De vergankelijke wereld. Een vergelijking tussen het Europese Vanitas

De vergankelijke wereld. Een vergelijking tussen het Europese Vanitas...

1 of 23

http://kashira.arts.kuleuven.be/encywiki/index.php/De_vergankelijke_...

Japanese Studies Home

De vergankelijke wereld. Een vergelijking tussen het Europese Vanitas en de Japanse Ukiyo-e. Uit Encyclopedie

Inleiding Eén van de meest bekende Japanse kunstvormen is Ukiyo-e. Maar waar komt deze term eigenlijk vandaan? In het Engels wordt de term vertaald als ‘The floating world’, in het Nederlands wordt slechts verwezen naar de Japanse houtsnedekunst. Toch zit er veel meer achter dit begrip dat zo vrij vertaald wordt. De origine ligt namelijk in het Boeddhisme en hoewel allerlei vormen van entertainment worden afgebeeld, verwijzen ze naar het nu en de tijdelijke wereld. In Europa is er ,vooral in Nederland en Vlaanderen, een stroming geweest, die de ‘vergankelijke wereld’ uitbeeldde. De thema's van de schilderijen zijn in de eerste plaats stillevens. Verwelkte bloemen, schedels, gedoofde kaarsen en muziekinstrumenten worden het meest uitgebeeld. Net als in Ukiyo-e ligt de nadruk op het tijdelijke van de wereld en dat uiteindelijk alles vergaat. Vanitas is gebaseerd op een vers uit het Bijbelse boek Prediker waarin staat: 'IJdeheid der ijdelheden, alles is ijdelheid.' Beide kunstgenres lijken hetzelfde onderwerp te vertegenwoordigen en doen dit op twee totaal verschillende manieren. Daarom lijkt het me interessant om beide naast elkaar te leggen en zowel de technische kant als de symboliek en de inhoud te vergelijken. Ik wil hierbij vertrekken vanuit de religieuze betekenis en kijken hoe en waarom ze de vorm hebben aangenomen waarvoor ze nu bekend staan. Verder zou ik de stijlen en thema's die in de schilderijen zelf voorkomen willen onderzoeken. Ik heb ervoor gekozen het Japonisme hier niet in te betrekken, vanwege de brede omvang van het begrip. Mijn onderwerp zou er te snel te breed van kunnen worden. Met oog daarop ga ik het onderwerp begrenzen door het binnen een tijdsperiode te zetten. Vanitas ga ik bespreken in zijn bloeiperiode, namelijk van de 16e tot 18e eeuw. Bij vanitas zal ik echter ook geografische grenzen gebruiken om mijn onderwerp af te bakenen. Vanitas kende zijn bloei vooral in Nederland en Vlaanderen, ik wil dus binnen deze streken houden. Hetzelfde ga ik doen met Ukiyo-e: ik ga me beperken tot de werken uit de Edo-periode.

Vanitas Zoektermen Nederlands Vanitas+kunst

Engels Vanitas+art

日本語ヴァニタス

12/02/2014 10:36


2 of 23


Stillevens+Barok/Renaissance /1600-1800

Still-life paintings+Baroque/Renaissance /1600-1800

Gouden eeuw+Nederland

Golden Age+Holland

Vanitas+Vlaanderen Barok+vanitas Pieter Claesz Harmen Steenwijck

Vanitas+Flanders/Belgium Baroque+vanitas Pieter Claesz Harmen Steenwijck

静物画（せいぶつが）黄金時代　（おうごんじだい）／バロック＋ヴァニタスピター　クラース／

Om een globaal beeld te krijgen van vanitas ben ik beginnen zoeken onder de term zelf. Al snel bleek dat, zeker in Engelstalige artikels of sites, ’stil-life paintings’ wordt gebruikt. Omdat het genre vanitas viel in de periode van de Barok, begon ik onder deze term ook te zoeken. Het hoogtepunt van de vanitas-periode vond hoofdzakelijk plaats in Nederland en Vlaanderen. Het was vanzelfsprekend mijn bronnen hiertoe te beperken. Vanitas is anderzijds slechts een subgenre is binnen de Barok. Daarom waren verschillen tussen schilders van het subgenre en Barokschilders die binnen andere genres van de Barok werkten, moeilijk te onderscheiden. Het opzoeken in Japanse databanken heb ik bewaard voor het allerlaatste. Ik wilde het genre vooral bekijken vanuit westers standpunt, dus hou ik deze taak wat uit. De informatie die ik dan in de Japanse databanken gevonden heb, zullen dienen als aanvullende informatie bij de Nederlandse en Engelse verzamelde bronnen.

Bronnen De bronvermelding doe ik volgens de regels van Chicago Fifteenth Edition. De volgorde van de werken heb ik alfabetisch gerangschikt op de naam van de auteur. Dit maakte het geheel overzichtelijker. De belangrijkste werken en degene die het meest van toepassing lijken voor mijn paper heb ik in het vet gezet. Veel werken omschrijven een heel algemeen beeld van wat 'vanitas' precies is. Daardoor las ik vaak dezelfde dingen. Deze bronnen heb ik daarom niet in het vet gezet. De verschillen zal ik later ontdekken als ik alles grondiger moet doorlezen.

Bibliotheek Voor boeken en artikels over vanitas ben ik begonnen in Limo. Na enkele werken gevonden te hebben, ben ik in de bibliotheek van kunstwetenschappen de boeken gaan raadplegen. Daarna heb ik nog verder gezocht in de bib zelf, met resultaat. Boeken Biesboer, Pieter., Brunner-Bulst, Martina., Gregory, Henry D. Pieter Claesz: meester van het stilleven in de Gouden Eeuw. Zwolle: Waanders, 2004. Langemeyer, Gerhard. Stilleben in Europa. Münster : Aschendorff, 1979. Ravenal, John B., Virginia Museum of Fine Arts. Vanitas: Meditations on Life and Death in Contemporary Art. Virginia Museum of Fine Arts, 2000. Schneider, Norbert. Les Natures mortes. Réalité et symbolique des choses. Köln: BenediktTaschen, 1991. Sterling, Charles. La nature morte. De l’antique à nos jours. Paris: Editions Pierre Tisné, 1959. Artikels

12/02/2014 10:36


3 of 23


Beide artikels waren zowel in de bibliotheek te vinden als online. Bredius, A. “De Schilders.” Oud Holland 8, nr.1 (1890): 143-148. Heezen-Stoll, B.A. “Een vanitasstilleven van Jacques de Gheyn II uit 1621: afspiegeling van neostoïsche denkbeelden.” Oud Holland 93, nr.4 (1979): 217–245. Beckett, Samuel. “Breath as Vanitas: Beckett's Debt to a Baroque Genre.” Today/Aujourd'hui. 22, nr.1 (2010): 241-251. Het artikel was volgens Limo niet volledig te verkrijgen waardoor ik ben gaan zoeken in databanken als JSTOR.

Internet Om een globaal en algemeen beeld te krijgen van het onderwerp, ben ik begonnen met het opzoeken van bronnen op de meest bekende zoekmachines. Hiermee krijg ik eveneens een idee welke zoektermen de beste resultaten zouden opleveren. Vanitas is namelijk een ruim begrip en houdt meer in dan alleen maar schilderkunst. Voor dit onderdeel heb ik mijn werkwijze aangepast, ik heb namelijk de Wikipedia-artikels ervan tussen uit gehaald en apart gezet. Deze artikels zijn dan ook de eerste waarmee ik begonnen ben. Verder heb ik de bronnen geplaatst in de volgorde waarin ik ze vond. Velen hadden een onbekende auteur dus leek het rangschikken op naam overbodig. Wikipedia Wikipedia contributors. “Vanitas.” Wikipedia: de vrije encyclopedie. [1] (http://nl.wikipedia.org /wiki/Vanitas) (Geraadpleegd op 07/05/12) Een goed vertrekpunt. Wikipedia contributors. “Pieter Claesz.” Wikipedia: de vrije encyclopedie. [2] (http://nl.wikipedia.org /wiki/Pieter_Claesz) (Geraadpleegd op 07/05/12) Wikipedia contributors. “Stillevens.” Wikipedia: de vrije encyclopedie. [3] (http://nl.wikipedia.org /wiki/Stilleven) (Geraadpleegd op 07/05/12) Wikipedia contributors. “Harmen Steenwijck” Wikipedia: the free encyclopedia. [4] (http://en.wikipedia.org/wiki/Harmen_Steenwijck) (geraadpleegd op 17/05/12) Wikipedia contributors. “Dutch Golden Age” Wikipedia: the free encyclopedia. [5] (http://en.wikipedia.org/wiki/Dutch_Golden_Age) (geraadpleegd op 17/05/12) Google Er waren nog enkele andere musea, die een korte beschrijving hadden rond vanitas, maar alles kwam op hetzelfde neer. Daarom heb ik er maar een paar genoemd. Auteur onbekend. “Still life Painting in the Baroque.” [6] (http://www.students.sbc.edu/albanis03 /Stilllife.htm) (geraadpleegd op 16/05/12) Auteur onbekend. “‘Vanitas’ Still Life.” The Walters Art Museum. [7] (http://art.thewalters.org/detail /369/vanitas-still-life/) (geraadpleegd op 16/05/12) Auteur onbekend. “Vergankelijkheid/Vanitas.” Rijksmuseum Amsterdam. [8] (http://www.rijksmuseum.nl/aria/aria_encyclopedia/00063953?lang=nl) (geraadpleegd op 16/05/12) Er is vooral een uitgebreide collectie van besproken schilderijen.

