Verein Furka-Bergstrecke Sectie Nederland
DE TANDSTAAF
Nummer 2 - Zomer 2014
Boven: “Weinig sneeuw” is bij de DFB een relatief begrip... Onder: ...want het was voldoende om een tandstaaf te vermorzelen (foto’s Ed Groenendijk)
Nummer 2 - Zomer 2014
In dit nummer 2
Van de redactie
3
Van de voorzitter
4
Verslag Jaarvergadering
Sectie Nederland www.furkabahn.nl
Jaarvergadering van 15 maart 2014 te Arnhem 10 Delegiertenversammlung Verslag van de vergadering in Olten 12 Tandradsystemen Twee eeuwen steil spoor 16 Algemene informatie Adressen, tips en informatie
Agenda 13 t/m 17 augustus 2014 Diverse festiviteiten in Zwitserland ivm het 100-jarig bestaan. Zie www.dfb.ch 20 september 2014 Najaarsvergadering Sectie Nederland Kijk voor de actuele agenda op www.furkabahn.nl Redactiesluiting Tandstaaf 1-2014: 7 september 2014 Tips voor de agenda? mail naar
[email protected] Foto omslag: Ed Groenendijk
Van de redactie Wat later dan gebruikelijk, maar voor u ligt alweer de tweede Tandstaaf van dit jaar. Het rijseizoen is inmiddels begonnen, het is dit jaar 100 jaar geleden dat het traject Brig - Gletsch werd geopend. De eerste festiviteiten zijn inmiddels achter de rug. Daar waar Koning Winter Nederland volledig had overgeslagen, is ook Zwitserland redelijk gespaard. Er lag veel minder sneeuw dan gebruikelijk waardoor de sneeuwruiming, in tegenstelling tot vorig jaar, zeer vlot is verlopen. Ook de eerste werkweken zitten er inmiddels alweer op, waaronder ook week 21 van onze sectie. Het verslag leest u in de volgende tandstaaf, samen met de andere verslagen van de werkweken. We wensen iedereen die nog naar Zwitserland gaat, een goede werkweek. Dichter bij huis, in deze Tandstaaf, leest u de eerste bijdrage van onze nieuwe voorzitter Peter Steenmeijer. Daarnaast het verslag van de ledenvergadering en een bijdrage van Erik Boot over “echte” tandstaven, namelijk de verschillende tandradsystemen die in de loop van de tijd zijn ontwikkeld. Ook heeft inmiddels de Delegiertenversammlung weer plaats gevonden, Hans Croes doet verslag. Wij wensen iedereen veel leesplezier en wellicht tot ziens in Nederland of in Zwitserland. Diederik van Nimwegen Jeroen Wolff
Peter Steenmeijer (uiterst rechts) aan het woord tijdens de ledenvergadering op 15 maart jl. (foto Peter Westmijze) 2
De Tandstaaf
Van de voorzitter Het is nog even wennen om als voorzitter een voorwoord te mogen schrijven voor ons blad. Aangezien er nog geen bestuursvergadering is geweest, zal ik het moeten doen met de ervaring van de DV in Olten. Het was een leerzame ervaring al was het alleen al om de heen en terugreis. Om tijd te sparen had ik ervoor gekozen om met de nachttrein heen en met dezelfde nachttrein 's avonds weer terug te gaan. Je bent tenslotte treinfanaat en deze ervaring had ik nog niet. De heenreis deelde ik de couchette met 5 giegelende studentes, waarom heb ik hier nooit eerder aan gedacht. De terugreis was een Zwitsers gezin mijn gezelschap, dat voor het eerst naar Nederland reisde. In beide gevallen veel gespreksstof en natuurlijk de vraag wat zo'n alleen reizende man in Zwitserland had te zoeken. Zowel de studentes en hun begeleiders, dat wel gelukkig, hadden nog nooit van de Furkabahn als toeristische attractie gehoord. Hopelijk draagt dit bij aan de verbetering van het aantal reizigers, waaraan de DFB dringend behoefte heeft, zoals uit het verslag van Gerard Geist moge blijken. Na een douche in Basel SBB doorgereisd naar Olten en daar in het zonnetje gewacht op het begin van de DV. Daar met Gerard verenigd de ochtendsessie bijgewoond, uitgebreid geluncht en daarna het officiële gedeelte. Die Zwitsers kunnen er wel wat van. Het stemmen gaat uiterst officieel, maar als dan blijkt dat er al stemmend een onmogelijk besluit is gevallen, dan beginnen we toch gewoon opnieuw! De DV geeft wel een mooie inkijk op de vereniging als totaal, die is er naar mijn stellige mening n.l. niet. Je hebt drie afzonderlijke onderdelen, waarvan