gefinancierde ondernemers en medewerkers van de bank ontmoeten. Zo ziet u wat er met uw geld gebeurt.

Een vorm van beschaving, Klaas van Egmond (2010) Boeiende analyse van historische en toekomstige beweging in de samenleving en de economie.

Jan Rotmans, Verandering van een tijdperk: Nederland kantelt [2014]Jan Rotmans maakt in dit boek de vernieuwings­ beweging in Nederland zichtbaar aan de hand van negen portretten van kantelaars, koplopers en verbinders.

The Future of Food, Adjiedj Bakas 08

Kijk ook online op www.triodos.nl/private-banking voor het laatste nieuws.

(2012) Hoe we lekker, gezond en duurzaam gaan eten en drinken in de 21e eeuw.

Bij het realiseren van projecten werkt KiesZon samen met investeerders. Verder wordt samengewerkt met het duurzame energiebedrijf Greenchoice, dat deels eigenaar is van KiesZon. Heijckmann: “We groeien snel en zoeken naar nieuwe investeerders die de grootschalige ontwikkeling van zonne-energie mogelijk willen maken.” Zoals gezegd, worden de projecten van KiesZon gedeeltelijk gesubsidieerd door de overheid. Heijckmann: “Maar het overheidsbeleid op het gebied van duurzame energie is tamelijk veranderlijk. Dat betekent ook dat het niet duidelijk is of we de komende jaren in Nederland echt de beweging kunnen maken van het vergroenen van onze energievoorziening. Op projectniveau speelt die subsidieonzekerheid echter niet. Wanneer voor een bepaald project subsidie is toegekend, valt er niet meer aan te tornen. Investeerders die aan zo’n project deelnemen, hebben dus zekerheid over de overheidsbijdrage.” Volgens Heijckmann is het leasemodel van KiesZon ook bruikbaar bij het realiseren van andere vormen van duurzame energie, zoals windenergie. “Met het model kunnen we de wens realiseren van veel bedrijven om hun eigen duurzame energie op te wekken, en zo een maatschappelijke bijdrage te leveren.”

Reis naar de toekomst: het leven in het jaar 2100, Michio Kaku (2011) Boek gebaseerd op interviews met meer dan driehonderd vooraanstaande wetenschappers die in hun laboratoria de toekomst aan het uitvinden zijn.

In 2030: vier ver­ gezichten, Hans Stegeman en anderen (2011) Vier scenario’s voor de wereld en Nederland anno 2030, variërend van harmonieus tot conflic­ tueus en van evolutionair tot revolutionair.

Helder denken over economische bloei in Nederland, Frank Kalshoven, Groeiland (2014) Boek met vier mogelijke toekomstbeelden voor Nederland.

Theo Jansen, De grote Fantast [2008] Boek van de kunstenaar Theo Jansen die sinds 1990 nieuwe vormen van leven en bewegen creëert: Strandbeesten.

druk DRUKKERIJ PASCAL, UTRECHT issn nummer 2210-8408 Het Vermogen van Geld is een uitgave van Triodos Bank Private Banking. redactie ERIK-JAN VAN ASPEREN ANNE VAN DEN ENDE JOSET VAN DER HOEVEN JUDITH JANSSEN STEENBERG EWA SKOTNICKI MAARTEN THIJS ALBERT VAN ZADELHOFF concept STUDIO ROOM WWW.STUDIOROOM.NL ontwerp HELDERGROEN WWW.HELDERGROEN.NL met medewerking van JOOST BIJLSMA RENÉ DIONCRE ROB FISCHMANN JOKE JONKHOFF KAMIEL MAASE TOBIAS REIJNGOUD JOSZI SMEETS fotografen YUKI KHO ERIK VAN LEEUWEN DUCO DE VRIES

Het Vermogen van Geld is gedrukt op 100% gerecycled papier. TRIODOS BANK PRIVATE BANKING Utrechtseweg 44 Postbus 55 3700 AB Zeist telefoon 030 693 6505 e-mail [email protected] www.triodos.nl KvK Utrecht nummer 3006 2415 Druk- en zetfouten voorbehouden. Triodos Bank NV is geregistreerd bij de Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De in deze uitgave genoemde Triodos beleggingsfondsen zijn geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten. Informatie over de genoemde beleggingsfondsen is te raadplegen op www.triodos.nl of wordt u op verzoek kosteloos toegezonden. Wilt u Het Vermogen van Geld niet meer ontvangen, neemt u dan contact op met Triodos Bank Private Banking via telefoonnummer 030 693 65 05. Copyright, © 2014