De Sint-Machariusprocessie in Laarne
lesmap voor leerkrachten
Opmerkingen vooraf
Voordat deze lessen worden gegeven is het aan te raden om eerst een les te bes teden aan het uitleggen van de term erfgoed. Deze lesbrief kan ev eneens bij de Erfgoedcel Land van D endermonde gratis besteld worden. Tijdens het spel komt alle inhoud die in deze i nformati eve lesmap aan bod. Je kan dus direct beginnen met het spel. Maar het is beter om de leerlingen al voor te bereiden op het spel. Dit kan door middel van een inleidende lesje, door een spreker uit te nodigen of door alvas t wat beeldmateriaal te tonen, met extra informati e. De afbeeldingen zijn ook afzonderlijk bi jgevoegd om bi jv. in het groot tijdens de les te gebruiken
Inhoud 1. Sint-Macharius en ‘zijn’ processie
Algemene uitleg processie De Sint-Machariusprocessie in Laarne Wie was Sint-Macharius ? Het verband met de gemeente Laarne
2. Ziek zijn
De pest Ziek zijn vandaag
3. De processie vandaag
In Laarne De toekomst voor de Sint-Macharius processie vandaag Wat kunnen je doen?
4. Verklaring van moeilijke woorden 5. Spel
Inhoud van het spel (materi aal) Spelregels en bedoeling van het spel Alle vragen op een rijtje
6. Opvolging: “Processie zoekt (B)engeltjes” Macharius afgebeeld met een rots. © De buren van de abdij, vzw
1
1. Sint-Macharius en ‘zijn’ processie Een processie is een godsdienstige plechtigheid in de vorm van een optocht van geestelijken en gelovigen. Maar een processie is meer dan enkel religieus. Een processie zorgt ook voor samenhori gheid omdat ze mensen samenbrengt. Processies worden al eeuwen georganiseerd. Maar de laatste jaren is het moeilijk om nog voldoende mensen te vinden die willen mee opstappen of kunnen meehelpen met de organisatie. Toch is er hier in Laarne nog een processie di e jaarlijks uitgaat en daar mogen we in onze gemeente best trots op zijn!
De Sint-Machariusprocessie in Laarne Er zijn verschillende soorten processies. Zo zijn er feestprocessies en boeteprocessies (Veurne), maar ook kaarsjesprocessies (Scherpenheuvel, Lummen, Lourdes -Frankrijk) en palmprocessies. Alle processies zijn religieus. Sommige processies zijn aan een heilige opgedragen. Deze processies noemen we patroonsprocessie. De processie die in Laarne uitgaat is zo een patroonsprocessie. Dat wil zeggen dat ze wordt georganiseerd ter ere van een heilige, namelijk Sint-Macharius. In een processie ter ere van heiligen worden er relieken meegedragen. Zilveren reliekschrijn met het gebeente van Macharius
Wie was Sint-Macharius? Het mees te van wat wij weten over Sint-M acharius wordt uitgel egd in een legende. Macharius kwam uit Armenië. Hi j was christelijk opgevoed en daarna tot pries ter gewi jd. Tijdens zi jn lev en maakt hij heel veel erge dingen mee. Zo werd hij op de grond gekruisigd met een rotsblok op zijn bors t. Als bij wonder genas hij hiervan. Dat is ook de reden waarom hij wordt afgebeeld met een rotsblok en drie nagels. Tijdens zijn leven heeft Macharius veel gereisd. Hij zou een pelgrimstocht hebben gemaakt door Palestina. Uiteindelijk komt hij via Albanië, Kroatië en Griekenland in Europa en via Duitsland bereikt hi j Vlaanderen. In Gent wordt hi j door de monniken v an de beroemde Sint-Baafsabdij opgenomen. Net toen hij op het punt s tond om weer v erder te trekken, brak de pest uit. M acharius was waarschi jnlijk in Laarne toen hij zelf ook zi ek werd. Hij moest in onze gemeente in bed blijven. Hij zou een visioen gekregen hebben dat er slechts een ei nde aan deze vreselijke ziekte zou komen wanneer hij er zelf aan zou s terven. Hij zou zijn eigen dood voorspeld hebben op Witte Donderdag van het jaar 1012 en ook echt op die dag i n Gent overleden zi jn. De pest zou daarna volledig verdwenen zi jn. Schilderij van Gaspar de Grayer, Helige Macharius, patroon van de pestlijders, Sint-Baafskathedraal Gent
2
Daarom wordt M acharius gezien als degene die ervoor zorgde dat de pest verdween. Dit alles behoort tot het domein v an de legende. M en heeft geen bronnen rond zi jn s terfjaar di e over pest s preken. Toch heeft M acharius, in de korte tijd dat hi j in onze regio gewees t is, een di epe indruk nagelaten. Hoe komt dit dan? Wellicht was er inderdaad een kwalijke ziekte uitgebroken. In di e tijd – we spreken van 1000 jaar gel eden! – was de kennis van de geneeskunde nog zo goed als onbestaande. Heeft men die zi ekte toen pest genoemd, of is dat een latere toevoeging geweest? We weten het niet, maar we vermoeden dat het zo iets moet geweest zijn. Macharius moet met verachting van zi jn eigen leven zich i ngezet hebben om het l eed van mensen te verzachten. Hij moet de mensen heel nabi j gewees t zijn en heeft hen wellicht persoonlijk verzorgd. Door hen aan te raken tijdens de v erzorgi ng is hij wellicht zelf besmet geraakt. Hij zou dan aan die ziekte overleden zijn. (cfr. Nogmaals pater D amiaan). Mensen moeten enorm gewaardeerd hebben wat hij v oor hen gedaan heeft. In elk geval werd hij in 1067 zeer snel heilig verklaard. Dat betekent eigenlijk niets meer dan dat iedere gelovige, wereldwijd, tot hem mag bidden om een tussenkomst v an God te vragen. Een heilige, hoe heilig ook, kan dat zelf nooit. Hij is altijd maar tussenpersoon. Zijn beenderen worden tot op de dag van vandaag in Gent in de crypte van de Sint-Baafskathedraal bewaard in een speciale zilveren kist of reliekschrijn. Dit was een cadeau van de stad Bergen waar Macharius ook voor genezing had gezorgd. In de kathedraal te Gent hangt ook nog een schilderij van hem. Er is in Gent een hele Machariuswijk.
