Het invoeren van Spaans op de basisschool STAPPENPLAN ONTWIKKELD OP BASIS VAN HET PROEFPROJECT SPAANS OP DE BASISSCHOOL
Europees Platform Felisa Revuelta april 2010
1
Het invoeren van Spaans op de basisschool Inhoud 1 Inleiding ..................................................................................................................................3 2 Achtergrond ............................................................................................................................4 2.1 EU-taalbeleid...................................................................................................................4 2.2 Vreemde talen op de Nederlandse basisscholen ...........................................................4 3 Tips voor een succesvolle invoering ......................................................................................6 4 Van idee tot uitvoer, in stappen..............................................................................................7 4.1 Stap 1: leg het idee voor ...............................................................................................10 4.2 Stap 2: bespreek het idee met het schoolteam ............................................................10 4.2.1 Redenen ................................................................................................................11 4.2.2 Uitgangspunten......................................................................................................11 4.2.3 Doelstellingen ........................................................................................................11 4.2.4 Doelgroep ..............................................................................................................12 4.2.5 De lessen ...............................................................................................................13 4.2.6 De coördinator .......................................................................................................13 4.2.7 De leerkracht Spaans: bekwaamheid en bevoegdheid .........................................13 4.2.8 Ideaalprofiel van de leerkracht Spaans .................................................................14 4.3 Stap 3: Gerichte oriëntatie en informatie ......................................................................14 4.3.1 Oriëntatie ...............................................................................................................15 4.3.2 Lesmateriaal ..........................................................................................................15 4.3.3 Nascholing .............................................................................................................15 4.3.4 Vroeg vreemdetalenonderwijs, subsidie en beurzen, internationaliseren .............16 4.4 Stap 4: Het idee wordt een concreet plan.....................................................................16 4.4.1 Planning en organisatie .........................................................................................17 4.4.2 Ontheffing aanvragen ............................................................................................17 4.5 Stap 5: Het plan wordt aangekondigd, in- en extern.....................................................17 4.6 Stap 6: Het plan wordt bijgesteld ..................................................................................18 4.7 Stap 7: De start van de lessen......................................................................................18 5 Stap 8: Spaans geven en blijven geven...............................................................................19 5.1 Experimenteren.............................................................................................................19 5.2 Experimenteren, maar zonder de doelstellingen uit het oog te verliezen.....................20 5.3 Motivatie als motor voor de continuïteit ........................................................................20 5.4 Successen.....................................................................................................................21 5.5 Obstakels en handreikingen hoe deze te overwinnen ..................................................21 5.5.1 Obstakel: gebrek aan onderwijstijd........................................................................21 5.5.2 Obstakel: gebrek aan voorbereidingstijd ...............................................................21 5.5.3 Obstakel: lesmateriaal ...........................................................................................22 5.5.4 Obstakel: de lessen Spaans door de leerkrachten gaandeweg als te belastend ervaren:..................................................................................................................22 5.5.5 Obstakel: de informatieoverdracht tussen leerkrachten verloopt niet goed ..........22 5.5.6 Obstakel: ziekte en verlof ......................................................................................23 5.5.7 Obstakel: snelle veranderingen van de situatie op school ....................................23 5.5.8 Obstakel: de motivatie is verdwenen .....................................................................23 5.5.9 Obstakel: niet genoeg draagvlak ...........................................................................23 5.5.10 Obstakel: na een bescheiden begin in het eerste jaar, kan aan de grote vraag in het tweede jaar niet worden voldaan. ....................................................................23 6 Stap 9: evaluatie en communicatie ......................................................................................24 6.1 Evaluatie met de collega’s ............................................................................................24 6.2 Evaluatie met de leerlingen en rapportage aan de ouders ...........................................24
2
1
Inleiding
Dit stappenplan is bedoeld voor basisscholen die geïnteresseerd zijn in het aanbieden van Spaans als nieuw vak. Het plan is samengesteld door het Europees Platform, als eindproduct van het proefproject Spaans op de basisschool. Aan dit proefproject hebben negen scholen deelgenomen, van schooljaar 2007/2008 tot en met schooljaar 2009/2010. Hun ervaringen staan vermeld in dit rapport. Het stappenplan biedt nieuwe beginnende scholen houvast bij de invoering van het vak Spaans. Scholen kunnen het stappenplan geheel volgen of alleen als checklist gebruiken om na te gaan of alle belangrijke stappen gezet zijn. Het stappenplan onderscheidt twee fasen. De eerste fase, Van idee tot uitvoer, maakt geïnteresseerden attent op de belangrijkste punten die nodig zijn voor een goede voorbereiding om te starten met Spaans. De tweede fase, Spaans geven en blijven geven: is bedoeld om basisscholen te informeren over allerlei belangrijke onderwerpen die de lessen Spaans betreft. We gaan in op de successen, uitdagingen en leuke kanten van het geven van Spaans, maar attenderen de lezer ook op knelpunten, misstappen en teleurstellingen die kunnen ontstaan. We bieden hen bovendien handvatten hoe deze te voorkomen. Kortom, een handleiding voor een succesvolle invoer èn voortzetting van het vak Spaans op de basisschool. In het deel dat nu volgt plaatsen we de positie van het basisschoolvak Spaans binnen het EUtaalbeleid en het Nederlandse taalbeleid als lidstaat van de Europese Unie.
3
2
Achtergrond
2.1 EU-taalbeleid Taaldiversiteit is een van de meest typische kenmerken van de EU, met 23 officiële talen en meer dan 60 talen die er worden gesproken. De Europese Commissie wil het talenpotentieel ten volle benutten. Het taalbeleid van de EU bevordert het onderwijzen van talen en adviseert hier al op de basisschool mee te beginnen. Al vanaf de start van het programma Lingua (1989) is de Commissie actief bezig met de promotie van vreemde talen en de toegankelijkheid van talenonderwijs aan jonge kinderen. Het is echter pas op de top in Barcelona (2002) dat de Europese Raad van Ministers van Onderwijs voor het eerst afspraken maakt over het gewenste vroeg vreemdetalenonderwijs. De EU-lidstaten committeren zich hieraan. De Europese Commissie werkt samen met de lidstaten aan de verwezenlijking van de doelstelling van Barcelona, die inhoudt dat burgers behalve in hun moedertaal ook in twee andere talen kunnen communiceren. Want talen brengen mensen met elkaar in contact en kunnen dienen als brug tussen landen en culturen, waardoor (meer) wederzijds begrip tot stand komt. Uit een EU-studie (2006) The main pedagogical principles underlying the teaching of languages to very young learners (http://europa.eu/languages/nl/document/97/14) blijkt dat talen leren op jonge leeftijd kinderen een grote voorsprong kan geven. Door in een vroeg stadium gebruik te maken van hun aangeboren vermogen om talen te leren, krijgen kinderen niet alleen meer tijd hiervoor, maar doen ze ook taalkundige en culturele ervaring op. Dit komt hun zelfvertrouwen ten goede en is ook belangrijk voor de sociale, culturele, auditieve, taalkundige en persoonlijke aspecten van hun algemene ontwikkeling. De Europese Commissie is groot voorstander van het onderwijzen van moderne talen aan jonge kinderen. Hierdoor zullen zij niet alleen hun talenkennis ontwikkelen, maar ook om hun gevoel van verbondenheid, hun burgerzin en hun gemeenschapszin verruimen. Dit zal er uiteindelijk toe leiden dat zij de kansen die de meertalige Europese arbeidsmarkt biedt, beter kunnen benutten.
