Advies over het behoud van de zelfredzaamheid van ouderen

‐ Afstudeerscriptie Bewegingstechnologie ‐

Advies over het behoud van de zelfredzaamheid van ouderen Een oefenprogramma gericht op functionele training en valpreventie

Auteur Joran van Leussen Begeleiders Hester van der Sloot Aad Lagerberg In opdracht van Opleiding Bewegingstechnologie, Haagse Hogeschool en het Lectoraat Innovatieve Beweegstimulering en Sport Juni 2010

‐ Afstudeerscriptie Bewegingstechnologie ‐

Advies over het behoud van de zelfredzaamheid van ouderen Een oefenprogramma gericht op functionele training en valpreventie

Auteur Joran van Leussen Begeleiders Eerste begeleider: Hester van der Sloot Tweede begeleider: Aad Lagerberg In opdracht van Opleiding Bewegingstechnologie, Haagse Hogeschool en het Lectoraat Innovatieve Beweegstimulering en Sport namens Tinus Jongert, TNO Kwaliteit van Leven

Den Haag, Juni 2010

Voorwoord Het rapport dat voor u ligt is mijn afstudeerscriptie voor de opleiding Bewegingstechnologie aan de Haagse Hogeschool. Ik heb zestien weken de tijd gekregen om dit rapport uit te werken, waarbij ik me richtte op de zelfredzaamheid van ouderen. Ik ben tijdens mijn afstuderen in de rol van adviseur gekropen. Met behulp van dit rapport wil ik u graag mijn resultaten presenteren. Ik had vooraf niet gedacht dat ik zou afstuderen op een onderwerp over ouderen. Deze doelgroep heeft eigenlijk nooit mijn voorkeur gehad, ik hield me liever bezig met ontwerpen en sport. Door omstandigheden kwam ik echter terecht bij Tinus Jongert van het Lectoraat Innovatieve Beweegstimulering en Sport. Hij wist me te overtuigen met zijn enthousiasme. Bovendien sprak het maatschappelijke belang van zijn opdracht mij erg aan. De zelfredzaamheid van ouderen is voor mij als persoon belangrijk vanwege mijn grootouders, want die worden helaas dagelijks beperkt door gezondheidsproblemen. Mijn opdrachtgever, zoals ik eerder noemde, is Tinus Jongert. Mijn afstudeerbegeleiders zijn Hester van der Sloot en Aad Lagerberg. Dit rapport is voornamelijk voor hen geschreven. Ook hoop ik de nieuwsgierigheid van anderen te kunnen prikkelen, zodat deze informatie niet zomaar verdwijnt in een archiefkast. Ik denk dat Tinus in dit geval ook een uitstekende positie heeft om een vervolg te geven aan dit onderzoek. De eerste paar weken van mijn afstudeertraject heb ik gebruikt om te bepalen welke aanpak ik zou hanteren. Paul de Vreede, maker van het FUNTEX programma, heeft mij daarbij enorm geholpen door inbreng van allerlei informatie en ideeën. Ellen Smulders was bereid om haar valpreventieprogramma uitgebreid toe te lichten. Zonder inbreng van deze experts had het mij veel meer tijd gekost om de juiste informatie bij elkaar te krijgen. Voor het inzichtelijk maken van mijn scriptie gaat mijn dank uit naar Hester en Aad, mijn begeleiders vanuit de opleiding. Tot slot wil ik Walter, Rudie, Debbie en Linde bedanken, want samen studeren is wel zo leuk! Juni 2010

Inhoudsopgave Samenvatting .......................................................................................................................................................... 8 1. Inleiding ............................................................................................................................................................. 10 2. Training van de zelfredzaamheid ...................................................................................................................... 12 2.1 Lichamelijke capaciteit ................................................................................................................................ 12 2.2 Doelgroep .................................................................................................................................................... 12 2.3 Individuele training of groepstherapie ........................................................................................................ 13 2.4 Functioneel trainen met FUNTEX ................................................................................................................ 13 2.5 Valpreventie met Vallen Verleden Tijd ....................................................................................................... 14 2.6 Computeren met Silverfit ............................................................................................................................ 14 2.7 Voordelen en nadelen van de programma’s ............................................................................................... 14 2.8 Conclusie ..................................................................................................................................................... 15 3. Combiprogramma ............................................................................................................................................. 16 3.1 FUNTEX in detail .......................................................................................................................................... 16 3.2 VVT in detail ................................................................................................................................................ 17 3.3 Vergelijking van FUNTEX en VVT ................................................................................................................. 18 3.4 Adviezen voor het combiprogramma ......................................................................................................... 18 3.5 Trainingen van het combiprogramma ......................................................................................................... 20 3.6 Voorbeelden van een trainingsessie ........................................................................................................... 20 3.7 Conclusie ..................................................................................................................................................... 21 4. Toepassing van het combiprogramma .............................................................................................................. 22 4.1 Werving van deelnemers ............................................................................................................................ 22 4.2 Extra vergoedingen ..................................................................................................................................... 22 4.3 Screening en monitoring van de deelnemers ............................................................................................. 22 4.4 Combineren van de oefeningen met balansmaterialen .............................................................................. 23 4.5 Opmerkingen bij het combineren ............................................................................................................... 25 4.6 Uitzonderingen ............................................................................................................................................ 26 4.7 Selectieprogramma voor de trainer ............................................................................................................ 27 4.8 Extra ondersteuning .................................................................................................................................... 28 4.9 Conclusie ..................................................................................................................................................... 28 5. De toolbox ......................................................................................................................................................... 30 5.1 Richtlijnen voor materiaal in fysiotherapiepraktijk ..................................................................................... 30 5.2 Overzicht materialen ................................................................................................................................... 30 5.3 Inhoud van de toolbox ................................................................................................................................ 31 5.4 Beschrijving van de toolbox‐materialen ...................................................................................................... 32 5.5 Ontwerp van de toolbox ............................................................................................................................. 34 5.6 Conclusie ..................................................................................................................................................... 35 6. Discussie ............................................................................................................................................................ 36 7. Conclusie ........................................................................................................................................................... 38 Bronvermelding ..................................................................................................................................................... 40 Bijlage I Oefeningen FUNTEX ...................................................................................................................... 44 Bijlage II Interview met Paul de Vreede ....................................................................................................... 46 Bijlage III Interview met Ellen Smulders ....................................................................................................... 48 Bijlage IV Sport & spel oefeningen ............................................................................................................... 50 Bijlage V Voorbeelden trainingsessies ......................................................................................................... 52 Bijlage VI Enquête ‘Toolbox met oefenmateriaal’ ........................................................................................ 56 Bijlage VII Resultaten enquête ‘Toolbox met oefenmateriaal’ ...................................................................... 62 Bijlage IIX RPAR‐Q test .................................................................................................................................. 66 Bijlage IX Senior Fitness test ........................................................................................................................ 68 Bijlage X ADAP test ...................................................................................................................................... 72 Bijlage XI Richtlijnen KNGF ........................................................................................................................... 78 Bijlage XII Materialen toolbox ........................................................................................................................ 80 Bijlage XIII Cooling‐down oefeningen ............................................................................................................ 82 Bijlage XIV Marktonderzoek steps .................................................................................................................. 86 Bijlage XV Technische info over trappen ....................................................................................................... 88

Samenvatting Twintig procent van de Nederlandse 65‐plussers is momenteel hulpbehoevend bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten. Men krijgt problemen met het uitvoeren van taken als traplopen, boodschappen doen, opstaan uit een stoel, het huishouden en zichzelf wassen. Omdat de hoeveelheid ouderen de komende twintig jaar gaat toenemen van 2.4 miljoen naar 4.5 miljoen is het belangrijk om ouderen zolang mogelijk zonder zorgvoorzieningen te kunnen laten leven. Een ander belangrijk aandachtspunt voor de zorg voor ouderen is de behandeling na een valincident. Eén op de drie 65‐plussers blijkt namelijk één of meer keer per jaar ten val te komen. Valangst en een afnemend vertrouwen in het eigen kunnen drukt de fysieke capaciteiten van ouderen. Bovenstaande feiten zijn aanleiding tot de ontwikkeling van een preventief oefenprogramma waarmee de zelfredzaamheid van ouderen zo effectief mogelijk kan worden getraind. Een oefenprogramma waarvan de effectiviteit bewezen is, is het programma Functional Task Excersise (FUNTEX). Dit programma is gericht op functionele training, waarbij de oefeningen een sterke overeenkomst hebben met de dagelijkse activiteiten die voor ouderen het eerst problemen opleveren. Dit programma besteedt echter weinig aandacht aan valincidenten en balanshandhaving. Het valpreventieprogramma ´Vallen Verleden Tijd’ (VVT) doet dit wel, de effectiviteit van dit programma is eveneens bewezen. Het combineren van beide oefenprogramma’s lijkt daarom de beste aanpak om de zelfredzaamheid van ouderen te gaan trainen. Het combineren van FUNTEX en VVT is goed mogelijk door de functionele oefeningen van het FUNTEX programma aan te vullen met balansmaterialen van het VVT programma. Deze combinatie legt de basis voor het combiprogramma, maar daarmee is dit oefenprogramma nog niet geslaagd. Voor een succesvolle implementatie van het combiprogramma moeten de volgende punten in orde zijn: • Een aanbod van oefeningen gericht op functionele training en balanshandhaving; • De werving van deelnemers, de subsidiëring en een eenduidige toepassing van het combiprogramma volgens een handleiding, een selectieprogramma en een servicelijn; • Beschikking over de juiste oefenmaterialen. De oefenprogramma’s FUNTEX en VVT richten zich beide op groepstherapie en hebben voldoende overeenkomsten om met elkaar te kunnen worden gecombineerd. Eén op de drie functionele oefeningen kan worden voorzien van extra balansmaterialen, zodat de balanshandhaving ter voorkoming van valincidenten ook voldoende aandacht krijgt. De eerste twaalf weken gaan de deelnemers aan de slag met dergelijke oefeningen. De oefeningen zijn verdeeld in drie fases van vier weken (8 lessen), waarbij de complexiteit iedere fase toeneemt. Na deze twaalf weken kunnen de deelnemers in vijf lessen leren hoe ze de valimpact kunnen verminderen, indien de therapeut hiertoe de mogelijkheden heeft. Het totale trainingstraject duurt dan vijftien weken. Voor de implementatie van het combiprogramma is het belangrijk dat effectiviteit van het programma is bewezen. Deelnemers en fysiotherapeuten kunnen dan om een financiële bijdrage van de zorgverzekeraars vragen. Door de prestaties van de deelnemers bij aanvang, halverwege en aan het eind van het trainingstraject in een cijfer uit te drukken met behulp van de ADAP Test kan deze effectiviteit worden bewezen. Met behulp van de RPAR‐Q vragenlijst kan worden beoordeeld of een potentiële deelnemer geschikt is voor het combiprogramma. Een derde test is het belangrijk voor een goede screening van de deelnemer, zodat de oefeningen kunnen worden aangepast naar zijn/haar capaciteiten en beperkingen. Hiervoor kan de Senior Fitness Test worden gebruikt. Voor de implementatie is ook een selectieprogramma nodig dat fysiotherapeut helpt om een trainingsschema op te stellen. Daarnaast moet een handleiding worden meegeleverd waarin de oefeningen worden toegelicht met behulp van tekeningen en beknopte informatie. Tot slot moeten de therapeuten toegang krijgen tot een servicelijn zodat ze hulp kunnen vragen om het combiprogramma effectief in de eerste lijn in te kunnen zetten. Het combiprogramma biedt functionele trainingen met balansmaterialen om de zelfredzaamheid van de deelnemers te verbeteren. Daarvoor zijn specifieke materialen zoals een kleine trap en loopondergronden nodig. Deze zijn niet standaard aanwezig in een oefenpraktijk en daarom moet er een toolbox worden geleverd bij het combiprogramma. De inhoud van deze toolbox is dusdanig samengesteld dat de fysiotherapeut voldoende materiaal tot zijn beschikking heeft. Door de toolbox zelf in te zetten als trap kan deze compact worden gehouden.

8

Afstudeerscriptie Bewegingstechnologie

Het combinatieprogramma moet verder worden uitgewerkt voordat een succesvolle implementatie mogelijk is. De oefeningen, de handleiding, het selectieprogramma en de toolbox zijn aspecten die ieder nog meer aandacht verdienen. Met dit rapport is aangegeven hoe deze randvoorwaarden kunnen worden behaald. Als dat wordt uitgevoerd zal een succesvolle implementatie zeker mogelijk zijn. Ouderen krijgen dan toegang tot een effectief en toegankelijk oefenprogramma dat hen in staat stelt om zo lang mogelijk zelfredzaam te blijven.

9

1. Inleiding Sinds de Tweede Wereldoorlog is de levensverwachting van mannen en vrouwen ieder jaar toegenomen. In 1957 was deze voor mannen vanaf de geboorte 71.4 jaar en voor vrouwen 74.6 jaar. Bruggink (2010) zegt dat dit is opgelopen tot respectievelijk 78.3 en 82.3 jaar in 2008. De grote hoeveelheid geboortes direct na de WOII zorgt er bovendien voor dat de hoeveelheid 65‐plussers de komende twintig jaar zal toenemen van 2.4 miljoen tot 4.5 miljoen. Bijna een verdubbeling (Centraal Bureau voor de Statistiek [CBS], 2009a). De zorg voor ouderen is daarom een actueel onderwerp dat zeker de aandacht verdient. Veel ouderen blijken gebruik te maken van de zorg vanwege langdurige aandoeningen (Botterweck, 2003). Voorbeelden zijn artrotische aandoeningen zoals klachten aan nek, rug of schouder en revalidatieprocessen na een val. Daar komt nog eens bij dat meer dan de helft van de ouderen meer dan één chronische ziekte tegelijk heeft. De meest voorkomende klachten waarvoor ouderen naar de huisarts gaan zijn aandoeningen aan de huid, luchtwegen en het bewegingsapparaat (CBS, 2009b). Zes procent van de kosten van gezondheidszorgvoorzieningen in Nederland gaan naar behandeling van klachten en aandoeningen van het bewegingsapparaat. Alleen de geestelijke/mentale gezondheidsproblematiek kost meer (Picavet et al, 2000). Verdubbeling van de hoeveelheid ouderen zal dus ook een sterke stijging van de ziektekosten met zich meebrengen, tenzij het zorgsysteem in Nederland hier adequaat op inspringt. De leeftijd waarop ouderen behoefte krijgen aan extra zorg varieert. De meeste volwassenen vergroten hun fysieke capaciteit tot een leeftijd van 30 à 40 jaar, waarna deze langzaam gaat afnemen door veroudering en inactiviteit. Hoe fitter volwassenen zijn rond hun dertigste, des te langer duurt het voordat ze deze fysieke reserve hebben opgebruikt. Dit is voor de meesten het geval rond hun 65‐ste, dit kan enigszins worden uitgesteld door regelmatig te bewegen. Toch blijkt dat fysieke beperkingen vaak pas rond de 75‐jarige leeftijd aan het licht komen, dus tien jaar later. In onderzoek van Buchner en Wagner (1992) wordt verondersteld dat de ouderen zich in de tussenliggende periode weten te handhaven door zich aan te passen aan de omstandigheden in en om huis. Wellicht is dit ook het juiste moment om de ouderen preventief te gaan behandelen, om te voorkomen dat ze problemen krijgen met de algemeen dagelijkse activiteiten (Activities of daily living, hierna aangeduid als ADLs). Taken die voor ouderen meestal als eerst beperkt raken zijn traplopen, boodschappen doen, opstaan uit een stoel, het huishouden doen en zichzelf wassen (CBS, 1997). Als ouderen dit soort ADLs niet meer zelfstandig kunnen uitvoeren, worden ze afhankelijk van zorginstellingen. Om overvolle tehuizen en hoogoplopende zorgkosten te voorkomen is dus de vraag naar een effectievere aanpak van de zelfredzaamheid ontstaan. Paul de Vreede ontwikkelde het trainingsprogramma FUNTEX (Functional task exercise, vertaald: training van functionele taken.) als antwoord op die vraag. Dit programma richt zich op de verbetering van de zelfredzaamheid van ouderen door ze gedurende drie maanden praktische oefeningen te laten doen die een sterke koppeling hebben met de ADLs. Voorbeelden van de oefeningen zijn voorwerpen uit een hoge kast pakken, slalommen rond pionnen en elkaar passeren op een trap. FUNTEX bleek effectiever dan een trainingsprogramma gericht op het vergroten van spierkracht in een onderzoek van De Vreede et al in 2005. Behalve daadwerkelijke achteruitgang van de fysieke capaciteit, blijkt ook de angst om te vallen ouderen te beperken in hun bewegen. Het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO publiceerde in 2004 een richtlijn waarin wordt toegelicht wat de risicofactoren zijn om te vallen. Risicofactoren die tot de ‘intrinsieke valkans bevorderende factoren’ worden gerekend zijn onder andere het eerder hebben meegemaakt van een valincident, mobiliteitsstoornissen en het minder goed kunnen uitvoeren van dubbeltaken. Ook extrinsieke factoren, zoals gladde vloeren, slechte verlichting en medicijngebruik vergroten de kans op een val. Volgens Rijken et al (2008) bepaalt het samenspel van intrinsieke en extrinsieke factoren of iemand ten val komt. Doelstelling Er zijn vele mogelijkheden om de zelfredzaamheid van ouderen aan te pakken. Uit de literatuurstudie, waarvan de kernpunten in de voorgaande tekst zijn besproken, lijken functionele training en valpreventie goede uitgangspunten te zijn. Om tegemoet te komen aan de toenemende hoeveelheid ouderen, is het doel van deze afstudeeropdracht om advies te geven over een efficiënter en toegankelijk oefenprogramma dat ouderen in staat stelt zo lang mogelijk zelfredzaam te blijven.

10


Indeling van de scriptie In hoofdstuk twee zal verder worden toegelicht wat er wordt bedoeld met de zelfredzaamheid van ouderen. Daarnaast zal de doelgroep verder worden gespecificeerd en worden mogelijke trainingsmethodes behandeld om deze doelgroep te trainen. Het hoofdstuk sluit af met een conclusie waarin wordt aangegeven op welke facetten deze scriptie zich verder zal richten. Het eerste facet is het combineren van twee oefenprogramma’s. In hoofdstuk drie zullen beide programma’s een meer gedetailleerde uitleg krijgen. Daarna zal worden besproken hoe deze te combineren zijn en worden er drie voorbeelden gegeven van trainingssessies. Hoofdstuk vier geeft een vervolg aan deze combinatie door te beschrijven welke oefeningen en oefenmaterialen met elkaar kunnen worden gecombineerd. Daarnaast wordt het klantaanbod, screening en monitoring, financiële bijdrage en extra ondersteuning besproken, om zo een totaalplaatje te schetsen van de manier waarop het combiprogramma kan worden toegepast binnen de eerste lijn. De ontwikkeling van een toolbox wordt behandeld in hoofdstuk vijf. Deze toolbox zal verschillende materialen gaan bevatten waarmee fysiotherapeuten het oefenprogramma kunnen gaan aanbieden. Welke materialen in de toolbox moeten zitten en hoe deze eruit gaat zien zal in dit hoofdstuk worden toegelicht. De scriptie wordt afgesloten met een discussie en conclusie. Hier zal met een kritische blik het resultaat worden besproken en er zal aandacht zijn voor aanbevelingen. Alle bijlagen die in de hoofdstukken worden genoemd zijn terug te vinden in het laatste deel van deze scriptie.