Het verband met de gemeente Laarne In Laarne wordt Sint-Machari us al heel lang vereerd. Waarschijnlijk al sinds de jaren 1100, dat is al meer dan 900 jaar! Eén bron vermeldt dat hij hier ziek zou zi jn geworden en het bed moes t houden. Of dat ook de waarheid is… D e legende vertelt alleszins wel over een ouderpaar uit Laarne dat naar de processie geweest was in Gent. Terwijl ze weg waren was een van de kinderen in een waterput gevallen en v erdronken. Toen de ouders thuis kwamen vonden ze het ki ndje dood. Ze droegen het naar de kerk en baden tot St. Macharius. Als bij wonder werd het kindje toen weer lev end. Dat is ook de legende die je te rugvindt op een van de glasramen in de kerk te Laarne. De eers te keer dat er in Laarne over de processie geschreven wordt is pas veel later, in de jaren 15 76-1578. Op dat moment wordt de Sint-Macharius processie vermeld en is het duidelijk dat de processie in Laarne (al geruime tijd) doorgaat. Ze is niet nieuw. Wanneer de processie dan wel juist ontstaan is, is gissen. We weten ook dat er toen al een Gilde van Sint-M acharius acti ef was. En dat er op een bepaald ogenblik ook vrouwen lid waren van de Gilde. De gilde bes taat nu nog. Zij zorgen er al eeuwen voor dat er elk jaar met Pinksteren een processie uitgaat in Laarne. Omdat op een bepaald ogenblik in de ti jd de v riendschap tussen de bisschop van Gent en de pastoor van Laarne zo groot was slaagde deze erin van de bisschop te bekomen dat een stuk van het gebeente van Sint Macharius aan onze parochie geschonken werd. Het werd het rechter spaakbeen. Sinds het jaar 1611 draagt de gilde dat stukje bot v an de Heilige M acharius mee in de processie. Dit is de relikwie. Het wordt als zeer waardevol beschouwd. Daarom dat het veilig bewaard wordt in een speciale verpakking. Zo’n verpakki ng noemen we een schrijn. In een processie wordt het schrijn op een draagbaar meegenomen.
3
Omdat het over een lichaamsdeel van een heilige gaat mag de verpakking of het schrijn wel wat speciaals zijn. Voor het relikwie van Macharius in Laarne werd daarom een zilveren arm gemaakt. Het stukje bot is namelijk afkoms tig van zijn rechter onderarm, de arm waarmee hi j de zi eken zegende. Je ziet hieronder hoe de zilveren arm wordt meegedragen in de processie. Het schri jn werd ooit geschonken door de mensen van Ertbuer, een wijk van het huidige Beervelde. De zilveren onderarm © Artur Eranosian
Naast dit relikwie worden ook het Heilig Sacrament en een beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kindje Jezus meegedragen. Tijdens de processie bidden de deelnemers voor genezing van en bescherming tegen besmettelijke en ongeneeslijke ziektes maar ook voor allerlei andere i ntenties.
4
Het glasraam in de kerk van Laarne. Sint-Macharius zegent de zieken met zijn rechterarm.
5
2. Ziekten De Pest Sint-Macharius wordt aanbeden tegen de pest en andere besmettelijke ziekten. In een verhaal of legende over een heilige staan altijd wonderen of mirakels geschreven. Bij Macharius is het mirakel dat hij onze streken van de pest redde. Natuurlijk zijn er andere oorzaken waardoor deze vreselijke ziekte plots minder slachtoffers maakte. Elke ziekte epidemie kent namelijk wel een piek waarbij er heel veel slachtoffers vallen en daarna weer een daling van het aantal besmettingen. D at is bij zi ektes vandaag niet anders. Denk maar aan een stevige verkoudheid of de griep. Eers t zijn er één of twee kinderen in de klas zi ek, daarna worden er veel meer ziek maar nog later neemt de besmetting weer af en zi jn er minder kinderen ziek.
Voorstelling van de builenpest in de Toggenburgbijbel (1411)
6
Van een verkoudheid of een gri ep genees je meestal weer snel. Van de pes t niet. Dat was echt een vreselijke ziekte. Ze werd op de mens overgedragen via vlooien v an ratten en via rechtstreeks contact met besmette ratten. Omdat een van de verschi jnselen van de ziekte kan zijn dat bloedvaten bars ten en het vrijgekomen bloed onder de huid stolt (denk aan blauwe plekken) wordt deze ziekte ook wel de “Zwarte Dood” genoemd. In sommige streken sti erf door deze ziekte soms wel twee derde van de bevolking! Geen wonder dus dat mensen zich geen raad meer wisten. Zonder kennis van moderne geneeskunde en het belang van hygiëne, werd deze vreselijke ziekte gezien als een straf van God. Om te genezen had men daarom de hulp van God nodig. God wordt aangeroepen via heiligen, zoals Sint-Macharius. En om di e heiligen te eren worden er processies georganiseerd.
