De Smaak van de 19e eeuw

Open Monumentendag Rotterdam www.openmonumentendagrotterdam.nl

Zaterdag 11 september 2010

De Smaak van de 19e eeuw

Colofon

Algemene informatie

Met dank aan alle eigenaren en betrokken organisaties, alle gidsen en vrijwilligers.

Op zaterdag 11 september 2010 is er een Informatiepunt voor de Open Monumentendag ingericht in de Zweedse kerk (Parklaan 5). Hier kunt u tussen 9.45 en 17.00 uur terecht voor meer informatie over de verschillende programmaonderdelen, routebeschrijvingen en eventuele laatste wijzigingen in het programma.

Samenstelling en organisatie: Veronique terWolbeek

In samenwerking met:

In opdracht van: Stichting Open Monumentendag Rotterdam

Op de locaties zijn vrijwilligers en/of gidsen aanwezig; volg altijd de aanwijzingen van de gidsen en vrijwilligers, voor uw eigen veiligheid en die van de andere bezoekers.

Sommige locaties worden drukbezocht, houd rekening met een wachttijd. Locatie toegankelijk voor rolstoelgebruikers is aangeduid met

Heeft u toch nog vragen over de toegankelijkheid, bel dan voor meer informatie met 06- 81888469

Proef Rotterdam! De Stichting Open Monumentendag Rotterdam nodigt u van harte uit om op zaterdag 11 september 2010 te genieten van de historische rijkdom van Rotterdam. De stad herbergt talloze gemeentelijke en rijksmonumenten die het aanzien meer dan waard zijn. U kunt op de Open Monumentendag 2010 op eigen gelegenheid rondkijken of genieten van uiteenlopende rondleidingen en muzikale programma's, voor het gehele gezin. Dertig van deze Rotterdamse monumenten openen dan hun deuren voor u. Het landelijke thema "De Smaak van de 19e eeuw" staat dit jaar centraal. De 19e eeuw heeft een bonte verzameling gebouwen opgeleverd. Door de bloeiende industrie en de nieuwe mogelijkheden op technisch gebied ontstonden er allerlei nieuwe typen gebouwen, vaak in een verrassende vorm. Daarbij werd teruggegrepen op verschillende historische bouwstijlen, die door elkaar werden gebruikt, of in een nieuw jasje werden gestoken. Er wordt dan ook gesproken van stijlen als neoclassicisme, neogotiek, neorenaissance of eclectisme.

Mede mogelijk dankzij:

In de negentiende eeuw heeft Rotterdam een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Die tijd is van grote invloed geweest voor de ontwikkeling van Rotterdam als moderne architectuurstad. De aanleg van de singels, de sprong over de Maas, de uitbreiding van havengebieden en de eerste arbeiderswijken vormden de basis voor de architectonische en stedenbouwkundige vernieuwing van de eeuw erna. Ook de luxe woonwijk in het Scheepvaartkwartier, gelegen aan de Maas tussen de Erasmusbrug en de Euromast, is toen ontstaan. Deze wijk, die aangelegd is naar ontwerp van de Rotterdamse stadsarchitect W.N. Rose, is de wijk met de meeste rijksmonumenten van Rotterdam. Het Scheepvaartkwartier is in het bombardement van 14 mei 1940 voor het grootste deel gespaard gebleven en daardoor nog in zijn geheel als oude structuur te ervaren.

Erasmusstichting G.Ph.Verhagen-Stichting J.E. Juriaanse Stichting NederlandsArchitectuurinstituut Rotterdam Marketing Stichting Bevordering vanVolkskracht Stichting Organisatie van Effectenhandelaren te Rotterdam Van Cappellen Stichting

Verschillende monumenten in het Scheepvaartkwartier kunt u tijdens de Open Monumentendag 2010 onder leiding van een deskundige gids bezoeken. U wandelt in kleine groepjes langs woonhuizen, langs en door tuinen en andere verborgen schatten. U kunt een huisconcert bijwonen, een lezing bijwonen over de Muizenpolder, wandelen door de tuin SchoonOord en nog veel meer. Uiteraard is het ook mogelijk op eigen gelegenheid één van de vele restaurants in de omgeving aan te doen.

Kijk voor meer informatie op onze website:

www.openmonumentendagrotterdam.nl

Foto’s Open Monumentendag: Voorkant: Lydia Stahl-van Hoboken Pagina: 14 t/m 31: Jos Stoopman Pagina 1, 6, 8: Gemeentearchief Rotterdam Pagina 5, 10,11, 12: Luuk de Boer Overige foto’s met dank aan de deelnemende monumenten Meer informatie: www.openmonumentendagrotterdam.nl www.openmonumentendag.nl www.airfoundation.nl www.nai.nl www.roterodamum.nl @OMD010 opTwitter

Inhoudsopgave

Scheepvaartkwartier Overzichtskaart p. 4 Programma Scheepvaartkwartier p.5-15 Monumenten Overzichtskaart p.16-17 Openstelde Monumenten p. 18-31

Op de woensdagavond 8 september voorafgaand aan de Open Monumentendag organiseren wij ieder jaar in samenwerking met het NAi een verdiepende lezingavond. Hetty Berens, senior conservator bij het NAi zal spreken over de invloed vanW.N. Rose op de ruimtelijke ontwikkeling van de stad in de 19e eeuw en de betekenis daarvan in het huidige Rotterdam. De architect Sjoerd Soeters zal ingaan op de omgang met en de betekenis van geschiedenis in architectuur en stedenbouw en zal ook zijn visie geven op de hedendaagse architectonische ontwikkelingen van Rotterdam. Uiteraard gaan de sprekers ook met elkaar en het publiek in gesprek over de cultuurhistorische kwaliteiten van de stad. Behalve door het reeds genoemde NAi weet onze Stichting zich gesteund doorAIR, architectuurcentrum van Rotterdam, door een aantal subsidiënten en vele vrijwilligers.Alleen door deze steun kunnen wij zeggen dat wij u graag op 11 september in het Scheepvaartkwartier en bij één van de dertig open monumenten elders in de stad zullen zien.

HenVrolijk, Voorzitter Stichting Open Monumentendag Rotterdam

Vormgeving: stoopmavos, www.stoopmanvos.nl Druk:Veenman Drukkers, Rotterdam Oplage: 10.000

3

MONUMENTENLEZING op woensdag 8 september

Traditie en vernieuwing in Rotterdam 07

11

04

05 10

i 01 02 08 12 06

03 09

SCHEEPVAARTKWARTIER Informatiepunt Open Monumentendag, Zweedse Kerk, Parklaan 5

01 02 03 04

05 06 07 08 09 10 11 4

12

Speciaal openstelde monumenten voor de Open Monumentendag 2010 VillaWelgelegen, Parklaan 15-1 Voormalig Koetshuis Schoonoord, Parklaan 15-2 Westerkadehuys,Westerkade 1-6 Woonhuis, Koningin Emmaplein 7 Monumenten die onderdeel zijn van een programma Atlantic huis,Westplein Parklaanflat Parklaan 24/+4 Salon dell’Arte, Koningin Emmaplein 1 Wereldmuseum,Willemskade 25 Het Park Tuin Schoonoord, Kievitslaan 8 Westelijk Handelsterrein,Van Vollenhovenstraat 15 Kantoor BVR,Veerhaven 7

Op de Open Monumentenlezing 2010 spreken Sjoerd Soeters en de architectuurhistoricus Hetty Berens over de relevantie van de negentiende eeuwse stedenbouw en architectuur voor Rotterdam en de kwaliteiten ervan voor de hedendaagse ontwerppraktijk. Voor de ontwikkeling van Rotterdam als moderne architectuurstad is de negentiende eeuw van grote invloed geweest. De aanleg van de singels, de sprong over de Maas, de uitbreiding van havengebieden en de eerste arbeiderswijken vormen de basis voor de architectonische en stedenbouwkundige vernieuwing van de eeuw erna. Eén van de stadsarchitecten die een stempel heeft gedrukt op de ruimtelijke ontwikkeling in de negentiende eeuw isW.N. Rose. Wat betekent zijn nalatenschap voor het huidige Rotterdam? Vormt de negentiende eeuw een inspiratiebron voor hedendaagse architecten en hoe verhoudt dit zich tot de noodzakelijke vernieuwing van de stad? De lezing vindt plaats in de authentieke Balzaal van hetWereldmuseum. In 1851 werd dit classicistische pand aan de westzijde van deWillemskade in gebruik genomen door deVereeniging der KoninklijkeYachtclub, voorgezeten door prins Hendrik. In 1885 werd deYachtclub overgenomen door de Gemeente, die besloot er een etnografisch museum te vestigen, zoals dat al eerder in Leiden en Haarlem was gebeurd. Op 1 mei 1885 werd het Museum voor LandenVolkenkunde geopend. Beide musea bleven hier tot na deTweede Wereldoorlog gevestigd, en werden later herdoopt totWereldmuseum Rotterdam. De afgelopen twee jaar heeft hetWereldmuseum een grootschalige verbouwing ondergaan.

