DE SCHEEPSBOUW IN DE SCANDINAVISCHE LANDEN

S

c h i p en W e r f

1 4 -D A A G S T I J D S C H R I F T , G E W IJD A A N S C H E E P S B O U W , S C H E E P V A A R T EN H A V E N B E L A N G E N

ORGAAN V A N

DE VEREENIGING V A N T E C H N IC I OP SCH EEPVAARTG EBIED DE CEN TRA LE BO N D V A N SCHEEPSBO UW M EESTERS IN N ED ERLAN D H E T IN S T IT U U T V O O R SC H E E PV A A R T EN L U C H T V A A R T H E T N E D E R LA N D SCH SCH E E PSBO U W K U N D IG PR O E FSTA T IO N

IN „SCHIP EN WERF” IS OPGENOMEN HET MAANDBLAD „DE TECHNISCHE KRONIEK”

R E D A C TIE :

MEDEWERKERS:

ir. J . W . HEIL w .i., prof. dr. ir. W . P. A. V A N LAMMEREN, ir. G. DE RO O IJ s.i., prof. ir. L. TRO O ST en G. ZANEN

J . B A K K E R , ir. W . V A N BEELEN, p ro f. d r. ir . C . B. BIEZENO, W . V A N DER BO RN , ir . B. E. C A N K R IE N , P. F. DE DECKER, ir . C . A . P . D ELLAERT, L. F. D E R T, J . P. DRIESSEN, G. FIGEE, ir . W . GERRITSEN , T H . V A N D ER G R A A F , J . F . GUGELOT, F. C . H A A N E B R IN K , P. IN T VE L D , p ro f. ir . H . E. JAEG ER, ir. J . JA N SZ E N , i r . M. C . DE JO N G , i r . C . KAPSEN BERG, J . VA N KE RSE N , p ro f. dr. ir. J . J . K O C H , ir. H . J . K O O Y J r . , ir . W . KROP­ H OLLER, ir . W . H . KKiU YFF, p ro f. ir . A . J . TE R LIN DEN ,*m r. G. J . L Y K L A M A i N IJE H O L T , d r. ir . W . M. M EIJER , ir. J . C. MILBORN, J . J . M O E R KE R K, ir. A . J. M OLLIN GER, A . A . NAGELKERKE, ing. L. V A N O U W E R K E R K J.M .z n ., i r . J . S. PEL, J . C. PIEK, ir . K . V A N D E R POLS, B. P O T , m r. d r. ir . A . W . Q U IN T , ir. W . H. C. E. R Ö SIN G H , i r . J . R O T G A N S, ir . D . T . R U Y S, C . J . RIJNEKE, ir. W . P. G . SA R IS, i r . R . F. SCHELTEM A DE HEERE, ir. A . M. SCH IPPERS, d r. P. SCH O EN M AKER, ir . R . SM ID, i r . H . C . SNETHL A G E , d r. J . SP U Y M A N , ing. C. A . T E T T E L A A R , p ro f. ir . E. J. F. T H IE R E N S, i r . J . W . V A N D ER V A L K , C. VERM EY, C . VEROLME, i r . J . V E R SC H O O R , ing. E. V L IG , A . H . H . VOETELIN K, ir. G. DE V R IE S, I J. L. DE V R IE S, J . W . W ILLEM SEN, m r. J. W IT KO P, p ro f. ir . C . M . V A N W IJN G A A R D E N .

Redactie-adres: Heemraadssingel 194, Rotterdam, Telefoon 52200

ERE-COMITÉ: A . T . B R O N SIN G , O u d -D irectcu r der N .V . Stoom vaart-M aatschappij „N ed erlan d ” , A m ste rd a m ; i r . M. H . D AM M E, D irec te u r der N .V . W erksp oor, A m sterdam ; ir . M. EIKELENBOOM, O ud-D irecteur V an N ie v e lt, G o ud riaan Cc C o ’s Stoom vaart M ij., R o tterd a m ; J . W . B. E VE R T S, Lid va n de Raad van Bestuur der K o n in k lijke P itketvaart M aatschappij, A m sterd a m ; P. GO ED KO O P D zn ., D irec te u r N cdcrlandsche D ok- en Scheepsbouw-M aatschappij ( v . o . f . ) , A m sterdam ; M . C . K O N IN G , O u d -lid va n de Raad van Bestuur der K on. P akecvaart M ij., Am sterdam ; W . H. DE M O N C H Y , D irecteu r der H ollan d -A m erik a L ijn, R o tterd a m ; C . P O T , O u d -D irecteu r der N .V . E lectrotechn. Ind u strie v/h W . Sm it Cc C o., S lik k erve e r; F. G . S T O R K , D irecteur der N .V . K on. M ach in efab riek Gebr. S to rk & C o., Hengelo; ir. H . C . W ESSE L IN G , Com m issaris der N .V . K o n in k lijke M aatschappij „D e Schelde” , V lissin g en ; S. V A N W E ST , O u d -D irecteu r der N .V . D ok- en W erf-M aatschappij „ W ilto n -F ije n o o rd ” , Schiedam . Jaar-abonnem ent (bij vo o ru itb etalin g ) ƒ 16,— , buiten N ederland ƒ 2 0 ,— , losse num m ers ƒ 1 ,— , v a n oude jaargangen ƒ 1 ,2 5 .

U ITG E V ERS W Y T -R O T T E R D A M Telefoon 54500 (8 lijnen), Telex 21403, Postrekening 58458, Pieter de Hoochweg 111 VIJFENTWINTIGSTE JAARGANG

Overnemen van artikelen enz. zonder toestemming van de uitgevers verboden

7 MAART 19S8 — No. 5

DE SCHEEPSBOUW IN DE SCANDINAVISCHE LANDEN D en em a r k en Blijkens een beschouwing van de hand van dr. H . P. Christensen, direc­ teur der Elsmore werf, bereikte het aantal verleden jaar in Denemarken te w ater gelaten schepen tw : 33 met een inhoud van 184.500 brt d.w.z. ruim 5 6.000 brt meer dan in 1956 een nieuw hoogtepunt. De opgeleverde tonnage steeg van 147.000 brt in 195 6 tot 171.000 brt in het afgelopen jaar. De stijging der verleden jaar te water gelaten tonnage w ordt enerzijds ver­ klaard door de staking waardoor de produktie in 195 6 nadelig werd beïn­ vloed en anderzijds door het verleden jaar van stapel lopen van vier tankers tezamen 68.300 brt metend. Van de in 1957 te water gelaten tonnage was 32% voor het buitenland bestemd terw ijl van de gereed gekomen tonnage vier sche­ pen metend 36.000 brt aan de buiten­ landse opdrachtgevers werden overge­ dragen. A fgezien van de reeds genoemde tankers bestond het overgrote deel der verleden jaar te water gelaten en opge­ leverde tonnage u it vrachtschepen voor de lijnvaart. Door de Odense Staalskibsvaerft, die zich speciaal op de bouw van grote schepen toelegt, werden ver­ leden jaar vier schepen, metend 61.200 brt, waaronder drie tankers met een draagvermogen van resp. 18.500 en

30.000 ton te w ater gelaten. Van de w erf van Burmeister & W am liepen zeven schepen metende 56.900 brt van stapel. H ierin waren begrepen een 20.000 ton tanker en twee grote vrach t­ schepen met een draagvermogen van 1 5.500 ton, de grootste tot dusver in Denemarken gebouwde vrachtschepen. Door de N akskov Skibsvaerft werden drie lijn-vrachtschepen met een draag­ vermogen variërend van 9/11.000 ton te w ater gelaten, een zelfde aantal als door de Helsingpr Skibsvaerft werd be­ reikt, zij het dat bij deze laatste w erf het draagverm ogen varieerde van 7/ 9.200 ton. Bovendien werd door de Helsingpr V aerft de grote vier-baan trein-veerboot T r e l l e b o r g bestemd voor de Zweedse Staatsspoorwegen, te w ater gelaten. Van de Aalborg V aerft lie­ pen een voor fruitvervoer ingericht schip m et een draagvermogen van circa 6000 ton, een voor de poolvaart inge­ richt schip en een veerboot van stapel, terw ijl twee lijn-vrachtschepen met een draagverm ogen van circa 7000 ton elk door de Frederikshavn Skibsvaerft te water werden gelaten. Tenslotte lie­ pen bij de Svendborg Skibsvaerft een vrachtschip van 1500 ton draagverm o­ gen en twee schepen voor het vervoer van vloeibaar gas en bij de Aarhus F lydedok twee vrachtschepen m et een draagvermogen van resp. 1200 en 2300

ton van stapel. H et aantal te water ge­ laten kustvaarders bleef tot vier met een draagvermogen variërend van 240 tot 470 ton beperkt. Deze werden ge­ bouwd door de Marstal Skibsvaerft. Een groot gedeelte der verleden jaar in Denemarken te water gelaten sche­ pen werd ook opgeleverd, waaronder het passagiersschip P rinsessc M a r g r eth c, voor rekening der United Steamship Co., Copenhagen, gebouwd en het eerste Deense schip dat van zgn. „stabilizers” is voorzien. De uitgevoerde scheepsreparaties wa­ ren gedurende de eerste zes maanden van het afgelopen jaar van behoorlijke omvang, maar in het tweede halfjaar was de bedrijvigheid aanmerkelijk ge­ ringer, deels gevolg van seizoensinvloeden, anderzijds door de ongunstiger situatie in de scheepvaart en toenemen­ de concurrentie. Alle verleden jaar gereed gekomen schepen werden met diesel-motoren, merendeels van het turbo-charged 2stroke type uitgerust. Bovendien werd een vrij groot aantal dieselmotoren aan Deense en buitenlandse werven gele­ verd. Burmeister & W ain leverden o.a, hoofd-machines met een totaal vermo­ gen van 270.000 pk en hulp-motoren met een totaal vermogen van 3 3.000 pk op. De afdeling Frederikshavn van Bur­ meister & W ain leverde een aantal

kleine dieselmotoren van het A lphaleveranciers, zij het tegen prijzen, die type tezamen m et 50.000 pk aan sche­ hoger waren dan die welke door de pen voor de visserij. Ook de Helsing0r Deense staalfabriek worden berekend. Skibsvaerft bouwde een aantal diesel­ Thans zijn de vooruitzichten w at de motoren van het Burmeister & W ain - levering van staal door continentale type m et een totaal vermogen van leveranciers betreft weliswaar verbe­ 42.000 pk alsmede turbo-chargers van terd, maar het v alt te vrezen dat de het speciale door deze w erf geleverde prijzen wederom hoger zullen zijn dan type m et een totaal vermogen van die der Deense fabriek. 5000 pk. De in het afgelopen jaar door Dene­ Zoals reeds eerder vermeld hebben marken gebouwde passagiersschepen, Burmeister & W ain een dieselmotor met welke per brt arbeids-intensiever zijn aanzienlijk groter cilinder diameter dan dan de grote tank- en vrachtschepen, de tot dusver geleverde, evenals een droegen er toe bij dat een zo nuttig mo­ motor m et 12 cilinders en een vermogen gelijk gebruik kon worden gemaakt van van 21.000 bhp voor de zeer grote tan­ de beschikbare hoeveelheid scheeps­ kers ontworpen. bouwstaal. Intussen gaan de Deense werven W at de bouw van door kern-energie voort met de modernisering en uitbrei­ voortbewogen schepen betreft, w ijst de ding der outillage. De Odense Staalheer Christensen erop dat de bouw in skibsvaerft bouwt de nieuwe, grote A m erika van het eerste atoom-koopLindp Vaerft m et bouwdokken voor vaardijschip, m et een waterverplaatsing tankers tot maximum 100.000 ton van circa 20.000 ton en accommodatie draagvermogen en is erin geslaagd een voor zestig passagiers, naar schatting opdracht te verwerven van de Califorcirca Kr. 150 miljoen zal kosten. De nia Transport Company, dochteronder­ reactor alleen vergt een uitgave van cir­ neming van de Standard Oil of Califorca 65 miljoen kronen. De bouw van een nia, voor de bouw van vijf tankers met soortgelijk schip van het conventionele een draagvermogen van 48.600 ton elk. type zou circa kr. 45 miljoen kosten! Deze opdracht vertegenwoordigt een Bovendien ontbreekt vooralsnog iedere waarde van circa Kr. 350 miljoen. De m aatstaf w at de exploitatiekosten be­ eerste tanker zal in 1961 worden opge­ treft. H et is dan ook duidelijk, aldus de leverd. Ook Burmeister & W ain breiden heer Christensen, dat, geheel afgezien de bestaande w erf uit met een bouwdok van de noodzaak afdoende beveiligings­ en bijbehorende werkplaatsen waardoor maatregelen tegen straling te nemen, het mogelijk wordt schepen met een het stadium waarin commerciële exploi­ draagvermogen van ± 70.000 ton te tatie van door kernenergie voortbewo­ bouwen. gen koopvaardijschepen m ogelijk wordt nog allerm inst is bereikt. Overigens Z w e d en hebben de grote Deense werven tezamen met enkele belangrijke industriële be­ Verleden jaar bereikte de door drijven het research-instituut „DanaZweedse werven te water gelaten ton­ tom ” opgericht. H et ontwerpen van nage t.w. 81 schepen metende 670.000 plannen voor de bouw van atoom-schebrt resp. ruim 1 miljoen ton draagver­ pen behoort mede tot de voornaamste mogen eveneens een nieuw hoogtepunt. doelstellingen van „Danatom”. Als eer­ Opgeleverd werden 82 schepen metende ste der Scandinavische scheepswerven 640.000 brt resp. 954.000 ton draag­ hebben Burmeister & W ain besloten vermogen. Zeventig percent der opge­ zich te verzekeren van de medewerking leverde tonnage nl. 46 schepen metende van een deskundige op het gebied van 447.000 brt werden aan buitenlandse kern-energie. Professor Sven W erner, opdrachtgevers, voornamelijk Noorse Ph. D., tot dusver verbonden aan de rederijen, overgedragen. Tankers ver­ universiteit te Aarhus, trad op 1 fe­ tegenwoordigden 56,5% der gereedge­ bruari jl. in dienst der werf. komen tonnage, nl. 22 schepen metende De levering van scheepsbouwstaal 379.000 brt, waaronder negen van meer liet in het afgelopen jaar wederom te dan 30.000 ton draagvermogen. Onder­ wensen, waardoor de produktie der staande tabel geeft bijzonderheden van werven ongunstig werd beïnvloed. Men de in ’ 56/’ 57 door de zes voornaamste was voornamelijk aangewezen op Det Zweedse werven te water gelaten, resp. Danske Staalvalsevaerk. Ofschoon dit opgeleverde tonnage: op volle capaciteit w erkt kan men De door Eriksberg verleden jaar te slechts in ruw w eg 75% der behoefte water gelaten en opgeleverde tonnage voorzien. W eliswaar w ordt de produk­ was groter dan ooit tevoren in Scandi­ tie vergroot m aar men verwacht niet navië bereikt! De order-portefeuille der vóór 1960 in staat te zijn volledig in het Zweedse werven had op 1 januari jl. een verbruik der werven te kunnen voor­ omvang van 3,7 miljoen brt en de grote zien. werven zijn dan ook gedurende de H et was in het afgelopen jaar uiterst eerstvolgende jaren van voldoende op­ m oeilijk tegen redelijke prijzen staal van drachten voorzien. De kleinere werven het Europees vasteland te betrekken. In zien daarentegen de toekomst met m in­ het ontbrekende vóórzagen Engelse der optimisme tegemoet.

N oorw egen D ank zij de uitbreiding en moderni­ sering der Noorse werven gedurende de laatste jaren gaan de Noorse reders er in toenemende mate toe over hun bouw­ opdrachten in het eigen land te plaat­ sen. De produktie-capaciteit bedraagt thans circa 200.000 brt per jaar en wanneer de modernisering haar beslag heeft gekregen zal men schepen to t 65.000 ton draagvermogen kunnen bouwen. Verleden jaar werden circa 190.000 brt door Noorse werven, voor­ nam elijk aan Noorse rederijen, opgeleverd. Gedurende het tweede halfjaar ’ 57 was het aantal nieuw geboekte opdrach­ ten, tengevolge van de zoveel ongunsti­ ger situatie in de scheepvaart, aanm er­ kelijk kleiner dan in de voorafgaande zes maanden nl. nog niet ten volle 100.000 brt, vergeleken met 1,5 m iljoen b rt! N iettem in vertegenwoordigde h et totale aantal bestellingen in portefeuille voor Noorse rekening aan het eind van het afgelopen jaar circa 5,7 m iljoen brt. De grote Noorse werven zijn dan ook tot 1960 van voldoende werk voor­ zien. D e v e r l e d e n jaar v o o r S ca n d in a v isch e r e d e r ije n g e r e e d g e k o m e n to n n a g e Blijkens door Det Norske Veritas ge­ publiceerde gegevens kwamen verleden jaar voor Noorse rekening 83 schepen metende 196.400 b rt welke in Noor­ wegen en 78 schepen metende 722.000 b rt welke in het buitenland in aanbouw w aren, gereed. Voor Zweden waren deze totalen resp. 39 in Zweden gebouwde schepen met een inhoud van 198.400 brt en 13 schepen metende 82.300 b rt welke in het buitenland voor Zweedse rekening waren gebouwd. De Deense koopvaardijvloot werd verleden ja a r m et 28 schepen metende 13 5.600 b rt in Denemarken en 22 in het buitenland gebouwde schepen m et een inhoud v an 91.200 brt uitgebreid. De Noorse koopvaardijvloot teld e ulto ’ 57: 2.645 schepen, van meer dan 100 brt, metende 8.882.000 brt, de Zweedse 1.253 schepen met een inhoud van 3.169.000 b rt en de Deense 709 schepen metende 1.963.000 brt. In deze totalen waren begrepen 4 7 6 Noorse tankers metende 4.889.000 b e rt. 164 Zweedse tankers m et een inho ud van 1.018.000 brt en 74 Deense tan kers metende 644.000 brt. In het afgelopen jaar werden 5 8 schepen metende 223.600 b rt door Noorse reders naar het b u iten ­ land verkocht. H ierin waren begrepen 12 motor- en twee stoomtankers m et een bruto inhoud van 108.600 brt. C. V e r m e y

DE O N TW IK K ELIN G IN AMERIKA EN ENGELAND VAN N 8K K EL-A LU M IN IU M -B R O N SSO O R TEN ALS SCHEEPS­ door

SCHROEVENMATERIAAL

F. H U D SO N , F.I.M. *) V o o rd ra ch t, gehouden voor de a fd e lin g e n „R o tte rd a m ” en „ A m s te rd a m ” van de V e ree nigin g van T ech nici op Scheep v a a rfg e b ie d , resp. op 2 3 en 2 4 m e i 1 9 5 7

S a m en stellin g

De uitm untende mechanische eigenschappen van de nikkelaluminium-bronssoorten en hun weerstand tegen corrosie en erosie hebben geleid tot een aanzienlijk gebruik van deze legeringen voor vele typen scheepsschroeven, waarbij tevens uitzonderlijk economische voordelen werden verkregen. In deze korte verhandeling worden de diverse technische en produktie factoren vermeld, alsmede hoe deze in de p raktijk moe­ ten worden toegepast. Voorts worden de resultaten van momentele proeven in zee besproken. I n le id in g Tijdens de tweede wereldoorlog is in 1942 met de toepassing van gegoten aluminium-bronzen scheepsschroeven op uitge­ breide schaal een aan vang gemaakt. Motor-torpedoboten, welke een actief aandeel hadden in de oorlog op zee, werden daarbij ernstig gehandicapt door een haast epidemisch falen van hun schroeven, waarvan fig. 1. een afbeelding geeft. Deze boten werden voortgedreven door drie 2.000 p.k. vliegtuigmotoren (gew ijzigd voor m arine-doeleinden), die elk een driebladige schroef met een diameter van 30 inch aandreven, bij een toe­ rental van ongeveer 2.000 omwentelingen per m inuut. Veelal waren de gevolgen catastrofaal wanneer er een blad afbrak van deze schroeven, welke van hoogwaardig messing (mangaanbrons) vervaardigd waren. Bij het onderzoek naar de oorzaak van dit falen bleek, dat het af breken van de schroef­ bladen te w ijten viel aan vermoeiingscorrosie, welke steeds werd ingeleid in het onderste deel van het blad aan de w erk­ zame zijde, waar trekspanningen heersten. N aar aanleiding van dit feit werd het gebruik van nikkel aluminiumbrons aanbevolen, vanwege diens veel grotere corrosie-vermoeiingssterkte. Daarbij werd er tevens op gewezen, dat de schroeven zodanig dienden te worden gegoten, dat

eventuele geringe foutjes (slak-insluitingen etc.) aan de ach­ terzijde van het blad komen te liggen, d.w.z. in de zone m et drukspanningen. Naar aanleiding van deze aanbevelingen werden door de Britse Adm iraliteit proeven genomen met nikkel-alum inium brons, welke zo’n succes opleverden, dat deze legering onmid­ dellijk werd aanvaard als standaard materiaal voor M .T.B.scheepsschroeven. Yele duizenden schroeven werden vervol­ gens vervaardigd, waarbij geen enkel geval van breuk tijdens bedrijf zich voordeed. Na de oorlog bestond er dan ook geen enkele twijfel, dat deze resultaten een stimulans vormden voor de toepassing van dit materiaal voor schroeven van grotere schepen. De eerste aluminium-bronzen schroef van grotere afm etin­ gen, welke in Engeland werd gemaakt was vermoedelijk voor de marine sleepboot N i m b l e . Deze schroef met veranderlijke spoed, welke in 1946 werd afgeleverd, had een diameter van ca. 3 meter en woog 6,5 ton (zie fig. 2 .). Bij het gieten hier­ van ondervond men aanvankelijk nog enkele moeilijkheden, doch deze waren spoedig overwonnen. Aldus werd het duide­ lijk, dat een economisch verantwoorde produktie van grote nikkel-aluminium-bronzen scheepsschroeven definitief een feit was geworden. Zowel in Engeland als in de Verenigde Staten van Am erika werd nu door de belangrijkste scheepsschroeffabrikanten actief de ontwikkeling van nikkel-aluminium-bronzen schroeven ter hand genomen en sedert 1946 zijn dan ook reeds vele duizen­ den tonnen van dergelijke schroeven vervaardigd, welke dienst doen op een groot aantal typen van zeeschepen, die alle oceanen der wereld bevaren. Sommige van deze schroeven hebben reeds meer dan 10 jaar lang zonder bedrijfsstoornis dienst ge­ daan. De grootste tot dusver ooit in Engeland vervaardigde

Breuken door corrosievermoeiing in snellopende mangaan-br onzen scheepsschroeven

Fig. 2. Schroeven met veranderlijke spoed in nikkel-aluminmm-brons. D eze schroef, welke 10 voet in diameter is en een gewicht heeft van 6 l/z ton w e r d in 1946 v o o r H.M. sleep b oo t N im b le g e g o t e n d o o r d e M a n ga n ese Bronze and Brass Co. Ltd., en Meigh High Tensile Alloys Ltd.