Ziek zijn vandaag Gelukkig komt de pest v andaag niet meer voor in onze streken. Hel aas zijn er wel andere ziekten waarvan we (nog) niet kunnen genezen. Misschien kun je er enkele opnoemen? Ken je mensen die aan zo’n ziekte lijden of er aan gestorv en zijn?
7
3. De processie vandaag Vandaag zijn er nog steeds mensen die Sint-Macharius elk jaar eren in een processie. Ze doen dat omdat ze geloven dat deze heilige kan s teunen bij de behandeling van ziektes, zoals bijvoorbeeld kanker en/of omdat ze het belangrijk vinden dat deze eeuwenoude traditi e niet verloren gaat. Zij lopen elk jaar op tweede Pi nksterdag mee in de processie. De Sint-Macharius processie gaat ieder jaar uit op Pinks termaandag. De viering begint met een diens t in de kerk om 9u. D aarna vormen de aanwezigen een processie. De deelnemers aan de processie leggen samen een twee uur durende tocht af. Die tocht s taat in het teken van bezinning en gebed. De tocht loopt langs vier kapelletjes die ieder jaar mooi versierd worden. Soms worden ook bloementapi jten aangelegd. Als laatste houdt de processie halt op de erekoer van het kasteel van Laarne. Daarna gaat het rechtstreeks naar de kerk. Nog een ‘laatste kilometer’.
De processie vandaag
8
Een toekomst voor de Sint-Machariusprocessie in Laarne De Sint-M achariusprocessie is eeuwenoud. Dat wil zeggen dat mensen uit Laarne het al honderden jaren de moeite vinden om deze traditie aan elkaar door te geven. Maar het wordt voor de organisatoren steeds moeilijker om nog mensen te vinden di e willen meelopen of helpen bij de organisatie van de processie. Om de toekoms t van de Sint-M achariusprocessie te redden hebben de organisatoren een werkgroep opgericht. De bedoeling is dat deze oude traditie niet verloren gaat. De processie moet weer een toekoms t krijgen en worden doorgegev en aan nieuwe generati es of nieuwe groepen. Daarom leren jullie nu ov er dit erfgoed. Jullie zullen het een ei gen betekenis geven. Zo evolueert dit erfgoed mee met de ti jd en blijft het een actief onderdeel van het leven van vandaag. Met een moeilijk woord noemen we dat ‘borgen’. Onder borgen verstaan we dat je met een gemeenschap immaterieel erfgoed een toekomst geeft en ervoor zorgt dat het doorgegeven wordt aan nieuwe generaties. Hoe geef je dit erfgoed een toekomst? Dit vraagt een andere aanpak d an het bewaren van gebouwen of kunstwerken. Immaterieel erfgoed kun je ni et vasthouden zoals bijvoorbeeld een schilderij. Je kunt het wel levend houden door het door te geven aan volgende generaties of ni euwe groepen.
4. Verklaring van moeilijke woorden -
9
Aanbeden (van aanbidden): v ereren Borgen: met een gemeenschap immaterieel erfgoed een toekomst geven en zorgen dat het doorgegev en wordt aan nieuwe generaties of nieuwe groepen. Crypte: een ondergrondse ruimte in een kerkgebouw, vaak bedoeld als begraafplaa ts of om relikwieën van heiligen tentoon te s tellen. Epidemie: situatie waarin veel mensen tegelijk aan dezelfde ziekte lijden Erfgoed: alles wat mensen waardevol vinden en willen bewaren voor later. Voorbeelden zijn oude gebouwen of schilderijen, dat zijn di ngen die je kunt vas tnemen. Dit erfgoed noemt men materieel erfgoed. Immaterieel erfgoed: is erfgoed dat ni et tastbaar is, wat je niet kunt vastpakken, zoals verhalen, gewoontes, spelletjes, feesten, recepten, dialectwoorden, processies, stoeten of optochten. Legende: oud verhaal over het leven van een heilige waarin wonderlijke gebeurtenissen een belangrijke plaats innemen. De waarheid hi ervan is niet altijd te controleren. Reliek of relikwie: voorwerp dat vereerd wordt en meegedragen wordt in de processie, zoals bijvoorbeeld een beeld of een deel van het lichaam van de heilige. In Laarne is dat het stukje bot van de voorarm van Macharius dat in een zilveren arm wordt meegedragen. Religieus: godsdi ensti g Traditie: gebruiken van nu, met wortels in het verleden Visioen: een droombeeld of de verschijning van bovennatuurlijke beel den, v aak met een voorspelling. Voor gelovigen komt een visioen soms van God.
5. Spel Over het spel Het spel kan gespeel d worden per 3 of 4 personen. In een klas spelen er dus verschillende groepjes tegelijkerti jd en simultaan. Het is een bordspel dat zelf kan afgepri nt worden op een A3-printer. Als leerkracht begeleid je het proces door rond te gaan en v ragen te stellen, materi aal aan te ri jken wanneer ze dit vragen (dit staat op de kaartjes), de opdrachten ui t te leggen…
Inhoud van het spel (materiaal)
Pionnen Dobbelsteen A3-kleurplaat in doorzichti ge plastiek (wordt op het spelbord gelegd) A3-papi eren spelbord (komt onder de kleurpl aat) Kleurs tiften om de kleurplaat in te kleuren (afwasbaar, herbruikbaar) Kaartjes o Weetjes o Doe-opdracht o Quiz Machari us o Quiz Processie en Laarne o Discussie
Spelregels DOEL VAN HE T SPEL Het doel van het spel is om als eerste speler alle acht de vakjes van jouw glas raam in te kleuren. Je kan mag steeds één vakje inkleuren, wanneer je je weetje hebt voorgelezen, kort gediscussieerd hebt over een vraag, de vraag juist beantwoord hebt, of de doe-opdracht gedaan hebt. KLAAR VOOR DE STAR T? 1. Alle spelers kiezen een pion en pl aatsen deze aan de kerk (=s tart processie). 2. Leg alvast de kleurstiften en de dobbelsteen binnen handbereik. 3. De kaarten worden geschud en afgedekt in 5 stapeltjes gelegd per categorie (weetje, doe-opdracht, quiz Macharius, quiz Processie en Laarne, discussie) naast het spelbord. 4. Gooi daarna om de beurt met de dobbelsteen. Wie het hoogs t gooit mag beginnen. ALS JE AAN DE BEURT BENT 1. Gooi de dobbelsteen. 2. Verpl aatsen. - Verpl aats je pion het gegooide aantal vakjes over het speelbord, steeds in wijzerzin. Elk vakje staat voor een andere locatie in de Sint-Macharius processie: de kerk, vier kapelletjes en het kasteel.