Spekers: Hetty Berens, Sjoerd Soeters Gespreksleider: Wijnand Galema Tijd: 8 september, 20:00 uur Locatie: Balzaal van het Wereldmuseum, Willemskade 22, Rotterdam Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl

Hetty Berens (1958) is architectuurhistoricus. Zij is gespecialiseerd in de architectuurgeschiedenis van de negentiende eeuw en publiceerde meermaals over de geschiedenis van Rotterdam. In 1999 promoveerde zij aan deVrije Universiteit (Amsterdam) op het werk van de Rotterdamse stadsbouwmeesterW.N. Rose. Hetty Berens was lid van de CommissieWelstand en Monumenten in Dordrecht enAmsterdam. Sinds 2001 is zij senior-conservator bij het NederlandsArchitectuurinstituut (Rotterdam). Sjoerd Soeters (1947) studeerde Bouwkunde aan deTH Eindhoven. In 1979 startte hij een eigen architectenbureau inAmsterdam, sinds 1997 samen met Jos van Eldonk. Het bureau SoetersVan Eldonk architecten is onder andere de ontwerper van het Javaeiland inAmsterdam (1991-2000) en Haverley in Den Bosch (19952010). In Rotterdam richtte het bureau het voormalige Scheepsbouwterrein Piet Smit opnieuw in met woningen en een Pathé bioscoop. De architectuur van SoetersVan Eldonk is zowel beroemd als omstreden vanwege de veelzijdige toepassing van soms historische, soms symbolische, maar ook wel eens moderne vormen. Hun standpunt is dat ieder gebouw leesbaar en begrijpelijk moet zijn, niet alleen voor architecten maar ook voor het grote publiek. 5

6

Terug naar de 19e eeuw

De smaak van de 19e eeuw

19e eeuwse opdrachtgevers

Lezing De Muizenpolder in Rotterdam met zijn Buitens en Bewoners in de 18e en 19e eeuw. Dit historische gebied bevindt zich tussen de Parklaan, Kievitslaan,Westzeedijk en Westplein. De schrijfster van het boek, mevrouw Machteld van Limburg Stirum, heeft na jarenlang geduldig onderzoek, dit toen nog onbekende gebied, bekendheid gegeven. Haar lezing met meer dan 100 dia’s geeft een boeiend inzicht over deze geschiedenis. Spreker: Machteld van Limburg Stirum Tijd: 11:00 – 12:15 uur Locatie: Zweedse Kerk, Parklaan 5 Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 Prijs: € 5,00

Jeugdactiviteiten Hoe smaakt de negentiende eeuw? In verschillende workshops kun je smaken ontdekken, smaken maken en smaken ontwikkelen. Kom lekker smullen tijdens de Open Monumentendag! Zo kun je in de kindercocktailbar zelf experimenteren met smaken en smaakcombinaties. Natuurlijk moet er ook een pakkende naam voor de nieuwe cocktail bedacht worden. En in de workshop ‘Lekker stil leven’ fungeert een negentiende eeuws stilleven als uitgangspunt. Met dat als basis kun je er naar eigen smaak een modern tintje aan geven. Tijd: doorlopend tussen 10.00 uur en 16.00 uur Locatie: Westelijk Handelsterrein beneden, pakhuis 15, VanVollenhovenstraat 15 Reserveren: vrij toegankelijk, er is een beperkt aantal plaatsen meer info: www.airfoundation.nl

Lezing Aan het einde van de 19e eeuw breidde de stad Rotterdam zich explosief uit. Deze expansiedrift is geheel toe te schrijven aan Gerrit Jan de Jongh, directeur Gemeentewerken tussen 1879 en 1910. De Jongh werd om zijn enorme expansiedrang ook wel brutale Gerrit genoemd. Door zijn macht heeft Rotterdam uit kunnen groeien tot wereldhaven en tot de moderne stad zoals we die vandaag de dag kennen. Prof. Dr. L.A. de Klerk verbonden aan de Universiteit van Amsterdam schreef het boek G.J. De Jongh, havenbouwer en stadsontwikkelaar in Rotterdam. Hij vertelt in deze lezing over de man met het grootste standbeeld in Rotterdam. Spreker: Prof. Dr. L.A. de Klerk Tijd: 15:00 – 16:15 uur Locatie: Zweedse Kerk, Parklaan 5 Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 meer info: www.airfoundation.nl

7

Rondleidingen Scheepvaartkwartier

Nergens in Rotterdam ervaar je de rijke historie van een stad die driftig groeit en kwistig bouwt zó, als in het Scheepvaartkwartier. Dit luxe kwartier is tijdens het bombardement van 14 mei 1940 gespaard gebleven en is daarom de wijk met de meest rijksmonumenten van Rotterdam. Er doorheen wandelend is het Scheepvaartkwartier nog in zijn geheel als oude structuur te ervaren.Veel monumenten worden tegenwoordig gebruikt als woningen, kantoren, winkels of uitgaansgelegenheden. DeVeerhaven en de Parklaan vormen het centrum van het Scheepvaartkwartier. Het Park, de verbinding met deWestersingel: hier is Rotterdam romantisch. De negentiende eeuw is de periode van de neo-stijlen. Door deze bloeiende industrie en de nieuwe mogelijkheden op technisch gebied, ontstaan er allerlei nieuwe typen gebouwen, vaak in een verrassende vorm. Er wordt daarbij teruggegrepen op verschillende historische bouwstijlen die door elkaar worden gebruikt, of in een nieuw jasje worden gestoken. Stijlen als het neoclassicisme, neogotiek, neorenaissance of een historische mix, het eclecticisme, worden in de architectuur toegepast. Deze wilde orgie van smaak en stijl is in het Scheepvaartkwartier aangevuld met recentere bouwprojecten, die de verwijzing naar de haven en de scheepvaart in vorm en uitzicht zoeken.

Wandeling Scheepvaartkwartier Rondleiding doorArchiguides Deze lommerrijke wijk aan de oever van de Maas is ontstaan in de achttiende eeuw toen hier de Rotterdamse haven werd uitgebreid, maar de meeste gebouwen dateren echter uit de laat negentiende eeuw. Monumentale panden in neostijlen of inArt Nouveau domineren de wijk, maar ook de historischeVeerhaven, het pakhuisstelselWestelijk Handelsterrein of het stadspark ’t Park springen in het oog.Tijdens een wandeling laat de gids de vele kanten van het Scheepvaartkwartier. Ook brengt u een bezoek aan het prachtige herenhuis gelegen aan de Parklaan 3. Tijd: 10:30, 13:30 en 15:30 uur Locatie: start bij het Informatiepunt Open Monumentendag, Zweedse Kerk, Parklaan 5 Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 Prijs: € 5,00

Tijdens de rondleidingen kan de smaak van de 19e eeuw door jong en oud geproefd worden.


8

9

Rondleiding ‘Zocher’ Rondleiding door Gerard Poiesz

Atlantic huis en Parklaanflat Rondleiding door Archiguides

Rondleiding Wereldmuseum Rondleiding door Stanley Bremer

Rond 1870 ontwierp de architect, stedenbouwkundige en landschapsarchitect Jan David Zocher ‘Het Park’ ten westen van het centrum van Rotterdam. Het Park is gelegen tussen de Nieuwe Maas, de Parkhaven, de Westzeedijk en het Scheepvaartkwartier. Het negentiende eeuwse romantische ontwerp van Zocher heeft verschillende aanpassingen ondergaan zoals de verplaatsing van de Noorse kerk in verband met de aanleg van de Maastunnel en de bouw van de Euromast. Parkarchitect Gerard Poiesz werkzaam bij Gemeentewerken Rotterdam zorgt in deze rondleiding voor andere kijk op het meest geliefde park van Rotterdam.

