De Renaissance van Sas van Gent - De kracht van het kleine -
Wat te doen met de ruimte?
Inhoud 3 5 7 10 13 16 19 22 25 27 29
Wat te doen met de ruimte? De Renaissance van Sas van Gent De partijen De dubbelfocus aanpak Open Sas Ontwerpen aan overmaat Historie geeft de richting aan, maar niet altijd Ontwerpen aan overmaat Het koesteren van kwaliteiten Groeten uit Sas van Gent Sterke coalitie
Wat te doen met de ruimte?
Het zal er anders uit gaan zien in Sas van Gent. De bevolking verandert. Er komen minder huishoudens en meer ouderen. Die ontwikkeling zal niet overwaaien en zet nog een tijd door. Zeeuws-Vlaanderen is een van de regio’s met het verschijnsel krimp. De gevolgen van krimp zijn voor elke kern anders. Veel mensen, vooral bestuurders, willen de term krimp liever niet in de mond nemen. Zij zijn bang dat krimp zich gaat voortspreken. Als je er eenmaal hardop over begint te praten, roep je het over jezelf af. Dat ligt anders in Sas van Gent. Daar wil men juist de krimp onbevangen tegemoet treden. Krimp is overmacht. Zelfs met extra economische impulsen zijn de bevolkingsontwikkelingen niet te keren. Het inwonerstal zal afnemen met ruwweg vijf tot tien procent. Sas van Gent wil niet lijdzaam de gevolgen van krimp afwachten, maar een positieve slinger geven aan de ontwikkelingen. Niemand voelt zich aangesproken door een doemscenario, met overal de situatie van ‘woning zoekt bewoner’. Hoe te handelen? Door de lage druk op de woningmarkt zal overal ruimte gaan ontstaan. De vraag die Sas van Gent zich dan ook stelt is: wat gaan we doen met die ruimte? Dit is wellicht de kernvraag bij het containerbegrip krimp.
4
De Renaissance van Sas van Gent
De Renaissance van Sas van Gent
In Sas van Gent staan of komen veel woningen, winkels, bedrijfsruimten en verenigingsgebouwen leeg. Enkele terreinen liggen op een nieuwe bestemming te wachten. Zij geven de indruk braak te liggen. In 2011 wordt de nieuwe multifunctionele accommodatie, de brede school, opgeleverd. Vanuit de historische kern zullen verschillende voorzieningen naar dit nieuwe gebouw verhuizen. Zij laten hun huidige gebouw leeg achter. Op de wat langere termijn zullen nog extra woningen leeg komen te staan ten gevolge van de dalende bevolkingsomvang van Sas van Gent. Krimp is in Sas van Gent zo niet een abstract verschijnsel of een rekensom uit een of ander onderzoeksrapport, maar direct zichtbaar en voelbaar in het straatbeeld. Deze leegstand, met alle gevolgen voor de leefbaarheid en vitaliteit van de Sasser gemeenschap, is aanleiding geweest om een kwaliteitsoffensief in te zetten. Woongoed ZeeuwsVlaanderen nam hiertoe het initiatief met de Renaissance van Sas van Gent, waarop de gemeente Terneuzen direct aanhaakte. In deze publicatie een kenschets van de Renaissance van Sas van Gent.
6
De partijen
De partijen
De corporatie Woongoed Zeeuws-Vlaanderen is, met bijna 30% van de 1870 woningen, de enige grote woningeigenaar in Sas van Gent. Dit betekent dat de corporatie en Sas van Gent onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Als het niet goed gaat met Sas van Gent gaat het ook niet goed met de woningen van Woongoed Zeeuws-Vlaanderen. Maar ook het omgekeerde is het geval. In het besef van deze wederkerige afhankelijkheid nam Woongoed Zeeuws-Vlaanderen in 2008 het initiatief voor een breed kwaliteitsoffensief: de Renaissance van Sas van Gent. De naamgeving alleen al wijst op de ambitie om naast de aandacht voor de fysieke zaken, zoals je van een corporatie mag verwachten, te kiezen voor een bredere benadering. Sassenaren hebben een sterk besef van de gemeenschappelijke grond onder hun voeten. Daarom werd bij de Renaissance van Sas van Gent de cultuurhistorische kant sterk benadrukt.
