De Uitloper. - Peter Koblens over de Natuurclub - Raar verhaal over Steen en Stien - Heel bijzonder: pissebedden

De Uitloper

- Peter Koblens over de Natuurclub - Raar verhaal over Steen en Stien - Heel bijzonder: pissebedden

Herfst-editie 2009 -18e jaargang nummer 3

Bij de voorpagina

Deze foto van deze mannetjesvink spreekt voor zich. Nadere inhoudelijke informatie is eigenlijk overbodig. Maar vooruit, enkele woorden over de plek: het terras van een minirestaurantje in Glen Lyon in de Schotse Hooglanden.

2-Herfst-Uitloper 2009

Binnenloper Door Kees Quaadgras Het is 20 augustus op het moment dat ik dit schrijf en nog volop zomer. Sterker: vandaag wordt de warmste dag van het jaar. Toch zijn de tekenen van de herfst al zichtbaar: ganzen, spreeuwen, zwaluwen, ooievaars en kieviten vormen groepen, de kauwen zijn begonnen met hun slaapvluchten, veel planten hebben hun bloemen verwisseld voor zaad en hier en daar kleuren bladeren al oranjerood. In deze herfsteditie van De Uitloper veel leesvoer, maar, op enkele onderdelen na, niet echt herfstgericht. Maar natuurlijk wel interessant. Ten eerste zoals gebruikelijk van voorzitter Jan Oudemans. Dan is er een verslag van Peter Koblens over zijn acht jaar bij de jeugdwerkgroep. Prominent aanwezig is de Amersfoortse vogelaar Gerard van Haaff, niet alleen in een artikel waarvoor hij zelf is geïnterviewd, maar - op verzoek van de redactie met een eigen verhaal, over Steen en Stien, en in wezen over Hoogland-west. Ook op verzoek van de redactie een verhaal over bomen op landgoed De Boom, van Gert Lodewijks. Met de trekkebekdrank is er aandacht voor de inwendige mens, de werkgroepen wandelingen en lezingen verzorgden weer hun informatie, Viveke Maljers vertelt in haar biologische moment over pissebedden: beestjes met twee piemels of twee vagina's. Iets om jaloers op te worden. Twee jeugdleden schreven een stukje, en last but not least maakte natuurgids in opleiding Jette Jongerius voor haar stage de Kidzzzpagina. De redactie wenst je veel leesplezier en een 'indian summer', maar wel met enige regen. Dat is goed voor paddenstoelen.

Inhoud Van de voorzitter

4

Aan de trekkebekdrank

5

Vrees: afname vogelsoorten

6

Peter verlaat natuurclub

8

Leuk is leuk

10

Natuurkidzzz

11

Bomen op De Boom

12

IVN-natuurlezingen

14

Natuuragenda

16

IVN-natuurwandelingen

18

Moment voor pissebenden

20

Drukte op Heiligenberg

22

Korte berichten

23

Steen en Stien: raar verhaal

26

Nieuw vogelboek

28

IVN-informatie en colofon

29

In Contact!

30

Herfst-Uitloper 2009-3

Van de voorzitter Jan Oudemans

Bij het nalezen van mijn bijdragen van de laatste kwartalen viel het me op dat ik nogal wat aandacht heb besteed aan de wisseling der seizoenen. Nu is dit al typisch een populair IVN-onderwerp, maar ook persoonlijk beleef ik dit aspect van de natuur heel sterk. Dit heeft er ongetwijfeld mee te maken dat ik in 1989, 20 jaar geleden dus, een schitterende cruise heb gemaakt naar Spitsbergen, een hoogarctische eilandengroep boven Noorwegen. Het werd in 1596 ontdekt door Willem Barentsz die op zoek was naar een noordelijke doorvaart naar Azië, om een kortere en betrouwbaardere zeeweg naar Indië te vinden. Het zal u allen bekend zijn dat deze expeditie in het ijs van de invallende herfst is gestrand. Na een gruwelijke overwintering in het Behouden Huys op Nova Zembla voeren de mannen in open sloepen terug, een tocht die Willem Barentsz niet heeft overleefd. Hij heeft in de Noordelijke IJszee een eerlijk zeemansgraf gevonden. Spitsbergen doet zijn naam eer aan. Het is een gebied met grote fjorden, omringd door bergen, ja spitse bergen, bedekt met ijs. Grote gletschers zoeken hun weg omlaag en monden uit in de fjord, waarbij soms enorme ijsmuren afkalven en met donderend geraas in het water storten, om verder als ijsberg door het leven te gaan. Wij beleefden dit alles vanaf de Plancius, een oude loodsboot die als expeditieschip met zo'n dertig passagiers, allen natuur- en vogelliefhebbers, de noordelijke wateren bevoer. 's Morgens na het ontbijt gingen we beladen met kijkers, foto-apparatuur en boterhammen per Zodiac, een rubberboot, aan wal om daar de hele dag rond te sjouwen en te genieten van het toendralandschap. Mooiere korstmossen dan daar heb ik nergens gezien. De vogelrijkdom is er ongekend, en je kan er poolvossen, ijs-


IVN tijdelijk op andere plek! Het CNME-gebouw wordt opgeknapt. Dit betekent dat de lezingen en andere IVNactiviteiten worden verplaatst naar het gebouw van Eemfors, verderop aan de Schothorsterlaan, richting Hoogland, huisnummer 88. Het Middeleeuwse erf blijft tijdens de verbouwing open. Het CNME wordt in januari heropend.

beren en walrussen ontmoeten. Omdat er steenkool gevonden is zijn er op Spitsbergen enige nederzettingen. De Nederlanders hebben Barentszburg gesticht en later verkocht aan de Russen. De hoofdstad is Longyearbyen, waar zo'n 1700 Noren wonen. Daar hebben we 21 juni, zonnewende dus, meegemaakt. Uitbundige feesten, vreugdevuren en veel drank. Waarom? Denk je eens in: eind september vriest de zee dicht, in oktober gaat de zon onder om pas in februari weer boven de horizon te verschijnen. Als je daar leeft zitten de seizoenen in je bloedsomloop. Sinds die ervaring gaat op 22 juni mijn innerlijke vlag halfstok. Hoewel de zomer nog moet komen, de vakantie in aantocht is, beginnen de dagen alweer korter te worden, en is de lange glijvlucht naar de donkere dagen voor Kerstmis ingezet. Dan vindt de winterzonnewende plaats, op Spitsbergen weer reden voor een uitbundig feest. Voor die tijd hebben we nog de herfst, de vreugdevolle tijd van de oogst. De tijd van de vruchten, de noten en de wijnoogst. De tijd dat onze gidsencursus weer begint na een lange zomervakantie. Zo'n 35 enthousiaste en supergemotiveerde mensen, die zich warmlopen om als nieuwe generatie de IVN-fakkel over te nemen. Als ik denk aan die rijke oogst die ons over een jaar in de schoot gaat vallen, dan zie ik de toekomst van ons IVN met groot vertrouwen tegemoet.

Herkansing: IVN'ers aan de trekkebekdrank redactie

Vorig jaar wilde 'de natuur' niet meewerken. In het vroege voorjaar bedierven twee nachtvorsten de kans op een mooi sleedoornpruimenjaar. Dit jaar gaat het maken van een lekkere sleedoornlikeur volgens Ed Vos wel lukken. Ed vertelt: "Op een mooie middag, in de tweede helft van oktober, gaan we op de fiets zoeken waar de mooiste sleedoorn staat. We ontdekken hoe ze er uit zien en worden al een beetje 'hebberig'. "Maar, al jeuken onze handen…, we blijven er waarschijnlijk nog even van af af. Volgens oude recepten dient er namelijk eerst een nachtvorst over heen te gaan. "Na een uurtje inspecteren per fiets rijden we naar het huis van een van de deelnemers. Daar ontdekken we hoe lekker sleedoornlikeur is en horen en zien we hoe we het zelf kunnen maken!" De kans bestaat dat de pruimenzoekers de sleedoornpage, een zeldzame vlinder, ontdekken. Of de Sleedoornsatijnzwam, een karakteristieke begeleider van de sleedoornstruik. De Sleedoorn bloeit gewoonlijk begin april. De bloemen zijn een belangrijke nectar- en stuifmeelbron voor veel vroegvliegende bijen- en vliegensoorten. De plant biedt verder voedsel en ruimte aan rupsen van veel soorten motvlindertjes, aan mijten, luizen en wespen. Met zijn stekels is het een veilige broedplaats voor zangvogels. De grote bessen, ook wel pruimen genoemd, smaken zó van de boom zuur en vooral wrang. En wel zo erg dat alles in de mond samentrekt en stroef aanvoelt. Het is dan ook niet voor niks dat een van de volksnamen van de Sleedoorn 'trekkebek' is. De wrangheid wordt veroorzaakt door het vele looizuur in de vrucht. Toch kan de sleepruim goed gebruikt worden in de keuken, in jams bijvoorbeeld en zoals al duidelijk was, in likeuren.

Ed Vos openbaart in oktober zijn geheime recept aan de deelnemers. Overigens zijn er tal van sleedoornrecepten te vinden op internet. Ingrediënten zijn vaak dranken als brandewijn, jenever en rum. En veel suiker om de wrange smaak weg te werken. Mensen die het leuk vinden om zelf sleedoornlikeur te maken, kunnen zich opgeven bij Ed en Joop Vos, bij voorkeur via e-mail: [email protected] . Bellen kan ook: 033 494 08 33. Ed en Joop laten vervolgens weten waar en wanneer de fietstocht begint en eindigt. Om te beginnen hebben zij hier al een tip: zorg voor een grote, afsluitbare fles met deksel. Een twee- of drieliter augurkenpot is prima.