2.2 Vreemde talen op de Nederlandse basisscholen Het Nederlandse beleid voor vroeg vreemdetalenonderwijs is gespecificeerd in artikel 9 van de wet op het primair onderwijs. Artikel 9 lid 1c bepaalt dat het onderwijs de Engelse taal omvat. Artikel 9 lid 3 biedt basisscholen de mogelijkheid om tevens de Duitse of de Franse taal te onderwijzen. Artikel 9, lid 3 werd ingevoerd in 2006 dankzij een wetswijziging als gevolg van de afspraken die gemaakt zijn in Barcelona (2002). Nederland onderschrijft het Europese doel vroeg vreemdetalenonderwijs te stimuleren om zo bij te dragen aan het realiseren van de doelstelling dat alle EU-burgers naast hun moedertaal ten minste twee gemeenschapstalen leren en hier zo jong mogelijk mee te beginnen. Tijdens de onderhandelingen voor die wetswijziging werd een amendement gepresenteerd om ook Spaans als basisschoolvak te kunnen aanbieden. Dit amendement werd niet aangenomen, omdat er nog geen ervaring was opgedaan met talenonderwijs Spaans. Ervaringen met het onderwijzen van Frans en Duits waren wel voorhanden. In de jaren ’90 is er nl. een project geweest waarbij een beperkt aantal basisscholen in de grensstreek ontheffing kreeg om Frans of Duits als schoolvak aan te bieden. Ervaringen met het onderwijzen van Spaans aan Nederlandse leerlingen was er destijds dus niet. De toenmalige minister Maria van der Hoeven zegde toe een proefproject in te stellen voor Spaans in het primair onderwijs. Het Europees Platform is belast met het uitvoeren van dit proefproject dat loopt van schooljaar 2007-2008 tot en met 2009-2010. Op basis van de resultaten van dit proefproject kan een besluit genomen worden over het alsnog verschaffen van een wettelijke basis voor de invoering van Spaans als schoolvak in het primair onderwijs.
4
Totdat een nieuwe wetswijziging het invoeren van Spaans mogelijk maakt, dienen basisscholen die Spaans willen invoeren ontheffing aan te vragen bij het ministerie van OCW, met beroep op artikel 9, lid 9 van de wet op het primair onderwijs. Toestemming wordt verleend voor een bepaalde periode. In schooljaar 2009-2010 hebben 19 basisscholen met ontheffing van het ministerie van OCW lessen Spaans gegeven tijdens reguliere lestijden en aan volledige groepen. Negen scholen deden dit in het kader van het proefproject Spaans op de basisschool.
5
3
Tips voor een succesvolle invoering
Uit de ervaringen van de pilotscholen blijkt dat voor de invoering van het vak Spaans het volgende vereist is. Vooral in het begin: • Veel enthousiasme. • Een goede organisatie en planning. • Geduld om de beoogde doelstellingen te bereiken. • Weerstand tegen kinderziekten. • Heldere communicatie over de invoer van Spaans binnen de school (waarmee de motivatie op peil kan worden gehouden). • Heldere communicatie over de invoer van Spaans naar buiten toe: ouders, andere scholen, instellingen, etc. • Gebruik van Spaanstalige lesmethode(n). Gedurende het hele traject: • Een gedegen vakkennis van de leerkracht die Spaans geeft. • Voldoende draagvlak binnen en buiten de school. • Een blijvende goede voorbereiding van de lessen en activiteiten m.b.t. Spaans. • Enthousiasme en realiteitszin. • Een gemotiveerd team. • Oplossingsgerichte houding t.a.v. de invoer van het vak Spaans. • Gezonde dosis zelfredzaamheid.
6
4
Van idee tot uitvoer, in stappen
Hieronder vindt u de stappen die bij de invoering van Spaans als basisschoolvak van belang zijn. Bij alle stappen staat telkens duidelijk aangegeven waar u rekening mee moet houden. Het volgende schema dient als route bij het invoeren van Spaans op een basisschool. Fase Van idee tot uitvoer stap 1 hoe is het idee ontstaan? - leg het idee voor (lees verder 4.1)
binnen de school, door
directeur
leerkracht
vakdocent
iemand anders
stap 2 bespreek het idee met het schoolteam - aandachtspunten (lees verder 4.2)
wat? lesmethodes en lesmateriaal ............................. waar? - website en bibliotheek van het Europees Platform - bibliotheek van Instituto Cervantes (Utrecht) - bibliotheek Asesoría Técnica de la Consejería de Educación (Amsterdam) (lees verder 4.3.2)
- groepsleerkracht? - iemand anders van de school?
- vakdocent?
lessen Spaans (lees verder 4.2.5): - voor welke groep(en)? - voor alle leerlingen van de groep? - zijn uitzonderingen bespreekbaar? (lees verder 4.2.4)
wat zijn uw doelstellingen m.b.t. het aanbieden van Spaans - t.o.v. leerlingen - t.o.v. leerkrachten - t.o.v. ouders - t.o.v. school (lees verder 4.2.3)
wat? - advies - beurzen en subsidie - internationaliseren - nieuwsbrief Spaans op de basisschool waar? - bij Europees Platform(lees 4.3.4)
ouder
wie gaat de lessen geven? (Lees verder 4.2.7 en 4.2.8)
visie van uw school op onderwijs
redenen voor Spaans op uw school? - uitgangspunten (lees verder 4.2.1)
buiten de school, door
- wie wordt coördinator? - beschrijven van de taak - bepaling van beschikbare tijd (lees verder 4.2.6)
stap 3 gerichte oriëntatie en informatie - wat heeft u nodig en waar kunt u er terecht voor … ? (lees verder 4.3)
contact met andere scholen die Spaans aanbieden, via - Europees Platform (pilotscholen) - VDSN - Consejería de Educación
- wenselijkheid van nascholing - nascholing in Nederland of in Spanje (lees verder 4.3.3)
7
Planning en organisatie (lees meer 4.4.1)
stap 4 Het idee wordt een concreet plan (lees verder 4.4)
Ontheffing aanvragen bij het ministerie van OCW (lees meer 4.4.2)
stap 5 Het plan wordt aangekondigd, in- en extern (lees meer 4.5)
stap 6 Het plan wordt bijgesteld (lees meer 4.6)
stap 7 Start van de lessen (lees meer 4.7)
8
Fase Spaans geven en blijven geven:
experimenteren (lees verder 5.1)
stap 8 Spaans geven en blijven geven (lees verder 5)
experimenteren, maar zonder de doelstellingen uit het oog te verliezen (lees verder 5.2)
motivatie als motor voor de continuïteit (lees verder 5.3)
successen (lees verder 5.4)
tien obstakels en handreikingen en hoe deze te overwinnen (lees verder 5.5)
evaluatie met collega's (lees verder 6.1)
stap 9 evaluatie en communicatie (lees verder 6)
evaluatie met de leerlingen en rapportage aan de ouders (lees verder 6.2)
9
4.1 Stap 1: Leg het idee voor Het idee om Spaans te geven komt soms van de schooldirectie, maar zeker niet altijd. Ook personen die verbonden zijn aan de school (groepsleerkracht of iemand met een andere functie) of zelfs iemand van buiten de school (vakdocent, ouder) kunnen het idee voordragen. stap 1 hoe is het idee ontstaan? - leg het idee voor (lees verder 4.1)
binnen de school, door
directeur
leerkracht
buiten de school, door
vakdocent
iemand anders
ouder
Wie er ook over begint, hij of zij moet zich altijd goed voorbereiden. In het algemeen geldt dat als je een plan gaat presenteren de volgende aandachtspunten belangrijk zijn: • Informeer altijd als eerste de directie. • Neem een enthousiasmerende houding aan. • Geef een heldere uiteenzetting van je idee (leg uit waarom het goed is Spaans in te voeren op school). • Leg uit waarom de leerlingen een tweede vreemde taal zouden moeten leren.
4.2 Stap 2: Bespreek het idee met het schoolteam Het doel van de bespreking met het schoolteam is nagaan of er draagvlak is bij de rest. Ook hiervoor geldt dat u zich goed moet voorbereiden. Bedenk van tevoren hoe u de volgende punten gaat aankaarten: • Wat zijn de redenen om Spaans in te voeren. • Hoe past de invoering in de visie van de school. • Wat kan (wil) de school ermee bereiken (ofwel: wat zijn de voordelen). Om uiteindelijk te komen tot een kansrijk plan, is het dus belangrijk zowel de schoolleiding en je collega’s als ook de MR en ouders van de leerlingen te informeren. Goede argumenten helpen het schoolteam te overtuigen en te enthousiasmeren. Bezint eer ge begint. Als eenmaal helder is waarom de school het vak Spaans wil invoeren en wat men met Spaans wil bereiken, moet ook aandacht worden besteed aan praktische aspecten als:
wie gaat de lessen geven? (Lees verder 4.2.7 en 4.2.8)
visie van uw school op onderwijs
redenen voor Spaans op uw school? - uitgangspunten (lees verder 4.2.1) wat zijn uw doelstellingen m.b.t. het aanbieden van Spaans - t.o.v. leerlingen - t.o.v. leerkrachten - t.o.v. ouders - t.o.v. school (lees verder 4.2.3)
stap 2 bespreek het idee met het schoolteam - aandachtspunten (lees verder 4.2)
- groepsleerkracht? - iemand anders van de school?