Kiezen voor Sas Waarom kiezen mensen voor Sas van Gent? Deze vraag stelden wij aan een van de Tafels van Sas. Een impressie. ‘Als een jongere uit Sas van Gent gaat studeren, in Breda of Rotterdam bijvoorbeeld, dan heb je kans dat hij niet meer terugkomt. Maar dat geldt lang niet voor iedereen. Veel jongeren keren juist wel terug. Zij kiezen heel bewust voor Sas, voor de ruimte en de vrijheid. Je kunt doen waar je zin in hebt. En wat belangrijk is: voor de sociale contacten, het verenigingsleven. Dat misten deze jongeren buiten Sas.’ ‘Bewoners van Sas van Gent weten dat zij voor hun werk vaak een forse afstand moeten afleggen. Zij kiezen voor de voordelen van het leven in Sas van Gent, en accepteren de gevolgen van die keuze.´
Van meet af aan was het duidelijk dat een kwaliteitsoffensief gedragen moest worden door alle partijen. Niet alleen door de corporatie en de Gemeente Terneuzen, maar ook door bewoners en door ondernemers. Die noodzaak blijkt ook uit de leegstandskaarten. Die kaarten geven een beeld van de leegstand nu, de te verwachten leegstand over twee jaar (na de verhuizing van voorzieningen naar de nieuwe brede school) en van de leegstand in de verdere toekomst. Duidelijk wordt dan dat de leegstand zich over geheel Sas van Gent voltrekt. Niet in aaneengesloten gebieden, maar gespikkeld over grote delen van de stad. Bijna overal is sprake van woningen die te koop of te huur staan, van lege winkelruimten en bedrijfsgebouwen. Op meer plekken liggen grote of kleine stukjes grond braak. Dit vraagt om een brede aanpak, maar vooral ook om een kleinschalige aanpak. Een aanpak waarop niet alleen de gemeente en de woningcorporatie aangesproken kunnen worden, maar die ook door anderen in Sas van Gent moet worden opgepakt. Het motto is hier: kleine willen dragen grote gewichten weg.
8
9
De dubbelfocus aanpak
De dubbelfocus aanpak
Een belangrijk onderdeel van de Renaissance van Sas van Gent is de dubbelfocus aanpak. Werk op twee fronten: dichtbij én ver weg. Met dichtbij bedoelen we een concreet project, waarvan al snel resultaten zichtbaar zijn. Het project Vredestraat heeft zo gewerkt. De oudste huurwoningen van Sas van Gent (1920) werden met veel zorg gerenoveerd, alsof het monumenten betrof. Door een uitbouw aan de achterkant kregen de woningen veel meer leefruimte. De gerenoveerde woningen werden in 2010 fasegewijs opgeleverd en bleken vlot te verhuren. De Sassenaren toonden zich ingenomen met het resultaat. In de Vredestraat is het optimisme teruggekeerd. Als tweede Renaissance-project worden een drietal blokjes, met kleine duplexwoningen uit 1950 in de Witte Wijk aan de zuidkant van Sas van Gent, gesloopt. Omdat ‘minder en beter’ het juiste antwoord is op krimp, wordt dit gebied vervolgens heringericht voor uitgifte van vrije kavels in een veel lagere dichtheid dan de oude bebouwing. Uit de vele gesprekken met bewoners blijkt vraag te zijn voor vrije kavels in Sas van Gent. Denken en doen zijn in Sas van Gent twee zijden van dezelfde medaille. Daarom pakte Woongoed ZeeuwsVlaanderen en de gemeente de ontwikkeling van multifunctioneel centrum De Statie aan, een brede school gecombineerd met woningen voor ouderen. Voor een al jarenlang braakliggende locatie aan het Bolwerk wordt inmiddels een complex voor begeleid wonen ontwikkeld. De dubbelfocus aanpak is cruciaal. Deze aanpak moet steeds goed aansluiten op de beelden die de bewoners hebben van Sas van Gent. De resultaten van de aanpak genereren weer een draagvlak voor de volgende stappen.