12/02/2014 10:36


4 of 23


Auteur onbekend. “Pieter Claesz.” Rijksmuseum Amsterdam. [9] (http://www.rijksmuseum.nl /aria/aria_artists/00017101?lang=nl) (geraadpleegd op 16/05/12) Auteur onbekend. “Stillevenschilderkunst.” Rijksmuseum Amsterdam. [10] (http://www.rijksmuseum.nl/aria/aria_encyclopedia/00064946?lang=nl) (geraadpleegd op 16/05/12) Op deze pagina moest ik eerst kiezen tussen een aantal schilderijen, waarbij telkens een uitleg stond over het schilderij zelf. Auteur onbekend. “Vanitas.” Britannica encyclopedia. [11] (http://www.britannica.com/EBchecked /topic/623056/vanitas) (geraadpleegd op 16/05/12) Auteur onbekend. “Still-life painting.” Britannica encyclopedia. [12] (http://www.britannica.com /EBchecked/topic/566313/still-life-painting) (geraadpleegd op 16/05/12) Auteur onbekend. “Harmen Steenwyck (1612 - 1656)” [13] (http://www.artyfactory.com /art_appreciation/still_life/steenwyck/harmen_steenwyck.htm) (geraadpleegd op 16/05/12) Esaak Shelley. “vanitas painting.” About.com: Part of the New York Times Company. [14] (http://arthistory.about.com/od/glossary/g/v_vanitas.htm) (geraadpleegd op 16/05/12) Auteur onbekend. “Vanitas” Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. [15] (http://www.kmska.be/nl/collectie/highlights/Vanitas.html) (geraadpleegd op 16/05/12) Yahoo Yahoo is een zoekmachine min of meer gelijk aan Google. Daarom kwamen de resultaten vrijwel in alles overeen, waardoor Yahoo minder nuttig was. Wat ik aan Yahoo leuker vond, is dat het de sites die je aanklikt vanzelf opent in een nieuw tabblad. De sites, die niet in Google te vinden waren, leken vooral op blogs. Omdat ik die in mindere mate betrouwbaar vind, heb ik ze niet allemaal toegevoegd. De meeste gaven bovendien een korte beschrijving in plaats van uitbreidende informatie. Auteur onbekend. “Vanitas art: Brevity of Life & Transience.” Vanitas. The complete Works of Alain Khadem. [16] (http://www.artisanart.us/vanitas.html) (geraadpleegd op 17/05/12) Auteur onbekend. “Vanitas art: Iconography & Symbolism.” Vanitas. The complete Works of Alain Khadem. [17] (http://www.artisanart.us/icon.html) (geraadpleegd op 17/05/12) Auteur onbekend. “Vanitas” Buon Fresco: The Fine Art of Charles Gilbert Kapsner. [18] (http://www.buonfresco.com/vanitas.shtml) (geraadpleegd op 17/05/12) Auteur onbekend. “Vanitas Still life”V&A Search the Collections. [19] (http://collections.vam.ac.uk /item/O132430/vanitas-still-life-oil-painting-peschier-n-l/) (geraadpleegd op 17/05/12) Dewil, René. “Vanitas: still life with parrots.” The art of Painting. [20] (http://www.theartofpainting.be/AOS-Vanitas.htm) (geraadpleegd op 17/05/12)Deze site leek me heel interessant, maar omdat het over een bepaalde schilder ging, zal het bij mijn werk misschien niet van toepassing zijn. Het leek me leuk hem er gewoon in te zetten. Het zou een interessante visie kunnen geven. Auteur onbekend. “Pieter Claesz: Master of Haarlem Still life.” National Gallery of Art. [21] (http://www.nga.gov/exhibitions/claeszinfo.shtm) (geraadpleegd op 17/05/12) Auteur onbekend. “Pieter Claesz” Britannica encyclopedia. [22] (http://www.britannica.com /EBchecked/topic/119582/Pieter-Claesz) (geraadpleegd op 17/05/12) 12/02/2014 10:36


5 of 23


Janson, Jonathan. “Harmen Steenwyck” Essentiel Vermeer. [23] (http://www.essentialvermeer.com /dutch-painters/steenwyck.html) (geraadpleegd op 17/05/12) Kunstbus Op deze site staat een overzicht van alle grote kunststromingen met bij elke westerse vorm ook enige uitleg. Maar over subgenres wordt amper iets gezegd en was daarom minder relevant. Wat ik wel kreeg, was een hele lijst apart besproken schilderijen. Vooral de collectie uit het Rijksmuseum in Amsterdam was talrijk aanwezig met daarnaast nog enkele andere musea zoals Tate en Metropolitan. Voorlopig komt het nog niet van pas, maar misschien wel in een later stadium van mijn paper, als ik schilderijen ga vergelijken. Amazon Hier heb ik weinig relevante bronnen gevonden. Biesboer, Pieter. Pieter Claesz: Master of Haarlem Still Life. [24] (http://www.amazon.com/PieterClaesz-Master-Haarlem-Still/dp/9040090068/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1337182685& sr=1-1) (geraadpleegd op 13/05/12)Een uitgebreid werk over het leven van de schilder en zijn bijdrage tot de kunst. Muth, Jon J. Vanitas: Paintings, Drawings and Ideas. [25] (http://www.amazon.com/VanitasMeditations-Life-Death-Contemporary/dp/0917046552/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8& qid=1337181599&sr=1-1) (geraadpleegd op 16/06/12)Vooral de ideeën is hetgeen dat mij in dit boek aanspreekt. Schilderijen en tekeningen vind ik genoeg.

Databanken Nu ik weet onder welke termen ik de meeste resultaten krijg en welke schilders de dragers zijn van het genre, kan ik specifieker naar informatie gaan zoeken. Google Scholar Op Google Scholar waren vooral citaten te vinden. Als ik in de citaten zocht naar bruikbaar materiaal werd ik doorverwezen naar andere sites of databanken zoals JSTOR. Google Books Tussen de boeken zaten ook enkele tijdschriften die misschien achteraf van pas konden komen door de beschrijvingen die ze gaven van enkele schilders. Voorlopig wil ik mij echter richten op het algemene beeld en de theorieën. Pas later wil ik kunstwerken van zorgvuldig uitgezochte schilders toevoegen. Opmerkelijk was dat ik in vorige bronnen vond die spraken van vanitas als subgenre binnen de Barokkunst, terwijl ik hier boeken vond die spraken van Renaissancekunst. Vervolgens vermijd ik tijdschriften of boeken over musea. Ze beschrijven enkel de te bezichtigen collecties en geven meestal een korte inleiding op het onderwerp, wat ik uitgebreider vond in boeken. Het is ook in deze databank dat ik voor het eerst een opvallend synoniem voor het woord ‘vanitas’ tegen kwam, nl. Memento Mori, maar toen ik onder deze zoekterm ging graven in de verschenen data, bleek weinig van enig nut te zijn. Christianson, Eric S. Ecclesiastes Through the Centuries. John Wiley & Sons, 2012. In dit werk zal duidelijk worden wat de functie van het Bijbelvers is binnen de kunst.

12/02/2014 10:36


6 of 23


Fischer, Pieter. Music in Paintings of the Low Countries in the 16th and 17th Centuries. Swets & Zeitlinger, 1975. Gardner, Helen., Fred S. Kleiner., Christin J. Mamiya. Gardner’s Art Through The Ages: The Western Perspective. Cengage Learning, 2006. Giorgi, Rosa., J. Paul Getty Museum. European Art of the Seventeenth Century. Getty Publications, 2008. Giorgi, Rosa., Stefano Zuffi. Angels And Demons in Art. Getty Publications, 2005. Grabes, Herbert., Gordon Collier. The Mutable Glass: Mirror-Imagery in Titles and Texts of the Middle Ages and English Renaissance. Cambridge University Press, 2010. Grootenboer, Hanneke. The Rhetoric Of Perspective: Realism And Illusionism In Seventeenthcentury Dutch Still-life Painting. University of Chicago Press, 2005. Koozin, Kristine. The Vanitas Still Lifes of Harmen Steenwyck: Metaphoric Realism. Edwin Mellen Press, 1990. Dit boek zal heel concreet uitleggen was zo speciaal is aan de kunstwerken van de schilder. Hiermee wordt tegelijk uitgelegd wat de betekenis is binnen de kunst. Pascale, Enrico De., J. Paul Getty Museum. Death and Resurrection in Art. Getty Publications, 2009. Paul, Tanya, James Clifton, Julie Berger Hochstrasser, en Arthur K. Wheelock Jr. Elegance and Refinement: The Still-Life Paintings of Willem van Aelst. First Edition/First Printing. Skira Rizzoli, 2012. Poetry, Society for Renaissance and Baroque Hispanic. Calíope: journal of the Society for Renaissance and Baroque Hispanic Poetry. The Society, 2005. Roberts, Helene E. Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Works of Art. Fitzroy Dearborn, 1998. Silk, Gerald, Alison de Lima Greene, Wendy Shore, en Alison De Limce. The Wadsworth Atheneum. Penshurst Books, 1982. Šliogeris, Arvydas. The Thing and Art: Two Essays on the Ontotopy of the Work of Art. Rodopi, 2009. Sterling, Charles. Still Life Painting from Antiquity to the Present Time. Universe Books, 1959. JSTOR Brusati, Celeste. "Stilled Lives: Self-Portraiture and Self-Reflection in Seventeenth-Century Netherlandish Still-Life Painting." Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art 20, nr. 2/3 (januari 1, 1990): 168–182. Bye, A. E. "Breakfast Piece by Pieter Claesz." Bulletin of the Pennsylvania Museum 17, nr. 70 (februari 1, 1922): 15–17. Finlay, Ian F. "Musical Instruments in 17th-Century Dutch Paintings." The Galpin Society Journal 6 (juli 1, 1953): 52–69.