In het prachtige 19e eeuwse Scheepvaartkwartier vallen twee bijzondere gebouwen op uit begin 20e eeuw, namelijk het Atlantic huis en de Parklaanflat. Tijdens de wandeling worden deze twee gebouwen bezocht en besproken. HetAtlantic huis (1930) is een bedrijfsverzamelgebouw in art decostijl, dat in zijn benaming, zijn detaillering en beeldendekunsttoepassing verwijst naar de dynamiek van havens en schepen. De Parklaanflat (1933) heeft als eerste gebouw van Nederland een glazen vliesgevel. Naast de vliesgevel is ook de stapeling van moderne, functionalistische woningen een noviteit in de Nederlandse architectuur. De luxe appartementen in dit woongebouw van zeven verdiepingen beslaan elk een volledige verdieping. De architectVan Tijen bouwde voor zichzelf een appartement op het dak, waar een ruim dakterras uitzicht biedt op de haven.

In 1851 werd het classicistisch pand aan de westzijde van de Willemskade, ontworpen door deAmsterdamse architectA.N. Godefroy in gebruik genomen door De Koninklijke NederlandscheYachtclub. Na het faillissement van deYachtclub fungeert het gebouw sinds 1885 tot op de dag van vandaag als museum. Na aanpassingen en uitbreidingen in de negentiende en twintigste eeuw is het gebouw onlangs gerenoveerd door het nu gevestigdeWereldmuseum.

Tijd: 12:00 uur Locatie: start bij het Informatiepunt Open Monumentendag, Zweedse Kerk, Parklaan 5 Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 meer info: www.airfoundation.nl

Ter gelegenheid van de Open Monumentendag geeft directeur Stanley Bremer de rondleiding door het gebouw en gaat daarbij in op zowel de geschiedenis van het gebouw en de recente aanpassingen. Tijd: 10.30 uur Locatie: Wereldmuseum,Willemskade 25 Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 meer info: www.airfoundation.nl

Tijd: 11:00, 13:00 en 15:00 uur Locatie: start bij het Informatiepunt Open Monumentendag, Zweedse Kerk, Parklaan 5 Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 Toegang: € 5,00

10

11

Tuin Schoonoord Rondleiding door Machteld van Limburg Stirum

Rondleiding en lezing ‘Rotterdamse buitenruimte’ Rondleiding door Martin Knuijt

Rotterdammers van formaat

Salon dell’ Arte

Schoonoord is een uit de 18e eeuw daterende historische landschappelijke tuin, die rond 1850 door de bekende tuinarchitect J.D. Zocher is ingericht. In 1926 werd deze oude tuin (ruim 1 hectare) gekocht door de bankier Jacob Mees. De tuin is lang familiebezit geweest, maar om de continuïteit te waarborgen is deze ondergebracht in de daartoe opgerichte Stichting Schoonoord. Door haar historische elementen, unieke ligging en bijzondere beplanting is Schoonoord in 2000 aangewezen als beschermd Rijksmonument.Via de gemetselde boogbrug met het 18e eeuwse toegangshek betreedt u de tuin met zo’n 1000 plant en diersoorten.Tijdens de rondleiding vertelt Machteld van Limburg Stirum een aantal bijzondere verhalen. Ook zal zij meer vertellen over de flora en fauna die de tuin rijk is.

In het plan voor de Rotterdamse buitenruimte is een opvallende laag benoemd: De Romantische laag. De laag wordt gevormd door de Singels, het Park bij de Euromast en het Scheepvaartkwartier. Hier onttrekt Rotterdam zich aan de typecasting van een modernistische havenstad. Welke inspiratie levert dit op in de vernieuwing van de buitenruimte van de stad? Landschapsarchitect Martin Knuijt van OKRA neemt u mee in een lezing en rondwandeling langs de Romantische randen van scheepvaartkwartier, haven en park. Centraal staan hierbij het ontwerp van OKRA voor de voortvarende transformatie van de buitenruimte van het Scheepvaartkwartier.

Filmprogramma Prof. Dr. Paul van de Laar, directeur van het Historisch Museum Rotterdam maakte in samenwerking met RTV Rijnmond en Voor de Buis de serie afleveringen Rotterdammers van Formaat. Paul van de Laar vertelt als presentator over het bewogen leven van opvallende Rotterdammers uit de negentiende eeuw. Havenbouwer en stadsontwikkelaar G.J. De Jongh komt langs, net als de weer in genade aangenomen zakenman Lodewijk Pincoffs en de ontwerper van de Nieuwe Waterweg Pieter Caland, die veel kritiek moest verduren gedurende de aanleg.

Muziek Salon dell’Arte is een prachtig negentiende eeuws kunsthuis gelegen aan het Koningin Emmaplein. De eigenaren, Jos Exler enWillem Donker, hebben de huiskamer geopend voor publiek. Een unieke warme en intieme sfeer, omlijst door de typisch Hollandse architectuur, maakt het samen met de warmte van de gastheren een perfecte plek om een onvergetelijke middag te beleven.

Tijd: 15:00 uur Locatie: start bij het Informatiepunt Open Monumentendag, Zweedse Kerk, Parklaan 5 Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 Toegang: € 5,00

12

Tijd: 14.00 uur Locatie: kantoor BVR,Veerhaven 7 Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 meer info: www.airfoundation.nl

Tijdens de Open Monumentendag speelt het Dames Danzi strijkkwartet muziek uit de negentiende eeuw. Na afloop van het concert wordt u getrakteerd op een mooi glas wijn en kunt u het historische pand bekijken. Tijd: 13:30 en 15:30 uur Locatie: start bij het Informatiepunt Open Monumentendag, Zweedse Kerk, Parklaan 5 Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 Toegang: € 12,50

Tijd: doorlopend tussen 10.00 uur en 16.00 uur Locatie: Westelijk Handelsterrein beneden, pakhuis 15, VanVollenhovenstraat 15 Reserveren: vrij toegankelijk, er is een beperkt aantal zitplaatsen meer info: www.airfoundation.nl

13

Opengestelde monumenten Scheepvaartkwartier Villa Welgelegen Architect onbekend 1873

In het pand zijn stereografie foto’s te bekijken van het oude interieur die zijn vervaardigd door Sara Lydia Stahl-Van Hoboken, dochter van het echtpaarVan Hoboken-de Monchy, voormalige bewoners van de villa. De foto’s zijn rond 1900 genomen. Tijd: 10:00 – 17:00 uur Locatie: Parklaan 15-1 Reserveren: vrij toegankelijk

Van oorsprong was dit voormalige koetshuis, het koetshuis van de toenmalige stadsvilla Parklaan 17. Later (door grondverkopen) werd dit voormalige koetshuis het koetshuis van de toenmalige stadsvilla Parklaan 15.

Parc Makelaars H.J. van den Brink 1871

Tijd: 10:30, 13:30 en 15:30 uur Locatie: start bij Informatiepunt Open Monumentendag, Zweedse Kerk, Parklaan 5. Reserveren: www.openmonumentendag rotterdam.nl of bel 06-81888469 Toegang: € 5,00 Bijzonderheden: alleen te bezoeken onder begeleiding van een gids

Tijd: 10:00 – 17:00 uur Locatie: Parklaan 15-2 Toegang via het hek dat staat op de Parklaan tussen nummer 11 en 15. Reserveren: vrij toegankelijk

....................................................... ....................................................... Koetshuis Schoonoord Artitect onbekend 1855 (ca)

Dhr.Van Ommeren heeft in 1872 het oudeWelgelegen af laten breken. Het tweedeWelgelegen komt uit 1873, geheel gebouwd in eclectische stijl. Binnen het neoclassicisme werd dit principe toegepast om een schilderachtig effect te bereiken. Het neoclassicisme grijpt terug op de klassieke oudheid. Kenmerkend zijn de zuivere vorm, symetrisch ingedeelde vaak witgepleisterde gevels en de toepassing van classicistische elementen zoals frontons, kroonlijsters, zuilen en pilasters. De indrukwekkende inrichting draagt nog de sporen van de verschillende bewoners. De plafonds zijn beschilderd met bloemmotieven en cherubijnen en in het centrale trappenhuis is een prachtige lichtkoepel te bewonderen.