* ) D evelopm ent and R esearch Dept. The Mond N ickel Co. L td ., Londen.

(Foto beschikbaar gesteld door R otal L td .)

Fig. I.

nikkel-aluminium-bronzen scheepsschroef staat afgebeeld in fig. 3 en was gemaakt voor een enkelschroef-olietanker. In gerede toestand heeft deze schroef een gewicht van 30,5 ton en het is interessant te weten, dat, wanneer deze schroef van gewoon mangaan-brons gegoten zou zijn, een dergelijk gietstuk minstens 35,5 ton zou hebben gewogen. Ook in de Verenigde Staten van Amerika zijn schroeven van dergelijke afmetingen reeds met succes vervaardigd. V oord elen va n n ik k el-a lu m in iu m -b ron z en sch eep ssch r o ev en

De samenstelling en eigenschappen van nikkel-aluminiumbronssoorten, welke in Engeland voor scheepsschroeven gang­ baar zijn, staan in tabel 1 weergegeven naast die van man­ gaan-brons (^m essing met hoge treksterkte). Opgemerkt zij, dat de eigenschappen, in deze tabel vermeld, gemeten zijn aan afzonderlijk gegoten proefstaven. Beproevingsmonsters, welke uit de schroeven zelf waren ge­ nomen toonden aan, dat de mechanische eigenschappen van mangaan-brons, wat treksterkte en rek betreffen, bij wand­ dikte van ca. 17,5 cm ongeveer 80% bedragen van die, welke men bij afzonderlijk gegoten proefstaven vindt. Bij nikkel-aluminium-brons echter bedraagt de treksterkte van dergelijke gietstukken ongeveer 90% van die van de afzonderlijk gegoten proefstaven, terwijl de taaiheid praktisch onveranderd blijft. De sterkte van gegoten nikkel-aluminium-brons neemt be­ neden het vriespunt toe. Onderzoekingen, door de Internatio­ nale Nickel Company Inc. uitgevoerd, tonen aan, dat de trek­ sterkte bij — 50° F (— 46° C) ongeveer 7% groter is dan bij kamertemperatuur, terwijl de rek en de kerfslagwaarde onver­ anderd blijven. Ook praktijkproeven, welke door de Ameri­ kaanse marine werden genomen door 25 schepen, die in het

Fig. 3. Scheepsschroef voor grote olietanker in „ Novoston” nikkelaluminium-brons. Deze schroef heeft een gewicht van 30,5 ton en werd in 1956 gegoten. De totaal benodigde hoeveelheid metaal voor het gieten van deze schroef bedroeg 48 ton (Foto beschikbaar gesteld door J. Stone en Co. (C h arlto n ) L td.)

TABEL 1. Eigenschappen van nikkel-aluminium-brons, welke in Engeland gebruikt worden voor het vervaardigen van scheepsschroe­ ven. (Proefstaven in zand gegoten). Nikkel-aluminium-brons

Eigenschappen

Strekgrens (0 ,1% ), kg/mm2 .......................... Treksterkte, kg/mm2 ........................................ Rek op 2 inch, % ............................................. Brinell hardheid .................................................. Izod waarde, ft. lb................................................. Proportionaliteitsgrens, kg/m m 2 ................ Elasticiteitsmodulus, kg/m m 2 .......................... Soortelijk gewicht ............................................. Corrosie-vermoeiingssterkte in zeewater, kg/mm2 (50 X 106 omwentelingen) ..

(B.S. 1400—AB2 — C) Al. 9,5% Ni. 4,5% Fe. 4,0% Mn. 1,5% Cu. rest.

B.P. No. 727.021 Mn. 12,0% Al. 7,5% Fe. 2,5% Ni. 2,0% Cu. rest.

25 66 18 160 2.0 13 12,3 X 103 7,65

28 69 25 160 25 19 11,6X 103 7,5

14

14

Mangaan-brons (B.S. 1400—FfTBI—C)

19 52 25 140 15 10 • 10,2 X 1 0 3 8,32 8

D e re k c ijfe rs , w elke w o rd e n verk reg en onder de door v ersch illen d e n o rm aalb lad en v o o rg e s c h re v e n om stan d igh ed en , z ijn n ie t a lt ijd v e r ­ g elijk b aar. V a n w eg e p la a ts e lijk insnoeren va n de sta a f in de tr e k p r o e f is de v e rh o u d in g v a n de m e e tle n g te t o t de d oorsn ed e ( o f de d ia ­ m e te r) v a n g ro te in vlo ed op h et rekpercentage. H et is d u id elijk , d a t v o o r g ro tere v e rh o u d in g e n klein ere rek p e rc en ta g es w o r d e n ge­ v on d en .

poolijs dienst deden, met nikkel-alum inium -bronzen Schroeven u it te rusten, leverden zeer gunstige resultaten op. De mechanische eigenschappen van nikkel-alum inium brons zijn aanzienlijk veel beter dan die van m angaan-brons en blijven nagenoeg onveranderd gehandhaafd, ook in dikkere gietstukken. Bovendien bezit nikkel-alum inium -brons een grotere weerstand tegen cavitatie-erosie, corrosie en corrosievermoeiing in zeewater, terw ijl bovendien het soortelijk ge­ w icht van deze legering lager is. Door met al deze factoren rekening te houden is men door nauwe sam enwerking tussen tekenkam er en gieterij er in geslaagd een scheepsschroef te ont­ wikkelen, welke beter en lichter is. De voornaamste punten, waarin nikkel-alum inium -brons zich ten gunste van m angaan-brons voor scheepsschroeven onderscheidt, zijn als volgt: 1. 2. 3. 4. 5.

Bedrijfsspanningen Gewicht Traagheidsmoment Rendement Onderhoudskosten.

1. B e d r i j f s s p a n n i n g e n : Door het verschil in mechanische eigenschappen is het moge­ lijk om voor een gemiddelde schroef, welke onder normale omstandigheden w erkt, bij het ontwerpen een spanning van 45 a 46 kg/m m 2 voor nikkel-alum inium -brons toe te laten tegen 40 kg/m m 2 voor mangaanbrons. D it heeft tengevolge dat de bladdoorsnede verm inderd kan worden, hetgeen gepaard gaat m et een verbetering van het ren­ dement en een verm indering in gewicht. 2. G e w i c h t :

Tengevolge van het verschil in soortelijk gew icht weegt een m angaan-bronzen schroef 15 ton tegen 13,8 ton indien de schroef, van het zelfde model, gemaakt is in n ikkel-alu m i­ nium-brons. Door gebruik te maken van de grotere toelaat­ bare spanningen kan het gewicht van nikkel-alum inium -bronzen schroeven nog verder worden verminderd tot 13 ton. D it is een beduidend voordeel ten gunste van nikkelaluminium-brons, vooral, daar op het ogenblik het gewicht der schroeven steeds toeneemt. De ontw ikkeling van grote enkelschroeftankers zou bijvoorbeeld spoedig belemmerd w or­ den, daar de gewone mangaan-bronzen schroeven te zwaar zouden zijn om aan boord eenvoudig bedienbaar te blijven. Bij gebruik van nikkel-alum inium -bronzen schroeven daaren­ tegen kan de grootte van de schepen nog toenemen voor een bepaald gegeven m axim um gewicht der schroef. H et verminderde gewicht der schroeven heeft ook nog andere voordelen in verband met lagere spanningen in de assen, minder slijtage van de lagers, minder brandstofgebruik, enz. Tenslotte dient niet u it het oog verloren te worden, dat door een gewichtsbesparing bij de schroef van 2 ton het schip 2 ton meer vracht kan vervoeren.

4. K e n d e m e n t : U it berekeningen volgt, dat nikkel-alum inium -bronzen schroeven, welke een bladdikte hebben, die ongeveer 8% m in­ der is dan die van mangaan-brons, een 1,5% groter rende­ ment opleveren. D it betekent, dat bij een schip dat 50 a 60 ton brandstof per dag verstookt, gemiddeld een 80 gulden per dag kan worden uitgespaard. 5. O n d e r h o u d s k o s t e n : Mechanische beschadigingen, welke nikkel-alum inium -brons ondergaat tengevolge van een of andere klap, zijn in de p rak­ tijk m inder van omvang gebleken dan bij mangaan-brons. W anneer een nikkel-alum inium -bronzen schroef beschadigd is, kan deze gem akkelijk door lassen hersteld worden. Boven­ dien worden door de grotere weerstand van nikkel-alum inium brons tegen corrosie en erosie de kosten van het onderhoud gedrukt. In verband hiermede wordt in fig. 4 het uiterlijk getoond van een nikkel-alum inium -bronzen scheepsschroef, welke 12 maanden onafgebroken in de Atlantische Oceaan heeft dienst gedaan aan boord van het s.s. A m er ica n C lip p er. Hier v alt geen enkele aanw ijzing van corrosie of erosie waar te nemen en de oorspronkelijke polijst effecten zijn nog duidelijk zicht­ baar. Fig. 5 vertoont het uiterlijk van een nikkel-alum inium bronzen schroef, welke aan een olietanker was bevestigd, die gedurende meer dan een j aar tussen de Arabische Golf en de haven van N ew Y ork op en neer gevaren had en hier kan w or­ den waargenomen, dat aan de toppen der bladen, in geringe mate, een slijtage heeft plaats gevonden. Fabrikanten van scheepsschroeven w ijten een dergelijke slijtage der schroeven aan de vorm van de romp van het schip en niet aan het o n t­ werp der schroef of aan de hiervoor gebruikte legering. D ergelijke erosieverschijnselen vormden een probleem bij m angaan-bronzen schroeven, welke op bepaalde schepen waren aan gebracht en kunnen aanzienlijk worden verminderd door over te gaan op nikkel-alum inium -brons. H et superieure gedrag van nikkel-alum inium -brons als scheepsschroefmateriaal werd ook bevestigd door een proef,

3. T v a a g h e i d sm o m e n t : Bij alle nieuwe schepen worden tegenwoordig nauw keurig de karakteristieken der torsietrillingen in de assen nagegaan en in verband hiermede is het veelal noodzakelijk om aan het traagheidsmoment van de scheepsschroef een beperking op te leggen. In het geval van m angaan-bronzen schroeven kan dit alleen maar bereikt worden door verm indering der diameter, waarmee gelijktijdig een verm indering van het rendement ge­ paard gaat. N ikkel-alum inium -bronzen schroeven hebben een traag­ heidsmoment, dat over het algemeen ca. 15 % kleiner is, zodat ca. 5 % grotere schroeven kunnen worden gebruikt, zonder rendements ve rlies.

Fig. 4. „N ialite” scheepsschroef in nikkel-aluminium-brons van het s.s. A m erican C lip per na 12 maanden onaf gebroken dienst te hebben gedaan op de Atlantische Oceaan. Zelfs na 3 0 maanden in dienst te zijn geweest, v er­ keerde deze schroef nog in uitstekende toestand en waren sommige van de oorspronkelijke polijsteffecten nog duidelijk zichtbaar. (Foto beschikbaar gesteld door B aldw in-Lim a-Fïam ilton Corpn. and U .S. Lines)

Fig. 5. Uiterlijk van een nikkel-aluminium-bronzen scheepsschroef van een olietanker 11a 1 jaar dienst te hebben gedaan tussen de Arabische G olf en de haven van New York

welke onlangs in de Verenigde Staten van Amerika op een dubbelschroefertsboot van 6.000 ton werd genomen. De schroeven van dit schip worden veelal aan ongewone zware bedrijfsomstandigheden blootgesteld, daar hiermede over en door zandbanken van de Orinoco-rivier aan de Venezuelaanse kust wordt gevaren. Onder deze omstandigheden dienden de gebruikelijke mangaan-bronzen schroeven herhaaldelijk ver­ nieuwd of hersteld te worden. Teneinde de kwaliteiten van de beide legeringen onderling te kunnen vergelijken onder prak­ tisch identieke bedrijfsomstandigheden, werd een nikkel-aluminium-bronzen schroef aan de stuurboord-as en een m an­ gaan-bronzen schroef aan de bakboord-as van een van deze schepen bevestigd. Na zes maanden dienst te hebben gedaan, werden de schroeven aan een onderzoek onderworpen, waarbij die van nikkel-aluminium -brons in uitstekende toestand werd bevonden. Alleen een licht en egaal polijst effect door het schuren van het zand was slechts waarneembaar. De mangaanbronzen schroef daarentegen was veel ernstiger gesleten en bovendien mechanisch beschadigd, wat resulteerde in verbogen bladtoppen, welke weer bijgericht moesten worden. H er stellen v a n b e s c h a d ig d e s ch r o e v e n Gebogen nikkel-aluminium-bronzen schroefbladen kunnen eenvoudig weer worden gericht bij temperaturen tussen de 650° en 850° C, mits geen scheuren of breuken aanvankelijk in het m ateriaal aanwezig zijn. "Wanneer de mechanische beschadiging zodanig is, dat scheurtjes ontstaan zijn, dan dient het beschadigde deel uit het schroefblad te worden gesneden. Zo nodig moet dan een nieuw stuk gegoten worden, dat dan naderhand moet worden aangelast. De methode van het „Vastbranden”, die toegepast wordt voor het herstellen van mangaan-brons, wordt niet aan­ bevolen voor nikkel-aluminium-brons. Twee lasmethoden worden gewoonlijk toegepast voor het herstellen van aluminium-bronzen schroeven, te weten: het elektrisch vlambooglassen met beklede elektroden en het meer recent ontwikkelde lassen in een inerte argon-gasatmosfeer, waarbij blank toevoegdraad gebruikt wordt. De onzuiver­ heden in het moedermateriaal kunnen bij beide processen van invloed zijn op het gedrag van de lassen. Lood en bismuth dienen in het bijzonder te worden vermeden.

Vlambooglassen: Tot op heden zijn de pogingen om nikkel-aluminium-brons elektrisch te lassen met elektroden van gelijksoortige samen­ stelling nog niet met een volledig succes bekroond en enkel­ voudige aluminium-bronzen elektroden, als b.v. „Tenal W hite Tip” (1 ), worden algemeen voor dit doel gebruikt. Echter ontwikkelingswerk in Engeland van recente datum wijst er op, dat de „Superston 40” (2) samenstelling een kerndraad voor elektroden verschaft, welke goede laseigenschappen en betere mechanische eigenschappen bezitten dan de gewone enkelvou­ dige aluminium-brons elektroden. De bekleding van al deze elektroden heeft een hygroscopisch karakter en het is van belang, dat deze elektroden onmiddellijk voor het lassen ge­ droogd worden, teneinde goede poriënvrije lasverbindingen te garanderen. Het elektrisch lassen kan zowel op grote als op kleine stuk­ ken worden toegepast, echter wordt praktisch uitsluitend onder de hand gelast. Voor dikwandige onderdelen valt een voorverwarmen tot ca. 150° C aan te bevelen. Daar waar een aanzienlijke hoeveelheid lasmateriaal dient te worden neerge­ smolten, kan het nodig zijn om de volgorde van het lassen „om en om” u it te voeren, teneinde scheeftrekken of de kans op scheuren tot een minimum te beperken. Sommige resultaten, welke met het stomplassen van 2" X 3" X Vs" gegoten platen werden verkregen, staan in tabel 2 vermeld.

TABEL 2 Mechanische eigenschappen van elektrisch gelaste verbindin­ gen in Y&" dikke gegoten nikkel-aluminium-bronzen platen: Samenstelling in % Elementen

Aluminium ................. Ijzer .......................... Nikkel .......................... Mangaan ..................... Koper ..........................

Gegoten plaat

Lasmateriaal

9,39 4,32 3,64 1,10 rest

9,0 2,0 nil 1,0 rest

Hardheid Buigproef (I) V ickers (graden) (gemiddeld)

Monster

Treksterkte kg/mm 2

Rek

gegoten plaatmateriaal

56 75 72

28 34 25

157

39 63 58

Las

79 62

18 13

160

40

%

(I) buigstaaf 1 inch breed, gebogen om 1 inch diameter.

De hier gegeven mechanische eigenschappen zijn bepaald met behulp van tensometerstaafjes. Zowel bij de trekproeven als bij de buigproeven trad breukvorming in de warmte-beinvloede zone van het moedermateriaal op. Deze zone vari­ eerde in breedte van 1 a 3 mm, w at in de microscopische afbeelding van fig. 6 tot uitdrukking komt.

Fig. 6. Macro-doorsnede van een elektrisch gelaste verbinding in Ys dik gegoten nikkel-aluminiiim-bronzen platen. In deze fo to is duidelijk de warmtebeïnvlocde zone ( donker gekleurd) in het moedermateriaal zichtbaar

L a ss en i n e e n i n e r t e g a s a t m o s f e e r :

Dit procédé wordt ook onder handelsnamen als „Aircometic”, „A rgonaut” of „Sigma” aangeduid en wordt met blank draad uitgevoerd, dat ononderbroken door een speciale laspistool automatisch wordt toegevoerd en waarbij de boog be­ schermd wordt door een argonatmosfeer. Dit proces kan voor positie lassen worden toegepast en is in het bijzonder van be­ lang als een aanzienlijke hoeveelheid lasmateriaal dient te wor­ den neergesmolten. Deze methode heeft voorts het voordeel, dat voorwarmen van het moedermateriaal veelal niet nodig is. D it procédé met behulp van een inerte gasatmosfeer is met veel succes in de Verenigde Staten van Amerika toegepast voor het lassen van scheepsschroeven. Gestrengeld toevoegdraad, op zodanige wijze opgebouwd uit koper-, aluminium- en ijzer­ draad, dat de neersmelt nominaal 9% Al 1% Fe en rest Cu bevat, is ontwikkeld. De op deze wijze verkregen lasverbindingen bezitten een treksterkte van ongeveer 63 kg/m m 2 bij een rek van ca. 15% , terw ijl de breuk zowel in de las, als in de warmte-beïnvloede zone of in het volle moedermateriaal kan optreden. Buigproeven met dergelijke lasverbindingen leverden hoeken van 45° op. Een in de Verenigde Staten van Amerika uitgevoerd experi­ menteel onderzoek naar het gebruik van nikkel-alum inium brons toevoegdraad bracht de neiging tot scheuren van de neersmelt aan het licht. Echter zijn er aanwijzingen, dat deze neiging tot scheuren eventueel te boven kan worden gekomen, door het aluminiumgehalte in het toevoegdraad te verminderen of door een kleine hoeveelheid zuurstof tijdens het lassen in de argon gasstroom te brengen. Proeven, welke ondertussen in Engeland met „Superston-40”-type draad zijn uitgevoerd, als alternatief voor het gewone enkelvoudige aluminium-brohs toevoegdraad, zijn zeer veelbelovend.

deling om de opgeloste waterstof te verwijderen niet kan wor­ den toegepast. Goed doorspoelen met stikstof bewerkstelligt een volledige ontgassing. In de praktijk echter wordt het zel­ den noodzakelijk geacht om een ontgassen voor kleinere smel­ ten toe te passen, daar deze snel in kroezen kunnen worden ge­ smolten. Voor grotere hoeveelheden gesmolten materiaal, waar het smelten langzaam in een open-vlam-oven plaats vindt, is daarentegen een ontgassen een eerste vereiste. Een voornaam punt bij het smelten in de praktijk is een overmatig bewegen of roeren te vermijden, daar de oxydatiefilm, welke zich op het smeltoppervlak vormt, beschermend w erkt tegen waterstof op­ neming. In alle gevallen geeft snel smelten onder zwak oxyderende omstandigheden de beste resultaten te zien. De desoxydatiemiddelen, welke bij het vervaardigen van de aluminium-bronssoorten gebezigd worden, kunnen nogal sterk uiteenlopen. De meeste desoxydatiemiddelen worden toege­ voegd in de veronderstelling, dat zij met de oxyden in de smelt zullen reageren, doch in werkelijkheid zijn slechts enkele des­ oxydatiemiddelen in staat om aluminium-oxyde te reduceren. Het gebruik van silicium voor desoxydatie, dat door sommige gieterijen wordt voorgestaan, wordt echter door de meerder­ heid verworpen op grond van diens ongunstige invloed op de schokbestendigheid en taaiheid. Mangaan is waarschijnlijk het meest algemeen gebruikte middel voor desoxydatie van de alu­ minium-bronssoorten, ofschoon dit element hier niet als bij­ zonder werkzaam kan worden beschouwd. Magnesium wordt soms in kleine hoeveelheden toégevoegd (b.v. ca. 0,02% ) naast mangaan, daar het in staat is om AI2 O 3 te ontleden. Een ander desoxydatiemiddel, dat met succes kan worden gebruikt bij het produceren van grote hoeveelheden aluminium-brons bevat: A lu m in iu m ............................... 37 % Mangaan ............................... 6,0 % M agn esiu m ................................ 2,0% 1,0% Calcium .................................... T it a a n ......................................... 0,6% Koper ......................................... rest. Deze legering wordt in hoeveelheden van 0,5 a 1,0% onge­ veer 5 minuten voor het gieten aan het smeltbad toegevoegd. De samenstelling van nikkel-aluminium-brons moet tussen nauwe grenzen gehandhaafd worden, wanneer goede mecha-

FLUIDITY OF ALUMINIUM BRONZE IN COMPARISON , ' WITH .GÜKfRFfÄT crs (S A E G ER AND KRYN1TSKY TEST

H et g ie te n van sch eep ssch r o ev en

De meeste nikkel-aluminium-bronzen scheepsschroeven, welke de afgelopen 10 jaar in Amerika en Engeland werden vervaardigd zijn onder handelsnamen als N ialite (3 ) en N ikalium (4 ) op de m arkt gebracht en deze kwaliteiten voldoen aan de eisen vastgelegd in de Britse norm „B.S. 1400-A .B.2-C”. Echter is onlangs een nieuw gepatenteerde legering (5) onder de naam van Novoston (6) in Engeland ontwikkeld voor scheepsschroef doeleinden, welke in zoverre verschilt van de gebruikelijke nikkel-aluminium-bronssoorten, dat het 10 tot 15% mangaan bevat, waardoor het een betere vloeibaarheid bezit, hetgeen tot uitdrukking kan worden gebracht door m id­ del van de vloeibaarheidsproef afgebeeld in fig. 7. S m elterva rm g:

De aluminium-bronssoorten zijn gevoelig voor waterstofgasporeusiteit, doch niet voor poreusiteit door reagerende gas­ sen. H et aanwezige aluminium verlaagt de oplosbaarheid van zuurstof tot dermate lage waarden, dat een oxydatie-behan-

1,000 P O U R IN G

1,100

1,200

T E M P E R A TU R E - ° C

Fig. 7. Vloeibaarheid van nikkel-aluminium-hrons in vergelijking tot „ gunmetaal’3

nische eigenschappen gewenst zijn en de ovenlading moet dan ook worden samengesteld uit gietblokken van bekende samen­ stelling, plus afval van vorige smelten. In het bijzonder is het alum inium gehalte kritisch en het is onmogelijk om het gehalte van dit element nauwkeurig te regelen, wanneer de ovenlading w ordt samengesteld uit de afzonderlijke elementen. Voorts zij öpgemerkt, dat de aanwezigheid van onzuiver­ heden de mechanische eigenschappen van nikkel-aluminiumbrons sterk ongunstig beïnvloedt. Op dit punt zijn momen­ teel nog weinig gegevens bekend, doch het is wenselijk dat de meer voorkomende elementen binnen de volgende grenzen worden gehouden: Lood ................................ Tin S ilic iu m ........................... Magnesium .................