12/02/2014 10:36


7 of 23


Honig, Elizabeth Alice. "Making Sense of Things: On the Motives of Dutch Still Life." RES: Anthropology and Aesthetics nr. 34 (oktober 1, 1998): 166–183. Horst, Daniel. "De Smalle en de Brede Weg als protestants thema in enkele unieke 16de-eeuwse prenten." Bulletin van het Rijksmuseum 47, nr. 1 (januari 1, 1999): 3–19. Mahon, Dorothy. "A New Look at a Seventeenth-Century Dutch Still Life." The Metropolitan Museum of Art Bulletin 51, nr. 3. New Series (december 1, 1993): 32–37. Thiel, P. J. J. Van. "Een stilleven door Pieter Claesz." Bulletin van het Rijksmuseum 23, nr. 2 (januari 1, 1975): 119–121. Yamey, Basil S. "Account-Book Covers in Some Vanitas Still-Life Paintings." Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 47 (januari 1, 1984): 229–231. EBSCO Host Bruyn, J. 1991. "Over het 16de en 17de-eeuwse portret in de Nederlanden als memento mori. (Dutch/Flemish)." Oud Holland 105, nr. 4: 244-261. Claesz, Pieter, ca. 1597-1661. 2010. "Vanitas Still Life with Violin and Glass Ball [art reproduction]." Oxford Art Journal 33, nr. 2: Front Cove. Hecht, Peter. 1986. "The Debate on symbol and meaning in Dutch seventeenth-century art: an appeal to common sense." Simiolus 16, nr. 2/3: 173-190. Jenke, Veronika. 1986. "Still-life, by Pieter Claesz." Art Education 39, 25-26. Sidén, Karin. 2005. "“Portrait of a dead boy with vanitas symbols” by an unknown 17th century Flemish or Dutch painter." Art Bulletin Of Nationalmuseum Stockholm 12, 21-22. Soutman, Pieter Claesz, ca. 1580-1657. 1984. "Sturz der Verdammten / [art reproduction]." Konsthistorisk Tidskrift 53, nr. 3: 109. Taylor, Paul. 2010. "The Politics of Still Life." Art History 33, nr. 3: 542-544. Project Muse Project Muse heeft ongeveer eenzelfde werkwijze als BAS. Onder "Vanitas" was niets te vinden, plakte ik er het woord "Art" achter, maakte het geen verschil. Op dit ene werk na heb ik verder niets relevant gevonden. De meeste artikels gingen over muziek en andere kunstvormen binnen de Barok. Marxsen, P. M. “Alone in Amsterdam” Fourth Genre: Explorations in Nonfiction. 9, nr.1 (2007): 21-37. Lemay, Shawna. “Still, Dead, Silent.” Prairie Schooner 81, nr. 3 (2007): 13-20. Worldcat Het fijne aan Worldcat was dat het nieuw materiaal bevatte. Het was tenslotte één van laatste databanken die ik bezocht heb. Allthorpe-Guyton, Marjorie, and David Austen. 1988. Vanitas. Norwich: Norwich School of Art

12/02/2014 10:36


8 of 23


Gallery. Cheney, Liana DeGirolami. 1992. The symbolism of vanitas in the arts, literature, and music: comparative and historical studies. Lewiston, N.Y.: E. Mellen Press. Crenshaw, Paul, Rebecca Tucker, and Alexandra Bonfante-Warren. 2009. Discovering the great masters: the art lover's guide to understanding symbols in paintings. New York, NY: Universe. De Pascale, Enrico. 2009. Death and resurrection in art. Los Angeles: J. Paul Getty Museum. Van dit boek ben ik niet zeker in hoeverre ik het zal kunnen gebruiken, al hoop ik het te kunnen gebruiken als verdiepend. Enggass, Robert, and Marilyn Stokstad. 1974. Hortus imaginum: essays in Western art. Lawrence: University of Kansas. Feshbach, Oriole Farb. 1988. A vanitas self-portrait book. New Jersey: O.F. Feshbach. Kelly, Raymond J. 2006. To be, or not to be: four hundred years of vanitas painting. Flint, Mich: Flint Institute of Arts. Dit boek lijkt me bruikbaar in een schets over vanitas en het historische persectief hiervan. Sonnema, Roy Brian. 1980. The early Dutch Vanitas still-life.Thesis (M.A.)--California State University, Fullerton, 1980. BMB Hoewel deze databank zich specialiseert rond de Middeleeuwen, heb ik een aantal interessante artikels gevonden. Of ze binnen de tijdsperiode vielen die ik wilde bespreken, weet ik niet, maar voorlopig is dat nog niet zo belangrijk. De Girolami Cheney, Liana. “Dutch vanitas paintings: the skull.” Lewiston, N.Y.: Edwin Mellen. (1992): 113-176. Faxon, Alicia. “Some perspectives on the transformations of the Dance of Death in art.” Lewiston, N.Y.: Edwin Mellen. (1992): 33-67. Kerckhoffs, Alfred. “De vlag en de lading. Trotse vanitas in de 15e eeuw.” Literatuur: Tijdschrift over Nederlandse letterkunde. Nr.3 (1986): 161-169. Worrell, Barbara. “Mirrors in early Netherlandish painting. Lewiston, N.Y.: Edwin Mellen. (1992): 257-273. PiCarta Berg, Astrid van den. Wallert, Arie. Still lifes: techniques and style : an examination of paintings from the Rijksmuseum. Amsterdam: Rijksmuseum, 1999. Biesboer, Pieter. Pieter Claesz : meester van het stilleven in de Gouden Eeuw. Zwolle: Waanders, 2004. Chong, Alan David. Kloek, Wouter Th. Brusati, Celeste. Koenig, Ruth. Still-life paintings from the Netherlands, 1550-1720. Cleveland, OH: Cleveland Museum of Art, 1999.

12/02/2014 10:36


9 of 23


Tapié, Alain. Dautel, Jean-Marie. Les vanités dans la peinture au XVIIe siècle : méditations sur la richesse, le dénuement et la rédemption. Caen: Musée des Beaux-Arts, 1990. Thiel, Pieter J.J. “Een stilleven door Pieter Claesz”. Bulletin van het Rijksmuseum(1975): 119–121.

Japanse Databanken In het begin was het wat zoeken hoe de Japanse databanken precies werkten, rikaichan was hiervoor een uitermate praktische gadget. Bovendien vraag ik me af vanuit welk oogpunt de bronnen geschreven zijn, westers of oosters. Als het vanuit de oosterse gedachtegang is geschreven, kan het enig inzicht geven in de visie van het oosten op het westen. Van daaruit wordt duidelijk waarom de Japanse prentkunst hetzelfde onderwerp op een totaal andere manier uitbeeld. GeNii Ik werd doorverwezen naar andere Japanse databanken waar de artikels stonden. CiNii De lijst waarin alles verscheen, was onoverzichtelijk. Ik vond de manier waarop Webcat zijn bronnen weergaf beter. Wat wel handig was, was dat bij sommige bronnen de naam van de auteur in romaji stond net als de titel die vertaald was naar het Engels. Kawakami, Makoto. (川上川上実) 『中世美術のなかの「放縦(ルクスリアヴァニタス表現の一プロ『中世美術のなかの「放縦ルクスリア)」ルクスリア」-ヴァニタス表現の一プロトタイプとして』 [chuusei bijutsu no naka no (houjuu ”rukusuria”) – vanitasu hyougen no ichi puro-totaipu toshite. Eng. Fine arts in the Middle Ages: the dissolution of luxury. – The number one prototype of vanitas expressions] Aichi kenritsu geijutsu daigaku kiyou (愛知県立芸術大学愛知県立芸術大学紀要). 紀要 20, (1990): 11-26. Chihaya, Toshio. (千速千速敏男) 敏男『十七世紀オランダにおける静物画の成立について: 『十七世紀オランダにおける静物画の成立についてヴァニタスの理念を中心に』 (Juunana seiki oranda ni okeru seibutsuga no seiritsu nitsuite: vanitas no rinen wo chuushin ni. Eng. On the establishment of Dutch Still-Life Painting in 17th Century) Bigaku, (美學美學) 美學 38 nr. 3 (31 December 1987): 34-47. Minato, Chihiro. (港　千尋港　千尋)　『ヴォイドへの旅：ヴァニタスの部屋』　 heno tabi: vanitas no 港　千尋　『ヴォイドへの旅：ヴァニタスの部屋』　(Voido 　『ヴォイドへの旅：ヴァニタスの部屋』　 heya. Eng. Reis door de leegte: de kamer van Vanitas) Gendaishisou (現代思想現代思想) 現代思想 39 nr. 13 (September 2011): 28-33. Aonu, Junco.(青野純子) 『 17世紀末から18世紀前半のオランダ風俗画研究--17世紀オランダ「黄金時代」の継承と革新 (「美術に関する調査研究の助成」研究報告)』[17 seikimatsu kara 18 seikihan no oranda fuuzokuga kenkyuu – 17 seiki oranda “ougonjidai” no keishou to kakushin (“bijutsu ni kansuru chousa kenkyuu no josei” kenkyuuhoukoku. Eng. A study about painting depicting customs from the end of the 17e century untill the middle of the 18e century - The reform and inheritance of “The Golden Age” in het 17e eeuwse Nederland (A research report of “Assisting an investigation in relation to the fine arts”)] The Kajima Foundation for the Arts annual report nr.27 (2009): 10-22. WebcatPlus Auteur onbekend. 『芸術と宗教』(Geijutsu to shuukyou Eng. Art and religion.) Bijutsu 『芸術と宗教』 shuppansha,(美術出版社美術出版社) 美術出版社 nr.7, 1981.