Foto: Sleedoorn - Prunus Spinosa


'Straks minder vogelsoorten in Hoogland-west' Kees Quaadgras

AMERSFOORT - In twintig jaar tijd zijn er twintig vogelsoorten verdwenen uit Park Schothorst. Dit blijkt uit een onderzoek van vogeldeskundige Gerard van Haaff. Een belangrijke oorzaak is volgens hem de toegenomen recreatiedruk. Hij is bang dat in Hoogland-west straks hetzelfde gebeurt wanneer dat meer fiets- en wandelpaden plus een golfterrein krijgt. Het onderzoek in Schothorst is vergeleken met een onderzoek in 1985, uitgevoerd door de toenmalige stadsecoloog Vincent van Laar, op basis van maar liefst 3.300 waarnemingen door diverse vogelaars. Het gaat om het park Schothorst, tussen de Hamseweg en de Hoolesteeg, en de

Hooglander eng en de Schothorsterlaan. Het gebied bij de Hamseweg moet tevens dienen als verbinding met het landelijke gebied van Hoogland-west. De inventarisatie betreft vooral de broedvogels. Op en rond het landgoed kwamen in 1985 zestig vogelsoorten voor. Nu zijn dat er nog veertig. Opmerkelijk is het verdwijnen van zes vogels uit de top van de voedselpiramide: van de vier uilensoorten bleef alleen de Bosuil over; verder verdwenen Torenvalk, Boomvalk en Sperwer. Voorts verdwenen Witte kwikstaart, Nachtegaal, Grote lijster, Spotvogel, Grasmus, Bonte en Grauwe vliegenvanger, Matkopmees, Gekraagde Roodstaart, Wielewaal en Kneu.

Verlies aan biotoop

Gerard van Haaff is lid van het IVN Amersfoort e.o. en de Vogelwacht Utrecht. Hij volgt nu de cursus voor natuurgids.


Van Haaff meent dat de verstoring wordt veroorzaakt door een combinatie van factoren. Zo is er het verlies aan biotopen als akkers en weiland. Het verdwijnen van de Patrijs en de Grutto is daarvan het directe gevolg. Ook de Scholekster verdween, maar die broedt nog wel op platte daken in de omgeving. Een tweede aanwijsbare oorzaak is de recreatiedruk. In de jaren tachtig heerste er veel meer rust op landgoed Schothorst. Wandelaars, hondenuitlaters (en hun hon-

den), stoklopers en andere sporters kwamen er niet. Op de Emiclaerse Eng slechts weilanden en akkers. Nu worden er om de haverklap evenementen gehouden, overigens tot leedwezen van omwonenden die de aanwijzing van het gebied als officieel evenemententerrein tegenover de gemeente Amersfoort aanvechten.

Afname én toename De ene vogelsoort blijkt storingsgevoeliger dan de andere. Tegenover het verdwijnen van twintig soorten staat een - soms aanzienlijke - toename van andere. Zo zijn er nu veel meer Koolmezen, Pimpelmezen en Vinken. Een mogelijke verklaring is een hoog voedselaanbod in omringende tuinen, denkt Van Haaff. Hij doelt daarmee vooral op de vetbollen en pinda's die inwoners de vogels in de winter voorzetten. Dergelijke vetbollen zijn nu volop in winkels te koop. Twintig jaar geleden niet. Andere vogelsoorten die buiten proporties toenamen zijn de Wilde eend, Het Waterhoen, de Grote bonte specht en de Zwartkop. Ronduit spectaculair zijn de toenames van de Houtduif (nu 77 paar), de Winterkoning (van 8 naar 50 paar), de Heggenmus (van 7 naar 42), de Roodborst (van 7 naar 39) en de Merel (van 43 naar 110). Er zijn ook enkele 'nieuwe' vogels: Groene Specht, Vlaamse gaai en meerkoet.

Golfterrein ongunstig voor natuur Van Haaff vreest dat wat in Schothorst gebeurde, ook de toekomst is voor Hoogland-west. "Als daar een golfterrein wordt aangelegd, plus wandelpaden en fietspaden en er meer recreanten komen, dan ben ik bang dat we over twintig jaar precies hetzelfde verhaal over dat gebied kunnen vertellen als nu over Schothorst." "Alle soorten die voorheen in Schothorst

zaten bevinden zich nog in Hoogland-west. Langs de wetering daar broeden nu nog een IJsvogel en vijftien paar Kleine karekieten. En er zitten nog vijf paren Steenuiltjes. Je kunt er vergif op innemen dat die allemaal verdwijnen." Van Haaf zou het betreuren wanneer de politiek kiest voor het veel toegankelijker maken van Hoogland-west. "Dus dat we jammer genoeg niet leren van waar we miskleunen." Aan de andere kant begrijpt hij wel dat meer mensen in een stad ook betekent dat er meer recreatief groen moet zijn. Van Haaff wijst verder op het verlies aan cultureel-historische waarden in het landschap, waar over een lokale actiegroep zich druk maakt. Zelf wil hij geen politieke pressiegroep vormen. "Ik draag feiten aan, met goede conclusies, en dan moeten anderen daar maar verder iets mee doen."

Muizen aantrekken Wel doet Van Haaff enkele aanbevelingen. Daar onder het laten verruigen en verdichten van delen van Schothorst, het niet los laten lopen van honden, het planten van vogelvriendelijke bomen en struiken, de aanleg van kleine akkertjes om muizen en daarmee roofvogels en uilen aan te trekken De vogelaar heeft zijn rapport verstuurd aan alle politieke partijen van Amersfoort. Die kunnen dus weten wat de gevolgen van hun keuze kan zijn. "Die keuze moeten ze nu zelf maken", aldus Van Haaff die vreest dat B en W het golfterrein er per se doorheen willen drukken. Overigens herhaalt de geschiedenis zich in nog een opzicht. In 1975 voorspelde de toenmalige stadsecoloog Vincent van Laar al dat Park Schothorst door toenemende recreatieve druk 'veel van zijn biologische kwaliteiten zal verliezen'.


Afscheid van Natuurclub Peter Koblens

In juni nam ik aan het eind van mijn achtste seizoen afscheid van de werkgroep Jeugd, oftewel de Natuurclub. Acht jaar waar in ik heel veel kinderen leerde kennen als echte natuurliefhebbers. Ik wil mijn afscheid afronden met dit artikel om zo mijn beleving met jullie te delen. Natuurlijk doen alle werkgroepen goed werk. Toch ben ik zo vrij de werkgroep Jeugd als de belangrijkste te beschouwen. Immers… zonder jeugd geen toekomst. Gelukkig mocht ik steeds met enthousiaste werkgroepleden samenwerken. Eerst met de oude garde, zoals Ruud van Nus, Frank Mosterd, Yolanda Bogaard en natuurlijk Monique Heijink die mij de eerste beginselen van de natuurclub bijbrachten, en later met de huidige groep. Hoewel aanpak en uitvoering veranderden, bleef er altijd de aandacht voor de kinderen. We hebben het dan over kinderen van 7 tot 12 jaar, de jaren die leiden naar de middelbare school. De overstap naar die school is voor veel kinderen een stap in een nieuwe wereld. Nieuwe vrienden, huiswerk en ook het (tijdelijk) niet meer zo interessant vinden van de natuur.

Maandritme Het is ons daarom ook na meerdere pogingen niet gelukt een Natuurclub 12-plus op te zetten. De middelbare scholier heeft het druk met sportverenigingen, uitgaan (en dus uitslapen op zaterdag) en huiswerk. Daarbij is ons maandritme een nadeel omdat het te weinig continuïteit geeft. Daardoor geeft het kind de voorkeur aan wekelijkse activiteiten. Dit neemt niet weg dat het IVN-Amersfoort met de Natuurclub een succesvolle formule


heeft ontwikkeld. Vanaf het begin werkten we met een vaste deelnemersgroep en niet met inloopochtenden. Hierdoor weet je zeker dat je kinderen hebt die er zelf voor gekozen hebben en het dus leuk vinden om eens per maand een zaterdag met en in de natuur te werken. Bovendien leren de kinderen elkaar beter kennen. Dit, plus de altijd beschikbare 'slechtweerlocatie' in Schothorst zorgt voor succesvoorwaarden. Het enige wat de werkgroep nog moet doen is een leuk programma maken. Die programma's werden steeds vrijer en minder schools. De Natuurclub is geen verlengde van school, dus is het zaak binnen sociale beleefdheidsvormen de ochtenden zo ontspannen mogelijk te houden.

Tradities Gaandeweg zijn tradities ontwikkeld. De jaarlijkse samenwerking met de werkgroep Knotten is hiervan wel de belangrijkste. U zult zich afvragen of het wel veilig is met een achtjarige te gaan knotten en die vraag stelden wij ons ook. Maar samen met de enthousiaste steun van de knotters lukt het ieder jaar weer prima. De kleintjes sjouwen zich volledig in het zweet, de groteren werken met kniptangen en zagen onder begeleiding van een volwassene. Ieder jaar staan we weer versteld van de hoeveelheid werk die de kinderen zo'n ochtend verzetten.

Peter Koblens werkte acht jaar binnen de werkgroep Jeugd.

Dit ongeacht het weer. Ik herinner mij een knotochtend in de stromende regen waarbij wij onder protest van de kinderen de tijd inkortten van 3 naar 2 uur. Tot op de laatste draad drijfnat maar glunderend van oor tot oor stapten ze in de auto's van de ouders. We gaan vaker verder weg. Dat is soms lastig voor de ouders, maar samen rijden maakt het makkelijker. Vanwege die tochten is een clubochtend in het natuurcentrum steeds vaker een uitzondering. De belangrijkste verre ochtend is natuurlijk het eindfeest, een niet meer weg te denken traditie, de laatste ochtend van het seizoen, in juni. Een bijeenkomst van drie in plaats van twee uur op een bijzondere locatie, met als afsluiting een pannenkoekenlunch. Toppers waren de botanische tuinen in Utrecht, het jachtslot Hubertus en het gemaal in Arkemheen.

Begeleiders De begeleiding telt zes tot zeven leden. Het minimum is zes (op dertig kinderen), het

maximum is acht omdat we elkaar anders te veel voor de voeten lopen. Hoewel veel van de werkgroepleden afkomstig zijn uit het 'ouderarsenaal' hadden we de grootste vernieuwing na afloop van de vorige gidsencursus. Niet minder dan drie geslaagde natuurgidsen begonnen toen bij de werkgroep. Dan zijn er nog werkgroepleden die zich zomaar aanmelden waardoor een directe link met het IVN Amersfoort bestaat. Dit geeft een ideale mengeling van betrokkenheid, kindgerichtheid en natuurkennis. Natuurkennis als laatste? Ja, in tegenstelling tot de andere werkgroepen is de benodigde natuurkennis niet zo groot. Veel belangrijker is gevoel en visie om de natuur in de belevingswereld van de kinderen te brengen. Natuurlijk is het handig als je de nodige weetjes paraat hebt, maar een goede onderwerpgerichte voorbereiding vanuit de beleving van de kinderen is het allerbelangrijkst.