11

2. Training van de zelfredzaamheid De ouderenzorg is een actueel onderwerp dat vele facetten omvat. Dit afstudeertraject richt zich op één van die facetten, namelijk de zelfredzaamheid. In dit hoofdstuk zal nader worden toegelicht wat dat inhoudt, voor wie het trainingsprogramma van toepassing is en wat voor mogelijkheden er zijn voor een dergelijk trainingsprogramma. Het hoofdstuk sluit af met een conclusie, waarin wordt toegelicht welke onderwerpen dit afstudeerverslag zal behandelen.

2.1 Lichamelijke capaciteit Volgens Buchner et al (1992) neemt onze lichamelijke capaciteit af met circa 30 procent tussen je dertigste en zeventigste. Dit is enerzijds toe te schrijven aan veroudering en anderzijds aan inactiviteit. Mensen die hun hele leven lichamelijk actief blijven, kunnen dus bereiken dat hun lichamelijke capaciteit minder snel afneemt.

Tabel 1: Voldoen aan beweegnormen in procenten, bevolking van 18 jaar en ouder, naar leeftijdsgroepen, 2000‐2004 (Sociaal en Cultureel Planbureau, 2006). In tabel 1 staat dat de helft van de 65‐plussers voldoet aan de NNGB. Deze Nederlandse Norm Gezond Bewegen adviseert ouderen om minimaal vijf dagen in de week 30 minuten te bewegen. Deze ouderen zijn goed in staat om zichzelf te redden bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten. Bij twintig procent van de ouderen in de leeftijd van 65 tot 75 jaar is dit niet het geval (De Vreede et al, 2005). Zij zijn hulpbehoevend bij taken als boodschappen doen, opstaan uit een stoel of traplopen. Wat ADLs complex maakt voor deze ouderen is het samenspel van cognitie, perceptie en motoriek in een dynamische omgeving. ADLs kunnen daarom het best worden getraind door een duidelijke koppeling te maken met de werkelijke leefomstandigheden van ouderen (De Vreede et al, 2008b). Focussen op één lichaamsfunctie, zoals spierkracht, lenigheid of balans heeft minder effect.

2.2 Doelgroep In de inleiding werd al toegelicht dat de lichamelijke capaciteit vanaf 30‐jarige leeftijd afneemt door veroudering, maar problemen met het uitvoeren van dagelijkse taken treden vaak pas op vanaf 75 jarige leeftijd. In die laatste paar jaar gebeurt er blijkbaar iets waardoor ouderen in de problemen komen bij dagelijkse taken. Veroudering is onontkoombaar, maar inactiviteit niet. Lichamelijk actief blijven kan het verschil maken tussen zelfredzaam zijn of hulpbehoevend zijn. Het doel van dit project is daarom ouderen te laten trainen voordat ze lichamelijk beperkt raken. De doelgroep van het project is dus niet afhankelijk van een bepaalde leeftijd, zoals 65‐plus. Juist de fysieke prestaties van een oudere zijn bepalend of deze in aanmerking komt voor het trainingsprogramma. Het trainingsprogramma dient binnen deze setting dus eigenlijk vooral als een preventief middel, om te voorkomen dat ouderen afhankelijk worden van zorginstanties. Omdat het programma zich richt op ouderen die lichamelijk beperkt dreigen te raken, is het belangrijk om dit nader toe te lichten. Er zijn verschillende redenen waarom iemand lichamelijk beperkt kan zijn. Bruggink (2008) schrijft in een artikel dat iemand als lichamelijk beperkt geclassificeerd kan worden wanneer deze problemen heeft met zijn gehoor, zicht of bepaalde lichamelijke prestaties. Het gaat dan bijvoorbeeld om het volgen en voeren van gesprekken, het herkennen van gezichten en de krant lezen. De lichamelijke prestaties die worden genoemd zijn het dragen van een volle boodschappentas, iets van de grond pakken en 400 meter lopen zonder stil te staan. Zodra iemand problemen krijgt met dit soort lichamelijke prestaties komt hij dus in aanmerking

12


voor het trainingsprogramma. In het ideale geval worden de deelnemers opgespoord voordat ze dergelijke problemen krijgen, zodat er sprake is van preventie. Het is makkelijker om fitte ouderen fit te houden, dan verzwakte ouderen opnieuw fit te krijgen.

2.3 Individuele training of groepstherapie Het trainingsprogramma dat wordt ontwikkeld kan zich richten op training van individuen of op training van groepen. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) geeft in haar Beleidsagenda 2009 aan extra aandacht te gaan besteden aan een efficiëntere inzet van arbeid in de ouderenzorg. Omdat er wordt verwacht dat de hoeveelheid ouderen in Nederland de komende twintig jaar bijna gaat verdubbelen van 2.4 miljoen naar 4.5 miljoen (CBS, 2009a) streeft het Ministerie naar zorg dichterbij de patiënt en een meer samenhangende en multidisciplinaire zorg. Groepstherapie lijkt hier beter op aan te sluiten. Bovendien heeft groepstherapie als voordeel dat ouderen samen kunnen oefenen, van elkaar kunnen leren en elkaar kunnen motiveren terwijl ze uit een eventueel sociaal isolement worden gehaald. Groepstherapie kan goedkoper worden aangeboden en dat komt goed uit. Wingen en Otten (2010) ontdekten namelijk dat juist ouderen met een laag inkomen een grotere kans op hebben op functiebeperkingen bij het bewegen. Deze verschillende voordelen bij elkaar genomen lijkt het dus logisch om een trainingsprogramma te ontwikkelen voor groepstherapie. Daarbij moet wel een kanttekening worden geplaatst, want ouderen hebben uiteenlopende problemen met dagelijkse activiteiten. Het zou te kort door de bocht zijn om iedereen hetzelfde programma aan te bieden. Dit project zal zich daarom richten op een oefenprogramma voor groepstherapie, maar wel met de mogelijkheid om de oefeningen af te stemmen op de deelnemers. Er zijn nog steeds allerlei mogelijkheden voor het trainingsprogramma. In paragraaf 2.4 tot en met 2.6 zullen daarom drie verschillende trainingsprogramma’s worden toegelicht met een eigen insteek.

2.4 Functioneel trainen met FUNTEX Het FUNTEX programma is erop gericht om de ADLs waar ouderen de meeste problemen mee hebben te oefenen. Daarbij worden de verschillende aspecten getraind die bepalend zijn voor het uitvoeren van dergelijke taken: motorische aspecten, cognitieve aspecten en aspecten van de omgeving (De Vreede et al, 2008b). De oefeningen zijn niet opgezet met het idee dat de deelnemers al deze oefeningen moeten doorlopen. Er kan, afhankelijk van de activiteiten waar de deelnemer de meeste moeite mee heeft, een selectie worden gemaakt uit het aanbod. Daarnaast kunnen alle oefeningen worden aangepast naar de capaciteit van de deelnemer. Dit kan door het veranderen van het aantal herhalingen, veranderen van het gewicht van de voorwerpen, de loopafstand te verhogen, het toevoegen van dubbeltaken en door de deelnemers elkaar te laten passeren. Het programma‐aanbod moet dus niet worden gezien als een trainingsschema, maar als een speelveld waarbinnen de therapeut en deelnemers aan de slag kunnen. De oefeningen kunnen op een creatieve manier worden aangepast aan het niveau van de deelnemers, de beschikbare oefenruimte en de aanwezige materialen. Dit concept heeft zich bewezen. Uit onderzoek van De Vreede et al in 2005 is gebleken dat het FUNTEX programma een groter en langduriger effect heeft op het verbeteren van de zelfredzaamheid dan programma’s gericht spierkracht of balans. In het onderzoek werden 98 zeventigerplussers in drie groepen verdeeld: • FUNTEX‐groep, een groep die alle FUNTEX oefeningen gedurende drie maanden ging oefenen • Weerstand‐groep, een groep die drie maanden lang spierversterkende oefeningen ging trainen • Controle‐groep, een groep die geen enkele vorm van training volgde De ADAP test (voor toelichting, zie paragraaf 4.3) werd afgenomen aan het begin van de programma’s ( 0 maanden), aan het eind van de programma’s (3 maanden) en een half jaar na beëindiging (9 maanden). Uit de resultaten bleek dat de deelnemers uit de controle‐groep en de weerstand‐groep hun zelfredzaamheid niet hadden verbeterd. De deelnemers uit de weerstand‐groep hadden hun spierkracht wel verbeterd, maar dit effect was na drie maanden verdwenen. De deelnemers uit de FUNTEX‐groep hadden hun zelfredzaamheid en spierkracht verbeterd en dit effect was een half jaar na training nog niet verdwenen.

13

Training van de zelfredzaamheid

2.5 Valpreventie met Vallen Verleden Tijd Het FUNTEX programma biedt een scala aan mogelijkheden voor de deelnemers, maar het besteedt geen aandacht aan valangst van ouderen. Toch blijkt uit onderzoek (Tinetti et al, 1988) dat ongeveer een kwart van de ouderen zichzelf beperkt in het bewegen omdat ze bang zijn om te vallen. Die angst is niet ongegrond, want 30 procent van de 65‐plussers valt één keer per jaar of vaker. Eenmaal ouder dan 80 jaar neemt de kans op een valpartij zelfs toe tot 50 procent. In één op de vier valpartijen loopt de betrokkene ook daadwerkelijk letsel op, zoals heupfracturen, onderarm/polsfracturen, hoofdletsel, luxaties en kneuzingen (Tinetti et al, 1997). Inactiviteit tijdens de revalidatieperiode kan ertoe leiden dat de betrokkene niet meer volledig kan herstellen en uiteindelijk zijn zelfredzaamheid verliest. Niet alleen lichamelijke beperkingen zijn dus een gevaar voor de zelfredzaamheid van ouderen. Ook psychische barrières zoals valangst en een gebrek aan vertrouwen in het eigen kunnen zijn aandachtspunten voor een effectief oefenprogramma. In de Sint Maartenskliniek in Nijmegen is het valpreventieprogramma ‘Vallen Verleden Tijd’ (VVT) ontwikkeld door Vivian Weerdesteyn. De effectiviteit van dit programma is eveneens bewezen. In het onderzoek van Weerdesteyn et al (2006) daalde de hoeveelheid valincidenten bij de deelnemers aan het programma met 46% ten opzichte van de controlegroep èn ten opzichte van de hoeveelheid valincidenten vóór deelname aan het programma.

2.6 Computeren met Silverfit Behalve de meer traditionele aanpak waarbij een therapeut de patiënt begeleidt terwijl deze oefeningen doet met fysieke producten, zijn er ook therapeuten die de deelnemers computerspellen laten spelen. Een voorbeeld van een trainingsprogramma met computerspellen is het programma Silverfit. Dit programma kent geen vaste trainingsopbouw zoals FUNTEX of Vallen Verleden Tijd. Het programma wordt vooral gebruikt ter bevordering van revalidatieprocessen en er is geen sprake van groepstherapie. Wel bestaat de mogelijkheid om meerdere deelnemers tegelijk te laten trainen onder leiding van een begeleider, zolang er voldoende apparatuur aanwezig is. Uit onderzoek van Jans et al (2008) is gebleken dat verpleeghuisbewoners te weinig bewegen. Van der Burgt (fysiotherapeut Stichting Groenhuysen) en Wiersinga (spelontwerper en medeoprichter Silverfit) stellen in 2008 dat veel patiënten tijdens de revalidatieperiode bang zijn voor pijn, waardoor ze hun oefeningen onvoldoende doen. Een computerspel met visuele feedback kan dan zorgen voor afleiding, waardoor de patiënt minder gefixeerd is op pijn. Het Silverfit systeem registreert de bewegingen van de gebruiker met behulp van een infraroodcamera. De speler ziet dan bijvoorbeeld zijn voeten op het beeldscherm en kan op die manier verschillende spellen spelen die zijn ontwikkeld voor revaliderende patiënten. Deze vorm van therapie staat bekend als ‘virtual rehabilitation’. Voor de jeugd en jongeren bestaat ook een dergelijke spelcomputer, namelijk de Wii. Tijdens een afstudeeronderzoek aan de Hogeschool Rotterdam kwam men echter tot de conclusie dat dit systeem te gecompliceerd is voor ouderen (Fulk, 2005). Daarnaast blijkt het instapniveau voor veel patiënten te moeilijk te zijn. Dit was aanleiding tot het ontwikkelen van het programma Silverfit, waarbij de makers zijn begonnen met een aantal uitgangspunten: rompstabiliteit in zit, opstaan, balans, lopen, armtraining en cardiotraining. Daarna zijn meer specifieke oefeningen toegevoegd, waarbij de mogelijkheid tot het verhogen van de complexiteit een belangrijke eis was.

2.7 Voordelen en nadelen van de programma’s In de voorgaande drie paragrafen zijn de programma’s FUNTEX, VVT en Silverfit kort toegelicht. De programma’s hebben allemaal hun eigen voordelen en nadelen. In de tabel twee worden de programma’s vergeleken op een aantal criteria. Zeer goed is drie punten waard, voldoende twee punten en slecht één punt. Indien het criterium niet van toepassing is, krijgt het programma geen punten. FUNTEX VVT Silverfit Motivering deelnemers 3 3 3 Sociale interactie 3 3 0 Zelfstandig trainen 0 0 2 Koppeling aan ADLs 3 2 0 Aandacht voor vallen 2 3 0

14


Toegankelijkheid Verhogen complexiteit Persoonsspecifieke training Aanbod oefeningen Onverwachte situaties Benodigde materialen Benodigde ruimte Feedback op prestaties Programmaduur Programma‐intensiteit Effectiviteit programma Totaalscore

2 3 3 3 1 3 3 2 2 2 3

2 3 1 2 3 1 1 2 3 2 3

38

34

3 1 1 2 1 1 1 3 1 2 0 21

Tabel 2: Beoordeling van de trainingsprogramma’s naar verschillende criteria. Uit tabel twee blijkt dat FUNTEX de hoogste score haalt. De koppeling aan de ADLs en de grote hoeveelheid oefeningen waarmee gevarieerd kan worden zijn sterke punten van dit programma. Nadeel is de lage toegankelijkheid, want het programma is vooral voor relatief fitte ouderen. VVT scoort 34 punten. Het onderscheidt zich door de aandacht voor valpreventie en de korte programmaduur. Nadeel van dit programma is vooral de hoeveelheid materiaal en oefenruimte die nodig is om te kunnen trainen. Silverfit is het best toegankelijk voor minder fitte deelnemers en de feedback op de oefeningen is helder. Doordat het programma de voordelen van een groep niet benut en er geen of weinig aandacht wordt besteed aan valpreventie en ADLs haalt het programma duidelijk minder punten, slechts 21.

2.8 Conclusie Groepstherapie heeft voor dit project de voorkeur boven individuele zorg. De deelnemers kunnen samen oefenen en wisselen ervaringen met elkaar uit. Dit heeft als bijkomend positief effect dat de deelnemers uit een eventueel sociaal isolement worden gehaald. Het FUNTEX programma en het Vallen Verleden Tijd programma benutten de voordelen van groepstherapie. Silverfit doet dit niet. Bij dit programma worden de deelnemers gestimuleerd door spelelementen uit computerspellen, niet door andere deelnemers. Er zitten zeker wel voordelen aan de software, zoals een directe feedback aan de gebruiker in de vorm van een prestatie‐indicator en een laag instapniveau. Silverfit is, in tegenstelling tot de andere twee programma’s, daardoor ook geschikt voor minder fitte ouderen die aan het revalideren zijn. Het programma is echter gebonden aan speciale apparatuur, want iedere gebruiker heeft zijn eigen computer met een infrarood camera nodig tijdens de training. De therapie kan daardoor alleen worden gegeven in ruimtes waar voldoende van deze apparatuur aanwezig is, terwijl dit in veruit de meeste fysiotherapiepraktijken, verpleeghuizen en verzorgingshuizen niet het geval is. Om deze redenen wordt besloten om voor dit afstudeerproject niet verder te gaan met een oefenprogramma gebaseerd op computerspellen. Van zowel het FUNTEX programma als het VVT programma is de effectiviteit bewezen. De programma’s hebben oefeningen met veel overeenkomsten, maar het FUNTEX programma richt zich vooral op training van de ADLs en VVT vooral op valpreventie. Dit leidt tot de logische conclusie dat een combinatie van beide programma’s hier de oplossing biedt. De oefeningen van beide programma’s zijn goed uitgewerkt en er is voldoende mogelijkheid tot differentiatie, door de oefeningen aan te passen aan de deelnemers. Aanpak van zowel de ADLs als de valangst is de sleutel om de zelfredzaamheid van ouderen optimaal te verbeteren. Toch worden de programma’s nog niet veel toegepast. Therapeuten vinden de handleidingen van de programma’s te uitgebreid en in veel gevallen zijn de specifieke materialen niet aanwezig. Deze afstudeeropdracht gaat zich daarom focussen op de volgende onderwerpen: 1. De ontwikkeling van een oefenprogramma waarin FUNTEX en Vallen Verleden Tijd worden gecombineerd; 2. De ontwikkeling van een selectieprogramma en een handleiding voor therapeuten om klantspecifieke oefenschema’s mee op te stellen; 3. De ontwikkeling van een toolbox met daarin de benodigde oefenmaterialen om het combiprogramma in de eerste lijn te kunnen aanbieden.

15

3. Combiprogramma In hoofdstuk twee is uitgelegd waarom dit afstudeertraject zich focust op het combineren van het programma Vallen Verleden Tijd en FUNTEX. Het combinatieprogramma gaat zich richten op zowel functionele training als valpreventie‐training. In dit hoofdstuk zullen beide programma’s eerst verder worden toegelicht. Daarna wordt een verdere invulling gegeven aan het combinatieprogramma.

3.1 FUNTEX in detail Dit programma richt zich op de dagelijkse handelingen waar ouderen als eerste problemen bij ondervinden. Gedurende twaalf weken komen de ouderen tweewekelijks samen om te trainen. De groep telt zes tot twaalf deelnemers en de trainingen duren een uur. De trainingsdagen zijn gescheiden van elkaar met minimaal één dag. Het FUNTEX programma omvat meer dan vijftig oefeningen (zie bijlage I) die worden ingedeeld in vier domeinen: • Verticale verplaatsing; • Horizontale verplaatsing; • Een voorwerp verplaatsen; • Verplaatsing tussen liggende, zittende en staande positie. De training wordt afgesloten met een cooling‐down van vijf tot tien minuten. Er worden dan oefeningen gedaan die tevens bijdragen aan de flexibiliteit van romp en ledematen, zodat de deelnemers grotere bewegingsuitslagen kunnen maken. Er wordt gebruik gemaakt van ringen, stokken, isolatiebuizen, pittenzakken en ballen. Tijdens de trainingsperiode wordt een selectie uit de beschikbare oefeningen gemaakt, afhankelijk van het niveau en de beperkingen van de deelnemers en de fase waarin men zich bevindt. Een uitgebreid verslag van een gesprek met Paul de Vreede, bedenker van het programma FUNTEX, treft u aan in bijlage II. Volgens hem ontstaat bij veel ouderen een groot verschil tussen kunnen en doen door een gebrek aan zelfvertrouwen (De Vreede, 2008). Volgens hem kan dit zelfvertrouwen het best worden teruggebracht door te beginnen met de basisbewegingen om daarna steeds meer toe te werken naar de ADLs. Het trainingsprogramma is daarom in drie fases van ieder ongeveer vier weken opgesplitst: 1. De oefenfase In deze fase kunnen de deelnemers wennen aan de oefeningen en materialen. De oefeningen zijn relatief eenvoudig en de deelnemers ontvangen veel feedback van de begeleiders zodat ze weten of ze deze goed uitvoeren. 2. De variatiefase De oefeningen uit de eerste fase worden gevarieerd en gecombineerd voor nieuwe situaties. Indien gewenst wordt er in deze periode extra aandacht besteed aan de verbetering van spierkracht. 3. De ADL‐fase In deze laatste fase worden de oefeningen zoveel mogelijk gekoppeld aan de ADLs om de trainingen zo functioneel mogelijk te maken. De oefeningen uit de eerste twee fases worden gecombineerd en er worden onverwachte situaties toegevoegd om de complexiteit te verhogen. In hoofdstuk twee werd al genoemd dat ouderen moeite krijgen met de ADLs door de combinatie van motorische en cognitieve aspecten. Het FUNTEX programma biedt de mogelijkheid om in het begin van het oefentraject de oefeningen eenvoudig te houden, waarbij ouderen zich kunnen concentreren op de fysieke aspecten. Later in het traject kan de intensiteit en complexiteit van de oefeningen zwaarder worden gemaakt naar de capaciteit van de deelnemers. Bij het FUNTEX programma wordt gesproken over aanpassingen met een laag complex en aanpassingen met een hoge complexiteit. Veranderingen van het aantal herhalingen, het gewicht van de voorwerpen en de loopafstand zijn voorbeelden van aanpassingen met een lage complexiteit. Dubbeltaken en het passeren van andere deelnemers zijn aanpassingen met een hoge complexiteit.