0,05% 0,10% 0,25% 0,05%

max. max. max. max.

Een goede richtanalyse is b.v.: 9,5% A l; 4,0% N i; 4,0% Fe; 1,5% Mn en de rest Cu. H et smelten van grote hoeveelheden wordt algemeen uitge­ voerd in oliegestookte ovens en moet zo snel mogelijk plaats vinden. Ter oriëntatie kunnen de volgende smelttijderi worden opgegeven, welke goede resultaten opleveren: 15 tons oven: 1,75 a 2,2 5 ton per uur, onder gebruik van 8 tot 10 gewichtsprocenten aan oliebrandstof. 30 tons oven : 2 a 2,5 ton per uur, onder gebruik van 6 tot 8 gewichtsprocenten aan oliebrandstof. N adat het metaal gesmolten en oververhit is en juist voordat het u it de oven wordt afgetapt, moet een proef genomen wor­ den ter bepaling van het gasgehalte. Voor dit doel is door de „British Non-Ferrous Metals Research Association” voor aluminium-legeringen een proef onder verminderde druk ont­ wikkeld. Deze proef dient uit te maken, of een ontgassen met stikstof al dan niet noodzakelijk is. In aansluiting met de proef voor het vaststellen van het gas­ gehalte, dient vervolgens het aluminiumgehalte te worden ge­ controleerd. Een goede schatting van dit element kan worden verkregen u it het beeld van de microstructuur van een stan­ daard testmonster. De te volgen methode bestaat uit het maken van een zandvorm (gewoonlijk kernzand, zodat een voorraad van vormen kan worden gem aakt), welke aan de bovenzijde open is, en welke een staaf oplevert van 3 inch bij 1 inch bij 1 inch. Met een schep wordt een monster uit de ovensmelt getrok­ ken en in de vorm gegoten, waarna 15 minuten wordt ge­ wacht. De gestolde staaf wordt dan uit de vorm geslagen en in water af geschrikt. Vervolgens wordt een monster van de staaf af gesneden, snel gepolijst en geëtst en onder het micro­ scoop bekeken. De verhouding van de alfa- en beta-fase, welke door vergelijking met standaard microfoto’s wordt ge­ schat, is dan een maat voor het aluminiumgehalte. Dit wordt door fig. 8 geïllustreerd. V o r m te c h n ie k : Bij het gieten van nikkel-aluminium-bronzen schroeven dienen twee regels steeds voor ogen te worden gehouden. Ten eerste dient men zich er van te vergewissen, dat de bladen altijd met de werkzame zijde naar beneden gekeerd moeten worden gegoten en ten tweede, dat bij het gieten wervelingen tot een minimum moeten worden beperkt, waarbij de temperatuur zo laag m ogelijk moet worden gekozen, dat een goed vollopen nog is gegarandeerd. Kleine schroeven kunnen het best gegoten wor­ den in droogzand of in vormen van silica of carborundum zand ( 7 ), daarbij gebruik makend van het CO 2 proces. Het gebruik van het laatst genoemde zand geniet de voorkeur wan­ neer aan het uiteindelijke gietstuk grotere eisen betreffende de mechanische eigenschappen worden gesteld. Een zeer geslaagde methode voor het aansnijden van de vormen voor scheeps-

Fig. 8. Invloed van het aluminiumgehalte op de structuur van gego ten nikkel-aluminium- brons, dat 5% nikkel en 5% 4zer bevat

A. 8,4% aluminium B. 9,7 % aluminium C. 10,4% aluminmm

Fig. 10.

Fig. 9. Een goede methode voor het aanmijden van kleine nikkel-aluminmm-bronzen scheepsschrocven (Foto beschikbaar gesteld door J. Starkie G ardner Ltd.)

schroeven wordt in fig. 9 weergegeven. Gedurende de tweede wereldoorlog werden vele van de sneldraaiende schroeven van de motortorpedoboten, waarvan in het begin van de tekst m elding is gemaakt, op deze wijze met uitstekend succes ge­ goten. Deze methode heeft tevens het voordeel ten opzichte van overeenkomstige gietstukken, welke via een centrale naaf worden aangesneden, dat slakinsluitingen, welke zich eventueel vormen, naar alle waarschijnlijkheid worden weggevoerd naar de verloren kop en niet worden ingesloten aan de voet van de bladen. Een ander belangrijk punt, dat nog vermeld dient te worden is het aanbrengen van afschrikstukken aan de voet van de bladen, waardoor de mechanische eigenschappen, en wel in het bijzonder die met betrekking tot de corrosievermoeiing, tot maximale waarden worden opgevoerd. De afschrikstukken worden echter alleen aan de bovenkant van de bladen in de vorm aangebracht, opdat de temperatuur en de vloeibaarheid van het gesmolten metaal in de verloren kop niet noemenswaardig verminderd worden. Echter zijn deze afschrikstukken niet nodig, wanneer carborundum zand voor het maken van de vormen wordt gebruikt. In Engeland worden echter de vormen voor de grote scheepsschroeven zonder uitzondering van cementzand ge­ m aakt en aangesneden via de onderkant van de centrale naaf. H et voeden wordt verkregen door middel van een verloren kop boven de naaf (zie fig. 3). Sedert de laatste jaren echter m aakt men deze kop aanzienlijk kleiner door exothermische middelen toe te passen! Een zeer uitvoerige en volgens de laatste stand van zaken verantwoorde beschrijving van de methoden voor het gieten van grote scheepsschroeven is onlangs versche­ nen van de hand van Langham (8 ). Verder refererend naar d it artikel kan gezegd worden, dat een giettap (3 y 2 inch in diameter voor gietstukken van 20 ton) gebruikt w ordt voor gietstukken tot m axim aal 25 ton. Voor grotere gietstukken wordt de vorm u it twee pannen door twee gelijke, doch onafhankelijke aansnijsystemen gevuld, welke van tegenovergestelde zijden in de naaf uitkomen. Ten­ einde wervelingen van het metaal in de overgang van de giet­ tap en de aansnijding te vermijden, kan een gekromde verbindingspijp worden aanbevolen. De aansnijding is gewoonlijk cilindrisch of vlak en rechthoekig van doorsnede en loopt tangentiaal trompetvormig uit in een gecombineerde vuilvang en „choke” (smoorkam er), welke onder de centrale naaf van de schroef ligt. Van de „choke” komt het metaal in het schroeflichaam door een dunne cilindrische mantel. Hierdoor bereikt men, dat het m etaal de naaf zeer kalm en gelijkm atig binnen dringt, daar de aanvankelijke wervelingen grotendeels in de „choke” zijn opgeheven. Deze kamer wordt op een eenvoudige

Een methode voor het aansnijden van grote scheepsschroeven (Langham)

wijze gevormd door de naaf een verlenging te geven en de nodige wijzigingen in de kern aan te brengen. Een algemene opzet van het aansnijdingsysteem wordt in fig. 10 nog getoond. Proeven uitgevoerd met gietvormmodellen van perspex, waarbij een mengsel van water en aluminiumpoeder als vloei­ baar medium werd gebruikt, tonen aan, dat deze methode uitstekende resultaten kan opleveren voor het gieten van grote scheepsschroeven, voor zover het het ideale vloeipatroon voor aluminium-brons betreft. In de praktijk wordt het aantal en de grootte der aansnijdingen in eerste instantie bepaald door de afmetingen van het te vervaardigen gietstuk. Als richtlijn kan nog gezegd worden, dat iedere aansnijding in staat moet zijn ongeveer 2,5 tot 4 ton gesmolten metaal door te laten.

Fig. 1 1 . Aanbevolen methode voor het vervaardigen van los gegoten proef? staven van nikkel-aluminium-brons. De staven kunnen van boven af wor­ den gegoten volgens het „ Durville” procédé of van onder af door middel van een kleine aansnijding, welke uitkomt in een van de uiteinden van de proefstaaf

Goede giettemperaturen voor nikkel-ahiminium-brons, dat voldoet aan de B.S. 1400 - AB 2-C kunnen liggen tussen de 1100 en 1150° C., afhankelijk van de afmetingen van de te gieten scheepsschroef. P r o e f s ta v en : H et doel van een proefstaaf is om een aanwijzing te geven omtrent de kw aliteit van het gegoten materiaal. Algemeen is men de mening toegedaan, dat dit het beste kan geschieden door gebruik te maken van de losgegoten gestandaardiseerde proefstaaf, welke in fig. 11 staat afgebeeld. Proefstaven dienen niet aan de scheepsschroeven vast te z it­ ten, daar de juiste gièttem peratuur voor de proefstaaf niet noodzakelijkerwijs dezelfde behoeft te zijn als die voor het werkstuk. Wilson en T uil (9 ) hebben een onderzoek verricht naar de invloed van de giettem peratuur op de mechanische eigenschappen van de proefstaaf. De resultaten van dit onder­ zoek staan in tabel 3 vermeld. H ieruit blijkt, dat de beste eigenschappen met nikkel-aluminium-brons volgens B.S. 1400 - AB 2-C verkregen worden in proefstaven, die op 1125° C gegoten zijn. Lagere giettemperaturen, welke met goed gevolg kunnen worden toegepast voor grote gietstukken met dikkere doorsneden, zijn ongeschikt voor proefstaven. Bovendien ver­ tonen proefstaven, die aan het gietstuk vast zitten, de neiging om onzuiverheden te verzamelen.

TABEL 3 Invloed van de giettemperatuur op de mechanische eigen­ schappen van nikkel-aluminium-bronzen proefstaven. (B.S1400 - A B 2-C). Giettemperatuur °C

Strekgrens 0,1%; kg/mm2

T reksterkte kg/mm2

Rek % in 2 inches (4. V doorsnede)

1180 ‘ 1150 1125 1100

25,4 25,4 25,5

67,0 68,5 70,0

14 15 18

Te koud voor goed gietwerk

. Insluitsels van onzuiver­ heden

O p m erk in g: De auteur wil hierbij zijn dank betuigen aan de directie van „The Mond Nickel Company, Ltd.” voor de toestemming om dit artikel te publiceren, aan Mr. J. S. Vanick van „The In­ ternational Nickel Company, Inc.,” New-York, en aan die firm a’s die aan de voorbereiding hebben bijgedragen.

B ib liografie: 1)

Asea E lectric Lim ited, Londen.

2)

H andelsm erk J. Stone & Co. (C h arlton )

Ltd., Londen.

3 ) H andelsm erk B aldw in-Lim a-H am ilton Corpn., U.S.A. 4)

H andelsm erk The Manganese Bronze and Brass Co. Ltd., Birkenhead.

5) Beschermd door het Engelse patent no. 7 2 7 .0 2 1 en overal ter wereld. 6) H andelsm erk J. Stone & Co. (C h arlton ) Ltd., Londen.

7) Hudson, F.: Heat C on du ctivity of mould materials; Metal In d u stry, 19 37, band 30, mei 2 1 , pp. 37 3-37 3. 8) Langham J. H .: Founding o f marine propellers; Proc. Inst, o f British Foundrymen, 19 34, band 47 pp. B 126-B 14 2. 9) W ilson, C. V. and Tul, E. V .: Observations on the melting and casting o f aluminium-bronze alloys w ith special reference to test-bars, The British Foundrymen 19 37, mei, band 30, pp. 2 3 7 -2 4 3 .

M.S. „NESKA 94” VA N DE N.V. NEDERLANDSCHE RIJNVAARTVEREENIGING, ROTTERDAM Sinds medio augustus vaart op het traject Rotterdam-Bazel, het voor de N .Y. Nederlandsche R ijnvaart Vereeniging te Rotterdam bij de Ruhrorter Schiffw erft te Meiderich gebouwde motorgoederenschip Neska 94. Dit vaartuig, groot 930 ton 1390 m 8, met straalbuis en sleepinrichting, is uitgerust met een omkeerbareschroef van Fa. Kuypers Machinefa­ briek te Rotterdam, aangedreven door een „Bolnes” twin-set. H et vaartuig is gebouwd volgens de voorschriften van de „Westdeutschen Binnenschiff ahrts - Berufsgenossen­ schaft” en die der „Schiffahrtspolizei­ verordnungen fü r das deutschen Rhein­ stromgebiet” en gebouwd van SM-staal volgens voorschriften van de Germani­ scher Lloyd. De hoofdafmetingen zijn als volgt: grootste lengte 67 m., grootste breedte 8.2 m, ledige diepgang 0,63 m, diepgang beladen 2,52 m 3 hoogste vaste punt 4.2 5 m.

De Neska 94 is voorzien van drie roe­ ren en een pneumatisch verstelbare stuurstelling volgens het Hitzlerpatent, deze stuurhut kan men onder de vaart laten zakken, zodat men zonder opont­ houd, onder bruggen e.d. door kan varen. Op het achterdek staat een Liesen strangenlier met twee rollen opgesteld, gecombineerd met een achterankerlier voor een anker van 450 kg, dit geheel wordt aangedreven door een twee cilin­ der Deutzmotor van 16 pk. Als ankerlier werd een Liesenpatentlier aangedreven door een 11 pk Farymann-motor genomen, beide boegan­ kers wegen elk 850 kg. Het schip heeft drie ruimen, elk met een wegneembaar houten schot, twee herften die uitneembaar zijn, de buikdenning heeft een oppervlak van 368 m2., de drinkwatertanken bevat­ ten totaal 6000 liter, terwijl de bunkercapaciteit 17.000 liter bedraagt. De Nes ka 94 is speciaal ingericht voor het

vervoer van langijzer, het totale lu ik oppervlak bedraagt 261 m 2. De woning van de kapitein op h et achterschip is een verzonken dekhut* bestaat uit woonkamer, keuken, slaap­ kamer, kinderkamer en een toilet-badkamer. De keuken is voorzien van een ijskast, butagas-oven, koud en warm stromend water. In de woonkamer is een vaste schrijftafel voor de kapitein geplaatst, de kinderkamer heeft twee bedden boven elkaar, het gehele achter­ schip is voorzien van centrale-verwar­ m ing, alle bedden zijn met schuim rub­ ber matrassen, voor een goede ventilatie is gezorgd. Aan BB zijde is de loodsenhut m et twee bedden boven elkaar en een u it ­ gang naar dek, aan SB zijde nog een gemeenschappelijke was- en douchecel waarin een olie gestookte wasketel is geplaatst. De woning op het voorschip is in ge­ richt als voordekhut met een woonkeu­ ken, een twee persoons slaapkamer m et

m.s. „NESKA 94” v o o r Bazel

nog een slaapplaats voor een kind, een toilet-douchecel, een aparte slaapkamer met twee bedden boven elkaar, deze woning is voorzien van een aparte sanitaire-d ru k tan k . De voortstuw ing van dit vaartuig ge­ schiedt door twee zes cilinder, geheel gelaste stan daard „Bolnes” motoren, to­ taal 600 p k , tw eetakt met langsspoeling, gep laatst als een zgn. twinset, voorzien v a n vloeistofkoppelingen en gekoppeld aan een niet omkeerbare „Brevo” tw in-vertragingskast, type T W 510 m et een reduktie van 410 : 320, elke frictiekoppeling van deze tw in -kast is hydraulisch afzonderlijk bedienbaar, waardoor in voorkomende gevallen m e t slechts één motor gevaren kan w orden, dit met het voordeel van brandstofbesparing. De door de beide frictiekoppelingen bewogen centraleas, is in een speciale uitvoering als holle hoofdas uitgevoerd voor het doorlaten van de trek stan g , welke de bladen van de om keerbare schroef doet bewegen. De beide „Bolnes” motoren zijn links­ draaiend, de schroef is in een rechtse uit­ voering. D eze omkeerbare schroef heeft een diam eter van 1,5 5 m, met een ge­ m iddelde spoed van H g. 1,67 m, het ge­ w icht is ongeveer 5 00 kg, de naaf met om keerbew eging en verstelinrichting zijn v an de Fa. Kuypers, de losse schroefbladen zn van Fa. Ostermann te K eulen volgens een berekening van het K ortstraalbuis Bureau. gegoten schroefbladen zijn van E lektro-Stahlguss, de naaf met tussen­ stuk, dop en schuifblok zijn van het z.g. „M eehanite A ”, de geleider is uit brons, de draaischijven met ruimbouten, pen­ nen, draadeinden, stoppen en ringen zijn van roestvrijstaal.

De afdichting van blad op naaf is verkregen door het toepassen van Eriks rubber „O” ringen, welke een goede afdichting waarborgen, voor de andere afdichtingen is gebruik gemaakt van prespaan met vloeibare pakking. De schroefnaaf is op de schroefas be­ vestigd tegen de daarop gekrompen vlakke flens voorzien van een prent, hierbij is gebruik gemaakt van roest­ vrijstalen ruimbouten met een prespaan pakkingring. De geleider voor de trekstang in de dop van de schroefnaaf is uit brons met

een „O,, ring als afdichting, in de dop zijn enkele gaten geboord, zodat bij het heen en weer bewegen van de trekstang het water in het voorste gedeelte van de dop, vrij in en uit kan stromen. Deze dop is middels zes imbusbouten water­ dicht op de naaf bevestigd. Ieder blad is voorzien van een stalen draaischijf met twee stalen pennen, wel­ ke met twee bronzen leiblokjes in de parabolische sponning van het schuif­ blok grijpen, door dit schuifblok nu heen en weer te halen verkrijgt men op de bladen een draaiende beweging. Bij het berekenen van de krachten op deze pennen van de draaischijf, is reke­ ning gehouden met een voldoende vei­ ligheidsmarge. De verstelinrichting der schroefbla­ den bestaat uit het voornoemde schuif­ blok, bevestigd met een spie op het ein­ de van de trekstang, en verbonden door deze trekstang, welke met drie steun­ punten loopt door holle schroef en hoofdas, aan twee hefbomen van de omzetas. Tussen deze twee hefbomen is een gegoten druklager opgebouwd, het be­ gin van de trekstang draait in een kogel­ lager, het gegoten huis staat stil, is scharnierbaar middels twee bronzen glijblokjes en twee pennen met naaldlagers verbonden met deze hefbomen welke door middel van een as en drie lagerblokken is verbonden aan de omzethefboom in een verhouding als 2 : 1. Deze omzethefboom is middels een scharnierstuk verbonden met de zuigerstang van de omzetcilinder, deze stang is voorzien van een kruiskop met lei— baan voor het opnemen van vertikale krachten, op deze kruiskop is tevens de commando-beweging aangebracht, w el­

B revo T w in -vertra g in g sk a st m et frictiek o p p elin gen

ke de gewenste spoed en schroefstand regelt met de stuurkraan, na instelling hiertoe van de telemotor in de stuurhut. H et hydraulische systeem bestaat u it een door de hoofdas op het vrije aseinde aangedreven tandrad oliedrukpomp, een suppletietank welke op de retourleiding is aangesloten, de stuurkraan geplaatst in een gesloten olie-druksysteem, een veiligheids-regelventiel afgesteld op 40 atm ., dit ter voorkoming van te hoge drukken in het systeem en tot het rege­ len van de omzetsnelheid. Als olie wordt hierbij gebruik gemaakt van telemotorolie van 3 oE/50 oC. Voor de zuigerafdichting en de zuigerstangafdichting in beide deksels is hierbij ook ge­ bruik gem aakt van Eriks rubber „O,, ringen. De omzet-cilinder is naast de vloeistofkoppeling van de SB motor ge­ plaatst, de omzet-as is iets verlengd voor een aansluiting op een takel, om in noodgevallen de schroef met de hand te kunnen omzetten. Voor een goede bedrijfszekerheid en om het slippen van de oliedrukpomp tegen te gaan, is gebruik gemaakt van een rekloze platte plastic riem, in het systeem zijn twee manometers aange­ bracht tot het controleren van de hierin optredende drukken. De firm a AFA te Schiedam verzorg­ de de afstands-bediening vanuit de stuurhut vanaf een centrale-stuur stand waarmede men het vermogen van de

beide motoren, het in en uit-schakelen van de beide frictiekoppelingen en de spoed met schroefstand kan regelen. De schroefnaaf en holle schroef en hoofdas zijn geheel gevuld met kortdradigvet, deze vetsmering vindt plaats door middel van een in de motorkamer opgesteld vetsmeerapparaat en een om de hoofdas aangebrachte speciale vet­ smering voorzien van twee Simmerafdichtingsringen, hiermede kan indien gewenst, zelfs een iets hogere druk in de schroefnaaf bereikt worden, dan de druk van het water om de naaf, door ondervinding is gebleken dat het vetverbruik zeer gering is, een voordeel van dit systeem is, dat men geen olielekkage kan krijgen door de naaf. Tot toepassing van deze installatie, bestaande uit twee motoren op één as met een omkeerbare-verstelschroef, is overgegaan, omdat men hiermede bij snel wisselende snelheden en belastingen, steeds het benodigde vermogen ten volle kan benutten. Bij de vaart op de kanalen en daar, waar slechts een gedeelte van het volle vermogen gevraagd wordt, stelt men eenvoudig één der motoren buiten wer­ king, hierdoor voorkomt men vervui­ ling en daardoor te hoge slijtage, wan­ neer men te lang, half of zelfs onbelast met een gewone motorinstallatie moet draaien. Tot op heden zijn de ervaringen met deze installatie bevredigend, zonder

D oorsnede naaf o m k e e r b a r e - v e r s t e h c h r o e f

sleep wordt op de daalvaart dikwijls met één motor gevaren, men kan steeds, ledig of geladen de juiste spoed instel­ len, zodat steeds gebruik gemaakt w ordt van het volle motorvermogen, hoofd­ zakelijk wordt hierbij op de m axi­ mum uitlaatgassen temperatuur gevaren, waardoor overbelasting wordt ver­ meden. ' Door de beide vloeistof-koppelingen is het mogelijk het vermogen juist over beide motoren te verdelen, men heeft hierdoor een elastisch-koppel op de vertragings-frictiekoppelingen, het is m o­ gelijk de motoren met een constant aan­ tal toeren te laten draaien bij een w is­ selende belasting, tevens kan men indien noodzakelijk de éne motor door middel van de frictiekoppeling van de „Brevo” met de andere motor starten, zonder hierbij gebruik te maken van aanzetlucht, indien tijdens de daalvaart op é é n motor, het door omstandigheden nood­ zakelijk blijkt het vermogen te vergro­ ten, dan kan men, indien de motor na het stoppen bedrijfsklaar gehouden is,, vanuit de stuurhut starten en met de andere motor combineren, dit kan bin­ nen enkele minuten geschieden. Bij manoeuvreren in de havens en sluizen, bij het vastmaken, slepen en onder de vaart bleek de N es ka 94 goed handelbaar te zijn, de tijd benodigd bij het manoeuvreren van voor op achter­ uit bleek zeer kort. De eerste reis naar Bazel, werd bela­

den m et 688 ton, van Rotterdam tot sluis Fessenheim in 90 uur volbracht. Enige resultaten: leeg m et sleep (600 ton over 160 km ) in 51 uu r over 830 km m et 4850 liter met twee motoren. Leeg met sleep (650 ton over 132 km ) in 49 uur over 830 km met 3100 liter met één motor. V erbruik hulpw erktuigen hierbij inbegrepen ± 4 liter per uur. Met twee motoren in 51 uur een

verbruik van 95,1 l/uur; met één motor in 49 uur een verbruik van 63,26 l/uur. Verbruik hoofdmotoren is dan resp. 91,1 en 59,2 liter per uur. U it gegevens genomen over een pe­ riode van v ijf maanden is gebleken, dat met deze omkeerbare-verstelschroef en twee motoren op één asinstallatie, bij oordeelkundig gebruik in de daalvaart, een brandstofbesparing kan worden

verkregen van 750 tot 900 liter per etmaal. Op zichzelf staand, is deze omkeerbare-schroef niet zo zeer een bijzonder­ heid, doch juist deze combinatie met een twee-motoren-installatie op één schroefas, geleverd door N.V. Machine­ fabriek „Bolnes” voorheen J. H. van Capellen te Bolnes, doet dit geheel bij­ zonder tot zijn recht komen.