er twee zijn om de derde in de lucht te houden. Je zou van de planmatige Zwitsers verwachten dat die drie een innige band onderhouden en er goed voor zorgen dat hun onderlinge wensen en noden wederzijds worden behartigd. Nu is het natuurlijk zo dat behoudens de nieuwe marketing man, de DFB niet aan het woord is geweest, maar ik proefde toch enige zorg bij VFB en SFB over de vele wensen van de DFB. Wensen waaraan de VFB en SFB soms hun vraagtekens hebben. Op naar de eerste bestuursvergadering, waarna ik hoop de draad goed op te kunnen pakken. Rest mij natuurlijk mijn dank uit te spreken naar mijn voorganger, Hans Croes, die de vereniging 9 jaar met verve heeft geleid. Peter Steenmeijer
Foto’s gezocht! De redactie van De Tandstaaf is dringend op zoek naar recente en minder recente foto’s van onze Strecke en omgeving om ook in de toekomst de Tanstaaf van fraaie foto’s te kunnen blijven voorzien. Zo kunt u ons helpen: Foto’s ontvangen wij graag via
[email protected], grotere aantallen via bijvoorbeeld WeTransfer. Foto’s niet verkleinen of bewerken in verband met de benodigde kwaliteit Foto’s moeten van voldoende tot goede kwaliteit zijn (scherpte, belichting e.d.) Nummer 2, zomer 2014
3
Verslag Jaarvergadering Jaarvergadering 15 maart 2014 te Arnhem
Henk Huisman
Aanwezige bestuursleden: Hans Croes (voorzitter), Gerard Geist, Peter Westmijze, Henk Huisman (notulist) Aanwezige leden: de dames J. Aelberli, J. Bonkenburg, I. Croes, J. Scheidemans; de heren H. v/d Marel, H. Westmijze, P. Migchielsen, R. van Vliet, M. Schuring, K. v/d Burg, E. Groenendijk, G. Vroemen, H. Vos, C. Leenders, W. Jansen, P. van Oirsouw, A. Koestal, J. Peeters, H. de Lange, P. Steenmeijer, C. Kolff, Afwezig met kennisgeving: Jeroen Wolff, H. en J. ten Bolscher, D. Croes, M. Croes, C. Huisman, R. Halbertsma, L. van der Meer, D. van Nimwegen, P. Olijslagers, P. Rasch, J. Verspaget, P. Witkop. 1. Opening. Hans Croes opent de vergadering om 13.29 uur en heet alle aanwezigen een hartelijk welkom, en prijst de vereniging gelukkig met de relatief flinke opkomst van 21 leden, naast de aanwezigheid van 4 bestuursleden. Een speciaal welkom voor Jan Willem Oosterom die “achter in de zaal” boeken en tijdschriften verkoopt waarbij een deel van de opbrengst voor de vereniging is bestemd. Daarna worden de afwezigen “met kennisgeving” vermeld. Daarnaast ontbreekt ook bestuurslid Jeroen Wolff vanwege werkzaamheden in het buitenland. 2. Mededelingen van het bestuur a. Site: als gevolg van verouderde programmatuur liep de vereniging risico t.a.v. het plaatsen van spam op de site. Jeroen Wolff en Michael Croes hebben de programmatuur een update gegeven. alles functioneert weer als vanouds. b. Delegiertenversammlung: vindt over circa een maand weer plaats in Olten CH. - Voorstel statutenwijziging: om de 2e jaarlijkse vergadering in het najaar te laten vervallen, waarvoor dan de Präsidentenconferenz in de plaats komt. Dit komt sectie NL goed van pas. - Een 2e voorstel vanuit de Duitse secties is het verhogen (2015) van de contributie van € 45,= naar € 48,= ter compensatie van het oplopende koersverschil tussen de CH-Frank en de Euro. Onze sectie er geen voorstander van. De aanwezige leden ook niet maar men maakt er geen halszaak van. - De leden kunnen zich vinden in het in te brengen voorstel van onze sectie om Dampf a/d Furka digitaal te distribueren. Dit scheelt nogal wat internationale portokosten. c. Jaarstukken, distributie: Het bestuur stelt voor om het komende jaar de stukken voor deze Algemene Ledenvergadering per mail aan de leden te distribueren, op een enkeling na die niet per mail bereikbaar is. De vergadering gaat akkoord. d. Beurzen 2014: - De datum voor de ZLSM is nog niet definitief. Daardoor is de bezetting nog niet te realiseren. - VSM: 6/7 september 2014. Personen kunnen zich aanmelden bij Peter Westmijze. - Houten: heeft 21, 22 en 23 februari 2014 plaats gevonden. Is goed verlopen. 4
De Tandstaaf
e.
f.
g. h.
i. j.