16


3.2 VVT in detail Het Vallen Verleden Tijd programma is ontwikkeld door Vivian Weerdesteyn. Momenteel wordt er door Ellen Smulders aan een variant gewerkt voor mensen met osteoporose. Een interview met Ellen over het valpreventieprogramma VVT treft u aan in bijlage III. De kern van het Vallen Verleden Tijd programma is het verbeteren van de struikelreactie en opvangreactie, om zo de kans op letsel door een val te verkleinen. Ouderen blijken namelijk minder goed te zijn in het herstellen van hun evenwicht na een struikeling dan jongeren, zowel door langzamere als minder krachtige reacties (Schillings et al, 2005). Het oefentraject van VVT duurt vijf weken. Iedere week volgen de deelnemers twee lessen van 1.5 uur. De deelnemers doen verschillende oefeningen, zowel individueel als in groepsverband. Ook dit programma is opgesplitst in drie fases (Rijken et al, 2008): 1. Obstacle course De deelnemers leggen een parcours af waarbij ze over een oneffen of onstabiele ondergrond lopen en verschillende toestellen passeren. Ze trainen de balans, voetplaatsing en gevaarherkenning. De deelnemers trainen vijf lessen op de hindernissenbaan. Tijdens de eerste les kunnen de deelnemers aan de obstakels wennen. Ook wordt het niveau van de deelnemers gemeten door de tijd te meten die de deelnemer nodig heeft en daarbij te letten op het aantal gemaakte fouten. In de laatste les wordt dit herhaald om de voortgang vast te stellen. De moeilijkheidsgraad wordt gedurende de lessen verhoogd door: • Te werken in tweetallen; • Attributen toe te voegen (ballen, dienbladen, tassen en paraplu’s); • Dubbeltaken toe te voegen (luisteren naar muziek en het aantal belletjes te tellen, luisteren naar een verhaal, deelnemers door elkaar laten lopen); • Aanpassing van de route of in schemerverlichting. De volgende toestellen worden tijdens de obstacle course gebruikt: • Evenwichtsbalk, een strook vloerbedekking van 5.5 m lang en vijftien cm breed met twee haakse bochten. De deelnemers moeten over de strook lopen en daarbij hun voeten voor elkaar plaatsen zodat deze geheel op de strook staan. • Verschillende stroken materiaal van vier meter lang en 60 cm breed. Het gaat om landbouwplastic, hoogpolig tapijt, kokostapijt en schuimrubbermatrassen. De deelnemers moeten over deze ondergronden lopen zonder te struikelen. • Helling met plateau, de deelnemers bereiken een plateau op 30 cm hoogte door op een helling omhoog te lopen. Bovenop draaien ze zich om en lopen terug. • Dwarse helling, een helling die dwars op de looprichting ligt om zo op‐ en afritten na te bootsen. De deelnemers lopen hier overheen.

Fig. 1: Belgische trottoir Fig. 2: Wipplank • Belgische trottoir, bestaat uit vier platen met negen houten tegels van 30x30 cm van verschillende diktes. De onderzijde van de tegels is voorzien van een houten regel voor instabiliteit. De deelnemers moeten zonder wankelen of struikelen over de tegels lopen. Zie ook figuur 1 ((Rijken et al, 2008). • Wipplank, een plank van 120 cm lang en 60 cm breed die kan kantelen. De deelnemers lopen hier overheen. Zie ook figuur 2 ((Rijken et al, 2008).

17

Combiprogramma

2. Sport & spel De deelnemers doen oefeningen in groepsverband waarbij ze handelingen moeten verrichten terwijl ze worden afgeleid. De complexiteit van de oefeningen kan worden verhoogd door te variëren met het oefenmateriaal (stokken, ballen, ballonnen, etc.), de uitvoeringssnelheid en de eisen aan de spellen. In bijlage IV staat een volledig overzicht van de oefeningen. Zie ook figuur 3 ((Rijken et al, 2008).

Fig.3: Het sport & spel onderdeel Fig.4: Training van valtechniek 3. Valtechniek In deze laatste fase wordt aandacht besteed aan verschillende valtechnieken die zijn ontleend aan Oosterse vechtsporten zoals judo. Juist in situaties waarin ouderen zijn afgeleid is de kans op een val groter. In deze laatste fase leren de deelnemers hoe ze moeten vallen. Door dit te oefenen worden de deelnemers minder bang om te vallen en ze leren hoe ze letsel kunnen voorkomen of verminderen. Het wegnemen van de valangst is belangrijk voor het vertrouwen dat de ouderen hebben in hun eigen kunnen. De deelnemers leren hoe ze de valimpact over een groter deel van hun lichaam kunnen verspreiden, terwijl ze voorwaarts, achterwaarts of zijwaarts vallen. Zie ook figuur 4 ((Rijken et al, 2008).

3.3 Vergelijking van FUNTEX en VVT De effectiviteit van FUNTEX is bewezen, evenals die van VVT. Eén van de belangrijkste doelstellingen van dit afstudeerproject is om beide programma’s samen te voegen, zodat de zelfredzaamheid op twee fronten wordt aangepakt. Namelijk door ouderen functioneel te laten trainen en door ouderen hun balans en valtechniek te laten trainen. Om te verzekeren dat de bewezen effectiviteit behouden blijft, is het raadzaam om niet teveel van de huidige programma’s af te wijken. Wanneer naar de inhoud van beide trainingsprogramma’s wordt gekeken valt in het kort het volgende op te merken: • VVT laat ouderen meerdere lessen over een parcours lopen waarbij ze vooral op balans worden getest met onstabiele ondergronden. FUNTEX laat ouderen gedurende de hele trainingsperiode oefeningen doen met een koppeling aan dagelijkse activiteiten in vier verschillende categorieën. • VVT verhoogt de moeilijkheid door toevoeging van materialen, dubbeltaken en samenwerking. FUNTEX doet dit eveneens en heeft daarnaast ook de mogelijkheid tot verzwaring van de gewichten en toename van het aantal herhalingen. • Het trainingstraject van FUNTEX duurt twaalf weken, waarin de deelnemers twee keer per week een les van een uur krijgen. Het trainingstraject van VVT duurt vijf weken, waarin de deelnemers twee keer per week een les van anderhalf uur krijgen. • VVT heeft als enige van de twee een spelprogramma en een valtechniek‐training. FUNTEX heeft als enige van de twee een uitgebreid pakket cooling‐down oefeningen.

3.4 Adviezen voor het combiprogramma Mogelijkheden tot differentiatie samenvoegen De mogelijkheden tot verzwaring van de oefeningen worden door samenvoeging van beide trainingsprogramma’s nog uitgebreider. Om de oefeningen aan te passen naar het niveau van de deelnemers kan de therapeut de oefeningen moeilijker maken door het aantal herhalingen toe te laten nemen, de gewichten toe te laten nemen, de loopafstand te verhogen, de deelnemers samen te laten werken,

18


dubbeltaken toe te voegen en door meerdere balansmaterialen in één parcours toe te voegen. Er is dus volop keuze, waarbij de therapeut slechts wordt beperkt door de aanwezige materialen of de beschikbare oefenruimte. Een trainingstraject van vijftien weken Het VVT programma heeft het voordeel dat het oefentraject slechts vijf weken duurt. Daarmee is het programma veel korter dan soortgelijke trainingsprogramma’s. De makers van het programma zijn erin geslaagd om het programma kort te houden doordat de oefeningen voor een groot deel erop gericht zijn om de ouderen hun zelfvertrouwen terug te geven. De deelnemers kunnen in een relatief korte periode veel voortgang maken door een stuk angst los laten. Het FUNTEX programma richt zich veel meer op lichamelijke verbetering door de coördinatie van handelingen te oefenen. Dit kost meer tijd, zeker wanneer dit gecombineerd wordt met dubbeltaken. Omdat het de doelstelling is om in het combiprogramma aandacht te besteden aan zowel de valangst als het functionele bewegen, kan beter het trainingstraject van twaalf weken worden aangehouden. Optelling van beide programma’s zou echter leiden tot een programma van zeventien weken, maar met behulp van een aantal aanpassingen is het mogelijk om het trainingstraject op vijftien weken te houden. Indien het onderdeel valtechniek helemaal niet aan de orde komt dan duurt het trainingstraject twaalf weken. Dit wordt verder uitgewerkt in de volgende paragraaf. ADLs oefeningen combineren met balansmaterialen De kenmerken van beide programma’s laten ruimte genoeg over om ze met elkaar te combineren. Het FUNTEX programma besteedt relatief weinig aandacht aan training van de balans, maar het heeft wel verschillende oefeningen waarbij sprake is van horizontale verplaatsing. Aan deze oefeningen kunnen materialen van het VVT programma worden toegevoegd om meer aandacht te besteden aan de balans. De evenwichtsbalk, de dwarse helling en de wipplank zijn daar zeer geschikt voor. Het Belgische trottoir en de oneffen loopondergronden zijn materialen waarbij de deelnemers goed moeten opletten dat ze niet struikelen. In de eerder besproken literatuur werd verondersteld dat ouderen vooral een vergrote kans hebben om te struikelen als ze worden afgeleid. Deze materialen kunnen daarom het best worden gecombineerd met dubbeltaken uit het FUNTEX programma of uit het VVT programma. Voorbeelden van een dubbeltaak uit het FUNTEX programma dat hiervoor geschikt is, is het volgen van een bepaalde route over het parcours, afhankelijk van de kleur van het gedragen voorwerp. Voorbeelden van dubbeltaken uit het VVT programma zijn het tellen van de belletjes in een muziekstuk terwijl het parcours wordt afgelegd en het ontwijken van andere deelnemers. Denk ook aan het opvangen van een bal die wordt aangegooid of het uitvoeren van bepaalde handelingen met de gebruikte voorwerpen terwijl de deelnemer over de oneffen ondergrond loopt. De oefeningen van het FUNTEX programma dienen dus als basis voor het combiprogramma. De materialen gericht op balanshandhaving van het VVT programma worden toegevoegd aan die oefeningen, om zo ook de balans voldoende aandacht te geven. Verhouding ADLs+balans: ADLs VVT duurt vijf weken waarin vijf lessen aandacht wordt besteedt aan de balanshandhaving met behulp van het obstacle parcours. De lessen van het VVT programma duren 1.5 uur, dus er wordt 7.5 klokuren besteedt aan balanshandhaving. Het FUNTEX programma besteedt 24 lessen van een uur aan functionele training, dus 24 uur. Voor het combiprogramma moet één op de drie FUNTEX oefeningen dus worden gecombineerd met balansmaterialen om hier evenveel aandacht aan te besteden als het VVT programma. Dat is ten slotte succesvol gebleken. Het sport & spel onderdeel toevoegen VVT heeft naast de obstacle course ook de onderdelen sport & spel en valtechniek in het programma zitten. Het sport & spel onderdeel zorgt voor veel interactie, vereist weinig oefenmateriaal en laat de deelnemers werken aan de hand‐oog‐coördinatie en lichamelijke beweging in het algemeen. Volgens Rijken et al (2008) is het moeilijk te zeggen hoeveel sport & spel oefeningen aan de groep moeten worden gegeven, omdat dit afhangt van de capaciteiten van de deelnemers. Dit onderdeel wordt dus ook aangeboden in het combiprogramma. Het advies is dat de fysiotherapeut zelf beslist hoeveel sport & spel oefeningen hij in het programma stopt, afhankelijk van de capaciteiten van de deelnemers.

19

Combiprogramma

Het valtechniek onderdeel toevoegen De training van de valtechniek wordt erg positief ontvangen door de deelnemers. Het richt zich specifiek op het verminderen van de valimpact. Als een deelnemer ondanks het volgen van het valpreventieprogramma toch nog ten val komt, moet deze training ervoor zorgen dat er geen letsel optreedt. Fysiotherapeuten die het programma VVT reeds toepassen geven in een enquête aan (zie hoofdstuk vier) niet altijd over voldoende materiaal en/of ruimte te beschikken om dit onderdeel toe te passen. Bovendien geven sommige fysiotherapeuten aan dit onderdeel van de cursus te lastig te vinden om de deelnemers aan te leren. Ondanks deze opmerkingen wordt geadviseerd om dit onderdeel, indien mogelijk, toch toe te voegen aan het trainingstraject. De valtechniek stelt ouderen in staat om letsel te voorkomen, waardoor ze niet in een (langdurig) revalidatieproces terecht komen na een val. Toevoeging van het onderdeel valtechniek heeft gevolgen voor de duur van het trainingstraject, dit wordt verder besproken in paragraaf 3.5. Iedere oefensessie afsluiten met een cooling‐down De cooling‐down oefeningen van het FUNTEX programma zijn een goede aanvulling voor het combiprogramma. Hiermee trainen de ouderen de flexibiliteit van romp en ledematen en geven ze hun lichaam de kans om tot rust te komen. De makers van het FUNTEX programma hebben ervoor gekozen om de deelnemers een cooling‐ down te laten doen aan het eind van de training en het trainingsprogramma is effectief gebleken. Daarom wordt geadviseerd om de oefeningen van het combiprogramma ook af te sluiten met een cooling‐down.

3.5 Trainingen van het combiprogramma In de voorgaande paragraaf is uitgelegd dat het combiprogramma zal bestaan uit drie of vier onderdelen: ADLs+balans, sport & spel, valtechniek en cooling‐down. Het ADLs+balans onderdeel zal bestaan uit vier categorieën, net als het FUNTEX programma. Namelijk de categorieën: horizontale verplaatsing, verticale verplaatsing, verplaatsing van een voorwerp en verplaatsing tussen liggende, zittende en staande positie (transitie). Al deze onderdelen moeten in een trainingstraject van twaalf weken worden behandeld, waarbij de deelnemers twee keer in de week anderhalf uur trainen. Het ADLs+balans onderdeel is de kern van het programma. Hierin gaan de deelnemers bezig met de functionele training en balanshandhaving. In het begin van het oefentraject kunnen de deelnemers wennen aan de verschillende toestellen. Later worden de oefeningen complexer gemaakt door toevoeging van voorwerpen, dubbeltaken, etc. Iedere trainingsessie wordt afgesloten met cooling‐down oefeningen van het FUNTEX programma. Het sport&spel onderdeel kan één keer in de week voor of na het ADLs+balans onderdeel worden gedaan. De behandelaar kan in het begin van het oefentraject eenvoudige spelvormen kiezen en deze later moeilijker maken. Het valtechniek onderdeel wordt ten sterkste aangeraden maar is optioneel. Dit onderdeel neemt vijf lessen in beslag, omdat de deelnemers een vast traject doorlopen om de valtechnieken aan te leren. Deze lessen kunnen het best aan het eind van het oefentraject worden gegeven, omdat de deelnemers dan weerbaarder zijn dan aan het begin van het oefentraject. FUNTEX bleek effectief te zijn door de deelnemers twaalf weken lang functionele training aan te bieden. Uit literatuuronderzoek door Jans et al (2008) blijkt dat er geen evidence‐ based richtlijnen bestaan die ervoor kunnen instaan dat een trainingstraject korter dan twaalf weken afdoende is. Indien de therapeut het onderdeel valtechniek wil aanbieden, wordt daarom aangeraden om 2.5 week toe te voegen aan het trainingstraject. De totale trainingsduur zal dan 14.5 weken zijn (29 lessen).

3.6 Voorbeelden van een trainingsessie

In de bijlage V worden drie trainingsessies uitgewerkt ter illustratie van het voorgaande. De informatie over de uitvoeringen van de opdrachten is deels ontleend aan de Verkorte handleiding Functioneel trainen Ouderen van De Vreede et al (2008b). De uitwerkingen zijn een voorbeeld van een mogelijke invulling van de lessen. De fysiotherapeut kan dit naar eigen inzicht doen, afhankelijk van de fase van het oefentraject, de deelnemers, de aanwezige ruimte en de aanwezige materialen. In het volgende hoofdstuk treft u in het kort een overzicht van de oefeningen van het FUNTEX programma en de manier waarop deze kunnen worden gecombineerd met materialen van het VVT programma.

20


3.7 Conclusie De basis van het combinatieprogramma zal worden gevormd door de functionele oefeningen van het FUNTEX programma, waarbij één op de drie oefeningen zal worden voorzien van balansmaterialen. Op die manier wordt er zowel aandacht besteedt aan training van de dagelijkse activiteiten als aan de balanshandhaving. Dat laatste is noodzakelijk om de kans op een valincident te verlagen. Iedere les zal worden afgesloten met cooling‐ down oefeningen en de deelnemers zullen ook sport & spel oefeningen aangeboden krijgen. Het onderdeel valtechniek leert de deelnemers hoe ze de valimpact kunnen verlagen. Mochten ze, na het volgen van het combiprogramma alsnog ten val komen dan is de kans op letsel daardoor kleiner. Indien mogelijk wordt dus zeker geadviseerd om dit onderdeel aan het oefentraject toe te voegen. Het totale traject zal in dat geval 14.5 weken duren, waarbij de deelnemers iedere week twee lessen hebben. De eerste twaalf weken zijn verdeeld in drie fases van vier weken die achtereenvolgens telkens iets moeilijker worden. De laatste en vierde fase is gericht op het onderdeel valtechniek, dat vijf lessen in beslag neemt.

21

4. Toepassing van het combiprogramma De oefeningen geven inhoud aan het combiprogramma. Maar het oefenprogramma is dan nog niet volledig. In dit hoofdstuk wordt daarom beschreven welke andere aspecten een invulling dienen te krijgen. Klantenaanbod, subsidies, screening en een selectieprogramma worden daarom in dit hoofdstuk besproken. Daarnaast wordt weergeven hoe de FUNTEX oefeningen kunnen worden gecombineerd met de balansmaterialen van het VVT programma.

4.1 Werving van deelnemers Het oefenprogramma wordt ontwikkeld met als doel om ouderen preventief te trainen. De opzet is dus dat ouderen gaan trainen voordat ze lichamelijk beperkt raken. Om die reden moet het programma goed bekend zijn bij partijen die contact hebben met de doelgroep. Deze partijen kunnen de ouderen dan voortijdig waarschuwen en op die manier helpen bij de werving van deelnemers. In bijlage VI is een enquête zichtbaar die werd verspreid onder fysiotherapeuten die de NPI cursus ‘Valpreventie en valtraining’ hebben volbracht. De resultaten van de enquête zijn samengevat in bijlage VII. In de enquête werd onder andere gevraagd hoe deelnemers voor het trainingsprogramma kunnen worden geworven. Volgens de respondenten zijn dit goede methodes: • Adverteren, ook bij huisartsen en ouderencentra adverteren; • Case finding door huisarts/hulpverlener; • Internet, plaatselijke krant, mond op mond; • Samenwerking met gemeente; • Voordrachten houden bij ouderenverenigingen. Uit dezelfde enquête blijkt dat meerdere therapeuten moeite hebben om voldoende deelnemers bij elkaar te krijgen voor het oefenprogramma VVT. Om te voorkomen dat dit ook bij het combiprogramma gebeurt, is het raadzaam om het combiprogramma breed onder de aandacht te brengen via de genoemde methodes.