OVERDRACHT TURBINETANKSCHIP „GEFION” Op 10 december 1957 werd door Kockums Scheepswerf te Malmö, Zwe­ den, het 24.900 ton d.w. metende turbinetankschip G e fio n aan de eigenaren, Tankrederiet Gefion A/S, Oslo, over­ gedragen. De voornaamste gegevens zijn: lengte over alles 60 0'-4% ", lengte tussen de loodlijnen 570'-0", breedte op spanten 7 7 '-O'/ holte 32'-4i//'5 bruto tonnage 15.999 r.t., netto tonnage 9.539 r.t. H et schip is geheel gelast en gebouwd volgens het langsspanten systeem onder supervisie van L loyd’s Register. De totale olieladingruim te bedraagt 1.201.150 cft. en is onderverdeeld in 12 midden- en 12 zijtanks. De achterste pompkamer is uitgerust met drie door turbines gedreven centrifugaal ladingpompen, elk met een capaciteit van 1000 ton water per uur en twee zuigerstoomstrippingpompen elk van 150 ton. In de voorpompkamer bevinden zich twee 50-tons zuigerpompen voor bal­ last en stookolie, benevens een door een dieselmotor gedreven centrifugaalnoodpomp van 30 ton. De voortstuwing geschiedt door een stel Kockum-De Laval stoomturbines met dubbele tandwielreductie, die bij

108 omw/min van de schroef een ver­ mogen van 9200 apk ontwikkelen. De oververhitte stoom wordt gele­ verd door twee Foster Wheeler ketels type „D”, elk met een V.O. van 8940 vierk. ft. inclusief de oververhitter. De w erkdruk bedraagt 31,6 atm, bij een tem peratuur van 730° F. De benodigde elektrische stroom wordt geleverd door twee driefase tur-

bogeneratoren, elk van 560 kVA, 450 Y en door een dieselaggregaat van 95 kvA. Het -schip is met de meest moderne navigatiemiddelen en technische hulp­ middelen uitgerust. Alle hutten en verblijven zijn aircon­ ditioned. Er is ook een mechanische wasserij met droogkamer. Het schip is voor 5 jaar gecharterd door Esso London.

LANCEREN V A N EEN „A T LA S ” BALLISTISCH PROJECTIEL IN FLORIDA Deze serie opeenvolgende foto’s, de eerste welke door de luchtmacht van de Verenigde Staten van Amerika werd vrijgegeven, geeft een beeld van het op 10 januari 195 8 lanceren van een inter­ continentaal ballistisch projectiel type „Atlas”. De lancering vond plaats in het beproevingscentrum voor deze projectielen te Cape Canaveral in Florida, waar de Convair-divisie van General Dyna­ mics Corporation de eerste ICBM voor de luchtmacht van dit land beproeft. Op de eerste foto staat het projectiel vrij op het lanceerplatform en is de ontzaglijke stellage welke wordt gebruikt voor het in ge­ reedheid brengen van deze kolossale vogels, weggerold van het lan­ ceerplatform. Voordat deze stellage wordt weggereden, dienen echter de op regelmatige afstanden aangebrachte werkplatforms te worden opgeklapt. G e d u re n d e h e t u ite in d e lijk e lad en v a n de b ra n d sto f en de o n t ­ s te k in g h ou d en la n cee ra rm e n h e t p ro je c tie l in e v en w ich t. T ussen de p o ten v a n de to re n d oor z ie t m en n og een andere v o o r h et la n ceren v a n deze p ro je c tie le n . M e t een u ite rs t snelle cam era w e rd de m ajestueuss s tijg in g v a n h e t p ro je c tie l in beeld g e b ra ch t.

In fig. 2 worden de raketten ontstoken, waarbij de oppervlakte van het projectiel is omgeven door bevroren vloeibare zuurstof, ter­ w ijl de lanceerarmen het nog vasthouden. In fig. 3 springen de lanceerarmen los van het projectiel en gaat de „Atlas” omhoog. In fig. 4 omhullen de vlammen het lanceermechanisme, wanneer het projectiel op snelheid gaat komen. In fig. 5 worden de beide gloeiende stralen van de machtige raketten zichtbaar, wanneer het projectiel vrijkom t van zijn golf van vlammen en stoom. In fig. 6 vliegt de „A tlas” snel het luchtruim in. De vlampluim die schuinrechts naar beneden gaat is de uitlaat van de turbo-pompen van het brandstofsysteem. In fig. 7 tenslotte klimt de „Atlas” hoger en hoger in de blauwe lucht van Florida.

VOORJAARSBEU RS TE UTRECHT, 1 7 -2 7 MAART 1958 H et belangrijkste gedeelte van datgene, wat voor de lezers van „SCHIP EN W ERF” van belang is, vindt men weder op het Jaar­ beursterrein aan de Croeselaan. Zeer veel bepaalde nieuwigheden zijn er ook ditm aal weer niet, hoewel er steeds naar meerdere vervolmaking en verbetering wordt gestreefd. H et is voor een blad als het onze natuurlijk niet wel mogelijk alle exposanten stuk voor stuk te vermelden, zodat wij dan ook moeten volstaan met een greep u it zeer velen, die op deze beurs aanwezig zijn. De overigen doen w ij daarmede allerminst te kort, wetende dat zij en hun produkten voldoende bekendheid en waardering ge­ nieten. N .V . E le ctriciteits Mij.-AEG, A m sterdam . B ern h ardh al 4120 Deze stand is dit jaar geheel gewijd aan het onderwerp elektrische aandrijvingen. Getoond worden de volgende methoden van aan­ drijving: die van een draaistroommotor met sleepringanker, een typisch voorbeeld van toerenregeling met hoofdstroom-karakteristiek; die van een draaistroom-shuntcollectormotor met rotorvoeding. Bij dit type motoren is de motor, tesamen met een draaitransformator (inductieregelaar), in één huis ondergebracht; die van een draaistroomcollectemotor met rotorvoeding. Bij deze motor is de primaire w ikkeling in de rotor aangebracht en via sleepringen op het draaispanningsnet aangesloten. De regelwikkeling is over de primaire w ikkeling eveneens in de rotor gelegd en met de collector verbonden; die van de Leonard-sch.als.elmg. Met behulp van een draaistroom­ motor wordt een gelijkstroomgenerator aangedreven, die is voorzien van een afzonderlijke regelbare veldbekrachtiging, welke uit een droge gelijkrichter met voorgeschakelde insteltransformator wordt verkregen of u it een bekrachtigingsdynamo. Naast de hierboven genoemde methoden van aandrijving worden nog een groot aantal aandrijvingen voor diverse doeleinden geëx­ poseerd, b.v. aandrijvingen met magnetische besturing, elektrische besturing, besturing met de SELSYN-gever, trolleybusbesturing, kraanbesturing, magneetpoederkoppeling, enz. Voorts op deze stand nog een groot aantal verschillende typen motoren, van klokmotoren tot motoren van 120 pk. Vak IV 463 H ier worden diverse demonstraties gegeven met elektromagne­ tische vibratoren voor het aandrijven van bijbehorende transport­ inrichtingen, verder ■verschillende doseergoten, sorteertoestellen, triltafels, enz. Ju lianahal 327 Zeer uitgebreide demonstraties met elektrisch gereedschap. Aan­ dacht verdienen de demonstraties met het 42-Volts-gereedschap, dat door de w ijziging van het veiligheidsbesluit 193 8 uiterm ate urgent is geworden. Er wordt op gewezen dat het gehele normale program­ ma AEG elektrisch gereedschap voor wisselstroomspanning zonder meerprijs voor 42 V. wisselstroom kan worden geleverd. N.V. N edcrl. G a s a c cu m u la t o r Mij. AGA, A m sterdam . B ern h ardh al 1087 Kolom-, paneel- en raamradiatoren voor centrale verwarming. Hal B 250 Radiatoren voor bij verwarm ing en hoofdverwarming; huishoudfornuizen. Grootkeuken- en huishoudfornuizen.

EI al C 2116

N.V. W ed. J. A h ren d & Z oon, Amsterdam Hal Q 322 e n Vak IV 446 Gereedschapkasten; werkplaats- en materiaalkasten; transportbakken; m agazijnbakken; pallets (stapelborden); bakpallets (stapel­ kratten ). Atlas C o p c o H o lla n d N.V., R o tter d a m B ern h a rd h a l 5077 Luchtcompressoren; verfspuiten; zandstraalinstallaties; drukvaten; luchtreinigers; reduceerventielen; automatische spuitinstallaties; nakoelers; draaitafels; pneumatische hef tafels; pneumatische boormachi­ nes; pneumatische schroevendraaiers; vacuumpompen.

B e d u m e r M a chinefabriek N.V., Be dn m. Vak I 148 Hydraulische kranen en grijpers; stuur- en regelorganen voor hy­ draulische w erktuigen; pompen; hydraulische kippers; hydraulische cilinders; laad- en loskranen. N.V. H andels- en In gen ieu rsbu rea u W . B. v. d. B erg, D en Haag. Vak V 547 A sketeliiften; verschuifankermotoren met aangebouwd drijfwerk; verschuifankermotoren met sleepringanker; fijngang aandrijvingen. B e r g s c h e W erk tu igen h an del, Z altbom m cl. Julianahal 207 Draadsnij machines; inklapbare w erktafels; „Baier" elektrische af zaagmachines; snelspan-pijpenklemmen; buigmachines; hydrauli­ sche leidingperspompen; tafelschaar „ C eh a b e” . G ebr. Blok H a n d elso n d ern em in g, Gouda. Hal C 1123 en 1125 Pijpleidingen; appendages; afsluiters; slangen; „Rijnstreek” condenspotten. N.V. M a chinefabriek „Breda" Bernhardhal 4022 v o o r h e e n B a ck er en R ueb, Breda. Geëxposeerd wordt: complete stoomketelinstallaties voor land- en scheepsgebruik; afgassenketels; heetwaterketels; fractioneercolonnes; reactors; drukvaten; warmtewisselaars; puttersluiters; condensors; autoclaven; verdampers; transportabele opslagtanks; peilglastoestellen; pijpleidingen; zuiger- en plungerpompen; plastic pers; warmmoeren machines; personen- en goederenliften voor land- en scheepsgebruik; roltrappen; speciale machines en apparaten. E lectron expo­ seert: nettenbouw voor laag- en hoogspanningen; schakelborden en schakellessenaars; alarminstallaties; signaleringsinstallaties; meet- en regelinstallaties; benzine- en dieselnoodaggregaten voor stroomopwek­ kin g; stoom- en spanningstransformatoren; klemmen voor kabels en rail verbindingen; soepele verbinding uit L itze-draad en bladkoper. N.V. Intern. T ecJm . H andel Mi), v / h F irma F. J. C le to n M argricthal 224 F is su r co u stic -te g e ls , onbrandbare akoestische tegel, vervaardigd van mineraalwol met structuurmerk van „travertin” ; Kilnoise, even­ eens een onbrandbare tegel die 88 % reflecteert van het opvallend licht, zonder hindérlijk glimmen; m e t a lp a n -c a s c o , een witgemoffeld stalen casco met regelmatige en onregelmatige perforatiemogelijkEeden, voorzien van steenwólvulling; akoestische plafondtegels, ver­ vaardigd van speciaal hardgips. Deze tot dusver uit Duitsland ge­ ïmporteerde tegels zullen binnenkort worden vervaardigd in de nieu­ we fabriek van Cleton te Klazinaveen. C o m p a g n ie G én érale d’E lectricité, D en Haag. Bernhardhal 2004 Accumulatoren; elementen; condensatoren; kWh-meters; elektri­ sche installaties en schakelapparatuur; elektronenbuizen; transistoren; germaniumdiodes; generatoren; schakelsystemen voor hoge en lage spanning; schakelmateriaal voor verrebediening; isolatoren; meet­ apparaten voor radar; registrerende meetinstrumenten; elektro­ motoren; m utatoren; radar; telecommunicatie; telefonie; telegrafie; transmissiesystemen; transformatoren; oscillerende aanloopinrichtingen. N.V. R o t te r d . E lectriciteits Mij. v / h H. C roo n & Co., R otterdam . B ernhardhal 3023 Toneelverlichtingsapparatuur van S tra n d -E le ctr ic L td; Elektri­ sche meetinstrumenten van Ferranti L td; Pyrotenax-kabel van de Soc i é t é A lsacienne de C o n stru ction s M éq u a n iq u cs; Programmaschakelaars van /. H u b er & C ie; Explosieveilige ornamenten van V ictor P r o d u ct s L td ; Hoogspanningszekeringen van EMP E le ctric Ltd; Synchroonklokken en signaalklokken van P rien a n d W it t e m ; Moederklokinstallaties van Mosar B aer; Thermostaten van Sopac; Batterijloze telefoontoestellen van H ose M cC a n n T elep h o n e Co. Ltd. P on ip en fa b riek D elta N.V., H e n g e lo ( O .). B ernhardhal 5138 Pompen voor: waterleidingbedrijven; chemische bedrijven; Voedings- en genotmiddelen-industrie; gebruik aan boord van schepen; papier- en strokartonfabrieken; riolering en afvalwaterzuivering; petroleumindustrie; mijnbouwbedrijven; zuivelfabrieken; textiel­ fabrieken; land- en tuinbouw; aannemersbedrijven; centrale verwarmingsinstallaties; krachtcentrales. De nieuwe Delta „Jet’’ waaierpompen.

D eu tz M otoren N.V., R otterd a m . Bernbardhal 7103 Gedemonstreerd wordt een installatie met 2 dieselmotoren met keerkoppeling en nettenaandrijving, bestemd voor de visserij. Deze twee-motorige gecombineerde schroefas-winch-aandrijving biedt de visserij vele voordelen. Voor trawlers kan met het volle vermogen van twee motoren op de schroef snel worden gevaren, terwijl bij het netten halen 1 motor op de schroef en 1 motor op de winch kan draaien. Voor de drijf net visser ij kan met het volle vermogen van twee motoren naar de visgronden worden gevaren, terwijl bij achter de netten drijven 1 motor op de schroef kan draaien en bij het net­ ten halen 1 motor op de schroef en 1 motor op de winch. H et vermogen van de beide motoren van het Deutz type SA 6 M 528 wordt door middel van L ohm ann £> S tolterfoh t trillingdempende koppelingen en een dubbele reductie keerkoppeling op de schroefas overgebracht. G. Dikkers & Co. N.V., H en gelo. . Bernbardhal 4003 Roestvrijstalen afsluiters met motorbediening voor zwaarwater kernreactor; alle mogelijke appendages, o.a. kranen en kleppen; peilglas-, reduceer- en veiligheidstoestellen; condenspotten; bal-, peets-, schuif-, parallelschuif-, gietstalen, smeedstalen en luchtmembraamafsluiters; koppelingen; afsluiters in corrosievaste legeringen; zandgietwerk in staal; precisie- en coquillewerk. N.V. H ollandsche Draad- e n Kabelfabriek DRAKA, Amsterdam. Bernbardhal 2080 Getoond worden: de zwaardere kabelconstructies voor vaste aan­ leg, zowel boven als onder de grond; kabels type VRMK met RUAM ader en VMvK met Drakai-Vinyl-ader isolatie in doorsneden 114 t/m 6 mm en met 2 t/m 5 aders in doorsneden t/m 185 mm2; de nieuwe grondkabelconstructie zonder lood en voorzien van een me­ talen aardmat met koperen aardkous, opgesloten tussen 2 mantels; de Drakaflex-produkten, zoals contactstoppen,' koppelcontactstoppen, looplampen en complete verlichtingssets, aansluitsnoeren, ver­ lengsnoeren en apparatensnoeren; kabelconstructies voor gebruik in mijnen, bij de spoorwegen, aan boord van schepen en in de telecom­ municatie; hittebestendige ornamentdraad met een aderisolatie van siliconrubber, een materiaal bestand tegen een temperatuur van 200° C. Van Dijk’s S ch eep su itru stin g en N.Y., R otterdam . Bernbardhal 7134, terrein v o o r Bernbardhal 468 Aluminium statietrappen; aluminium radar masten; aluminium sloepen; drijvend toestel fabrikaat Nauta Boats Holland; plastic reddingvesten fabrikaat B ok obelt; daglichtseinlamp fabr. Atlas; scheeps­ lantaarns; lijnwerptoestellen fabr. K ornet; sneltakels fabr. Atlas; statietraplieren merk Easy. Het publiek dat de aan de Muntkade liggende coaster Carnissesin g e l van de Rederij „Invotra” te Rotterdam bezoekt, gaat aan boord over twee aluminium gangways fabr. Marine A lum inium Haugesund, welke in bruikleen werden afgestaan. N.Y. E lectrom otoren fa b riek „ D ord t”, D ordrecht. Bernbardhal 2052 Verschillende specifieke motoren uit het fabrikageprogramma op haar plaats in het verband van Holland-Electric, de groep van de Nederlandse sterkstroom-industrieën voor export projecten, die ge­ zamenlijk hun programma’s tonen; kortsluitmotoren; gestroomlijnde ventilatormotoren; een „U tility” frictiemotor voor de confectie­ bedrijven; moderne glijdlagermo toren; oliebrandermotoren; de „Loommaster”, een directe weefstoelaandrijving voor modernisering van weefgetouwen; één der hoogspanningsmotoren 1475 pk 1500 omw/min., bestemd voor één der nieuwe elektrische energiebedrijven in Nederland. Eriks Pakking e n R u b b er N.V., Alkmaar, Rotterdam . Bernbardhal 5031 Saunders patentmembraan afsluiters; plastic brandslangen; dekwasslangen; olie los- en laadslangen; schroefas- en roerkoningpakkingen; pakkingen voor dieselmotoren; stoom- en pomppakkingen; pakkingplaten; rubberpakkingen voor tankdeksels en laadruimten; manchetten; Y ivatex V-snaren en W hittle schakel V-snaren; polyaethyleen leidingen; fittings en afsluiters, roestvrijstalen klemapparaten en klemband merk Band-it. Firma T. Franse, A m sterdam Yak TV 499 D.A.F. (Licentie Leyland) scheepsdieselmotor 100 pk met elektro­ magnetische keerkoppeling; C o v e n t r y „Y ictori> scheepsdieselmotoren geschikt voor de tropen, luchtgekoeld en ook bestemd voor redding­ boten.

G eveke & C o’s T e ch n isch Bureau N.Y. Vak 111 328 en 343 Caterpillar en Bolinder dieselmotoren; H yster Vorkheftrucks en Mobiele Kranen; C aterpillar Bulldozers en Laadschoppen; W e n n b e r g Stapelaars; Lorain Kranen; J o h n D eere Rupetrekkers; B e v e r Grondverdichter. Berm v a n Gils, Breda. Julianahal pa rterre 260 Snij- en lasinstallaties; las- en snijbranders; reduceerventielen; slangen; gasontwikkelaars; lasdraad; laspoeders; W in o -apparaten­ terugslag patronen; fiberringen; zuurstofverloopnippels; gasaanste­ kers; lastransformatoren; kranen; snijmachines; manometers; snij­ branders voor kunststoffen; acetyleen- en zuurstof batterijen. Ingenieursbureau J. G oedk oop, Z andvoort. Bernbardhal 1031 Automatische „Joannès” lagedruk compressorbranders „Super G. 25” met elektrische schakelkast. Grasso’s M achinefabrieken N.V., ’s-H crto gen b o scb . Bernbardhal 4033, Vak IV 434 Industriële koel-, vries- en diepvriesinstallaties; ruwijsfabrieken; scherfijs- en sneeuwijsinstallaties, staafijsautomaten; gelaste ammo­ niak- en freonkoelcompressoren; gelaste ammoniak- en freonafslui­ ters; koeltechnische apparatuur, zoals condensors, verdampers, pekelbakken, koelspiralen, lamellenluchtkoelers, enz.; gelaste luchtcom­ pressoren; luchtnakoelers, olie- en waterafscheiders enz.; pneumati­ sche gereedschappen voor slijpen, boren, hameren, klinken, hakken, roestborstelen, enz.; pneumatische apparatuur, waaronder machineklemmen, voet ventielen, reduceerfilters, luchtspuiten, snelkoppelin­ gen enz. N.Y. K on. Nederl. G rofsm ed erij, Leiden. B ernbardhal 7052 Ankers en kettingen; smeedwerk en gietwerk. H andelscom pagnie N.V., R o tter d a m . B ernbardhal 5102 B & W tweetakt scheepsdieselmotoren met en zonder drukvulling en viertakt scheeps-hulpmotoren en aggregaten van 70-980 pk; Alpha tweetakt dieselmotoren in vermogens van 100—960 pk; s ig m u n d centrifugaalpompen voor diverse doeleinden, ballast, laadpompen, bergingspompen, brandbluspompen, dekwaspompen; G ardner viertakt dieselmotoren, scheepshulpmotoren en dieselaggregaten, scheepsmotoren van 57— 152 pk; Ako filters voor brandstof, smeer­ olie en water; Ako filters, type R ev o , de omschakelbare filter in één huis ondergebracht, speciaal voor smeerolie en turbineolie; C ornet verdringerpompen voor sludge, zware brandstof enz.; Atistro luchtgekoelde viertakt dieselmotoren van 6— 38 pk, dieselaggregaten 15— 250 amp., dieselbrandbluspompen, dieselaggregaten 10— 24 kV A ; C harlton hearing coils for tankers, cargo pipelines; C h er n ik e eff submerged logs; H u n d ested verstelbare schroeven; Nirex installaties voor winning van zoetwater uit zeewater;Bendix International m a­ rine radar, direction finders, depth recorders, depth indicators; T itan zelfreinigende superjectoren, voor zware olie, seperatoren voor diesel­ en smeerolie; Ar kas auto-pilots op magnetische en gyrokompassen. H eem af N.V., H engelo. Bernbardhal 3002 t/m 3010 Draaistroomcompoundgenerator, welke door het ontbreken van een draaiende opwekker belangrijk eenvoudiger en daardoor belang­ rijk betrouwbaarder is dan de klassieke generator. De tentoongestel­ de machine geeft een interessant voorbeeld in een noodstroominstallatie, waarmede een ononderbroken stroomvoorziening bij het u it­ vallen van de normale voeding wordt verzekerd; S.K.A.-motoren in verschillende uitvoeringen. Tentoongesteld wordt o.a. een gesloten, uitwendig gekoelde motor van 300 pk; kastenbatterijen, samenge­ steld uit geheel nieuwe kasten en meters, die binnenkort de oude tot nu toe gebruikte zullen vervangen. A. Helders & "Zonen N.V., R otterdam . Julianahal 340, M argriethal 118 In Julianahal: Machines voor metaalbewerking zoals draadsnijmachines en pijpafkortmachines fabrikaat R em s. Elektrische booren slijpmachines van de fabrikaten Metabo en W olf. Machines met buigzame as fabrikaat Suhner. Metaalcirkelzaagmachines merk Velox. In Margriethal: Garage-deurbeslag merk Hillaldam en sloten fa­ brikaat Yale. J. B. va n Heijst & Z on en N.V., ’s-G ravenha ge. B ernbardhal 1103 Olie-gestookte centrale verwarmingsketels type Y eha (O Y-ketel) voor flats en kleinere woningen. Deze ketel is uitgerust met inge­ bouwde petroleum-vergassingsbrander, welke volautomatisch werkt.