14

Dit voormalige koetshuis herinnert als een van de weinige overgebleven historische gebouwen aan het rijke verleden van de woon- en werkwijk het Scheepvaartkwartier. Bij dat rijke verleden behoorden prachtige stadsvilla’s met heel veel personeel. De koetsen, paarden, koetsiers, hooi, en het tuig moest permanent beschikbaar zijn. Dit alles werd niet in de stadsvilla’s zelf ondergebracht, maar apart in een koetshuis, op voldoende afstand van de stadsvilla’s in verband met de stank.

kamer van de heer drs. C.J. de Bruin RA, directeur van de Indofin Group, bezichtigen. Tijd: 10:00 – 17:00 uur Locatie:Westerkade 1-6 Reserveren: vrij toegankelijk

.......................................................

Woonhuis, Koningin Emmaplein J.C. vanWijk, 1890 Het koningin Emmaplein werd ontworpen door de Haagse architect J.C. vanWijk en gebouwd omstreeks 1890. Het ontwerp in neo klassieke stijl is geïnspireerd door de pleinen Sloane Square in Londen en Williamsquare in Dublin. In 1992 is het pand gerenoveerd, waarbij er resten zijn gevonden van de open op hout gestookte keukenhaarden. In diverse ruimtes van het pand is de sfeer van het negentiende-eeuwse wonen nog te proeven. Tijd: 11:00 – 16:00 uur Locatie: Koningin Emmaplein 7 Reserveren: vrij toegankelijk

Wanneer u het pand betreedt zult u opmerken dat het volledig de sfeer van het rijke Scheepvaartkwartierverleden uitademt.

Westerkadehuys J.P. Stok Wzn. en ir G. Diehle 1914

Het herenhuis aan de Parklaan 3 in Rotterdam is, behalve een rijksmonument in een beschermd stadsgezicht, sinds de beginjaren ’80 het onderkomen van Parc Makelaars. De architect van Parklaan 3 (en 1) is de heer H.J. van den Brink (1816 - 1883), maar aan de totstandkoming van Parklaan 3 hebben, direct en indirect, onder meer kooplieden, ondernemers, politici en hun familieleden belangrijke bijdragen geleverd. Vaak speelden zij ook een rol in de geschiedenis van Rotterdam. Recenter waren het Rotterdamsch Leeskabinet en de Volksuniversiteit in Parklaan 3 gehuisvest.

HetWesterkadehuys op de hoek van deWesterkade en de Veerhaven was het nieuwe hoofdkantoor van de Steenkolen HandelsVereniging (SHV). De gevel is uitgevoerd in vulkanisch steen en bestaat uit twee puntgevels met een lager gedeelte daartussen. Het balkon boven de hoofdingang wordt ondersteund door een viertal beelden welke de activiteiten van het bedrijf verbeelden: één is uitgerust met een schop, één met een grondboor en twee sjouwen kolen. Sinds 1 maart 1999 is hetWesterkadehuys eigendom van MiddelharnisVastgoed II B.V., een vennootschap van de Indofin Group. HetWesterkadehuys wordt momenteel gebruikt als kantorenpand en is het hoofdkantoor van de Indofin Group. Tijdens de Open Monumentendag kunt u de centrale entree, het trappenhuis en de directie-

15

Opengestelde Monumenten in de stad

02 01

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Hillegondakerk Kerkhof met baarhuisje Bergsingelkerk Gebouw van de Christengemeenschap Rotterdam Jeruzalemkerk Snuif- en specerijenmolens De Ster en De Lelie Hoflaankerk Laurenskerk Mariniersmuseum Het Steiger Het Schielandhuis Kamer van Koophandel Maritieme monumenten /- Havenmuseum Waalse Hervormde Kerk Remonstrantse Kerk Oud-katholieke kerk of Paradijskerk Chabot Museum Noorse Kerk H.H. Laurentius en Elisabeth kathedraal St. Mary’s Anglican and Episcopal Church R’dam Vertrekhal Oranjelijn Oude of Pelgrimvaderskerk De Dubbelde Palmboom Justus van Effenblok Van Nelle Ontwerpfabriek Molen De Speelman Museum Oud Overschie Stichting Historisch Charlois Oude Kerk Charlois Korenmolen de Zandweg

27

26

03

06

05 04

25

07 08 11

09 12

16

24

10

19

15 17

13 14

21 22 23

Het Historisch Genootschap Het Historisch Genootschap Roterodamum reikt jaarlijks een onderscheiding uit. Particuliere eigenaren die hun monument met meer dan gewone moeite in goede en verantwoorde staat houden of brengen komen hiervoor in aanmerking.Vrijwilligers zijn in diverse delen van Rotterdam op zoek naar mogelijke voordrachten. In overleg met het bestuur wordt een voorstel tot onderscheiding gedaan. De onderscheiding bestaat uit een oorkonde en een bronzen gevelpenning en wordt op de Open Monumentendag uitgereikt.

18 20

28 29

www.roterodamum.nl

16

30

17

No 01

No 02

No 03

No 04

Hillegondakerk

Kerkhof met baarhuisje

Bergsingelkerk

Gebouw van de Christengemeenschap Rotterdam

Kerkdreef 2 Architect onbekend 16de eeuw, 1687 (vergroot) en 1786 (consistoriekamer) Oorspronkelijke functie: hervormde kerk Huidige functie: kerk

Ringdijk, Schiebroek Architect onbekend, 1903 Oorspronkelijke functie: baarhuisje bij het kerkhof Huidige functie: vergaderruimte en archief

Bergsingel 150-152 Tjeerd Kuipers, 1914-1915 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerkelijke activiteiten en buurtactiviteiten

Lumeystraat 33 Blijdorp HenkW.M. Hupkes; 1964-1966 Oorspronkelijke functie: kerk / Huidige functie: kerk

De Hillegondakerk is – na annexatie van Hillegersberg door Rotterdam in 1941 – het oudste kerkgebouw van Rotterdam. De kerk ligt op een natuurlijke verhoging (donk) met terrasvormig er omheen de begraafplaats waar o.a. de glazenier en schilder Marius Richters en de schilder Hendrik Chabot begraven liggen. Naast de kerk staat de ruïne van het kasteel, die in 1426 is verwoest. In de 19e eeuw is de ruïne aangepast als grafkelder. De kerk bezit een prachtig negentiende-eeuws orgel (Abraham Meere, 1830), een tiental glas-in-loodramen met

18

bijbelse voorstellingen, een consistoriekamer uit de achttiende eeuw. Kerk en omgeving vormen een oase van rust naast de drukke dorpskern van Hillegersberg. U kunt tijdens de Open Monumentendag in de toren de klokken en het uurwerk bekijken en luisteren naar de orgelbespeling.Tevens zijn er op verzoek rondleidingen in de kerk en op de begraafplaats. Tram 4, halte C.N.A. Looslaan; Bus 173, halte C.N.A. Looslaan

Tot de aanleg van het kerkhof aan de Ringdijk werd door de toenmalige gemeente Schiebroek in 1903 besloten, en was in gebruik tot 1955. Het kerkhofje is omzoomd door hoge bomen en ligt als een terpje langs de Ringdijk. Op het smeedijzeren hekwerk met dubbele draaihekken prijkt tussen twee posten de tekst ‘Gedenk te Sterven’. Op de begraafplaats bevindt zich ook een baarhuisje. In een baarhuisje werden in de negentiende eeuw de overledenen opgebaard voordat ze werden begraven. Het baarhuisje is recentelijk door deVereniging StedebouwkundigWijkbehoud (VSW) geheel gerestaureerd en in 2008 tot beschermd Rotterdams monument verklaard.Thans is het in gebruik als vergader- en archiefruimte van de vereniging. De geldprijs die deVSW in december 2008 ontving met de Rotterdamse Vrijwilligersprijs 2008 zal worden besteed aan de restauratie van het hek. Eenmalig geopend van 10.30 tot 16.30 uur. Tram 5, halte Meidoornsingel

De Bergsingelkerk is met haar twee torens en grote rozetvenster in de voorgevel een beeldbepalend gebouw. Het exterieur doet denken aan de strenge baksteenstijl van architect H.P. Berlage (een van de leermeesters van Kuipers). Het interieur is vrij sober maar sfeervol. De grondvorm is een kruis met in elke kruisarm een galerij. In de kortste arm van het kruis ligt het podium met de kansel. Boven de kansel bevindt zich het uit 1935 daterendeVan Leeuwenorgel, dat nog regelmatig wordt gebruikt voor concerten. Op het podium bevinden zich het monumentale doopvont, de fraaie avondmaalstafel met symbolen en de lezenaar in de vorm van een bronzen adelaar. De kerkruimte wordt overkoepeld door een indrukwekkend houten plafond dat rust op vier zuilen met gebeeldhouwde kapitelen. De kerk is enige jaren geleden geheel gerestaureerd. Tram 25, halte Schieweg Tram 4, halte Eudokiaplein Bus 49, halte Bergsingel

Het gebouw is ontworpen door architect Henk Hupkes, die ook tekende voor de Morgensterkerk in Zuidwijk. Hupkes was onderdeel van de stroming Organisch Bouwen. Opvallende eigenschappen van deze stroming zijn een plastische vormgeving, het gebruik van natuurlijke materialen, zoals baksteen en hout, aan de natuur ontleende vormen, milieubewust bouwen en integratie met de omgeving. Er wordt onder meer gebruik gemaakt van de Gulden Snede (formule: Breedte/Lengte = Lengte/(Breedte + Lengte).