12/02/2014 10:36


10 of 23


Chuugawa, Soshi. (中川素子) 『本の美術誌 : 聖書からマルチメディアまで』(hon no bijutsushi: seisho kara maruchimedia made Eng. Book about magazines of fine arts: from Bible to multimedia.) Kousakusha,(工作舎) nr1, 1995. ISBN: 9784875022473, ISBN: 4875022476. Bij dit boek ben ik niet zeker of het voor mij van toepassing zal zijn. Toch heb ik het erbij gezet omdat het een interessant standpunt zou kunnen voorleggen. Akiyama, Shinko. (秋山秋山伸子), no seishin 伸子 Angoulvent, Anne-Laure. 『バロックの精神』(Barokku 『バロックの精神』 Eng. The heart of Baroque.) Shiromizusha,(白水社白水社) 白水社 nr.12, 1996. ISBN: 9784560057858, ISBN: 4560057850. Dit werk kan inzicht geven in de Barok-gedachte. Omdat Vanitas een subgenre is binnen de Barok kan het ook daarop weerspiegeld worden. Tachibanataka, Yumishi. (橘高弓枝), McHugh, Christopher. 『17・18世紀の美術』(17-18 seiki no bijutsu. Eng. 17th till 18th century fine art.) Kaiseisha,(偕成社) nr.4, 1995. ISBN: 9784036293308, ISBN: 4036293303. Shingen, Masamei. (神原神原正明)『快読・西洋の美術 – seiyou no 正明『快読・西洋の美術 : 視覚とその時代』(Kaidoku 視覚とその時代』 bijutsu: shikaku to sono jidai. Eng. Pleasure readings – Western art: the vision in that time period.) Keisou shobou (勁草書房勁草書房) 勁草書房 nr. 10, 2001. ISBN:9784326851713, ISBN:4326851716. Shinkichi, Keisan., Sakamoto, Mitasu., Kouhashi, Tachishi., Kotokuwa, Midori. (神吉敬三, 坂本滿, 高橋達史, 若桑みどり)『バロック』(Barokku Eng. Baroque) Shougakukan, (小学館) nr. 6, 1994-1995. ISBN:9784096010167, ISBN:9784096010174, ISBN:4096010162, ISBN:4096010170. Jinhayashi, Kouichi., Shiokou, Hiromi., Shimamoto, Kan. (神林恒道, 潮江宏三, 島本浣)『芸術論の歴史』(Geijutsuron no rekishi Eng. An essay on the history of art.) Keisou shobou (勁草書房) nr. 4, 1989. ISBN:9784326800230, ISBN:9784326800285, ISBN:4326800232, ISBN:4326800283, ISBN:4326800285.

Ukiyo-e Het moeilijkste aan het zoeken van bronnen over Ukiyo-e is dat er ontzettend veel zijn. Maar alles wat erover gevonden kan worden, lijkt goed op elkaar. Meestal worden de bekendste werken beschreven en is er een algemene uitleg die overal min of meer hetzelfde omvat. Toch hoop ik tussen al deze gegevens nuanceverschillen te vinden en die te gebruiken. Voor Ukiyo-e ga ik hoofdzakelijk rekenen op Japanse werken, waar ik meer diepgang verwacht te vinden. Bovendien wil ik de Japanse bronnen gebruiken om een duidelijk contrast te zetten tussen het Europese, westerse denken en de Japanse manier van denken. Ik wil beiden tegenover elkaar zetten en wijzen op de verschillen in visie en de weergave daarvan op kunst.

Zoektermen Nederlands Ukiyo-e Japanse houtsnedekunst Prenten van de vlietende wereld Edo+schilderkunst Hokusai Katsushika Hiroshige Utagawa Utamaro Kitagawa

English Ukiyo-e Woodblock printing+Japan The floathing world Edo+art Hokusai Katsushika Hiroshige Utagawa Utamaro Kitagawa

日本語浮世絵木版画浮世絵江戸+画絵葛飾北斎歌川広重喜多川歌麿

12/02/2014 10:36


11 of 23


Zoals ik al eerder vermeldde, ga ik mij vooral baseren op Japanse bronnen. Toch ben ik begonnen met Nederlandstalige, Engelse of Franse bronnen te vinden. De reden hiervan is vooral om informatie te verzamelen waar ik op kan terug vallen. Ik wil het gebruiken als een stevige achtergrond en als een algemeen beeld. Ter verdieping zal ik de Japanse data gebruiken. De drie laatste zoektermen zijn schilders, bekend als boegbeelden van de Ukiyo-e prentkunst. Ik heb van elk drie bekende schilders genomen die ook onderling in werk van elkaar verschillen. Welke rol dit zal spelen in mijn paper is nog niet helemaal duidelijk. Wat ik wel al met zekerheid kan zeggen, is dat de schilders zullen dienen als toelichting en voorbeeld om de verschillen concreet te kunnen aantonen in de stilistische vorm.

Bronnen Uiteraard heb ik ook hier Chicago Fifteenth Edition als norm voor de bronvermelding. Mijn manier van werken is gelijk aan die waarop ik het hoofdstuk van vanitas heb gemaakt. Daarom leek het me overbodig bij elke titel dezelfde uitleg te herhalen.

Bibliotheek In de bibliotheek van Oost-Aziatische kunst vond ik het makkelijker om boeken en bruikbare informatie te vinden dan in de bibliotheek van kunstwetenschappen. De reden hiervoor is volgens mij dat de collectie kleiner is en daarmee ook overzichtelijker. Er waren een beperkt aantal boeken over kunst wat het simpeler maakte om te zoeken naar nuttige werken. Boeken Bell, David. Ukiyo-e Explained. Global Oriental, 2004. Crighton, R. A. The floating world : Japanese popular prints 1700-1900. London : Her Majesty's stationery office, 1973. De Gruyter, Josiah Willem. Japanse prentkunst : kleur-houtsneden uit het Rijksprentenkabinet Amsterdam en het Rijksmuseum voor Volkenkunde Leiden. Stichting Openbaar Kunstbezit in samenwerking met het Prins Bernhardfonds, 1965. Hillier, Jack Ronald. Japanese colour prints. Oxford : Phaidon, 1978. Kobayashi, Tadashi. Ukiyo-e : an introduction to Japanese woodblock prints. Tokyo : Kodansha international, 2008. Dit exemplaar staat ook tussen mijn bronnen van Google Books. Het verschil is dat de datum van uitgave vroeger is. Beiden hebben ik als bron gebruikt, omdat ik wil kijken of er door de jaren opmerkelijke verschillen zichtbaar zijn. Kobayashi,Tadashi. Utamaro: Portraits from the Floating World. Kodansha International, 2000. Marks, Andreas. Japanese Woodblock Prints: Artists, Publishers and Masterworks: 1680 - 1900. Hardcover with Jacket. Tuttle Publishing, 2010. Marks, Andreas. Publishers of Japanese woodblock prints : a compendium. Leiden : Hotei, 2011. Reeve, John. The British Museum. Floating World. Japan in the Edo period. The British Museum Press, 2006. Royal Museums of Art and History in Brussels. Ukiyo-e. Japanese woodblock prints from

12/02/2014 10:36


12 of 23


the'Floating World' Brussels: Productor, 2008. Salter, Rebecca. Japanese woodblock printing. London : A & C Black, 2001. Artikels Marks, Andreas. Dreams and diversions : Essays on Japanese woodblock prints. San Diego : San Diego museum of art, 2010. Hove, Jan Van. “Schoonheden van Utamaro - Schoonheden uit de plezierwijk.” De Standaard, 14 april, 2012. Sectie cultuur, deluxe.