- H. de Lange brengt in dat mogelijk de STAR in Groningen een beurs organiseert. Is bij het bestuur niet bekend. H de Lange zal nader informeren. PR-tips en suggestie, voorgesteld door de leden - deelname aan het jaarlijkse evenement “On tracks Spoorwegmuseum”, - verbeteren van de zichtbaarheid van de PR-stand “op afstand”; in dit kader: via aanlichten en/of achtergrond of via een CH-vlag of kleine CH-vlaggetjes? - een eigen NL-foldertje, mede omdat CH-materiaal vaak (te) laat is, Werkweken: week 21 en 35 zijn al aardig (of geheel, week 35) gevuld. Week 34 is nog relatief leeg maar van die week is bekend dat die zich meestal wel invult. Gezocht: er is een vacature ontstaan als coördinator voor week 34. Wordt nu ad hoc ingevuld. Wie meldt zich aan? Tandstaaf: is ook dit jaar weer goed doorgekomen. Ziet er goed uit. Enkele leden vinden de Tandstaaf wat dun; snel uitgelezen. Dit is uitsluitend op te lossen door meer copy in te zenden!! Lustrum 2015: in 2015 bestaat de Sectie NL 25 jaar. Het bestuur reserveert hiervoor reeds op bescheiden schaal. Er is inmiddels een Lustrumcommissie opgericht die bestaat uit Jeroen Wolff, Ruerd Halbertsma en Henk Huisman. Kees v/d Burg meldt dat in dat jaar ook de VSM jubileert (1975, dus 40 jaar). Misschien is er een combinatie te maken. Neemt de commissie mee. Najaarsvergadering 2014: vindt plaats op zaterdag 20 september 2014. Doornroosje: Gerard Geist neemt dit onderwerp van Hans Croes over via een flitsende beamer- presentatie. In tegenstelling tot de, in een bestuursvergadering onderbouwde, “schijnkandidaat” heeft Gerard Geist Doornroosje uitgereikt aan scheidend voorzitter Hans Croes.
Na door de andere bestuursleden zorgvuldig om te tuin te zijn geleid, ontvangt Hans Croes uit handen van Gerard Geist Doornroosje als dank voor zijn inspanningen als voorzitter Nummer 2, zomer 2014
5
3. Post in/uit. voorzitter: naar goed Zwitsers gebruik gaat alle post via de voorzitter. Naast de items, genoemd onder punt 2, zijn er geen nader te vermelden poststukken. secretaris: er zijn geen formele poststukken te melden; de bestuurders distribueren namelijk alle verenigingszaken per mail. 4. Goedkeuring Notulen jaarvergadering 2013 De notulen van de Algemene Ledenvergadering d.d. 30 maart 2013 betreffende het jaar 2012 worden zonder op- of aanmerkingen goedgekeurd, met dank aan de vorige secretaris (Peter Westmijze). 5. Goedkeuring Jaarverslag 2013 Het bestuurlijk jaarverslag 2013 wordt zonder op- of aanmerkingen goedgekeurd. 6. Presentatie Financieel Jaarverslag 2013 Het financieel jaarverslag over 2013 wordt, na een enkele nadere uitleg, eveneens zonder verdere op- of aanmerkingen vastgesteld en goedgekeurd. 7. Verslag kascontrole Commissie. Dit jaar bestaat de Kascontrolecommissie uit Cor Leenders (1e jaar) en Peter Steenmeijer (2e jaar). Peter leest een lovende verklaring voor welke eindigt met het voorstel aan de leden om het bestuur decharge te verlenen. 9. Decharge bestuur over 2013 De vergadering verleent unaniem het bestuur decharge op advies van de Kascontrole Commissie. 10. Goedkeuring begroting 2014 De begroting voor 2014 wordt goedgekeurd, echter met de correctie van een (Excel)telfout. Het resultaat eindigt nu hierdoor op een “minnetje” van € 105,= i.p.v. een plus van € 150,=. 11. Verkiezing bestuursleden. Aftredend en niet herkiesbaar is voorzitter Hans Croes. Het bestuur heeft Peter Steenmeijer bereid gevonden zich kandidaat te stellen voor deze bestuursfunctie. De leden gaan, na een korte introductie door Peter, unaniem akkoord met zijn benoeming. Aftredend en herkiesbaar, penningmeester Gerard Geist. De leden gaan eveneens unaniem akkoord met zijn herbenoeming. Hoewel het afscheid van Hans na 9 jaar voorzitterschap al ceremonieel bij de uitreiking van Doornroosje (+ bloemen) grotendeels is ingevuld wordt Hans uiteraard nogmaals zeer bedankt voor zijn inzet. Hans op zijn beurt memoreert de zeer plezierige samenwerking met de overige bestuursleden en reikt een erg leuke ‘”stoom”kalender aan hen uit. Gezien het beperkt aantal agendapunten maakt Hans de vergadering verder af.