In de projecten worden de reeks regenboogkleuren, dus geen zwart, grijs en wit, toegepast. In het ontwerpproces boetseren sommige architecten, soms met de opdrachtgevers, maquettes van klei. De centrale kerkruimte met altaar rijst hoog op naar het oosten. In de klokkentoren bevindt zich naast verschillende nevenruimtes een oorspronkelijke kosterswoning. OV: metro Centraal Station, 7 minuten lopen vanaf achterzijde station

19

No 05

No 06

No 07

No 08

Jeruzalemkerk

Snuif- en specerijenmolens De Ster en De Lelie

Hoflaankerk

Laurenskerk

Jeruzalemstraat 95 W.C. Coepijn, 1904 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk

Plaszoom 324 en 356 Architect onbekend Oorspronkelijke functie: snuif- en specerijenmolens Huidige functie: molens

Hoflaan 1 A. Roodenburg, 1842 Oorspronkelijke functie: Waterstaatskerk Huidige functie: Nederlands Hervormde Kerk

Grotekerkplein 27 Architect onbekend, 1449-1525 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk

De meeste Nederlandse molens waren polder- of korenmolens. Een beperkt aantal functioneerde als voorlopers van de huidige fabrieken: de industriemolens. De twee molens aan de Plaszoom zijn de enige twee nog bestaande snuif- en specerijenmolens in Nederland (en waarschijnlijk ook ter wereld). De fabricage van snuiftabak is een ingewikkeld proces waarbij de tabak wordt gesaust, gefermenteerd, fijngehakt en gezeefd. Het malen van specerijen gebeurde op verschillende soorten stenen, op de zogenaamde koldergang en met liggende stenen waartussen het maalgoed werd fijngemalen. In beide molens

De Nederlands Hervormde Hoflaankerk is een neoclassicistisch ontwerp van de Haagse architect Arend Roodenburg. Het is een zogenaamdeWaterstaatkerk. Dat zijn kerken die in de negentiende eeuw werden gefinancierd door de overheid, om een einde te maken aan ruzies tussen katholieken en hervormden over de verdeling van kerkgebouwen. De bouw werd begeleid door ingenieurs van het ministerie vanWaterstaat, ze werden meestal sober en duurzaam ontworpen. De bakstenen Hoflaankerk is voorzien van een indrukwekkend Dorisch tempelfront, niet uitgevoerd in natuursteen maar in gepleisterd baksteen en hout. Het interieur is witgepleisterd en voorzien van Ionische pilasters. De kerk is in 1910 gerestaureerd en voorzien van aanbouw aan de noord-en zuidkant. In 2008 is de kerk opnieuw gerestaureerd, waarbij de oorspronkelijke gevelkleuren opnieuw zijn aangebracht. Metro, halteVoorschoterlaan Tram 7, halteVoorschoterlaan Tram 21, halte Hoflaan

De Grote of Sint-Laurenskerk, in de volksmond eenvoudig de Laurenskerk of Laurens genoemd, is van oudsher de ‘hoofdkerk’ van Rotterdam. Gebouwd tussen circa 1449 en 1525, is de Laurenskerk het enige nog resterende laatgo-tische gebouw uit het van oorsprong middeleeuwse Rotterdam.Voor velen staat de Laurenskerk symbool voor de geschiedenis van Rotterdam. Zo kon men in de middeleeuwen het Rotterdamse stadsburgerschap kopen door 3000 stenen bij te dragen aan de bouw van de toren. De beelden

Het kerkgebouw is gebouwd door de Gereformeerde Kerken in Nederland. Destijds was er behoefte aan een extra kerkgebouw. Door verhuizing van kerkgangers naar nieuwe Rotterdamse wijken (Alexanderpolder, Ommoord) had men in 1970 aan één kerkgebouw genoeg en kwam deze kerk leeg te staan. De huidige gebruikers (christelijke gereformeerden) moesten uit hun toenmalige kerkgebouw aan de Linker Rottekadehof vanwege nieuwe plannen voor de buurt. Het kerkgebouw bevat een monumentaal orgel vanVan Dam. Metrohalte Gerdesiaweg, Tram 7, halte Jericholaan

20

worden nu weer specerijen gemalen. Bij voldoende wind zullen de molens tijdens Open Monumentendag draaien en zijn de oude productiemethoden te bezichtigen. Geopend van 10.00 tot 16.00 uur. Metro, halteVoorschoterlaan (±10 min. lopen) Tram 21, halte Hoflaan

De Nieuwe Ster is gebouwd in 1829, verbrand in 1865; De Ster is in 1866 uit Rijswijk naar Kralingen verplaatst en afgebrand in 1962. Herbouwd in 1970. Molen de Lelie is naar alle waarschijnlijkheid gebouwd in 1776.

van de zwaar getroffen kerk in deTweedeWereldoorlog en haar wederopbouw nadien werden symbool voor de lotgevallen van de stad en haar bewoners. Ook nu blijft de Laurenskerk een imposante aanwezigheid te midden van alle architectonische nieuwbouw in het hedendaagse ‘Manhattan aan de Maas’. Tram 21 , halte Blaak Treinstation Blaak Metro, halte Beurs of Blaak

In september opent de meerjarige expositie, de Laurenskerk, een monument vol verhalen. Aan de hand van een twintigtal thema’s wordt door middel van afbeeldingen en verhalen de historie van de Laurenskerk op innovatieve wijze ontsloten. Toegang gratis, audio-tour €2,50.

21

No 09

No 10

No 11

No 12

Mariniersmuseum

Het Steiger

Het Schielandhuis

Kamer van Koophandel

Wijnhaven 7, 9, 11 en 13 Architect onbekend, 1718 (nr. 7), 1628 (nr. 9), 1903 (nr. 11) en 1616 (nr. 13), architect herbouw: GVB Architecten Oorspronkelijke functie: woonhuis, pakhuis, fijnstokerij en kantoor Huidige functie: museum

Hang 18 Kraaijvanger Urbis 1960 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk

(Historisch Museum Rotterdam) Korte Hoogstraat 31 Pieter Post, met Jacob Lois als ´Opsiender van de nieuwe timmeragie´ 1662-1665 Oorspronkelijke functie: Onderkomen van het Hoogheemraadschap Schieland; Huidige functie: museum

Blaak 40 Kraaijvanger Urbis, 1946 - 1950 Oorspronkelijke functie: bank Huidige functie: Kamer van Koophandel

Het Mariniersmuseum ligt op een historisch belangrijke locatie. Op deze kade aan deWijnhaven hebben mariniers dagenlang de brug verdedigd tegen de Duitsers in mei 1940. Het museum bestaat uit een aantal historische panden die zijn samengevoegd.Wijnhavenpanden (naastWitte Huis) zijn gesloopt en herbouwd in de jaren 19881944 vanwege de aanleg van de spoortunnel. Het kantoorpand op nr. 13 wordt ook wel het Tromphuis genoemd, vanwege de verdiensten van het Ir. J. Trompfonds voor het behoud van deWijnhavenpanden. (Dit pand is niet te bezichtigen tijdens de Open Monumentendag.) Op 2 minuten loopafstand vanaf NS-station Rotterdam Blaak. Halte voor trein, metro, tram en bus. Gratis toegang

In het centrum van Rotterdam, midden tussen woningen, kantoren en winkels staat Het Steiger. Het Steiger, de Dominicaner kerk van nu, werd op 14 mei 1960 ingewijd, nadat door het bombardement haar voorganger op 14 mei 1940 volledig werd verwoest. De moderne kerk is ontworpen door C. Knol van Kraaijvanger Urbis. De centrale kerkruimte met 560 zitplaatsen heeft een betonconstructie en er is een vrijstaande toren. In een vierkante patio bevindt zich een zeshoekige doopkapel. Het siermetselwerk aan de achterzijde in de Nieuwstraat is voorzien van een betonnen Paulusbeeld van J.Vlasblom en een klokkentorentje. De Paters Dominicanen zijn al sinds de veertiende eeuw gevestigd in het centrum van Rotterdam.