Internet De internetbronnen heb ik allemaal in de volgorde gezet waarin ik ze vond. De reden hiervan is dat ik op sommige sites kon doorzoeken naar andere artikels. Ook hier heb ik de wiki-artikels en de artikels uit de mediawiki afzonderlijk gezet. Wikipedia Wikipedia contributors.”Ukiyo-e” Wikipedia: the free encyclopedia. [26] (http://en.wikipedia.org /wiki/Ukiyo-e) (geraadpleegd op 08/05/12) Op de engelstalige site waren betere links te vinden naar andere sites. Wikipedia contributors.”Utamaro” Wikipedia: the free encyclopedia. [27] (http://en.wikipedia.org /wiki/Utamaro) (geraadpleegd op 08/05/12) Wikipedia contributors.”Hokusai” Wikipedia: the free encyclopedia. [28] (http://en.wikipedia.org /wiki/Hokusai) (geraadpleegd op 08/05/12) Wikipedia contributors.”Hiroshige” Wikipedia: the free encyclopedia. [29] (http://en.wikipedia.org /wiki/Hiroshige) (geraadpleegd op 08/05/12) Wikipedia contributors.” Woodblock printing in Japan” Wikipedia: the free encyclopedia. Woodblock_printing_in_Japan (http://en.wikipedia.org/wiki/) (geraadpleegd op 08/05/12) Mediawiki Het leek me geen slecht idee om bronnen te gebruiken uit de mediawiki van Japanologie. Auteur onbekend. “Ukiyo-e (浮世絵浮世絵)” 浮世絵 Geschiedenis van Japan. [30] (http://mediawiki.arts.kuleuven.be/geschiedenisjapan/index.php/Ukiyo-e_%28%E6%B5%AE %E4%B8%96%E7%B5%B5%29) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “Katsushika Hokusai (葛飾北斎葛飾北斎) 葛飾北斎 1760-1849” Geschiedenis van Japan. [31] (http://mediawiki.arts.kuleuven.be/geschiedenisjapan/index.php/Katsushika_Hokusai) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “Hiroshige Utagawa (歌川広重歌川広重) 歌川広重 1797-1858” Geschiedenis van Japan. [32] (http://mediawiki.arts.kuleuven.be/geschiedenisjapan/index.php/Hiroshige_Utagawa_%28%E6 %AD%8C%E5%B7%9D%E5%BA%83%E9%87%8D%29_1797-1858) (geraadpleegd op 09/05/12)

12/02/2014 10:36


13 of 23


Google Auteur onbekend. “Prentkunst” Japanse kunst. [33] (http://www.uchiyama.nl/ngkunst.htm) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. 『浮世絵猫百景　－　国一門ネコ尽くし‐』　(ukiyoe neko hyakkei kuni ichimon neko zukishi Eng. One hundred famous views of ukiyo-e geisha) Ota Memorial Museum of Art. [34] (http://www.ukiyoe-ota-muse.jp/H240607nekozukushi.html) (geraadpleegd op 09/05/12) Ik kwam toevallig op deze Japanse site via Google. Littlejohn, David. “Japan’s Ukiyo-e Paintings” Japan’s Ukiyo-e Paintings. [35] (http://www.buddhachannel.tv/portail/spip.php?article3458) (geraadpleegd op 09/05/12) De site leek me op het eerste zicht niet de meest betrouwbare bron, vooral door de lay-out. Ik heb het artikel diagonaal doorgelezen en het leek vrij correct. Daarom heb ik ervoor gekozen het toch te vernoemen. Wanczura, Dieter. “Ukiyo-e - Images from the Floating World.” Artelino. [36] (http://www.artelino.com/articles/ukiyo-e.asp) (geraadpleegd op 09/05/12) Wanczura, Dieter. “Ukiyo-e – Artists.” Artelino. [37] (http://www.artelino.com/articles/ukiyoe_artists.asp) (geraadpleegd op 09/05/12) Wanczura, Dieter. “Ukiyo-e – books.” Artelino. [38] (http://www.artelino.com/articles/ukiyoe_books.asp) Deze site kan later van pas komen. Hierop worden verschillende boeken voorgesteld rond het thema Ukiyo-e. (geraadpleegd op 09/05/12) Wanczura, Dieter. “Utamaro Kitagawa - 1750-1806.” Artelino. [39] (http://www.artelino.com/articles /utamaro.asp) (geraadpleegd op 09/05/12) Wanczura, Dieter. “Hokusai Katsushika - 1760-1849.” Artelino. [40] (http://www.artelino.com /articles/hokusai.asp) (geraadpleegd op 09/05/12) Wanczura, Dieter. “Ando Hiroshige - 1797-1858.” Artelino. [41] (http://www.artelino.com/articles /hiroshige.asp) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “Ukiyo-e history” Tokugawa Gallery. [42] (http://www.tokugawagallery.com /history.html) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “The art of Asia: Explore the collection – featured collection: Ukiyo-e.” Minneapolis Institute of Arts. [43] (http://www.artsmia.org/art-of-asia/explore/explore-collectionukiyo-e.cfm) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “The floating world of Ukiyo-e: shadows, dreams and substance.” Library of congress. [44] (http://www.loc.gov/exhibits/ukiyo-e/intro.html) (geraadpleegd op 09/05/12) Hirano, Chie. “The training of Ukiyo-e artists, carvers, and printers and the technique of making prints. (from Kiyonaga, A Study of his Life and works)” [45] (http://woodblock.com/encyclopedia /entries/011_06/ch2_1.html) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “Op zwier met Utamaro en zijn courtisanes” Cobra. [46] (http://www.cobra.be /cm/cobra/kunsten/110413-sa-utamaro) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “De twaalf uren van de groene huizen en andere schoonheden.” Koninklijke musea voor de kunst en geschiedenis. [47] (http://www.kmkg-mrah.be/nl/node/1899) (geraadpleegd op 09/05/12)Dit artikel samen met het voorafgaande staan in verband met een tentoonstelling die nog 12/02/2014 10:36


14 of 23


niet zo lang geleden eindigde in Brussel. Daarom beschouw ik de informatie die hieruit gehaald kan worden als bruikbaar, alleen al om de recente datum ervan. Waldman, Richard. “Utamaro (1750 - 1806)” The art of Japan. [48] (http://www.theartofjapan.com /ArtistBio.asp?At=Utamaro) (geraadpleegd op 09/05/12) Cumming, Laura. “Kitagawa Utamaro” The Guardian, 19 september, 2010, Art section, The observer. [49] (http://www.guardian.co.uk/artanddesign/2010/sep/19/kitagawa-utamaro-ikon-galleryreview) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “Katsushika Hokusai: the complete works.” Katsushika Hokusai. [50] (http://www.katsushikahokusai.org/) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “Hokusai: mad about painting.“ [51] (http://www.asia.si.edu/exhibitions/online /hokusai/launch.htm#) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “Katsushika Hokusai: His art, life, and biography.” [52] (http://www.katsushikahokusai.com/) (geraadpleegd op 09/05/12) Lane, Richard. “Hiroshige.” Britannica Academic Edition. [53] (http://www.britannica.com /EBchecked/topic/266818/Hiroshige) (geraadpleegd op 09/05/12) Auteur onbekend. “Research: Hiroshige's One Hundred Famous Views of Edo: Hiroshige and His World.” Brooklyn Museum. [54] (http://www.brooklynmuseum.org/opencollection/research /edo/hiroshige/) (geraadpleegd op 09/05/12) Yahoo De meeste bronnen had ik al gevonden op Google, vooral sites over de schilders. Auteur onbekend. “Ukiyo-e.” The Samurai archives. Samuraiwiki. [55] (http://wiki.samuraiarchives.com/) (geraadpleegd 12/05/12) Mitsunobo, Sato. “Ukiyo-e: origins and history.” A world history of arts. [56] (http://www.allart.org/history330-5.html) (geraadpleegd 12/05/12) Auteur onbekend. “Ukiyo-e” Lawrence University. [57] (http://www.lawrence.edu/dept/wriston /collections/jwp/Ukiyo-e.htm) (geraadpleegd 12/05/12) The Japan Ukiyo-e Museum. [58] (http://www.ukiyo-e.co.jp/jum-e/index.html) Jim Breen's Ukiyo-E Gallery. [59] (http://www.csse.monash.edu.au/~jwb/ukiyoe/ukiyoe.html) (geraadpleegd 12/05/12) Hier stonden artikels over verschillende schilders en een aantal handige links naar bruikbare sites. Auteur onbekend. “Ukiyo-E History 浮世絵（うきよえ)” Ukiyo-e: pictures of the floating world. [60] (http://www.chinatownconnection.com/ukiyo-e.htm) (geraadpleegd 12/05/12) Fiorillo, John. “Ukiyo-e ("Pictures of the Floating World")” [61] (http://www.viewingjapaneseprints.net/texts/ukiyoetexts/ukiyoe_intro.html) (geraadpleegd 12/05/12) Auteur onbekend. “Woodplock prints in the Ukiyo-e style.” The Metropolitan Museum of Art. [62] (http://www.metmuseum.org/toah/hd/ukiy/hd_ukiy.htm) (geraadpleegd 12/05/12)