Hele families Doordat regelmatig hele families lid zijn, ontstaat er een echte band met veel van de kinderen. Het is altijd gevaarlijk om namen te noemen omdat je altijd enkelen vergeet, maar ik ontkom er toch niet aan een paar te noemen die na al die jaren blijven hangen. Zo zijn er de families Jonker (nogmaals bedankt voor de jaarlijkse traktatie), Leytens, Guldemeester, Van Nunen en Zwiggelaar en losse kinderen als Leif en Pippa. Namen die voorlopig nog wel een glimlach bij mij veroorzaken. Ik wil afronden met het veel plezier toewensen aan Piety, Ine, Gert, Ineke, Jos, Korine, Greetje en Tim die vanaf dit seizoen de werkgroep bemensen, en er voor gaan zorgen dat het IVN Amersfoort een bloeiende jeugdwerkgroep heeft en houdt.


฀

฀

฀

฀

฀

Leuk omdat het leuk is

9RHGHUEROOHQ]LMQHHQZDUHWUDNWDWLH /DDWKHWPHQJVHODOURHUHQGH YRRUYRJHOVLQGHZLQWHU(QQDWXXUOLMN ODQJ]DDPKDUGHUZRUGHQ'LWRPWH LVKHWYRRUMRXOHXNRPQDDUWHNLMNHQ YRRUNRPHQGDWKHWYRHGVHOQLHWQDDU Nog meer mededelingen uit de werkgroep Jeugd. Twee jonge leden verLQGHWXLQRIRSKHWEDONRQ%RYHQGLHQ trouwden hun ervaringen toe aan het papier,GHERGHP]RX]DNNHQPDDUJRHG of liever aan de e-mail. KHHOPDNNHOLMN]HOIWHPDNHQ YHUGHHOG]LWLQ 9HUGHHOKHWPHQJVHO 6PHOWYDVWRQJH]RXWHQ DOVKHWQRJNQHHGEDDU 'Heel leuk' IULWXXUYHWUXQGYHWRI Ik vind het heel leuk bij het IVN omdat ik natuur heelLVRYHUHHQYRUPEOLNMH leuk vind. We hebben ELMJHNQLSWPHON\RJKXUWSDN veelSDOPYHWLQHHQSDQZDUP meegemaakt met z'n allen. We hebben paddenstoelen gezocht. Ik PDDUQLHWKHHW EORHPSRWMHWKHHJODV vond het eindfeest ook heel leuk omdat we pannenkoeken gingen eten. Ik 9RHJDOURHUHQGHHQ LMVYRUPHWF /HJGDDULQ vind de begeleiders heel aardig en ze weten heel veel. Ik zal Peter missen, PHQJVHOYDQELMYRRUEHHOG YRRUGDWKHWPHQJVHOKDUG want die gaat weg van IVN. QRRWMHVKDYHUYORNNHQ LVHHQVWHYLJHNDWRHQHQ WDUZHYORNNHQPXHVOL VLVDOGUDDGGLHUXLP Ik heb geleerd: ]DGHQKHQQHSRI XLWVWHHNW=RNXQMHKHW - dat fretten er grappig uit zien, maar EROOHWMHPDNNHOLMNRSKDQJHQ nietPDDQ]DDGMHV RNNHUQRWHQ zo aardig zijn als ze boos zijn, ]RQQHEORHPSLWWHQWRH(U - dat knotten zwaar werk is, PDJHHQÀLQNHKRHYHHOKHLG 7,36-HNXQWRRNPHHUGHUH - dat waterbeestjes koudbloedig zijn, LQ]RGDWKHWEROOHWMHJRHG NOHLQHEROOHWMHVGUDDLHQHQ - dat Nederlandse slangen bang zijn YRO]LWPHWYRHGVHO GH]HDDQHHQNRRUGMHULMJHQ]RNULMJMH =HWKHWYXXUYHUYROJHQVXLW HHQPRRLHVOLQJHU voor mensen,

- dat honingzwammen bomen dood maken. Ik denk dat ik nog een paar jaartjes ga blijven! ฀ ฀ Groeten van Joris ฀van Ooijen 1XGHKHUIVWLQDDQWRFKWLV

฀

฀ -HEHQWKHOHPDDOYULMRPGH

NOHXUWKHWODQGVFKDSYDQ NLMNGRRVWHPDNHQ]RDOVMH 'Jammer, ik word opgehaald' De Jeugdwerkgroep JURHQQDDUJHHORUDQMH ZLOW0DDNHHQIRWRYDQKHW Het is vrijdagavond 17 april 2009. URRGHQEUXLQ UHVXOWDDWHQVWXXUGH]HSHU René en Florus, onze leiders, lopen %ODGHUHQGHQQHQDSSHOV SRVWRIPDLOQDDUGHUHGDFWLH door een poeltje. We hebben drie visjes en een kikker en we proberen HLNHOVHQNDVWDQMHVYDOOHQ ]LHFRORIRQ goudvisjes te vangen. Nu lopen we door hei. We hebben al een hol van een YDQGHERPHQ Boomklever gezien, maar niet de Boomklever zelf. :LMSODDWVHQGHIRWRYDQGH ,QKHWERVUXLNMHJHXUYDQ ZLQQDDULQKHWZLQWHUQXPPHU Nu SDGGHQVWRHOHQQDWKRXWHQ gaan we vleermuizen zoeken. We zijn nog maar met heel weinig. We JHEODGHUWH YDQGH8LWORSHUHQQDWXXUOLMN lopen naar het poeltje. Ineens horen we een vleermuis en daar vliegt heel snel een bergvleermuis voorbij en nog wel een paarLVHUHHQOHXNHSULMV keer. 'HUHGDFWLHYUDDJWMXOOLHHHQ Jammer ik word opgehaald, NLMNGRRVWHPDNHQPHWDOV 8LWHUVWHLQ]HQGGDWXPLV Daaaag, WKHPDKHUIVW QRYHPEHU Jeroen van Nunen


฀

฀

฀

฀

9RHGHUEROOHQ]LMQHHQZDUHWUDNWDWLH YRRUYRJHOVLQGHZLQWHU(QQDWXXUOLMN LVKHWYRRUMRXOHXNRPQDDUWHNLMNHQ LQGHWXLQRIRSKHWEDONRQ%RYHQGLHQ KHHOPDNNHOLMN]HOIWHPDNHQ

/DDWKHWPHQJVHODOURHUHQGH ODQJ]DDPKDUGHUZRUGHQ'LWRPWH YRRUNRPHQGDWKHWYRHGVHOQLHWQDDU GHERGHP]RX]DNNHQPDDUJRHG YHUGHHOG]LWLQ 9HUGHHOKHWPHQJVHO DOVKHWQRJNQHHGEDDU LVRYHUHHQYRUPEOLNMH ELMJHNQLSWPHON\RJKXUWSDN EORHPSRWMHWKHHJODV LMVYRUPHWF /HJGDDULQ YRRUGDWKHWPHQJVHOKDUG LVHHQVWHYLJHNDWRHQHQ VLVDOGUDDGGLHUXLP XLWVWHHNW=RNXQMHKHW EROOHWMHPDNNHOLMNRSKDQJHQ

6PHOWYDVWRQJH]RXWHQ IULWXXUYHWUXQGYHWRI SDOPYHWLQHHQSDQZDUP PDDUQLHWKHHW 9RHJDOURHUHQGHHQ PHQJVHOYDQELMYRRUEHHOG QRRWMHVKDYHUYORNNHQ WDUZHYORNNHQPXHVOL ]DGHQKHQQHSRI PDDQ]DDGMHV RNNHUQRWHQ ]RQQHEORHPSLWWHQWRH(U PDJHHQÀLQNHKRHYHHOKHLG LQ]RGDWKHWEROOHWMHJRHG YRO]LWPHWYRHGVHO =HWKHWYXXUYHUYROJHQVXLW

฀

฀

1XGHKHUIVWLQDDQWRFKWLV NOHXUWKHWODQGVFKDSYDQ JURHQQDDUJHHORUDQMH URRGHQEUXLQ %ODGHUHQGHQQHQDSSHOV HLNHOVHQNDVWDQMHVYDOOHQ YDQGHERPHQ ,QKHWERVUXLNMHJHXUYDQ SDGGHQVWRHOHQQDWKRXWHQ JHEODGHUWH 'HUHGDFWLHYUDDJWMXOOLHHHQ NLMNGRRVWHPDNHQPHWDOV WKHPDKHUIVW

฀

7,36-HNXQWRRNPHHUGHUH NOHLQHEROOHWMHVGUDDLHQHQ GH]HDDQHHQNRRUGMHULMJHQ]RNULMJMH HHQPRRLHVOLQJHU

฀

฀

฀ -HEHQWKHOHPDDOYULMRPGH NLMNGRRVWHPDNHQ]RDOVMH ZLOW0DDNHHQIRWRYDQKHW UHVXOWDDWHQVWXXUGH]HSHU SRVWRIPDLOQDDUGHUHGDFWLH ]LHFRORIRQ :LMSODDWVHQGHIRWRYDQGH ZLQQDDULQKHWZLQWHUQXPPHU YDQGH8LWORSHUHQQDWXXUOLMN LVHUHHQOHXNHSULMV 8LWHUVWHLQ]HQGGDWXPLV QRYHPEHU


Bomen op De Boom Gert Lodewijks In het kader van de natuurgidsencursus die ik in Zeist gevolgd heb, bestudeerden we landgoed De Boom. Een deel uit het werkstuk heb ik omgevormd tot onderstaand artikel. De Boom ligt ten zuiden van Leusden. Het landhuis is in 1878 gebouwd. In dezelfde tijd is de Engelse landschapstuin aangelegd, de basis van het landgoed, met zichtlijnen vanuit het huis en de lanen, met verrassende doorkijkjes. De kern van bestaat uit oude Beuken en Eiken. Gezien de diameters - ruim een meter - staan vele er al vanaf het begin, zo'n 130 jaar geleden. Bijzondere bomen: een groepje van vier Krimlinden, een kruising tussen een Winterlinde en een onbekende soort uit de Kaukasus. Op twee meter hoogte is op de onderstam het litteken van de entlas te zien. Opvallend zijn de glanzende blaadjes en de okselbaardjes. Op de onderstam groeien uitlopers met de bladeren van de moederboom, de Hollandse linde. Verder enkele oude witte esdoorns en tamme kastanjes. Van later datum zijn Californische cipressen en enkele naaldbomen als Sitkaspar, Fijnspar, Douglasspar en Hemlock.