11
Vredestraat Het idee van de monumentale renovatie van de 41 woningen in de Vredestraat bleek aanvankelijk op weerstand te stuiten. Velen vroegen zich af of investeren in de oudste sociale huurwoningen van Sas van Gent (1920) nog wel verantwoord zou zijn. Inmiddels is de renovatie achter de rug en is de straat door de gemeente geheel in stijl heringericht. De kritiek is verstomd en de Vredestraat blijkt een keerpunt, het symbool van de wedergeboorte. Zelfs vele hoge ‘Haagse’ dames en heren bezochten inmiddels de Vredestraat. Het resultaat van de renovatie van de Vredestraat opende de ogen voor de kwaliteit van de architectuur van andere gebouwen in Sas van Gent. Aan de Tafel van Sas werd door de architect Guido Goedhals voorgesteld om een architectuurgidsje van de vooroorlogse gebouwen te maken. Dit boekje wordt gepresenteerd bij de officiële oplevering van de Vredestraat in 2011.
12
Open Sas
Open Sas
Er is ook in de verte gekeken. Al snel werd duidelijk dat maar één strategie effect kan hebben, namelijk de krimp accepteren. De ruimte die daardoor gaat ontstaan, moet zo worden ingezet dat kwaliteiten worden toegevoegd. Met financiële steun van het Stimuleringsfonds voor Architectuur hebben Woongoed Zeeuws-Vlaanderen en de gemeente Terneuzen opdracht gegeven voor twee studies, namelijk de Belvedere gebiedsvisie (Must stedenbouw) en Ontwerpen aan overmaat (De Urbanisten en Inbo). Het motto van de Belvedere gebiedsvisie is tevens de titel geworden: Open Sas. Open staat voor: meer ruimte als een nieuwe kwaliteit, een open houding naar de toekomst en een open gesprek met alle partijen die een rol kunnen gaan spelen in de toekomst van Sas van Gent. De gebiedsvisie biedt aanknopingspunten voor de toekomst. Daarvoor moest eerst de vaak schoksgewijze ruimtelijke ontwikkeling van Sas van Gent worden ontrafeld. In de op deze analyse gebaseerde toekomstvisie worden de bouwstenen voor de ontwikkeling aangedragen. In de toekomst is Sas een ruim opgezette woonkern waar het goed leven is dankzij mooie openbare ruimtes, een passend woningaanbod, enkele voorzieningen die het wonen verrijken en een vitaal verenigingsleven. Cultuurhistorie en hedendaagse projecten dragen aan de kwaliteit van Sas. Ten noorden en ten zuiden van de woonkern is ruimte voor industrie.
Open Sas
Wat niet functioneert wordt gesloopt. Dat zit in de genen van Sas. Elk nieuw project heeft daarom een hedendaags nut. De vijf Sasser principes zijn ontwikkeld als de gereedschapskist voor alle fysieke projecten in Sas van Gent: 1 Ruimtelijke overmaat is de nieuwe kwaliteit: het benutten van vrijkomende ruimte met nieuwe functies en gebruiken helpt om de nieuwe kwaliteit van Sas als woonstad te vormen. En, andersom geredeneerd, het voorkomen dat onbebouwde ruimte ontstaat zorgt ervoor dat de bestaande bebouwing die goed is, niet verloren gaat. 2 Elke ingreep is maatwerk: op sommige plekken wordt de vrijkomende ruimte benut om ingrepen te realiseren die ervoor zorgen dat een ruimtelijke structuurdrager beter wordt. Op andere plekken biedt de vrijkomende ruimte de mogelijkheid voor kleinschalige initiatieven (zie: Ontwerpen aan overmaat). 3 Bewoners dragen de stad: een krimpende stad blijft vitaal als de maatregelen steun vinden bij haar bewoners en bezoekers. Bewoners, verenigingen en ondernemers zullen dan ook zelf mede het initiatief moeten tonen. Dat vergroot de kans dat (ruimtelijke) maatregelen direct tot leven komen. 4 Historie geeft de richting aan, maar niet altijd: sommige plekken in Sas hebben of hadden krachtige ruimtelijke structuren die een hedendaags gebruik mogelijk maken. Op andere plekken is de historische structuur zwak en biedt deze onvoldoende houvast. 5 De tijd is relatief: het verleden van Sas maakt duidelijk dat niet alles permanent is. Tijdelijke en permanente ingrepen vormen de ideale mix.