H o lla n d s ch In gen ieu rs Bureau HIBRO, 3s-G r a v e n h a g c. Bernhardhal 6082 Drijfwerken, o.a. een complete V-snaartransmissie met Hevea Vsnaren en verdere drijfwerkonderdelen; gefraisde en geslepen tand­ wielen, wormwielen en tandwielkasten van de firma A lfons Ja h n el te Bochum; Vareo snelheidsvariatoren in open uitvoering en in geslo­ ten kast van de firm a E. O rtm a n s te Verviers; technische rubberartikelen, w.o.: rubber transportbanden in verschillende uitvoeringen, A r m u rite slijtvast rubber bekledingsmateriaal voor bunkers, trans­ portinrichtingen, spuitcabines, enz., rubber buizen met idem afsluiters voor vloeistoffen, welke verontreinigd zijn met vaste delen zoals zand, as, steen, kolenslik, enz., rubber pomplagers en schroefasvoerin­ gen voor zandhoudend water, rubber expansiestukken voor lange pijp­ leidingen met grote diameter, waarmede kleine lengte-, uitzettings- en hoogteverschillen kunnen worden opgevangen.

Hobart N.V., Rotterdam.

Hal C 2071

Voedselbereidingsmachines en vaatafwasmachines. E le c t r o t e c b n i s c h e fabriek A. d e H o op N.V., R o tter d a m . B ernhardhal 300 5 Geëxposeerd worden: diverse aanzetapparaten in gelijk- en draaistroomuitvoering, resp. druipwaterdicht en stormzeewaterdicht; een zgn. cubicle van een draaistroomstarterbord; een draaistroomstarterbord voor scheepsgebruik; een nokkenwalsschakelaar; railscheiders 5000 en 7000 A magneetschakelaars; stijgbeugelschakelaars; tachometers; olie vertraagde magneetschakelaars. N.V. T e c h n i s c h e H a n delm aatsch appij A. d e H oop, R o tterd a m . W ie g a n d infraroodstralers; B ru n ck e n kraan- en liftmotóren, kortsluitmotoren met sleepringkarakteristiek; Lanc. D yn a m o E lectr. Prod t ic ts elektronische apparatuur; Skinner elektromagn. stuurkleppen; Versa mechanisch en elektropneumatisch bediende kleppen; F en w a l precisie thermostaten; O.M.R. magneetschakelaars; Ma cla r en thermo­ staten. M o to r en fa b r iek D e In du strie D. e n Joh. B oot N.V., A lphen a.d. Rijn. B ernhardhal 7102 Geëxposeerd wordt een „ In d u strie” 4-takt, direct omkeerbare scheepsdieselmotor van 38 5 pk bij 500 omw./min., speciaal ontwor­ pen voor Rijnschepen. Behalve dit motortype dat geleverd kan worden van 100 tot 600 pk, vervaardigt de Motorenfabriek „D e In du strie” nog 3 andere motortypen, 75— 300 pk bij 750 omw./min., 300— 1000 pk bij 400 omw./min. en 850— 1600 pk bij 300 omw./min. JEVEKA T e c h n i s c h e M e ta a lp r o d u cte n N.V., A m sterdam . Julianabal (p a rt.) 102 Divers draaiwerk; In k rom roestbestendige schroefbouten, schroe­ ven en tapbouten; houtschroeven. M a ch in efa b riek A. d e J o n g N.V., Vlaardingen. Hal C 1054 Oliestookinrichtingen; oliebranders; volautomatische, met olie ge­ stookte luchtverhitter voor ruimteverwarming, cap. 15 0.000 kCal/h. H a n delm aatsch appij 2. K. E. J o n g s t r a N.V., A m sterdam . B ernhardhal 1062 Een serie regelinstrumenten, de S a tch w ell Duotronic, ontwikkeld voor verwarmings- en luchtbehandelingsinstallaties. De Duotronic serie omvat naast de regelkast een dompelthermostaat, luchtthermostaat en een kamerthermostaat met een aan dit systeem aangepaste regelmotor. Verder de nieuwe S a tch w ell kamerthermostaat type TL, leverbaar met en zonder thermometer, met maak-, verbreek- of omschakelcontact en met of zonder automatische nacht-temperatuurinstelling. Geheel nieuw is ook de direct werkende mengklep S a tch ­ w e l l BMT, benevens de S a t ch w e ll klemthermostaat type PA en PRA, de nieuwe S a tch w e ll oliebranderrelaiskast, type DHZ en tenslotte de SatcJowell BPC-5 energieschakelaar voor elektrische kookplaten. A. K a p s en b e r g T e c h n i s c h e H andelsbureau, R o tter d a m . M a rtinda le stofmaskers

Hal C 1170

K e m p e r e n Van T w is t D iesel N.V., D ord rech t. B ernhardhal 5084 A lle merken Perkins, G le n n ife r en Napier D eltic scheepsdiesel­ motoren; XJniversal scheepsbenzinemotoren; Seagull buitenboordsmotoren. Nieuwe Perkins F our 99 dieselmotor, 4 cilinders, boring 3 , slag 3,5", 1,621 liter, max. vermogen 34 rpk bij 28 50 omw./min. Totaal gewicht 456 lbs.

M achinefabriek Kiekens N.V., Landsmeer/Almelo. Bernhardhal 1053 Centrifugaalventilatoren systeem Neu met roterende diffusor (id ). K leb a ver N.V., R otterdam . Hal C 1065 Hanson-,,Snow Stop” patent onderafdichting voor lichtkappen. K lijn ’s A g en tu re n - en C ommissiehandel, R otterdam . Julianahal (part.) 253 Alle mogelijke gereedschappen, o.a. Record uitsnijschaar voor pijpen. Alle uitsnijdingen voor pijpverbinding worden met deze ma­ chine zeer snel verricht, waardoor het lassen der pijpverbindingen vlugger kan geschieden. Kon. Ncderl. H o o g o v en s en Staalfabrieken N.V., IJmuiden. Bernhardhal 7022 Dikke plaat; scheepsplaat; warm- en koudgewalste dunneplaat; blik (dompel-vertind en elektrolytisch vertind). K oop m a n 2> Co. T ec h n isch e Handel-M aatschappij N.V., Amsterdam. Vak III 344 Sleuvengraafmachine Model 4T , fabrikaat V ermeer mfg.Co., Pella, Iowa, Amerika, speciaal ontworpen voor het leggen van elektriciteits- en telefoonkabels, gas-, olie- en waterleidingspijpen; Clark hef­ trucks in diverse uitvoeringen. Firma Van K ran en bu rg, R otterdam . Vak V, 506 Geëxposeerd worden: Coles diesel-elektrische mobiele kraan op luchtbanden, model S.710C A rgus; Gross diesel-mechanische mobiele kraan op luchtbanden, type UB-3S; W eserJnitte dieselgedreven 600 liter dragline op rupsen, type Matador; Fordson-Bray bulldozer op rupsen; F ordson -L eeford bulldozer op luchtbanden; S ch m iedag bull­ dozer op rupsen; S ch m ieda g voorlader en kolentremmer op rupsen; Fordson-Skyhi voorlader; Ardua zware voorlader; Fordson-W erklust overlader; A hlm ann zwenklaadschop, type A.IIz; C ondor hydrauli­ sche Scraper (grondbak); Fordson-Sturdihixe rangeer trekker en veegmachines; J a y hoogfrequente grondverdichter; ƒoy-Limberollers; Irm er & E h e transportabele dieselcompressor. Bernhardhal 6112 Alacoil en Y or ca lb r o verwarmingsspiralen; Alaflor aluminium roosters en traptreden; pneumatische gereedschappen. Bernhardhal 6115 Persluchtloze staalstraalinstallaties; hoogfrequent gereedschappen; staalgrit „véristaal” ; luchtcompressoren; warmspuitapparatuur. Julianahal 448 Warmspuitapparatuur; waterschermcabines; kernschietmachïnes; vormmachines; model- en kernkastfraismachines. K ro m h o u t M o toren Fabriek D. G oedkoop J r N.V., Amsterdam. Bernhardhal 4034 Geëxposeerd wordt een noodaggregaat, bestaande uit K ro m h o u t dieselmotor 140 pk bij 1500 omw./min. gekoppeld aan een H eem af draaistroomgenerator 115 kVA, op gemeenschappelijke fundatieplaat en geplaatst op trillingsdempers; een K ro m h o u t scheepsdieselmotor 105 pk bij 1500 omw./min. met T w in D isc keerkoppeling; een dieselaggregaat bestaande uit een K ro m h o u t dieselmotor met drukvulling, 600 pk bij 750 omw./min., gekoppeld aan een 500 kV A zelfregelende draaistroomgenerator fabr. A. v a n Kaick, één en ander ge­ monteerd op fundatieplaat met trillingsdemper; een opengewerkt model van een K r o m h o u t dieselmotor 130/140 pk. Laagland, R otterd a m . Bernhardhal 1082 Guardian „Q uik-Joint” verbindingen voor stalen pijpen zonder dat er draad op de pijpen zit; bliebrand eronder delen; oliebranderpompen; verstuivers; verstuiverhouders, -sleutels en -zeefjes; inspectiespiegels; schoorsteentrekregelaars; koppelingen; afsluiters; oliebrandermotoren enz.; ventilatoren; transportpompen; filters. Lagersmit Afd. v. L. Smit & Z oon’s S cheeps- en 'W erktuigbouw N.V., Kinderdijk. Bernhardhal 7068 Motorlagers; pomplagers; turbolagers; elektromotorlagers; schroefaslagers; schroefasachterbussen; wagonlagers; locomotief lagers; di­ verse soorten speciaallagers; zelf smerend lagermateriaal voor diverse doeleinden; SL 1 Electro-Lagerbrons, centrifugaal gegoten en ver­ edeld, in- en uitwendig voorgedraaid in alle afmetingen; EL-CO 1 Electro-Lagerbrons, continu gegoten en getrokken; diverse nonferro gietwerk volgens model of tekening.

L andaat-S chelde N.V., U tre ch t.

Bernhardhal 5036

Ammoniak land- en scheepskoelinstallaties. L andré & G lin d erm a n N.V., A m sterdam . Vak 1 142, Vak 111 324 W erktuigen en gereedschappen; materialen voor de scheepsbouw en werktuigbouw ; volhydraulische Iron-F airy mobiele kraan met telescoopgiek 180° zwenken en hydraulisch toppen; elektrische trans­ portbaan voor halfautomatische distributie van goederen; drukluchttransportinstallaties voor poedervormige stoffen; geheel nieuwe industrietrekker welke zonder chauffeur d.m.v. radarbesturing kan rijden, speciaal bestemd voor het transport van radio-actieve stoffen in stralingsgevaarlijke omgevingen. L in d etev es N.V., A m sterdam . K a m e w a verstelbare scheepsschroeven.

Bernhardhal 613 6

N.V. N e d e r la n d s c h e L in o leu m fabriek K ro m m en ie, K ro m m en ie. Mar g r i e t hal 203 De nieuwe collectie linoleum zal worden getoond, dit jaar gelan­ ceerd onder de titel „Rapsodie m kleur”. Deze collectie omvat 13 0 variaties in kleuren en dessins. Naast deze collectie wordt de nieuwe kleurenserie C o l o v i n y l tegels getoond. N.V. M a ch in efa b riek C. Maters, B ev erw ijk

Vak I 101

Zelfaanzuigende pompen; niet-zelfaanzuigende pompen; automati­ sche watervoorzieningsinstallaties (hydrophoors); waterring-vacuumpompen; lagedrulc-compressoren; koel vloeistofpompen; dompelpompen; Sihi zelfaanzuigende pompen voor licht verontreinigde vloeistoffen. Deze pomp is zeer geschikt voor het bemalen van bouw­ putten, het drooghouden van kelderruimten, als lens- en dekwaspomp aan boord van binnenvaartschepen enz. enz. Ook wordt een aantal EMU onderwaterpompen geëxposeerd benevens een grote verschei­ denheid van pompen fabrikaat H olb erg. T e c h n i s c h B urean G. M êlo tte, M aastricht.

Bernhardhal 3144

Elektrisch schakelmateriaal voor hoge en lage spanning; elektri­ sche meetinstrumenten; motoren voor zware aanloop en met hoge schakelfrequentie; transformatoren (meet- en regel); appendages; condenspotten; reduceertoestellen; filters; elektrische onderwater­ pompen; vuilwaterpompen; elektrische remmen; autogene en elek­ trische lasapparatuur; lasgelijkrichters; lasomvormers; lastransformatoren; puntlasapparaten; I s-begrenzer; regelaars voor traploze aandrijving. M errem & La P o r te N.V., A m sterdam .

Bernhardhal 7053

Regelbare oliepompen met axiale plunjers voor vermogens van 1 tot 1000 pk; hydrostatische variatoren met een traploos regelbereik van 0 tot een zeker maximaal toerental (afhankelijk van type) voor vermogens van eveneens 1 tot 1000 pk. Deze variatoren zijn tevens omkeerkoppelingen en koppelomvormers. „ N et p o w e r ’

’s-G ra ven h a g e.

Bernhardhal 7113

Kogellager ophanging voor vrij dragende roeren en Kori-straalbuizen. N ederl. I n s t r u m e n t e n - en E le ctrisch e A pparatenfabriek „ N iea f” , U tr e c h t. B ernhardhal 2014 Aanwijzende en registrerende volt- en ampèremeters; W att-, cos.phi-, frequentie- en Ohmmeters; synchroniseerapparaten; meetbruggen; aarding weerstandmeters; kabelmeettoestellen; elektrische tachometers; roerstandaan w ijzers; aanwijsinstrumenten met ver­ hoogde cijferrand, waardoor parallox wordt vermeden; synchroniseercombinatie van een verschil-voltmeter, een verschil frequentiemeter en een roterende synchronoscoop; wisselstroom tachometer met omschakelaar; registrerende quotient-frequentie- en netstabiliteitsinstrumenten; contactgevers met elektrische contactverzekering in verschillende toepassingen; temperatuurregelaars met grens waardecompensatie. N.V. v.h . N ierstrasz, A m sterdam . Vak IV 461, Vak 1 131 Wegenbouwmachines; O c h s n e r traktor-kompressor kombinatie; J o h n s o n grondstamper; M e lter P ou r er gekomb. smeltketel en voegenvuller; G lo tra c zandstrooier. W e g e n b e b a k e n in g s a rtik e le n ; k a tte n o g e n ; re fle c to re n ; T r a f f i c o n e s b eb a k en in g sk eg els; N itek en T eh a ges w e g e n b o u w la n ta a rn s en o b sta k e llic h t e n ; S iegen er g e leid ep la n k e n .

Bouwmachines en -apparaten; F ix-R am m er schiethamer; V/ibo betonijzer buigapparaat; S p otn a iler nietmachine; AEG trilbokken. Bekistingsmateriaal; T r ia n c o bekistingsdragers, bekistingsklemmen, betonstempels, rioolstempels; K elseal voegvullingsm ateriaal; R o sto betonbekisting. Transport; S t a ca t r u c ; v o r k h e f t r u c k ; Hydr. Mobile kraan voor de houthandel; T ir fo r handtakelapparaten; Express rolwagentjes; dom­ mekrachten. N.V. N ieu w e R o tter d . I n s tr u m e n t e n fa b r ie k „ O b s e r v a to r ” , R o t t e r ­ dam. B ernhardhal 40 52 Speciaal-instrumenten en apparaten voor de scheepvaart, n.1. gyro kompas-installatie; magnetische kompassen; sextanten; elektrische tachometer-installatie, speciaal voor turbineschepen; elektrische u it­ laatgassenpyrometers ; kwikdieselpyrometers, scheepsmanometers en diverse nieuwe apparaten voor scheepsgebruik. T e c h n i s c h H and els bureatt A.B. O sterh o lt, A m sterdam . Julianahal, part. 320 Titan guillotineschaar voor elke gewenste kniplengte en plaatdikte vanaf 3 mm. Fabrikaat K ru i]er’s Machinefabriek, Haarlem. Philips N ederla nd N.V., E in d h oven . B ernhardhal 2033 De artikelgroepen Licht, Industriële Produkten, Meet- en R egelapparatuur, Elektro-Akoestiek en Telecommunicatie; de Philips Koudgaskoelmachine die voor het eerst in Nederland op een tentoon­ stelling verschijnt. Met deze machine, een zeer compact apparaat, be­ stemd voor het vloeibaar maken van gassen, worden in één trap temperaturen van — 80° tot — 200° C bereikt. Elektro-akoestiek; een uitgebreide hoeveelheid elektro-akoestische communicatie-apparatuur; een aantal draadloze communicatiemidde­ len voor verbinding van meerdere punten in het bedrijf op grotere afstand of mobiele punten zoals rijdende kranen, heftrucks, bedrijfs­ auto’s enz. Meet- en regelapparatuur: uit het programma m eetapparatuur voor industrie en laboratoria worden tal van specimen getoond en deels ook gedemonstreerd. Verder zijn er wetenschappelijke appara­ ten voor het aantonen en meten van radio-actieve en röntgenstralen. Deze zijn vooral van belang geworden nu de radio-actieve isotopen tot betekenisvolle media in de industrie, de biologie, de chemie en vele andere takken van techniek en wetenschap zijn geworden. Ge­ noemd dient voorts te worden de presentatie van nieuwe m ogelijk­ heden voor de toepassing van industriële televisie. Industriële produkten: apparatuur voor hoogfrequentieverhitting w.o. voorverwarmingsapparaten en capacitieve en inductieve genera­ toren; ultrasonore metaalbewerkingsapparatuur. Telecommunicatie: mobilofoon-apparaten voor telefoonverkeer in auto’s, zomede de draagbare roepinstallatie Portofoon. Licht: Lampen en arm aturen voor industriële en openbare v e r­ lichting. Openbare verlichting: naast de bestaande serie armaturen voor n atriumlampen een nieuw arm atuur voor twee lampen SO 8 5 w a tt , resp. voor twee lampen SO 140 w att; een serie armaturen voor H P L kwiklampen. Industriële verlichting: armaturen voor „T L ” fluorescentiebuizen, speciaal bestemd voor gebruik in de industrie. Het zijn tro g armaturen in verschillende uitvoeringen en druip- en w aterdichte armaturen. In alle groepen vinden belangwekkende demonstraties plaats. N.V. In gen ieu rsb tirea u Ir. P. }. Plaisier, ’s - G r a v e n h a g e . Bernhardhal 2 0 3 7 Elektriciteitsmeters; hoog- en laagspanningsmateriaal; m eetinstru­ menten; transformatoren; hogedruk en lagedruk tandwielpompen voor smeer- en stookolie; tandwielpompen voor de voedingsmiddelen­ industrie; afstandsmeting voor gas- en w aterbedrijf; salino-m eterinstallatie voor het meten van zout-concentraties aan boord van. schepen; tempera tuur-m eetinstallatie, waarbij gebruik gemaakt w o rd t van elektrische weerstandmeting. N.V. P rofiltra, A m sterd a m . M a rgriethal 3 8 8 Akoestische produkten: f - M P er m a co u stic , onbrandbaar, w ordt n u ook aangebracht met metalen ophangsysteem als verlaagd p la fo n d ; Sana coustic, geperforeerde aluminium tegels met geëmailleerd o p p er­ vlak en als absorberend m ateriaal in poreus papier verpakte s t e e n w o l blankets; /-M T erra flex asbest-vinyl vloertegels en J-M asphalt t i l c , J-M A sfalt strookleien voor v illa’s en bungalows; J-M A lbaseal in snoeren in diverse diameter, lichtgrijze betonkleur.

■R e n o ld Chains C o n tin e n ta l Ltd., A m sterdam . B ernhardbal 7088 R e n o ld ketting; ketting wielen; conveyorketting en -wielen; kop­ pelingen; T im k en conische rollagers; F.B.C. kogellagers; H o lr o yd wormvertragingskasten; R o t o l i f t rateltakels.

nium-elementen. Verder: veiligheidsüransformatoren voor elke span­ ning, al of niet met thermische beveiliging; regeltransformatoren; tran sfo rm a to ren v o o r gebruik aan boord van sch ep en ; meettransformatoren, enz.

C.V . P.L.W. d e R id d er & Co., Naarden. Bernhardbal 7021, Hal C 1169 E rm eto pijp verbindingen; hogedrukaf sluiters en terugslagkleppen; N ijlo c borgmoeren; F ram industrieoliefilters; D üsterloh hogedruktandradpompen; S u r fo r m schaaf- en vijlgereedschap; R id c o doorstroomhaspels; Nylon brandslangen met en zonder slijtlaag.

N.V. Transmark, Bnssiim. Bernhardbal 7123 D o w ty hydraulische tandwielpompen, drukken tot 105,4 kg/cm2, uitgevoerd als enkele en als tandem-tandwielpompen.

