De rol van de fysieke omgeving voor lichamelijke activiteit, zelfredzaamheid en kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen Frank van Lenthe 1, Astrid Etman 1, Carlijn Kamphuis 1 Jeroen Borst2, Johan Mackenbach 1,
Alex Burdorf 1 , Frank Pierik2
i.s.m. GGD Rottterdam-Rijnmond, gemeente Spijkenisse, Genero ouderen-panel 1 Afdeling 2 TNO
Maatschappelijke Gezondheidszorg, Erasmus MC, Rotterdam
Urbane Leefomgeving, Utrecht
Inleiding ! Toename aantal (kwetsbare) ouderen ! Succesvol ouder worden ! Preventie van beperkingen ! Voorkomen verlies van zelfredzaamheid ! Terugdringen van zorg
Determinanten van gezond ouder worden Individueel ! Biologisch ! Leefstijl, in het bijzonder lichamelijke activiteit ! Psychisch ! Sociaal-economisch ! Persoonlijkheidskenmerken ! Omgeving ! Sociaal ! Fysiek: mogelijkheden voor o.a.: ! Activiteiten en mensen bezoeken ! Boodschappen doen ! Bewegen
Kwetsbaarheid naar woonvorm (SCP 2011) ! “een proces van opeenstapeling van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negative gezondheidsuitkomsten ! Kracht, uithoudingsvermogen, lichamelijke activiteit
! Ongeveer 25% van de zelfstandig wonende ouderen is kwetsbaar ! Dit percentage stijgt sterk met de leeftijd: 38% onder 75+ en 50% onder 80+ ! Kwetsbaarheid komt vaker voor onder lager opgeleiden, vrouwen en alleenwonenden
!
Focus op zelfredzaamheid (Gezondheidsraad) ! Omgevingsdeterminanten van zelfredzaamheid: ! - Voorzieningen op loopafstand ! - Verkeersveiligheid / OV ! - Straatverlichting / onderhoud ! - Groen, parken, pleinen ! - Kwaliteit van straten ! ! “! om welke factoren het precies gaat! is onbekend”
Deze presentatie ! Inzicht geven in de stand van zaken van de wetenschappelijke literatuur ! Beschrijven van de opzet van nieuw onderzoek
!
Inbedding van ons onderzoek (1) ! Nationaal Programma Ouderenzorg (ZonMW) ! (www.nationaalprogrammaouderenzorg.nl) ! Doel: Samenhangend zorgaanbod dat beter is afgestemd op de individuele behoefte van ouderen
Inbedding van ons onderzoek (2) ! Academische Coalitie Rotterdam (www.cephir.nl) ! Doel: ! Gezondheidsverschillen tussen Rotterdam en de rest van Nederland terugbrengen ! Speerpunten: ! Preventieve gezondheidszorg ouderen ! Versterking van de eerstelijnszorg ! Wijkgericht werken aan gezondheidsachterstanden
Om welke factoren gaat het?
Recreatief wandelen (Van Cauwenberghe et al., 2011) ! Wandelbaarheid (0,0) ! Bevolkingsdichtheid (0, +) ! Diversiteit grondgebruik (+) ! Connectiviteit van straten (0,0) ! Toegang voor voorzieningen (0,+) ! Toegang tot winkels (0,+, +) ! Toegang tot openbaar vervoer (0) ! Toegang tot recreatieve voorzieningen (0,0,0,0,0,+,+,+) ! Wandel faciliteiten (0,0,0,0) ! Sociale veiligheid (0,0,0,0, +) ! Verkeersveiligheid (0,0) ! Esthethiek (0,0,+)
Wandelen voor transport (Van Cauwenberghe et al., 2011) ! Wandelbaarheid (+,+) ! Bevolkingsdichtheid (0, +) ! Diversiteit grondgebruik (-,0,0,0,+, +) ! Connectiviteit van straten (0,+) ! Toegang voor voorzieningen (+) ! Toegang tot openbaar vervoer (0,0,+,+) ! Toegang tot recreative voorzieningen (0,+) ! Wandel faciliteiten (0,0,0,0, +,+,+) ! Sociale veiligheid (-,0,0,+,+,+,+) ! Verkeersveiligheid (-,0) ! Esthethiek (-,0,0,0,0,0,0,+) ! Urbanisatie (-,0)
Een gemengd patroon van resultaten ! Veelal buitenlands, in het bijzonder Amerikaans, onderzoek ! Selectiepatronen: migratie op basis van gezondheid ! Mix aan meetmethoden ! Perceptie van mensen ! “Objectieve” kenmerken van buurten ! Geografische informatiesystemen ! buurtbeoordelingsinstrumenten ! Dwarsdoorsnede onderzoek: je moet wandelen om te ervaren dat de omgeving onveilig is ! Is de variatie te beperkt?