14
15
Ontwerpen aan overmaat
Ontwerpen aan overmaat
Een overmaat aan ruimte was kenmerkend voor Sas van Gent en zal dit blijven. In het verleden kwam deze ruimtelijke overmaat tot uitdrukking in openbare ruimtes als het kanaal, de sluis en de vestingwerken. Nu en in de nabije toekomst zal deze vooral ontstaan door leegstand, sloop en vermindering van economische activiteiten. In de Belvedere gebiedsvisie zijn verschillende suggesties gedaan voor een passende en hoogwaardige nieuwe bestemming. Zoals: de aanleg van nieuwe bolwerken, aanleg van een nieuwe kreek in de wijk Sint Albert en het helen van gave wanden in de historische pit. Maar zijn er geen alternatieve (her)bestemmingen mogelijk, die minder aanspraak doen op middelen, die dichter bij initiatieven uit de samenleving staan en die ook door anderen opgepakt kunnen worden dan de gemeente en de corporatie? Dankzij een tweede subsidie van het Stimuleringsfonds voor Architectuur zijn tijdelijke herbestemmingen van leegstaande gebouwen en braakliggende terreinen in Sas van Gent verkend. Diverse opties zijn in beeld gebracht en samen met potentiële projecteigenaren verder geprioriteerd naar vier kleine en één grootschaliger project: 1 Dieren in Sas: is een voorstel om de huidige kleine kinderboerderij uit te breiden tot de grootste van ZeeuwsVlaanderen. En wel door de terreinen en de gebouwen van twee scholen die binnenkort vrij komen te annexeren en één van de leegstaande scholen te gaan gebruiken als stal voor de dieren. 2 Nieuwe bolwerken voor Sas van Gent: wil Sas van Gent zijn totale bolwerken in een nieuwe verschijningsvorm weer terug geven. En wel door een deel van het materiaal van gesloopte woningen uit Sas van Gent te gebruiken om het tracé van de noordelijke bolwerken in het landschap te reconstrueren.
17
Ontwerpen aan overmaat
3 De Silo van Sas: de karakteristieke silo van de suikerfabriek in Sas van Gent staat leeg. Het gebied eromheen is afgesloten en verwaarloosd. Dit derde project behelst het weer open stellen van het gebied door er een Sasser Speeldernis voor kinderen van te maken. De silo zal tijdelijk in gebruik genomen door lawaaiveroorzakende sportactiviteiten zoals skaten en oefenruimtes voor bands. 4 Sas Canvas: is het voorstel om gevels van (tijdelijk) leegstaande winkels, woningen en de silo om te toveren tot markante plekken in Sas van Gent. Een aanzet wordt door ondernemers al gegeven door enkele leegstaande etalages in de winkelstraat op te fleuren met historische foto’s. Sas Canvas gaat een stap verder door een duidelijke routing te markeren met een doorgaand beeldverhaal. Uit een van de Tafels van Sas kwam het thema ‘suiker’ naar boven. Dit is bepalend geweest in de geschiedenis van Sas van Gent, maar biedt ook vele moderne en aansprekende toepassingsmogelijkheden om een brug naar de toekomst te slaan. 5 Tomaten Sas: is tenslotte het voorstel om lege kavels en terreinen, variërend van de voortuin van woningen tot grotere braakliggende gebieden, tijdelijk in te richten voor de verbouw van groente en fruit. Voor consumptie, maar ook ter opfleuring van Sas.