R u y s c b ’ T e c h n i s c h H a n delsb u reau , Z utphen. B ernhardbal 6036 Silion lagerm etaal; Alldiesel lagermetaal; diverse types smeltovens voor de lagergieterij; centrifugaal ingietmachines in 4 verschillende uitvoeringen voor het ingieten van kleine lagers met een inwendige diameter v.a. 50 mm tot zeer grote lagers met een uitwendige dia­ meter van 1000 mm; staal/loodbronzen bussen voor lagers in op­ lopende maten en staal/loodbronzen lagers voor diverse merken scheepsdieselmotoren. Saarloos’ F la ndelm aatscb appij N.V., R otterd a m Vak IV-484 C la y t o n stoomgeneratoren met maximum produktie van 110— 1400 kg stoom/uur; C la y to n Suinm eraire luchtverhitters in capaci­ teiten 30.000—75.000 kcal/uur; C la y to n K errick stoomreinigingsmachine met een capaciteit van 340 ltr./uur; C la yto n H y d r o stoomreinigers met een capaciteit van 65 0 ltr./uur. Mo t o r e n fa b r ie k „S a m ofa ” N.V., H arderwijk. Vak IV, 495 W ater en luchtgekoelde dieselmotoren van 3— 30 pk, zowel in scheeps- als stationaire uitvoering; stroom-, pomp- en compressoraggregaten, aangedreven door de vorengenoemde dieselmotoren. E le c t r o t e c h n ïs c h e I n d u strie v j h W illem Sm it Slik kerveer. Motoren, generatoren en installaties.

Co. N.V., B ernhardbal 2090

Snikkers’ H andel Mij N.V., O v er sch ie . B ernhardbal 1074 Ketels en appendages voor centrale verwarming; fabriekkachels; olietanks; expansievaten; buis verbindingsstukken; fittings; nieuwe Nederlandse lastafel met afzuiginrichting. Van d e r Spek, R o t te r d a m . Machines en gereedschappen; A rbau-B etoninstallaties.

Vak V 572 elektrische bekistingshout-reiniger;

R.S. Stok vis & Z onen, R o tter d a m . B ern h a rd b a l 2103, Hal B 307 e n 400, Vak V 534 Stokvis onderstations (een eenheid bestaande u it hoogspanningsschakelaars, transformator en laagspannings verdeelkast); distributie transformatoren, fabr. P a u w e ls ; hoogspanningsschakelmateriaal, L on g e n C r a w f o r d ; hoog- en laagspanningsschakel- en beveiligingsmate­ riaal; gelijkrichters; benzine aggregaten; Asset omvormers; C op p er■weld aardelektroden; druk-, vlotter- en afstand schakelaars; Kwhmeters en schakelklokken; vorkheftrucks, T o w m o t o r elektrische vorkheftrucks; A m eise veegmachines; T en n a n t sleepschoplieren; Elba stenenbikmachine; T i g r e tril-m achine; T ig r e kornet schietham er; impex klopboormachine; Steinmax muurfrees machine; ï n v e n t a oliehaardkachel, oliehaarden en oliekachels; Erres handwringers; Erres H awkins snelkookpannen; Solar petroleum straalkachels; Fasto N 1200 geiser; Fasto heetwaterval; I n v en ta gasfornuizen en gashaarden; propaangereedschap; Asset drukslanghaspel; natte cellen. B. W. v a n der Straaten & Zn. N.V., G orin ch em . Julianahal, part. 324 Snelladers voor het snel laden van starterbatterijen; Epatam 3311 voor het vertinnen van metalen, waarbij het vooraf ontvetten, ont­ zuren en wassen van het te vertinnen werkstuk achterwege kan blijven. T r a n s fo r m a t o r e n - e n A pparatenfabriek „ T ra n sform a ”, A m sterdam . B ernhardbal 4133 Onderdelen en samengebouwde eenheden van selenium, germanium en silicon-gelijkrichters en hun toepassingsgebieden. Getoond worden verschillende complete metaalgelijkrichters, o.a.: een W e s t a t - g e lijkrichter met een vermogen van 1200 W att, uitgevoerd met germa-

N.V. Ubel, A m sterdam • Bernhardbal 6008 Persta smeedstalen klep- en schuifafsluiters; D ew ers appendages voor de scheepsbouw; Pijpverbindingen, o.a. EO gepatenteerde snijringkoppelingen; P olo-filters met magneten en/of kogelmateriaal; manometers; thermometers; vleugelpompen; Gestra condensomaten met trapsgewijze expansie; spuiafsluiters, enz.: vormsmeedstukken, waaronder een drijfstang van 230 kg; O sterm ann scheepsschroeven; Tim ken conische rollagers, alsmede talloze andere soorten lagers; oliekeerringen. Unitrans N.V., ’s-G ravenhage. Vak IV, 488 S ch o ttel-roerpropeller, de gecombineerde voortstuwings- en besturingstransmissie voor binnenvaart-motorschepen; het complete B au scher-program m a, zoals scheepshulpaggregaten, compressoraggregaten en lasaggregaten. N.V. Ver. Ingenieursbureaux V1BA, ’s-G ravenhage. M argriethal 161 Formica hardplastic bekledingsplaten en toepassingen daarvan; plastic en aluminium profielen; Lijm; nieuwe constructie afstandbediener voor ramen, deuren enz. Welca-lasapparaten, R otterdam . Julianahal, part. 301 Automatische autogene snijmachines Brennfix, een. draagbare ma­ chine,' snijdend van 4— 100 mm, geschikt voor het snijden van rechte en gebogen lijnen en het snijden van cirkels. Uitgerust met een tafel met geleiders kan ook volgens sjabloon worden gesneden tot een oppervlakte van maximum 400 x 800 mm; stationaire snij­ machines B rennfix voor het sjabloonsnijden tot een oppervlakte van 2000 x 1000 mm; de Groen-T elektrode van de W estfdlische Union; Wabo slangaansluitingen die aan elke brander kunnen wor­ den aangesloten; S ch o r c h lasgelijkrichters- in 5 types van 20— 500 amp., waaronder oliegekoelde; Larsen lasomvormers met gelijkstroommotor, speciaal voor schepen en drijvende werkplaatsen; Propaanartikelen; allerlei branders voor verwarming, heetstoken, solderen, verfafbranden, enz. T ec h n isch Btireati W est, ’s-G ravenhage. Bernhardbal 6125, 6133 W estin gh o u se drukluchtbesturingen en -bedieningen; pneumatische regelsystemen. W o lf E lectric T ools Ltd., London. Julianahal 418 Uitgebreide sortering elektrisch gereedschap voor industrie en autobranch; Döe-Het-Zelf gereedschap de Q uartermaster. W ym na len c4 H ausmann N.V., R otterdam , Vak VI, 611 Clark-M ichigan diverse types motorlaadschoppen op luchtbanden; Barber-G reene wegafwerkmachine en sleuvengraafmachine type 702; R u sto n -B u cy ru s dragline, type 30-RB met pneumatische bediening; Deutz frontlader en bulldozer met kolenblad; Stephen-C anfield trottoirbandenmachine; Neal mobiele kraan, type NMS; Vibro betontrilapparatuur en vloerenpleistermachine; Marshall wegwalsen, types R T en RD; Euclid (Great Britain) scraper, type S 7 ; Ehnco rupsti'actor model 105 en onderstel in werking; C om pagn ie Générale d e Moteurs mobiele compressoren;' S tothert G? Pitt trilwalsen, types 32-R, 32-W, 28-W en 24-H; Venanzetti Vibrazioni Veco grondverdichter; P eg so n explosiestampers en transportwagen op luchtbanden daarvoor, benevens diverse betondakpannen, vervaardigd op de betonpanmachine van dit fabrikaat; Goliath pneumatisch handgereedschap; British Steel Piling palentrekker type HD-15 en stalen damwand; W in get motordumper; Rimas diverse modellen betonbuizen, die op dit merk machine werden gemaakt, benevens een transport­ wagen voor deze buizen; Pionjar motorboor en sloophamer, type MB-60; AWO zandstrooier, bouwkraan, frictielier, controllerlier, kalkmolen en klinkerreinigingsmachine.

OVERDRACHT M.S. „ARVIDSJAUR” Op 14 januari 195 8 werd door Götaverken’s Scheepswerf te Göteborg, Zweden, de 14.070 ton d.w. metende bulkcarrier, het m.s. A rvidsjau r, aan de eigenaren, de Oresundsvarvet of Landskrona, Zweden, overgedragen. H et motorschip A rvid sjau r” is liet vijfde van een serie van negen zuster­ schepen, welke door de Trafikaktiebolaget Grangesberg, Oxelösund, aan Götaverken werden opgedragen. H et casco werd gebouwd door Götaverken, doch de machine-installatie zowel als de afbouw van het schip werd uitgevoerd door de Oresundwerf, een dochteronderneming van Götaverken. De voornaamste bijzonderheden zijn: lengte over alles 490/-0", breedte op spanten 64/-0", holte 42'-6", diepgang 29'- l " , lading d.w. 14.070 ton.

De voortstuwing geschiedt door een 7 -cilinder, enkelwerkende, tweetakt Gö­ taverken gelaste dieselmotor, die bij 112 omw/min een vermogen van 5000 rpk

TEW ATERLATING MOTORTANKSCHIP „TA HA H A ” Op 22 februari 1958 werd van een der hellingen van de scheepswerf De Haan & Oerlemans te Heusden, behorende tot het Verolme-concern, het 19.500 ton d.w. metende motortankschip Tahama, bestemd voor de N.V. Tanker Handel Mij „Tahama” te Rotterdam, met goed gevolg te water gelaten. De doopplechtigheid geschiedde door mevr. Else Nilssen uit Oslo. De belangstelling voor deze tewaterlating was wel bijzonder groot, daar voor het eerst een schip van dergelijke afmetingen op de geheel gemoderniseerde werf van stapel liep. De rivier was daar ter plaatse niet breed genoeg om deze te­ w aterlating te doen slagen. Om dit toch mogelijk te maken werd de helling destijds haaks op de rivier geprojecteerd en aan de overzijde van de rivier een inham gegraven met een breedte van 54 meter en een diepte van 4 meter. Desondanks had de tanker slechts een uitloop van 30 a 40 meter, zodat aan het achtergedeelte van de romp remvlakken werden aan­ gebracht en zware sleepankers en kettingen om het schip na het in het water komen direct te doen zwaaien. Deze manoeuvre slaagde geheel naar wens. Voor het afbouwen van het schip aan de kade van het Scheepsinstallatiebedrijf „Nederland” te Yselmonde heeft men het moeten ont­ doen van zijn bovenbouw en om onder de bruggen bij Heus­ den, Keizersveer en Baanhoek te kunnen passeren, diende een vaargeul te worden gebaggerd onder de bruggen bij Heusden en Keizersveer met een lengte van 600 m en een breedte van 40 m. Om deze obstakels te „nemen” dient het schip vóór de bruggen te worden geballast met 10.000 ton water, om na het passeren direct weder te worden leeggepompt, daar anders de diepgang op het verdere traject te groot zou zijn. Ware de sluis bij Andel van voldoende afmetingen, dan zou er een weg zonder hindernissen zijn, n.1. over de Maas naar Woudrichem en verder over de Merwede en de rivier De Noord naar Rot­ terdam. In zijn toespraak na de tewaterlating legde de heer Verolme extra nadruk op dit feit en op de dringende nood­ zaak dat deze sluis zo spoedig mogelijk wordt vergroot, waar­ door de industrieën ver in het binnenland achter deze belem­ merende bruggen zich behoorlijk kunnen ontplooien.

ontwikkelt, waarbij het geladen schip een vaart van 14^2 m ijl verkrijgt. Het schip werd gebouwd onder hoog­ ste klasse van Lloyd’s Register.

De hoofdafmetingen van het schip zijn: lengte over alles 170,60 m, lengte tussen de loodlijnen 163,98 m, breedte op grootspant 21,89 m, holte tot hoofddek 12 m, diepgang, ge­ laden 9,02 m, draagvermogen bij deze diepgang ca 19.500 ton. De machinekamer bevindt zich in het achterschip, evenals het kapiteins verblijf en de accommodatie voor officieren, ma­ chinisten en bemanning. H et schip wordt uitgerust met 27 ladingtanks m et een totale inhoud van 26.266 m3 en voorts met een cofferdam vóór de machinekamer, een cofferdam vóór de pompkamer midscheeps, en een cofferdam achter de dieptank in het voor­ schip. Vóór de ladingtanks in het voorschip bevindt zich een dieptank met een inhoud van 1115 m8, alsmede een ruim voor droge lading; boven dit ruim wordt een mast met een 5-tons laadboom opgesteld. De dekwerktuigen omvatten een stoomgedreven ankerlier op het voorschip; drie stoomverhaallieren 5/7/z ton mid­ scheeps ; een stoomverhaallier 7 l/z ton op het achterschip. De navigatie-hulpm iddelen omvatten gyrokompas met dochterkompassen, radiotelefonie-installatie, radar en echo­ lood. De voorpiek, de achterpiek, de dieptank en de middelste ladingtanks worden kathodisch beschermd tegen roestvorm ing. De m achine-installatie wordt gemaakt door Scheepsinstallatiebedrijf „N ederland5’ N .V. te IJsselmonde. De voortstuwing van het schip geschiedt door een 3 cil. 2ta k t NEDERLAND-M AN dieselmotor met een maximum vermogen van 7500 p k bij 125 omw./min., voorzien van op­ lading door middel van 3 blowers en geschikt voor zware oliebedrijf. De motor d rijft een vierbladige bronzen schroef, fabrikaat Lips; de installatie bevat verder: 2 diesel hulpmotoren fabri­ kaat M AN 45 5 pk, gekoppeld met 375 KVA generator, fabri­ kaat Sm it Slikkerveer, 440 V - 60 per., 1 havenstoommachine

200 pk gekoppeld met generator, 2 elektrisch gedreven com­ pressoren, 1 haven compressor aangedreven door dieselmotor, 2 luchtvaten, 2 elektrisch gedreven brandstofpompen, 2 elek­ trisch gedreven smeeroliepompen. In een aparte ruimte met gasafzuiging staan op gesteld: 2 zware olie purifiers en 1 zware olie clarifier, type Westfalia. In de machinekamer worden verder opgesteld: 1 smeerolie purifier, 2 dieselolie purifiers, waarvan 1 reserve smeerolie purifier is. Voor havenbedrijf is een havenkoelwater pompset aan­ wezig, 1 smeeroliekoeler, 1 cil. koelwaterkoeler, 1 zuigerkoelwaterkoeler. De zuigers en cilinders van de hoofdmotor zullen gekoeld worden met zoet water, elk met een afzonderlijk systeem. 1 elektrisch gedreven ballastpomp en 1 algemene dienst pomp, 1 stoomgedreven lenspomp. Het lenssysteem is voorzien van een lenswaterreiniger. Ver­ der staat in de machinekamer een butterworth-installatie voor tankreiniging. In een aparte ruimte zullen worden opgesteld twee schotse ketels, fabrikaat Aalborg, stoomdruk 12,65 ato. De ketels zullen voorzien worden van een oliestook-installatie. In de uitlaatgas-leiding van de hoofdmotor zal een Aalborg uitlaatgassenketel geïnstalleerd worden, parallel geschakeld met de schotse ketels. Aanwezig zijn: 2 circulatiepompen, 2 voedingpompen, 1 condensor met natte luchtpomp, 2 observatietanks met voedingwaterfilterbak. In de werkplaats staan een draaibank, boormachine en slijp­ machine. De machinekamer zal geventileerd worden door 4 ventila­ toren; het ketelruim door 2 ventilatoren. De elektrische krachtinstallatie zal 440 Volt draaistroom worden, het lichtnet 110 Volt wisselstroom. Het gehele schip wordt gebouwd onder Lloyd’s Register of Shipping.

VEREENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED SECRETARIAAT AFDELING „ROTTERDAM” : HEEMRAADSSINGEL 194 - ROTTERDAM - TELEFOON 52200

SECRETARIAAT AFDELING „AMSTERDAM” : WETERINGSCHANS 227 - AMSTERDAM - TELEFOON 36289

PRO GRAM M A VAN LEZINGEN ENZ. 20 m a a r t 1958 te R o tte rd a m 21 m a a r t 1958 te A m sterd am

Onderwerp: HET LASSEN EN SNIJDEN V AN ALUMINIUM EN ALUMINIUMLEGERINGEN, door Ir. W . Gerritsen, adj.-directeur W . Smit & Co’s Transformatorenfabriek, Nijmegen.

3 a p r il 1958 te R o tte rd am 4 a p r il 1958 te A m sterd am

Onderwerp: NIEUWSTE ONTWIKKE­ LING OP HET GEBIED V AN RÖN T­ GENONDERZOEK, door Ing. L. van Ouwerkerk J. M. Lzn, directeur Röntgen Technische Dienst.

18 a p r il 1958 te A m sterd am

Onderwerp: TOEPASSING V A N HOGEDRUK-STOOM AAN BOORD VAN SCHEPEN, door de Heer F. Mackenzie, Hoofd van het Laboratorium van Bronswerk N .V ., Amsterdam.

Onderwerp: DE MACHINALE BEWER­ KING VAN GROTE WERKSTUKKEN, door Ir. B. F. Bongers, bedrijfsleider Afd. Machinale Bewerking bij de N .V . Kon. Mij. „De Schelde”, Vlissingen. Onderwerp: DE PRODUKTIE VAN MO­ 22 mei .1958 DERNE TANDWIELOVERBRENGIN­ te R o tterd am GEN VOOR SCHEPEN, door de heer P. 23 mei 1958 A. J. Kok, Staffunctionaris bij de N.V. te A m sterdam Kon. Mij. „De Schelde”, Vlissingen, voor de betreffende fabricage. CURSU S: KUNSTSTOFFEN Met in g an g van 29 mei a.s. te R otterdam en op een nader te bepalen datum te A m sterdam , z a l door deskundigen een cursus w orden gehouden over de T oe­

1 mei 1958 te R o tterd am 2 mei 1958 te A m sterdam

passing v a n plastics in d e sch eep s b o u w . U itgebreid program m a vo lgt. Bovenstaand programma zal steeds in „Schip en W erf” worden herhaald. W ijzigingen of aanvullingen kunnen hierin voorkomen. Bovendien zal van elke vergadering of andere bijeenkomst aan leden en donateurs een convocatie worden gezonden.

NIEUWSBERICHTEN PERSONALIA A . v a n d er Ben f Op 17 februari 1958 overleed te IJsselmonde in de leeftijd van 73 jaar de heer A. van der Ben, in leven directeur van A. van der Ben N.V., Fabriek van Pijp­ leidingen te IJsselmonde. 4 0 - J a r ig ju b ile u m e x p ert C. M. Touw In verband met zijn 40-jarig jubileum werd de heer C. M. Touw, oudste firmant van het Expertise- en Ingenieursbureau D. Touw te Rotterdam, op zaterdag 15 fe­ bruari 1.1. in intieme kring gehuldigd. Voor de vele belangstellenden uit de krin­ gen der reders, scheepsbouwers, bergers en assuradeuren bestond in de daktuin van hotel A tlanta te Rotterdam gelegenheid hem met dit zo heugelijke feit geluk te wensen. N adat personeelsleden en familieleden woorden van warme waardering hadden ge­ sproken, nam hij de gelukwensen in ont­ vangst van verscheidene vertegenwoordigers van instanties en firm a’s waarmede hij in de loop der jaren te maken heeft gehad. De heer B. van ’t Hoen sprak namens de Vex-eniging voor Nederlandse Bergersbedrijven. H ij schetste hoezeer de bergers ver­ trouwen in hem hebben en deze waardering ging „vergezeld van de aanbieding van een encyclopedie en een atlas. De heer C. van D ijk sprak namens een tw aalftal reders en bood de jubilaris een fototoestel aan, de hoop uitsprekend, dat hij daarmede de ontspanning moge vinden, welke hem in staat zal stellen zijn werk nog lang te verrichten. Namens een aantal assuradeuren sprak mr. J. J. Kamp. H ij bood de heer Touw een reiskoffer aan. Namens de scheepsreparatiebedrijven stel­ de de heer A. van Vliet in het vooruitzicht, dat de heer Touw binnenkort een fraai scheepsmodel zou ontvangen, dat echter nog moet worden gemaakt. De jubilaris heeft tenslotte de sprekers be­ dankt en maakte van de gelegenheid gebruik een beschouwing te wijden aan het merk­ waardige beroep van scheepsexpert. Het heb­ ben van karakter en het zich bewust zijn dat een dienende functie wordt vervuld, noemde de heer Touw belangrijke eigen­ schappen voor de expert. Hij bedankte niet alleen voor de hem ter gelegenheid van zijn jubileum gebrachte hulde, doch vooral ook voor het hem vele jaren lang geschonken vertrouwen. Tijdens de op maandag 17 februari in het Holbein-huis gehouden receptie kwamen nog zeer velen de jubilaris complimenteren. L a n d ré en G linderm an N .V ., A m sterd am De heer D. Gelderblom, onderdirecteurverkoop van Landré en Glinderman N.V. te Amsterdam, is op zijn verzoek met in­ gang van 20 februari 195 8 van zijn funktie ontheven en heeft de vennootschap verlaten. De heer A. J. van Duuren, algemeen pro­ curatiehouder der N.V., werd benoemd tot onderdirecteur, speciaal belast met de inkoop en administratie.