12/02/2014 10:36


15 of 23


Kunstbus Bij het overzicht van de besproken kunststromingen, lijkt op het eerste zicht dat de Aziatische periodes achterwege gelaten worden. Naast een lijst die gaat van de Jomon-periode tot Mono-ha, zijn er geen verwijzingen naar kunstgenres of pagina’s die daarover spreken. Het is pas na het ingeven van mijn zoektermen dat ik enige resultaten kreeg. Auteur onbekend. "Art of the Pleasure Quarters and the Ukiyo-e Style." Ukiyo-e. [63] (http://www.kunstbus.com/locate/ukiyo-e) Een korte uitleg over Ukiyo-e als genre. (laatst geraadpleegd op 16/05/12) Department of Asian Art. "Art of the Pleasure Quarters and the Ukiyo-e Style." Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, October 2004. [64] (http://www.metmuseum.org/toah/hd/plea/hd_plea.htm) Een artikel dat verder gaat op de inleiding van de kunstbus. (laatst geraadpleegd op 16/05/12) Auteur onbekend. "Kitagawa Utamaro." [65] (http://www.rijksmuseum.nl/aria/aria_artists /00018437?lang=en) Een korte biografie van Utamaro. (geraadpleegd op 16/05/12) Amazon Voor boeken op Amazon leek het me verstandig te gaan voor boeken die alleen spraken over Ukiyo-e in het algemeen en de belangrijkste schilders. De bedoeling is dat boeken uit de bibliotheek over meer beeldmateriaal beschikken en dat de tekst uit de boeken op Amazon kan dienen als nuttige stof in de tekstverwerking. Een fout die ik gemaakt had, is dat ik eerst Amazon heb geraadpleegd alvorens ik Google Books ging doorzoeken. Op Google Books waren namelijk dezelfde bronnen online te verkrijgen. Calza, Gian Carlo. Carpenter, John T. Junko, Muto. Masato, Naito. Screech, Timon. Shugo, Asano. Tadashi, Kobayashi. Ukiyo-E. [66] (http://www.amazon.com/Ukiyo-E-Gian-Carlo-Calza/dp /0714847941/ref=sr_1_2?s=books&ie=UTF8&qid=1337179429&sr=1-2) (geraadpleegd op 13/05/12) Hunter, Jack. Dream Spectres: Extreme Ukiyo-e: Sex, Blood & the Supernatural. [67] (http://www.amazon.com/Dream-Spectres-Extreme-Ukiyo--Supernatural/dp/1840683015 /ref=sr_1_3?s=books&ie=UTF8&qid=1337179429&sr=1-3) (geraadpleegd op 13/05/12) Kita, Dr. Sandy. Farquhar, James Douglas. Marceau, Lawrence E. Blood, Katherine L. Floating World of Ukiyo-E: Shadows, Dreams and Substance. [68] (http://www.amazon.com/dp/0810941694 /ref=rdr_ext_sb_ti_hist_2) (geraadpleegd op 13/05/12) Neuer, Roni. Yoshida, Susugu. Ukiyo-E: 250 Years of Japanese Art. [69] (http://www.amazon.com /Ukiyo-E-250-Years-Japanese-Art/dp/0831790415/ref=sr_1_5?s=books&ie=UTF8& qid=1337179429&sr=1-5) (geraadpleegd op 13/05/12) Multimedia Auteur onbekend. (2009) “Kuniyoshi Utagawa 1797-1861.” Video: 5:14 min. [70] (http://www.artelino.com/videos/kuniyoshi.asp?are=0&cay=0&lae=1&mey=0&pp=2&pp1=1& rp=11&rp1=1&rp2=11&lvl=2&sea=) (geraadpleegd op 12/05/12) Auteur onbekend. (2009) “One Hundred Aspects of the Moon” Video: 5:37 min. [71] (http://www.artelino.com/videos/hundred-aspects-moon.asp?are=0&cay=0&lae=1&mey=0& pp=2&pp1=1&rp=12&rp1=1&rp2=12&lvl=2&sea=) (geraadpleegd op 12/05/12)

12/02/2014 10:36


16 of 23


Auteur onbekend. “Pictures of the floating world.” Video. [72] (http://www.artsmia.org/art-ofasia/explore/explore-collection-ukiyo-e-video.cfm) (geraadpleegd op 12/05/12) De transscript van het filmpje: [73] (http://www.artsmia.org/art-of-asia/explore/explore-collection-ukiyo-e-video-trans.cfm) Asian Art Musem. (2010) “Hokusai and Hiroshige: Great Japanese Prints from the James A. Michener Collection” Video: 11:42 min. [74] (http://www.youtube.com/watch?v=VaP4wt1n3w0& feature=related) (geraadpleegd op 17/06/12) Klara. (2012) “Documentairemaker en Japankenner Didier Volckaert bezocht de tentoonstelling” Audio: 4:43 min. [75] (http://www.cobra.be/cm/1.1272670?view=popupPlayer) (geraadpleegd op 17/06/12)

Databanken Google Scholar In Google Scholar was er weinig te vinden. Alle gegevens die ik vond, verwezen me door naar andere sites als Google Books of JSTOR, al de rest waren citaten. Google Books Een databank die gemakkelijk is om vanuit te vertrekken, vooral vanwege zijn groot aantal resultaten. De werkwijze is hetzelfde als Google, waardoor het je er snel op terug grijpt. Harris, Frederick. Ukiyo-E: The Art of the Japanese Print. Tuttle Publishing, 2011. Kawase, Hasui. Newland, Amy Reigle. Visions of Japan: Kawase Hasui’s Masterpieces. Hotei Pub, 2004. Kobayashi, Tadashi. Harbison, Mark A. Ukiyo-e: An Introduction to Japanese Woodblock Prints. Kodansha International, 1997. Marks, Andreas. Addiss Stephen. Japanese Woodblock Prints: Artists, Publishers, and Masterworks, 1680-1900. Tuttle, 2010. Newland, Amy. Ukiyo-e: The Art of Japanese Woodblock Prints. Knickerbocker Press, 1999. Nishiyama, Matsunosuke. Groemer, Gerald. Edo Culture: Daily Life and Diversions in Urban Japan, 1600-1868. University of Hawaii Press, 1997. Dit werk zal handig zijn in de weergave van de achtergrond en de gedachtegang in de Edo-periode. Misschien kan het zelfs helpen in het begrijpen van de tot stand koming van de filosofie achter Ukiyo-e. Stokstad, Marilyn. Art Notes to Accompany Art, a Brief History. Pearson/Prentice Hall, 2003. JSTOR Auteur onbekend. “Japanese prints” Bulletin of the City Art Museum of St. Louis 5, nr. 4 (oktober 1, 1920): 38–42. Auteur onbekend. “Japanese Wood Cut Prints”. Brush and Pencil 1, nr. 4 (januari 1, 1898): 93–94. Auteur onbekend. “The Contemporary Color Print Problem”. College Art Journal 6, nr. 4 (juli 1, 1957): 338–339. Bij dit artikel ben ik niet zeker of het van nut zal zijn. 12/02/2014 10:36


17 of 23


Berry, Paul. “Rethinking ‘Shunga’: The Interpretation of Sexual Imagery of the Edo Period”. Archives of Asian Art 54 (januari 1, 2004): 7–22. Biederman, Emily. “Some Early Prints by Hokusai”. Bulletin of the Museum of Fine Arts 61, nr. 324 (januari 1, 1963): 78–85. Donnelly, Susan. “Pictures from the Floating World”. Poetry 177, nr. 4 (februari 1, 2001): 316. Eaton, Edward. “A Dream From Hokusai”. Prairie Schooner 39, nr. 1 (april 1, 1965): 16. Finkel, Donald. “The Great Wave: Hokusai”. Poetry 93, nr. 5 (februari 1, 1959): 312. Hierin zal een uitgebreide uitleg staan over de filosofie of idee achter zijn werk. Ik weet alleen niet of het alleen over zijn werk 'The great wave' zal gaan of ook over andere werken. Fitzhugh, Elisabeth West. “A Pigment Census of Ukiyo-E Paintings in the Freer Gallery of Art”. Arts Orientalis 11 (januari 1, 1979): 27–38. G., F. W. “The Ukiyo-e Paintings”. Bulletin of the Art Institute of Chicago (1907-1951) 22, nr. 1 (januari 1, 1928): 6–5. Gookin, Frederick W. “Color-Prints by Katsushika Hokusai”. Bulletin of the Art Institute of Chicago (1907-1951) 24, nr. 2 (februari 1, 1930): 24–23. Gray, Basil. “A Gift of Japanese Prints”. The British Museum Quarterly 10, nr. 3 (maart 1, 1936): 93–94. Auteur onbekend. “An Utamaro Painting”. The British Museum Quarterly 26, nr. 3/4 (april 1, 1963): 110–111. Gunsaulus, Helen. “Prints by Kitagawa Utamaro”. Bulletin of the Art Institute of Chicago (1907-1951) 23, nr. 8 (november 1, 1929): 134–136. Henderson, H. G. “Japanese Prints on View”. The Metropolitan Museum of Art Bulletin 24, nr. 2 (februari 1, 1929): 50–53. Auteur onbekend. “Japanese Prints on View”. The Metropolitan Museum of Art Bulletin 24, nr. 4 (april 1, 1929): 101–103. Hussey, Marjorie. “Two Prints by Hiroshigé”. Bulletin of the Museum of Fine Arts 47, nr. 268 (juni 1, 1949): 18–19. J., D. “Ukiyo-e Prints and Paintings: The Primitive Period (1680-1745)”. Calendar of the Art Institute of Chicago 65, nr. 4 (1971): 4–5. Keyes, Roger, en Hokusai. “Hokusai’s Illustrations for the ‘100 Poems’”. Art Institute of Chicago Museum Studies 10 (januari 1, 1983): 311–329. Komunyakaa, Yusef. “Ukiyo-e”. The Threepenny Review, nr. 73 (april 1, 1998): 29. L., J. E. “An Introduction to the Special Exhibition of Japanese Art of the Ukiyo-é School”. Museum of Fine Arts Bulletin 12, nr. 68 (februari 1, 1914): 1–4. Little, Stephen. “The Lure of the West: European Elements in the Art of the Floating World”. Art Institute of Chicago Museum Studies 22, nr. 1 (januari 1, 1996): 75–96. Dit artikel kan als uitbreiding

