De positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing

De positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing J. M. Muller 18 January 2013 Masterthesis Technische Universiteit Delft

Personalia

Eerste mentor

Prof. dr. P. J. Boelhouwer

Sectie

Housing Systems

Tweede mentor

Prof. dr. B. J. M. Ale

Architecture, Urbanism and Building

Sectie

Safety Science Group

Sciences

Afdeling

Real Estate and Housing

Differentatie

Housing

Gecommiteerde

Dr. N. E. T. Nieboer

Sustainability

Sectie

Housing Quality and Process Innovation

1558420

Auteur

J. M. Muller

E-‐mail adres

[email protected]

Faculteit

Studentnummer

Policy,

Management

and

2

DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

Proloog

Ik hoop dat dit rapport nieuwe inzichten bied over de positie van

Voor u ligt de masterthesis van het afstudeeronderzoek, van de master

Real Estate & Housing aan de faculteit Architecture, Urbanism and

J. M. Muller

Building Sciences van de Technische Universiteit Delft. Het

afstudeeronderzoek is het afsluitend onderdeel van derde en vierde

Januari 2012

semester van de master. Het is opgedeeld in vijf peilingen en dit rapport

is geschreven voor de vijfde peiling en omvat het eindresultaat van het

woningcorporaties in de crisisbeheersing en wens u veel leesplezier toe.

onderzoek, welke deel uitmaakt van het Housing Policy, Management and Sustainability laboratorium. In het rapport worden de resultaten van het onderzoek naar de positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing getoond. Het betreft een verzamelingen aan aanbevelingen, die in de praktijk moeten worden geïmplementeerd voor een efficiëntere positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing.


3

Managementsamenvatting

van primaire levensbehoeften. Aedes heeft hier op gereageerd door het

Inleiding

calamiteitenhandboek dient als onderlegger, zodat woningcorporaties

De betrokkenheid van woningcorporaties in crisisplannen is een vraag die

een eigen calamiteitenplan kunnen opstellen. De betrokkenheid en

de commissie Oosting tijdens de evaluatie van de vuurwerkramp in

positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing voor een efficiënte

Enschede ook al heeft gesteld. In de publieke en private sector zijn

respons zijn voor zowel de woningcorporaties zelf als voor de

uitstekende crisispartners om in de crisisbeheersing te ondersteunen.