6
De Tandstaaf
12. Verkiezing Kascontrole Commissie. Cor Leenders is bereid als tweedejaars weer zitting te nemen in deze commissie. Als eerstejaars wordt Peter van Oirsouw bereid gevonden. 13. Rondvraag Hans bedankt Kees v/d Burg voor het vertonen van een “sneak preview” van de nieuwe DVD. Na de vergadering wordt dit voorproefje nogmaals vertoond, Verkoop DVD; zodra de DVD klaar is volgt uiteraard een mailing. Bestellingen kunnen via de vereniging worden geplaatst. Aanschafprijs; € 19,95. Kees deelt mee dat de vereniging deelt in de opbrengst (voorstel volgt nog). Ed Groenendijk attendeert de vereniging op het jubileum “175 jaar spoor in Nederland” dit jaar. Iets voor de najaarsvergadering? (nabericht: Spoorwegmuseum: 20 en 21 september 2014 in het kader van dit Jubileum!! zou dus goed passen), HH: aandacht voor invulling van de presentielijst (wordt alsnog afgerond). 14. Sluiting. Hans sluit om circa 14.55 deze vruchtbare vergadering en memoreert de uitstekende sfeer!
Nummer 2, zomer 2014
7
8
De Tandstaaf
Bergop met de stoomloc betekent vooral flink aanpoten voor de stoker, en vanaf het balkon van het eerste rijtuig heb je daar goed zicht op (foto Peter Wiktkop) Nummer 2, zomer 2014
9
Delegiertenversammlung Verslag van de vergadering in Olten 12 April 2014 was het weer zover, met dit keer al weer de 17e Delegiertenversammlung. Zoals de laatste jaren gebruikelijk ook weer in Olten (CH). Onze sectie werd vertegenwoordigd door onze nieuwe voorzitter Peter Steenmeijer en Gerard Geist. ’s Morgens de uitwisseling van de informele en ’s middags de formele Delegiertenversammlung. De nieuwe Leiter Marketing Beat Klarer deed de aftrap met een presentatie van allemaal nieuwe souvenirs. Geïnteresseerden kunnen het beste op de web-site van de DFB kijken. De verkoop van 1e klas kaartjes loopt niet denderend en wordt meestal als een tegoedbon geschonken. Ik zou denken opheffen die ritten of de prijs verlagen. Maar daar denkt de DFB anders over. Dus gaat de tegoedbon binnenkort in een luxe mapje met daarin: een echt verzilverde DFB-sleutelhanger en een tegoedbon voor CHF 5,-- voor drinken en een korting bon om de volgende keer de rit met 20% korting te maken. We zullen horen wat het resultaat wordt.
Gerard Geist
de lokremise in Oberwald. Allemaal nuttige investeringen, maar er is niet overal geld voor. De investeringen in 2014 zijn gedekt, maar voor 2015 nog niet en er komen steeds minder giften binnen. De beleidskeuze is gemaakt dat er alleen nog maar wordt geïnvesteerd in projecten die toekomst zeker zijn. Dit was voor mij een vreemde opmerking, want dat doe je altijd. Blijkbaar werd het in CH wel eens anders gedaan. Er wordt alleen maar gestart als 75% van het geld voor een project binnen is. Tot slot van het informele deel Bruno Rutti, de man die in 20 jaar tijd 84 Dampf-Reisen voor 771 reizigers heeft georganiseerd. Hij stopt er mee en gaat zich nu inzetten als Reisebegleiter voor de DFB. Hem kennende zal hij dit met verve doen. Dan om 13:30 start het officiële deel de Delegiertenversammlung met 38 de 48 Delegierten. We beginnen met moment stilte voor de vele leden die ontvallen zijn.
