Help! De digitale foto die u print vertoont heel andere kleuren dan het origineel. Hoe kan dat en hoe kunt u dat oplossen? Over het managen van kleuren in uw digitale doka. Wie een geprinte afdruk wil van zijn digitale opname zonder kleurafwijkingen, kan niet om kleurmanagement heen. Belangrijk hierbij is het verschil in kleurruimtes en met name die tussen RGB en CMYK. CMYK is voor tastbare kleuren zoals cyaan, magenta en geel inkt of verf op papier of linnen. Mensen zien kleuren in rood, groen en blauw, vandaar ook de term RGBkleursysteem. Wat u opneemt met de (digitale) camera is ook RGB, net als de foto's die u scant en wat u op uw monitor ziet. De hele wereld is RGB, behalve als u print. Dan gaat het over CMYK. De kleurweergave in digitale apparatuur, zoals computerschermen, scanners en digitale camera's, is een numerieke afgeleide van het visuele RGB-kleursysteem. Elke digitale kleur bestaat uit een combinatie van enen en nullen. We spreken dan van een RGB-kleurruimte. Met die ruimte en die getallen kunnen apparaten kleuren reproduceren. Idealiter geeft elk RGB-apparaat dezelfde kleuren weer op basis van dezelfde getallen. Maar elk apparaat is beperkt tot een maximum aantal kleuren dat het kan weergeven (kleurgamma) en interpreteert de te tonen kleuren naar zijn eigen beperking. Logisch dus dat er kleurafwijkingen ontstaan als u een digitale foto print, maar ideaal is het niet. Ideale situatie Om een ideale situatie te creëren hebben een aantal fabrikanten een standaard RGBkleurruimte, sRGB, geformuleerd. sRGB is weliswaar kleiner dan RGB, maar aangezien de meeste apparaten, van de consumentencamera's tot de doorsnee monitor tot de doorsnee printer deze standaard kunnen verwerken, is het mogelijk om zonder groteske problemen een redelijke print te maken. Maar dat lost niets op als uw camera werkt met een andere RGB-kleurruimte, zoals Adobe RGB. Bewerkt u een sRGB-foto in een Adobe RGB-ruimte, dan kloppen de RGB-waarden niet meer met de oorspronkelijke kleurweergave. De getallen in sRGB tonen namelijk een andere weergave dan dezelfde getallen in RGB. Er wordt namelijk een andere interpretatie aan de kleurwaarden van het origineel opgelegd, die niet van de bron, scanner of camera, afkomstig is. Vingerafdrukken Gelukkig heeft bijna elk apparaat een profiel. Dat is een soort vingerafdruk waarin staat beschreven hoe het tot de RGB-waarden komt. Vaak zijn deze profielen meegeleverd bij de scanners, monitoren en printers leveren of fabrikanten stellen die (online) beschikbaar. Zo'n profiel kunt u vervolgens inladen via de kleurinstellingen in uw beeldbewerkingspakket, zodat u de foto opent in zijn eigen ruimte. Maar die foto wordt dan wel geopend op een beeldscherm dat zijn eigen RGB-ruimte hanteert, zodat een goed oordeel over de juiste kleurweergave nog steeds niet mogelijk is. Dit probleem kunt u ondervangen met zogeheten ICC-profielen, genoemd naar het International Color Consortium. Apparaten met een ICC-profiel kunnen namelijk aan elkaar worden gekoppeld. Inmiddels kunnen de meeste beeldbewerkingspakketten en computers kunnen met deze standaard overweg. Nu komen we in de richting van een op ICC-gebaseerd kleurmanagement systeem.