V eren igin g van experts op Scheeps- en W e rk tu ig k u n d ig gebied te R otterdam De Vereniging van Experts op Scheepsen Werktuigkundig gebied, gevestigd te Rotterdam is thans als volgt samengesteld: C. M. Touw, Rotterdam, voorzitter; S. J. Marckmann ing., Amsterdam, vice-voorzitter; ir. H. L. de Beijer, Rotterdam, secreta­ ris; E. Meertens, Rotterdam, penningmees­ ter; H. G. Heibloem, Rotterdam, 2e secretaris. Het secretariaat is thans gevestigd: Mathenesserlaan 410 te Rotterdam, telefoon 36698. A lum in ium in de scheepsbouw Op 25 maart a.s. zullen de heren A. Szymanski uit Singen-Hohentwiel en M. Kramm uit Hamburg een lezing houden over de volgende onderwerpen: „Die Aluminium-Getreideschottstütze aus AlMgSi, eine neue Aluminiumanwendung im Schiffbau” en „Aluminium-Schiebebalken aus der Legiering Anticorodal (AlMgSi). De lezing zal worden gehouden in het hoofdkantoor van N.V. „R.H.I.W .A.”, Giessenweg 65-67, Rotterdam, alwaar nade­ re bijzonderheden zijn te verkrijgen. F irm a J . Bernoski, Scheeps- en W erk ­ tu ig k u n d ig E xpert Met ingang van 1 maart 195 8 werd het kantoor van de firma J. Bernoski, scheepsen werktuigkundig expert te Rotterdam verplaatst naar Statensingel 129b, Rotterdam-C2. Het telefoonnummer blijft onge­ wijzigd 44636. W aijboers E xpertise en Techn. A dvies­ b u reau , A m sterdam Op 20 januari 1958 werd opgericht W aij­ boers Expertise en Adviesbureau, Jasonstraat 21, Amsterdam. Doel en werkwijze van dit bureau luiden: het geven van adviezen en uitwerken van plannen op het gebied van technische transportproblemen in de ruim­ ste zin en deskundig onderzoek bij schaden. Technische Hogeschool D elft Geslaagd voor het kandidaatsexamen voor scheepsbouwkundig ingenieur: J. H. van Zutphen, Delft. Geslaagd voor het ingenieursexamen voor werktuigkundig ingenieur: H. G. Aalbersberg, Amsterdam; Raden Mas Mohamad Abdulkrim, Delft; M. Affandi, Delft; J. Baart de la Faille, Haarlem; A. ten Busschen, Veessen; J. J. C. Couwenberg, Eindhoven; A. D. Damen, ’s-Gravenhage; W. A. I. Goethals, Sas van Gent; H. C. den Herder, Rotterdam; D. W. Heuff, Wassenaar; J. A. de Kloe, Vlissingen; Jhr. W. Laman Trip, Wassenaar; R. E. Meulenberg, Rotterdam; R. J. M. Nagel, Amsterdam; J. C. F. J. Otten, Weert; N. C. J. Ros (met lo f), Delft; A. J. A. Schoenmakers, Vlissingen; Soedarsono Prawironoto, Delft; Tan Wie Goan, Delft; J. S. Terpstra, W ijtgaard; O. B. Vrijburg, Arnhem. . Geslaagd voor het ingenieursexamen voor vliegtuigbouwkundig ingenieur: G. Y. Nieuwland, Ridderkerk.

R ijkscom m issie voor de M ach in isten exam ens, ’s-G ravenhage Behoudens onvoorziene omstandigheden zul­ len de mondelinge examens voor de 2e examenzitting in 1958 voor Motordrijver Klei­ ne Handelsvaart en voor de examens voor scheepswerktuigkundige als volgt plaats vinden: 11, 12, 13, 14, 17, 18, 19, 20, 21, 25, 26, 27 en 28 maart A ; 11, 12, 13, 14, 17, 18, 19, 20, 21 en 25 maart VD; 10, 11, 12, 13, 14, 17, 18, 19 en 20 maart MDR; 8, 9, 10, 11, 14, 15, 16, 17 en 18 april B 1; 10, 11, 14, 15, 16, 17 en 18 april B 2; 21, 22, 23, 24 en 25 april C 1; 21 en 22 april C 2; nader te bepalen datum C l-oud, C2-oud en B2-oud. De 3e examenzitting zal beginnen 1 mei 195 8. De inschrijving voor deze zitting is opengesteld van 10 maart tot en met 20 m aart 1958. H.H. Directeuren van opleidingsscholen en particuliere inrichtingen van onderwijs wordt verzocht, te willen opgeven het aan­ tal kandidaten, dat zich voor d it examen zal aanmelden. Inschrijvingen worden alleen to t b o ven ­ genoem de datum aangenomen. Te laat bin­ nengekomen en onvolledige stukken zullen teruggezonden worden. Het examengeld mag uitsluitend gestort worden op de girorekening van de Com­ missie No. 30 54 60, Geen postwissels! Inschrijfformulieren met nadere aanw ij­ zingen zijn gratis verkrijgbaar bij de Com­ missie. Scholen kunnen deze formulieren in voorraad krijgen. H oofdcomm issie voor de n o rm alisatie in N ed erlan d (H C N N )

Normalisatie van booglassen m e t de hand De Hoofdcommissie voor de Normalisatie in Nederland (H CN N ) heeft gepubliceerd de definitieve normen:

NEN 1062 Booglassen m et de hand, delen I — VI. Toelichting: De normen NEN 1062 I t.m. NEN 1062 VI Booglassen met de hand, delen I t.m. VI hebben ten doel het geven van richtlijnen die als basis kunnen dienen bij het geven en aanvaarden van opdrachten op lastechnisch gebied. Het verschijnen van NEN 1062 moge in zekere zin als mijlpaal in de geschiedenis van de lastechniek worden gezien. Commissie 36 Normalisatie op lasgebied heeft zich bij het samenstellen hiervan op het standpunt ge­ steld dat alleen datgene wat reeds in de techniek leeft en gebruikt wordt voor nor­ maliseren in aanmerking komt; zij heeft zich afzijdig gehouden van de talrijke nieu­ we ontwikkelingen die zich op lasgebied reeds ten dele voltrokken hebben en nog in ontwikkeling zijn. Zo vindt men in NEN 1062 niets vermeld over lassen onder poederdek en lassen in beschermende gasatmosferen. Voorts zoekt men tevergeefs naar de beproevingsmethoden en keuringseisen voor elek­ troden geschikt voor het booglassen van ge­ legeerde stalen en elektroden voor oplasdoel­ einden. Er moge hier vermeld worden dat Com­ missie 3 6 deze laatste onderwerpen thans reeds in behandeling en studie heeft genomen en meent hiermede haar werkzaamheden met vrucht te kunnen voortzetten.

De Commissie heeft er doelbewust van af gezien om NEN 1062, zowel naar de let­ ter als naar de geest de aanduiding en het karakter van een bindend voorschrift te geven, daar met een voorschrift in de hand veel onheil gesticht kan worden. Anderzijds kan, zoals in de doelstelling is vermeld, NEN 1062 in talrijk e gevallen een advies en raad verstrekken bij het opstellen van overeenkomsten over opdrachten, het keuren van elektroden en het verkrijgen van een oordeel omtrent de vakbekwaamheid van lassers enz. Zeer in het bijzonder moge gewezen wor­ den op deel VI, de richtlijnen voor het ont­ werpen en berekenen van gelaste verbindin­ gen. Met het verschijnen van dit deel VI is ongetw ijfeld zowel nationaal als interna­ tionaal baanbrekend w erk verricht, dat ailerwege de aandacht heeft getrokken. Een korte toelichting op het eveneens belangrijke deel III van NEN 1062 verdient w ellicht nog aanbeveling. De in de keuringseisen vermelde waarden waaraan de mechanische eigenschappen van een bepaalde elektrodesoort moeten voldoen zijn opgesteld nadat de Commissie de beschikking had gekregen over een wel zeer uitgebreid resultaat van proefnemingen. De proefnemingen zijn uitgevoerd vol­ gens de methode beschreven in deel III, d.w.z. een methode die w at de uitvoering van het lassen en de keuze van de elektrodedikten betreft, zo dicht mogelijk staat naast het lassen in de praktijk en waarbij het on­ derzoek naar de eigenschappen van de ge­ laste verbinding de grondgedachte heeft ge­ vormd. De Commissie heeft dank zij de medewerking van tal van bedrijven en fabrikanten dit uitgebreide cijferm ateriaal ter beschikking gekregen. Ter illustratie van de objectiviteit die bij het verkrijgen van dit cijferm ateriaal betracht kon worden moge dienen, dat voor de proefneming van een be­ paalde elektrodesoort of type elektrode drie fabrikaten ter beschikking werden gesteld, welke drie fabrikaten door vier verschillen­ de lassers uit vier verschillende bedrijven gelast werden. Zo kwamen voor de bepaling van de mechanische eigenschappen van één elektrodesoort 3 X 4 = 12 proefstukken ter beschikking w aaruit 12 X de trek-, buig- en kerfslagstaven werden vervaardigd. U it deze grote hoeveelheid waarden werd de uiteindelijke waarde voor de keuringseis vol­ gens de mathematische methode van de waarschijnlijkheidsberekening opgemaakt. De Commissie heeft zich dus niet laten leiden door reeds bekende of bestaande waar­ den die als eisen voor de mechanische eigen­ schappen voor de keuring genomen konden worden, doch heeft een zeer omvangrijke proefneming uitgevoerd, waardoor zij weet dat de aangegeven eisen voor de goedkeuring ten volle verantwoord zijn. De Commissie is zich ten volle bewust dat NEN 1062 thans niet als een afgedaan stuk w erk ,,in de kast” kan worden gebor­ gen. Zij b lijft attent op alle ontwikkelingen die het booglassen en vooral de elektrotech­ niek ook nog heden ten dage doormaakt. Zij zal alle hieruit voortvloeiende noodzakelijke w ijzigingen en aanvullingen in NEN 1062 aanbrengen om zo nodig over 5 jaar een her­ ziening van NEN 1062 aan de Technische Raad van de H C N N te presenteren. Moge NEN 1062 in zijn huidige vorm aan de Nederlandse industrie, die internatio­ naal gezien, zeer zeker w at het lassen be­

treft, op een hoog niveau staat, een bijdrage leveren om dit niveau te handhaven en zo mogelijk te verhogen. Deze norm die uit 6 delen bestaat kan worden besteld bij de boekhandel of recht­ streeks bij het Centraal Normalisatiebureau. Postbus 70, ’s-Gravenhage, tel, 514041. De prijs van de delen I en V bedraagt resp. ƒ 5,— per exemplaar. Voor de delen II, III en IV resp. ƒ 6,— per exemplaar en voor deel VI ƒ 8,— per exemplaar. Aan de contribuanten van de Stichting voor de Normalisatie in Nederland wordt een korting verleend van 50%. Deze kor­ ting geldt ook voor onderwijsinstellingen en studerenden. Bij gelijktijdige afname van 10 of meer van deze normen wordt bovendien een extra korting gegeven van 10 tot 40% . NEN 1018-A G ez ich tsp u n ten v o o r h e i o n t ­ w e r p e n , h et v e r v a a r d ig e n en h e t berek enen v a n elek trisch ge la s te staalcon stru cties v o o r h e fw e r k tu ig e n Toelichting: Deze norm is opgesteld door commissie D D rijfw erk en hefwerktuigen. In de bestaande uitgave van N 1018 staat op blz. 78 onder artikel No. 120 de verwijzing zie N . . . . De stippeltjes hebben nu eindelijk vorm gekregen en wel in de vorm van NEN 1018A. Deze uitgave zal te zijner tijd in N 1018, waarvan de herziening in bewerking is, wor­ den op genomen; zij is bedoeld om als richt­ lijn te dienen bij het ontwerpen van gelaste staalconstructies voor hefwerktuigen. NEN 1018-A is samen met het reeds ver­ schenen 1062-VI Lassen. Booglassen met de hand. Richtlijnen voor het ontwerpen en berekenen van gelaste verbindingen, een waardevolle bijdrage voor het kiezen van de lasconstructie voor de meer of minder dyna­ mische belastinggevallen welke bij hefwerk­ tuigen voorkomen. Deze norm kan worden besteld bij de boekhandel of rechtstreeks bij het Centraal Normalisatiebureau, tegen de prijs van ƒ 2, Aan de leden van de Stichting voor de Normalisatie in Nederland wordt een kor­ ting verleend van 5 0%. Deze korting geldt ook voor onderwijsinstellingen en stude­ renden. Bij gelijktijdige afname van 10 of meer examplaren wordt bovendien extra korting gegeven die van 10 tot 40% kan bedragen.

Produktiviteit en Film Op 2 9 januari jl. werd door de Contact­ groep Opvoering Produktiviteit en de Stich­ ting Technisch Filmcentrum een bijeen­ komst georganiseerd in de Stadsschouwburg te Utrecht. Het motto voor deze bijeen­ komst: „Produktiviteit en Film” was geko­ zen, omdat op deze morgen drie Nederlandse film s, welke onder auspiciën van het Tech­ nisch Filmcentrum in opdracht van de Con­ tactgroep Opvoering Produktiviteit werden vervaardigd, hun première beleefden. De vergadering werd bij gewoond door ± 5 00 vertegenwoordigers van het bedrijfs­ leven en haar organisaties en van de over­ heid, onder wie de Commissaris van de Koningen in de provincie Utrecht. Ir. W. H . van Leeuwen, voorzitter van de Contactgroep Opvoering Produktiviteit be­ toogde in zijn openingswoord, dat de pro-

duktiviteitsbevordering een geschiedenis zonder einde is. Bestedingsbeperking en Euromarkt zijn weer nieuwe aansporingen om zich in deze vraagstukken te verdiepen. Aanvankelijk is er op dit terrein veel aan de weg getimmerd. Thans zijn er zoveel bouwsels langs die weg verschenen, waarvan spreker o.m. de bedrijfstaksgewijze produktiviteitscentra, de Werkgroep Typebeperking, de Kwaliteitsdienst en in het bijzon­ der het Technisch Filmcentrum noemde, dat de algemene voorlichting over produktiviteitskwesties misschien minder opvalt. De heer Van Leeuwen zag de drie films, die op deze bijeenkomst hun première beleefden als nieuwe hulpmiddelen, die aan het arse­ naal van produktiviteitswapens waren toe­ gevoegd. Alle drie trachten — ieder op hun terrein — een bijdrage te leveren in de strijd tegen de bedrijfsblindheid, of die nu de vorm aanneemt van sleur in de administra­ tie, van zorgeloosheid ten aanzien van de brandpreventie of van onveiligheid bij het intern transport. Na dit openingswoord werd vertoond het bedrijfsjournaal nr. 2 - „Papier en formu­ lier” (Polygoon Profilti N .V .), waarin een aantal aan de praktijk ontleende voorbeelden worden getoond van werkmethodeverbeteringen in de administratieve sector en waar­ uit duidelijk blijkt dat vaak met eenvoudige hulpmiddelen en weinig kosten sneller, beter en gemakkelijker kan worden gewerkt. De tweede spreker van deze morgen was mr. F. R. Mijnlieff, directeur-generaal voor openbare orde en veiligheid van het Minis­ terie van Binnenlandse Zaken, die aan de hand van cijfermateriaal aantoonde, dat de jaarlijkse stijging van brandschade hoofd­ zakelijk wordt veroorzaakt door branden in de sector handel en nijverheid en dat dus vooral daar getracht dient te worden deze stijging tegen te gaan, hetgeen zeker moge­ lijk is. De kosten die gemoeid zijn met het treffen van voorzieningen op het gebied van brandpreventie worden trouwens goeddeels gedekt door de vermindering van de ver­ zekeringspremie, waarvan hij enige frap­ pante voorbeelden gaf. Spreker besloot met een oproep aan het bedrijfsleven, zich te bezinnen en eens even stil te staan bij de vraag wat er kan gebeuren en w at daar­ tegen gedaan moet worden. De hierna vertoonde film „Geef de brand geen kans” (produktie Albert Brosens) liet zien, dat door onnadenkendheid, onacht­ zaamheid en. . . . onverschilligheid steeds meer branden uitbreken; maar ook, dat vele van deze branden in de kiem gesmoord had­ den kunnen worden, indien er, al naar de grootte van de onderneming, brandweermaterialen of bedrijfsbrandweren geweest waren. De laatste spreker, ir. B. W ilton, direc­ teur van de N.V. Dok- en W erf maatschap­ pij Wilton-Fijenoord, hield een pleidooi voor het streven naar veiligheid in het bedrijf, dat een onderdeel van het algemene sociale beleid en een zaak van voortdurende waak­ zaamheid behoort te zijn. Het feit dat reeds vele maatregelen genomen zijn, mag er dus niet toe leiden dat de aandacht voor dit on­ derwerp verzwakt. Hoewel de ethische norm uitgangspunt voor dit streven is, is daar­ naast het bedrijf zelf economisch er mee ge­ baat. Zelf verantwoordelijkheidsgevoel heb­ ben is hierbij niet voldoende; men moet d it ook bij anderen aankweken, waartoe veel

middelen ten dienste staan, vooral de film. Zo zal bij een goed gevoerd bedrijfsbeleid het streven naar veiligheid gezien worden als een gemeenschappelijke taak, welke zich b.v. kan uiten in veiiigheidscommissies o.d. Op dit betoog sloot de laatste film, „Elke twee minuten*’ (Carillon Film N .V .) geheel aan. 63.000 ongelukken per jaar bij het be­ d rijf stransport; 3.000 slachtoffers zijn maandenlang invalide en tientallen ongeluk­ ken hebben een dodelijke afloop. Maar ook hier gebeuren 9 van de 10 ongelukken door onvoorzichtigheid, onoplettendheid en over­ moed. N a vertoning van deze film werd de bijeenkomst door de voorzitter ir. W. H. van Leeuwen gesloten. De hierboven ver­ melde film s kunnen voor vertoning worden aangevraagd bij het Technisch Filmcentrum - Stadhouderslaan 152 - Den Haag (tel. 01700-5 5 83 0 0 ), „Papier en Formulier” bestelnummer F 483, „Geef de brand geen kans” - bestelnummer F 482 en „Elke twee minuten” - bestelnummer F 484. De draaitijd van deze films is ± 15 minuten.

Voorschriften voor het gebruik van propaan in de industrie In de serie publikaties van de Arbeids­ inspectie is verschenen „Aanwijzingen voor het veilig gebruik van propaan voor indu­ striële doeleinden”. Mengsels van propaan en zuurstof, welke kunnen ontstaan als propaan uit de flessen, de toestellen of de slangen ontsnapt, zijn zeer brandbaar en bij een gehalte van 2% propaan zelfs reeds explosief. Genoemde publikatie m aakt de gebrui­ kers van propaan attent op de terzake gel­ dende voorschriften, opgenomen in het „Veiligheidsbesluit voor fabrieken of werk­ plaatsen 193 8” en geeft voorts aanwijzin­ gen, gegrond op verkregen ervaring, welke voor het veilig werken met propaan van be­ lang zijn. De publikatie is verkrijgbaar bij de Cen­ trale Dienst der Arbeidsinspectie, Nieuwe Uitleg 12 te ’s-Gravenhage. De prijs be­ draagt ƒ 0,2 5 per exemplaar; toezending volgt na storting op girorekening no. 425088.

T ew aterlatingen Op 11 januari 1958 is met goed gevolg te water gelaten het m.s. Finisterre, bouwno. 143 van Bijker’s Aannemingsbedrijf N.V. te Gorinchem,, bestemd voor Fouquet-Sacop te Marseille. Afmetingen zijn: lengte 1.1. 75,24 m, breedte o. sp. 11,00 m, holte tot dek 5,00 m. In d it schip wordt geïnstalleerd een 4takt enkelwerkende M.A.N.-motor van het type G 8V40/60A met een vermogen van 1680 pk bij 275 omw/min. Het m.s. F inisterre wordt gebouwd onder hoogste klasse Bureau Verkas. Op 26 januari 1958 is met goed gevolg te w ater gelaten het m.s. F lolendrecht, bouwno. 759 van de Dok- en "Werf Maat­ schappij Wilton-Fijenoord N.V. te Schie­ dam, bestemd voor Phs. van Ommeren N.V. te Rotterdam. Afmetingen zijn: lengte 1.1. 153,30 m, breedte o. sp. 20,60 m, holte tot dek 13,25 m. In d it schip wordt geïnstalleerd een 2takt enkelwerkende W.F.-M.A.N.-motor van het type K6Z78/140 C met een vermo­

gen van 6750 pk bij 115 omw/min. Het m.s. F lolendrecht wordt gebouwd onder hoogste klasse Bureau Veritas. Op 29 januari 1958 is met goed gevolg te water gelaten het m.s. Simson bouwno. 21 van Maschinefabriek & Scheepswerf Fa. A. van Bennekum te Sliedrecht, bestemd voor N.V. Zeesleep- en bergingsbedrijf Wijsmüller te IJmuiden. Afmetingen zijn: lengte 1.1. 28,12 m, breedte o. sp. 7,79 m, holte tot dek 3,98 m. In dit schip wordt geïnstalleerd een 2takt enkelwerkende BOLNES-motor van het type 8L met een vermogen van 400 pk bij 43 0 omw/min. Het m.s. Simson wordt gebouwd onder hoogste klasse Bureau Veritas. Bij de N.V. Scheepsbouwbedrijf v/h Th. J. Fikkers te Foxhol (G r.) werd 3 februari 195 8 met goed gevolg te water gelaten het nieuwe motorkustvaartuig Sylvia, dat wordt gebouwd voor rekening van de heer H. Roossien te Appingedam. De Sylvia (bouwno. 91) is van het gladdektype, meet 880 ton d.w. en heeft de vol­ gende afmetingen: lengte o.a. 57 m, lengte tussen de loodlijnen 51,50 m, breedte 9,20 m en holte 4 m. De beladen diepgang be­ draagt 3,60 m. De voortstuwing zal geschieden door een 500 pk Bronsmotor. De uitrusting zal o.a. bestaan uit twee masten met laadbomen met een hijs vermogen van twee ton, hydrauli­ sche lieren, elektrisch-hydraulische stuurmachine, radiotelefonie, richtingzoeker en echoloodinstallatie. De hulpaandrijving zal geschieden door drie Samofa hulpmotoren van 25 pk elk. De bouw vindt plaats onder toezicht van Lloyd’s Register of Shipping 100 AI en Scheepvaart Inspectie voor de onbeperkte vaart. Bij de N.V. G. J. van der W erff’s Scheepsbouw te Westerbroek heeft 6 febru­ ari 195 8 de tewaterlating plaatsgevonden van het kustvaartuig Fandora, een gladdekkustvaartuig van 550 ton dw., bestemd voor de heer H. Westers te Groningen. De voornaamste afmetingen van dit schip zijn: lengte over alles 51,40 m., lengte tussen de loodlijnen 46,60 m, breedte 8 m, holte 3,27 m en diepgang 2,96 m. Als hoofdmotor zal een 6 ER 395 pk Brons worden geplaatst, voor hulpaandrij­ ving worden in de machinekamer twee Listermo toren opgesteld. Het schip krijgt voorts twee masten, twee laadbomen voor een hijs vermogen van twee ton, Bodeweslieren met twee 12 pk Listermotoren, een Bodewes-ankerlier met twee 12 pk Lister­ motoren, een dito stuurgerei in oliebad, echolood, radiotelefonie, richtingzoeker, 110 volts Eekels-lichtinstallatie en tal van andere nautische en technische voorzie­ ningen. De inhoud balen bedraagt 24.000 cbft, voor graan 26.000 cbft, de ballastcapaciteit is 183 ton, voor bunkers 3 5 ton en voor drinkwater 10 ton. De bouw geschiedt onder toezicht van American Bureau of Shipping en Scheepvaartinspectie, onbeperkte vaart. De kiel werd gelegd voor een kustvaartuig van het raised-quaterdektype, groot 725 ton dw., bestemd vopr de heer P. L. Onnes te Haren. In dit schip zal als hoofdmotor een 500 pk 8 ED Brons worden geplaatst.