4.2 Extra vergoedingen In de enquête werd ook gevraagd of de therapeuten financiële ondersteuning nodig achten om een dergelijk trainingsprogramma te kunnen implementeren. Van de therapeuten die het programma toepassen in hun praktijk geeft één op de drie aan problemen te ondervinden bij de financiering. Twaalf procent van de respondenten geeft aan het programma niet toe te passen in de praktijk omdat het niet financieel rendabel is. De meeste respondenten zijn dan ook van mening dat financiële ondersteuning nodig is voor implementatie van het programma, zeker als het programma wordt gebruikt voor groepstherapie vanwege de benodigde hoeveelheid materialen en ruimte. De volgende vormen van financiële ondersteuning worden genoemd: • Vergoeding voor fysiotherapeuten om de NPI cursus te volgen; • Vergoeding voor deelnemers om het programma te volgen door zorgverzekeraar; • Kleine bijdrage deelnemers aan fysiotherapeuten om het programma te volgen; • Subsidie voor aanschaf materialen. Volgens de respondenten zijn de zorgverzekeraars en/of de gemeente de aangewezen partijen om voor de vergoedingen te zorgen. Sommige respondenten geven aan een bijdrage van de deelnemers te verwachten, maar anderen noemen dat dit tot gevolg heeft dat de ouderen niet willen deelnemen aan het programma. Om vergoedingen en subsidies voor de implementatie van het combiprogramma te kunnen krijgen, is het dus belangrijk om de effectiviteit van het programma te kunnen bewijzen.

4.3 Screening en monitoring van de deelnemers Zodra ouderen de eerste stap hebben gezet naar het oefenprogramma, moet worden bekeken of ze er ook daadwerkelijk voor in aanmerking komen. Paul de Vreede (2008b) beschrijft in zijn verkorte handleiding tests die tijdens het trainingstraject kunnen worden gebruikt: • De RPAR‐Q vragenlijst (zie bijlage IIX) kan worden gebruikt om te bepalen of de potentiële deelnemer een verhoogd gezondheidsrisico loopt door deel te nemen aan het oefenprogramma. Als dit het geval is dan dient eerst te worden overlegd met een huisarts.

22

Afstudeerscriptie Bewegingstechnologie • •

De Senior Fitness Test (zie bijlage IX) kan worden gebruikt om het beginniveau te bepalen. Deze test bestaat uit zeven onderdelen: opstaan uit een stoel, spierkracht in armen, zes minuten looptest, twee minuten staptest, Sit & Reach test, flexibiliteit van het bovenlichaam en de Timed Up & Go test. De functionele, fysieke capaciteit kan worden uitgedrukt in een cijfer met behulp van de ADAP‐test (Assessment of Daily Activity Performance). Deze test (zie bijlage X) geeft een totaalscore op vijf gebieden: balans en coördinatie, lenigheid bovenlichaam, functionele kracht bovenlichaam, functionele kracht onderlichaam en uithoudingsvermogen.

Ook Rijken noemt in Valpreventie bij ouderen (2008) verschillende praktijktesten die bruikbaar zijn om de deelnemers te screenen. De Berg Balance Scale maakt gebruik van de tandem stand, functional reach test en de steptest om de balanskwaliteit te bepalen. Om de loopkwaliteit te testen wordt de Timed up & Go test en de 10 meter looptest genoemd. De kracht van de beenspieren kan worden bepaald met de chair‐stand test, waarbij de deelnemer vijf keer zonder handen moet opstaan uit een stoel. Beide oefenprogramma’s maken dus gebruik van soortgelijke tests en scoreformulieren voor de screening van de deelnemers. Voor het combiprogramma wordt aangeraden om de RPAR‐Q vragenlijst te hanteren bij de intake van de deelnemers. Indien één of meer vragen met ‘ja’ worden beantwoord, dient de deelnemer met zijn/haar huisarts te overleggen of deelname aan het programma verstandig is. Daarnaast wordt geadviseerd om de Senior Fitness Test voorafgaand aan het trainingstraject af te nemen. Met behulp van de resultaten kan de fysiotherapeut bepalen wat voor belasting en complexiteit de deelnemer aankan, zodat de oefeningen goed aansluiten op het niveau van de deelnemer. Tot slot kan de ADAP‐test meerdere keren worden afgenomen. Het advies is om deze voorafgaand, halverwege en aan het eind van het oefentraject af te nemen. Met behulp van deze test zijn de prestaties van de deelnemer namelijk uit te drukken in een cijfer. Dit cijfer kan worden gebruikt als feedback voor de deelnemers. Daarnaast kan het cijfer worden gebruikt om de effectiviteit van het trainingsprogramma aan te tonen bij de zorgverzekeraars om in aanmerking te komen voor subsidies en/of vergoeding.

4.4 Combineren van de oefeningen met balansmaterialen In hoofdstuk drie is in het kort weergeven wat een geschikte indeling van het combiprogramma is en er zijn een aantal voorbeelden gegeven van een trainingsessie. In tabel 3, tabel 4 en tabel 5 is zichtbaar hoe de oefeningen van het FUNTEX programma te combineren zijn met de balansmaterialen van het VVT programma. De oefeningen zijn gerangschikt in de drie fases (oefenfase, variatiefase en ADL‐fase) en de nummers komen overeen met de oefeningennummers van het FUNTEX programma. Nr Oefening Fase Te combineren met de balansmaterialen… EB LO BT DH HP WP 1 Voorwaarts op en af step stappen 1 x x x met lopen 2 Zijwaarts op en af step stappen 1 x x x met lopen 3 Over een lijn balanceren 1 Geen gegevens 4 Voorwaart op step stappen ( 1 1 Geen gegevens minuut) 5 Halfhoog tillen en dragen 1 Geen gegevens 6 Kruislings snelwandelen 1 x x x x x x 7 Slalom om stoelen ( 2 minuten) 1 x x x 8 Opstaan vanuit stoel en voorwerp 1 x x x x x in kast leggen 9 Opstaan vanuit bed en voorwerp 1 Geen gegevens in kast leggen 10 Voorwaarts over de step stappen 1 Geen gegevens 11 Voorwaarts over de step stappen 1 Geen gegevens (1 minuut) 12 Zijwaarts over de step stappen 1 Geen gegevens 13 Tillen vanaf de grond en dragen 1 x x x x x 34 Zijwaarts op step stappen 1 Geen gegevens

23

Toepassing van het combiprogramma

35

(1 minuut) Voorwaarts op zo hoog mogelijke step stappen

1

Geen gegevens

Tabel 3: Een overzicht van de combinatiemogelijkheid van de oefeningen uit de eerste fase van het FUNTEX programma met materialen van het VVT programma. EB = evenwichtsbalk, LO = loopondergronden, BT = Belgische trottoir, DH = dwarse helling, HP = helling met plateau, WP = wipplank. Nr Oefening Fase Te combineren met de balansmaterialen… EB LO BT DH HP WP 14 Over tapijttegels stappen en een 2 x voorwerp oprapen/neerzetten 15 Opstaan vanuit handen en knieën 2 Geen gegevens stand en een voorwerp verplaatsen 16 Opstaan vanuit lage zit en een 2 Geen gegevens voorwerp in de kast leggen 17 Estafette op kleine trap 2 18 Estafette zijwaarts op kleine trap Geen gegevens 19 Estafette op kleine trap met 2 Geen gegevens dienblad en bidon 20 Lopen op kleine trap in tweetallen 2 Geen gegevens met dienblad 21 Gewichten verplaatsen van hoog 2 Geen gegevens naar laag 22 Gewichten verplaatsen tussen 2 Geen gegevens stellages kort op elkaar 23 Snelwandelen en kratje dragen 2 Geen gegevens (2 minuten) 24 Slalom om stoelen en kratje 2 Geen gegevens dragen (2 minuten) 25 Opstaan vanaf zit op de grond met 2 Geen gegevens knieën gestrekt en een voorwerp in de kast leggen 26 Opstaan vanaf zit op de grond met 2 Geen gegevens knieën gestrekt (2 minuten) 27 Estafette op grote trap 2 Geen gegevens 28 Estafette zijwaarts op grote trap 2 Geen gegevens 29 Halfhoog tillen en dragen 2 Geen gegevens (2 minuten) 30 Estafette met ring en stok 2 31 Verzamelen van zandzakjes 2 x 32 Over een kromme lijn balanceren 2 x x x x x 33 Opstaan vanuit lage zit met een 2 dienblad in de handen 36 Gewichten verplaatsen met 2 Geen gegevens behulp van een emmer

Tabel 4: Een overzicht van de combinatiemogelijkheid van de oefeningen uit het de tweede fase van het FUNTEX programma met materialen van het VVT programma. EB = evenwichtsbalk, LO = loopondergronden, BT = Belgische trottoir, DH = dwarse helling, HP = helling met plateau, WP = wipplank.

24


Nr 37

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53

Oefening Verzamelen van verschillende voorwerpen uit de zaal en deze in een emmer gooien Grote trap lopen met twee emmers Wasmand met kledingstukken verplaatsen Kruislings snelwandelen met verschillende ondergronden Opstaan vanuit lage zit en voorwerp in kast gooien Voorwerp in zit vanaf de grond pakken opstaan vanuit stoel Kleine trap lopen met emmer en opstaan vanuit stoel Estafette met steps‐parcours Opstaan vanaf de grond en een voorwerp hoog uit de kast pakken Opstaan vanaf de grond en een emmer verplaatsen Snelwandelen volgens een parcours (2 minuten) Gewichten verplaatsen met tas volgens een parcours Opstaan vanaf de grond, lage zit en stoel en bal rollen Gewichten verplaatsen met behulp van verschillende tassen Estafette op grote trap met emmer Estafette met emmer over steps Opstaan uit stoel en pylonen verplaatsen via steps

Fase 3

Te combineren met de balansmaterialen… EB LO BT DH HP WP Geen gegevens

3

Geen gegevens

3

Geen gegevens

3

Geen gegevens

3

Geen gegevens

3 3

x

x

x

x

x

x x

x x

x

x

x x

3 3

x

3

Geen gegevens

3

Geen gegevens

3

Geen gegevens

3

3

3

Geen gegevens

3 3

Geen gegevens Geen gegevens

Tabel 5: Een overzicht van de combinatiemogelijkheid van oefeningen uit de derde fase van het FUNTEX programma met de materialen van het VVT programma. EB = evenwichtsbalk, LO = loopondergronden, BT = Belgische trottoir, DH = dwarse helling, HP = helling met plateau, WP = wipplank.

4.5 Opmerkingen bij het combineren •

• •

Een aantal oefeningen is voorzien van de opmerking ‘Geen gegevens’. Deze oefeningen zijn namelijk niet uitgewerkt in de verkorte handleiding van het FUNTEX programma (De Vreede PL, 2008b). Ze zijn wel uitgewerkt in de handleiding van het FUNTEX programma (De Vreede PL, 2008a) maar deze bron was tijdens het uitwerken van dit verslag niet beschikbaar. Deze gegevens moeten dus nog worden aangevuld. De evenwichtsbalk, loopondergronden en het Belgische trottoir zijn onderdelen die veel ruimte innemen, vooral in de lengte. Daardoor zijn deze materialen niet met alle oefeningen te combineren. De onderdelen zijn eventueel wel in delen aan te bieden in de oefeningen. De dwarse helling en de wipplank zijn bedoeld om te passeren, dus aan de ene zijde erop en aan de andere zijde eraf. De helling met plateau is bedoeld om aan dezelfde zijde te verlaten als dat deze is betreden, dus via het plateau. Daarom kunnen de eerste twee materialen op de ‘doorgaande route’ worden gelegd, terwijl de helling met plateau aan een ‘doodlopend einde’ wordt gelegd.

25

Toepassing van het combiprogramma • •

• • •

• •

In de eerste fase moeten de deelnemers nog wennen aan de opdrachten en materialen, daarom is het aan te raden om niet meer dan twee onderdelen van het VVT programma toe te voegen aan de FUNTEX oefeningen en alleen als de capaciteit van de deelnemers dit toelaat. Bij combineren van de FUNTEX oefeningen met de materialen van het VVT programma moet niet alleen worden gedacht aan het samenvoegen van beide, maar ook aan het vervangen van materialen van het FUNTEX programma. Stoelen, steps, tapijttegels en pylonen kunnen in sommige gevallen worden vervangen door de kleinere materialen van het VVT programma. In de tabel zijn de stepping stones niet meegenomen want deze kunnen aan vrijwel iedere oefening worden toegevoegd om het parcours complexer te maken. Een aantal oefeningen kan niet of met slecht één balansmateriaal worden gecombineerd, deze oefeningen worden apart toegelicht in paragraaf 4.5. Door balansmaterialen toe te voegen aan de FUNTEX oefeningen kan er meer nadruk worden gelegd op de balanshandhaving. Het is echter niet nodig om alle oefeningen uit het twaalf weken durende trainingstraject te combineren met de balansmaterialen. Toevoeging van de materialen neemt namelijk ook voor een deel de snelheid weg uit de oefeningen, terwijl deze wel belangrijk is voor de functionele training. In hoofdstuk drie is geadviseerd om één op de drie oefeningen uit het oefentraject te voorzien van balansmaterialen. In het volgende hoofdstuk wordt de toolbox beschreven. Deze toolbox moet ook te gebruiken zijn als een kleine trap. Alle oefeningen met een kleine trap kunnen dus worden uitgevoerd. De oefeningen met een grote trap kunnen alleen worden uitgevoerd indien deze aanwezig is in de oefenruimte. Sommige balansmaterialen kunnen meer worden toegepast dan andere. Om die reden zal een selectie worden gemaakt uit de balansmaterialen die in ieder geval deel moeten gaan uitmaken van het combiprogramma. Dit wordt verder toegelicht in paragraaf 5.3.

4.6 Uitzonderingen Uit de tabellen blijkt dat in veel gevallen de oefeningen zijn te combineren met meerdere materialen van het VVT programma. Toch zijn er een aantal uitzonderingen, waarbij de oefening maar met één balansmateriaal of zelfs helemaal geen kan worden gecombineerd. De reden daarvan wordt hieronder per oefening besproken. Oefening 14 ‐ Over tapijttegels stappen en een voorwerp oprapen/neerzetten Deze oefening verlangt van de deelnemers dat ze hun voeten op de tapijttegels plaatsen. Daardoor is er geen ruimte voor andere obstakels, behalve de helling met plateau. Deze kan namelijk aan het einde van de reeks tapijttegels worden geplaatst, in plaats van de pylon. Oefening 17 ‐ Estafette op kleine trap De deelnemer loopt met een voorwerp in de hand de trap op, draait zich bovenaan om en loopt de trap weer af. Hij doet dit zo snel mogelijk en geeft het voorwerp daarna aan de volgende deelnemer door. Doordat de deelnemers alleen maar trappen lopen laat deze oefening geen ruimte over voor balansmaterialen. Oefening 30 ‐ Estafette met ring en stok Met behulp van een stok moeten de deelnemers de ring over de grond schuiven via een parcours. Daardoor kunnen ze niet over obstakels zoals de balansmaterialen heen. Oefening 31 ‐ Verzamelen van zandzakjes De deelnemers moeten in een rechthoekig gebied zo snel mogelijk de zandzakjes verzamelen, waardoor balansmaterialen in dit gebied niet bruikbaar zijn. De wipplank kan wel worden gebruikt, op de plek tussen het rechthoekige gebied en de plek waar ze de zandzakjes naar toe moeten brengen. Er kan dan de opdracht worden gegeven dat ze eerst over de wipplank moeten lopen voordat ze een zandzakje wegleggen. Oefening 33 ‐ Opstaan vanuit lage zit en stoel en met dienblad in de handen De nadruk ligt bij deze training op het oefenen van opstaan uit lage zit en opstaan uit een stoel, terwijl de deelnemer zijn handen niet kan gebruiken. Het parcours is een korte aaneenschakeling van stukjes lopen, gaan zitten, handelingen met de bidon en weer gaan staan. Daarom is het niet handig om balansmaterialen toe te voegen aan deze oefening. Oefening 42 ‐ Voorwerp in zit vanaf de grond pakken en opstaan vanuit een stoel

26


Deze oefening laat de deelnemers heen en weer lopen tussen stoelen, waarbij ze voorwerpen verplaatsen. De deelnemers mogen het voorwerp pas oppakken of neerzetten nadat ze zijn gaan zitten. Hier kan het passeren van de wipplank aan worden toegevoegd. Oefening 49 ‐ Opstaan vanaf de grond, lage zit en stoel en bal rollen De deelnemers rollen tijdens de oefening een bal naar verschillende delen van de zaal, waardoor er geen ruimte is voor balansmaterialen. Oefening 50 ‐ gewichten verplaatsen met behulp van verschillende tassen In deze oefening verplaatsten de deelnemers voorwerpen over een ruimte met behulp van tassen, waarbij ze tussen stoelen door slalommen. Deze opstelling maakt het niet mogelijk om balansmaterialen toe te voegen.

4.7 Selectieprogramma voor de trainer In hoofdstuk drie en hoofdstuk vier is veel gezegd over de oefeningen, het combineren van oefeningen en uitzonderingen daarop. De trainer die het combiprogramma gaat geven aan de deelnemers is uiteindelijk verantwoordelijk voor de oefeningen die hij geeft. Om ervoor te zorgen dat de trainer op een eenvoudige manier een selectie kan maken uit het aanbod van oefeningen is het wenselijk om een selectieprogramma te ontwikkelen. De trainer zal voor aanvang van de trainingen het trainingsschema in grote lijnen klaar willen hebben. Dat betekent dat hij alle trainingen gedurende twaalf weken op elkaar en op de deelnemers zal moeten afstemmen, zodat de deelnemers steeds beter worden en nieuwe impulsen krijgen te verwerken. Dat betekent dat 24 lessen dusdanig moeten worden voorbereid zodat er samenhang blijft bestaan tussen de verschillende lessen. De trainer kan zich daarbij vasthouden aan een aantal vaste gegevens, namelijk: • De ADAP‐test wordt driemaal afgenomen tijdens het trainingstraject, namelijk aan het begin, halverwege en aan het eind. Dit is dan in les één, in les 13 en in les 24. Tijdens deze lessen zal er minder tijd zijn voor de oefeningen uit het programma. • Ieder trainingstraject bestaat uit drie fases van vier weken (acht lessen). Deze fases worden achtereenvolgens telkens iets moeilijker, waarbij de oefeningen complexer worden door toevoeging van dubbeltaken en zwaardere uitvoeringen. Voor iedere fase heeft de trainer selectie uit een aantal oefeningen die bij deze fase passen. • Iedere week krijgen de deelnemers een mix van oefeningen, namelijk functionele oefeningen en sport&spel oefeningen. Bij één op de drie functionele oefeningen worden balansmaterialen toegevoegd. • Iedere les wordt afgesloten met een cooling‐down van vijf tot tien minuten. • Indien de trainer over de mogelijkheden beschikt om de valtechniek aan te leren, worden hiervoor vijf lessen toegevoegd aan het trainingstraject. De valtechniek kan dan behandeld worden in les 25 tot en met les 29. Het trainingstraject bestaat dan dus drie fases van acht lessen en één fase van vijf lessen. De vaste gegevens die hiervoor zijn genoemd geven een structuur aan het trainingsschema. De inhoud van het schema, namelijk de selectie van oefeningen staat niet vast. Deze selectie is afhankelijk van de capaciteiten van de deelnemers. Met behulp van de Senior Fitness Test is een maat gegeven aan deze capaciteit. Met behulp van die informatie heeft de trainer dus input voor het selectieprogramma. Hij kan aangeven welke onderdelen van de ADLs+balans meer of minder aandacht verdienen, zodat dit kan worden meegenomen in de selectie van de oefeningen. Alle oefeningen zijn namelijk gerangschikt naar de volgende domeinen: verticaal verplaatsen, horizontaal verplaatsen, voorwerp verplaatsen, transfers (verplaatsing van liggende naar zittende naar staande positie) en flexibiliteit van romp en ledematen. Wanneer de trainer alle gegevens heeft ingevoerd moet er dus een trainingsschema worden samengesteld door het selectieprogramma. De output van dit programma moet een schema van 24 lessen zijn (of 29 lessen, indien de therapeut ook valtechniek aanleert). Iedere les moet in het kort worden beschreven met behulp van de volgende informatie: • Tijdsduur van de oefening; • Uitvoering van de oefening; • Benodigde materialen; • Mogelijkheden tot verzwaring; • Een afbeelding van de opstelling • Rol van de trainer; • Rol van passieve deelnemer;

27

Toepassing van het combiprogramma

Bij veel oefeningen worden scores bijgehouden, bijvoorbeeld in de vorm van een tijdswaarneming. Naast het trainingsschema is het dus wenselijk als het selectieprogramma ook direct de benodigde scoreformulieren toevoegt. Ook de formulieren voor de ADAP‐test dienen te worden toegevoegd.