van van een ons
Uiteraard werd daarna overal met handopsteken over gestemd. Van het stem2014 zal in het teken staan van 100 jaar men over de stemmentellers tot het goedBrig – Gletsch met veel festiviteiten en op keuren van de contributie 2015. 13 augustus een fotoshoot. Wat we de komende 20 jaar niet hadden En dan krijgt de president van de SFB Peter Riedwyl het woord. En dan gaat het meestal over geld, veel geld, dat er meestal niet of te weinig is. Helaas wordt het dit keer meer dan bewaarheid. De financiële problemen worden groter. De DFB wil veel projecten uitvoeren waarvoor de SFB geen geld heeft. De grootste prioriteit heeft het onderhoud van het traject Oberwald – Muttbach en het herstel van de pijlers van de brug over de Reuss. Daarna diverse kleinere projecten en tot slot de wagenremise in Realp en 10
verwacht gaat alsnog dit najaar gebeuren. De Dampf an der Furka krijgt al weer een facelift. Zou het dan toch een flitsend blad gaan worden? Bespaard wordt er ook. Enkele secties hebben uw sectieblad opgeheven en geïntegreerd in DaDF. Het feest rond het 100 jarig bestaan is al aangekondigd, en voor de liefhebbers is er van 15 t/m 17 augustus een stand van het Centraal Bestuur van de VFB. Jullie zijn allemaal uitgenodigd voor een Kaffeeklatsch (reizen en overnachting op eigen kosten). De Tandstaaf
Toen kwam de droevige mededeling dat definitief besloten is om het traject Oberwald – Gletsch niet te elektrificeren. Voor Huig en de vele andere hoogspanningsspecialisten van werkweek 35 zal dit zeer hard aankomen. Maar je weet het maar nooit met die Zwitsers. Wie weet dat we in 2020 toch starten. Na dit nieuws kon er ook nog wel bij dat er in 2013 minder reizigers zijn vervoerd en de motor en versnellingsbak van de Dieseltraktor (Tmh 985) zijn opgeblazen (CHF 250.000,--). Lijkt mij niet zo vreemd als ik vorig jaar in week 35 zag hoe er mee gereden werd. De sneeuwruiming van 2013 was zeer kostbaar. Het verlies van de DFB zal rond de CHF 400.000,-liggen en gedekt worden uit de reserves. Nu een jaar verder zijn de doelen die de vereniging zich heeft gesteld niet gewijzigd. Meer samenwerken, meer leden, meer reizigers, de Dampfbahn bekender maken, een beursstand voor Duitsland. Kortom er is en blijft nog veel werk te doen. In tegenstelling tot de SFB en DFB staat de VFB er momenteel financieel gezond voor. Met de nadruk op dit moment. Want wat zegt dat als de treinen niet meer kunnen rijden omdat er geen geld meer is voor onderhoud en reparaties. De angst voor een snelle daling van het aantal leden neemt grotere vormen aan. Het eerste kwartaal van 2014 zijn er 60 overledenen gemeld. En dat is veel meer dan normaal. Verder zijn er weinig nieuwe leden, zodat de groei met netto 300 leden (netto = nieuw minus vertrokken) niet wordt gehaald en er op dit moment zelfs een netto achtuitgang is.
ni’s is nog steeds onderwerp van discussie. De kosten komen op minstens CHF 100.000,-- per jaar. Ja, en wie gaat dat betalen? Dat is nog niet duidelijk. “Onze” Froni’s hebben we gelukkig vanuit VFBNL verzekerd. Vervolgens zijn de jaarrekening, begroting, statutenaanpassing (i.v.m. afschaffen herfst Delegiertenversammlung), jaarbericht Centraal Bestuur, verkiezing Revisionsstelle (kascommissie) en de GPK goedgekeurd. Er is nu weer voldoende bezetting van de GPK. En dan de contributie voor het jaar 2015. Die is verhoogd van € 45,-- naar € 48,--. In lijn met het besluit van “onze” Algemene Ledenvergadering van 15 maart hebben wij voor de verhoging gestemd. Dat was het voor dit jaar. De vergadering van alle voorzitters van de VFB is op 8 november 2014 en de volgende Delegiertenversammlung is op 18 april 2015. Naast een gezellige was het ook een bijeenkomst waar alle neuzen weer strak richting Zwitserland zijn gericht.