18
Historie geeft de richting aan, maar niet altijd
Historie geeft de richting aan, maar niet altijd
De historie wijst de weg en biedt vrijheden, zo stelt de Belvedere gebiedsvisie. Als we een ding uit de geschiedenis van Sas van Gent kunnen leren, dan is het wel dat men steeds heeft gesloopt wat niet meer functioneerde. In de periode na de oorlog is Sas van Gent stapsgewijs uitgebreid met nieuwe wijken, vooral voor de gezinnen van de mensen die werkten in de sterk florerende industrie. Deze industriële werkgelegenheid is inmiddels teruggelopen. De oudste uitbreidingswijk, de Witte Wijk uit 1949, begint minder aantrekkelijk te worden en dat wordt direct merkbaar als er weinig vraag is op de woningmarkt. Er komt leegstand. Ook Woongoed Zeeuws-Vlaanderen lukt het niet meer om al haar woningen hier te verhuren. En daarom is besloten om de Witte Wijk in stappen te gaan slopen. Niet met een strakke planning, maar met ruimte om in te spelen op de praktijk van de woningmarkt en de ideeën in Sas van Gent. In 2011 worden drie blokjes met 36 duplexwoningen gesloopt. De vrijkomende ruimte zal worden uitgegeven als vrije kavels. In een stedenbouwkundig plan is de hoofdstructuur bepaald, maar kan de invulling ervan inspelen op de situatie van vandaag, maar ook op nu nog onvoorspelbare ontwikkelingen in de toekomst.
20
Uit de krimpklem Bij de ontwikkeling van kavels in de Witte Wijk wordt het probleem van de ‘krimpklem’ duidelijk. Door de marktsituatie met de teruglopende vraag zijn de grond- en woningprijzen zeer laag. Niets doen is geen optie. Dat zou immers leiden tot een proces van koude sanering, met de wurggreep van een oplopend verval. Daarom is gezocht naar een methode die zowel financieel haalbaar is, een kwaliteit toevoegt aan de openbare ruimte en die beantwoordt aan de vraag uit de samenleving: stedebouw voor gevorderden. Er vindt geen verwerving van privaat eigendom plaats, alleen het leegstaande bezit van de corporatie wordt gesloopt. De vrijkomende ruimte wordt benut voor vrije kavels. Bestaande infrastructuren worden optimaal benut en de openbare ruimte wordt op een uitgekiende manier verbeterd. In samenspraak met potentieel geïnteresseerden uit Sas van Gent, verenigd in de zogenoemde Kaveltafel, vullen Woongoed Zeeuws-Vlaanderen en de gemeente Terneuzen het plan op detailniveau in. Deze methode is kostenneutraal, levert nieuwe kwaliteit aan de Witte Wijk en beantwoordt aan een vraag waar grote behoefte aan is in Sas van Gent.
21
Bewoners dragen de stad
Bewoners dragen de stad
Zes sleutelpersonen uit Sas van Gent zijn door Woongoed Zeeuws-Vlaanderen gevraagd om op persoonlijke titel mee te denken over het beoogde kwaliteitsoffensief. Tijdens deze eerste Tafel van Sas is met een open houding gesproken over de demografische en economische veranderingen, urgente opgaven en het belang om draagvlak in de samenleving te organiseren. Maar bewust niet via institutionele lijnen, maar via persoonlijke contacten. Ook dat is de kracht van het kleine. Op de vraag aan het eind van de eerste Tafel van Sas of iedereen nu een eigen Tafel van Sas wilde organiseren met zijn/haar eigen contacten, kwam een positieve reactie. En zo zijn verschillende Tafels van Sas georganiseerd, waarvan de bevindingen en acties weer samen gebracht werden in de eerste Tafel van Sas. Die inmiddels de Stamtafel is gaan heten. Deze werkwijze – klein, persoonlijk en actiegericht – heeft onmiskenbaar geleid tot betrokkenheid bij de Sassenaren, tot meer feeling met de opgave bij de corporatie, tot positief kritisch commentaar en tot goede suggesties en enkele gouden ideeën. Waaronder de eye opener dat het in Sas van Gent ontbrak aan vrije kavels. En waardoor vooral jonge en initiatiefrijke bewoners die graag in een kleine kern als Sas van Gent een eigen woning willen bouwen, bij gebrek aan vrije kavels noodgedwongen moeten vertrekken naar Terneuzen of andere kernen. Bij een inwonertal van 3600 betekent het vertrek van een jong gezin meteen een bevolkingsdaling van zo’n 0,15 procent. Na dit signaal uit een van de Tafels van Sas is besloten tot de stapsgewijze sloop van de Witte Wijk en het ontwikkelen van vrije kavels in een veel lagere dichtheid dan de oude bebouwing. Minder maar beter. Aan een speciale Kaveltafel zijn met geïnteresseerden de stedenbouwkundige opzet en de spelregels voor deze vrije kavels verder besproken.