4.8 Extra ondersteuning Tot slot werd in de enquête gevraagd of de therapeuten behoefte hebben aan andersoortige ondersteuning, zoals een service desk of een handleiding bij het oefenprogramma. De helft van de respondenten vond dat dit een zinvolle aanvulling zou zijn op het programma. De ondersteuning die volgens de respondenten nuttig zou zijn: • Servicelijn voor feedback op het programma of vragen over de toepassing ervan; • Selectieprogramma voor specifieke oefeningen en in‐ of exclusie deelnemers; • Ondersteuning voor het declareren bij zorgverzekeraars; • Handleiding met plattegronden van alle parcours.

4.9 Conclusie Met behulp van de ADAP‐test kan de effectiviteit van het combiprogramma worden bewezen. De fysiotherapeuten kunnen hiermee aantonen dat de oefeningen effectief zijn, zodat de deelnemers en fysiotherapeuten om een financiële bijdrage van de zorgverzekeraar kunnen vragen. Vanwege het preventieve karakter van het combiprogramma blijft de werving van deelnemers belangrijk, onder andere huisartsen en de plaatselijke media kunnen daarbij een belangrijke rol spelen. Zodra een potentiële deelnemer geschikt is bevonden voor het combiprogramma met behulp van de RPAR‐Q vragenlijst, kan deze worden gescreened met behulp van de Senior Fitness Test. Deze test geeft informatie over de capaciteiten en beperkingen van de deelnemer, zodat de therapeut een trainingschema op maat kan maken. Een selectieprogramma moet hem daarbij helpen, zodat de trainingen zo goed mogelijk worden afgestemd. Voor een juiste uitvoering van de oefeningen is het belangrijk dat de therapeut ten alle tijden weet wat er van hem wordt verwacht. Een duidelijke handleiding met beknopte informatie en schematische tekeningen van de oefeningen moet daarbij helpen. Voor de resterende vragen en feedback moet de therapeut toegang hebben tot een servicelijn. Niet alle functionele oefeningen kunnen goed worden gecombineerd met de balansmaterialen. Dit is niet erg, want slechts één op de drie oefeningen hoeft gecombineerd te worden om voldoende aandacht te besteden aan de balanshandhaving.

28


29

5. De toolbox In de voorgaande hoofdstukken is besproken welke invulling het oefenprogramma moet krijgen en hoe deze kan worden toegepast. In dit hoofdstuk wordt de toolbox behandeld. Er zal worden beschreven welke onderdelen in de toolbox moeten komen en hoe de toolbox er uit moet gaan zien, zodat deze samen met het combiprogramma kan worden ingezet voor de training van de deelnemers.

5.1 Richtlijnen voor materiaal in fysiotherapiepraktijk Tot 1996 moest de praktijk van fysiotherapeuten aan een aantal eisen voldoen voordat de therapeut deze mocht gebruik voor zijn behandelingen. Deze eisen werden omschreven in het Besluit Inrichtingseisen Fysiotherapie. Hierin stonden gedetailleerde beschrijvingen van meubels, apparaten en oefenmaterialen in de praktijk. In 1997 is dit besluit echter vervangen door de Wet BIG. De Wet op Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg stelt alleen eisen aan de bereikbaarheid, veiligheid, hygiëne en privacy, niet aan de aanwezige materialen. De overheid is van mening dat de therapeut zelf verantwoordelijk is voor het leveren van zorg van voldoende kwaliteit. Als aanvulling daarop heeft het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapeuten (KNGF) een aantal richtlijnen opgesteld die algemeen geaccepteerd zijn. Deze zijn te vinden in bijlage XI.

5.2 Overzicht materialen De richtlijnen van het KNGF verminderen de inspraak van de zorgverzekeraar op het inventaris van een fysiotherpiepraktijk, maar harde eisen aan de materialen ontbreken. Dit kan dus ook niet worden gebruikt als uitgangspunt voor de toolbox. In tabel 6 is samengevat welke materialen nodig zouden zijn voor het combiprogramma als je het VVT‐programma en het FUNTEX‐programma één op één samen zou voegen. In bijlage XII wordt deze samenstelling toegelicht. Algemene oefenmaterialen Algemene voorwerpen Specifieke materialen ‐ 1 stopwatch ‐ 2 dienbladen ‐ 16 tapijttegels met antislip ‐ 3 verschillende ballen ‐ 4 emmers ‐ Tape ‐ 8 kunststof ringen ‐ 4 boodschappenkratjes ‐ Stepping stones ‐ 8 houten stokken ‐ 5 stoelen ‐ Pijlen in verschillende ‐ 8 bidons van 0.5 L ‐ 2 paraplu’s ‐ Belgische trottoir ‐ 8 stukken touw ‐ verschillende tassen ‐ Evenwichtsstrook ‐ 10 pionnen ‐ 1 kleine trap ‐ Loopondergronden ‐ 10 afbakenschotels ‐ 2 deelbare hoge stellingen ‐ Wipplank ‐ 5 rubberen oefenmatten ‐ Helling met plateau ‐ 5 verhoogbare steps ‐ Dikke valmat ‐ Gewichtenset zandzakjes ‐ Gewichtenset > 30 kg ‐ 2 gewichtvesten Tabel 6: Samenvoeging van de benodigde materialen voor FUNTEX en VVT leidt tot deze materialen, die benodigd zijn voor het combiprogramma. Een vergelijking van bovenstaande tabel met de inventaris van de respondenten geeft een beeld van de materialen die in de toolbox moeten komen. Daarbij moet echter wel worden opgemerkt dat de enquete is verspreid onder therapeuten die het oefenprogramma vaak al toepassen in hun praktijk. Dit zou niet mogelijk zijn als ze onvoldoende materialen in hun praktijk hadden, dus de vergelijking is daardoor gekleurd. Een enquête onder fysiotherapeuten die het VVT programma niet toepassen zou wellicht een beter beeld geven. Er is ook gevraagd hoe belangrijk de therapeuten het vinden dat bepaalde materialen wel of niet in de toolbox komen. De antwoorden op die vraag zijn weergeven in grafiek 1 op de volgende pagina. Ook bij deze resultaten kan echter niet met zekerheid worden gezegd waarom de therapeuten aangeven dat ze dit belangrijk vinden. Dat kan bijvoorbeeld zijn omdat ze die oefeningen erg leuk vinden, maar ook omdat ze dit materiaal tekort komen. Omdat het niet haalbaar is om alles in de toolbox te stoppen zal daarom in de volgende paragraaf een keuze worden gemaakt uit de verschillende materialen.

30


70 Zeker niet Misschien Zeker w el Absoluut w el

Percentage respondenten

Absoluut niet

60 50 40 30 20 10

Ba l le n,

ri n ge Ke n, ge st D ok ls ie , ke nb py n, la l on de bi en do n ,e H ,a ns al m f ,t b te m a ou rs ke er w ,z s n ,p sc an h a dz ot ra ak el pl s u' je O s s ef ,t ,g en as e w m se ic at Ta n ht t e pe ve n ,o ,s st en ps te Tr pp ta ap pi n St g st m el ep st et la o s dr ne ge ie s, m of pi et j le m dr n e ie er of tre m de ee n rp Be la Ve lg nk is rs ch en ch E e ve i ll tro en nw tto de ic ir ht lo ss op t on ro ok de rg ro nd en Pl W at i p ea pl an u m k et he D l lin ik g ke va lm at

0

Grafiek 1: Het belang dat de respondenten hechten aan het wel of niet includeren van materialen in de toolbox.

5.3 Inhoud van de toolbox Bij de vergelijkingen in de vorige paragraaf kunnen een aantal opmerkingen worden geplaatst. Veel oefeningen bieden namelijk ruimte tot improvisatie, waarbij andere materialen worden gebruikt. De inhoud van de toolbox kan dus met minder materialen af: • Minimaal drie verschillende ballen was het uitgangspunt, zodat alle sport&spel oefeningen kunnen worden gedaan. Er kan echter gekozen worden uit twaalf sport&spel oefeningen, waarbij soms niet eens een bal nodig is. Alle praktijken bezitten in ieder geval één bal en dat is voldoende om de meeste sport&spel oefeningen te kunnen doen. • De meeste praktijken hebben ruim voldoende stokken en kegels. Deze materialen kunnen gebruikt worden als aanvulling op de ringen en stukken touw, dus er is voldoende klein oefenmateriaal. • Bidons zijn vaak niet of nauwelijks aanwezig. Acht bidons zijn niet nodig, voor de oefeningen zijn twee bidons genoeg. Deze moeten in de toolbox komen. • De helft van de praktijken hebben voldoende pylonen in huis voor afzetting van het parcours. Toevoeging van tien afbakenschotels is genoeg om ervoor te zorgen dat alle therapeuten voldoende hebben. Bovendien nemen deze schotels weinig ruimte in in de toolbox. • In alle praktijken zijn wel een paar oefenmatten aanwezig, maar vaak geen vijf. Echter, twee matten zijn voldoende om de meeste oefeningen te kunnen doen. Deze hoeven dus niet apart te worden toegevoegd. • De steps worden veel gebruikt in de oefeningen. Toch blijkt dat veel fysiotherapeuten slechts één of twee steps in hun praktijk hebben staan. Door twee steps toe te voegen in de toolbox kunnen alle oefeningen worden gedaan. Alleen bij een paar oefeningen zal de vijfde step door iets anders moeten worden vervangen, bijvoorbeeld door de helling met plateau. • De meeste praktijken zijn voorzien van een aantal zandzakjes of helemaal geen. Toch zijn dit wel veelgebruikte materialen in de oefeningen. Daarom worden er tien zandzakjes in de toolbox toegevoegd. • In alle praktijken zijn gewichtensets aanwezig, maar niet altijd meer dan 30 kg. Dit is echter een maximaal gewicht dat voor een oefening nodig zou kunnen zijn als alle deelnemers sterk zijn. De toolbox wordt al voorzien van zandzakjes, dus hiermee gecombineerd is er voldoende gewicht aanwezig om mee te oefenen.

31

De toolbox • • •

•

• •

Het gewichtsvest kan bij alle oefeningen worden gebruikt om deze zwaarder te maken. Eén vest moet daarom worden toegevoegd aan de toolbox. Eventueel kunnen deelnemers het vest onderling uitwisselen, dus twee vesten is niet nodig. Er zijn veel algemene materialen nodig voor de oefeningen. Soms zijn deze al aanwezig in de praktijk en anders dan kan dit worden meegenomen door de fysiotherapeuten en/of deelnemers. In de toolbox hoeft daarom niet: dienbladen, emmers, boodschappenkratten, paraplu’s of tassen. Stoelen zijn vaak voldoende aanwezig en anders kan geïmproviseerd worden met andere materialen, aangezien stoelen vaak worden gebruikt als materialen om tussendoor te slalommen. Voor de stoel met lage zit en de bedden kan een verhoogde step worden gebruikt. Deze materialen hoeven dus niet in de toolbox. Trappen zijn vaak aanwezig, maar niet altijd. Dit is echter wel een essentieel onderdeel want traplopen is een veelvoorkomend probleem voor ouderen. In de toolbox moet dus in ieder geval een kleine trap komen. Het is waarschijnlijk een betere oplossing om van de toolbox een trap te kunnen maken. Het is niet mogelijk om een grote trap mee te leveren, dus de aanwezigheid van een dergelijke trap is bepalend of de praktijk oefeningen op de grote trap laat uitvoeren. Eén op de vier praktijken heeft twee hoge stellingen of meer. De andere praktijken hebben dit niet, maar in plaats daarvan vaak één hoge stelling, lage stellingen, kasten of planken aan de muur. Deze kunnen dan worden gebruikt in plaats van de twee hoge stellingen. De praktijken die hebben meegedaan aan de enquête zijn vaak al in het bezit van een aantal specifieke VVT materialen, dus dit geeft een enigszins vertekend beeld. Andere fysiotherapeuten zullen niet beschikken over dergelijke materialen. Het is echter teveel om al deze materialen toe te voegen aan de toolbox, zonder te gaan spreken van een toolcontainer. Er moet dus een selectie worden gemaakt: ‐ De tapijttegels en de stepping stones dienen dezelfde functie. De stepping stones zijn het eenvoudigst om toe te voegen aan de toolbox, want deze nemen weinig ruimte in. ‐ Met behulp van tape worden pijlen uitgezet, met diezelfde tape kan ook een evenwichtslijn worden gemaakt in plaats van de evenwichtsstrook. ‐ Uit tabel drie tot en met vijf in hoofdstuk vier bleek dat vooral de helling met plateau en de wipplank goed zijn te combineren met veel FUNTEX oefeningen. Daarnaast hoeft slechts één op de drie oefeningen gecombineerd te worden met balansmaterialen. Het plateau kan ook worden gebruikt als dwarse helling. Als ook nog twee stukken loopondergrond worden toegevoegd aan de toolbox dan is er voldoende materiaal om uit te kiezen. ‐ De dikke valmat is niet toe te voegen aan de toolbox. Het is dus aan de praktijk of ze hier gebruik van maken in bijvoorbeeld een gymzaal, of ervoor kiezen het onderdeel valtechniek achterwege te laten.

In het kort samengevat blijven de volgende materialen over voor de toolbox: • Twee bidons van 0.5 liter; • Set van 10 afbakenschotels in twee kleuren; • Twee steps, in hoogte verstelbaar; • 10 zandzakjes van 0.5 kg; • 1 gewichtsvest met uitneembare gewichten; • Kleine trap (met opklapbare leuningen en drie tot zes treden.); • Stepping stones in verschillende maten en kleuren; • Tape om lijnen en pijlen mee uit te zetten; • Plateau met helling; • Wipplank; • Twee rollen loopondergrond (landbouwplastic en hoogpolig tapijt).

5.4 Beschrijving van de toolbox‐materialen Een aantal materialen voor in de toolbox zijn standaard te verkrijgen: de bidons, afbakenschotels, zandzakjes, het gewichtsvest en de tape. Deze materialen hebben geen verdere toelichting nodig. De grote producten (steps, trap, plateau en wipplank) zijn bepalend voor de afmetingen van de toolbox. Deze materialen worden daarom hieronder verder besproken. Steps De deelnemers stappen hier op en af. Voor het FUNTEX programma zijn fitness‐steps gebruikt. Met behulp van een kort marktonderzoek (zie bijlage XIV) zijn de volgende gegevens verzameld:

32

Afstudeerscriptie Bewegingstechnologie • • • •

Belastbaar tot 100 kg (realistisch ivm lichaamsgewicht ouderen, zie ook tabel 8); Antislip bovenvlak; Afmetingen bovenvlak L x B x H, kleinste 66 x 27 x 10/15 en grootste 97 x 36 x 15/20/25; Hoogte in twee of drie maten te verstellen van 10 cm tot 25 cm.

Tabel 8: Lichaamsgewicht van ouderen. Bron: Dined Antropometric Database. Kleine trap Dit is het grootste onderdeel van de toolbox. Om de toolbox toch compact te houden zal deze zelf als trap gaan dienen. Vanwege de oefeningen worden de volgende eisen gesteld aan de trap: • Drie tot zes treden; • Inklapbare leuningen. In het Bouwbesluit wordt een maximale optrede van 18.5 cm en minimale aantrede van 22 cm genoemd, zie figuur 5 en bijlage XV. Om de deelnemers te laten trainen op een steile trap maar wel met voldoende ruimte voor de voeten, wordt de eis gesteld dat de traptreden een optrede van 18.5 cm en aantrede van 30 cm hebben (zie tabel 9, voetlengte + schoen). In figuur 5 is lijn C zichtbaar, de lengte van deze lijn is afhankelijk van de optrede en aantrede. Deze lengte bepaalt, afhankelijk van de indeling, hoeveel treden er in de toolbox kunnen komen. Bij een optrede van 18.5 cm en een aantrede van 30 cm is deze lengte 35.25 cm. De deelnemers hebben bovenaan de trap de ruimte nodig om zich om te kunnen draaien. Hier moet dus een soort plateau komen. Omdat hier verder geen gegevens over zijn wordt voorlopig aangenomen dat dit plateau minimaal 50 x 50 cm moet zijn. • • • •

Optrede maximaal 18.5 cm; Aantrede minimaal 22 cm; Welbreedte maximaal 1 cm; Breedte trap minimaal 80 cm. Welbreedt Aantrede Optrede

C Fig. 5: Eisen aan trappen afkomstig uit het Bouwbesluit.

Fig.6: Een wipplank.

Tabel 9: Voetlengte van ouderen. Bron: Dined Antropometric Database. Plateau met helling De plateau met helling wordt door de deelnemers gebruikt om tegenop te lopen, bovenaan om te keren en dan weer naar beneden te lopen. In de toolbox worden eveneens twee steps verwerkt. Door de steps te voorzien van een bevestigingspunt is het mogelijk om de helling hieraan te bevestigen. Deze helling is dan slechts een

33

De toolbox

loopplank, waarbij het wel belangrijk is dat deze niet doorzakt onder het gewicht van de deelnemers bij op‐ en aflopen. Wipplank De wipplank bestaat uit een loopplank met aan de onderzijde een verhoging waardoor deze kan kantelen. In figuur 6 is een wipplank zichtbaar. Deze wipplank is om te bouwen tot een balansbord door de kantelbochten te verplaatsen naar de korte zijdes van de loopplank. Extra aanpassing Bij zowel de plateau met helling en de wipplank wordt gebruik gemaakt van een loopplank waar deelnemers op‐ en aflopen. Beide materialen moeten worden toegevoegd aan de toolbox om te zorgen voor voldoende balansmateriaal. Een kleine aanpassing aan de loopplank maken het echter mogelijk om deze ook als dwarse helling toe te kunnen passen. Als de loopplank ook aan de lange zijde een bevestigingspunt krijgt dan kan deze namelijk eenvoudig aan één van de steps worden bevestigd.