Gevarieerder bos De Beuken zijn oud en lijken te sterven. Rond het huis wordt nu gewerkt aan een gevarieerder bos. Het eenzijdige beukenbos wordt herplant met Haagbeuk, Iep en Zomereik. De bosstrook langs de Oude Lunterse beek


naar het oosten is wel oud, maar veel van de aanplant is van later datum. Waarschijnlijk was dit oorspronkelijk productiebos. Gezien de aanwezige rabatten waren het mogelijk hakhoutpercelen. Toentertijd een geëigende productiemethode om door de korte omlooptijd regelmatig te kunnen oogsten. Door de slechte afwatering is de winterwaterstand hoog. Dit is ongunstig voor goede bosbouw. Veel bomen houden niet van natte voeten. Op een van de oude rabatten is hakhout van es, els en populier aanwezig. Dit is in de winter van 2009 gekapt. Op een ander perceel staan zomereiken van circa vijftig jaar oud, met onderbegroeiing.

Drogere grond Rabatten zijn langwerpige ophogingen tussen greppels. De grond uit de greppels diende om het rabat op te hogen. Rabatten werden aangelegd op moerasachtige bodems, alsmede op drogere grond. Deze methode wordt in de bosbouw toegepast om droge stroken te verkrijgen waarop de bomen geplant worden. De greppels dienen ter ontwatering. Rabatten zijn maar enkele meters breed doch kunnen tientallen meters lang zijn. Rabatten zijn geschikt voor meerdere boomsoorten zoals naaldbomen, eikenhakhout en populieren. Rabatten worden soms als boomgaard of griend gebruikt. Veel op rabatten aangelegde productiebossen worden nu natuurlijker beheerd, waarbij de rabatten langzaam verdwijnen. Wanneer de bomen zijn uitgegroeid zijn de rabatten overbodig geworden.

Juffrouw Annie In het oostelijke gebied zijn nu veel Zomereiken aangeplant. Daarnaast enkele oudere percelen met Beuk en een laan met Amerikaanse eik. Voorts staan er een solitaire suikeresdoorn en enkele jongere Robinia Pseudoaccasia. Er tussen in enkele Douglassparren, een perceel Lariksen en een paar ingewaaide Grove dennen. Helemaal aan de oostkant enkele jonge natte bospercelen met Eik en Berk. De waterstand is hier opgestuwd, rond het oude zwembad van juffrouw Annie, de laatste particuliere bewoonster van het huis. Wilg, Els en Es doen het hier goed. Borden verboden toegang moeten van dit landgoeddeel een rustgebied voor dieren maken. De onderbegroeiing op het hele landgoed bestaat uit inlandse Vogelkers, Sporkehout, Krentenboom, Vlier en Lijsterbes. Rond het huis staan rododendrons en Amerikaanse vogelkers. Op veel plaatsen staat Hulst. Er is een bos-

sage met oude hulstbomen. Na in de strenge winter van 1940 te zijn doodgevroren, groeiden op de oude wortels nieuwe bomen.

Coulissenlandschap In het landbouwgebied van het landgoed zijn veel singels met geknotte elzen, kenmerkend voor het coulissenlandschap van de Gelderse Vallei. Daarnaast zijn er stroken met gevarieerde beplanting van Essen, Sleedoorns, Meidoorns en Eiken. De landschapselementen zoals singels, rabatten en wallen worden beheerd, als waren ze nog in gebruik voor geriefhout. Elzen en wilgen worden met een cyclus van zes tot acht jaar afgezet. Langs bosranden worden takken in rillen gestapeld om als schuilplaats te dienen voor kleine zoogdieren en insecten. Oudere knotbomen herbergen allerlei planten en dieren. Vlier, varens, mossen en diverse kruiden vinden in een oude knot een vruchtbare voedingsbodem. De Steenuil nestelt graag in de knot. Wilg, Els, Populier, Es, Eik en Haagbeuk worden al duizenden jaren geknot. Het hout werd als geriefhout gebruikt voor allerlei doelen. Zo zijn Wilgen leveranciers van tenen voor manden, erfafscheiding, waterbouw, zinkstukken en beschoeiing. Elzen werden gebruikt als brandhout. Van de eik werd de bast gebruikt voor het looien van leer, de resterende stammetjes dienden als brandhout. Essenhout is geschikt voor gereedschapsstelen en palen. Knotbomen moeten om de vier tot acht jaar worden geknot. Gebeurt dat niet, dan worden ze topzwaar en kan de knot open scheuren. De knotboom gaat dan dood. Waar vroeger de knotboom een economische functie had, wordt hij nu gewaardeerd om zijn waarde voor natuur en landschap.

De Knotwerkgroep van het IVN: knotten én fikkie stoken én worstjes braden.


Natuurlezingen

Anneke Abma werkgroep Natuurlezingen

Het najaar brengt uiteenlopende onderwerpen: van vitamine G en kapotte schelpen tot zwanentrouw. In september beginnen we met een Groene Maandlezing. Het thema: Natuur & Gezondheid, de slogan: Groen doet goed! Dit kan op veel manieren worden ingevuld, zoals met de nieuwe natuurspeelplaats op landgoed Schothorst, voor het opdoen van vitamine G. De lezingen hebben plaats bij Eemfors, Schothorsterlaan 88.

Dinsdag 8 september, 20.30 uur: Groen... goed voor u, en vooral voor kinderen, door Kees Both.

Voorafgaand aan de lezing een bezoek aan de natuurspeelplaats van Schothorst. Verzamelen bij de Duivensteeg. Groen is gezond, zo bleek uit het Vitamine G-onderzoeksprogramma, uitgevoerd door het Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg en Alterra Wageningen UR. De G in vitamine G staat voor het groen rond ons. Vitamine staat voor de positieve effecten van groen op onze gezondheid, zelfs al een enkele boom. Kees Both, pedagoog, KNNV-er en oudwerkgroeplid WNA, is al jaren bezig op het terrein van kind, natuur en gezondheid, met veel aandacht voor speelnatuur en schoolnatuurtuinen. Enkele jaren geleden was het daarmee in Amersfoort nog slecht gesteld. Boths pleidooien bij de plaatselijke politiek en de gemeente droegen ertoe bij dat er anno 2009 in Amersfoort her en der natuurspeelplaatsen zijn ontwikkeld voor kinderen, en dat er plannen zijn voor meer. Onderzoek toonde aan dat spelen in en met de natuur 'vitamine G' is voor het welzijn en een evenwichtige ontwikkeling. Het als kind spelen in de natuur draagt ook in


hoge mate bij aan het ontstaan van betrokkenheid bij de natuur als volwassen burger. Speelse ervaringen met de natuur werden steeds minder mogelijk. Ecologen en pedagogen spreken over het 'uitsterven van ervaringen'. Met het spelen in het groen worden dus meer doelen gediend: het welzijn van kinderen en het leggen van een basis voor gerichte natuur- en milieueducatie. Wetenschappelijk vastgesteld: groen en rommelen in de natuur is gezond.

Dinsdag 6 oktober, 20.00 uur: Waarom kapotte schelpen zo interessant zijn, door Gerhard C. Cadée. Wie verzamelde er als kind nou geen schelpen op het strand? Van die kleine gekleurde, liefst nog met twee kleppen, op zoek naar soorten die je nog niet in je verzameling had. De mooiste, gaafste nam je mee voor in de vensterbank of je eigen 'museum'. Gave schelpen zijn mooi, en je kunt ze op allerlei manieren ordenen. Gehavende schelpen zijn volgens schelpenkenner Gerhard C. Cadée echter interessanter. Cadée is ecoloog bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek. Bij schelpen die kapot zijn is vaak te zien aan de beschadiging welke predator aan het werk is geweest: een krab, een vogel of een ander dier. Soms vertonen schelpen reparaties: het schelpdier is dan ontsnapt aan zijn belager. Ook land- en zoetwater schelpen vertonen schelpreparaties. Schelpen worden vaak al tijdens het leven van het schelpdier gebruikt door allerlei in de schelp borende organismen en zeker daarna. Parasieten laten sporen op de schelp achter. Lege slakkenhuizen worden hergebruikt door heremietkreeften, die op hùn beurt hun sporen achterlaten. Zo gaan er allerlei interessante verhalen schuil achter beschadigde en gerepareerde schelpen. Een artikel over dit onderwerp is te vinden op de website van de Nederlandse Malacologische Vereniging: Van levend schelpdier naar fossiele schelp (http://www.spirula.nl/publicaties/informatiebladen/NMVinfoblad13.pdf).

Dinsdag 3 november, 20.00 uur: De grote trek van de Kleine zwaan, door Wim Tijsen.

winter met duizenden hun heil in warmere, voedselrijker oorden. Ze overwinteren onder andere in onze Eempolder. De zwanen verschijnen eind september in grote groepen. Als foerageergebied zoekt de Kleine zwaan, groepen van soms honderden dieren, vaker bouwland dan grasland. Eind maart vertrekken ze weer naar hun broedgebieden in het arctische Rusland. Tot in de jaren zeventig bracht de Kleine zwaan de wintermaanden door op het verzoetende IJsselmeer, waar hij zich tegoed deed aan het massaal voorkomende Fonteinkruid. Kleine zwanen zijn echte planteneters. Door het voedselrijker en troebeler worden van het water verdween het Fonteinkruid en zocht de Kleine zwaan zijn voedsel op het land: suikerbieten, aardappels en koeiengras. Zo ontdekte hij de Wieringermeer en... Wim Tijsen ontdekte daar de Kleine zwaan. Sindsdien is Tijsen verslingerd aan deze vogelsoort. Hij trok met hen mee en volgde het wel en wee. In een indrukwekkende presentatie schetst Wim de grote trek van de Kleine zwaan. Een opmerkelijk verhaal is het liefdesverhaal van het vrouwtje XNY, dat Wim 10 jaar lang heeft gevolgd in de Wieringermeer, de Eempolders en in Engeland.

In vervolg op de lezing is er een excursie gepland om Kleine zwanen te observeren. Datum, tijd en plaats staan nog niet vast. Let op De Vooruitloper en andere media.

De Kleine zwanen, die 's zomers op de Russische toendra broeden, zoeken in de


Agenda September Zaterdag 5 september 19.00 uur

met de boot en een gids van de Waterlijn langs planten op de kademuren. 8 euro. Krommestraat.

Zondag 6 september 9 - 12 uur.

De IVN-fotowerkgroep gaat richting Leersum. Verzamelen: tweede parkeerplaats St. Elisabeth.