Voor het koppelen van ICC-profielen is een tussentaal nodig. Zo'n tussentaal is de kleurruimte Lab, die met die profielen twee verschillende kleurruimten verbindt. Wat Lab zo bijzonder maakt is dat het model driedimensionaal is. Van alle kleurmodellen is Lab de enige die het beste de menselijke waarneming benadert. Daarbij kan dit model zowel de additieve als de subtractieve kleuren definiëren. Dit maakt Lab bijzonder geschikt om RGB-waarden te vertalen naar CMYK-waarden. De belangrijke rol van lab Voor het koppelen van ICC-profielen is een tussentaal nodig. Zo'n tussentaal is de kleurruimte Lab. Deze ruimte kan de ICC-profielen van verschillende apparaten moeiteloos aan elkaar koppelen. Lab leidt uit het ICC-profiel van bijvoorbeeld de monitor af wat de werkelijke kleuren zijn en zet de RGB-waarden daarvan om in lab-waarden. Bij het converteren naar een andere kleurruimte, refereert Lab het andere ICC-profiel, bijvoorbeeld een printprofiel aan de eigen waarden. De print wordt dus gemaakt op basis van de lab-waarden en niet op RGB-waarden. De afdruk oogt dan nagenoeg hetzelfde als het origineel. Bij een conversie via lab, wijzigt u dus niet de op werkelijkheid gebaseerde kleurinterpretatie - de lab-waarden blijven gelijk-, maar wel de positie van de kleuren in een andere kleurruimte. Maar het heeft geen zin om uw werkruimte op Lab in te stellen. Al was het alleen maar omdat Lab de kleuren in tegenstellingen definieert en het voor mensen ongebruikelijk is om kleuren op basis van tegenstellingen te beoordelen. Lab definieert de helderheidswaarden van licht tot donker (l*), de kleurtoon in het bereik van rood tot groen (a*) en de kleurtoon van geel tot blauw (b*). Lab draait op de achtergrond van op ICC-gebaseerde toepassingsprogramma's zoals Photoshop of Paint Shop Pro en Quark Xpress. In de praktijk merkt u dus weinig van lab. Lab berekening Vanwege het gammaverschil in de kleurruimtes kan Lab RGB-waarden niet een op een vertalen naar een andere kleurruimte. Dat wordt berekend via een color management module (CMM) in het beeldbewerkingsprogramma. In Photoshop draait bijvoorbeeld op Adobe ACE (Adobe Color Engine). Deze CMM kent vier berekeningsmethoden, rendering-intents: Perceptueel, Saturatie, Relatief kleurmetrisch en Absoluut kleurmetrisch. Twee van deze rendering-intents zijn fotografisch interessant. Relatief kleurmetrisch vertaalt kleuren een op een naar een andere ruimte. Waar dat niet lukt, worden kleuren gebruikt die daar het dichts bij in de buurt liggen. Perceptueel vervangt alle kleuren met kleuren die in het kleurbereik van het doel passen, maar behoudt de algemene kleurrelaties. Dat laatste is belangrijk. Het menselijk oog is namelijk gevoeliger voor de relatieve afstand tussen de kleuren dan voor hun absolute positie in de kleurruimte.
ICC-profielen maken Om ICC-profielen te maken, moet u uw apparatuur profileren. Profileren is het in kaart brengen van de apparaatspecifieke eigenschappen. Doet u dat goed dan profileert u zowel de invoerapparatuur, de monitor en de printer. Dat kan eenvoudig met software of geavanceerder met speciale kalibratoren. Profileren is het in kaart brengen van de apparaatspecifieke eigenschappen. Speciaal hiervoor gemaakte beeldschermsoftware legt de eigenschappen van de monitor naast een referentietabel en maakt op basis hiervan een ICC-profiel. Dat profiel plaatst u in de map met de andere ICC-profielen (*.icc). Voor een nog preciezere ICC-monitorprofiel, gaat u kalibreren. Daarmee verandert u de eigenschappen van een apparaat, zoals de helderheid, de kleurtemperatuur, de gammawaarde en vaak ook de zwarting van de monitor. Hiervoor hebt u speciale meters nodig, zoals een colorimeter. De meter plaatst u op een door de software aangewezen plek tegen uw scherm. Die stuurt vervolgens signalen naar de monitor en meet de gereflecteerde kleurwaarden. De software vergelijkt de metingen met referentiewaarden en destilleert daaruit een ICC-profiel. Sommige monitorfabrikanten leveren overigens ook ingebouwde hardware kalibratoren. Het grote voordeel hiervan is het gemak. Inputprofiel maken Een profiel maken van een scanner kan met een IT8 kleurenkaart, bijbehorende referentiegegevens en profileringssoftware. Vaak leveren scannerfabrikanten die mee met het apparaat. Zoniet, dan kunt u ook hiervoor software kopen. Het principe is eenvoudig. De scanner scant een foto of dia van de referentiekaart. De software vergelijkt het ontstane beeld met de referentiegegevens en legt dan een ICCscanprofiel aan. Doorsnee digitale consumentencamera's werken vaak in een sRGB-kleurruimte. Vaak herkent uw beeldbewerkingspakket het ingebouwde profiel niet van de camera en vraagt u dan om een profiel toe te wijzen. Dat zou hetzelfde zijn als een etiket plakken op een blik tomatensoep waarvan u de interpretatie van de kok niet kent. Is het Italiaanse, Chinese of Hollandse tomatensoep? Het beste is om de foto te openen zonder er een onbekend profiel aan te plakken. U verandert dan niets aan de afbeelding. Nadat u de foto hebt geopend kunt u hem converteren naar de gewenste werkruimte. De wat duurdere cameramodellen hebben wel profiel of gebruiken Adobe RGB. Doorgaans volstaat dit profiel voor de verdere verwerking van uw afbeeldingen. Wie foto's schiet in RAW hoeft weinig te vrezen, de kleurweergave wordt dan namelijk geregeld in de software dat het RAW-bestand converteert naar een fotobestand (raw-converter).