- vakdocent?
lessen Spaans (lees verder 4.2.5): - voor welke groep(en)? - voor alle leerlingen van de groep? - zijn uitzonderingen bespreekbaar? (lees verder 4.2.4) - wie wordt coördinator? - beschrijven van de taak - bepaling van beschikbare tijd (lees verder 4.2.6)
10
• • • •
Wie gaat de lessen Spaans geven? In welke groep(en)? Wie wordt belast met de verdere ontwikkeling van het plan? Wie gaat de lessen Spaans coördineren?
4.2.1 Redenen Elke basisschool die met Spaans wil beginnen heeft daarvoor zijn eigen redenen. Wat deze redenen ook zijn, de EU juicht zo'n initiatief toe. In het licht van het EU-taalbeleid kunnen we zeggen dat het aanbieden van Spaans binnen de mededeling Meertaligheid (2008) van de Europese Commissie past. Vanwege de mondialisering en de mobiliteit van burgers worden Nederlandse basisscholen aangespoord om een uitgebreider aanbod aan vreemdetaalonderwijs te verschaffen dan uitsluitend de buurtalen Frans en Duits. Spaans is dan een logische keuze, want deze taal is behalve een van de officiële EU-talen, ook nog eens een wereldtaal. Spaans is bovendien na Engels en Chinees de meest gesproken wereldtaal, waardoor het een belangrijke bindende factor is tussen volkeren en naties uit verschillende regio’s in de wereld. Aangezien Spanje na Frankrijk het tweede vakantieland voor Nederlanders is, kunnen we hieraan toevoegen: Spaans is handig voor in de vakantie! Kortom: • Er is een tendens tot toenemende internationalisering in de gehele maatschappij. • Bevordering van de (vreemde) taalontwikkeling is dringend gewenst. • De communicatiemogelijkheden van kinderen worden groter door de invoering van Spaans op de basisschool. Sommige scholen hadden een voor de hand liggende reden om te willen participeren in het proefproject Spaans, namelijk dat ze met dit schoolvak al op bescheiden schaal waren begonnen. Op een aantal basisscholen kregen plusklasleerlingen en (meer)begaafde leerlingen al Spaans. Deelname aan het proefproject betekende voor hen een uitbreiding van de doelgroep, want tijdens het proefproject zou de hele groep leerlingen Spaanse les krijgen. De overwegingen van scholen waren in dit geval: • Tegemoetkomen aan de behoefte van kinderen die meer uitdaging aankunnen en (voor de hele groepen) tegemoetkomen aan de mogelijkheid om de drempel te verlagen om Spaans te kiezen in het voortgezet onderwijs. • De kinderen maken kennis met de taal en de Spaanse cultuur. Spaans is de tweede EUwereldtaal. • Samenwerking met een Spaanse school binnen een Comenius-project. • Door middel van de pilot zien wat de mogelijkheden zijn bij vroeg vreemdetalenonderwijs. • Bij jonge kinderen is de drempel een de vreemde taal actief te gebruiken kleiner dan bij pubers en volwassenen. 4.2.2 Uitgangspunten Met uitgangspunten wordt de basis bedoeld van waaruit gewerkt wordt aan de invoering van Spaans in het basisonderwijs. De lessen Spaans moeten passen bij de visie en het aanbod van de school. Er kan bijvoorbeeld een keuze worden gemaakt tussen thematisch projectmatig onderwijs of het structureel en wekelijks aanbieden van Spaans. 4.2.3 Doelstellingen Door middel van doelstellingen wordt vastgelegd wat men wil bereiken met het aanbieden van Spaans op school. Voor het schoolteam moet helder zijn welke doelstellingen de school voor ogen heeft: • ten opzichte van de leerlingen • ten opzichte van de (groeps)leerkrachten • ten opzichte van de ouders • ten opzichte van de school zelf Hieronder vindt u de doelen die de pilotscholen hebben genoemd. Ten opzichte van de leerlingen: • Het aanleren van een belangrijke taal; Spaans is een wereldtaal en wordt in 23 landen gesproken.
11
• • • • •
Bij jonge kinderen is de drempel om de vreemde taal ook actief te gebruiken kleiner dan bij pubers en volwassenen. Intellectuele prikkeling die aansluit bij de interesse en potentie van de leerlingen; het is een mogelijkheid om vooral voor meer begaafden extra lesstof en verrijking te krijgen. Het leren van een vreemde taal op een speelse, uitnodigende manier. Het leren van een vreemde taal vergroot de wereld van kinderen. Leerlingen zijn meer in staat om een vreemde taal de ontcijferen en het ontstaan ervan (evenals de cultuur) te leren kennen.
Ten opzichte van de (groeps)leerkrachten: • Kennismaken met het geven van vreemde talen op de basisschool. • Leerkrachten kunnen tegemoetkomen aan de vraag van betere leerlingen naar meer uitdagende lesstof. • De uitdaging om iets nieuws aan te bieden. • Leerkrachten bekwamen zich in de didactiek van het leren van een taal. • Leerkrachten leren om een taal te integreren in de dagelijkse schoolpraktijk. Ten opzichte van de ouders: • De school extra aantrekkelijk maken. • Ouders bekendmaken met de mogelijkheden die er zijn om de ontwikkeling van hun kind(eren) optimaal te benutten. • Het leren van vreemde talen naast de geijkte schoolse vaardigheden die aangeleerd moeten worden. • Kinderen individueler onderwijs geven. Citaat: "Als Montessorischool heb je de taak om de kinderen in hun individuele ontwikkeling zo goed mogelijk te begeleiden. Ouders kiezen op grond hiervan voor onze school. Dat betekent dat indien een kind meer uitdaging nodig heeft op welk gebied dan ook, deze mogelijkheid aanwezig moet zijn. Spaans is een uitstekende aanvulling in ons onderwijs." Ten opzichte van de school: • Een school kan zich profileren en van andere onderscheiden door een tweede vreemde taal (Spaans) aan te bieden. • Sommige ouders kiezen er bewust voor om hun kind op een school in te schrijven die vroeg vreemdetalenonderwijs aanbiedt. • Het aantal aanmeldingen zal groeien omdat de school een internationaal karakter heeft. 4.2.4 Doelgroep Het schoolteam stelt de doelgroep vast. De doelgroep is de groep of groepen leerlingen voor wie de school Spaans wil invoeren. Scholen kunnen in alle groepen Spaans aanbieden. Dus al vanaf groep 1 en zo door tot en met groep 8, uiteraard met een groeiende leerlijn. In groep 1 beginnen lijkt erg vroeg, maar het is toch aan te raden. Kleuters leren Spaans dan namelijk op de manier zoals ze ook hun moedertaal hebben geleerd, door te luisteren en te spreken. In de praktijk starten de meeste scholen pas in groep 5 of groep 6. De scholen van het project hebben verschillende keuzes gemaakt: • Eén school biedt Spaans aan vanaf groep 1. • De meest scholen kiezen groep 5 om met Spaans te starten. • Er zijn scholen die Spaans geven vanaf groep 5 tot en met groep 8. • Er zijn scholen die Spaans geven vanaf groep 5 tot en met groep 7; niet in groep 8 vanwege de CITO-toets. • Er zijn scholen die Spaans geven vanaf groep 5 tot en met groep 7 en in groep 8 alleen doorgaan met leerlingen die uit zichzelf en met toestemming van hun ouders naar de lessen willen komen. Beslist het schoolteam om Spaans aan te bieden in meer dan één jaargroep, dan moeten zij bedenken wat het gunstigst is voor de school: • Zich het eerste jaar beperken tot één groep en het aanbod geleidelijk uitbreiden tot alle groepen waarin op den duur Spaanse les gegeven wordt of • onmiddellijk starten met een breed aanbod in alle beoogde groepen.