Het Schielandshuis is het enige bewaard gebleven gebouw uit de zeventiende eeuw in het Rotterdamse centrum. In 1864 werd het Schielandshuis grotendeels verwoest in een uitslaande brand. Een slordig uitgevoerde restauratie maakte van het elegante stadspaleis in 1867 een grauwe, dichtgepleisterde steenmassa. Het pand overleefde het bombardement van mei 1940, maar de staat van onderhoud was zo slecht, dat het in de jaren zestig op last van de brandweer werd gesloten. De gemeenteraad besloot in 1978 Het Schielandshuis in de oorspronkelijke zeventiende-eeuwse stijl te restaureren. In 1986 werd het Schielandshuis als hoofdlocatie van het Historisch Museum Rotterdam feestelijk heropend.

Er zijn verschillende tentoonstellingen te zien: - Van Stad tot Puin, verwoest Rotterdam verbeeld - Stad van Rotterdammers vernieuwd - Nooit Gebouwd Rotterdam - Nederland fietst

De Kamer van Koophandel Rotterdam heeft het gebouw in het najaar van 2000 gekocht. Het voormalige bankgebouw had veel monumentale elementen. Karakteristiek aan het exterieur is de Rotunda bovenop het gebouw. Na de renovatie en restauratie in 2001 is een transparante uitstraling verkregen. In het kantoor wordt een flexibel werkconcept toegepast (papierarm, plaats- en tijdonafhankelijk). Medewerkers kregen inspraak in deze manier van werken en bij de inrichting van het kantoor. Het pand ademt een prettige sfeer uit voor zowel klanten als medewerkers. Bijzonder is de bankkluis. Daarin is een ontspanningsruimte voor de medewerkers gekomen. De kolossale kluisdeur wordt regelmatig gefotografeerd en gefilmd.

Metro en tram 1, 8, 20, 21 en 23 halte Beurs, Bus 32 halte keizerstraat

Kijk voor meer informatie omtrent het programma op de website van de Kamer van Koophandel (www.kvk.nl).

De marinier in de 19e eeuw Wat voor uitrusting hadden de mariniers? Op welke missies gingen ze? Leer meer over het leven van een marinier in de 19e eeuw tijdens de gratis rondleiding om 12.00 uur en om 15.00 uur. Ook is het werk van Paul Kerrebijn te zien in de tijdelijke tentoonstelling ‘Gericht opVrede’. Kerrebijn heeft de veelzijdigheid van de activiteiten en de werkzaamheden van het Korps Mariniers in snelle, treffende tekeningen weten vast te leggen.

Metro, halte Beurs

22

Metro, halte Beurs Tram 8 en 20, halte Leuvenhaven Tramlijn 21, halte Keizerstraat Bus 32 en 48, halte Keizerstraat

23

No 13

No 14

No 15

No 16

Maritieme monumenten /- Havenmuseum

Waalse Hervormde Kerk

Remonstrantse Kerk

Oud-katholieke kerk of Paradijskerk

Leuvehaven 50 oudste uit 1908 Oorspronkelijke functie: Maritiem en rollend erfgoed Huidige functie: Museum

Pierre Baylestraat 1(hoek SchiedamseVest) J.Verheul Dzn en J.van Wijngaarden, 1923-1924 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk

(Arminius) Museumpark 3 H.J. Evers en J.P. Stok, 1895-1897 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk en podium voor kunst, cultuur en debat

Nieuwe Binnenweg 25 P.A.Weeldenburg 1910 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk

De Leuvehaven was de eerste grote zeehavenuitbreiding van Rotterdam in 1601. Rond 1900 veranderde deze zeehaven in een havenbekken voor overslag en expeditie. Aan de kop van de Leuvehaven was lange tijd de Zeevischmarkt gevestigd. In de Leuvehaven zijn varende en rollende monumenten te bezichtigen. Historische schepen, bussen, brandweerwagens die

vroeger het stadsbeeld bepaalde toen nog de havens in de stad gelegen waren. Even terug in de tijd van weleer, de Rotterdamse haven van toen. Metro, halte Beurs Geopend van 11:00 – 17:00 uur De smaak, de geur en het gevoel van de 19e eeuw is tijdens de Open Monumentendag terug te vinden bij het Havenmusuem. Breng een bezoekk aan onze varende en drijvende monumenten.

Wij vertellen u graag meer over de historie van de kerk en de afgeronde restauratie op de open monumentendag.

De eerste steenlegging vond plaats op 23-09-1923 aan de Boschhoek door Christiane Reyss (dochtertje van de predikant), zes jaar oud. De oplevering was op 15 augustus 1924 en de inwijding op 13 september 1924. Door het bombardement van Rotterdam in mei 1940 werden kerk en kosterswoning ernstig beschadigd. De kerk lag oorspronkelijk aan hetVestwater. (een restant van de westelijke stadsvest) die tijdens de tweedeWereldoorlog werd gedempt. De kerk staat op de z.g. “brandgrens”van de stad. Het Bätz-Witte orgel, dat kwam uit deWaalse kerk op de Korte Hoogstraat, dateert uit 1865 en is gerestaureerd in 1988. De kerk is Rijksmonument sedert 2000 en in 2008-2009 werd het gebouw grondig gerestaureerd. Ook de haan op de toren en de klok zijn weer in oude glorie hersteld. DeWaalse Gemeente te Rotterdam bestaat meer dan 400 jaar en is één van de viertien nog steeds bestaande en actieve Franstalige gemeenten in Nederland. De huidige dominee is Monsieur Michel Badry, die zowel predikant is van deWaalse Gemeente in Rotterdam als van deWaalse Gemeente in Delft. Metro, halte Leuvehaven Tram 8/23/25, halte leuvehaven

Het kerkgebouw aan de Nieuwe Binnenweg, voltooid in 1910, is ontworpen door architect P.A. Weeldenburg. De kerk heeft een rijk barok, houtgesneden interieur dat afkomstig is uit de voormalige kerk aan de Delftsevaart en dateert van 1720. Het houtsnijwerk van de communiebank en de preekstoel is gemaakt doorVlaamse beeldsnijder Alexander Dominicus Pluskens. In de kerk bevindt zich ook een historischVerhofstadorgel uit 1720.

De Remonstrantse Kerk is een rijksmonument. Het is de enige Jugendstilkerk in Rotterdam. Het kerkgebouw werd gebouwd tussen 1895 en 1897 naar het ontwerp van H.J. Evers en J.P. Stok. Evers ontwierp twintig jaar later ook het stadhuis van Rotterdam. De kerk ligt op de hoek van deWestersingel en het Museumpark. Het gebouw heeft verschillende zalen waaronder de kerkzaal, de kerkenraadskamer en de commissiekamer. In de kerkenraadskamer hangen prachtige portretten aan de muur, in de commissiekamer hangt een schitterende lamp. Iedere ruimte heeft haar eigen kenmerken. U kunt de kerkzaal, de kerkenraadskamer, de commissiekamer en de predikantenkamer bekijken.

Metro, halte Eendrachtsplein Tram 4/7/20, halte Eendrachtsplein

De kerk is geopend van 10.00-17.00 uur. Gedurende de openstelling zijn er rondleidingen om 11.00 en 15.00 uur en tussentijds op verzoek. - Om 13.00 uur is er een middaggebed met zang van het versperkoor Paradijskerk o.l.v. Wouter Blacquiere. - 12.00 uur orgelconcert door Cees van Zwieten - 14.00 uur orgelconcert door Wouter Blacquiere - 16.00 uur concert doorWouter Blacquiere (orgel) en Suzanne de Kam (blokfluit) In de Ark is een kleine tentoonstelling van historische priestergewaden, bijbels en in huidige kerkdiensten gebruikte voorwerpen.