crisisbeheersingsactoren zijn niet helder gedefinieerd. De huidige

Maar waarom worden de woningcorporaties en andere publieke en

instrumenten kunnen ook worden verbeterd voor een efficiëntere

private partijen dan niet betrokken in crisisplannen. Vanuit het wettelijk

respons van woningcorporaties

kader blijkt dat de crisisbeheersing is gericht op de traditionele actoren

namelijk

Onderzoeksmethodologie

de

gemeente,

de

calamiteitenhandboek aan woningcorporaties te verstrekken. Het

brandweer,

de

geneeskundige

hulpverleningsorganisatie in de regio (GHOR) en de politie. Deze actoren

Het onderzoek bestaat uit twee delen, namelijk een theoretisch

hebben verantwoordelijkheden, taken en bevoegdheden die omschreven

onderzoek en een empirisch onderzoek. Het eerste deel van het

staan in de Wet veiligheidsregio’s en de Politiewet. Dagelijks zijn er

theoretisch onderzoek is gericht op het onderzoeken van de positie van

incidenten

zoals

woningcorporaties volgens het wettelijk kader. Allereerst is de organisatie

keukenbranden, stroomstoringen en gas-‐ of water lekkages in het

van de crisisbeheersing in literatuur en wetten onderzocht. Uit dit

woningbezit. In de meeste gevallen zijn het kleine incidenten, maar het

onderzoek blijkt dat woningcorporaties meer als een crisispartner worden

komt voor dat incidenten escaleren en grote gevolgen hebben voor

beschouwd. Een crisispartner is een partij die een crisisbeheersingsactor

meerdere woningen. Het is voor woningcorporaties zeer belangrijk om te

ondersteund in haar taken door diensten aan te bieden. Het tweede deel

kunnen reageren bij incidenten in het eigen woningbezit. Niet alleen om

van het theoretisch onderzoek heeft zich gericht op de maatregelen in de

waarbij

woningcorporaties

zijn

betrokken,

de hulpdiensten te ondersteunen, maar ook om de bewoners te voorzien

4


corporatiesector. Aedes heeft als koepelorganisatie een grote rol in het

een incident in het woningbezit heeft voorgedaan. Uit het theoretisch

verstrekken van handboek en publicaties, zodat woningcorporaties het

onderzoek blijkt dat woningcorporaties zich moeten positioneren als

woningbezit

kunnen

wel

een

crisispartner. In de eerste casestudy heeft woningcorporatie Woonbron

woningcorporaties

een

de taken van de gemeente opgenomen door bewoners op te vangen en

calamiteitenplan kunnen opstellen om efficiënt te acteren bij een ramp.

voor te lichten terwijl dit taken van de gemeente zijn. Woonbron heeft

Woningcorporaties blijken actiever te zijn in de preventiefase door de

een misstap gemaakt door bewoners verkeerd in te lichten dat woningen

huidige staat van woningen te verbeteren om een veilige woonomgeving

weer zijn vrijgegeven door de brandweer en zij weer terug konden keren.

aan haar huurders te bieden. De woningcorporaties zijn minder actief in

Dit was niet het geval want er werden nog werkzaamheden uitgevoerd en

de crisisbeheersing zelf. Op basis van interviews bij woningcorporaties en

wekte frustraties bij de bewoners op. Neem als woningcorporatie dan

gemeenten, worden de woningcorporaties beschouwd als crisispartner in

niet taken op je die bij een crisisbeheersingsactor behoren. In de tweede

het bemiddelen van huisvesting. De huidige instrumenten binnen de

casestudy is woningcorporatie WoonFriesland betrokken. De

corporatiesector, namelijk het Aedes calamiteitenhandboek maar ook

positionering van WoonFriesland komt overeen met de bevindingen uit

calamiteitenplannen die woningcorporaties zelf hebben opgesteld zijn

het theoretisch onderzoek. WoonFriesland heeft zich gepositioneerd als

wel toe aan verbetering. De verbetering is noodzakelijk, omdat de

crisispartner, als bemiddelaar in huisvesting en als voorlichter naar

structuur en wetgeving van de crisisbeheersing, sinds de publicatie van

bewoners. In het empirisch onderzoek hebben beide woningcorporaties

het Aedes calamiteitenhandboek is veranderd. Voor een efficiënte

een andere positie. Maar door de overeenkomsten met de bevindingen

respons en samenwerking in de crisisbeheersing, is het noodzakelijk dat

uit het theoretisch onderzoek, wordt uit het empirisch onderzoek

woningcorporaties bekend zijn hoe de crisisbeheersing is georganiseerd.

vastgesteld dat woningcorporaties zich moeten positioneren als

In het empirisch onderzoek zijn twee casestudy’s bestudeerd naar de

crisispartner van de gemeente. Daarnaast blijkt uit de casestudy’s dat

ingenomen positie in de crisisbeheersing en uitgevoerde taken nadat er

woningcorporaties inderdaad op de hoogte moeten worden gebracht

calamiteitenhandboek

verbeteren. verstrekt,

Aedes

zodat

heeft


5

over de hedendaagse crisisbeheersing. Daarmee kan worden vastgesteld

het theoretisch onderzoek blijkt dat een losstaand huisvestingsconvenant

dat het huidige instrument van Aedes geactualiseerd moet worden. Met

tussen woningcorporaties en de gemeente niet praktisch is. Een meer

het actualiseren van het calamiteitenhandboek, wordt de positie en taken

praktische oplossing is om de positie van woningcorporaties in de

waarin van woningcorporaties kunnen ondersteunen duidelijk voor de

prestatieafspraken vast te leggen.