10
-
3.
4. 5.
Er zijn slechts zes plaatsen, dus als je zes gooi t blijf je gewoon staan en voer je deze opdracht nog eens uit. - Het is geen probleem als twee pionnen op hetzelfde vakje staan. Uitvoeren opdracht. - Als je op een v akje terechtkomt moet je de bi jhorende v raag beantwoorden, opdracht uitvoeren, discussie starten of gewoon het weetje voorlezen. - Elk vakje heeft een eigen categorie. De weetjes en de quiz-vragen komen twee keer voor op het spelbord. WEETJE : Je hoeft niet echt iets speciaals te doen. Lees het weetje gewoon voor. Je krijgt hier wel geen punten voor. DOE-OPDRACHT: Voer de opdracht zo goed mogelijk uit. Als je de opdracht voltooid hebt kan je een deeltje van het glasraam inkleuren. QUIZ: !Laat je buur het kaartje trekken. Anders zie je direct het antwoord! Geef antwoord op de v raag over M acharius, de processie of Laarne. Antwoord je correct, dan mag je een deeltje van het glasraam inkleuren. DISCUSSIE: Discussieer in groep enkel e minuutjes over de vraag die op het kaartje staat. Als de discussie afgelopen is mag de speler die aan de beurt is een deeltje van het glasraam inkleuren. Leg het kaartje dat je getrokken hebt onderaan de stapel. De volgende speler is aan de beurt!
GOED BEANTWOORD/UITGEVOERD Proficiat! Jij mag een deeltje van je glasraam dat nog nie t gekleurd is inkleuren. De lege vakjes zijn gegroepeerd met een cijfertje. Je mag kiezen welke onderdelen je kleurt. Je bent hierdoor een stap dichter bi j de overwin ning. Hierna is je beurt voorbij. De speler die naas t je zit kri jgt de dobbelsteen. FOUT BEANTWOORD/UITGEVOERD Helaas. Als je een fout antwoord geeft, is je beurt voorbij. De spel er di e naast je zit krijgt de dobbelsteen. VERPLAATSEN OVER HET SPEELBORD Je verplaatst je pion s teeds in wijzerzin ov er het bord. Elk vakje s taat voor een andere locatie in de SintMachariusprocessie: de kerk, vier kapelletjes en het kasteel. DE WINNAAR Zodra er iemand is die geen onderdelen van het glasraam meer kan inkl euren, is hij of zi j de winnaar. Elke speler heeft acht onderdelen in te kleuren. NA HE T SPEL - De anderen kunnen doors pelen totdat ook zij alle vakjes hebben ingekleurd. Indi en hier geen ti jd voor is kunnen ze gewoon het glasraam samen inkleuren. - Het volledig ingekleurde glas raam kan omhoog gehangen worden op het raam in de kl as. Korte evaluatie en terugkoppeling met de leerlingen. - Wat hebben we geleerd? Waar sta je van te kijken? Hebben jullie je geamuseerd? - Zie ook: opvolgi ng
11
Alle vragen op een rijtje WEETJES 1. Een processie is een godsdi ensti ge plechti gheid in de vorm van een op tocht van geestelijken en gelovigen. Een processie zorgt voor een gevoel van samen horen omdat ze mensen verenigt. 2. Er zijn v erschillende soorten processies. De processie die in Laarne uitgaat is een patroonprocessie, opgedragen aan en ter ere van een heilige. In Laarne is dit ter ere van Sint-M acharius. Ze werd in 2014 uitgebreid tot een interparochiale processie, waarbij heiligenbeelden uit andere parochies kunnen meegedragen worden. 3. Macharius was een jonge man uit Antiochië in Armenië, di e christelijk was opgevoed en tot priester werd gewijd. 4. Rond Sint-Macharius bestaan wonderlijke legenden. Zo werd hij op de grond gekruisigd met een rotsblok op zijn borst. Maar als bij wonder overleefde hij zijn marteling en genazen zijn wonden. Dat is dan ook de reden waarom hij wordt afgebeeld met een rotsblok en drie nagels. 5. Sint-Macharius heeft tijdens zi jn lev en veel gereisd. Hij zou een pelgrimstocht gemaakt hebben door Palesti na. Uiteindelijk komt hi j via Albanië, Kroatië en Griekenland in Europa en via Duitsland bereikt hij Vlaanderen. 6. Macharius reisde door heel Europa, maar toen hij in Laarne kwam, werd Sint-M acharius ziek (een besmettelijke zi ekte, de pest?) en moest er zelfs te bed blijven. In een visioen, een voors pellende droom, zag hi j dat er slechts een einde aan deze vreselijke zi ekte zou komen wanneer hij er zelf zou aan sterven. 7. Een zilveren schri jn met het gebeente van Sint-M acharius wordt bewaard in de crypte van de kathedraal te Gent. 8. In Laarne wordt Sint-M acharius al heel lang v ereerd. Waarschijnlijk al sinds Sint-Macharius in onze regio geleefd heeft. Dat was in de jaren 1100, in de Middeleeuwen (riddertijd), al meer dan 900 jaar geleden! 9. De eerste keer dat over de processie een geschrev en document terug te vinden is, is in de jaren 1500. Uit die ti jd komt een oude bewaarde kerkrekening van Laarne. D e Sint-Machariusprocessie wordt er in vermeld. 10. Het is de Gilde van Si nt-Macharius (een soort vereniging) die al eeuwenlang de processie in Laarne organiseert. Zij kreeg van de bisschop van Gent een stukje van het gebeente van Macharius. De gilde draagt dat s tukje bot, de relikwie, van de Heilige M acharius mee in de processie. 11. De relikwie van Laarne v an de Heilige M acharius wordt bewaard i n een bijzonder schrijn. Aangezien het lichaamsdeel afkomstig is van zijn rechterarm, waarmee hi j de zieken zegende, heeft ook het schrijn de vorm van een zilveren arm. 12. Naast deze relikwie worden ook het Heilig Sacrament en een beeld van Onze-Li eve-Vrouw met Kindje Jezus meegedragen. Tijdens de processie bidden de deelnemers vooral voor steun bij ziektes en voor andere persoonlijke redenen.