Tram 7/20, halte Museumpark Metro, halte Eendrachtsplein

24

25

No 17

No 18

No 19

No 20

Chabot Museum

Noorse Kerk

H.H. Laurentius en Elisabeth kathedraal

Museumpark 11 G.W. Baas en de uitvoering en detaillering door L. Stokla, 1938 Oorspronkelijke functie: woonhuis voor de familie Kraaijeveld Huidige functie: museum

Westzeedijk 300 A.Arneberg en M. Poulsen 1914 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk

Mathenesserlaan 205 P.G. Buskens, 1904 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kathedraal

St. Mary’s Anglican and Episcopal Church R’dam

In het herdenkingsjaar 2010, in het kader van 65 jaar bevrijding, toont het Chabot Museum werk van kunstenaars (Henk Chabot, Hub van denArend en Chris Lebeau) waarbij de tijd elk op eigen wijze doorklinkt in hun werk.Voor meer informatie zie www.chabotmuseum.nl

De witte villa waarin het Chabot Museum is gehuisvest, is in 1938 ontworpen door de architect G.W. Baas. Deze had vele jaren gewerkt bij het Rotterdamse architectenbureau Brinkman en Van derVlugt. De uitvoering werd begeleid door L. Stokla. De villa is gebouwd als woonhuis in opdracht van de familie Kraaijeveld. In het oorspronkelijke ontwerp is het dak één groot dakterras. In 1976 is een tweede verdieping aan het pand toegevoegd door de architect

26

E. Groosman.Van 1965 tot 1991 is de villa als kantoor in gebruik geweest. Het architecten- en ingenieursbureau De Weger heeft de villa in 1993 verbouwd tot museum. Hierbij is bewust geprobeerd het heldere en ruime karakter van de architectuur te behouden. De ‘lichte’ ruimten, de openheid naar de tuin, en het unieke uitzicht op het Rotterdamse Museumpark scheppen een bijzonder klimaat voor de presentatie en beleving van beeldende kunst. Sinds 2000 is de villa een rijksmonument. Tram 7, 20 halte Museumpark Metro, halte Eendrachtsplein

De Norsk Sjomannskirke is bedoeld voor Noorse zeelieden. Het ontwerp van de architecten A.Arneberg en M. Poulsen is gebaseerd op de Noorse staafkerken uit de dertiende eeuw met de kenmerkende vierkante plattegrond. De kerk is gemaakt van hout en als bouwpakket naar Rotterdam gebracht, waar hij door Noorse timmerlieden in elkaar is gezet. Dat kwam goed van pas toen de kerk in 1937 moest wijken voor de aanleg van de Maastunnel. Het gebouw werd gedemonteerd en in drie delen over 200 meter naar de huidige locatie verhuisd. De kerk is elke dag open en is zowel een sociaal, cultureel als een spiritueel centrum voor Noren en andere belangstellenden. Tram 8, halte Euromast

Pieter de Hoochstraat 4 J.Verheul Dzn, 1913 Oorspronkelijke functie: zeemanskerk; Huidige functie: anglicaanse kerk Op 16 maart 1968 werd de kerk gewijd tot kathedraal van het bisdom Rotterdam, nadat de kathedraal aan de Oostzeedijk moest worden afgebroken. Het exterieur is geïnspireerd op de Wartburg, het Romaanse kasteel van landgravin Elisabeth vanThüringen. De restauratie van de Kathedrale kerk H.H. Laurentius en Elisabeth is sinds 2009 in volle gang. De gerestaureerde glas-in-lood-ramen aan de westelijke zijde van de kathedraal in oude luister zijn te bewonderen. Aan de restauratie van de glas-in-lood-ramen aan de oostzijde van de kathedraal wordt momenteel gewerkt.

U kunt de toren beklimmen en de verschillende klokken van dichtbij zien.Vanaf vier balkons krijgt men bovenin de toren een uistekend beeld van het centrum van Rotterdam, de havens en de wijde omgeving. Bij de restauratie van het interieur worden de 14 Kruiswegstaties ook grondig aangepakt. Een restaurateur demonstreert voor het publiek het herstel van de ruim honderd jaar oude staties. In de kelders van de kathedraal is er een wijnproeverij. Tevens is er een expositie over het schilderwerk van Jan Dunselman, de kunstschilder die de schilderingen heeft aangebracht in de kerk aan de Mathenesserlaan.

Tram 21/23, halteVierambachtsstraat Bus 44, halte Claes deVrieselaan

St. Mary’s Church is in 1913 ontworpen door J.Verheul Dzn in neogotische stijl. Het is de tweede anglicaanse kerk in Rotterdam. De eerste kerk stond aan het Haringvliet en werd in 1913 afgebroken wegens de slechte staat waarin hij verkeerde. De inrichting van St. Mary’s is typisch Engels, knus en gezellig. De prachtige glasin-loodramen dateren uit 1958. Het Harrison & Harrison orgel is het enige op het vasteland van Europa en heeft een bijzondere klank.Twee keer bezocht koningin Beatrix St. Mary’s Church, in 1958 en in 2008. Er is een tearoom met Engelse lekkernijen. Tram 8, halte Pieter de Hoochweg

27

No 21

No 22

No 23

Vertrekhal Oranjelijn

Oude of Pelgrimvaderskerk

De Dubbelde Palmboom Het Justus van Effencomplex

Benjamin Franklinstraat 501 J.A. Brinkman en J.H. van den Broek (renovatie: Made architecten), 1943-1948 (2005) Oorspronkelijke functie: poortgebouwThomsen’s havenbedrijf Huidige functie: koffiebranderij en kantoor

ruig-romantisch gebouw, mede met hulp van het Prins Bernhard Cultuur Fonds en hetTed Schutten Fonds. Het gebouw is onderscheiden met de aanmoedigingsprijs 2008 van het Job Dura Fonds.Tijdens de Open Monumentendag 2010 zijn er rondleidingen waarbij de indoor-koffieplantage van Santas Koffie wordt bezocht. In deVertrekhal op de eerste verdieping kunt u een kop koffie drinken op de plek waar voorheen mensen vol verwachting hun laatste Rotterdamse kop koffie dronken voor hun reis naar Noord-Amerika of Australië. Metro, halte Marconiplein Vertrekhal Oranjelijn aan de Rotterdamse Lekhaven is een industrieel monumentaal gebouw met een rijk verleden. Zoals de naam doet vermoeden deed het gebouw, als één van de eerste na-oorlogse bedrijfsgebouwen, dienst als vertrekhal. Het gebouw is in 1948 ontworpen door architecten Brinkman enVan den Broek, in opdracht vanThomsens Havenbedrijf. In 2004 heeft de nieuwe eigenaar, koffiebrander Rob Kooij, zich over de vertrekhal ontfermd. Met een omvangrijke renovatie heeft hij het gebouw, liefdevol en met ongelofelijke toewijding, zo veel mogelijk in de oude staat teruggebracht tot een

28

Aelbrechtskolk 20 Architect onbekend 1417, 1761 Oorspronkelijke functie: kapel Huidige functie: kerk De historie van de Pelgrimvaderskerk gaat terug naar 1417, toen op deze plaats de roomskatholieke St. Anthoniuskapel werd ingewijd. Sinds de reformatie is het kerkgebouw in gebruik voor de protestantse eredienst. In 1761 had een ingrijpende verbouwing plaats. Het gebouw werd ruim 3,5 m verhoogd en voorzien van de huidige klokgevel in régencestijl. De Stichting Oude Hollandse Kerken verwierf de kerk in 1992. In haar opdracht werd in 2001 een grote restauratie afgerond. De kerk beschikt over een historisch orgel, gebouwd door de beroemde orgelmakers BätzWitte ( 1855 ). Het kerkgebouw geniet ook veel bekendheid vanwege de band met de Pilgrims, een groep Engelse geloofsvluchtelingen. Zij weken uit naar de Nederlanden en een deel van hen scheepte zich in Delfshaven in voor een barre tocht met de “Mayflower” naar de nieuwe wereld, het verre Amerika.