Dinsdag 8 september 19.30 uur

IVN-mini-excursie naar de natuurspeelplaats op het landgoed Schothorst. Verzamelen bij de ingang aan de Duivensteeg.

Zondag 6 september 10.00 uur

NJN-excursie rond insecten, libellen, vlinders. Voor jongeren van 12 25 jaar. Info en opgeven: tel. 033 - 475 17 99.

Dinsdag 8 september 20.30 uur

IVN-lezing Groen… goed voor u, en in het bijzonder voor kinderen, door Kees Both. Eemfors, Schothorsterlaan 88, Amersfoort.

Zaterdag 19 september 10 uur

het IVN Nijkerk verzorgt een fietstocht - ongeveer dertig kilometer door het stroomgebied van de Hoevelakense beek. Vertrek bij de brandweerkazerne in Hoevelaken.

Zondag 20 september 10.00 uur

NJN-vogelkijkwandeling. Voor jongeren van 12 t/m 25 jaar. Info en opgeven: tel. 033 - 475 17 99.

Zondag 20 september 14 - 16 uur

IVN-natuur- en gezondheidswandeling over landgoed Schothorst, Schothorsterlaan 21, Amersfoort.

Zaterdag 26 september

groen filmfestival in kasteel Groeneveld te Baarn. Zie www.kasteelgroeneveld.nl .

Zondag 27 september

groen filmfestival. Zie zaterdag 26 september.

Oktober Donderdag 1 oktober 20.00 uur Zaterdag 3 oktober Zondag 4 oktober 9 - 12 uur Dinsdag 6 oktober 20.00 uur


lezing over vleermuizen. Utrechts Landschap. Koetshuis, Stoutenburgerlaan 4. Wereld Vogelkijkdag: internationale dag rond de vogeltrek. Trektelpost bij het Hazewater, Den Treek. Aanmelden bij Vogelwacht: www.vogelwachtutrecht.nl . de IVN-fotowerkgroep gaat naar het Lockhorsterbos. Verzamelen: tweede parkeerplaats St. Elisabeth, Ringweg Randenbroek. IVN-lezing Waarom kapotte schelpen zo interessant zijn, door Gerhard C. Cadée. Eemfors, Schothorsterlaan 88, Amersfoort.

Zondag 11 oktober 10 uur

De NJN gaat op zoek naar paddenstoelen in het bos. Voor jongeren van 12- 25 jaar. Opgeven: tel. 033 - 475 17 99.

Zondag 18 oktober 14 - 16 uur

IVN-natuurwandeling naar de paddenstoelen in het Lockhorsterbos.

Woensdag 21 oktober 20 uur

vallende sterren, want de Orioniden zijn in de buurt van de aarde. Bij helder weer is de sterrenwacht in park Schothorst open.

Donderdag 22 oktober

de Orioniden. Zie woensdag 21 oktober.

Zaterdag 24 oktober

Nacht van de Nacht. Diverse activiteiten in Amersfoort. Zie www.amersfoort.nl/samenduurzaam.nl .

November Zondag 1 november 9 - 12 uur

IVN-fotowerkgroep gaat op jacht naar natuuronderwerpen. Verzamelen: tweede parkeerplaats St. Elisabeth.

Dinsdag 3 november 20.00 uur

IVN-lezing De grote trek van de Kleine zwaan, door Wim Tijsen. Eemfors, Schothorsterlaan 88, Amersfoort.

Zaterdag 7 november 9 - 12 uur Zondag 8 november 10 uur Zondag 15 november 14 - 16 uur Dinsdag 17 november 18.30 uur

IVN gaat bomen knotten. Info: tel. 033 - 480 65 65.

mossenexcursie van de NJN, voor jongeren van 12 - 25 jaar. Info en opgeven: tel. 033 - 475 17 99. IVN-wandeling naar het Treeker meertje. Tweede parkeerplaats aan de Treekerweg, vanaf de Doornseweg. De aarde passeert de Leoniden: vallende sterren met soep. Neem soepkom en lepel mee. Sterrenwacht, Schothorsterlaan 27.

Zaterdag 21 november

vogelexcursie naar Arkemheen en Eemmeer. Vogelwacht. Aanmelden tel. 033 - 472 28 61.

Zaterdag 21 november 9 uur Zondag 22 november 10 uur Zaterdag 28 november

IVN gaat bomen knotten. Info: tel. 033 - 480 65 65.

vogelen met de NJN, voor jongeren van 12 - 25 jaar. Opgeven: tel. 033 475 17 99. onder voorbehoud: excursie naar Kleine zwanen in Hoogland-west. Let op de media.

Kijk op www.ivnamersfoort.nl voor een uitgebreidere agenda Herfst-Uitloper 2009-17

De Voorlopers de werkgroep Wandelingen

Zondag 20 september, 14 - 16 uur: Landgoed Schothorst, vertrek: natuurcentrum, Schothorsterlaan 21, Amersfoort. September is de nationale 'Groene Maand'. De plaatselijke IVN-afdelingen doen daar al jaren aan mee, met natuuractiviteiten rond een thema. Dit jaar is dat natuur en gezondheid, met als slogan 'Groen Doet Goed'. De werkgroep wandelingen haakt hierbij aan met deze wandeling over het landgoed Schothorst, een groene oase tussen drie Amerfoortse wijken. Deelnemers kunnen genieten van onder andere de prachtige bomenlanen met eeuwenoude Eiken en Beuken, een rondgang maken over het middeleeuws erf en rondkijken bij een van de volkstuincomplexen, waar men zijn eigen gezonde groente en fruit verbouwt. De meegekomen kinderen kunnen zich vast uitstekend vermaken op de natuurspeelplaats. Meer informatie: Ton Schockman, tel. 033 - 45 66 878, en bij Henk van Dijk, tel. 033 - 463 02 43.

Zondag 18 oktober, 14 - 16 uur. IVN-wandeling langs paddenstoelen in het Lockhorsterbos. Zullen we maar naar de groenteman of naar de groenteafdeling van een supermarkt gaan ? Tegenwoordig hebben we heel wat keus in paddenstoelensoorten. Allereerst de overbekende dichte champignon, een wit bolletje met korte steel. Laat er thuis eens


een verder rijpen en zie het bolletje gaat open en er verschijnt tenslotte een paddenstoelenhoed met aan de onderzijde plaatjes die later bestoven worden met donkerbruin poeder (sporen). Die sporen staan garant voor nieuwe paddenstoelen, maar dan moeten de temperatuur, de voedingsbodem en de vochtigheidsgraad precies goed zijn. Pas dan is ontkieming mogelijk. Behalve de witte champignon zijn er mergel-, kastanje-, reuze- en grote open champignons en portabella's; allemaal variëteiten van de wilde stamvorm. En wat te denken van de bruingrijze of licht paarse oesterzwam met zijn bijna schelpvormige hoed? Daarnaast de shiitake, een lekkere - Japanse - paddestoel, de paarse ridderzwam of schijnridder, nog niet zo algemeen maar toch ..... Van al deze paddenstoelen zijn de groeigeheimen bekend en kan men ze min of meer op grote schaal kweken. Verder rondneuzend zien we de cantharel en het eekhoorntjesbrood, maar deze paddenstoelen komen uit de vrije natuur, want hoe die soorten te kweken is nog een raadsel ! Meer over paddenstoelen tijdens de excursie in het Lockhorsterbos.

We vinden daar grote, kleine, weinig voorkomende en algemene soorten, maar besef... eetbaar of giftig, mooi of lelijk, alle paddenstoelen zijn vooral erg nuttig. Meer informatie bij Henk van Dijk, tel. 0334630243, e-mail [email protected]

Zondag 15 november, 14 - 16 uur: Het Treekermeertje. Vertrek: tweede parkeerplaats aan de Treekerweg, vanaf de Doornseweg (bij pannenkoekenrestaurant Bergzicht). Het Treekermeertje is een natuurreservaat, verscholen in de bossen van het landgoed Den Treek - Henschoten, tussen het Langeveen en het Henschotermeer. Het ven ligt op de grens van de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei. Het meertje is vermoedelijk gegraven. Het

kan een ontvening zijn geweest of het is aangelegd als een eendenput, voor de jacht. Het is een drassig gebied. Dit wordt veroorzaakt door kwelwater van de Utrechtse Heuvelrug en hemelwater. We beginnen de wandeling bij een heuvel die begroeid is met struikheide en hier en daar dopheide. Verscholen onder de heuvel ligt een bunker waar vleermuizen leven. De wandeling gaat door een gevarieerd bosgebied met naald- en loofbomen. Hier en daar zien we nog percelen met productiebos, maar het is duidelijk dat men bezig is met het creëren van zo veel mogelijk natuurlijk bos. Als onderbegroeiing zien we vooral bosbes. Wanneer de kou niet te vroeg intreed, zien we nog iets van de herfstkleuren. Meer Informatie bij Joop Vos, tel. 033 - 494 08 33 en Riet Hulsker, tel. 0343 - 45 17 17.


Pissebedden De in opleiding zijnde IVN-natuurgidsen verzorgen voor hun collega-studenten 'biologisch momentjes'. Hier het biologische moment van Viveke Maljers, over Pissebedden.

Pissebedden (keldermotten - Latijnse naam Oniscus Asellus) worden vaak als insecten aangeduid, maar het zijn koudbloedige schaaldieren, familie van de kreeftachtigen. Een van de weinige kreeftachtigen die op het land leven. De diertjes zijn circa anderhalf centimeter lang en een halve centimeter breed. Ze hebben twee voelsprieten, zeven paar pootjes, een plat lichaam, een hard uitwendig skelet en ze ademen door kieuwen. Pissebedden zijn zwartgrijs of bruin van kleur, de onderkant is vaak grijs of lichtbruin, ze hebben een soort harnas van tien plaatjes die over elkaar heen schuiven, sommige soorten rollen zich bij dreigend gevaar op. Volwassen pissebedden verliezen hun harnas ongeveer eens per vier weken. Eerst valt het achterste deel af, ongeveer twaalf uur later het voorste deel, ze eten het afgevallen harnas op om het kalk weer te gebruiken voor hun nieuwe jasje.