23
Café Reseda De Stamtafel kwam meestal in Café Reseda aan de Noordweststraat 11 bijeen. Dit café vervult als stamcafé van 14 verenigingen een cruciale rol in het rijke verenigingsleven van Sas van Gent. De inrichting van Café Reseda is afgestemd op een intensief gebruik. Er zijn bijvoorbeeld twee biljartliften, waardoor de biljartzaal in een mum van tijd omgebouwd kan worden naar feestzaal.
24
Het koesteren van kwaliteiten
Het koesteren van kwaliteiten
Ook in krimpsituaties is een optimistische houding essentieel. Als de bevolkingsomvang terugloopt, zullen bijvoorbeeld de winkelvoorzieningen nog sneller verdwijnen dan zij al zouden doen als gevolg van de schaalvergroting en de grotere mobiliteit. Dat proces valt niet te keren. Initiatieven om iets te doen aan de gevolgen voor kwetsbare groepen zijn nodig. Denk bijvoorbeeld aan het initiatief voor ‘OVtaxi in de avonduren’ van de provincie Zeeland, de ZeeuwsVlaamse gemeenten en Woongoed Zeeuws-Vlaanderen. Stop echter niet alle energie alleen in het bestrijden van ongemakken. Het allerbelangrijkst is dat bestaande kwaliteiten een nieuwe glans krijgen en nieuwe kwaliteiten worden geïntroduceerd in Sas van Gent. Een nieuw perspectief, een punt in de verte. Koester de Parels van Sas, zo stelt de Belvedere gebiedsvisie. Vind nieuwe bestemmingen voor markante gebouwen en objecten zoals de molen op het Generaliteitsbolwerk, de Heilige Maria Hemelvaartkerk van architect Joseph Cuypers met een unieke betonconstructie of het voormalige tramstation. Gebruik de getij-watermolen bijvoorbeeld als mosselbar. En, zoals inmiddels al is gedaan, knap de Vredestraat op als ware het een monument.
26
Groeten uit Sas van Gent
Groeten uit Sas van Gent
Een stad zonder ansichtkaarten is als de man zonder eigenschappen, der Mann ohne Eigenschaften. De kracht van de ansichtkaart ligt in het cliché. Iedereen herkent de gebouwen op de kaart onmiddellijk en associeert ze met een bepaalde plaats. In Sas van Gent vind je geen ansichtkaarten van de kern zelf. Alleen de fotograaf aan de Oostdam in de historische pit van Sas maakt nog fotoreproducties van oude ansichtkaarten met de molen, of beter gezegd de betreurenswaardige ruïne van de molen, en de gelukkig altijd zonnige Oostkade. Die kaarten moet je in een envelop versturen, er staan geen lijntjes op de achterkant. Sas van Gent heeft dringend nieuwe ansichtkaarten nodig. Verschillende paradepaardjes dienen zich hiervoor aan. Behalve het fotogenieke Hertog van Marlborough-huis en het bruggetje, heeft Sas inmiddels ook de monumentale Vredestraat. De molen vraagt om een actie van alle Sassenaren, want een gerestaureerde molen, hoog op het bolwerk, hoort ook op de ansichtkaart. Je moet immers met trots kunnen schrijven: Groeten uit Sas van Gent!
Het verenigingsleven Op het gebied van het verenigingsleven heeft Sas van Gent veel te bieden. Uit een korte inventarisatieronde blijkt dat de ongeveer 3600 inwoners zich georganiseerd hebben in niet minder dan 71 verenigingen en stichtingen (eind 2009). Het aanbod is breed, met niet minder dan 29 sportverenigingen, 12 carnavalsverenigingen, 8 verenigingen met een cultureel doel (inclusief de smartlappen) en 12 muziekverenigingen. Bij elkaar tellen de verenigingen een kleine 2500 leden. Sassenaar zijn blijkt voor velen een ‘full time job’.
28
Sterke coalitie
Sterke coalitie
Woongoed Zeeuws-Vlaanderen en de gemeente Terneuzen trekken samen op bij de Renaissance van Sas van Gent. De Belvederestudies zijn uitgevoerd in opdracht van respectievelijk de corporatie en de gemeente, steeds met medefinanciering door de andere partij. Een gezamenlijke stuurgroep neemt de besluiten, voorbereid in het operationeel overleg.