Terugkerend was het opleiden van de Webmasters voor Duitsland en Nederland. Onze grote Duitse vriend Bernd Hillemeyer probeert een dag te plannen in juni of juli van dit jaar. De komende weken gaan de uitnodigingen de deur uit. Een Zwitserse verzekering voor alle Fro- Foto: Peter Deuss Nummer 2, zomer 2014
11
Tandradsystemen
Twee eeuwen steil spoor In de Tandstaaf nr 4 van december 2013 las ik een bijdrage over de Drachenfelsbahn, een van de oudste tandradbanen van Duitsland, aangelegd door ingenieur Riggenbach. Deze vermelding deed mij beseffen dat er in de Tandstaaf weinig informatie gepubliceerd is over de verschillende soorten tandradsystemen met bijbehorende tandstaven. Nadat in het begin van de 19e eeuw in de Engelse kolenmijnen waterpompen aangedreven door stoom ontwikkeld waren bleek al spoedig dat met behulp van deze z.g. stoommachines een groot aantal tot dan toe niet mogelijke toepassingen ontwikkeld konden worden, met name het vervoer van personen en goederen door middel van spoortreinen, getrokken door stoomlocomotieven, die reden over ijzeren spoorstaven ,die al eerder ontwikkeld waren ten behoeve van paardentractie, omdat deze een veel lagere rolweerstand boden dan bij vervoer over wegen. Reeds in 1825 reed de eerste stoomtrein in Engeland en spoedig werden spoorlijnen over de gehele wereld aangelegd.
Erik Boot bleem voor dat in sommige trajecten hellingpercentages van meer dan ca 6 % overwonnen moesten worden hetgeen zonder bijzondere voorzieningen niet mogelijk was. Daarnaast wilde men van stoomtractie gebruik maken bij de aanleg van bergbanen, bedoeld voor het vervoer van toeristen naar bergtoppen. Om dit mogelijk te maken werden verschillende tandradsystemen ontwikkeld, vooral door Zwitserse constructeurs. Hierbij werd tussen de rails een tandheugel aangelegd waarin een tandrad grijpt. Bij bergbanen, hooguit enkele kilometers lang, werd het gehele traject van een tandheugel voorzien. Bij spoorlijnen werden alleen de steile delen van een tandheugel voorzien. Dit worden gemengde sporen genoemd, bestaande uit adhesiegedeeltes en tandradgedeeltes.
Bij bergsporen deed zich bij stoomtractie het probleem voor dat de ketel van een stoomlocomotief ongeveer horizontaal moet staan om goed te kunnen werken. Er zijn daarom wel locomotieven gebouwd waarvan de ketel schuin op het In berglanden deed zich daarbij het pro- onderstel staat. De ketel staat dan recht 12
De Tandstaaf
als de locomotief tegen een helling staat. Zo’n locomotief kan alleen toegepast worden als het spoor overal ongeveer dezelfde helling heeft. Om die reden werd bij bergsporen al gauw gekozen voor elektrische tractie. Bijkomend voordeel is dat in de bergen gemakkelijk elektriciteit kan worden gewonnen uit de vele snelstromende rivieren. Bij gemengde sporen is het hellingpercentage niet hoger dan ca 15 %, zodat met locomotieven met horizontale ketels Bij loc 16 en 17 van de Rigi-Bahn is goed te zien dat de ketel schuin op het frame staat. gereden kon worden. Wel moet daarbij de loc altijd zo staan, dat te beklimmen was de in 1869 geopende bergop met schoorsteen voor wordt gere- baan naar de Mount Washington bij den, om te voorkomen dat de vuurkist Bretton Woods in New Hampshire USA. droog komt te staan. Daardoor was er Deze is nog steeds in bedrijf en vorig jaar geen technische noodzaak om voor elek- door mij bezocht. De schuine stand van trische tractie te kiezen. Daarnaast zou- de ketel is niet duidelijk te zien. Het tandden gemengde sporen over een grote radsysteem is ontwikkeld door de conlengte van rijdraden moeten worden voor- structeur Sylvester Marsh. Het gemiddelzien waardoor deze, waaronder de Furka de hellingpercentage is 25 % met een Oberalpbahn, pas veel later geëlektrifi- maximum van 37,5 %. Op basis van deze ceerd werden. constructie ontwikkelde een van de grootDe eerste tandradspoorweg om een berg ste spoorwegpioniers, de Zwitserse constructeur Niklaus Riggenbach (18171899) het naar hem genoemde tandradsysteem. Het is een z.g. ladderconstructie waarbij de tandheugelsegmenten bestaan uit twee staalprofielen verbonden door stiften. De eerste tandradbaan met dit systeem en tevens de eerste tandradDe trandradbaan naar Mount Washington uit 1869 is de oudste tandradbaan ter wereld, en is nog steeds in bedrijf Nummer 2, zomer 2014
13
Van links naar rechts de systemen Riggenbach, Strub en Abt (hier met 3 lamellen, de DFB gebruikt er twee) De gegroefde schijven naast het tandrad zijn voor het remsysteem (bandrem)
baan in Europa is de in 1871 geopende Vitznau-Rigi-Bahn. De oudste nu nog rijdende stoomlocomotieven met systeem-Riggenbach doen sinds 1889 dienst bij de Achenseebahn in Oostenrijk. Doordat dit systeem het eerste goed bruikbare systeem vormde zijn vele bergbanen met dit systeem gebouwd, waaronder de Bayerische Zugspitzbahn en de Drachenfelsbahn in Duitsland en in Zwitserland o.a. de Berner Oberland Bahn en de Wengeralpbahn uit 1893 met een hellingpercentage van 25 %. Nadeel is de starre constructie waarbij voor elke boogstraal en speciaal segment moet worden gemaakt. Bovendien heeft de tandheugel slechte zelfreinigende eigenschappen en dit resulteert in de winter nogal eens tot problemen met aangevroren sneeuw.