Op 6 februari 1958 is met goed gevolg te water gelaten het m.s. C arn issesin gel, bouwno. 1259 van D. & Joh. Boot N .V . Scheepsbouwwerf „De Vooruitgang” te Alphen aan de R ijn, bestemd voor „Invotra” N.V. te Rotterdam. Afmetingen zijn: lengte 1.1. 48,75 m , breedte o. sp. 8,65 m, holte tot dek 3,50 m . In dit schip wordt geïnstalleerd een 4 takt enkelwerkende Industrie-motor van h et type 6D70 met een vermogen van 450 p k bij 3 50 omw/min. H et m.s. Carnissesingel wordt gebouwd onder hoogste klasse Bureau Veritas. Op 7 februari 1958 is met goed gevolg te water gelaten het m.s. Pain 32, bouwno. 68 van Niestern Scheepsbouw Unie N .V . te Hellevoetsluis, bestemd voor de Steen­ kolen en Handels Vereniging N .V. te R o t­ terdam. Afmetingen zijn: lengte 1.1. 72,50 m , breedte o. sp. 9,40 m, holte tot dek 2,80 m . In dit schip wordt geïnstalleerd een 2tak t enkelwerkende Crossley-motor van het type HRN 6 met een vermogen van 5 50 pk bij 375 omw/min. Het m.s. Pam 32 wordt gebouwd onder klasse Bureau Veritas. Bij de N.V. Scheepswerf Kerstholt te Groningen werd 8 februari 19 5 8 met goed gevolg te water gelaten het nieuwe motor­ kustvaartuig B u ccaneer, dat wordt gebouwd voor de Rederij Bennet C. K. Hansen e.a. te Kopenhagen. De doop werd verricht door mevrouw M. A. Kerstholt-Pronk te G ro­ ningen. De B u c ca n e er (bouwno. 214) is van het gladdektype, meet 540 ton d.w. en heeft de volgende afmetingen: lengte tussen de loodlijnen 49,80 m, breedte 8 m en holte 3,30 m. De beladen diepgang bedraagt 2,95 m. De voortstuwing zal geschieden door een 3 60 pk B. & W . Alpha-motor. In de m a­ chinekamer zullen voorts twee D eutz h u lp ­ motoren van 2 5 pk worden opgesteld. De uitrusting zal verder bestaan uit é é n mast met twee laadbomen met een hijsver­ mogen van twee ton, Hatlapa motorlaad- en ankerlieren, aan dek drie Deutz hulpmo­ toren van 16 pk, oliegestookte centrale v er­ warm ing, elektrische lichtinstallatie van 110 volt, echoloodinstallatie, radiotelefonie en peilinrichting. Het schip wordt voorzien van ijsversterking. De ruiminhoud bedraagt 26.000 cft. balespace. De bouw geschiedt onder toezicht van Klasse Bureau Veritas en Deense Scheep­ vaart Inspectie. Op 15 februari 1958 is met goed gevolg te water gelaten het m.s. P er g o , bouwno, 206 van N.V. Scheepsbouw- en R eparatie­ bedrijf Gebr. Sander te D elfzijl, bestemd voor de heer G. de Vries te Zwartsluis. Afmetingen zijn: lengte 1.1. 43,23 m, breedte o. sp. 7,80 m, holte tot dek 3,15 m. In dit schip wordt geïnstalleerd een 4takt enkelwerkende Brons-motor van het type 4 ED met een vermogen van 220 p k bij 300 omw/min. Het m.s. P ergo wordt gebouwd onder hoogste klasse Bureau-Veritas.

Proeftochten Op de Eems heeft 6 februari 195 8 de goed geslaagde proefvaart plaats gevonden van het m.s. H e n rica Thekla, dat werd ge­ bouwd bij Bodewes’ Scheepswerven N.V. te Martenshoek, voor rekening van de Rederij „Henrica Thekla” te Hoogezand. H et schip is van het gladdektype en meet 930 ton d.w .; de grainspace bedraagt 41.300 cft. De afmetingen bedragen: lengte o.a. 60,40 m, breedte 9,20 m, holte 4,10 m. H et schip is voorzien van een 600 pk 8 cil. Deutz motor, waarmede tijdens de proefvaart een snelheid werd behaald van 11 m ijl. In de motorkamer zijn geplaatst 2 21 pk Lister aggregaten voor aandrijving van 2 40 m 3 Borga pompen, compressor en 6 kW dynamo, enz. De uitrusting bestaat u it 2 masten met 2 laadbomen van 3 ton, 2 motorlaadlieren, motorankerlier, handkaapstand (Bodewes), elektrisch hydr. stuurm achine (Svendborg), oliegestookte centrale verwarming, elektri­ sche installatie van 110 volt (Jan Bodewes), koud en w arm stromend w ater, echolood, richtingzoeker, radiotelefonie, enz. De bouw geschiedde onder toezicht van Klasse Lloyd Register of Shipping 100 A l en Scheepvaart Inspectie voor de onbeperkte vaart. Op de Eems heeft de geslaagde proefvaart plaatsgevonden van het nieuwe motorkustvaartuig Speranza, dat bij de Scheepswerf Fa. H ijlkem a te Martenshoek (G r.) werd gebouwd voor rekening van de heer R. Huizinga te Groningen. De Speranza (bouwn. 2/65) is van het gladdektype, meet 500 ton d.w. en heeft de volgende afm etingen: lengte o.a. 48 m, lengte tussen de loodlijnen 43,3 0 m, breedte 7,65 m en holte 3,15 m. De beladen diep­ gang bedraagt 2,88 m. De voortstuwing geschiedt door een 4 E.D. Bronsmotor van 240 pk, waarmede het schip tijdens de proefvaart een snelheid be­ haalde van ca. 9 knoop. In de machinekamer is voorts één Lister hulpmotor van 20 pk op gesteld. De uitrusting bestaat verder uit twee masten met twee laadbomen met een hijs­ vermogen van twee ton elk, lieren en stuurw erk van het fabrikaat Bodewes Hooge­ zand, aan dek twee Lister hulpmotoren van 16 pk, centrale verwarm ing, elektrische lichtinstallatie, radiotelefonie en richting­ zoeker. De bouw geschiedde onder toezicht van Klasse Bureau Veritas en Scheepvaartinspec­ tie voor de onbeperkte vaart. Op 10 februari 195 8 heeft met goed ge­ volg proef gevaren het m.s. N icolaz ic, bouwno. 169 van Holland Launch N.V. te Amsterdam, casco bij Scheepswerf W . Visser & Zoon te Den Helder, bestemd voor de heren Mauvoison et le C off te Lorient. Afmetingen zijn : lengte 1.1. 22,27 m, breedte o. sp. 6,30 m, holte tot dek 3,25 m. In dit schip is geïnstalleerd een 4-takt enkelwerkende Kromhout-motor van het type 6F240 met een vermogen van 33 0 pk bij 650 omw/min. Het m.s. N ico la z ic werd gebouwd onder klasse Bureau Veritas.

Op de Eems vond 14 febr. ’58 de proef­ vaart plaats met het kustvaartuig M argriet L, gebouwd bij de N.V. Scheepswerf „Gruno” te Foxhol, voor rekening van de rederij Liemberg te Groningen. Het vaartuig, dat tot het raised quarterdektype behoort, meet 700 ton d.w. Als hoofdmotor staat een 395 pk MWM-motor opgesteld. De bouw geschiedde onder toe­ zicht van Lloyds Register of Shipping, 100 A - l en Scheepvaartinspectie, onbeperkte vaart. Het motortankschip Esso N ederland 103, gebouwd bij de N.V. Scheepsbouw Mij. De Hoop te Schiedam is na gunstige proefvaart op de Nieuwe Waterweg op 17 februari ’ 58 overgedragen aan de Esso Nederland N.V. te ’s-Gravenhage. Enige bijzonderheden om­ trent bouw en inrichting zijn: lengte 21,98 m, breedte 3,93 m, holte 1,32 m, tankinhoud ca. 60 m3, laadvermogen ca 50 ton. Het schip is verdeeld in voorpiek, bergruim, 4 tanks, motorkamer, waarboven dagverblijf en stuurhut. In de motorkamer is een Caterpillar scheepsdieselmotor geplaatst met een ver­ mogen van 90 pk bij 1600 omw/min. Het verpompen van de lading geschiedt door een aan dek opgestelde Houttuinpomp, met een capaciteit van 50 m3/uur. De aan­ drijving hiervan geschiedt door een Lohmann frictiekoppeling. De laad- en loslei­ dingen zijn zodanig ingericht dat iedere tank afzonderlijk geladen en gelost kan worden. De snelheid bij de proefvaart was gemid­ deld 15 km. Op 19 februari 1.1 is tijdens de officiële proefvaart op de Nieuwe Waterweg het m.s. C on Brio door de N.V. Scheepswerf Janssen te Druten aan de eigenaar, de Groningse reder F. van der Laan, overgedragen. De C on Brio is een gladdekcoaster met de volgende afmetingen: lengte 54,75 m, breedte 8,00 m, holte 3,3 5 m, inhoud 416 b.r.t. en is gebouwd onder Lloyds Classifi­ catie voor de Atlantische Vaart en Scheep­ vaart Inspectie met speciaal Houtvaart-certificaat. Het schip is uitgerust met een hoofdmotor M.A.K. 360 pk, direct omkeer­ baar. Het schip is voorzien van Mac Gregor sta­ len luiken, terwijl de verdere uitrusting o.a. bestaat uit: 2 strijkbare masten, elk met een laadboom cap. 2 ton, waarvan de hijslieren elektrisch-hydraulisch worden aangedreven, evenals de ankerlier. Voor de opvarenden is op het achterschip een ruime accommodatie, voorzien van alle gemakken, als stromend warm en koud water, centrale verwarming en moderne be­ timmeringen. Tot de navigatie-instrumenten behoren o.a. een Decca loran-apparaat, telefoniezender, echolood en peilontvanger. De reddingsmiddelen bestaan uit twee opblaas­ bare rubbervlotten en een kleine boot, samen plaats biedend aan 52 personen.

Overdrachten Op 2 5 januari 1958 werd door de N.V. Dok -en Werf Mij. „Wilton-Fijenoord” te Schiedam het motorschip Mississippi L loyd aan de N.V. Kon. Rotterdamsche Lloyd te Rotterdam overgedragen. Mej. S. W. Ruys,

die op 19 oktober 1957 als doopster van het schip optrad, hees nu de K.R.L.-vlag en schonk aan de gezagvoerder, kapitein H. G. Broskhuisen een oude kaart van Noord- en Zuid Amerika, waarop het stroomgebied van de rivier de Mississippi staat afgebeeld. De voornaamste bijzonderheden van het schip zijn: lengte over alles 528'-3% /', lengte tussen de loodlijnen 488'-10/4//, breedte op spanten 6 5 '-11%", holte 40'-7n>"> diepgang 2 8/-/4//. Het schip is van het gesloten shelterdecktype met accommodatie voor 12 passagiers. Achter de voorpiek bevinden zich drie laad­ ruimen, waarin onder het hoofddek nog een extra tussendek is ingebouwd. Door een tunnel gescheiden bevinden zich hierachter een laadruim, waaronder vier dieptanks. Ter hoogte van de motorkamer bevinden zich op het tussendek aan S.B. laadruimen voor gekoelde, bevroren en diepvriesprodukten. Aan B.B. liggen de koelruimen voor de normale dienst- en proviandstores. Op dit dek is ook de koelmachinekamer onderge­ bracht. Achter de motorkamer zijn nog twee laadruimen met zes dieptanks. De inhoud van de laadruimen bedraagt 594.000 cft, die van de koel- en vriesruimen ca. 5400 cft en die voor de speciale lading 2700 cft. De dieptanks hebben een inhoud van 3600 m3. Het schip heeft uitgebreid laadgerei, be­ staande uit vier vierkante masten en vier laadpalen. Er zijn 20 elektrische laadlieren opgesteld voor het bedienen van tw aalf 5-tons en acht stuks 10-tons laadbomen. Bovendien heeft het schip twee zware spie­ ren voor lasten van 8 5 ton en een van 40 ton. De voortstuwing geschiedt door een 9-cilinder, enkelwerkende 2-takt dieselmotor met drukvulling, fabrikaat Sulzer, type 9RSAD76, die bij 119 omw/min een ver­ mogen van 11.700 epk ontwikkelt, waar­ mede het geladen schip een vaart van 18 mijl verkrijgt. De motor is ingericht voor het gebruik van zware olie als brandstof. De passagiers worden ondergebracht in zes tweepersoonshutten op het promenade­ dek met eigen toilet- en doucheruimte. Zij hebben de beschikking over smaakvol inge­ richte eet- en rooksalons. Op de commandobrug liggen de verblij­ ven voor de gezagvoerder en de marconist, voorts fankamers, radiohut, kaartenkamer, gyrokamer en stuurhuis, terwijl in het brugdekhuis de officieren hun accommodatie hebben. De bemanning is ondergebracht in comfortabele, merendeels eenpersoonshutten midscheeps en in de kampagne. Voor de ver­ schillende diensten zijn ten behoeve van de bemanning een 8-tal ruimten ingericht als eetkamer en rooksalon. Alle verblijven zijn airconditioned. De navigatiemiddelen omvatten echolood, SAL-log, radio-richtingzoeker, radio en radar. Ter gelegenheid van de eerste reis, die op 1 februari 1958 juist naar Amerikaanse ha­ vens aanving, heeft de gezagvoerder van de directie van de K.R.L. in een speciaal houten kistje een wimpel met de naam van het schip meegekregen om tijdens een aan boord van het schip te houden ontvangst voor autori­ teiten in de haven van New Orleans deze aan de stad aan te bieden.

TIJDSCHRIFTENREVUE Uittreksels van enige belangrijke artikelen uit buitenlandse tijdschriften, zoals deze worden verwerkt in de kaartzendingen, welke het Nationaal Technisch Instituut voor Scheepvaart en Luchtvaart maandelijks aan de daarop geabonneerden doet toekomen. De aanwinsten der bibliotheek op nautisch, resp. technisch gebied worden eveneens, op kaarten vermeld, aan bovengenoemde abonnees toegezonden. Niet-abonnees kunnen zich afzonderlijk op deze aan­ winstenlijsten abonneren. Inlichtingen worden gaarne verstrekt door de directie van het Instituut, Burg.s’ Tacobplein 10 Rotterdam (tel. 56620).

„ R e c e n t d e v e l o p m e n t s in British N aval Main Pro puls ion Steam T u rb in e s” , door F. J. Cowlin, O.B.E., M.I.Mech.E. en A. F. Veitch. De auteurs laten de aanzienlijke vooruitgang sinds de tweede wereld­ oorlog zien, die gemaakt is in de constructie van de voortstuwingsstoomturbines bij de Britse marine. Deze vooruitgang omvat de ver­ beteringen in ontwerp en vervaardiging, waardoor hogere stoomcondities konden worden toegepast, met over de gehele lijn verbeterde bedrijfsresultaten, welke behalve gewicht- en ruimtevermindering een toegenomen bedrijfduur tot gevolg hadden. De stoot hiertoe kwam voort u it oorlogservaringen en leidde spoedig tot de drie ontwerpen van „D aring” turbines, waarvan er een uitvoerig wordt besproken. De volgende stap was een onderzoek naar alle factoren die van invloed zijn op de bedrijfsresultaten en het uithoudingsvermogen etc., en voor zover het de hoofdturbines betreft worden de verschillende problemen en daaruit voortvloeiende verbeteringen besproken. Het ontwerp van de Y.E.A.D.-I turbine, dat uitvoerig wordt beschreven, is een verdere ontwikkeling van het „Daring III” ontwerp en is een logische stap vooruit na de onderzoekingen met de Y.E.47A. De bijzondere vereisten van de anti-onderzeeboot fregatten maakten turbines met zeer u it­ zonderlijke kenmerken nodig, welke onder het hoofd Y 100 worden beschreven, waarbij de redenen en de proefstand- en proef toch tresuitaten worden gegeven. (Transactions of the Institute of Marine Engineers van december 1957. Bldz. 497-525, 5 tek., 19 doorsneetek., 2 diagr., 8 graf., 1 foto, 17 tab., 2 lit .). „ A n n a h e r u n g s v e r fa h r e n zur s c h n e ll e n A u slegtm g d er A u fla d u n g bei 2,w e ita k t-D ie se lm o to r e n ”, door Dipl.-Ing. A. A. Reinhart. (Motortechnische Z eitschrift van januari 1958. Bldz. 2-9, 3 diagr., 1 fig., 5 graf., 9 lit.). „ H ig h T em p cra tu re s, H igh Pressures o r B oth? 1200 lb. p e r sq. in. and 95 5 d e g . F.” (Marine Engineering & N aval A rchitect- Annual Steam Number van 1957. Bldz. 43 8-444, 7 foto’s, doorsneetek, van oliebrander, 2 schem. tek., 3 schetstek., 1 schema, 3 tek.). „ P r o t e c t i n g S teelw o rk a ga in st C o rro sio n ” . (Shipbuilding & Shipping Record, van 19 dec. Bldz. 808 en 820, 4 foto’s). „ T h e Bulk C arrier „C hristian R u ss”, First o f 13 Similor Vessels f o r D i f f e r e n t O tvners. A C o m p l e t e A.C. Installation” . (The Motorship van januari 1958. Bldz. 447-449, 1 foto, tek., langsdoorsnede, bovenaanzicht dekken, machinekamerplan ). „ E igen h eiten des Wa r m e s ch u tz e s bei G asturbinen”, door Dipl.-Ing. Karl Seiffert. (Motortechnische Z eitschrift van december 1957. Bldz. 3 89394, 2 graf., 2 schema’s, 2 tab., 7 lit.). „D er H e u t ig e Stand d er M a ch in en d er U m fo r m t e c h n i k ”, door Prof. Dr.-Ing.habil. G. Oehler. (W e rk sta tt und Betrieb van december 1957. Bldz. 824-852, 64 foto’s). „F in n ed T u b es - and th eir P e r fo r m a n c e C haracteristics” , door A. Lymer, B.Sc. (Eng.), A.M.I.Mech.E. (N uclear Engineering van december 1957. Bldz. 504-509, 3 tab., 2 foto’s, 3 graf., 1 schem. tek.). „ R o t e r y S haft M ech a n ica l Seals aboard Ships” . Alternative To S t u f f i n g Boxes. (Ship & Boat Builder van januari 1958. Bldz. 12-13, 2 tek., 2

foto’s ).

„ N ew L in e-C arryin g R a c k e t - W cssex fS elf-C o n ta in ed R e a d y t o Fire’ l in e - c a r r y in g r o c k e t ”. (T anker Times van januari 1958. Blz. 242). „V erhalten v o n M e ta llk le b v e r b in d u n g e n ” door Prof. Dr. Ing. habil. Karl W ellinger VDI en Dr. Ing. U lrich Rembold. (Y D I Z eitschrift van 11 januari 195 8, bldz. 41-46, 1 tab., 16 diagr., 1 graf., 3 foto’s, 13 lit.). „ S hip-P lating S u b je c t ed T o Loads B oth N o rm a l t o , a n d in t h e Plane o f , t h e P late” door A. G. Young, B. Sc., Ph. D. Ofschoon h et probleem van de rechthoekige plaat, blootgesteld aan belastingen zowel loodrecht op als in het vlak van de plaat, een van de meest belangrijke is voor de scheepsontwerper, is het nog kort geleden, d at er met de theoretische oplossing van dit probleem vorderingen z ijn gemaakt. De oplossingen, die van toepassing zijn in het elastische gebied, missen echter proefondervindelijke bevestiging. In deze v er­ handeling worden proeven beschreven, die voor de B.S.R.A. werden gedaan, om in dit gemis te voorzien. Resultaten van spannings- en doorbuigingsproeven met vier zachtstalen platen, 2 vierkante en 2 rechthoekige, uitgevoerd op ware grootte, worden gegeven en v er­ geleken met resultaten verkregen door Timoshenko, Bleich en C h an g en Conway. Aangetoond w ordt dat de benaderingsmethode van Bleich, die algemeen kan worden toegepast, voldoende n auw keurig is voor gebruik bij het ontwerpen van scheepsplaten. Series van g ra­ fieken, waarin de krommen van theoretische oplossingen en de voor­ naamste proefresultaten verenigd zijn, worden gegeven. De strekkin g dezer krommen, de verschillende voorwaarden die hun toepassing be­ perken, en hun gebruik bij het ontwerpen, worden besproken. De lezing wordt gevolgd door een discussie. (Q u arterly T ransaction of the Institution of N aval A rc h itects van oktober 1957. Bldz. 578-600, 5 tek., 1 foto, 13 diagr., 1 fig., 10 tab., 5 graf., 1 aanh., 6 lit.). „ K o m b in ie r te G a s-D a m p f om lagen f ü r S tationäre K r a f t w e r k e u n d S ch iffs a n tr ie b e ” door Prof. Dr. techn. H. Melan. D it is een u ittreksel van een lezing gehouden in november jl. voor de Schiffbautechnische Gesellschaft. Voor middelbare vermogens van ongeveer 10 tot 16000 apk heeft de stoomturbine, niettegenstaande zijn gering therm isch effect, als scheepsvoortstuwingsinstallatie stand kunnen houden t.o .v . de dieselmotor. Om het thermisch rendement te verhogen bespreekt de auteur de uitvinding van Dipl.-Ing. Franz Pauker, w aarbij voor de conventionele stoomturbine-installatie een gasturbine-installatie geschakeld wordt. Deze combinatie heeft een even hoog therm isch rendement als een dieselmotorinstallatie. De twee principieel m oge­ lijke uitvoeringen worden behandeld, benevens de voordelen van de ene boven de andere. (S ch iff und H afen van december 1957. Bldz. 1038-1040, 3 schakelschema’s, 3 graf., 1 diagr.). „ T h e A p pearance o f Ships” door Laurence Dunn. Hoewel het d u i­ delijk is, dat de doeltreffendheid van een nieuw gebouwd schip v an overwegend belang is, ontvangen reders in Engeland niet steeds h e t volle pond waarop zij recht hebben, tenzij het nieuwe schip behalve doeltreffend te zijn, er ook doeltreffend en modern u it ziet. V ele Britse na-oorlogse schepen steken w at betreft details in u ite rlijk e vormgeving ongunstig af bij schepen gebouwd op het co ntinent. Schrijver legt de nadruk op het grote belang van een aan trekkelijke vormgeving en een evenw ichtig uiterlijk, en zet enkele redenen u iteen voor dit gebrek aan moderne vormgeving. Hij bespreekt verschillende punten en details, waarmede rekening gehouden moet worden om het verschil tussen een goed en middelmatig uitziend schip naar vo ren te brengen. Aan de hand van enkele foto’s van moderne — niet B ritse — schepen w ijst schrijver op verschillende markante details in v o rm ­ geving en ontwerp, terw ijl tot slot een beschouwing w ordt g e w ijd aan de kleur van de verf waarmede schepen worden geschilderd. (Syren & Shipping van 1 januari 1958. Bldz. 57-63, 2 schets­ tek., 1 silhouet, 5 foto’s).