12
13. In een legende over een heilige staan altijd wonderen of mirakels beschreven. Bij Macharius is het mirakel dat hij onze streken v an de pest redde. Volgens de legende wekte hij in Laarne een kind terug tot leven. 14. Volgens de legende bevrijdde Macharius de Gentse regio van de pes t, een vreselijke middeleeuwse ziekte. De ziekte werd overgedragen via vlooien van ratten. In sommige streken stierf door de ziekte twee derde van de bevolking! De ziekte werd ook de ‘Zwarte Dood’ genoemd, omdat inwendige bloedingen de huid soms donker kleurden, zoals blauwe plekken. 15. In de middeleeuwen hadden de mensen nog geen kennis van moderne geneeskunde. Een vreselijke ziekte zoals de pes t - dacht men - was het werk van de duivel. Om te genezen riep men de hulp van God in, via heiligen zoals Sint-Macharius. En om di e heiligen te eren, werden er processies georganiseerd. 16. Ook vandaag zijn er mensen di e Sint-Macharius elk jaar eren. Ze doen dat omdat deze heilige steun kan geven bij het overwinnen van ziektes van vandaag, zoals bijvoorbeeld kanker, of omdat ze het bel angrijk vinden dat deze eeuwenoude traditie niet v erloren gaat. 17. De Sint-Machariusommegang gaat i eder jaar ui t op Pinkstermaandag. 18. De processie begint met een diens t in de kerk. Daarna vormen alle aanwezi gen een processie en leggen samen een twee uur durende tocht af. 19. De tocht van de processie staat in teken van bezinning en gebed. De tocht start aan de kerk en loopt langs vier kapelletjes die ieder jaar mooi met bloemen versierd worden. Als laatste houdt de processie halt bi j het kas teel van Laarne, om tot slot terug naar de kerk te stappen. 20. De Sint-Macharius processie is eeuwenoud. Mensen uit Laarne vinden het al honderden jaren de moei te om deze traditie aan elkaar door te geven. Als we willen dat deze traditie niet verloren gaat, moeten ook in de toekomst nieuwe organisatoren en deelnemers gevonden worden. Zo wordt de processie steeds doorgegev en aan nieuwe generaties of nieuwe groepen. Dit noemen we ‘borgen’. 21. De processie van Sint-Macharius is immaterieel cultureel erfgoed. Dit betekent dat het iets waardevol uit het verleden is, dat we hebben geërfd van onze voorouders. Het is immaterieel omdat we het niet kunnen vas thouden. Toch is het er. 22. In een visioen zou Sint-Macharius zijn eigen dood voorspeld hebben op Witte Donderdag v an het jaar 1012. Hij zou ook echt die dag in Gent ov erleden zijn. Samen met de dood van Sint -Macharius v erdween ook de pest volledig in onze regio, maar dat is dan weer legende. 23. Aangezi en de pest verdween de dag dat Sint-Macharius stierf wordt hi j gezi en als diegene die ervoor zorgde dat de pest-epidemie v erdween. Sint-Macharius liet een diepe indruk na bij de mensen en betekende zoveel voor de mens en dat hij in 1067(55 jaar na zi jn dood) heilig verklaard werd. 24. Het traject van de processie loopt van aan de kerk, langs vier kapelletjes (de kapelletjes van Onze Lieve Vrouw, Sint-Machari us, Sint-Antonius en opnieuw een kapelletje v an Sint-Macharius), tot aan het kas teel van Laarne en terug naar de kerk.