5.5 Ontwerp van de toolbox In figuur 7 tot en met 9 op de volgende pagina is te zien dat de step, plateau met helling, dwarse helling en wipplank allemaal een overeenkomst hebben: de loopplank. De step is feitelijk een verhoogde loopplank, de plateau met helling bestaat uit een step met een loopplank als helling op de korte zijde, de dwarse helling bestaat uit een step met een loopplank op de lange zijde en de wipplank bestaat uit een loopplank op een verhoging. Deze overeenkomst maakt het ontwerp van deze materialen eenvoudiger door een basisplaat te maken die kan worden voorzien van verschillende ‘onderzetdelen’. De basisplaat wordt dan de loopplank en de onderzetdelen worden dan poten voor de step en een verhoging voor de wip. Om meerdere balansmaterialen in een oefening te kunnen stoppen moeten er vijf basisplaten komen. Deze kunnen plat worden opgeborgen in de toolbox en zijn daardoor bepalend voor de hoofdafmeting van de toolbox. Er is geen beschikking over eisen die het Sint Maartensklinkiek stelt aan de materialen en daarom wordt voorlopig een aanname gedaan: de loopplanken zijn 120 cm lang en 45 cm breed.

Fig. 9: Wipplank

Fig.7: Plateau met helling Fig. 8: Dwarse helling Om de toolbox compact te houden is besloten om de trap niet in de toolbox te stoppen, maar de toolbox zelf inzetbaar te maken als trap. Rekening houdend met de eisen aan de trap die in paragraaf 5.4 werden genoemd zijn verschillende ontwerpen mogelijk, zie figuur 10. In tabel 10 worden de concepten kort toegelicht.

34


Fig.10: Verschillende mogelijkheden voor de vorm van de toolbox. Nr Treden Afmetingen Opmerking 1 4 125 x 50 x 50 Geen losse onderdelen, rechthoekige vorm voor box niet optimaal. 2 6 120 x 50 x 50 Compact ontwerp maar complex, stabiliteit is uitdaging. 3 3 op/af 120 x 50 x 50 Eenvoudig, rechthoekige vorm voor box niet optimaal, doorloop mogelijk. 4 5 120 x 50 x 50 Meer treden dan nummer 3 maar complexer, instabieler en kwetsbaarder. 5 5 120 x 50 x 50 Open trap, daardoor meer voetruimte, complex ontwerp. 6 4 120 x 50 x 30 Tafel benodigd voor plateau, maar toolbox daardoor compact te houden. Tabel 10: Een korte toelichting op de concepten, waarbij het aantal treden en de afmeting wordt geschat.

5.6 Conclusie Door een selectie te maken uit de balansmaterialen kan de hoeveelheid materiaal voor de toolbox worden teruggebracht. De balansmaterialen die het meest gebruikt worden zijn de helling met plateau en de wipplank. De steps en de kleine trap zijn ook cruciaal, omdat deze materialen worden gebruikt voor oefeningen waarbij de deelnemers zich in verticale richting verplaatsen. De toolbox kan compact worden gehouden door hem de vorm van een kleine trap te geven, daarvoor bestaan verschillende mogelijkheden. De belangrijkste eisen bij het ontwerpen van de trap zijn daarbij dat hij bestaat uit drie tot zes treden en dat er bovenaan de trap een plateau is waarop de deelnemers zich kunnen omdraaien. Daarnaast moet hij worden voorzien van inklapbare armleuningen. De andere grote materialen kunnen met elkaar worden geïntegreerd, waarbij de loopplank als basis dient. Door de loopplanken te voorzien van verhogingsblokken, een kantelblok en bevestigingspunten kunnen deze eenvoudig worden opgebouwd tot een step, wipplank of helling met plateau. De bidons, afbakenschotels, zandzakjes, gewichtsvest, tape, loopondergronden en stepping stones zijn kleine materialen die los kunnen worden toegevoegd aan de toolbox.

35

6. Discussie In de eerste periode van dit afstudeertraject is een literatuurstudie gehouden. Daaruit bleek dat een combinatie van het FUNTEX programma en het VVT programma goede mogelijkheden bood om ouderen te helpen bij hun zelfredzaamheid. De twee programma’s werden daardoor ook direct twee belangrijke informatiebronnen. Van beide programma’s was de effectiviteit bewezen. Het VVT programma werd zelfs al toegepast in meerdere praktijken. Daardoor was er genoeg informatie om een goede basis te leggen voor het combinatieprogramma. Er ontstond echter een probleem bij het combineren van de FUNTEX oefeningen met de VVT balansmaterialen, want er was slechts informatie over een deel van de FUNTEX oefeningen. Daardoor kon slechts een deel van de mogelijke combinaties worden uitgewerkt in tabellen. De effectiviteit van FUNTEX en VVT is wetenschappelijk vastgelegd. Het combiprogramma is gebaseerd op beide programma’s en heeft grote overeenkomsten met beide programma’s. Toch betekent dat niet dat het combiprogramma even effectief of effectiever is dan FUNTEX en VVT. Verschillende oefeningen worden weggelaten en andere oefeningen worden aangepast door toevoeging van balansmaterialen. Sommige materialen die oorspronkelijk in een van beide programma’s zaten worden nu weggelaten. Deze aanpassingen zullen gevolgen hebben voor de effectiviteit van het combiprogramma. In theorie is dit programma beter, doordat ‘het beste uit twee werelden’ met elkaar wordt gecombineerd, maar alleen de praktijk kan dit uitwijzen. In hoofdstuk twee is beargumenteerd waarom er voor groepstraining wordt gekozen. De dynamiek van de groep, de sociale interactie, kostenbesparing, het zijn allemaal voordelen die pleiten voor de training van groepen. Daarnaast wordt gezegd het combiprogramma volop mogelijkheden biedt tot differentiatie, dus het deelnemerspecifiek maken van de oefeningen. Een belangrijke vraag die in deze situatie moet worden gesteld is of deze differentiatie wel mogelijk is wanneer er groepstraining wordt gegeven. In hoeverre zal de therapeut individuele schema’s gaan opstellen als hij acht of meer deelnemers tegelijkertijd moet behandelen? Als het antwoord op die vraag is dat hij geen individuele schema’s meer maakt, dan moet de opzet van dit programma nog eens kritisch worden beoordeeld. Het aanbieden van hulpmiddelen zoals een duidelijke handleiding en een selectieprogramma kan hier wellicht het verschil maken. Het oorspronkelijke idee voor het afstudeertraject was de ontwikkeling van een toolbox. In plaats daarvan is een pad bewandeld dat heeft geleid tot een advies op meerdere vlakken. Daardoor is advies beter dekkend, maar de verschillende aspecten moeten verder worden uitgewerkt voordat het combiprogramma kan worden gerealiseerd. Zoals eerder werd aangegeven in deze discussie moet een deel van de oefeningen nog worden beoordeeld op de combinatiemogelijkheden met de balansmaterialen. Daarvoor is inzage in de volledige handleiding van het FUNTEX programma noodzakelijk want de Verkorte handleiding beperkt zich tot een aantal oefeningen. Het selectieprogramma is op papier gezet in de vorm van input – verwerking – output. Dit moet worden omgezet tot een software programma dat handzaam is voor therapeuten. De toolbox moet eveneens verder worden ontwikkeld tot een fysiek product. De enquête is verspreid onder fysiotherapeuten die de NPI cursus ‘Valpreventie en valtraining’ hebben gevolgd. De inventaris van therapeuten die de NPI cursus niet volgden is wellicht anders, waardoor de inhoud van de toolbox zou kunnen veranderen. Voor een beter beeld van de materialen in een fysiotherapiepraktijk zou de enquête daarom moeten worden verspreid onder therapeuten die nog geen valpreventieprogramma in hun praktijk aanbieden. Uit het voorgaande blijkt dat er een goed beeld is ontwikkeld over hoe de implementatie van het combiprogramma tot stand kan komen. Er moet dan nog wel het een en ander worden uitgewerkt, maar dat is mogelijk. Dan is er nog een randvoorwaarde voor succes die nog niet eerder is besproken en deze heeft te maken met de organisatie achter het combiprogramma. Het programma kan alleen maar ‘ algemeen geaccepteerd’ worden indien een partij opstaat om de verantwoordelijkheid voor het combiprogramma op zich te nemen. Deze partij moet nog worden gevonden, maar er kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de KNGF of de NPI. Hetzelfde is te zeggen voor de productie van de toolbox. Er moet een fabrikant worden gezocht die een commerciële belang krijgt bij de verkoop van de toolbox zodat er geld beschikbaar komt om de implementatie verder op gang te helpen.

36


Tot slot een aanbeveling: de zelfredzaamheid van ouderen zou periodiek moeten worden getest. Dit kan worden vergeleken met automobilisten die op hun 65ste een rijvaardigheidstest moeten ondergaan. Zo zouden ouderen op hun 65ste ook moeten worden gecontroleerd op zelfredzaamheid. Daarna kunnen de ouderen ieder jaar ter controle een test ondergaan. Als ze daarvoor zakken, moeten ze worden doorverwezen naar het combiprogramma om hun zelfredzaamheid weer op niveau te krijgen. Het is makkelijker om ouderen fit te houden dan om ouderen opnieuw fit te krijgen, een periodieke check zou de preventieve werking van het combiprogramma daarom versterken.

37

7. Conclusie Het doel van dit afstudeerwerk is om advies te geven over een efficiënter en toegankelijk oefenprogramma dat ouderen in staat stelt zo lang mogelijk zelfredzaam te blijven. Tijdens de uitwerking van dit advies bleek dat er meer aandachtspunten zijn voor een succesvolle implementatie. De volgende aspecten zijn hiervoor van belang gebleken: • De ontwikkeling van een oefenprogramma waarin FUNTEX en Vallen Verleden Tijd worden gecombineerd; • Advies over de werving van deelnemers, screening en monitoring van deelnemers, financiële ondersteuning en ondersteuning in de vorm van een servicelijn; • De ontwikkeling van een selectieprogramma en een handleiding voor therapeuten om klantspecifieke oefenschema’s mee op te stellen en om een goede uitvoering van de opdrachten te garanderen. • De ontwikkeling van een toolbox met daarin de benodigde oefenmaterialen om het combiprogramma in de eerste lijn te kunnen aanbieden. Het combineren van het FUNTEX programma en het VVT programma bleek goed mogelijk. Om voldoende aandacht te besteden aan de functionele training en de balans is besloten om de FUNTEX oefeningen als uitgangspunt te nemen. De balansmaterialen worden vervolgens aan een aantal van deze oefeningen toegevoegd. Ook de cooling‐down en sport & spel oefeningen worden meegenomen in het combiprogramma omdat deze effectief zijn gebleken bij FUNTEX en VVT. Het onderdeel valtechniek moet indien mogelijk ook zeker worden aangeboden in het oefentraject. De zelfredzaamheid van de deelnemers wordt zo optimaal verbeterd, met aandacht voor de dagelijkse activiteiten, balanshandhaving en het verminderen van de valimpact. Een uitgebalanceerd oefeningenpakket is geen garantie voor een succesvolle implementatie van het combiprogramma. Het programma moet goed bekend zijn bij de partijen die in aanraking komen met de doelgroep. Bijvoorbeeld huisartsen, therapeuten en ouderencentra kunnen dan preventief deelnemers werven. Een financiële bijdrage is ook noodzakelijk en daarom is het belangrijk om een goed systeem van screening en monitoring te hanteren. Resultaten uit tests kunnen bovendien gebruikt worden om zorgverzekeraars over te halen tot subsidiëring. Het combiprogramma biedt veel mogelijkheden om de oefeningen aan te passen naar de capaciteiten en beperkingen van de deelnemers. Om te zorgen dat dit optimaal gebeurt moeten de therapeuten de beschikking krijgen over een duidelijke handleiding waarin alle oefeningen zijn voorzien van een tekening en bondig worden beschreven. Een selectieprogramma kan hen helpen bij het samenstellen van de trainingsschema’s. Als input voor een dergelijk programma kunnen de resultaten van de Senior Fitness Test worden gebruikt, welke bij de start van het oefentraject wordt afgenomen. Een laatste hulpmiddel voor de therapeuten zou aanwezig moeten zijn in de vorm van een servicelijn voor de overgebleven vragen. Het combiprogramma moet worden aangeboden in combinatie met een toolbox. Deze bevat zowel algemene oefenmaterialen als meer specifieke materialen, waardoor de therapeut de oefeningen in zijn praktijk kan gaan aanbieden. Omdat één op de drie oefeningen moet worden voorzien van balansmaterialen, kan er een selectie worden gemaakt uit de materialen van FUNTEX en VVT. Door de steps, de helling met plateau en de wipplank in de toolbox te stoppen kunnen er voldoende oefeningen worden gecombineerd met balansmateriaal. Daarnaast moet de toolbox de vorm van een kleine trap krijgen, zodat de fysiotherapeuten het traplopen sowieso kunnen oefen met de deelnemers. Tot slot moeten een aantal kleine materialen, waaronder de loopondergronden, worden toegevoegd om de inhoud van de toolbox compleet te maken. Er kan worden geconcludeerd dat het mogelijk is om een efficiënt en toegankelijk trainingsprogramma te ontwikkelen waarmee ouderen hun zelfredzaamheid kunnen trainen. In dit afstudeerwerk zijn de randvoorwaarden geschetst die moeten worden behaald om tot een succesvolle implementatie van dit programma te komen. Als deze randvoorwaarden worden uitgewerkt zoals is geadviseerd dan krijgen ouderen de kans om met behulp van dit oefenprogramma zo lang mogelijk zelfredzaam te blijven.

38


39

Bronvermelding Botterweck A, (2003). Helft bevolking heeft langdurige aandoening. Verkregen op 26 maart 2010: http://www.cbs.nl/nl‐NL/menu/themas/gezondheidwelzijn/publicaties/artikelen/ archief/2003/ 2003‐1203‐wm.htm Bruggink JW (2008). Langer leven, maar ook langer gezond? In NIDI, Demos, Bulletin over Bevolking en Samenleving, 26(1), pag 2‐5. Buchner DM, Wagner EH (1992). Preventing frail health. Clin Geriatr Med, 1992(8), pag. 1‐17. CBS Statistics Netherlands (1997). Vademecum of health statistics of the Netherlands. Den Haag, 1997, pag. 130‐131. CBS Statistics Netherlands (2009a). Statistisch jaarboek 2009. Den Haag/Heerlen, 2009. Pag. 43. CBS Statistics Netherlands (2009b). Gezondheid en zorg in cijfers 2009. Den Haag/Heerlen, 2009, pag. 43‐82. De Vreede PL, Samson MM, van Meeteren NLU, Duursma SA, Verhaar HJJ (2005). A functional tasks exercise programme was better than a resistance exercise programme in elderly women. In proefschrift De Vreede (2006), Functional tasks exercise improves daily function in older women, pag. 119. De Vreede PL, Van Meeteren NLU (2008a). Handleiding Functionele Training Ouderen. TNO Preventie en Zorg. TNO‐rapport KvL/B&G 2008.074. Leiden De Vreede PL, Van Meeteren NLU (2008b). Verkorte handleiding Functioneel Training Ouderen. TNO Kwaliteit van Leven. TNO‐rapport KvL/B&G 2008.076. Leiden. Fulk GD (2005). Locomotor training and virtual reality‐based balance training for an individual with multiple sclerosis: a case report. J Neurol Phys Ther, 29(1), pag. 34‐42. Jans M, de Vreede P, Tak E, van Meeteren N (2008). Ontwikkeling van een beweegnorm voor ouderen in verpleeg‐ en verzorgingshuizen. Leiden, 2008. Jones CJ, Rikli RE, (2002). Measuring functional. J on Active Aging, pag. 28-30. Klusbedrijf Loek Hereijgers, Technische info over trappen. Verkregen op 08‐06‐2010 via: http://www.hereijgers.nl/pdf/Technische%20info%20over%20trappen.pdf Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapeuten. Inrichtingseisen. Verkregen op 12 april 2010 via: http://www.fysionet.nl/scrivo/asset.php?id=478756 Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO (2004). Richtlijn preventie van valincidenten bij ouderen. Verkregen op 20 mei 2010 via: http://www.cbo.nl/Downloads/389/val‐richtlijn2004.pdf Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2009). Beleidsagenda 2009. Verkregen op 14 april 2010 via: http://www.rijksoverheid.nl/documenten‐en‐publicaties/brochures/2008/09/16/beleidsagenda‐2009.html Picavet HSJ, Van Gils HWV en Schouten JSAG (2000). Klachten van het bewegingsapparaat in de Nederlandse bevolking. Prevalenties, consequenties en risicogroepen. Bilthoven, 2000. Rijken HAFM, Smulders E, Hellebrand WEH, Weerdestijn V (2008). Valpreventietraining bij ouderen: Een oefenprogramma met meerdere dimensie. Fysiotherapie & Ouderen zorg Vakbl NVFG, 2008, pag. 37‐47.

40


Schillings AM, Mulder T, Duysens J (2005). Stumbling over obstacles in olders adults compared to young adults. J Neurophysiol, 94(2): 1158‐68. Sociaal en Cultureel Planbureau (2006). Rapport Sport 2006. Den Haag, 2006, pag. 226‐242. Tinetti ME, Speechley M (1988). Prevention of falls among elderly persons living in the community. New Engl J Med 1988; 319: 1701‐7. Tinetti ME, Williams CS (1997). Falls, injuries due to a fall, and the risk of admission to a nursing home. New Engl J Med 1997; 337:1279‐84. Van der Burgt R, Wiersinga JJ (2008). Moderne ouderenzorg: Revalidatie met behulp van computerspellen. Verkregen op 16 april 2010 via: http://www.groenhuysen.nl/files/Silverfitness_in_vakblad_NVFG.pdf Weerdesteyn V, Rijken H, Geurts ACH, Smits‐Engelsman BCM, Mulder T, Duysens J (2006). A 5‐Week exercise program can reduce falls an improve obastacle avoidance in the elderly. Gerontology 2006;52:131‐141. Weerdestijn V, Hellebrand WEH, Rijken HAFM, Engelsman BCM en Duysens J (2008). Valpreventietraining voor ouderen, een aanpak op meerdere fronten. Per post ontvangen op 30 maart 2010 via Ellen Smulders(TNO). Wingen M, Otten F (2010). Gezondheid en welvaart van ouderen. Bevolkingstrends, 1e kwartaal 2010: 46 – 52.

41

Bijlagen Bijlage I Bijlage II Bijlage III Bijlage IV Bijlage V Bijlage VI Bijlage VII Bijlage IIX Bijlage IX Bijlage X Bijlage XI Bijlage XII Bijlage XIII Bijlage XIV Bijlage XV

42

Oefeningen FUNTEX Interview met Paul de Vreede Interview met Ellen Smulders Sport & Spel oefeningen Voorbeelden trainingsessies Enquête ‘Toolbox met oefenmateriaal’ Resultaten enquête ‘Toolbox met oefenmateriaal’ RPAR‐Q test Senior Fitness test ADAP test Richtlijnen KNGF Materialen toolbox Cooling‐down oefeningen Marktonderzoek steps Technische info trappen


43

Bijlage I

Oefeningen FUNTEX 1

1 De Vreede PL, Van Meeteren NLU (2008a). Handleiding Functionele Training Ouderen. TNO Preventie en Zorg. TNO‐rapport KvL/B&G 2008.074. Leiden.