acceptabele snelheden over langere trajecten gemengd spoor met variabele hellingspercentages te laten rijden. Zijn systeem bestaat uit meestal twee, maar in enkele gevallen ook drie vlakke lamellen waarbij de vertanding per lamel respectievenlijk een halve of een derde moduul verspringt. Zie de afbeelding hierboven met drie lamellen. Het eerste traject dat gebruik maakte van dit systeem, de Rübelandbahn in Duitsland, werd in 1885 geopend en was de eerste spoorlijn in Europa met gecombineerd adhesie- en tandradbedrijf. Andere voorbeelden vormen de in 1910
Roman Abt (1850-1933) werkte als constructeur onder Niklaus Riggenbach en kende als geen ander de nadelen van dit systeem, dat in eerste instantie bedoeld was voor toeristische en industriële lijnen. Hij bedacht een eigen constructie bedoeld om normale treinen met Het systeem Locher is uniek in zijn soort: de tandwielen grijpen hier horizontaal in.
14
De Tandstaaf
geopende Furka-Oberalpbahn waarvan het bergtraject met een hellingpercentage van 11 % de huidige DFB vormt en de Matterhorn-Gotthard-Bahn. Het grote voordeel van systeem Abt is de meer constante ingrijping van de tandwielen in de lamellen met een daaruit resulterende rustiger loop van de treinen. Bovendien is de aanleg eenvoudig door de buigzaamheid van de lamellen. Daartegenover is de constructie van de tractievoertuigen mechanisch meer complex. Abt ontwierp ook een nog altijd toegepaste constructie die het mogelijk maakt om tijdens het rijden zonder problemen van adhesienaar tandradspoor over te gaan. De eveneens Zwitserse constructeur Emil Victor Strub (1858-1909) ontwierp een tandradsysteem dat voor het eerst werd toegepast bij de in 1898 in gebruik genomen Jungfraubahn. Zie de afbeelding linksboven. De uitvinding, een conisch gewalst railprofiel met uitgefreesde vertanding, combineerde de voordelen van de systemen Riggenbach (een robuuste en hoog belastbare constructie) en Abt (rustige loop van de treinen) en voegde daar extra veiligheid aan toe door de mogeliiijkheid rem- en veiligheidsklauwen toe te passen. Grote voordelen van het systeem Strub zijn de robuustheid, flexibi-
liteit (de profielen zijn te buigen) en ongevoeligheid voor ijsvorming door aangekoekte sneeuw, waardoor lage aanleg- en onderhoudskosten. Een bijzonder systeem is ontwikkeld door de eveneens Zwitserse constructeur Eduard Locher (1840-1910). Hij legde de Pilatusbahn aan. Deze tandradbaan is met een gemiddelde stijging van 48 % de steilste ter wereld. Bij een systeem met een vertikaal aandrijfrad kan de trein bij hellingspercentages hoger dan 25% afhankelijk van het gewicht in verticale richting uit de vertanding springen. Locher koos voor het gebruik van horizontale tandwielen. Zie de afbeelding links op pagina 10. Tot op heden is het systeem van Locher nergens anders toegepast. De complexe en daardoor kostbare techniek is de oorzaak: het toepassen van gewone tandradwissels is niet mogelijk en om van spoor te verwisselen wordt gebruik gemaakt van schuifbruggen en 180 graden in de lengterichting draaiende spoorsegmenten. Hiermee zijn de voornaamste tandsystemen behandeld. Bij een volgende rit met de DFB is het goed te beseffen hoeveel denkwerk en experimenten vooraf gingen aan de ontwikkeling van een bruikbaar systeem.