Kantelen Als ze op hun rug liggen, kunnen ze zich laten kantelen door met hun pootjes maaiende bewegingen te maken, zo komen ze weer op hun pootjes terecht. Wereldwijd zijn er ongeveer negenhonderd soorten bekend. In Nederland komen zevenendertig soorten voor. Pissebedden


kunnen anderhalf tot twee jaar oud worden. Pissebedden eten vooral rottend blad en rottend hout. Ze ruimen het afval in de natuur op, bovendien zijn het effectieve schimmelbestrijders. Wanneer er niet voldoende dood materiaal aanwezig is kunnen pissebedden zich vergrijpen aan levende planten; zij hebben dan een voorkeur voor vlezige plantendelen. Pissebedden zijn in hoofdzaak vegetariërs maar worden toch beschouwd als omnivoren (alleseters). Tijdens droge periodes schakelen ze over op een aaskevermenu. Ze eten dan ook dode dieren. De hele jonge dieren eten de uitwerpselen van de ouders. Bij extreem voedselgebrek eten pissebedden zelfs hun eigen uitwerpselen, om de weinige daarin nog aanwezige voedingsstoffen nogmaals te verteren. In de compostbak zijn de pissebedden een welkome gast. Zij zorgen samen met wormen en bacteriën voor omzetting van het composteerbare materiaal.

Voortplanting Vrouwtjespissebedden paren meerdere keren per jaar met meerdere mannetjes. Het paren gebeurt 's nachts, daardoor is het zelden te aanschouwen. Een paringsbereid vrouwtje wordt door een mannetje herkent aan de geur die zij verspreidt. Het mannetje klimt op het vrouwtje, likt haar kopje en trommelt minutenlang op haar rug met zijn pootjes. Dan verschuift hij naar een diagonale positie op haar rug en bevrucht haar aan één kant. Daarna neemt hij een tegenovergestelde diagonale positie in om haar andere kant te

bevruchten. Een vrouwtje heeft twee vagina's en een mannetje twee penissen. De spermaoverdracht duurt circa vijf minuten voor iedere kant. De voortplanting gaat met eitjes. Het vrouwtje draagt de eitjes in een zogenaamd broedbuideltje, een met een beschermende vloeistof gevuld langwerpig zakje, onder haar lichaam tussen het tweede en vijfde paar pootjes. De eitjes zijn met het blote oog nauwelijks te zien. Het aantal eitjes neemt toe naarmate het vrouwtje groter is. De larven komen na ongeveer vier weken uit de eitjes. Door het bewegen van de larven breekt na een aantal dagen het broedbuideltje open en komen ze tevoorschijn. Al vroeg in het voorjaar komen de eerste kleintjes. De jongen zijn meteen zelfstandig. De kleintjes lijken op de volwassen dieren, zijn maar twee millimeter groot en nog helemaal wit. Pissebedden planten zich voortdurend voort, behalve als het 's zomers erg heet is. Daardoor kunnen ze, onder gunstige omstandigheden (temperatuur, vochtigheid en voedsel), een ruimte snel bevolken.

Niet schadelijk Pissebedden zijn niet schadelijk of vies. Ze veroorzaken soms lichte schade aan planten in pot of tuin. In een lichte, droge en verwarmde ruimte kunnen pissebedden niet overleven. Ze zijn dan na twee tot drie dagen dood door uitdroging. Vochtproblemen oplossen door goed ventileren en rommel opruimen zorgen ervoor dat pissebedden zich niet thuis voelen. Temperaturen boven zo'n 35 °C zijn dodelijk. Binnen kunnen pissebedden gevangen worden met behulp van een doorgesneden en uitgeholde aardappel. Leg de aardappel op de vloer, met de doorgesneden kant naar beneden. Om te voorkomen dat pissebedden de

woning binnenkomen, kunnen luchtroosters en dergelijke worden voorzien van fijnmazig horgaas.

Vijanden van de Pissebed Een natuurlijke vijand van de pissebed is de egel, die ook 's avonds en 's nachts op voedseljacht is. Bij een overdaad aan pissebedden in de tuin is het dus zaak zuinig op de egel te zijn. Kikkers en padden eten bijna alles, als het maar niet te groot is om door te slikken. Kikkers en padden voeden zich met kleine insecten en ook wel pissebedden. De roodwitte celspin eet vrijwel uitsluitend pissebedden en is ook overal te vinden waar pissebedden zitten. Het harde lijf van de pissebed is voor de meeste spinnen onoverkomelijk, de gifkaken van de roodwitte celspin breken er echter zonder moeite doorheen. De spitsmuis, een klein aggressief beestje, is geen knaagdier maar een carnivoor (vleeseter) en verwant aan de mol. De spitsmuis is meestal 's nachts actief. Deze veelvraten lusten wel een paar pissebedjes. Verschillende soorten vogels, bijvoorbeeld de merel, eten pissebedden. De vogels zijn vaak in de weer met het omkeren van blaadjes en dergelijke om te zien of er iets lekkers onder zit.


Drukte op Heiligenberg De IVN-publiekswandeling naar de Heiligenberg op zondag 19 juli was een succes. Maar liefst honderdtwintig mensen wandelden mee, de berg op, en naar de duiventil aan de overkant van de weg. Omdat er zes gidsen waren konden er toch overzienbare groepen worden gevormd. De vele mensen wilden zich de kans niet laten ontgaan om eens een kijkje te nemen op het landgoed dat gewoonlijk verboden terrein is. De Heiligenberg is een uitzonderlijk hoge dekzandheuvel, die zo'n tienduizend jaar geleden is ontstaan door de wind. Door de beschermde ligging op een landgoed is de Heiligenberg nog vrijwel intact. De hellingen zijn nog even steil als ten tijde van hun vorming. De heuvel stond bekend als Hohorst (hoge horst/ horst = hoger gelegen plek) toen bisschop Ansfridus van Utrecht zich in 995 op doorreis in (Oud) Leusden liet overvaren. De hohorst was toen omgeven door een modderige rivier aan de ene kant (van de Heiligenbergerbeek was nog geen sprake) en een moerassige wildernis

aan de andere kant. Ansfridus liet op de heuvel een kapel bouwen, een pleisterplaats die later uitgroeide tot een klooster. Vandaar de naam Heiligenberg. In de dertiende eeuw werd de grond rond de berg drooggelegd. In de zestiende eeuw werden alle kloosters door de staat opgeheven en kwam ook de Heiligenberg in wereldse handen. Tijdens de Gouden Eeuw veranderde het landgoed in een buitenplaats voor welgestelden en er werd een siertuin aangelegd. Joost van den Vondel maakte hierover in 1657 een lofdicht. Rond 1700 werd de tuin in strakke barokstijl uitgebreid. Zo kreeg de Heiligenberg ook een 'grand canal', een zichtkanaal van 250 meter naar het Zwanenwater, nog duidelijk herkenbaar. De huidige aanleg van het park van de Heiligenberg dateert in grote lijnen uit begin 19de eeuw. De toenmalige eigenaar liet een nieuw huis bouwen, het huidige witgepleisterde neoklassieke landhuis. En onder invloed van de romantiekperiode werd een Engelse landschapstuin aangelegd, ontworpen door H. van Lunteren.

Maar liefst honderdentwintig mensen deden mee aan de wandeling op de Heiligenberg.


Korte berichten 'Veel meer Lymepatiënten' Zoals bekend kunnen teken de ziekte van Lyme overbrengen, een slopende ziekte waardoor je jaren uit de running kunt zijn. De Nederlandse Vereniging voor Lymepatiënten (NVLP) schat dat het aantal Lymepatiënten in Nederland tien tot vijftien keer hoger ligt dan de officiële cijfers doordat patiënten vaak de foute diagnose MS, fybromyalgie of reuma krijgen. Dat moet echt anders, vindt de NVLP die een burgerinitiatief is gestart en streeft naar de ontwikkeling van betere testen, een coördinerend Lymecentrum voor meer onderzoek naar de Borrelia-bacterie en naar betere behandelingsmogelijkheden. Voorts, in Europees verband, naar de ontwikkeling van een vaccin. De NVLP verzamelt handtekeningen om haar initiatief in de Tweede Kamer en binnen de regering te krijgen. Meer informatie op www.lymevereniging.nl . Daar kan ook de petitie worden getekend.

Herkennen van korstmossen De KNNV-afdeling Amersfoort organiseert een korte cursus Herkennen van korstmossen. Er zijn drie lessen van twee uur. Docent is Leo Spier van de BLWG. De eerste avond is dinsdag 6 oktober van 19.30 tot circa 21.30 uur in het gebouw van het CNM De Schoolsteeg, Hamersveldseweg 107 in Leusden. Daarna zijn er buitenlessen op zaterdag 17 en 31 oktober van 10.00 tot 12.00 uur. De buitenleslocaties worden bekend gemaakt op de eerste avond. Het kost 2 euro, te voldoen op de eerste avond. IVN-ers zijn welkom. Ze zullen een hele

nieuwe wereld ontdekken, maar moeten daarvoor wel hun loep meebrengen. Aanmelden bij Arie van den Bremer, e-mail: [email protected] of tel. 033 - 432 57 00.

Natuurstudie voor jongeren Jongeren tussen de 12 en 25 jaar die aan natuurstudie willen doen, kunnen terecht bij de NJN, de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie. De NJN organiseert excursies en kampeervakanties in de natuur. Alle informatie daar over staat op www.njn.nl . Er is een Amersfoortse afdeling. Die is te vinden op www.amersfoort.njn.nl .

Symposium Natuur als Kuur Groen draagt bij aan een goede gezondheid. Dit komt vooral doordat groen stress vermindert en sociale samenhang in een buurt bevordert. Bewoners van groene wijken komen zelfs minder vaak bij de huisarts met klachten als diabetes, astma en depressie. Dit blijkt uit het recent afgesloten wetenschappelijk onderzoeksprogramma Vitamine G. Diverse initiatieven onderschrijven het belang van groen voor de gezondheid. Zo werkt de GGD Utrecht aan een groene gezonde wijk en krijgt Amersfoort een groen ziekenhuis. Als afsluiting van de Groene Maand, waar in het thema Groen en gezondheid centraal staat, verzorgt het Kenniscentrum Recreatie voor het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit het symposium Natuur als kuur. vervolg pagina 24


vervolg van pagina 23

Het symposium heeft plaats op dinsdag 29 september in kasteel Groeneveld te Baarn, van 12 - 17 uur. Het symposium is tevens de afsluiting van het door NIVEL en Wageningen UR uitgevoerde vierjarige onderzoeksprogramma Vitamine G naar de relatie tussen groen en gezondheid. Doel van het symposium is het uitwisselen van (praktijk)kennis over de relatie tussen gezondheid en groen. Mensen die werken bij een (rijks)overheid, een gezondheidsorganisatie of natuurorganisatie zijn welkom. Sprekers zijn onder anderen IVN-directeur Jelle de Jong, wetenschapper Agnes van den Berg en Anne Marie Gout, procesmanager Gezondheidsbevording van de GGD Utrecht. Meer informatie bij het Kenniscentrum Recreatie: Femke Huis, tel. 070 - 312 49 97, e-mail [email protected] . Deelname aan het symposium is gratis, maar het aantal plaatsen is beperkt. Aanmelden kan bij het Kenniscentrum Recreatie, met een e-mail aan [email protected] of via tel. 070 - 312 49 90.