44


45

Bijlage II

Interview met Paul de Vreede

Volgorde gesprek: ‐introductie Paul de Vreede ‐uitleg afstudeeropdracht, reden gesprek ‐vragen voor Paul de Vreede ‐inhoudelijk gesprek Vragen: - Waarom werkt FUNTEX? - Wat zijn eisen functionele training - Waar/hoe kan FUNTEX verbeterd worden? - Hoe ziet het ideale programma er uit? - Hoe verhoog je participatie? - Welke aanbevelingen voor afstuderen? - Apparaat, circuit of software? Uit het gesprek met Paul de Vreede bleek dat het FUNTEX programma niet is opgezet met het idee om iedereen dezelfde oefeningen te laten doen, maar juist om een scala van oefeningen aan te bieden die afhankelijk van de patiënt en de beschikbare materialen en omgeving worden toegepast. Paul de Vreede noemde FUNTEX een speelveld, waarmee gevarieerd kan worden en de fysiotherapeut creatief kan zijn. Belangrijke voordelen van het FUNTEX programma volgens Paul: - Flexibel te gebruiken door de therapeut, aanpasbaar naar de locatie en materialen. - Mogelijkheid tot interactie tussen therapeut en oudere en tussen ouderen onderling. - Deelnemerspecifiek te maken door selectie uit oefeningen. - Eenvoudig moeilijker of makkelijker te maken. - Goed te combineren met andere methodes zoals valpreventie. - Hele duidelijke link tussen training en problemen met ADLs voor ouderen. Groepstherapie FUNTEX heeft als voordeel dat er veel interactie is. Bepaalde oefeningen kunnen bijvoorbeeld samen worden gedaan, wat ook gezelliger is. Bovendien kan de groep zelf met initiatieven komen voor oefeningen, gerelateerd aan problemen die ze zelf hebben ondervonden in het dagelijks zijn. Ik vroeg Paul of de ouderen niet het idee hadden in de maling te worden genomen met zulke eenvoudige oefeningen. Hij gaf aan dat het beeld van ouderen van ‘training’ inderdaad anders was dan de oefeningen die ze kregen voorgeschoteld. Daardoor werd voornamelijk in het begin van de trainingsperiode sceptisch tegen de oefeningen aan gekeken. Daarom is het volgens Paul extra belangrijk dat de therapeut duidelijk het nut van de oefeningen uitlegt. Opvallend genoeg ging de sceptische opvatting na een aantal trainingen over in enthousiasme omdat de ouderen problemen met de ADLs uit de werkelijkheid goed terug zien komen in de. Daarnaast werd men enthousiast door de interactieve kant van de trainingen, het samen trainen en samen bedenken van oefeningen. Bij spierkrachtversterkende training is dit principe precies andersom. In het begin past het plaatje van trainen dat ouderen hebben bij de oefeningen die ze krijgen, maar later worden de trainingen al snel saai en een voorspelbaar. Later in het FUNTEX traject is het ook mogelijk om onverwachtse situaties te creëren, zoals ineens het licht uit doen terwijl iemand de trap oploopt om de uitdaging te verhogen en een eventuele sleur te voorkomen. Ik vroeg Paul wat hij anders zou doen als hij nu opnieuw een FUNTEX programma zou moeten ontwikkelen: - Minder aandacht besteden aan oefeningen gericht op flexibiliteit. - Meer richten op een advies op maat (individuele aanpak). - Meer variatie in locatie, bijvoorbeeld naar buiten gaan (sommige ouderen gaven aan dit graag te willen, andere bleven liever binnen).

46


Tijdens het gesprek kwam Paul met verschillende aanbevelingen: - Bij TNO Kwaliteit van Leven in Leiden lopen momenteel twee projecten, beide onder leiding van Marielle Jans. De eerste is een meer individuele aanpak van het FUNTEX programma voor mensen thuis. In hun thuisomgeving is er nog meer relevantie voor de functionele oefeningen, omdat dit ook de plek is waar ouderen de meeste problemen tegenkomen. Het tweede project gaat over de implementatie van FUNTEX groepsprogramma bij fysiotherapeuten en oefentherapeuten. Wat daarvoor alleen eigenlijk nog ontbreekt, is een soort ‘toolkit’ die deze mensen kan worden aangeboden. Deze toolkit zou een basis moeten vormen voor het FUNTEX programma, bijvoorbeeld gewichten, een stellage (trap), pionnetjes, etc. Daarnaast ook een algemene beschrijving van de mogelijke oefeningen. - Paul denkt dat het combineren met andere oefenprogramma’s een hele goede aanpak kan zijn, zoals een combinatie met valpreventie. - Een andere aanbeveling is de ontwikkeling van testapparatuur voor het meten van de zelfredzaamheid. Dit ‘apparaat’ zou geschikt moeten zijn voor gebruik door fysiotherapeuten. Apparaten die nu worden gebruikt zijn niet mobiel en meting vaak alleen maar kracht. - Het maken van kleine aanpassingen in huis waarmee ouderen thuis eenvoudig tussendoor even kunnen ‘trainen’. - ICT toepassingen (mijn voorbeeld was Silverfit), er zijn bijvoorbeeld al goede praktijkervaringen met Wii‐achtige toepassingen. Iemand die ik daarover zou kunnen benaderen is Monique Simons, ook al is zij vooral bezig met activiteit van kinderen. - Een apparaat waarop functioneel kan worden getraind voor bijvoorbeeld in een fitnessruimte. Tot slot een aantal goede aanknopingen, sommige zijn al eerder genoemd: - Marielle Jans: [email protected] - Monique Simons over ICT toepassingen - Nico van Meeteren over functioneel trainen: [email protected] - Vivian Weerdesteyn over valpreventie - Tinus Jongert over KNGF (richtlijnen voor beweegprogramma’s aan de hand van ziektebeelden of ouderen, hier ook eventueel Sjoerd Olthof) Rotterdam, 16 maart 2010.

47

Bijlage III

Interview met Ellen Smulders

Volgorde gesprek: ‐intro afstuderen ‐beantwoorden vragen ‐> onderwerp is trainingsprogramma Vallen verleden tijd Vragen: - Patiëntspecifiek of iedereen gelijk? - Voordelen en nadelen programma? - Tekortkomingen programma of aanbevelingen? - Motivatie deelnemers en verschil met andere programma’s? - Verschil tussen reacties mannen of vrouwen? - Valangst verminderen, trainen balans of valimpact verminderen ‐> wat is het belangrijkst? Kunnen onderdelen worden weggelaten? Is er samenhang? - Nu drie onderdelen (hindernisbaan, spelvorm, leren vallen), waarom? - Afspreken voor bezichtiging training? - Waarom is doelgroep 65+? Ellen Smulders is momenteel bezig met het geven van trainingen aan fysiotherapeuten over de toepassing van het programma Vallen Verleden Tijd. Dit programma werd in 2000 ontwikkeld en getest. Het programma bleek de hoeveelheid letsel door vallen met 46% te verminderen ten opzichte van de controlegroep. Daarnaast is ze bezig om het programma geschikt te maken voor mensen met osteoporose. Ellen geeft aan dat het voordeel van dit programma ten opzichte van andere programma’s die voor valpreventie zijn ontwikkeld is dat Vallen Verleden Tijd een duidelijke koppeling heeft met de dagelijkse activiteiten. Het programma is erop gericht om de meest voorkomende situaties waarbij ouderen vallen te simuleren. 30% van de ouderen komt ten val door te struikelen over een obstakel of door uit te glijden. Een ander voordeel, dit programma duurt slechts vijf weken. Men heeft dan twee lessen per week van 1.5 uur. Tijdens vijf lessen wordt de balans getraind op een hindernisbaan, 2.5 lessen wordt geleerd hoe men het best kan vallen (zo laag mogelijke valimpact) en 2.5 lessen zijn in spelvorm. Andere valpreventieprogramma’s duren minimaal vijftien weken, oplopend tot wel 1.5 jaar. De motivatie neemt dan ook af, waardoor meer mensen voortijdig stoppen. Het programma richt zich op groepen van relatief vitale ouderen. Eis is dat ze minstens eenmaal zijn gevallen het afgelopen jaar en dat ze in staat zijn om minimaal 15 minuten te lopen. Minder fitte ouderen kunnen daardoor niet deelnemen aan het programma, evenmin als ouderen met verschillende aandoeningen. Ellen is daarom nu bezig met een aanpassing van het programma voor mensen met osteoporose. Het programma is ook niet patiëntspecifiek. Iedereen krijgt hetzelfde programma. Een nadeel van het programma is dat er veel materialen nodig zijn voor het parcours. Het programma wordt gegeven aan groepen ouderen, niet individueel. Vooraf wordt ook niet veel verteld over de koppeling met de werkelijkheid of hoe de oefeningen moeten worden gedaan. De begeleiders laten de ouderen met elkaar ervaringen delen en van elkaar leren. Tevens wordt de gelegenheid geboden om problemen die ouderen hebben meegemaakt in de werkelijkheid terug te laten komen in het programma. Achteraf wordt pas duidelijk gemaakt wat de koppeling is met de algemeen dagelijkse activiteiten. In de omschrijving van het programma wordt aangegeven dat het bestaat uit drie onderdelen: - De hindernisbaan; - Spelvormen; - Valtechnieken. De drie doelen die men met het programma wil bereiken zijn: - Verbetering van de balans (om kans op val te verkleinen); - Afname dan de valimpact; - Afnemen van de valangst.

48


In de werkelijkheid zijn deze punten echter met elkaar verweven en heerst er samenhang tussen de onderdelen. Het is dus niet mogelijk noch wenselijk om bijvoorbeeld het onderdeel spelvormen weg te laten, want dat heeft invloed op het gehele programma, aldus Ellen. Er zijn twee mogelijkheden waarop de ouderen bij het programma terecht kunnen komen, via een huisarts en via DTF. Dat laatste is een optie waarbij de oudere na een intake direct door kan naar een fysiotherapeut, zonder dat daar een voorinschrijving van de huisarts voor nodig is. De ouderen die het programma doorliepen bleken allemaal erg tevreden. Dit is mede te verklaren doordat het een kort programma is met een zekere groepscohesie. Ook kunnen de ouderen met eigen inbreng komen. De participatie was ook goed, vrijwel iedereen maakte het programma af. Als aanbeveling gaf Ellen Smulders een review van Sherington over verschillend valpreventieprogramma’s. Daarnaast verwijst ze naar de site www.vallenverledentijd.nl waar ook te vinden is welke praktijken het programma toepassen. Den Haag, 25 maart 2010.

49

Bijlage IV Sport & spel oefeningen 2

2 Weerdestijn V, Hellebrand WEH, Rijken HAFM, Engelsman BCM en Duysens J (2008). Valpreventietraining voor ouderen, een aanpak op meerdere fronten. Per post ontvangen op 30 maart 2010 via Ellen Smulders(TNO).

50


51

Bijlage V

Voorbeelden trainingsessies

Voorbeeld 1: een trainingsessie uit de eerste fase Oefening 1, opstaan vanuit een stoel, over de wipplank lopen en een voorwerp in de kast leggen. Aan de ene zijde van de ruimte is een stoel zonder armleuningen geplaatst, aan de andere zijde een kast met een aantal planken. Tussen de stoel en de kast in is de wipplank geplaatst. De deelnemers werken in tweetallen. Naast de stoel liggen op de grond tien voorwerpen van verschillende formaten en gewichten (halter 1 kg, pylon, stuk touw, zandzakje, stok, etc.). De deelnemer die aan de beurt is pakt een voorwerp vanaf de grond terwijl hij in de stoel zit, staat op, loopt over de wipplank naar de kast, legt het voorwerp in de kast en loopt over de wipplank terug. Daarna doet de andere deelnemer hetzelfde. Dit herhaalt zich totdat alle voorwerpen in de kast liggen. De oefening kan worden verzwaard door toevoeging van meer voorwerpen, het gebruik van een hogere kast/stellage, het laten dragen van een gewichtsvest. Om de oefening moeilijker te maken kan de opdracht worden gegeven om voorwerpen in een bepaalde volgorde te verplaatsen (kleur, gewicht, afmetingen, etc.). Verder kan de route worden aangepast door extra obstakels toe te voegen, zoals de dwarse helling. Oefening 2, kruislings snelwandelen met Belgische trottoir. Met behulp van vier pylonen is een rechthoekig veld afgezet, waarvan de diagonaal ongeveer elf meter is. Aan één van de korte zijdes ligt het Belgische trottoir. In figuur 1 is het parcours van deze oefening weergegeven. De oefening wordt door twee deelnemers tegelijk uitgevoerd, waarbij ze zoveel mogelijk afstand moeten afleggen in twee minuten tijd. De deelnemers mogen niet hardlopen, maar wel snelwandelen. De deelnemers starten beide bij een eigen pion aan de andere korte zijde als die waar het Belgische trottoir ligt. Op teken van de begeleider wordt er gestart, waarbij de deelnemers schuin oversteken naar de volgende pion. Ze passeren de pion waarna de ene deelnemer van links naar rechts over het Belgische trottoir loopt, terwijl de ander van rechts naar links over dit trottoir loopt. Aan de andere kant lopen ze weer langs de pion en steken het veld in een diagonale lijn over. Hier lopen ze om de startpion heen en beginnen opnieuw. Iedere ronde passeren de deelnemers elkaar dus twee keer, waarbij ze goed moeten opletten niet tegen elkaar op te lopen. De oefening kan daarna herhaald worden met toevoeging van een aantal voorwerpen en boodschappenkratjes naast de startpylonen. De ene deelnemer pakt bijvoorbeeld een gele pittenzak uit het kratje bij zijn startpion, legt het parcours af en gooit het zakje in het kratje van de andere deelnemer. De ander doet dit andersom en gooit zijn rode pittenzakken in het kratje van de ander. Dit gaat door totdat alle pittenzakken in een ander kratje zijn gegooid.

START

Fig. 1: een overzicht van het parcours van de oefening ‘kruislinks snelwandelen met Belgische trottoir’. De oefening kan zwaarder worden gemaakt door de tijd te verlengen. Ook kunnen meer deelnemers worden toegelaten tot de oefening en kunnen er extra obstakels worden toegevoegd. Oefening 3, cooling‐down oefeningen met ringen. - Simuleren van het wassen van de rug; - Sokken aantrekken. Zie bijlage XIII voor een gedetailleerde beschrijving van deze oefeningen.

52


Voorbeeld 2: een trainingsessie uit de tweede fase Oefening 1, over een kromme lijn balanceren. De deelnemers moeten over een vijf meter lange lijn lopen die een aantal bochten beschrijft. De deelnemers moeten hun voeten voor elkaar zetten terwijl ze lopen. Na drie herhalingen krijgen ze een dienblad met daarop voorwerpen, waarna ze nogmaals drie keer over de strook lopen. Om de oefening complexer te maken kan worden gevarieerd met de voorwerpen, bijvoorbeeld een bal op het dienblad in plaats van een bidon. Of een bal boven het hoofd dragen terwijl de deelnemer het parcours aflegt. Er kunnen ook obstakels zoals steps of Zweedse banken over de lijn worden gelegd zodat de deelnemers daar overheen moeten stappen. De tijd wordt getimed met een stopwatch, om de ouderen de opdracht te laten uitvoeren onder tijdsdruk. Oefening 2, sport en spel ‐ lopen in colonne. De deelnemers sluiten een rij. De begeleider geeft verschillende opdrachten die de deelnemers direct moeten uitvoeren. Voorbeelden van de opdrachten zijn stoppen, omkeren, linksaf, achteruit, rondje draaien, rechter hand naar de grond, kleine passen/grote passen etc. Door de ruimte te verkleinen of door obstakels toe te voegen kan de therapeut de oefening moeilijker maken. Ook kan de therapeut bijvoorbeeld een bal door laten geven, naar voren toe met de rechterhand en naar achteren toe met de linkerhand. Dergelijke opdrachten vereisen dat de ouderen hun aandacht verdelen. Vervolgens kan de rij in twee groepen worden gesplitst. Deze groepen kunnen om obstakels zoals stoelen of om pylonen gaan slalommen, waarbij ze de andere groep kruisen. De groepen kunnen met elkaar ritsten en weer splitsen, etc. Tot slot kan de begeleider een bal toevoegen aan het spel die de groepen naar elkaar kunnen overgooien terwijl ze door de zaal lopen. Meerdere ballen maken het complexer, waarbij de ouderen de bal niet op de grond mogen laten vallen. Oefening3, cooling‐down oefeningen met ballen. - Doorgeven van een bal; - Rollen van een bal vanuit zit; - Rollen van een bal vanuit spreidstand. Zie bijlage XIII voor een gedetailleerde beschrijving van deze oefeningen. Voorbeeld 3, een trainingsessie uit de derde fase Oefening 1, sport en spel ‐ balsporten. De deelnemers beginnen de trainingsessie in een lege zaal en spelen een balspel van tien minuten in twee teams. Als goal kan gebruik worden gemaakt van korven, matten of boodschappenmandjes. De oefening kan zwaarder worden gemaakt door de tijd te verlengen. Oefening 2, estafette met steps‐parcours met Belgische trottoir. De groep wordt in twee groepen gesplitst en de oefening wordt door twee deelnemers tegelijk gedaan. In de zaal zijn vijf steps, vier stoelen, drie pylonen en het Belgische trottoir geplaatst. De deelnemers krijgen een met water gevulde bidon en starten op teken van de begeleider. Ze lopen de route zoals aangegeven in figuur 2. De eerste step wordt voorwaarts opgestapt en aan de andere zijde afgestapt. De deelnemer loopt daarna tussen de stoelen door naar de volgende step. Hier stapt de deelnemer schuin op en af en loopt vervolgens om de pylon. Na de pylon loopt de deelnemer naar de middelste step en stapt hier overheen om vervolgens over het Belgische trottoir te lopen. Daarna loopt de deelnemer om de pylon en keert weer terug via de hetzelfde parcours. De twee actieve deelnemers komen elkaar dus tegen in het middelste deel van het parcours en moeten daar rekening met elkaar houden. Eenmaal weer aangekomen bij het startpunt geven de actieve deelnemers de bidon door aan de volgende deelnemer. De therapeut neemt de tijd op die beide groepen nodig hebben als alle deelnemers drie keer het parcours afleggen.

53

START Fig. 2: een overzicht van het parcours van de oefening ‘estafette met steps‐parcours met Belgische trottoir’. De oefening kan zwaarder worden gemaakt door een zwaarder te dragen voorwerp of een gewichtsvest te laten dragen. De oefening kan moeilijk worden gemaakt door de bidon op een dienblad te laten dragen. Of een vorm van dubbeltaken, bijvoorbeeld het tellen van het aantal belletjes uit een muziekstuk terwijl het parcours wordt afgelegd. Oefening 3, kleine trap lopen met emmer en opstaan vanuit stoel. De oefening wordt door twee deelnemers tegelijk uitgevoerd. De deelnemers zitten op een stoel onderaan de trap met daarnaast een emmer. Op teken van de begeleider staan de deelnemers op, pakken een emmer en lopen de trap op. Bovenaan gaan ze zitten op een stoel en vullen hun emmer met minimaal één gewicht van een kilo. Vervolgens lopen de deelnemers de trap weer af, gaan zitten, lopen weer naar boven en gaan weer zitten. Nu doen ze een gewicht bij de emmer in en gaan weer naar beneden, etc. De deelnemers lopen op deze manier vijf keer de trap op en af, waarbij de emmer steeds zwaarder wordt. Daarna begint een andere deelnemer met een lege emmer. In totaal voert iedereen de oefening twee keer uit. De oefening kan worden verzwaard door meer herhalingen of het dragen van een gewichtsvest. De oefening wordt complexer door de deelnemers elkaar te laten passeren op de trap of door de route op de trap te veranderen met behulp van pylonen of tape. Oefening 4, estafette op grote trap. De groep wordt in twee groepen gesplitst. Onderaan de trap en bovenaan de trap staat een stelling met tien voorwerpen op de onderste plank. De deelnemers uit groep 1 starten bovenaan de trap. Hun opdracht is om naar beneden te lopen, daar een voorwerp uit de stelling te pakken en deze in de stelling bovenaan de trap te leggen, op de bovenste plank. De deelnemers uit groep 2 beginnen onderaan de trap. Zij krijgen de opdracht om de trap op te lopen en een voorwerp van de onderste plank te pakken. Vervolgens moeten ze de trap aflopen en het voorwerp op de bovenste plank van de stelling leggen. Als alle voorwerpen van stelling gewisseld zijn, wisselen de groepen van startpositie en herhalen het geheel. Doordat de groepen starten op teken van de begeleider, komen de deelnemers elkaar regelmatig tegen op de trap. De oefening kan worden verzwaard door meer herhalingen, het dragen van een gewichtsvest of met zwaardere voorwerpen. De oefening kan moeilijker worden gemaakt door specifieke opdrachten te geven met betrekking tot de voorwerpen, bijvoorbeeld kleuren bij elkaar. Het is ook mogelijk om betekenis te geven aan de voorwerpen, bijvoorbeeld een zandzakje betekent zijwaarts de trap op, een stok voorwaarts de trap op en een balletje met aansluitpas de trap op, etc. Oefening 5, cooling‐down oefeningen met stokken. - Afdrogen; - Orgelman; - Aankleden. Zie bijlage XIII voor een gedetailleerde beschrijving van deze oefeningen.