corporatiesector. Alleen voor gemeenten dient de positie van de

woningcorporaties nog helder te worden. Ook moet er helderheid komen

Conclusies en aanbevelingen

over de taken die woningcorporaties uitvoeren om de bevolkingszorg te

Uit het theoretisch onderzoek blijkt dat woningcorporaties zich als een

ondersteunen. Uit de analyse van het theoretisch onderzoek en het

crisispartner moet positioneren, omdat zij geen wettelijke bevoegdheden,

empirisch onderzoek blijkt dat woningcorporaties ondersteuning kunnen

taken en verantwoordelijkheden heeft in de crisisbeheersing. Deze

bieden in de bemiddeling van woonruimte voor getroffenen van rampen.

conclusie wordt ook getrokken in het empirisch onderzoek. Een

Hierin moet geen onderscheid door de woningcorporaties gemaakt

woningcorporatie moet zich niet als crisisbeheersingsactor gaan

worden tussen huurder van particulieren, woningcorporaties en

positioneren. Laat ten alle tijde crisisbeheersingsprocessen over aan

eigenwoningbezitters. Woningcorporaties kunnen ook bijdragen in de

actoren die daar wettelijk verantwoordelijk voor zijn. Initieer geen acties

communicatie naar getroffenen, vooral als het om de eigen huurders

waarvoor een crisisbeheersingsactor voor verantwoordelijk is om nooit

gaat.

de

negatief te worden belicht door bijvoorbeeld de pers. Vanuit de positie

informatievoorziening. Tijdens het registreren van getroffenen, kunnen

van crisispartner kan een woningcorporatie bemiddelen in woonruimte,

huurderslijsten worden gecontroleerd met de gegevens uit de

wanneer de gemeente vraagt om ondersteuning. Naast het bemiddelen

gemeentelijk

en

in woonruimte, is communicatie een taak waarin de gemeente kan

woningcorporaties bestaat er een convenant in de vorm van

worden ondersteund. Informatievoorziening is een derde taak voor

prestatieafspraken waarin het huisvestingprogramma is vastgesteld. Uit

woningcorporaties, met name het voorzien van bewonersinformatie en

6

Ook

kunnen

woningcorporaties

basisadministratie.

bijdragen

Tussen


in

gemeenten

informatie over wooncomplexen aan de crisisbeheersingsactoren. Uit het empirisch onderzoek blijkt ook dat door woningcorporaties in deze drie taken kan ondersteunen. Om de taken en positie in de crisisbeheersing te verhelderen voor woningcorporaties, zal het huidige instrument van Aedes moeten worden geactualiseerd. Om de positie en taken waarin door woningcorporaties de gemeente kan ondersteunen, zal dit in de prestatieafspraken moeten worden vastgelegd. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten kan een grote rol hier in betekenen. In een opvolger van de handreiking ‘Van Woonvisie naar Prestatieafspraken’ kan de positie en taken van de woningcorporaties worden toegevoegd.


7

Management summary

an incident. Aedes responded by providing the emergency response

Introduction

serves as a model, in order that housing associations can compile an own

Oosting has mentioned the involvement of housing associations in the

emergency response plan. The involvement and position of housing

disaster relief in the evaluation report of the fireworks disaster in

associations in the disaster relief for an efficient response are for the

Enschede. In the public and private sector are excellent disaster relief

housing associations as for the disaster relief actors not clear defined. The

partners that can assist in the disaster relief. But why is it not that

current instruments need to be improved for a more efficient response of

housing associations are involved in disaster. But why are housing

the housing associations.

associations and other private and public parties not involved in disaster

relief plans. In the legal framework disaster relief is aimed on the

Research methodology

traditional disaster relief actors, namely the municipality, the fire

The research consists of two parts, namely a theoretical research and an

department, regional emergency medical service and the police.

empirical research. The first part of the theoretical research is aimed on

According to the Wet veiligheidsregio’s and the Politiewet these actor

the position of housing associations in the legal framework. To start with

have responsibilities, tasks and the power to act in the disaster relief.