12/02/2014 10:36


18 of 23


dienen op alleen de Japanse visie in de schilderijen. Maxwell, Everett Carroll. “The Art of Japanese Printing”. Fine Arts Journal 28, nr. 1 (januari 1, 1913): 58–64. Mayor, A. Hyatt, en Yasuko Betchaku. “Hokusai”. The Metropolitan Museum of Art Bulletin 43, nr. 1. New Series (juli 1, 1985): 1–48. Morse, Edward S. “Notes on Hokusai, the Founder of the Modern Japanese School of Drawing”. The American Art Review 1, nr. 4 (februari 1, 1880): 144–148. Robinson, Kate. “Ukiyo-E and Hiroshige: Reflections on an Exhibition”. Studies: An Irish Quarterly Review 83, nr. 330 (juli 1, 1994): 217–222. Zaera-Polo, Alejandro. “The Hokusai Wave”. Perspecta 37 (januari 1, 2005): 78–85. Zigrosser, Carl. “Japanese Prints”. The Philadelphia Museum Bulletin 42, nr. 211 (november 1, 1946): 3–15. EBSCO Host Guth, Christine M. E. “Hokusai’s Great Waves in Nineteenth-Century Japanese Visual Culture”. Art Bulletin, december 2011. Jenkins, Donald. “Paintings of the Floating World”. The Bulletin of the Cleveland Museum of Art 75, nr. 7 (1988): 244–238. Ulak, James T. “Utamaro’s Views of Sericulture”. Art Institute of Chicago Museum Studies 18, nr. 1 (januari 1, 1992): 73–103. BAS Een mooie, overzichtelijke databank, met vrij veel zoekresultaten, die bovendien handig waren. Sommige bronnen waren verdiepend, in de zin van dat ze ingingen op de geschilderde thema's en de filosofie die erachter zat. Deze lijken me interessant als aanvullende informatie bij tekort aan materiaal. Minder evident was de bereikbaarheid van de artikels en boeken. Er werden nogal veel omwegen gemaakt om tot de bron te komen. De bronnen die ik hierin vond waren wel voorzien van een goede achtergrond en gingen dieper in op de filosofie en achterliggende gedachten. Daarom heb ik alleen deze data eruit gehaald, op de artikels over kunstenaars na. Thema’s in de schilderijen werden ook apart besproken, hoewel ik ze er hier niet in zet, hoop ik ze nog te kunnen gebruiken. Hopelijk zijn de bronnen dan te verkrijgen. Mertel, Thimothy. ”Surimono. Ukiyo-e refined.” 1971. Kowloon, Hong Kong: Arts of Asia Publications. Arts of Asia. 17, nr.5 (1987): 80-88. Lane, R. "Historical eras in Ukiyo-e." The Hague: Society for Japanese Arts and Crafts. (1978): 27-56. Ridley, Michael. "Ukiyo-e, the fleeting world." Arts of Asia 1, nr.2 (Mar-Apr 1971): 29-33. Hong Kong. Clark, Timothy. "Prostitute as bodhisattva: the Eguchi theme in ukiyo-e [classical and contemporary culture of the Edo urban elite]" Impressions: the Journal of the Ukiyo-e Society of 12/02/2014 10:36


19 of 23


America. nr.22 (2000): 36-53. New York. Inada, Toshiyuki. "The language of the hands in ukiyo-e." Journal of Japanese Trade and Industry 17, nr.3 (May 1998): 50-51. Tokyo. Inada, Toshiyuki. "Ukiyo-e women and periods of change." Journal of Japanese Trade and Industry 18, nr.1 (Jan 1999): 52-53. Tokyo. Dit kan interessant zijn vooral rond het thema van de veranderingen, niet zozeer de vrouwen uit die periode, al gaan ze er hoogstwaarschijnlijk mee te maken hebben. Neuer, Roni. "Ukiyo-e: 250 years of Japanese art." (1990): 390. London: Studio Editions. Pollack, David. "Designed for pleasure: ukiyo-e as material culture." Seattle; London: University of Washington Press 256,(2008): 169-189. Meech, Julia., Oliver, Jane., eds. Designed for pleasure: the world of Edo Japan in prints and paintings, 1680-1860." Seattle; London: University of Washington Press 256,(2008): 169-189. Fleming, Stuart. "Science scope--Ukiyo-e Painting: an art tradition under stress." Archaeology 38, nr.6 (Nov-Dec 1985): 60-61. New York. Kaempfer, H.M., ed."Ukiyo-e studies and pleasures: a collection of essays on the art of Japanese prints." The Hague: Society for Japanese Arts and Crafts.(1978): 83. Kubota, Kazuhiro. "A short history of the Ukiyo-e Society of Japan." Impressions: the Journal of the Ukiyo-e Society of America nr.26 (2004): 95-105. New York. Miura, Kayo. Koike, Motoko. "Judgement, interpretation and impression of gaze direction in an ukiyo-e picture." Japanese Psychological Research 45, nr.4 (Nov 2003): 209-220. Tokyo. Nakamachi, Keiko. Yasuda, Anri. "Genji pictures from Momoyama painting to Edo ukiyo-e: cultural authority and new horizons." Shirane, Haruo, ed. "Envisioning The Tale of Genji: media, gender, and cultural production." New York; Chichester, West Sussex: Columbia University Press (2008): 171-210. Dit werk kan de aanleiding tot de verandering in gedachte goed aangeven. Screech, Timon. "Bubbles, East and West: an iconic encounter in 18th-century ukiyo-e [bubbles as symbols of the transience of human life]" Impressions: the Journal of the Ukiyo-e Society of America nr.22 (2000): 86-107. New York. ARTstor Deze databank is heel praktisch voor het terugvinden van kunstwerken, zowel van Vanitas als van Ukiyo-e. Omdat het alleen gaat om afbeeldingen gebruik ik niets als relevante bron, maar vind het wel noemenswaardig. PiCarta Ik heb hier weinig resultaten gevonden. Boon, K.G. Het landschap bij Hokusai. Amsterdam: Rijksprentenkabinet, 1962. Collia-Suzuki, Gina. Utamaro revealed: a guide to subjects, themes & motifs. Nezu Press, 2008. 12/02/2014 10:36


20 of 23


Kiyonobu, Torii. Ukiyo-e : “the floating world.” San Francisco: The Book Club of California, 1962. Utamaro, Kitagawa. Twelve wood-block prints of Kitagawa Utamaro: illustrating the process of silk culture. San Francisco: The Book Club of California, 1965. Project Muse Hier heb ik geen resultaten gevonden, toch niets dat nuttig zou kunnen zijn voor mijn paper. WorldCat Hier was veel informatie te vinden, zelfs twee Japanse bronnen. Clark, Timothy, Anne Nishimura Morse, Louise Erica Virgin, Allen Hockley, Boston Museum of Fine Arts, en Royal Academy of Arts (Great Britain). The dawn of the floating world, 1650-1765 : early ukiyo-e treasures from the Museum of Fine Arts, Boston. London; New York: Royal Academy of Arts ; Distributed in the U.S. and Canada by H.N. Abrams, 2001. Fitski, Menno, Kumamoto Kenritsu Bijutsukan, en Rijksmuseum (Netherlands). Het vlietende leven : Japanse rolschilderingen uit het Kumamoto Prefectural Museum of Art = The floating world : Japanese hanging scrolls from the Kumamoto Prefectural Museum of Art. Amsterdam; Zwolle: Rijksmuseum ; Waanders, 1999. Hartley, Craig, Celia R Withycombe, en Fitzwilliam Museum. Prints of the floating world : Japanese woodcuts from the Fitzwilliam Museum, Cambridge. Cambridge [England]; Wappingers Falls, NY: Fitzwilliam Museum in association with Lund Humphries Publishers, London ; Distributed in the USA by Antique Collectors Club, 1997. Honolulu Academy of Arts, Howard A Link, Juzo Suzuki, en Roger S Keyes. Primitive ukiyo-e from the James A. Michener collection in the Honolulu Academy of Arts. Honolulu: Published for the Honolulu Academy of Arts by the University Press of Hawaii, 1980. Mason, Penelope E. History of Japanese art. New York: Abrams, 1993. Meech, Julia, Jane Oliver, John T Carpenter, Asia Society, en Japanese Art Society of America. Designed for pleasure : the world of Edo Japan in prints and paintings, 1680-1860. New York; Seattle: Asia Society and Japanese Art Society of America ; In Association with University of Washington Press, 2008. Morse, Anne Nishimura, Shugo Asano, en Boston Museum of Fine Arts. Drama and desire : Japanese paintings from the floating world, 1690-1850. [Boston]: Museum of Fine Arts, Boston, 2007. Muto, Junko. (武藤純子)『初期浮世絵と歌舞伎『初期浮世絵と歌舞伎 : 役者絵に注目して』(Shoki ukiyoe to kabuki : 役者絵に注目して』 yakushae ni chumoku shite Eng. Early ukiyo-e and kabuki.) Tokyo: Kasama Shoin, 2005. Narazaki, Muneshige, Hokusai Katsushika, en Hiroshige Ando. Studies in nature: Hokusai-Hiroshige,. Tokyo; Palo Alto, Calif.: Kodansha International, 1970. Neuer, Roni, Herbert Libertson, Yoshida, en J.C Sliedrecht-Smit. Ukiyo-E : 250 jaar Japanse prentkunst. Amsterdam [etc.]: Elsevier, 1980. Newland, Amy Reigle. The Hotei encyclopedia of Japanese woodblock prints. Amsterdam: Hotei