12
In dit laatste geval geldt dat succes alleen gegarandeerd is als er vanaf het eerste jaar een breed aanbod is. Dit vereist echter voldoende draagvlak, een goede organisatie en voldoende bekwame leerkrachten op school. Het schoolteam moet bespreken of de lessen Spaans verplicht worden. Zorg voor een adequaat antwoord op voorspelbare vragen: • Wat te doen als ouders er tegen zijn? • Zijn er uitzonderingen mogelijk? • Wat te doen met leerlingen met leerproblemen? 4.2.5 De lessen We raden aan de lessen op vaste tijden aan te bieden. Om continuïteit te garanderen worden de lessen Spaans bij voorkeur vanaf het begin als regulier vak in het curriculum opgenomen. Dit geldt ook als de school besluit Spaans stapsgewijs per groep in te voeren. De belangrijkste vragen die dan overblijven gaan over de duur en de frequentie van de lessen: • Hoeveel minuten per les? • Hoe vaak per week of per maand? De ideale lestijd is 45 minuten per les. Geef ten minste eenmaal per week Spaanse les. 4.2.6 De coördinator Het invoeren van Spaans vergt tijdsinvestering, organisatie en coördinatie. De coördinator zal zowel in- als extern aanspreekpunt zijn. Het is belangrijk om de aard en de omvang van deze werkzaamheden niet te onderschatten. Wijs één coördinator aan en geef hem/haar duidelijke taken en reserveer voldoende uren voor zijn/haar werkzaamheden. Enkele tips van de scholen uit het proefproject: • Stel per school één coördinator aan die contact onderhoudt met de leerkrachten Spaans. • Verdeel de taken van coördinatie en lesgeven, zodat niet alle werkdruk bij slechts één persoon komt te liggen. 4.2.7 De leerkracht Spaans: bekwaamheid en bevoegdheid Vakleraar of eigen leerkrachten? Het Nederlandse taalbeleid voor vroeg vreemdetalenonderwijs is erop gericht de groepsleerkrachten zelf vreemde talen te laten onderwijzen, net zoals bij Frans en Duits. Het staat de school echter vrij om een vakleraar in te schakelen voor deze lessen. Bij de pilotscholen komen beide mogelijkheden voor. Op drie van de negen scholen van het project verzorgen vakleraren de lessen Spaans en op de andere zes worden de lessen verzorgd door de leerkrachten in hun eigen groep of in een andere groep. En de meningen van de scholen blijven verdeeld over dit onderwerp, blijkend uit hun tips: • Laat de leerkracht die Spaans geeft dit in zijn eigen groep doen en laat leerkrachten met elkaar samenwerken. • Stel ten minste één leerkracht aan als vakleerkracht Spaans. • Begin met een ervaren native speaker. De eigen leerkrachten en vakleraren zijn beiden officieel bevoegd om lessen Spaans te geven. Een vakleraar is bevoegd vanwege zijn bekwaamheid (VO-getuigschrift). Leerkrachten zijn bevoegd – maar mogelijk niet bekwaam – omdat ze in hun pabo-opleiding immers niet standaard Spaans leren. Leerkrachten zijn echter algeheel bevoegd voor alle verplichte vakken die een basisschool aanbiedt. Voor vakken die de basisschool daarnaast kan kiezen, zoals Frans, Duits en Spaans (de laatste voorlopig met ontheffing van het ministerie van OCW voor de lessen tijdens de reguliere lestijden), moet de school er zelf voor zorgen dat de leerkracht voldoende bekwaam is; of in officiële bewoordingen: In beginsel is de groepsleraar dus bevoegd vanuit zijn algehele bekwaamheid tot het verzorgen van het onderwijs in scholen voor primair onderwijs om ook Frans en Duits (en straks ook Spaans) te verzorgen; het is aan het bevoegd gezag om zich ervan te vergewissen dat de groepsleraar ook op die gebieden voldoende
13
bekwaam is. (brief van CFI ‘Agentschap van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap’ aan het Europees Platform, d.d. 15 maart 2007) Voor het proefproject waren milde eisen gesteld aan de deelnemende leerkrachten. Van hen werd verwacht dat ze interesse hadden in het Spaans en de Spaanse cultuur en dat ze door middel van cursussen en nascholing bereid waren een redelijk niveau van Spaans te behalen. Relevante vragen voor het schoolteam zijn: • Wie gaat de lessen Spaans verzorgen? • Is er iemand op school die de Spaanse taal genoeg beheerst? • Kunnen leerkrachten uitgeroosterd worden voor nascholing? • Moet de school een vakleraar zoeken? • Hoe vind je een vakleraar Spaans? Geeft uw school er de voorkeur aan om een (native speaker) vakleraar in te schakelen, maar weet u niet hoe u geschikte kandidaten vindt? We adviseren u een mail met uw advertentie te sturen naar de volgende instanties: • VDSN ‘Vereniging Docenten Spaans in Nederland’
[email protected] • Consejería de Educación van de Spaanse ambassade
[email protected] • Instituto Archimedes van Hogeschool Utrecht via
[email protected] en
[email protected] • Fontys Lerarenopleiding Tilburg via
[email protected] De Consejería de Educación in Amsterdam zal uw advertentie in de eerstvolgende nieuwsbrief plaatsen. VDSN stuurt uw mail binnen enkele dagen door naar alle leden van de vereniging. Daarnaast kunt u contact opnemen met de Hogeschool Utrecht of Fontys Lerarenopleiding Tilburg waar tweedegraads lerarenopleiding Spaans worden gegeven. 4.2.8 Ideaalprofiel van de leerkracht Spaans De beoogde leerkracht Spaans houdt van de Spaanse taal en van lesgeven aan kinderen. Hij/zij heeft voldoende expertise, weet welke doelen te bereiken zijn en op welke manier. Hieronder wordt dit ideaalprofiel verder gespecificeerd. De ideale leerkracht Spaans: • Beheerst Spaans op minimaal B1 niveau van het ERK. • Heeft affiniteit en ervaring met het onderwijzen aan kinderen van basisschoolleeftijd. • Geeft kinderen de ruimte en het vertrouwen zich vrij te uiten. • Kan kinderen motiveren en stuurt ze aan met positieve feedback. • Is bekend met leerprocessen bij kinderen of is bereid meer hierover te weten te komen. • Is bekend met de didactiek van vroeg vreemdetalenonderwijs aan kinderen of bereid om hierover meer te leren. • Houdt rekening met gedifferentieerd leren en zorgt voor het nodige lesaanbod en – materiaal. • Werkt met lesmethodes, en kan een eigen programma samenstellen voor zijn/haar groep; is creatief in het bedenken van lesactiviteiten en lesmateriaal en geeft afwisselende lessen. • Brengt het Spaans tot leven bij kinderen, in een veilige klas en lessituatie; gebruikt de lessen als sleutel om de deur naar de Spaanse taal en cultuur te openen.
4.3 Stap 3: Gerichte oriëntatie en informatie Het idee om Spaans in te voeren kunt u nu gaan uitwerken a.h.v. bovengenoemde informatie. U kunt beginnen met een raming van de kosten die de invoering van Spaans met zich meebrengt. Maak allereerst een inventarisatie van de financiële middelen die voorhanden zijn. Maak daarnaast een lijst van alles wat u wilt weten en waar u deze informatie kunt inwinnen.