No 24

Voorhaven 12 Architect onbekend, 1824 Oorspronkelijke functie: graanpakhuis Huidige functie: museum

Justus van Effenstraat, Rotterdam-Spangen Michiel Brinkman, 1922 Oorspronkelijke functie: Sociale woningen Huidige functie: onbewoond, in afwachting van de restauratie. Het worden nieuwe, moderne woningen en kantoor

De Rotterdamse koopman Abram van Rijckevoorsel Hubertszoon koopt in 1824 een stuk grond tussen deVoor- en Achterhaven en laat hier graanpakhuis Denemarken op bouwen.Vanaf 1856 is het gebouw achtereenvolgens een kuiperij en een distilleerderij.Voordat de distilleerderij in gebruik wordt genomen, is een grondige verbouwing nodig. Het pand krijgt een nieuw aanzicht en een nieuwe naam: Dubbelde Palmboom. In de jaren vijftig en zestig raakt de Dubbelde Palmboom in verval. In 1967 koopt de gemeente Rotterdam het pand aan. In 1975 wordt het pand na een grondige restauratie als dependance van het Historisch Museum Rotterdam in gebruik genomen.

Het wereldberoemde Justus van Effencomplex, in de Rotterdamse wijk Spangen, is ontworpen door architect Michiel Brinkman. Dit baanbrekende woonblok met 264 arbeiderswoningen werd opgeleverd in 1922 en is een mijlpaal in de Nederlandse volkshuisvestingsbouw. Vernieuwend waren de gemeenschappelijke voorzieningen, groene binnenterreinen en de revolutionaire ‘bovenstraat’: een ruim twee meter brede galerij, waaraan de voordeuren grenzen van de bovenwoningen. Zo’n verhoogde woonstraat was nooit eerder toegepast in Nederland en heeft een grote invloed gehad op de architectuur.

Het rijksmonument ontleent hieraan zijn internationale faam.Woonstad Rotterdam herstelt dit wereldberoemde monument nu weer in zijn oude glorie. De restauratie start in september 2010, de oplevering is in 2012. Tijdens de Open Monumentendag is het voor de laatste keer mogelijk het inmiddels lege complex in de huidige staat te bezichtigen. De restauratiearchitecten verzorgen de rondleidingen en geven een doorkijkje naar het nieuwe complex.

Metro, halte Marconiplein

Metro, Delfshaven Tram 4/8, halte Spanjaardstraat

Metro, halte Delfshaven

Op 11 september zijn er regelmatig rondleidingen. Ook kunt u een bezoek brengen aan de “Pilgrim Presentation”, met audio-visuele voorstelling. Regelmatige bespeling van het Bätz-Witte orgel. 29

No 25

No 26

No 27

No 28

No 29

No 30

Van Nelle Ontwerpfabriek

Molen De Speelman

Museum Oud Overschie Overschiese Dorpsstraat 134 Architect onbekend, 17e eeuw Oorspronkelijke functie: melkfabriek Huidige functie: museum

Stichting Historisch Charlois

Oude Kerk Charlois

Overschiese Kleiweg 775 Architect onbekend 1712 Oorspronkelijke functie: korenmolen Huidige functie: korenmolen

Korenmolen de Zandweg

In 1712 werd op de plaats van een middeleeuwse molen aan de Delftweg in Overschie de korenmolen De Hoop gebouwd. Deze molen moest na deTweede Wereldoorlog wijken voor het vliegverkeer op de Rotterdamse luchthaven en werd voor een groot deel gesloopt. Met gebruikmaking van het oude maalwerk en andere authentieke onderdelen werd de molen opnieuw opgetrokken aan de Overschiese Kleiweg. De molen werd in 1972 in gebruik genomen en genoemd naar de oude eigenaar De Speelman. Het is een stellingmolen die op woensdag en zaterdag nog regelmatig graan maalt.

Het Museum Oud Overschie, ook wel De Hoop doet leven geheten, ontleent zijn charme voor een groot deel aan de combinatie van historische gebouwen en zijn inrichting.Twee van de panden waarin het museum is gehuisvest staan op de rijksmonumentenlijst: Overschiese Dorpsstraat 138, met een trapgeveltje uit de zeventiende eeuw en nummer 134, opgetrokken omstreeks 1750 met Lodewijk XV-deuromlijsting. In de oude melkfabriek zijn nog enkele sporen van het oorspronkelijke gebruik van dit gebouw, de fabricage van melk en boter, te zien.

Van Nelleweg 1 Brinkman enVan derVlugt (renovatie: Claessens Erdmanns Architects & Designers,Wessel de Jonge) 1925-1931 (2000-2004) Oorspronkelijke functie: koffie-, thee- en tabaksfabriek Huidige functie: ontwerpfabriek

Na verschillende koffie-, theeen tabaksfabrieken bij de Leuvehaven in gebruik te hebben genomen, beslootVan Nelle in 1920 een nieuw complex te bouwen in de Spaanse Polder. De wens om arbeidsomstandigheden en logistiek te verbeteren, leidde tot een ongekend innovatief gebouw. De vloeren van de fabriek worden gedragen door betonnen paddenstoelvormige kolommen waardoor de gevel bijna volledig van glas kon zijn. Dit leverde zowel een flexibele indeling als extra daglicht op. De fabriek staat met transportbruggen in verbinding met het expeditiegebouw. In 2000 is het complex gerestaureerd waarbij van de fabriekshallen eigentijdse werkruimten voor de creatieve industrie zijn gemaakt.

Bus 40, halte Overschiese Kleiweg

Tussen 12.00 en 17.00 uur zijn er diverse tentoonstellingen, demonstraties en rondritten te zien op de dag van de klassieke auto die plaatsvindt in en rondom het museum.

Bus 38, halte Beukelsbrug

Bus 33, 40 halte De Lugt

30

Grondherendijk 84 Architect onbekend, 19e eeuw Oorspronkelijke functie: woningen; Huidige functie: historisch activiteitenhuis Aan de Grondherendijk, direct om de hoek van de Charloisse Kerksingel, staat een reeks oude dijkwoningen. De straat maakt deel uit van de dijk die Karel de Stoute in 1460 rond de polder Rijerwaert liet aanleggen. In een paar van de huisjes is de Stichting Historisch Charlois gevestigd, die zich inzet voor het historisch bewustzijn en het behoud van monumenten in Charlois. In het gebouw zijn een Oudheidkamer en een schoolklas uit het begin van de vorige eeuw ondergebracht. De bibliotheek en de fotocollectie bieden informatie over de geschiedenis van Charlois. Tram 2, halte Frans Bekkerstraat Bus 73, halte Kaatsbaan Geopend zaterdag en zondag van 13.00 tot 17.00 uur.

Charloisse Kerksingel 35 Architect onbekend, 1462, 1868 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk en cultureel centrum

Tijdens de Open Monumentendag is er een rondleiding door de kerk en toren. Dat het schip en de toren van de Nederlands Hervormde Kerk in Oud-Charlois niet even oud zijn, valt meteen op. Het schip is gebouwd in rode baksteen met witte omlijstingen in een neogotische stijl, hetgeen typerend is voor bouwwerken uit de negentiende eeuw. De Romaanse toren stamt uit 1660 en is opgemetseld in gele baksteen. De eerste kerk op deze plek werd kort na 1460 gebouwd en is daarna nog vaak verbouwd. Het interieur van het kerkgebouw uit 1868 werd in 1961 onherkenbaar veranderd. In januari 2007 werd de kerk na wederom een grondige renovatie heropend. Bij de laatste restauratie is zoveel mogelijk het uiterlijk van voor 1961 teruggebracht.

Kromme Zandweg 99 Architect onbekend, 1723 Oorspronkelijke functie: korenmolen Huidige functie: korenmolen Een ingemetselde gevelsteen boven de dubbele deuren geeft het bouwjaar van korenmolen de Zandweg prijs. De Zandberg is een ronde stenen stellingmolen met een rechte romp, ook wel bovenkruier genoemd.Aan het begin van de vorige eeuw raakte de molen in verval. De molen werd in 1959 door de gemeente Rotterdam gekocht en gerestaureerd met verzekeringsgeld van de door brand verwoeste molen De Noord aan het Oostplein. De molen draait nog wekelijks en tezamen met het landhuis de Oliphant en enkele oude boerderijen ademt de Kromme Zandweg een zeldzame landelijke sfeer. Bus 44, halte Kromme Zandweg

Bus 44, halte Katendrechtse Lagendijk Bus 73, halte Kaatsbaan Tram 2, halte Frans Bekkerstraat

31

www.openmonumentendagrotterdam.nl