Kleuren printen Als u uw digitaal fotobestand print, verhuist u de foto van de RGB- naar de CMYKkleurruimte. Dat betekent dat u kleur transporteert van licht naar inkt. Dat vraagt om moeilijkheden, tenzij u kalibreert. Kleuren van RGB naar CMYK omzetten is een uitdaging. De basis van de kleurweergave van uw originele digitale foto en de gewenste afdruk is totaal anders: van licht naar inkt, van ontastbaar naar tastbaar en van een groot naar een klein kleurbereik. Dat betekent dat lang niet alle RGB-kleuren kunnen worden geprint. CMYK wordt aangeduid in percentages van inktdekking om kleuren op papier te krijgen. In een printprofiel zijn naast de printerconfiguratie dan ook het inkt en het gebruikte papier van belang (mediaprofiel). Professioneel printen Wie thuis volgens professionele maatstaven wil printen met de juiste kleuren heeft uiteraard een geschikte printer nodig, een meetapparaat (fotospectraalmeter) plus de bijbehorende profileringssoftware om de gedrukte kleuren van een proefprint door te lichten en een IT8-kleurenkaart. De meter meet de gedrukte kleuren van een proefprint van de kleurenkaart. De software vergelijkt die metingen met de referentiewaarden en maakt dan een ICCprofiel. Dat profiel laadt u in via de Eigenschappen van de printerinstellingen onder kleurbeheer. Voordat u gaat printen converteert u de werkruimte naar de kleurruimte van het zojuist ingeladen profiel. U kunt eventueel ook een op maat gemaakt profiel laten maken. Dan hoeft u zelf niet zwaar te investeren om een goed ICC-profiel te maken. Soms kunt u op internet een ICC-profiel van uw type printer vinden. Dat lijkt handig, maar is volstrekt nutteloos als u niet weet welk soort papier en welke inkt daarbij hoort. Wilt of kunt u zo diep in de buidel niet tasten, en neemt u genoegen met een redelijk betrouwbare afdruk, dan kan een standaardprinterprofiel volstaan.Let wel: standaardprintprofielen zijn doorgaans afgestemd op een bepaald soort papier van de fabrikant en diens inkt. Koopt u elders een goedkoop pakketje papier, dan heeft het profiel geen nut meer. Standaardinstellingen gaan doorgaans ook uit van de
sRGB-kleurruimte. U dient uw foto's dan eerst naar die ruimte te converteren voor u ze afdrukt. Laten printen Het is natuurlijk veel makkelijker om uw digitale foto's naar een laboratorium op te sturen of daar op een cd- of dvd-rom af te leveren. Houd daarbij rekening dat de meeste laboratoria zijn ingesteld op de sRGB-kleurruimte. Het verdient dan ook aanbeveling uw RGB-bestanden in die kleurruimte aan te leveren (liever converteren dan toewijzen). Als u uw RGB-bestanden niet naar een kleinere ruimte wilt converteren, kunt u ze beter opsturen naar een vaklaboratorium. Vraag dan om het printprofiel en importeer die in uw beeldbewerkingsprogramma of printerinstellingen. Tot slot Op basis van het RGB- systeem zijn in computers en camera's modellen gemaakt om de menselijke waarneming te simuleren. Die modellen praten in enen en nullen. Een probleem is alleen dat alle apparaten (scanner, digitale camera, monitor, printer) dat net wat anders doen. Hierin schuilt ook de grootste bron van fouten in de digitale doka. Bij het converteren van de ene kleurruimte naar de andere ontstaat gegevensverlies, vooral bij conversies van RGB naar CMYK, dus als u print. Met kleurmanagement poogt u dat verlies te overbruggen. U kunt elk apparaat doormeten en profileren met een ICC-profiel dat beschrijft hoe een apparaat kleuren omzet in kleurwaarden. Daarmee kunt u exacter kleuren van de ene ruimte naar de andere kleurruimte converteren. Het kleurmodel lab speelt hierbij een belangrijke rol. Lab legt namelijk een verbinding tussen de profielen en interpreteert de kleurwaarden volgens een driedimensionaal kleursysteem. Het is kortom een referentiemodel bij kleurruimteconversies die vertelt wat de kleurwaarden betekenen. Met kleurmanagement geeft u, kortom, betekenis aan de getallen.