14
wat? - advies - beurzen en subsidie - internationaliseren - nieuwsbrief Spaans op de basisschool waar? - bij Europees Platform(lees 4.3.4)
wat? lesmethodes en lesmateriaal waar? - website en bibliotheek van het Europees Platform - bibliotheek van Instituto Cervantes (Utrecht) - bibliotheek Asesoría Técnica de la Consejería de Educación (Amsterdam) (lees verder 4.3.2)
stap 3 gerichte oriëntatie en informatie - wat heeft u nodig en waar kunt u er terecht voor … ? (lees verder 4.3)
contact met andere scholen die Spaans aanbieden, via - Europees Platform (pilotscholen) - VDSN - Consejería de Educación
- wenselijkheid van nascholing - nascholing in Nederland of in Spanje (lees verder 4.3.3)
4.3.1 Oriëntatie Ter oriëntatie doet u het volgende: • Informatiebijeenkomsten bijwonen over vroeg vreemdetalenonderwijs. • Contact leggen met het Europees Platform
[email protected] voor adressen van scholen die al Spaans geven onder reguliere lestijden. • Scholen bezoeken en lessen van andere leerkrachten observeren. De website http://www.educacion.es/exterior/nl/es/ van de Consejería de Educación in Amsterdam geeft informatie over el español en los Países Bajos ‘Spaans in Nederland’ en daar vindt u onder meer een lijst van centros de primaria ‘basisscholen’. Scholen kunnen via deze website eventueel ook contact opnemen met de Asesoría técnica voor een persoonlijk adviesgesprek. 4.3.2 Lesmateriaal Het zoeken naar geschikt lesmateriaal kost tijd. Wij raden aan voldoende tijd te reserveren om verschillende methodes te raadplegen, opdat de gekozen methode en het beste past bij uw school en uw leerlingen. Dit is een taak voor de coördinator samen met de leerkracht. Welke methodes zijn er beschikbaar? Er is een uitgebreid aanbod aan Spaanstalige lesmethodes. Ook zijn er Nederlandse methodes voor Spaans in het basisonderwijs. Een lijst van lesmateriaal vindt u op onze website www.europeesplatform.nl. Lesmethodes en lesmateriaal kunt u bekijken en raadplegen op de volgende plaatsen: • Bibliotheek van het Europees Platform; bel voor een afspraak 023 553 11 50. • Bibliotheek van het Instituto Cervantes in Utrecht; vraag de openingstijden via
[email protected]. • Leermiddelen van Consejería de Educación in Amsterdam; bel voor een afspraak: 020 423 69 19 of stuur een email naar
[email protected]. Tenemos un centro de recuerdos del que pueden pedir material prestado y, en concreto, material de primaria que se les facilita a los centros que van a impartir español (todos los centros del proefproject Spaans recibieron 3 carpetas de materiales específicos para primaria desarrollados por la consejería de educación de Londres). 4.3.3 Nascholing Het Spaans culturele instituut ‘Instituto Cervantes’ in Utrecht is een goed aanspreekpunt voor zaken zoals nascholing voor cursussen Spaans en het bijwonen van culturele activiteiten, zie www.cervantes.nl. Het Instituto Cervantes organiseert ook culturele activiteiten voor jonge kinderen. Verder zijn er in het hele land volksuniversiteiten en taalinstituten die cursussen Spaans aanbieden.
15
Afhankelijk van het niveau van Spaans van degene die de lessen gaat verzorgen, kunt u zich informeren over eventuele nascholing. Als het gaat om een (groeps)leerkracht zal nascholing meestal wenselijk zijn. U kunt zich oriënteren op nascholing in Nederland of in Spanje. Hiervoor zijn subsidiemogelijkheden en beurzen beschikbaar. Het Spaanse ministerie van onderwijs biedt ieder jaar enkele studiebeurzen aan voor een zomercursus Spaans aan een universiteit in Spanje. Meer informatie hierover kunnen scholen krijgen via de Asesoría Técnica,
[email protected]. Daarnaast biedt het Spaanse ministerie in samenwerking met Instituto Cervantes ook online cursussen aan speciaal voor Nederlandse basisschoolleerkrachten. Deze cursussen gaan in 2011 van start. 4.3.4 Vroeg vreemdetalenonderwijs, subsidie en beurzen, internationaliseren Bij het Europees Platform kan men terecht voor: • Algemene inlichtingen en advies over vroeg vreemdetalenonderwijs. • Internationaliseringsactiviteiten voor de school via eTwinning. • Internationaliseringsactiviteiten voor de leerlingen. • Subsidie en beurzen voor lesmateriaal. • Nascholing uit Nederlandse programma’s. • Nascholing uit EU-programma’s. • Studiebezoeken. Bios Talen- is een startsubsidie om vroeg vreemdetalenonderwijs te stimuleren. Met deze subsidie kunt u lesmateriaal aanschaffen en nascholing voor leerkrachten in Nederland financieren. De toekenning van de subsidie is aan bepaalde voorwaarden verbonden: • Men moet eerst ontheffing aanvragen om Spaans te mogen geven onder schooltijd. • Spaans moet een structureel onderdeel worden in het curriculum van de school en dus binnen reguliere schooltijden worden gegeven aan alle leerlingen in een groep/klas. Het subsidieaanvraagformulier kunt u downloaden van www.europeesplatform.nl. Er is een deadline voor aanvragen (in 2010 was dat 15 april). Het Europese subsidieprogramma Comenius Nascholing biedt leerkrachten (of een ander personeelslid van een school) de mogelijkheid om nascholing te volgen in het land van de doeltaal, in dit geval Spanje. Kijk voor meer informatie op onze website www.europeesplatform.nl. Het programma eTwinning biedt basisscholen de mogelijkheid om een partnerschool te vinden in Spanje of in andere Europese landen waar Spaans als vreemde taal wordt aangeboden, zoals Engeland, Frankrijk, Duitsland en Zweden. Het Spaans wordt in de praktijk gebruikt door de leerlingen en de leerkracht, via een online projectruimte (TwinSpace). De informatie die wordt uitgewisseld is niet toegankelijk voor buitenstaanders. Ga voor meer informatie naar www.etwinning.net. Beurzen voor een zomercursus didactiek voor Spaans op de basisschool kunt u krijgen bij het Spaanse Ministerio de Educación, Política Social y Deporte. De beurzen dekken de cursus- en verblijfskosten, maar niet de reiskosten. Meer informatie krijgt u via de Consejería de Educación in Amsterdam 020 423 69 19 of
[email protected].
4.4 Stap 4: Het idee wordt een concreet plan Met alle informatie die u nu verzameld heeft, kunt u een concreet plan gaan opstellen. Hier moet in ieder geval informatie in staan over de benodigde financiële middelen en het beschikbare budget van de school. Houd rekening met aanschaf van methodes en lesmateriaal, nascholing en uitvoering van activiteiten.
16
Planning en organisatie (lees meer 4.4.1)
stap 4 Het idee wordt een concreet plan (lees verder 4.4)
Ontheffing aanvragen bij het ministerie van OCW (lees meer 4.4.2)
4.4.1 Planning en organisatie De invoering van Spaans kost geld, tijd en energie. De school moet uiteindelijk zelf middelen beschikbaar stellen om Spaans structureel te kunnen aanbieden. Belangrijke kostenposten zijn: • Tijd van leerkrachten voor de lessen. • Voorbereidingstijd: Afhankelijk van de ervaring van de lesgever(s) zal dit meer of minder tijd vergen. Wilt u weten wat de scholen van het project hierover zeggen? Een vakdocent is één uur bezig om drie lessen van 30 minuten per les voor te bereiden. Een ander vakdocent zegt: het kost je minimaal 2 uur per week voor 3 x 1 uur. Als je extra materialen zoekt buiten de methode dan is het nog meer. En een groepsleerkracht: voor een les van een half uur ben je zeker drie kwartier bezig. Onderschat de voorbereidingstijd dus niet; dit geldt zeker als u nog niet veel ervaring heeft. • De vakdocent betalen (al dan niet op freelance-basis). • Aanschaf van lesmateriaal. • Aanschaf van leesboeken. • Nascholing (houd rekening met mogelijke nascholing, ook als die niet meteen kan plaatsvinden). Het plan moet duidelijk, realistisch en overtuigend genoeg zijn om bestuur alsmede collega’s, ouders en MR enthousiast te krijgen. 4.4.2 Ontheffing aanvragen Om lessen Spaans te geven tijdens normale schooltijden is het nodig dat u ontheffing aanvraagt bij het ministerie van OCW. Dit doet u door een brief te sturen naar het Ministerie van Onderwijs waarin u aangeeft dat u graag ontheffing wilt voor vvto Spaans op grond van art. 9, 9e lid Wpo. Geef daarbij duidelijk aan met welke redenen u Spaans op uw basisschool wilt geven en aan welke leerlingen. Uw brief kunt u versturen aan: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap t.a.v. Mw. A.M.C.C. Kruit Postbus 16375 2500 BJ Den Haag
4.5 Stap 5: Het plan wordt aangekondigd, in- en extern Vergeet niet om ouders vanaf het begin op de hoogte te houden van alle ontwikkelingen. Advies van een school: leg ouders uit dat Spaans niet ten koste gaat van andere vakken, maar dat er juist een stimulans voor andere vakken (talen) en culturen van uitgaat. Laat de ouders weten dat uitzonderingen mogelijk zijn als er (zwaarwegende) redenen zijn om hun kind niet te laten participeren in het nieuwe lesprogramma voor Spaans. stap 5 Het plan wordt aangekondigd, in- en extern (lees meer 4.5)
17
Luister naar vragen en bezwaren van ouders. Stel ouders gerust: het leren van Spaans hoeft niet ten koste te gaan van andere vakken. Het gaat om het vermogen van jonge kinderen meerdere taalsystemen tegelijkertijd te leren, en deze aangeboren eigenschap goed te benutten. Een (tweede) vreemde taal kan de leerlingen helpen om (later) beter te participeren als actieve EU-burger en beter te communiceren. Bovendien krijgen zij door hun extra talenkennis betere loopbaanperspectieven. Juist vanwege de moeilijkheden die het aanleren van een vreemde taal met zich meebrengt op het vmbo/beroepsonderwijs is het de moeite waard om dit te introduceren op de basisschool. Op jonge leeftijd ondervinden leerlingen minder gêne om een vreemde taal te gebruiken.