12/02/2014 10:36


21 of 23


Pub., 2005. Seidlitz, Woldemar von, Dora Amsden, en Jan Willem Noldus. Japanse ukiyo-e prenten. London: Sirrocco, 2007. Tinios, Ellis, en British Museum. Japanese prints : ukiyo-e in Edo, 1700-1900. Burlington, VT: Lund Humphries, 2010. Tokugawa Bijutsukan. 『かぶく美の世界 : 絵は語る異端と享楽の浮世 : 新館開館10周年記念秋季特別展』(Kabuku bi no sekai : e wa kataru itan to kyoraku no ukiyo : shinkan kaikan 10-shunen kinen shuki tokubetsuten.) Nagoya-shi: Tokugawa Bijutsukan, 1997. Uhlenbeck, Chris, en Margarita Winkel. Japanese erotic fantasies : sexual imagery of the Edo period : [this publication coincides with the Exhibition Desire of Spring: Erotic Fantasies in Edo Japan from 22 January to 17 April 2005 in the Kunsthal Rotterdam]. Amsterdam: Hotei Publ., 2005. White, Julia M, Reiko Mochinaga Brandon, Yoko Woodson, Asian Art Museum of San Francisco, en Honolulu Academy of Arts. Hokusai and Hiroshige : great Japanese prints from the James A Michener Collection, Honolulu Academy of Arts. San Francisco: Asian Art Museum of San Francisco in association with the Honolulu Academy of Arts and University of Washington Press, Seattle and London, 1998.

Japanse databanken Zoals ik al hoopte geven de Japanse een dieper inzicht in de filosofie achter Ukiyo-e. Voor dit onderwerp komen ze dus heel erg van pas. GeNii Hier werd ik constant doorverwezen naar andere databanken. CiNii Nakayama, Kizufuto. (中山創太). 『浮世絵師にみる絵手本利用の一考察 -中国画譜を源流とする歌川派の作品を中心に-.』　(Ukiyo-e shi ni miru e tehon riyō no ikkōsatsu - chūkoku gafu wo genryū tosuru utagawaha no sakuhin wo chūshin ni -.) Higashi ajia bunka kōshō kenkyū (東アジア文化交渉研究) nr. 5 (februari 1, 2012): 389–405. Sasaki, Akira. (小木哲朗). 『浮世絵の遠近法とデジタル3D浮世絵』.　(Ukiyo-e no enkinhou to dejitaru 3D Ukiyo-e. Eng. The persective on Ukiyo-e and digital 3D Ukiyo-e.) Bessatsu nenpō (別冊年報) nr. 13 (april 15, 2012): 15–16. Shirokura, Keihiko. (白倉敬彦). 『大名も女性も愉しんでいた江戸文化: 浮世絵春画の見どころ読みどころ.』 (Daiyo mo josei mo tanoshindeita Edo bunka: Ukiyo-e shunga no mitokoro yomitokoro Eng.The rejoice of daimyo and women in the Edo periode: notitions and readings about sunga) Chūō kōron (中央公論) 126, nr. 4 (april 2011): 68–76. Suzuki Kemitsu. (鈴木堅弘) 『図像の数量分析からみる春画表現の多様性と特色--江戸春画には何が描かれてきたのか』　(Zuzō no sūryōbunseki kara miru hugahyōgen no tayōsei to tokushoku Edo shunga niha nani ga egakaretekita noka. Eng. The diversity and characteristics of Shunga expression observed from a quantity analysis of the pictures: what has been painted to Edo Shunga.)Sōken bunkakagaku kenkyū (総研大文化科学研究) nr.7 (2011): 19-54.

12/02/2014 10:36


22 of 23


Suzuki, Kenmitsu. (鈴木堅弘). 『春画と挿絵 : 浮世絵春画における借用表現について.』 (Shunga to sashie: Ukiyo-e shunga ni okeru shakuyō hyōgen nitsuite Eng. Shunga and illustrations: Ukiyo-e shunga regarding loan expressions.) Nihon kenkyū (日本研究) 44 (oktober 2011): 17–75. WebcatPlus WebcatPlus was een fijne site om mee te werken, heel duidelijk. Het enige nadeel is dat de schrijvers niet fonetisch staan en de titels van de boeken wel. Daardoor was het gokken op de schrijfwijze van de namen. Jougawa, Hiroi. (上河滉) 『日本の美、浮世絵はどこからきたか』(Nihon no bi, ukiyo-e ha doko 『日本の美、浮世絵はどこからきたか』 kara kitaka? Eng. The beauty’s of Japan. Where does Ukiyo-e come from?) Bungeisha, (文芸社), 2008. ISBN: 9784286047225, ISBN: 4286047229. Yoshida, Ugai. (吉田漱)　『浮世絵の基礎知識』『浮世絵の基礎知識』(Ukiyo-e no kisochishiki, Eng. The fundamental 『浮世絵の基礎知識』 knowledge of Ukiyo-e). Ossankaku shuppan,(雄山閣出版).Edition: shinsō han (新装版). nr.7, 1987. ISBN: 9784639006596, ISBN: 4639006594. Kojima, Kokuji. (小島国次) 『私の浮世絵ノート : 浮世絵に魅せられて』(Watashi no Ukiyo-e nōto: Ukiyo-e ni miserarerte. Eng. My Ukiyo-e note’s: Enchanted by Ukiyo-e.) Nihon tosho kankōkai: kindai bungeisha (hatsubai), [日本図書刊行会;近代文芸社(発売)] nr. 2, 1998. ISBN:9784890398164, ISBN:4890398163. Selection of Ukiyo-e masterpieces, Association of Japanese Ukiyo-e. (浮世絵名作選集 , 日本浮世絵協会編) 『初期浮世絵』（shoki Ukiyo-e Eng. Early Ukiyo-e.）Yamada Shoin,(山田書院). 1967. Tahen, shouko. (田辺昌子) 『浮世絵のことば案内』(Ukiyo-e no kotoba annai. Eng. Information 『浮世絵のことば案内』 about the expressions of Ukiyo-e.) Shōgakukan, (小学館). Nr.11, 2005. ISBN: 9784096815427, ISBN: 409681542X.

Conclusie Tot conclusie kan ik stellen dat ik genoeg bronnen gevonden heb om er een werk over te schrijven. De symboliek kan glashelder weergegeven worden en kan bovendien in contrast tot de twee genres gesteld worden. Naar gelang de lengte van de paper kan ik nog bepalen in hoeverre ik zowel symboliek als techniek erin verwerk. Er zijn genoeg bronnen ontdekt die over de symbolische kant spreken, de weerzijde is echter dat veel van deze bronnen dezelfde informatie bevatten. Dit geldt zowel voor Vanitas als voor Ukiyo-e. Toch hoop ik naast de symbolische betekenis en visie van de kunstenaars in het algemeen, enkele apart te kunnen beschrijven en tegenover elkaar af te schilderen. Zo wil ik met concrete voorbeelden mijn theorieën ondersteunen en, indien mogelijk, bevestigen. De werkwijze is voor beide kunstvormen op dezelfde manier gebeurd. Daarmee dus ook de volgorde waarin ik alles opzocht. Het enige verschil met Vanitas is dat sommige databanken niet van toepassing waren voor Ukiyo-e en andere dan weer wel. Voor het schrijven van mijn bachelor paper ga ik beginnen bij de internetbronnen die een globaal beeld geven. Van daaruit kan ik telkens dieper ingaan op achterliggende gedachten. Hiervoor gebruik ik de boeken en academische werken. De bronnen aangaande schilders en hun werken, hou ik voor het laatst. Als ik er de ruimte voor heb, wil ik die bronnen gebruiken om werken te vergelijken en mijn werk concreet te maken. Ontvangen van "http://kashira.arts.kuleuven.be/encywiki/index.php /De_vergankelijke_wereld._Een_vergelijking_tussen_het_Europese_Vanitas_en_de_Japanse_Ukiyo-e."

12/02/2014 10:36


23 of 23


Deze pagina is het laatst bewerkt op 23 jun 2012 om 16:15. De inhoud is beschikbaar onder de a Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 2.0 Belgium License.

12/02/2014 10:36

De vergankelijke wereld. Een vergelijking tussen het Europese Vanitas

Recommend Documents