13
25. Ook Mechelen heeft een M acharius-legende. In die tijd brak in M echel en een geweldige brand uit. Macharius, die in Mechelen was, kroop op een brandend huis, trok enige s tropijlen uit het dak, stak ze aan, en voegde als tegenvuur opnieuw in het strooien dak in. De oorspronkelijke brand vond geen ni euw voedsel voor zijn alles verterend vuur en doofde uit. De stad was gered! 26. Vandaag bestaat de Gilde van Sint-Macharius enkel uit mannen. Maar dit is ooit anders geweest. In het verleden hebben ook vrouwen deel uitgemaakt van de Gilde van Sint -Macharius. DOE-OPDRACHT 1. Maak een gedichtje van 4 regels over het leven v an Sint-Macharius of over Laarne. Twee opeenvolgende zinnen moeten alti jd ri jmen. (rijmschema A-A-B-B) 2. Vertel kort waarom Sint-M acharius in Laarne vereerd word. Probeer geen enkel e keer “euh” te zeggen. 3. Stop een potlood/pen in je mond en laat je klasgenoten raden wat je tekent. Probeer in thema van de Sint-Macharius processie te blijv en. Teken dus liefst iets over Laarne, Sint -Macharius, de processie, besmettelijke ziektes, … 4. Zoek voor alle letters van MACHARIUS een andere voornaam. De letter A komt twee keer voor, dus zoek ook twee verschillende voornamen. Dit mogen jongens- en meisjesnamen zijn. 5. Probeer in groep de letters van Sint-Machariusprocessie in volgorde op te zeggen zonder af te spreken welke persoon begint, welke volgt, etc. Het is niet de bedoeling gewoon het ri jtje af te gaan. Praten er twee personen tegelijkertijd, dan moet je opnieuw beginnen. 6. Zeg zonder fouten M A C H A R I U S van achter naar voor op, zonder dat je het geschreven ziet staan. Maak je toch een fout? Dan gaat de beurt naar de volgende. 7. Probeer 2 mi nuten in absolute stilte door te brengen. 8. Beeld een spreekwoord uit. Jij beeldt uit, de rest moet raden. Vraag eerst bij je begeleider na welke spreekwoorden je allemaal kan uitbeelden. 9. Vraag aan je begel eider de vier ziektebeelden. Je medespelers kiezen er één besmettelijke ziekte uit. Daarna word jij de dokter. Je medespelers hebben de gekozen besmettelijke ziekte opgedaan. Kan ji j hun ziekte achterhal en door slechts drie goedgekozen vragen te stellen? 10. Vraag aan je begel eider een afbeelding van een menselijk geraamte. Duid daarop het rechter spaakbeen aan. Dit is het stuk bot van Si nt-Macharius dat wordt meegedragen in de Sint-Machariusprocessie te Laarne. 11. Vraag aan je begel eider een afbeelding van het glas raam uit de kerk van Laarne waar een wonderlijk verhaal van Sint-Macharius staat op afgebeeld. Bestudeer het goed en probeer het verhaal aan je klasgenoten te vertellen. 12. Kan jij je voors tellen wat het betekend wanneer twee derde v an de bevolking sterft door de pest? Haal bij de begeleider een zakje met steentjes. Zonder te kijken haal je allemaal één steen uit het zakje. Wie een zwarte steen heeft, sterft. Zo ging ook de pest te werk: het was een dodelijke loterij. 13. De pest wordt overgebracht door vlooien van ratten. Geef 5 (bestaande) woorden die rijmen op ‘vlooien’ of ‘ratten’.
14
Benod igdheden: Klok (opdracht 7): 2 minuten s til zijn duurt heel lang. Geef de l eerlingen een klok om de ti jd te volgen. Pen en papier (opdracht 3) Ziektebeelden (opdracht 9) Als bijlage zitten vier ziektebeelden, kaartjes met de eigenschappen van vier besmettelijke ziektes. De mede-spelers ki ezen er één ziekte uit. Degene die de opdracht heeft getrokken moet nu zi jn medeleerlingen diagnosticeren door drie goedgekozen vragen te stellen. Afbeelding geraamte (opdracht 10): Als bijlage zi t een afbeelding van een geraamte, en een afbeelding waar de oplossing op s taat. Glasraam (opdracht 11) Als bijlage zit een afbeelding van het glasraam uit de kerk van Laarne. Geef dit aan de kinderen zodat ze een geheugens teuntje hebben om hun verhaal te vertellen. Zakje met steentjes (opdracht 12) 2/3 v an de bevolking kreeg de pest. In het zakje zitten 6 s tenen, waarvan er 2 wit zijn en 4 zwart. Wie de zwarte s tenen trekt ‘sterft’. Deze dodelijke loterij verbeeldt de willekeur v an de pest. (Bijbelse) spreekwoorden om uit te beelden (opdracht 8):
15
Als een dief in de nacht (1 Tessalonicenzen 5:2) Ongemerkt, onverwacht Bij de pakken neerzitten (Genesis 49:14) Geen oplossing meer zoeken, niet meer verder doen. Bij hoog en laag zweren (Matteus 5:34-35) Bij kris en kras volhouden. Dat is een teken aan de wand (Daniël 5:5) Een waarschuwing dat er iets gaat gebeuren. Dat is niets nieuws onder de zon (Prediker 1:8-9) Alles is al eerder vertoond. De eerste steen werpen (Johannes 8:7) De eerste zijn met beschuldigingen De laatsten zullen de eersten zijn (Marcus 10:31) De loftrompet blazen (2 Kronieken 7:6) De schellen vallen hem van de ogen (Handelingen 9:18) Plotseling iets begrijpen hoe het in elkaar zit. Wie wind zaait zal storm oogsten (Hosea 8:7) Wie kwaad doet, zal er uiteindelijk zelf de gevolgen van dragen. Door het oog van de naald gaan (Matteüs 19:24) Op het nippertje ontsnappen. Eerst zien, dan geloven (Johannes 20:25) Pas wanneer je het bewijs met eigen ogen hebt gezien iets geloven. Oog om oog, tand om tand (Exodus 21:24) Wraak nemen voor onrecht dat je is aangedaan, door de dader precies hetzelfde aan te doen. Op handen dragen (Psalm 91:12) Grote bewondering hebben voor iemand. Waar het hart van vol is, loopt de mond van over (Mattheus 12:34) Waar men heel erg mee bezig is, daar wil men over praten. Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in (Spreuken 26:27) Wie een ander iets wil misdoen, kan er zelf het slachtoffer van worden.