4.6 Stap 6: Het plan wordt bijgesteld Het plan wordt waar nodig bijgesteld met opmerkingen van het bestuur, het schoolteam, de MR en de ouders. Kom tot overeenstemming met de externe vakleraar die de lessen gaat verzorgen. Geef de lessen vorm en stel een voorlopig programma samen. Bepaal doelen per schooljaar. Schaf lesmethodes en lesmateriaal aan. Stel voor het begin van het schooljaar (voorlopige) doelen per leerjaar vast. stap 6 Het plan wordt bijgesteld (lees meer 4.6)
4.7 Stap 7: De start van de lessen Enthousiasme van de leerkracht of vakleraar is heel belangrijk bij invoering van de nieuwe lessen. Voor een beginnende school geven de pilotscholen enkele tips: • Stel het doel goed vast en zorg voor voldoende draagvlak. • Gebruik een goede methode, neem een native speaker of ga eerst zelf een tijdje Spaans volgen. • Maak er geen geïsoleerde les van, maar spreek Spaans als het zo uitkomt of bijvoorbeeld op één vaste dag in de week. Ook is de samenwerking tussen de leerkracht en vakdocent heel belangrijk. • Neem voldoende tijd om de lessen uit te voeren. stap 7 De start van de lessen (lees meer 4.7)
18
5
Stap 8: Spaans geven en blijven geven
Gedurende de invoering van Spaans op uw school is ondersteuning nodig; niet alleen in het prille begin, maar ook gedurende het eerste jaar en daarna. Steun door begeleiding en actieve inbreng van externe expertise zal een leerkracht veel helpen in zijn/haar eerste jaar. Voor nieuwe scholen zijn de volgende tips door de proefscholen naar voren gebracht: • Laat je niet ontmoedigen door gebrek aan kennis of materiaal als je wil beginnen, maar weet waar je met je vragen terecht kunt! • Probeer dit niet alleen te doen. De kans van slagen voor de invoering van Spaans is vele malen groter als je als team werkt. Besteed dus voldoende tijd aan het creëren van samenwerking met je collega’s. • Ga bij elkaar kijken hoe de lessen verlopen. • Probeer met andere scholen uit de omgeving een netwerkje Spaans op te bouwen.
experimenteren (lees verder 5.1)
experimenteren, maar zonder de doelstellingen uit het oog te verliezen (lees verder 5.2)
stap 8 Spaans geven en blijven geven (lees verder 5)
motivatie als motor voor de continuïteit (lees verder 5.3)
successen (lees verder 5.4)
tien obstakels en handreikingen en hoe deze te overwinnen (lees verder 5.5)
5.1 Experimenteren Het eerste jaar zal een oriëntatiejaar zijn en in het teken staan van ‘experimenteren’. Alles is nieuw en de leerkracht moet tijd inplannen om zich in te werken en daarna alles onder controle te krijgen. Leerkrachten dienen hun niveau van het Spaans te vergroten, maar ook niet vanaf het begin al tè kritisch te zijn over hun beheersing van de taal. Hieronder leest u wat leerkrachten van het project Spaans zeggen over hun beheersing van Spaans: • Basiskennis is voldoende voor het onderwijsniveau van de kinderen. • Het kan altijd beter. • Misschien is het zelfs wel prettig dat de leerkracht de moeilijkheden van de taal niet onderschat en herkenbaar maakt voor de kinderen. • Blijf je niveau van Spaans bijspijkeren. De leerkracht dient zoveel mogelijk het Spaans als voertaal te gebruiken in de lessen, rekening houdend met zijn/haar eigen beperkingen. Zo denken de leerkrachten van het project erover: • Ik denk dat het de beste manier is om op natuurlijke wijze een vreemde taal te leren. • Het streven is om zoveel mogelijk Spaans te praten tijdens de lessen, desalniettemin moet er toch Nederlands gepraat worden, anders verstaan de kinderen de docent niet en laten ze de moed zakken. • Alleen Spaans spreken is te hoog gegrepen voor de kinderen. Zeker gezien het feit dat er slechts een half uur per week ingeruimd is voor de contacturen. Echter, korte begrippen en rutinas worden zoveel mogelijk gebruikt. Een belangrijk aandachtpunt is dat native speakers en vakleraren zonder ervaring met lesgeven aan kinderen doorgaans onvoldoende Spaans spreken in hun les. Dat is jammer, want het is
19
niet de bedoeling dat zij laten zien hoe goed ze het Nederlands beheersen. Hun sterke punt is juist het Spaans! Wijs leerkrachten hierop, dat heeft vaak snel het gewenste resultaat.
5.2 Experimenteren, maar zonder de doelstellingen uit het oog te verliezen Doelstellingen kunnen bij de start heel algemeen of heel concreet zijn. Dit is te zien bij de doelen van de scholen van het proefproject: • De doelstelling is om het Spaans op een steeds leukere en interactieve manier aan te bieden en te zorgen dat het uitdagend en leuk is voor de leerlingen. • Plezier hebben in het spreken en schrijven van Spaans. • Kinderen kunnen zich verstaanbaar maken met de beginselen van de taal als ze iemand tegenkomen die Spaans spreekt. • Kennismaken met Spaans. Minder schroom hebben bij het spreken van een vreemde taal. • We hebben een groeimodel ingevoerd met uiteindelijk het streven om het A1-niveau te halen binnen 3 jaar Spaans. • Eind groep 8 meedoen aan het examen DELE niveau A1-A2. Aangezien Spaans nog nieuw is voor de school is het uiteindelijke niveau moeilijk in te schatten. Op dit moment zijn wij met open vizier een aantal methodes aan het testen. De groepen 5, 6, 7 en 8 krijgen 1uur per week Spaanse les. Dit is ons tweede jaar Spaans op school. Met concrete plannen per groep.