De Groene Maand De Groene Maand is een campagne van een groot aantal organisaties die zich inzetten voor natuur, milieu, landschap en gezondheid. Het doel is zoveel mogelijk mensen enthousiast te maken om naar buiten te gaan. Dit gebeurt met een gebundeld aanbod van natuuractiviteiten in september. De campagne wordt gecoördineerd door het IVN. Meer informatie op www.groenemaand.nl .

Vogelziekte 'het geel' Enkele weken geleden is de vogelziekte


'het geel' overgekomen uit Duitsland. De kranten hebben daar al flink wat aandacht aan besteed. De besmettelijke ziekte is niet op mensen overdraagbaar, maar alleen van vogel op vogel via snavelcontact. In Duitsland zijn tienduizenden zangvogels omgekomen. De ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Trichomonas gallinae. Op tal van plaatsen in Nederland is de ziekte al vastgesteld. De ziekte veroorzaakt een geelkleurige ontsteking in de keelholte, waarna de vogels stikken of verhongeren. Vooral kleine zangvogels worden getroffen, maar ook roofvogels en uilen die besmette prooien eten. De Vogelbescherming Nederland adviseert om tijdelijk geen vogels te voeren om te voorkomen dat vogels op een kluitje elkaar besmetten. Wie dode vinkachtigen en merels vindt, wordt verzocht contact op te nemen met de vereniging, tel. 030 - 693 77 00, zodat de dieren kunnen worden onderzocht. Het bovenstaande kan op het tijdstip van verschijnen van De Uitloper achterhaald zijn. Het beste is de ontwikkelingen via de dagbladen te volgen.

Kleurtjes voor Boomvalken De Werkgroep Roofvogels Nederland is in onder meer Utrecht gestart met het kleurringen van jonge Boomvalken. Het doel is meer inzicht te krijgen in de oorzaken van de achteruitgang van de populatie. Sinds de jaren zeventig is de stand van de Boomvalk in Nederland meer dan gehalveerd. Over de oorzaken is veel gespeculeerd: verminderd voedselaanbod, minder nestelgelegenheid (door afname Zwarte kraai), toegenomen predatiedruk (door Havik en Buizerd), verontreinigde voedselketen (PCB's, vlamvertragers), verschuiving in habitatkeus (van bos naar open land). Voor elk van deze mogelijke oorza-

ken zijn aanwijzingen beschikbaar, zowel in Nederland als daarbuiten. Het relatieve belang van deze oorzaken is echter onbekend. Aan de hand van de kleurringen hoopt de wekgroep meer inzicht te krijgen. De ringen kunnen op afstand worden afgelezen. De gebruikte kleurringen zijn één kleur (geel, zwart, wit en rood) met twee tekens. Terugmeldingen kunnen worden gemaild aan [email protected] .

Sla me niet dood IVN-ster Anneke Abma, inderdaad, die van de lezingen, heeft weer een interessante webstek gevonden: http://slamenietdood.web-log.nl/ Op deze stek vooral informatie over insecten, maar ook over andere dieren. En veel schakelingen naar andere webstekken.

Zorgen over Hoogland-west AMERSFOORT - De Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort (SGLA) hebben hun zorgen over geplande ontwikkelingen in Hoogland-west verwoord in een brief aan de gemeenteraad. Aanleiding was de gemeentelijke Ruimtelijke Verkenning Buitengebied West. Onderdeel daarvan is de mogelijkheid nieuwe landgoederen op te zetten, net zoals in Stoutenburg. De SGLA stelt dat dit meer bewoners naar het gebied brengt, met meer verkeersbewegingen en meer onrust. De geplande - door de SGLA niet gewenste - golfbaan wordt er ook bij betrokken. De SGLA vraagt zich af of er straks wel wordt toegezien op de aanplant van houtwallen, een boomgaard, hagen en solitaire bomen. Gebeurt dit niet, dan blijft de nieuwe bebouwing van heinde en verre zichtbaar. Kunnen eigenaren van nieuwe woningen en van de golfbaan gedwongen worden tot

aanplant? En in het geval van de golfbaan tot de aanleg van waternatuur en van een wandelpad rond de golfbaan? Komt er een hek omheen? Door dit laatste zou het gebied ontoegankelijk worden voor een deel van de fauna die daar nu thuishoort, meent de SGLA. Een andere prangende vraag is of de nu geplande negen holes ook werkelijk negen holes blijven. “Of wordt er straks gezwicht voor klachten van de exploitant dat de negen holesbaan niet rendabel blijkt te zijn zoals op vele andere plaatsen ook het geval is geweest?” De exploitant heeft volgens de SGLA nooit ontkend op achttien holes uit te zijn: “Het antwoord op de vraag hier over luidde destijds: ‘We beginnen met negen holes’.” De SGLA wijst er op dat grondaankopen in het gebied niet zijn tegen te houden. De SGLA vindt dat er een minimaal een onderzoek moet worden gehouden in het kader van de Flora- en Faunawet. De belangengroepering wijst op het rapport van Gerard van Haaff over park Schothorst, waar omvorming van het oorspronkelijke landelijke gebied tot landschapspark tot gevolg had dat er twintig vogelsoorten verdwenen. De SGLA vreest dat de beoogde wandelpaden door Coelhorst en langs de Eem mensen met honden aantrekken. “Daar deze honden voornamelijk los zullen lopen, zoals we in andere parken ook zien aangezien er nauwelijks gehandhaafd wordt, zal dit leiden tot verstoring van de reeënpopulatie, die hier nu juist zijn laatste rustgebied heeft.” De SGLA vraagt de gemeenteraad om niet weg te zakken in een mooie droom, maar om harde afspraken te maken over toetsingskaders. Met andere woorden om uitgebreid te onderzoeken welke gevolgen landgoederen en een golfbaan voor de natuur van Hoogland-west heeft.


Een raar verhaal Gerard van Haaff

Mijn vrouw en ik leven een redelijk relaxed leventje.Weliswaar houden wij ons gedurende een bepaalde tijd van het leven bezig met het voeden en opvoeden van ons kroost, maar we zijn al lang blij als de kinders gezond groot worden en we nog een mooi dak boven ons hoofd hebben. Maar voor ik aan m'n verhaal begin wil ik me eerst maar even voorstellen. Ik ben Steen Uil en samen met mijn vrouw Stien bewoon ik een comfortabele holte in een knotwilg in Hoogland-west. Zoals u weet is dit (nog) een ge bied met een landelijk karakter, waar de hectiek en drukte van de stad nog aan de andere kant van de Bunschoterstraat liggen. De kant waar we in het verleden nog een prima plek konden vinden, rondom het Schothorsterbos en in de houtwallen die de akkers van elkaar scheidden. Maar door het steeds meer opvullen en uitvoeren van diverse bestemmingsplannen zijn we daar paar voor paar verdreven. Het begon allemaal vroeg in het voorjaar. Op een regenachtige avond, het was al donker, hoorde ik opeens een vreemde soortgenoot roepen. Niet zomaar roepen zoals we zo vaak doen om onze territoriumgrens aan te geven, maar zichzelf manifesterend, als was het om een eigen gebied te claimen. Nog niet eerder was dit gebeurd. Stien werd er helemaal onrustig en iebelig van. Wat was dat toch en hoe kwam die vreemde vent hier zo verzeild. Ik ken de roep van mijn buurmannen goed en ik weet ook waar ze wonen en jagen. Ook weet ik dat ik die ene, die bij Coelhorst zit, wel in de gaten moet houden, want hoewel hij zelf een leuke vrouw heeft zie ik regelmatig zijn schalkse blikken naar mijn lief. Maar deze onbekende snuiter, deze vrijbuiter, kwam er ineens tussen en begon in een vreemd zuidelijk dialect duidelijk te maken dat hij hier ook wel een territorium zou willen. U snapt dat ik dat niet zo maar kan laten gebeuren en mijn buurman dacht daar net zo over. Wat moest die vreemde uiloor hier.


Al vele jaren leven we hier in vree en harmonie in dit fraaie landelijke gebied van Hoogland-west zonder veel hilariteit over het aantal soortgenoten dat er leeft. Ik weet dat er in deze hoek zo'n vier tot vijf broedparen aanwezig zijn, die elk jaar een paar kinderen grootbrengen als de goden ons goed gezind zijn. Onze populatie was in het verleden wat groter, omdat er voldoende voor iedereen te eten was. Natuurlijk hing dat ook af van een goede nestplek. Vroeger zaten we veel in holtes van oude hoogstamboomgaardbomen zoals die naast de begraafplaats van Coelhorst. Tegenwoordig worden er soms luxe nestvilla's voor ons opgehangen. U kunt zich voorstellen dat we deze hulp van vogelminnenden niet afslaan. Bovendien komen die dikke kraaien en de kauwen dan niet zomaar binnen omdat onze eieren beschut achter een schotje liggen. Deze zwartjassen hebben de nare gewoonte om onze eieren te jatten en op te eten. Natuurlijk verdedigen wij onze keurig verpakte jongen, maar soms is er tegen het brute geweld van vooral de Zwarte Kraai geen kruid gewassen. Die dringen onze