DISCUSSIE 1. Ken je de legende van Sint-Macharius ? In een v erhaal of legende staan altijd wonderen of mirakels beschreven. Geloof je dat di t ook in het echt kan? Hoe onts taan deze legendes denk je? 2. Je bent waarschijnlijk wel al eens ziek geweest. Hoe ging je hier mee om? 3. Ook vandaag de dag bestaan er nog erge en ongeneeslijke ziektes. Ken je dergelijk e ongeneeslijke ziektes ? Ben je er op de één of andere manier al mee in contact gewees t? 4. De pest doodde op sommige plaatsen 2/3 v an de bevolking. De zi ekte was een loterij en maakte geen onderschei d maar sloeg willekeuri g toe. Hoe zou jij je voelen als 2/3 v an alle mensen die je kent door de ziekte gev eld zouden zi jn of als je zelf de ziekte zou krijgen? 5. Vroeger zag men i n ziektes de straf v an God. Vandaag is dit niet meer het geval. Hoe komt dit volgens jou? 6. Liep je ooit al eens mee in de Sint-Machariusprocessie? Waarom wel/ni et? 7. Stel dat je één iets zou mogen doorgeven aan je achterachterachterkleinki nderen, wat zou het zijn? Wat wil jij dus bewaren voor de toekoms t? En je mede-klas genoten? 8. Weet jij wat erfgoed is? Kan je dat proberen benoemen? Of kan je voorbeelden geven? Wat denken je klasgenoten? 9. Sint-Macharius werd heilig v erklaard vanwege zijn goede daden. Wie zou jij vandaag heilig verklaren en waarom? 10. Sint-Macharius was een pelgrim en reisde door heel Europa: van Armenië door Pales tina, Albanië, Kroatië, Griekenland, via Duitsland naar Vlaanderen. Ben jij ooit al ver weg van huis geweest? En zou je alles kunnen achterl aten om elders goed werk te verrichten (bijv. via Artsen zonder Grenzen) ? 11. Wat zou je willen vragen aan Sint-M acharius? 12. De Sint-Machariusprocessie wordt al eeuwen (minstens 500 jaar!) georganiseerd in Laarne. Waarom denk je dat mensen jaar na jaar de moeite willen doen om deze processie te organiseren? Wat denken je vrienden? 13. Kennen jij of je klasgenoten nog andere voorbeelden van processies, stoeten of ommegangen in de buurt? Zijn deze allemaal religieus ? Heb je deze ooit al bezocht?
16
VRAGEN: THEMA SINT-MACHARIUS 1. Waar komt Sint-M acharius vandaan? a. Antiochië, Armenië b. Antiochi ë, Turkije c. Antiochi ë, Egy pte 2. Sint-Macharius heeft veel gereisd. Maar waar is hij nooit geweest? a. Kroatië b. Vlaanderen c. Oekraïne 3. Aan welke ziekte leed Sint-Macharius, net toen hi j in Laarne langskwam? a. Ebola b. De pest c. TBC 4. In een visioen (een voorspellende droom) zag Si nt -Macharius zichzelf a. … opgenomen worden in de hemel. b. … door een engel genezen worden van de pest. c. … sterven aan de pest, de ziekte meenemend in zijn graf. 5. Sint-Macharius is een Sint omdat hij… a. … zieken met gevaar voor zijn eigen leven verzorgde. b. … door zijn sterven de zi ekte stopte. c. … een ki nd in Laarne tot leven wekte. 6. Tijdens zijn doortocht in Gent verbleef Sint-M acharius in… a. De Sint-Pieters abdi j b. De Sint-Baafsabdij c. Het Burgerlijk Godshuis 7. Er zijn kerken aan Sint-Macharius gewijd in Laarne, Gent en Papegem (Lede). Maar in welke OostVlaamse gemeente vind je nog een Sint-Machariuskerk? a. Nederboelare (Geraardsbergen) b. Aspelare (Ninov e) c. Scheldewindeke (Oosterzel e) 8. Er bestaat een weerspreuk over Sint-Macharius. Welke is de juiste? Vraag ook naar de juiste betekenis bij je leerkracht. a. Met Sint-M acharius aan de stond, komen de aardappelen uit de grond. (Betekenis: Geplante aardappelplantjes komen op deze feestdag een 1e keer boven de grond.) b. Al is Macharius oud en grijs, houdt hij van vriezen nog en ijs. (Betekenis: Macharius is een ijsheilige. Op zijn feestdag kan het nog vriezen.) c. Sint-Macharius rust noch duur, want de hemel staat in vuur. (Betekenis: Begin mei kan er veel win d zijn. Een rode hemel is hier een voorteken van.)
17
9.
10.
11.
12.
13.
18
Welke uiterlijk kenmerk v alt NIET te linken aan Sint-M acharius a. Een rotsblok b. Een bisschopsmijter c. Een gouden sleutel Het oudste gedeelte van de Sint-Machariuskerk te Laarne is gebouwd in de… a. 13e eeuw b. 14e eeuw c. 15e eeuw Het woord ‘Sint’ in Sint-M acharius betekent eigenlijk gewoon a. Bisschop b. Heilige c. Paus Sint-Macharius ging ook op bedevaart naar het Heilige Land. Welke plaats wordt hiermee bedoeld? a. Rome en het huidige Vaticaanstad b. Jeruzalem en het huidige Israël c. Onze regio, het huidige Vlaanderen Wanneer is Sint-M acharius in onze streken is geweest? a. 1011 v.C. b. 1011 n.C. c. 900 n.C.