Tandstaaf kwijt? Bent u net die éne Tandstaaf kwijt? Of heeft u hem uitgeleend en niet meer teruggekregen? Geen nood. Vanuit het archief van de Tandstaaf-redactie zijn van alle Tandstaven vanaf nummer 4-2008 nog enkele exemplaren beschikbaar. U kunt uw collectie aanvullen voor € 2,50 per exemplaar, inclusief verzendkosten. Uiteraard alleen zolang de voorraad strekt. Maak € 2,50 per exemplaar over op rekening 6240212 ten name van Verein Furka-Bergstrecke Sectie Nederland te Almelo, onder vermelding van de gewenste edities. U ontvangt de gewenste exemplaren dan zo spoedig mogelijk thuis. Nummer 2, zomer 2014
11
Over Ons - VFB Sectie Nederland Informatie over de vereniging
Bestuur
Oprichting De vereniging is opgericht op 12 mei 1990, als onderdeel van de Zwitserse Verein FurkaBergstrecke (VFB)
Voorzitter Peter Steenmeijer Laan van de Mensenrechten 142 7331 VS Apeldoorn 055 - 5337597
[email protected]
Missie De Verein Furka-Bergstrecke Sectie Nederland zet zich in voor het behoud van de historische Furka-Bergstrecke in Zwitserland. De vereniging De VFB Sectie Nederland is onderdeel van de internationale vereniging VFB. De VFB biedt haar leden op allerlei manieren de gelegenheid om zich actief in te zetten binnen de vereniging en informeert hen via het Nederlandse blad ‘De Tandstaaf’, het Zwitserse blad ‘Dampf an der Furka’ en via internet. Giften Giften voor de Sectie Nederland zijn altijd van harte welkom op rekening NL33 INGB 000 6240 212 ten name van Verein Furka-Bergstrecke Sectie Nederland te Almelo. Kijk voor meer informatie op onze website, www.furkabahn.nl Fronarbeit (vrijwilligerswerk) Een belangrijke taak van de vereniging is het onderhoud van de spoorlijn. Hiervoor reizen jaarlijks vele vrijwilligers af naar Zwitserland om zo actief een bijdrage te leveren aan het behoud van de lijn. Ook u kunt meehelpen! Kijk voor meer informatie op onze website, www.furkabahn.nl
Secretaris Henk Huisman Munnikhofsestraat 29 6653AB Deest tel. 06 - 46087040
[email protected] Penningmeester en ledenadministratie Gerard Geist Wanschersdwarsweg 4 7603 NS Almelo tel. 0546 - 867214
[email protected] [email protected] Public Relations Peter Westmijze Keizershof 112 6834 DK Arnhem tel. 026 - 3215699
[email protected] Jeroen Wolff Morssingel 265 2312 EZ Leiden tel. 06 - 38315397
[email protected]
Colofon
Lid worden?
De Tandstaaf Is een uitgave van de VFB Sectie Nederland en verschijnt 4 keer per jaar.
Als u het werk van de vereniging wilt steunen, kunt u lid worden. Als lid krijgt u altijd als eerste de actuele informatie en krijgt u korting bij diverse sponsoren én bij de DFB in Zwitserland. Ook kunt u als lid de handen uit de mouwen steken tijdens één van de Fronarbeit-weken in Zwitserland en zo bijdragen aan het behoud van de spoorlijn.
Abonnement Een abonnement op de Tandstaaf kost € 10,per kalenderjaar (buiten Nederland € 13,50). Samenstelling: Diederik van Nimwegen Jeroen Wolff Eindredactie:
Het bestuur
Redactieadres: Diederik van Nimwegen Nieuweweg 45D 2132CL Hoofddorp tel. 06-13049622
[email protected] Adverteren Mail naar
[email protected], of neem contact op met Diederik van Nimwegen
Het lidmaatschap van de VFB kost u slechts € 45,- per kalenderjaar. Een gezinslidmaatschap kost € 67,50 (beiden excl. Tandstaaf) Wilt u lid worden, of wilt u meer informatie, dan kunt u contact opnemen met de penningmeester. Weet u iemand (of uzelf) met interesse voor treinen of een ‘ontspannende’ werkweek? Meldt hem of haar dan nu aan!
Foto: Ed Groenendijk