‘De Sasser Aanpak blijkt doeltreffend. Je komt meteen uit de sfeer van ‘kakelen is nog geen eieren leggen’, veel mooie woorden maar geen daden. Deze aanpak geeft de bewoners weer geloof in de toekomst en dat is ontzettend belangrijk’, zo benadrukken de externe adviseurs van de Renaissance van Sas van Gent Guido Wallagh (Inbo) en Han Michel. ‘In iedere wat grotere kern in Zeeuws-Vlaanderen zou men moeten werken aan een lokale Renaissance, steeds met een eigen formule. Maar dit is niet voldoende. De aanpak moet ook
naar een hoger niveau worden getild, naar de regio. Want krimp vraagt misschien wel om meer regie dan groei. De kracht van Zeeuws-Vlaanderen kan gaan zitten in de bundeling van de vele kleine plaatselijke initiatieven. De regio is het schaalniveau waarop partijen – provincie, gemeenten, corporaties en bedrijven – afspraken maken over optimalisatie van de slagkracht, over slimme combinaties en hoe contraproductieve lokale concurrentie kan worden voorkomen. Bovendien is op regionaal niveau een krachtige profilering mogelijk, de Zeeuws-Vlaamse branding. Bewoners herkennen zich goed in hun regio. De regio ZeeuwsVlaanderen komt nu jammer genoeg niet sterk over. Andere regio’s met eenzelfde demografische situatie timmeren veel meer aan de weg’, aldus de adviseurs. ‘De corporaties in de regio moeten meer nadenken over hun toekomst. Zij staan nu sterk, maar zij zullen het op de lange duur zwaar krijgen. Zij staan voor enorme opgaven, maar zullen worden geconfronteerd met de krimpklem. Vanwege de slechte woningmarkt zullen de inkomsten uit de verkoop van woningen bijna wegvallen. Corporatieland moet de ogen openen voor de problemen in de lage druk-gebieden. Een oplossing kan worden gevonden in nieuwe arrangementen, samenwerkingsformules met rijkere corporaties uit andere delen van het land. Maar het zijn niet alleen de gemeenten en corporaties die aan slag zijn in Zeeuws-Vlaanderen. Ook de rijksoverheid wordt – ouderwets - aangesproken. Er moet vroeg of laat een regeling komen om boventallige particuliere woningen uit de circulatie te nemen. Voorwaarde zou moeten zijn dat de gemeente, eventueel samen met een corporatie, hiervoor een ‘ondernemingsplan’ opstelt. Als een dergelijke regeling er niet komt, wacht ons het vooruitzicht van een langdurig proces van koude sanering op de woningmarkt’, aldus Wallagh en Michel.
30
31
De Tafels van Sas geven een stevige lokale verankering. De discussie wordt hiermee buiten de kring van de professionals getild. Voor de Tafels van Sas geldt de regel: je zit er als persoon, niet vanuit een functie. Je spreekt vanuit de eigen betrokkenheid. Deze regel bleek overigens niet altijd eenvoudig na te leven. Want vanwege het ongekend bruisende verenigingsleven in Sas van Gent, is bijna iedereen aan de Tafels van Sas bij nader inzien ook geëngageerd bestuurslid van de ene of andere organisatie. Gelukkig bleek iedereen in de eerste plaats Sassenaar. Power pointpresentaties zijn dan volstrekt overbodig, want iedereen kent Sas als zijn of haar broekzak.
De Sasser aanpak
Colofon Uitgave Woongoed Zeeuws-Vlaanderen, Gemeente Terneuzen Auteurs Guido Wallagh (Inbo) en Han Michel Bronnen Belvedere gebiedsvisie Open Sas (Must stedebouw) Ontwerpen aan overmaat (De Urbanisten en Inbo) Grafische vormgeving Luis Mendo & Hiyoko Imai GOOD Inc. Amsterdam www.goodinc.nl Druk Zwaan printmedia Oplage 300 Datum April 2011 Deze publicatie is mogelijk gemaakt door de Regeling Belvedere van het Stimuleringsfonds voor Architectuur en financiële bijdragen van Woongoed Zeeuws-Vlaanderen en Gemeente Terneuzen.