VRAGEN: THEMA PROCESSIE IN LAARNE 1. Welke legende ov er Sint-Macharius is niet aan Laarne te linken? a. Macharius wekte een gestorven kind opnieuw tot leven. b. Hij sterft een gruwelijke dood aan het kruis en onder een rotsblok, maar geneest als bij wonder. c. In een visioen zag Macharius dat de pest samen met hem zou v erdwijnen. 2. De correcte omloop van de Sint-Machariusprocessie is de volgende: a. Kerk – Kasteel –Kapel St. Macharius–Kapel St. Antonius–Kapel St. Macharius–Kapel OLV–Kerk b. Kerk–Kapel OLV–Kapel St. Antonius–Kapel St. Macharius–Kasteel-Kerk-Kapel St. M acharius c. Kerk–kapel OLV–kapel St. Macharius–kapel St. Antonius–kapel St. Macharius–KasteelKerk 3. De oudste vermelding van de Sint-Machariusprocessie komt uit a. De jaren 1100 b. De jaren 1500 c. De jaren 900 4. De herinnering aan Sint-Macharius wordt gedragen door… a. De Gilde van Sint-Macharius b. Het M achariusgenootschap c. De Orde v an Sint-Macharius 5. Sinds 1611 draagt de processie ook een relikwie mee. Wie schonk deze relikwie? a. De bisschop van Antiochi ë b. De paus c. De bisschop van Gent 6. Het schrijn van Si nt-Macharius ziet er uit als een... a. Zilveren arm. b. Zilveren kist. c. Gouden kist. 7. Met zijn rechterarm… a. … wekte hij een kind tot lev en. b. … wreef hij ov er de pestbuilen, waardoor ze miraculeus verdwenen. c. … verzorgde hij de zieken en zegende hij hen. 8. De processie is bedoel t om… a. … steun te verkrijgen bij de behandeling van ziektes. b. … genezing te verkrijgen van besmettelijke en ongeneeslijke zi ektes. c. … niet besmet te geraken door een ongeneeslijke ziekte 9. Wanneer gaat de Sint-Machari usprocessie traditi egetrouw door? a. Onze-Li eve-Heer-Hemelvaart b. Paasmaandag
19
c. Pinkstermaandag 10. De processie is niet bedoeld om… a. … de kermis extra feestelijk te maken. b. … Sint-Macharius te eren. c. … een hechte (christen)gemeenschap te vormen. 11. De processie start met… a. … een misviering in de kerk. b. … een wijdi ng van de paarden. c. … een plechtige zegening van de processiegangers. 12. De gemeente Laarne (zonder Kalken) telt ongeveer… a. … 5000 inwoners b. … 6500 inwoners c. … 7500 inwoners 13. De eerste vermelding van de naam van de gemeente Laarne vinden we oms treeks 1040, niet zo heel lang nadat Sint-Macharius in onze streken moet gewees t zijn. Hoe noemde men Laarne toen? a. Larie b. Leernen c. Laren
20
6. Opvolging: Processie zoekt (b)engeltjes Mogelijke acties ter opvolging van de les.
21
Brief naar de ouders: uitnodigi ng om deel te nemen aan de processie.
De beleving van de processie doorheen de jaren: Leden van de gilde kunnen in de klassen komen getuigen over hoe de processie ‘in hun ti jd’ werd georganiseerd, ze v ertellen over hun ervaringen van toen ze de leeftijd van de kinderen hadden. De kinderen kunnen bij ouders, grootouders, buren en kennissen verhalen optekenen en foto’s, documenten, video’s, krantenknipsels, etc. verzamelen uit de tijd dat hun (groot)ouders hun leefti jd hadden en naar de processie gingen. De foto’s en de verhalen worden door de leerlingen ingescand (met de gratis te ontl enen scanner van de erfgoedcel) en op de erfgoedbank van de erfgoedcel geplaatst. Zo blijven deze documenten beschikbaar. Is er veel veranderd vergeleken met vroeger?
Met de klas een dagboek bijhouden met de voorbereidingen van de processie.
Leerlingen kunnen i n groep een powerpointpresentatie maken over wat ze geleerd hebben en voorstellen aan hun klasgenootjes.
Meehelpen met het poets en en v ersieren van de kapelletjes zodat ze mooi zijn op de dag v an de processie. Misschien kan elk van de vier klassen één kapel versieren met bloemen? (4 scholen gemeenschaps- en vrij onderwijs uit Kalken en Laarne) Dit is ook een mooie stimulans om op de dag zelf naar de processie te gaan. Leerlingen zullen het resultaat aan hun ouders, broers en/of zussen willen tonen.
De leerkracht kan met de klas een bezoek aan de kerk brengen. Hier kan bijvoorbeeld worden gezocht naar el ementen di e naar Sint-M acharius verwijzen. Dit dient wel afgesproken te worden.
Tijdens de turnlessen kan er misschien een processie nagebootst worden op de speelplaats ? Dat gebeurde vroeger elk jaar door de zus ters, als voorbereiding op de processie.
Maak een pos ter of uitnodigingen/aankondigingen waar je de Sint-Machariusprocessie in voorstelt. Laat je creativiteit hiervoor los!
COLOFON Dit educatief s pel werd ontwikkeld door de Erfgoedcel Land v an Dendermonde samen met het organiserend comité van de Si nt-M achariusprocessie in Laarne. Het pakket is bedoeld voor de derde graad van het basisonderwijs. Inhoud © Erfgoedcel Land v an Dendermonde, 2015 Beeldmateri aal © Dasi voor Erfgoedcel Land van Dendermonde V.U. Projectvereni ging Cultuurdijk, Nijv erheidsstraat 3 – 9200 D endermonde
22