(natuurlijke) woning binnen en pikken met hun grote snavel onze eieren stuk om daarna de inhoud leeg te slurpen. Bijna om het jaar doen we aangifte van deze huisvredebreuk, maar al met al schieten we daar weinig mee op. Kennelijk telt de macht van de sterkste hier nog steeds. Ook de familie marter wil nog wel eens een ei of een jong verschalken, maar de laatste jaren zijn deze ook al een beetje uit het gebied verdwenen en hebben we daar gelukkig minder last van. En als onze jongen zich tot takkeling hebben verheven, moeten we de kat van de boer ook nog wel eens in de gaten houden en flink lastig vallen als deze te dichtbij komt. Maar goed, terug naar onze indringende soortgenoot met z'n zuidelijk accent. Op die bewuste avond hebben we weinig meer gehoord en gezien. Alleen nog een keertje een roep ergens in de verte en we hadden het idee dat hij uiteindelijk toch vertrokken was. Maar twee weken later was die snuiter er opeens weer. Opnieuw was het een beetje regenachtig, in de verte onweerde het. Ik zat op een uitkijkpaaltje en had net een veldmuis afgeleverd bij mijn vrouwtje. Ze is al weer een tijdje bezig met het bebroeden van de eieren. Zo nu en dan breng ik haar wat te eten, maar straks als de kleintjes uit de schaal zijn wordt het helemaal aanpoten. Hopelijk wordt het een goed kever- en muizenjaar. Maar daar was'ie weer en opnieuw doken mijn buurman en ik er luid roepend op af. Om de beurt lieten we van ons horen en probeerden we de indringer duidelijk te maken dat hij op moest zouten. We maakten hem duidelijk dat er hier geen plek voor hem was. Vreemd genoeg leek het erop alsof wij indruk maakten en hij bescherming zocht bij enkele mensen die langzaam over de weg liepen. Lef had hij wel moet ik zeggen. Wij durven niet zo dicht bij de mensen te komen, maar deze snoeshaan had daar kennelijk geen boodschap aan. Kennelijk maakte dit ook indruk op Stien en op de vrouw van buurman Stef. Ze kwamen van de eieren om poolshoogte te nemen. Aan hun stem kon

je horen dat ze toch wel gecharmeerd waren van die zuiderling. Maar evenals de vorige keer verdween de 'misty owl' langzaam uit beeld zonder dat we hem hadden gezien en weer hoorden we een paar weken niets. Tot hij voor de derde keer op dook. En weer in gezelschap van een klein groepje mensen. Nu was het duidelijk schemerlicht en kon ik hun kijkers zien. Eentje liep voordurend alles op te schrijven, alsof het om een belangwekkende verslaglegging ging. Ook deze keer hebben we nog even nadrukkelijk van ons laten horen om duidelijk te maken dat we niet gediend waren van een nieuwkomer op onze lip. Een eindje verderop is waarschijnlijk nog genoeg plaats voor hem. Daar zoekt hij z'n heil maar. Misschien dat er aan het einde van het seizoen nog een leuk jong vrouwtje over is met wie hij een relatie kan beginnen. Ons is echter niet duidelijk geworden waar deze vreemde vogel vandaan kwam. We hebben hem niet gezien, alleen maar gehoord, met z'n vreemde accent. Hierna hebben we niets meer vernomen van de indringer en hebben we in alle rust één zoon en twee meiden kunnen grootbrengen die nu al dapper heen en weer vliegen en zelf hun voedsel opsnorren. Het wordt trouwens tijd dat ze een andere stek gaan zoeken, op eigen benen gaan staan en zich een eigen territorium verwerven. Misschien komen ze die vreemde zuiderling elders in de polder nog tegen.


Nieuw vogelboek Veel achtergrondinformatie in nieuw Handboek Vogels Het poldergebied tussen Amersfoort, Bunschoten en Nijkerk behoort tot de belangrijkste overwinteringsgebieden van de Kleine zwaan, zo staat in het nieuwe Handboek Vogels van Nederland. En de Kruisbek is een karakteristieke vogel voor de Utrechtse Heuvelrug. Het boek behandelt bijna driehonderd vogelsoorten die (soms) in Nederland te zien zijn. Daar onder ook 'nieuwe' soorten als de graszanger en de onlangs teruggekeerde ruigpootuil. Het boek beschrijft van elke soort hoe die te herkennen is en waar hij in Nederland voorkomt, maar het is niet echt een determineerboek.Voor dat doel zijn er wel uitgebreider boeken in de handel. De tekeningen en foto's in het Handboek zijn mooi. Zijn bestaansrecht ontleent het Handboek Vogels van Nederland vooral aan de achtergrondinformatie. Per vogel is er een bladzijde met waar hij voorkomt, het soort leefgebied, het voedsel en de eventuele trek.Verder gegevens over nestbouw, eieren, broeden en jongen. Plus voor de soort unieke bijzonderheden. Onder het kopje gevoeligheden staat hoe goed of (vaak) slecht de vogels het in Nederland door de jaren heen doen en waar het heen lijkt of dreigt te gaan. Ook per vogel een kaartje van Nederland waar op staat waar de soort voorkomt en hoe vaak. Er zijn kaartjes voor broedgevallen, aantallen en relatieve dichtheid. Dit is enigszins verwarrend, want afgaande op de kaartjes zou je kunnen denken dat Nederland vol zit met visarenden en roodpootvalken. In werkelijkheid zijn dit zeldzame vogels. De bijbehorende tekst lezen is dus noodzakelijk. Het boek is uitgegeven in samenwerking met de Vogelbescherming Nederland. De KNNV-uitgeverij claimt dat het om het actueelste vogelboek van Nederland gaat. Die actualiteit betreft met name de aantallen plus de populatietrends, en het al of niet voorkomen op de rode lijst van bedreigde vogelsoorten.Voorts is er een lijst van de beste vogelkijkgebieden. Oorspronkelijk is het handboek een Deense uitgave. Het is voor Nederland bewerkt door Luc Hoogenstein en Ger Meesters. Het boek telt 318 pagina's, afmetingen 19 x 27,5 cm, genaaid gebonden, met foto's, illustraties en verspreidingskaartjes in kleurendruk. ISBN: 978 90 5011 270 3. De prijs is 29,95 euro. De pagina over de Grote Bonte Specht.


Het IVN Het IVN, Vereniging voor natuur- en milieueducatie, is een vereniging van vrijwilligers en beroepskrachten die streeft naar meer (kennis over) natuur en een betere kwaliteit van het milieu. Verspreid over Nederland heeft het IVN zo’n 180 plaatselijke afdelingen en elf provinciale consulentschappen. Meer dan 16.000 leden zetten zich actief in voor de natuur en het milieu door middel van allerlei voorlichtende en educatieve activiteiten.

Minimum bedragen contributie 2009: Actief lid: Gezinslid: Donateur: Jeugdlid:

€ € € €

12,50 5,00 10,00 10,00

Maak het bij u behorende bedrag over op giro 367 05 88 ten name van IVN Amersfoort en ontvang vier keer per jaar De Uitloper in de brievenbus, plus voor actuele zaken tussendoor via e-post De Vooruitloper. Leden krijgen voorts het kleurrijke landelijke blad Mens en natuur vier maal per jaar toegestuurd. Aanmelden kan via www.ivnamersfoort.nl.

Colofon De Uitloper is het kwartaalblad van de Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie IVN Amersfoort en omgeving. IVN Amersfoort e.o. Postbus 1012 3800 BA Amersfoort [email protected] www.ivnamersfoort.nl www.ivnamersfoort.nl/leden.htm Aan deze editie werkten mee: Jan Oudemans, Anneke Abma,Ton Schockmann, Gerard van Haaff, Jette Jongerius, Peter Koblens, Ed Vos, Joris van Ooijen, Jeroen van Nunen, Gert Lodewijks, Joop Vos,Viveke Maljers. Het IVN Amersfoort e.o. heeft voorts een digitale nieuwsbrief, De Vooruitloper, die verschijnt als er iets valt te melden. Redactie: Kees Quaadgras Opmaak: Annelies de Vroedt Foto omslag: Kees Quaadgras Nieuwe kopij en agenda sturen naar: [email protected] Foto’s minimaal op 300 Kb Kopij voor het winternummer insturen “voor” 10 november!

Treekermeer

Deze Uitloper is gedrukt op milieuvriendelijk papier.


In Contact! Voorzitter

Jan Oudemans Tel. 033 465 68 36 e-mail [email protected]

Bestuur Secretaris

Penningmeester/Ledenadm.

Ank van Leeuwen Ton en Ria Schockman Tel. 033 461 62 32 Tel. 033 456 68 78 e-mail [email protected] e-mail

[email protected]

Bestuurslid

Loes Dieben Tel. 033 456 03 21 e-mail [email protected]

Bestuurslid Vacature

Bestuurslid Vacature

Werkgroepen Werkgroep communicatie: Cursuscoördinatie

Ruud Corduwener Tel. 033 462 01 97 [email protected]

Jeugdwerkgroep

Ine van Maarseveen Tel. 033 - 480 62 85 E-mail [email protected]

Ruimtelijke Ordening-Milieu

Olav-Jan van Gerwen 033 456 24 27 [email protected]

Fotografie

Jan Piet Dijkstra 033 463 42 81 [email protected]

Wandelingen

Lydia Aldenkamp Tel. 480 41 80 [email protected]

Knotten

Annemiek Cornelissen 033 480 65 65 [email protected]

Lezingen

(i.s.m. KNNV) Anneke Abma 033 433 11 97 [email protected]

1 Informatiekraam

vacature

2 Website

Hans van den Brandt e-mail [email protected]

3 Uitloper en Vooruitloper

Kees Quaadgras(redactie) 033-472 87 86 [email protected] Annelies de Vroedt (opmaak) 033-455 88 81 [email protected]

4 Publiciteit Vacature

Volledige adressen staan op: de ledenpagina:www.ivnamersfoort.nl/leden.htm


Natuurwinkel Amersfoort EEN

WAAR PARADIJS VOOR DE BIO-LIEFHEBBER

!

Van alle biomarkten thuis Aardappelen, groenten, fruit, geitenkaas uit de streek ! Vers afgebakken Vlaams brood en kleinbrood

EN ‘N

NAT U UR L IJ K ’ NO G VE EL M E ER .

Bio voor de complete maaltijd, en voor milieuvriendelijke was- en reinigingsmiddelen, verzorgingsproducten, cosmetica etc. Bijzonder uitgebreide bio wijnafdeling, met wijnen die het omfietsen waard zijn.

Openingstijden; Leusderweg 27, 3811 NK Amersfoort ma t/m vr 8.00 -19.00 za 8.00 -18.00 tel 033-4622432, fax 033-4622564 e-mail: [email protected]


IVN VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE AFDELING AMERSFOORT EN OMGEVING Postus 1012 - 3800 BA Amersfoort

De Uitloper. - Peter Koblens over de Natuurclub - Raar verhaal over Steen en Stien - Heel bijzonder: pissebedden

Recommend Documents