Opleidingsverschillen in wandelen onder ouderen: de GLOBE study (Kamphuis et al., Int J Behav Nutr Phys Act. 2009 Jan 5;6:1)
% no walking
ORs (95% CI) (adjusted for age+sex)
1- Laag
(n=86)
40.7
1.52 (0.87-2.66)
2-
(n=281)
40.9
1.58 (1.04-2.39)
3-
(n=168)
35.1
1.14 (0.73-1.77)
4- Hoog
(n=198)
32.8
1.00
Omgevingskenmerken en bewegen: de GLOBE study (Kamphuis et al., 2007) Physical activity (PA)
Fruit and vegetable consumption (FV)
Environmental factors equal salient for high and low SES participants (+) social support from relevant others (+) social support from relevant others (+) meeting people during PA (+) observed behaviour of relevant others (+) availability of home equipment (+) availability of FV at home (+) enjoyable nature in surroundings (+) own kitchen garden (+) PA possibilities in childhood (-) availability of convenience foods (+) summer, good weather (+) FV availability in childhood (-) winter, bad weather (+) media attention for health/health-behaviour Environmental factors more salient to high SES participants (+) accessibility of facilities (+) availability of FV in shops (+) neighbourhood aesthetics (+) presentation of FV in shops Environmental factors more salient to low SES participants (-) poor neighbourhood safety (-) poor accessibility of shops (-) poor neighbourhood aesthetics (-) cost considerations (-) poor accessibility of facilities (-) cost considerations (+ or - sign indicates that the factor is respectively a promoter + or barrier -)
Het belang van de aantrekkelijkheid van de buurt: kwantitatief onderzoek
! Een minder aantrekkelijk buurt was significant geassocieerd met minder wandelen voor recreatieve doelen ! en wanneer rekening werd gehouden met deze verschillen verminderde het verschil tussen opleidingsgroepen ! (Kamphuis et al., 2009)
Een routekeuzemodel (Borst et al., 2009) ! Routekeuze model afkomstig uit transport onderzoek. ! Factoren die de “weerstand” om te wandelden: ! Verhoogde
Verlaagde
! Verhogingen en trappen
Voortuinen
! Groene stroken
Winkels
! Blinde muren
Woningen
! Parken! ! Vuil op straat
Doelstellingen nieuw onderzoek 1. Inzicht krijgen in de rol van de fysieke (“gebouwde”) omgeving voor lichamelijke activiteit, functiebehoud- en herstel, zelfredzaamheid en kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen, en het hieraan gerelateerde ziekenhuisgebruik 2. Aanbevelingen opstellen voor a) integratie van de omgeving in advies en ondersteuning voor functieherstel onder kwetsbare ouderen, en b) aanpassing, renovatie van bestaande en bouw van nieuwe woonwijken.
Woonvisie 2010 – 2020 Gemeente Spijkenisse Compleet Wonen
!
Het uitgangspunt voor het beleid voor wonen met welzijn en zorg is dat inwoners van Spijkenisse zo lang mogelijk zelfredzaam kunnen zijn in hun eigen omgeving. Bij het opvangen van de vergrijzing moet wel rekening worden gehouden met flexibele voorzieningen, die voldoen aan de wensen van de tijd .
Uitkomstmaten ! Lichamelijke activiteit ! Wandelen ! Functiebehoud ! Participatie ! Zelfredzaamheid ! Kwaliteit van leven
Plan van aanpak (1) Fysieke omgeving en functieverlies 1. In kaart brengen van fysieke omgeving Spijkenisse: a. geografisch informatie systeem (GIS) b. buurtbeoordelingsinstrument c. perceptie van ouderen via vragenlijst
2. Relateren aan functieverlies, ADL, depressieve gevoelens, zelfredzaamheid, kwaliteit van leven
Plan van aanpak (2) Fysieke omgeving en lichamelijke activiteit 1. In kaart brengen van fysieke omgeving Spijkenisse: a. geografisch informatie systeem (GIS) b. buurtbeoordelingsinstrument c. perceptie van ouderen via vragenlijst 2. Meten van lichamelijke activiteit in steekproef van 200 kwetsbare ouderen en 200 ‘niet-kwetsbare’ ouderen a) GPS en beweegmeter b) Beweegdagboek
Voorbeeld van combinatie GPS en beweegmeter Bepaling van: ! Lokatie ! Route ! Snelheid ! Afstand
22
Plan van aanpak (3) In kaart brengen van mogelijkheden voor interventies 1. Focusgroepen ouderen - Herkenning van resultaten? - Mogelijkheden voor verandering? 2. Interviews met stakeholders - Bevorderende en belemmerende factoren voor implementatie
Samenvattend ! De fysieke omgeving kan een rol spelen bij behoud van zelfredzaamheid, maar het wetenschapelijke bewijs voor een belangrijke rol van specifieke factoren uit de omgeving is nog beperkt ! Potentieel de meest relevante factoren betreffen veiligheid, de aanwezigheid van voorzieningen, en eventueel de aantrekkelijkheid van de omgeving ! Beleid en interventies gericht op aanpassen van de fysieke omgeving kan direct effect hebben op gezondheid van veel ouderen, en kan bijdragen gezondheidsverschillen te reduceren
Dank voor uw aandacht
Meer informatie:
[email protected]