54


55

Bijlage VI Enquête ‘Toolbox met oefenmateriaal’

56


57

58


59

60


61

Bijlage VII Resultaten enquête ‘Toolbox met oefenmateriaal’ Het valpreventieprogramma wordt al een aantal jaren aangeboden. Fysiotherapeuten die deze cursus in hun praktijk willen gaan aanbieden volgen daarvoor eerst de NPI cursus ‘Valpreventie en valtechniek’. Er is een online enquête verspreid onder 135 therapeuten die deze cursus hebben volbracht. Dertig therapeuten vulden de enquête volledig in. De lege enquête is in bijlage VI opgenomen. Zestig procent van de respondenten geeft aan het programma toe te passen in zijn praktijk. Zestien van de achttien therapeuten is positief over het oefenprogramma, één persoon geeft aan dat het programma niet aan zijn verwachtingen voldoet. In grafiek 1 zijn de problemen weergeven die therapeuten ondervinden bij toepassing van het programma. Veertig procent van de respondenten geeft aan het programma niet toe te passen in zijn praktijk. De oorzaken daarvan zijn weergeven in grafiek 2. 7%

16% Financiën

14%

36%

36%

Toepassing onderdeel valtechniek

11%

Geen groepstherapie mogelijk Gebrek aan financien Gebrek aan materiaal

Opzetten parcours

14%

Gebrek aan deelnemers

Gebrek aan deelnemers

Gebrek aan ruimte 37%

29%

Grafiek 1: Problemen bij toepassing van het Grafiek 2: Oorzaken om het valpreventie‐ valpreventie‐ programma. programma niet toe te passen. In de enquête werd de therapeuten gevraagd aan te geven welke materialen voorkomen in hun praktijk en in welke hoeveelheid. In grafiek drie tot en met vijf wordt dit vergeleken met de materialen die nodig zijn voor het combiprogramma. Vijfentwintig van de dertig respondenten vulden deze gegevens in. 100%

0

90%

21 33

80% Respondenten

54

Onvoldoende materialen in bezit

100

Voldoende materialen in bezit 79 67

30%

10%

75

79

80

87

40%

20%

54

67

68

60% 50%

42

44 54

70%

58

56 46

46

46

33

32 13

20

21

25

To uw Ke ge ls Af P yl ba on ke en ns ch o O te ef ls en m at te n S Za te p s nd za kj es G ew Ha l te ic rs ht sv es te n

St op w

at ch Ba l le n R in ge n St ok ke n Bi do ns

0%

Grafiek 3: De algemene oefenmaterialen in bezit van de respondenten in vergelijking met de benodigde hoeveelheid algemene oefenmaterialen voor het combiprogramma.

62


100% 90%

28

32

80%

32 48

Respondenten

70% 60%

84

88

76

84

Onvoldoende materialen in bezit

50%

Voldoende materialen in bezit

40%

72

68

30%

68 52

20% 10%

16

12

24

16

St el la ge s

Tr ap pe n

Ta ss en

Pa ra pl u' s

St oe le n

Em Bo m od er sc s ha pp en kr at te n

D

ie nb la de n

0%

Grafiek 4: De algemene voorwerpen in bezit van de respondenten in vergelijking met de benodigde hoeveelheid algemene voorwerpen voor het combiprogramma. 100% 16

90%

16 32

80% Respondenten

70%

56

60

48

28 40

44

60

60% Materiaal niet in bezit

50% 84

40%

Materiaal in bezit

84 68

30% 20%

44

40

52

56

72 60 40

10%

W ip pl H el an lin k g m et pl at ea u D ik ke va lm at

Pi Be jl e n lg is ch e tro Ev tto en ir w ic ht ss Lo tro op ok on de rg ro nd en

st on es

Ta pe

St ep pi ng

Ta pi j tt eg el

s

0%

Grafiek 5: Het percentage respondenten dat wel en niet in bezit is van de specifieke voorwerpen uit het valpreventieprogramma Vallen Verleden Tijd. Nadat de respondenten hadden aangegeven welke materialen ze in bezit hebben, konden ze aangeven hoe belangrijk ze vonden dat bepaalde voorwerpen in de toolbox zouden komen. De resultaten van die vraag worden weergeven in grafiek 6. Zesentwintig van de dertig respondenten vulden deze gegevens in.

63

ri n ge Ke n, ge st D ok ls ie ,p ke nb yl n, la on de bi e do n n ,e H ,a ns al m f ,t b te m ak ou rs e e ,z w rs n ,p sc an ho ar dz a te ak pl ls u' je O s, s, ef ta ge en s w m se ic at Ta n ht te pe ve n ,o ,s st en ps te Tr pp ta ap pin St g st m el ep st et la on s dr ge e i e s, m of pi et j le m dr ee n ie rt of r e m de ee n rp Be l Ve lg an is rs ke ch ch n Ev e i ll tro en en w tto de ic ir ht lo ss op tro on ok de rg ro nd en Pl W at i p ea pl an u m k et he D l lin ik g ke va lm at

Ba l le n,

Percentage respondenten

70

64 60

50

40

30

20

Absoluut niet

Zeker niet

Misschien

Zeker w el

10

Absoluut w el

0

Grafiek 6: Het belang dat de respondenten hechten aan het wel of niet includeren van bepaalde categorieën materialen in de toolbox.


65

Bijlage IIX RPAR‐Q test 3

De Vreede PL, Van Meeteren NLU (2008b). Verkorte handleiding Functioneel Training Ouderen. TNO Kwaliteit van Leven. TNO‐rapport KvL/B&G 2008.076. Leiden.

3

66


67

Bijlage IX

Senior Fitness test 4

Jones CJ, Rikli RE, (2002). Measuring functional. J on Active Aging, pag. 28-30.

4

68


69

70


71

Bijlage X

ADAP test 5

De Vreede PL, Van Meeteren NLU (2008b). Verkorte handleiding Functioneel Training Ouderen. TNO Kwaliteit van Leven. TNO‐rapport KvL/B&G 2008.076. Leiden.

5

72


73

74


75

76


77

Bijlage XI

Richtlijnen KNGF 6

Uw praktijk inrichten Aanleiding Voor de Wet op Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (BIG) inging, was er het Besluit Inrichtingseisen Fysiotherapie. Daarin stonden gedetailleerde bepalingen over meubels, apparaten en oefenmateriaal in uw praktijk. De Wet BIG is minder nauwkeurig op dit gebied en zegt slechts dat beroepsbeoefenaren hun werk zo moeten uitvoeren dat het leidt tot verantwoorde zorg. De overheid is van mening dat de primaire verantwoordelijkheid van de kwaliteit van zorg ligt bij degenen die bij de totstandkoming van de zorg betrokken zijn. Het komt er dus op neer dat het uw eigen verantwoordelijkheid is om uw praktijk zo in te richten dat u verantwoorde zorg kan leveren van voldoende kwaliteit. Maar ook de zorgverzekeraars lijken dit naar zich toe te trekken en zelf inrichtingseisen voor uw praktijk te willen opstellen. Het is op zich begrijpelijk dat de zorgverzekeraar praktijken wil contracteren die kwalitatief voldoende zijn ingericht. Dit kan zelfs een objectief criterium vormen op grond waarvan de zorgverzekeraar zijn selectie maakt. Het probleem zit echter in de wijze waarop de zorgverzekeraar hier invulling aangeeft. Voor de opstelling van die inrichtingseisen gebruiken zij de onderbouwing van het kostendeel van het tarief. Zij verheffen die onderbouwing daarmee tot minimum norm. Het KNGF is het daar niet mee eens en daarom heeft zij via een speciaal daarvoor in het leven geroepen werkgroep van fysiotherapeuten eigen inrichtingseisen ontwikkeld, waaraan in beginsel elke praktijk aan moet voldoen. Deze inrichtingseisen zijn breed afgestemd met relevante partijen en zijn in de ALV van de VVF op 01-072000 goedgekeurd.

De regels op een rij Algemene eisen 1. De praktijk is toegankelijk en bereikbaar voor de doelgroep. 2. De praktijk voldoet aan de geldende algemene bouweisen. 3. De praktijk kan volgens normale standaarden verwarmd worden. 4. De praktijk beschikt over warm en koud water. 5. De praktijk is telefonisch goed bereikbaar. 6. De praktijk beschikt over een wachtgelegenheid die geen deel uitmaakt van de behandelruimte(n). 7. De behandelruimte(n) zijn geschikt voor de te geven therapie. 8. De praktijk beschikt over adequate materialen ter ondersteuning van onderzoek en behandeling van de doelgroep. 9. In de praktijk is een EHBO-doos aanwezig. Hygiëne 1. De praktijk beschikt over een toilet en gelegenheid om de handen te wassen. 2. De praktijkruimte, inventaris en materialen worden op verantwoorde wijze gereinigd. 3. De verlichting, verwarming en ventilatie voldoen aan de algemeen te stellen hygiënische eisen. Privacy 1. De praktijk beschikt over een behandelruimte die de privacy van de patiënt waarborgt. 2. De praktijk beschikt over administratieve voorzieningen die de privacy van de patiënt waarborgen.

6 Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapeuten. Inrichtingseisen. Verkregen op 12 april 2010 via: http://www.fysionet.nl/scrivo/asset.php?id=478756

78


Veiligheid 1. De praktijk beschikt over een goedgekeurde elektriciteit- en energievoorziening. 2. De praktijk voldoet aan de geldende brandveiligheidseisen. 3. Alle aanwezige apparatuur ter ondersteuning van het fysiotherapeutisch handelen voldoet aan de wettelijke veiligheidseisen en is geschikt voor professioneel gebruik. 4. De ruimtelijke voorziening en inventaris zijn van zodanige kwaliteit en constructie dat zij bij gebruik geen gevaren opleveren. Overige voorwaarden 1. De fysiotherapeuten werkzaam in de praktijk voldoen aan al hun verplichtingen op grond van de wet en de regelgeving. Toets In beginsel moet iedere praktijk voldoen aan bovenstaande eisen. Het is mogelijk dat de zorgverzekeraar uw praktijk aan deze eisen wil toetsen. Het KNGF is van mening dat een toets op kosten van de verzekeraar door de beroepsgroep uitgevoerd moet worden. Wil een zorgverzekeraar dat u aan meer eisen voldoet dan nu opgenomen in deze inrichtingseisen, dan moet daar een redelijke vergoeding tegenover staan. Meer weten? Heeft u nog vragen over dit onderwerp? Dan kunt u terecht bij het KNGF, afdeling Ledenvoorlichting. Ook wanneer u informatie of advies nodig hebt over andere aan uw werk gerelateerde onderwerpen, helpen we u graag. KNGF Ledenvoorlichting Telefoon 033 - 4672929 [email protected]

79

Bijlage XII Materialen toolbox In deze bijlage volgt een overzicht van de materialen benodigd voor het FUNTEX programma, een overzicht van de materialen benodigd voor het VVT programma en tot slot een combinatie van materialen van beide programma’s. Bij deze samenvoeging wordt ervan uitgegaan dat alle oefeningen worden gegeven met een maximale bezetting van de deelnemers. Kleine materialen Middelgrote materialen Grote materialen ‐ 8 kunststof ringen ‐ 2 gewichtsvesten ‐ 5 verhoogbare steps ‐ 8 pittenzakken ‐ 4 boodschappenkratjes ‐ 5 stoelen ‐ 8 bidons van 0,5 L ‐ 8 houten stokken van 1 m lang ‐ 1 kleine trap ‐ gewichtenset minimaal 30 kg ‐ 8 isolatiebuizen ‐ 2 hoge stellages met 3 niveaus ‐ 4 emmers ‐ 8 pylonen ( 4 geel, 4 rood) ‐ 2 bedden ‐ 6 zachte ballen ‐ 2 dienbladen ‐ 4 stukken touw van 1,5 meter ‐ 5 rubberen oefenmatjes ‐ stopwatch ‐ verschillende tassen ‐ (signaal)tape ‐ 16 tapijttegels met anti slip Tabel 1: Materialen voor het FUNTEX programma. 7 Kleine materialen Middelgrote materialen Grote materialen ‐ kegels ‐ waslijn 1,2 meter met doek ‐ Belgische trottoir ‐ ballen ‐ 2 dienbladen ‐ evenwichtsbalk ‐ stepping stones ‐ paraplu ‐ loopondergronden ‐ 6 pylonen ‐ tassen ‐ wipplank ‐ 6 stokken van 1 meter ‐ hockeystick ‐ plateau met helling ‐ plastic bekertjes ‐ opstapbankje ‐ ronde schijf linoleum ‐ lage stoel ‐stopwatch ‐ Dikke valmat ‐ muziek ‐ judomatten ‐ pijlen, verschillende kleuren ‐ ballonnen Tabel 2: Materialen voor het VVT programma. 8 Algemene oefenmaterialen Algemene voorwerpen Specifieke materialen ‐ 1 stopwatch ‐ 2 dienbladen ‐ 16 tapijttegels met antislip ‐ 3 verschillende ballen ‐ 4 emmers ‐ Tape ‐ 8 kunststof ringen ‐ 4 boodschappenkratjes ‐ Stepping stones ‐ 8 houten stokken ‐ 5 stoelen ‐ Pijlen in verschillende ‐ 8 bidons van 0.5 L ‐ 2 paraplu’s ‐ Belgische trottoir ‐ 8 stukken touw ‐ verschillende tassen ‐ Evenwichtsstrook ‐ 10 pionnen ‐ 1 kleine trap ‐ Loopondergronden ‐ 10 afbakenschotels ‐ 2 deelbare hoge stellages ‐ Wipplank ‐ 5 rubberen oefenmatten ‐ Helling met plateau ‐ 5 verhoogbare steps ‐ Dikke valmat ‐ Gewichtenset zandzakjes ‐ Gewichtenset minimaal 30 ‐ 2 gewichtvesten Tabel 3: Samenvoeging van de benodigde materialen voor FUNTEX en VVT leidt tot deze materialen, die benodigd zijn voor het combiprogramma. 7 De Vreede PL, Van Meeteren NLU (2008b). Verkorte handleiding Functioneel Training Ouderen. TNO Kwaliteit van Leven. TNO‐rapport KvL/B&G 2008.076. Leiden. 8 Weerdestijn V, Hellebrand WEH, Rijken HAFM, Engelsman BCM en Duysens J (2008). Valpreventietraining voor ouderen, een aanpak op meerdere fronten. Per post ontvangen op 30 maart 2010.

80


81

Bijlage XIII Cooling‐down oefeningen 9 Onderstaande oefeningen zijn onderdeel van het FUNTEX programma. Ze dienen om de bewegingsuitslag van de deelnemers te vergroten.

9 De Vreede PL, Van Meeteren NLU (2008b). Verkorte handleiding Functioneel Training Ouderen. TNO Kwaliteit van Leven. TNO‐rapport KvL/B&G 2008.076. Leiden.

82


83

84


85

Bijlage XIV Marktonderzoek steps Aerobic Step 10 ‐Step met monoblok systeem 90x35x15.2/20.3/25.4 cm ‐ Gewicht: 7.5 kg ‐ Materiaal step: gerecycled polyethylene plastic (zeer slijtvast) ‐ Staanders: ook wel vloerblokken genoemd, zijn voorzien van antislip noppen en kliksluitingen. ‐Bovenkant step: voorzien van omni‐dimensionale groeven voor maximale tractie en absorbering

Kettler Stepper 11 ‐ Algemeen : Compacte Kettler stepper met variabele trainingsintensiteit ‐ Afmeting (LxBxH) : 90 x 34 x 15‐25cm ‐ ‐ Extra informatie : De hoogte is simpel instelbaar en het oppervlak is slipvrij. Aerobic step Professioneel 12 ‐3 hoogte verstelbaar, step hoogte 15/20/25cm ‐ Lengte 97cm, breedte 36cm, ‐ Bovenzijde uitgevoerd in TPR, antislip

Aerobic step medium 13 ‐ 66 cm x 27 cm x ca. 10/15 cm ‐ Een ruimtebesparend design. ‐ Voorzien van platform met een antislip ‐ Gemaakt van polyethylene, wat de step zeer slijtvast maakt en tevens schok absorberend. ‐ Hoogte is in 2 hoogten in te stellen. ‐ Belastbaar gewicht: 100 kg ‐ Gewicht: ca 3 kg

10 http://sport.marktplaza.nl/fitness/Grote‐Robuuste‐Aerobic‐Step‐Met‐Monoblok‐Systeem‐8061793.htm 11 http://www.elektrokoopjes.nl/Shop/Fitness‐en‐kracht/Fitness‐Apparatuur/Accessoires/17213/Kettler‐ 07268‐800‐STEP‐BOARD.html?TRANSID=457735222&m4n_aid=11672&_df=true 12 http://www.sportartikelen‐shop.nl/shop/aerobic‐step‐professioneel‐08brscl270‐p‐2917.html 13 http://www.speurders.nl/overzicht/sport‐en‐fitness/fitnessapparatuur/aerobic‐step‐66x27x13‐18cm‐ aerobicstep‐blok‐systeem‐53986171.html?q=step

86


Aerobic step Profi Plus 14 ‐ 90% HD polyethyleen / 10% ABS ‐ In hoogte verstelbaar, 10 ‐ 15 ‐ 20 cm, d.m.v. losse delen, antislip profiel aan bovenzijde, antislip doppen onder de poten ‐ Afmeting : 78 x 29 x 20 cm.

Rucanor aerobic step 15 ‐ In hoogte verstelbaar, met bokken voor 15 cm extra hoogte, ‐Met antislip bovenzijde ‐ Afmetingen 68,5 x 29 x 15,5 cm.

Reebok Step 16 ‐ De step bestaat uit 1 stuk met antislip grondblokken. ‐ Veilig, antislip oppervlak. ‐ De step is verstelbaar in 3 levels ‐ 90cm lang x 35cm breed ‐ Gewicht 7.5 kg

14 http://www.sportshopper.nl/aerobic‐step‐profi‐plus‐p‐474.html?language=nl¤cy=EUR 15 http://www.sportartikelen‐shop.nl/shop/rucanor‐aerobic‐step‐013‐1397101‐p‐1215.html 16 http://www.ultrasport.nl/fitness‐reebok‐step‐p‐298.html

87

Bijlage XV Technische info over trappen 17

Klusbedrijf Loek Hereijgers, Technische info over trappen. Verkregen op 08‐06‐2010 via: http://www.hereijgers.nl/pdf/Technische%20info%20over%20trappen.pdf

17

88

Advies over het behoud van de zelfredzaamheid van ouderen

Recommend Documents