5.3 Motivatie als motor voor de continuïteit De continuïteit van het nieuw ingevoerde vak Spaans wordt gewaarborgd als de leerkracht gemotiveerd is en blijft. Leerkrachten blijven gemotiveerd als ze tevreden zijn met hun lessen en over de vooruitgang van hun leerlingen. Als ze samen met anderen deelnemen aan nascholingsactiviteiten en cursussen Spaans en didactiek zal dat hen verder stimuleren. Het bijwonen van bijeenkomsten binnen het proefproject Spaans wordt hierom zeer gewaardeerd door de leerkrachten en coördinatoren. Ze maken zo kennis met andere scholen en wisselen ervaringen uit. Vakleraren zeggen uit zichzelf gemotiveerd te zijn. Een native speaker die als vakleraar meegedaan heeft, zegt: "Ik ben zeer gemotiveerd om te werken met kinderen. Het geeft me veel voldoening om met hen mijn taal en cultuur te delen." Dit bevestigen coördinatoren van het project Spaans die vakleraren op school hebben werken: “Spaans wordt door vakdocenten gegeven en die zijn gemotiveerd”. Toch is een waarschuwing op zijn plaats. Er is een risico dat vakleraren geïsoleerd raken, omdat iedereen ervan uitgaat dat het allemaal vanzelf goed gaat. Zorg voor een goede integratie van de vakleraar binnen het team van de school; de vakleraar moet zich er echt thuis voelen. De coördinator, in de praktijk van het proefproject vaak de directeur, dient een actieve rol te vervullen ten opzichte van leerkrachten die Spaans verzorgen of de vakleraren. De coördinator dient hen te ondersteunen en te stimuleren om zich (verder) te professionaliseren en te ontplooien. Dat kan door het volgen van adequate nascholing in Nederland en in Spanje. Er zijn voldoende mogelijkheden voor financiële ondersteuning voor nascholing. De coördinator kan hierover meer informatie verschaffen. Voor leerkrachten en coördinatoren van het project was het heel motiverend om in Spanje cursussen te volgen: "Nascholing was een item binnen onze professionalisering, de mogelijkheden die het proefproject boden waren ook goed om gezamenlijk op cursus in Spanje te gaan. Leerkrachten hadden er zelfs een deel van hun herfstvakantie voor over." Er zijn natuurlijk ook leerkrachten die hiervoor minder tijd beschikbaar hebben: "Ik vind Spaans een mooie taal, maar door tijdgebrek kom ik er niet aan toe om het verder uit te bouwen." Hoe blijft u gemotiveerd om Spaanse les te geven? Hieronder enkele tips van de scholen van het proefproject: • Laat kinderen zelf ontdekken dat zij door hun kennis van vreemde talen een breed toekomstperspectief hebben: vakanties, studie, stage, werk, enzovoort. • Zorg voor voldoende afwisseling in de werkvormen.
20
• • • •
• • • •
Hou niet te strak vast aan gezette doelen en methodieken, maar laat ook ruimte voor plezier en spontaniteit: het beleven van een taal! Zoek ook buiten de school advies. Zorg ervoor dat de taal breed wordt aangereikt met afwisselende activiteiten. Laat niet alles aan een externe docent/native speaker over. Een taalassistent kan bijvoorbeeld goed worden ingezet om de invoering van Spaans te ondersteunen op allerlei gebieden. Houd er rekening mee dat een taalassistent in de meeste gevallen niet structureel beschikbaar is. Zorg ervoor dat de reguliere leerkrachten voldoende expertise en kennis vergaren om het aanbod Spaans ook zonder externe ondersteuning in stand te kunnen houden. Maak gebruik van expertise en talenten binnen je school en schoolomgeving. Geef geen cijfers, maar laat de kinderen ervaren hoe leuk het kan zijn iets in een andere taal te begrijpen. Geef zelf het goede voorbeeld.
5.4 Successen De belangrijkste meetlat voor het al dan niet slagen van de lessen is in de ogen van de leraar de feedback van de leerlingen en het plezier dat ze beleven aan het leren van Spaans. Het aanwakkeren van enthousiasme voor de Spaanse taal en cultuur speelt voor velen een grote rol. Hieronder enkele voorbeelden van wat de scholen van het proefproject als positief hebben ervaren: Successen en meevallers • We hebben een fantastische native speaker die kinderen en leerkrachten motiveert. • We hebben een vast tijdstip in de week voor Spaans. De kinderen kijken ernaar uit. • Het enthousiasme bij de kinderen is groot. • De lessen zijn prima door de kwaliteit van de docenten. • Lesactiviteiten waarbij spelen, muziek en drama aan bod komen, worden enthousiast ontvangen. • Vooral bij de jongere groepen zijn de leerlingen erg gemotiveerd en gaan de lessen goed. • Door te beginnen in de onderbouw is de uitspraak van de leerlingen perfect en is het niveau hoger in de volgende groepen. In de leeftijd van 4 tot 7 maken kinderen een enorme taalontwikkeling door; een tweede of derde taal wordt snel opgepikt. • De planning en organisatie verloopt prima. • Het proefproject is in z’n geheel goed verlopen.
5.5 Obstakels en handreikingen en hoe deze te overwinnen De invoer van het vak Spaans kan het niet altijd rozengeur en maneschijn zijn. Bij obstakels adviseren we: signaleer deze op tijd, bespreek ze en zoek naar oplossingen. Doe in elk geval niet alsof er niets aan de hand is. Als er problemen ontstaan – en waarschijnlijk gebeurt dat op enig moment – zie deze dan onder ogen en probeer ze samen op te lossen. Hierna volgen enkele obstakels die binnen het proefproject zijn ontstaan inclusief handreikingen en tips om deze te voorkomen of overwinnen. 5.5.1 Obstakel: gebrek aan onderwijstijd De duur van de lessen schiet tekort voor succesvol onderwijs: scholen die lessen van 30 minuten hebben gegeven binnen de duur van het project Spaans hebben ervaren dat dit erg kort is voor een les en dat de leerlingen het geleerde dan ook sneller vergeten. Oplossing: probeer het volgende schooljaar wat meer tijd vrij te maken voor de lessen. Drie kwartier is een goede tijd voor een les. Een tip van een leerkracht van het proefproject: "Ga niet te snel; neem de tijd om dingen in te slijpen en herhaal veel." Omdat het een nieuw vak is, wordt er in het begin soms te weinig tijd voor gereserveerd, dit moet langzaam uitgroeien tot een realistische tijdsinvestering. 5.5.2 Obstakel: gebrek aan voorbereidingstijd Tijdgebrek om een goede voortgang van de Spaanse ontwikkeling te waarborgen.
21
Oplossing: plan meer tijd in voor een goede voorbereiding. Na een eerste jaar pionieren zal echter het jaar erop alweer wat minder voorbereidingstijd vergen. Alle begin is immers moeilijk. Houd moed! 5.5.3 Obstakel: lesmateriaal De Nederlandse methode Spaans die de school aanvankelijk gebruikte, was vooral bedoeld voor zelfstudie en bleek niet de verwachte resultaten op te leveren voor de lessen aan de gehele groep. Oplossing: gebruik de oorspronkelijk gekozen methode selectief en combineer met ander lesmateriaal. Zoek op het internet naar online beschikbaar lesmateriaal, zodat er niet direct een nieuwe methode aangeschaft hoeft te worden. Er is heel veel geschikt les- en oefenmateriaal beschikbaar. Als dit geen oplossing is, zoek dan naar alternatieve methodes in de lesmaterialenlijst op de website van het Europees Platform. Of neem voor meer informatie over lesmethoden voor het basisonderwijs contact op met de Asesoría técnica (zie ook 4.3.2). De Spaanse methode voldoet voor de leerlingen, maar de leerkrachten vinden het een bezwaar dat er geen Nederlandse handleiding beschikbaar is. Hun beheersing van het Spaans is niet voldoende om de Spaanstalige handleiding vlot te kunnen lezen. Oplossing: ga na of de handleiding echt onmisbaar is. Misschien kan de school ervoor zorgen dat een (ruwe, ingekorte) vertaling gemaakt wordt (vraag wel even toestemming aan de uitgeverij) of neem contact op met andere scholen die dezelfde methode gebruiken en vraag hen om advies en ondersteuning. Algemeen advies: raadpleeg verschillende lesmethodes voordat er een voor de hele groep wordt aangeschaft. Wees eerst terughoudend met het kopen van (veel) lesmateriaal. Laat u inspireren door verschillende lesmethodes en online beschikbaar materiaal. Experimenteer hiermee en bouw geleidelijk uw eigen aanbod van lesmateriaal uit. 5.5.4 Obstakel: de lessen Spaans worden door de leerkrachten gaandeweg als te belastend ervaren: Herkent u dit probleem? "Ik werk op een eilandje, de anderen doen niet mee. Het blijft een geïsoleerde les. De leerkrachten zijn niet gemotiveerd om Spaans te gaan leren of geven. Het wordt een te grote belasting voor mij." Oplossing: probeer inbreng van buitenaf te mobiliseren: schakel stagiairs in of vraag een taalassistent aan via het programma Comenius. Een andere oplossing is (als het kan) om hulp te vragen aan native speakers: vrijwilligers (studenten?) of Spaanssprekende ouders van leerlingen. Wees creatief! Laat uw leerkracht in elk geval niet alleen tobben. Voor ondersteuning bij het vinden van een stagiair kunt u bijvoorbeeld contact opnemen met het Instituut Archimedes van Hogeschool Utrecht via
[email protected] of
[email protected], of met de Fontys Lerarenopleiding Tilburg via
[email protected]. Dit zijn twee Hogescholen die een tweedegraads lerarenopleiding Spaans verzorgen. Voor informatie over het aanvragen van een taalassistent belt u met het Comenius-team van het Europees Platform via 023 553 11 50. Houd er rekening mee dat er een deadline is; slecht één keer per jaar kan een aanvraag worden ingediend. 5.5.5 Obstakel: de informatieoverdracht tussen leerkrachten verloopt niet goed Leerkrachten houden elkaar niet op de hoogte van de ontwikkelingen en / of communiceren slecht met elkaar wat de samenwerking en invoer niet ten goede komt. Oplossing: zorg voor een regulier periodiek overleg en sta niet toe dat dit systematisch wordt uitgesteld. Plan bovendien extra bijeenkomsten in op het moment dat er dingen mis dreigen te gaan. Ondervang problemen en maak ze bespreekbaar!
22
5.5.6 Obstakel: ziekte en verlof Uitval van lessen door ziekte of (langdurig) verlof van leerkrachten kan voor problemen zorgen. Door wisseling van leerkrachten, zwangerschaps- of ouderschapsverlof komt de continuïteit van de lessen in het gedrang. NB: besef dat ziekte/zwangerschap nooit 'tegen' de school is; houd rekening met de bijzondere omstandigheid van de betreffende leerkracht. Oplossing: in geval van langdurige ziekte of verlof, probeert u natuurlijk in eerste instantie een andere leerkracht van de school de lessen over te laten nemen, mits hij of zij bekwaam is om dit te doen. Als dit niet lukt, adviseren wij om (tijdelijk) een vakleraar te zoeken. U kunt bijvoorbeeld een email met uw vacature sturen naar de VDSN ‘Vereniging Docenten Spaans in Nederland’
[email protected]. Natuurlijk kunt u ook een advertentie plaatsen in de lokale krant. 5.5.7 Obstakel: snelle veranderingen van de situatie op school Leerkrachten die Spaans hebben geleerd en les hebben gegeven aan hun eigen groep verlaten de school of de groep krijgt een nieuwe leerkracht die het vak niet kan/wil geven. Oplossing: zoek een vakleraar die alle lessen Spaans kan verzorgen en/of kan inspringen als een leerkracht weggaat. 5.5.8 Obstakel: de motivatie is verdwenen Leerkrachten die wel een cursus hebben gehad, maar die hun nieuw vergaarde kennis niet direct in de praktijk kunnen brengen, verliezen snel hun parate kennis. Op den duur zullen zij er dan tegenop gaan zien de lessen Spaans nog te geven. Oplossing: probeer een korte opfriscursus Spaans te organiseren, liefst binnen normale schooltijden om de leerkrachten niet extra te belasten. NB: voorkom dit probleem door leerkrachten pas zo laat mogelijk op (na)scholingscursus te sturen. Maak van tevoren dus een goede planning voor zowel de school als de leerkracht. Communiceer helder de verwachtingen en verplichtingen van zijn/haar functie als docent(e) Spaans. 5.5.9 Obstakel: niet genoeg draagvlak Er is te weinig draagvlak op school en ook zal er meer budget vrij moeten worden gemaakt. Oplossing: geef enthousiaste leerkrachten de mogelijkheid hun nieuwe taken te promoten op school (nieuwsbrief, schoolactiviteiten, etc.), zodat de belangstelling gaandeweg kan groeien. 5.5.10 Obstakel: na een bescheiden begin in het eerste jaar, kan aan de grote vraag in het tweede jaar niet worden voldaan. Het definitief schoolbreed invoeren van Spaans is niet haalbaar naast het gewone lesprogramma Oplossing: ga vanaf het begin stap voor stap te werk en probeer niet al te ambitieus te zijn anders slaat aanvankelijk enthousiasme snel om in weerstand. Als de school geïnteresseerd blijft om in de toekomst Spaans aan te bieden, kan de school (tijdelijk) een (extra) vakleraar inschakelen totdat de situatie op de school veranderd is en de leerkrachten voldoende bekwaamd zijn om de lessen zelf te geven. Blokkeer gewenste toekomstmogelijkheden niet.
23
6
Stap 9: evaluatie en communicatie
6.1 Evaluatie met de collega’s Om problemen tijdig te kunnen signaleren, adviseren wij op meerdere momenten in het schooljaar (bijvoorbeeld aan het eind van ieder kwartaal) evaluatiemomenten in te plannen. Niet alleen de leerkrachten en coördinatoren, maar ook de schoolleiding zou hier dan bij aanwezig moeten zijn. Evaluatiemomenten zijn van groot belang. Tijdens deze bijeenkomsten kan nl. worden bekeken of de eerder vastgestelde doelen zijn bereikt. Ook kan voor eventuele problemen die zijn ontstaan gezamenlijk een oplossing worden gezocht.
evaluatie met collega's (lees verder 6.1)
stap 9 evaluatie en communicatie (lees verder 6)
evaluatie met de leerlingen en rapportage aan de ouders (lees verder 6.2)
Uit de evaluaties die hebben plaatsgevonden op de scholen van het proefproject is het volgende naar voren gekomen: Wat gaat goed? • Een vakleraar kan uitkomst bieden bij kennisoverdracht. • Elkaar feedback geven, is erg nuttig. • Een native speaker inhuren werkt goed. • Eigen nascholinglessen organiseren helpt. • In het algemeen geldt dat de lessen goed verlopen. Hoe gaat de communicatie? • Door verslaglegging en voortgangsrapportage van leerlingen. • Via teamvergaderingen en rapportbesprekingen. • Via POP-gesprekken (POP = persoonlijk ontwikkelingsplan). • Via (terugkerende) vergaderingen. Bovenstaande punten kunnen gelden als leidraad voor de evaluatiemomenten; neem ze op in de agenda van het evaluatiegesprek.
6.2 Evaluatie met de leerlingen en rapportage aan de ouders Evaluatie van de lessen met de leerlingen gebeurt momenteel niet in de vorm van toetsen en cijfers, maar op andere manieren. Bijvoorbeeld in de vorm van een kringgesprek waarin leerlingen kunnen vertellen wat ze van de lessen vinden. De ouders mogen niet worden vergeten. Ouders moeten vanaf het begin van de invoering van het schoolvak Spaans al geïnformeerd worden over de nieuwe ontwikkelingen. Mogelijkheden om hierover te communiceren zijn bijvoorbeeld tijdens een informatieavond, de ledenvergadering of de open dagen en rondleidingen van ouders van nieuwe leerlingen. Er zullen ongetwijfeld ouders zijn die twijfels hebben over het nut van vroeg vreemdetalenonderwijs en die vrezen dat het extra aanbod te veel eist van hun kind of ten koste gaat van andere vakken. Deze ouders moeten in hun bedenkingen serieus worden genomen. Probeer hen te overtuigen met argumenten waaruit het nut van vroeg vreemdetalenonderwijs blijkt. Op de meeste scholen wordt over de voortgang in de vakken en het prestatieniveau aan de ouders gecommuniceerd door een rapport. Omdat Spaans geen regulier schoolvak is in het basisonderwijs kunnen ook andere manieren worden gezocht om ouders op de hoogte te houden. Bijvoorbeeld aan de hand van een regelmatig verschijnende nieuwsbrief, via aankondigingen op de website en in de schoolgids van de school, via presentaties van
24
leerlingen aan de ouders of via tentoonstellingen binnen school. Daarnaast is het verstandig ouders een keer uit te nodigen om een les Spaans bij te wonen.
25