the organisation of the disaster relief has been research in literature and

Housing associations are daily involved in incidents as kitchen blazes,

in laws. It turns out that housing associations are considered as a disaster

electricity breakdowns and gas-‐ or water leakages. In most of the cases

relief partner. A disaster relief partner is an organisation that assist and

they have to deal with small incidents, but it does occur that incidents

emergency relief actor by providing services. The second part of the

escalate and have large consequences for multiple dwellings. It is

theoretical research is aimed on measures that have been taken by the

necessary for housing associations that they are able to respond during

housing associations sector. Aedes provided the emergency response

incident in their property. Not only so they are able to assist the

playbook, in order that housing associations will compile and emergency

playbook to the housing associations. The emergency response playbook

emergency services, but also to provide the tenants primary needs after

8


response plan. But it appears that housing associations are more active to

information about the situation, what actually are tasks of the

avoid risks by improving the current state of the property. Housing

municipality. Woonbron made a mistake by providing incorrect

associations are less active in the disaster relief. Bases on the interviews

information to the tenants. They were informed that the fire department

with housing associations and municipalities, it seems that housing

released their dwelling and they could return home. This was not the case

associations are considered as disaster relief partner for providing

because the repairs in the dwellings were not finished, and this frustrated

dwellings. The current instruments within the housing associations

the tenants. Do not engage task in the disaster relief if the responsibility

sector, namely the Aedes emergency response playbook but also

belongs to a disaster relief actor. In the second case study involved

emergency response plans that has been compiled by the housing

housing association WoonFriesland. The position of WoonFriesland,

associations need to be improved. Improving these instruments is

matches the findings from the theoretical research. WoonFriesland were

necessary, because the structure and legislation of the disaster relief has

positioned as disaster relief partner, by providing alternative dwellings.

been changed after the publication of the emergency response playbook.

Another task that matched the finding from the theoretical research is

If housing associations are familiar with the organisation of the disaster

that WoonFriesland acted as an informer. By the similarities from the

relief, they will be able to respond more efficient and cooperate more

theoretical research and the empirical research determines that housing

efficient with emergency disaster actors. In the empirical research, two

associations should positions them as disaster relief partner. Besides that

case studies were conducted. The tasks where housing associations were

from the case studies it turns out that housing associations do have to be

involved in and position have been observed. The finding from the

instructed about the current organisation of the disaster relief. This

theoretical research, points out that housing associations have to position

determines that the current instrument of Aedes needs to be updated. By

them as disaster relief partner. In the first case study housing association

updating the emergency response playbook, the position of housing

Woonbron positioned them in the position of the municipality.

associations and tasks in which they can assist will be clear for the

Woonbron sheltered the tenants in the Woonbron office and provided

housing association sector. The tasks and position of the housing


9

association now only needs to be defined for the municipalities. From the

disaster relief to those who are trained, are responsible and have to

findings of the analysis of the theoretical and empirical research, turns

power. Do not carry out action where the responsibility belongs to a

out that a housing association can assist in providing alternative dwellings

disaster relief actor, to avoid negative consequences if it turns out bad.

to victims. Housing associations can also assist by acting as an informer to

Act as a disaster relief partner by providing alternative dwellings, if the

the victims, especially if the victims are tenants of their property. Another

municipality request assistance. Besides that a housing association can

task is the provision of information of tenants. The registration of victims

act as an informer and provide information of tenants or building

can be checked with the administration of the municipality and the

information. To define the tasks and position for housing associations, the

housing associations. Between the municipalities and the housing

Aedes emergency response playbook has to be updated. To define the

associations there is a pact in which the housing programme is

position and task of housing associations for the municipalities, the

determined. From the theoretical research it turns out that a separate

housing programme pact need to be updated. The Vereniging van

pact is not practical. A more practical solution is to record the position

Nederlandse Gemeenten plays a large role in this improvement. In the

and task of the housing association in the housing programme pact.

successor of ‘Van Woonvisie naar Prestatieafspraken’ the postion and

tasks of housing associations should be described.

Conclusions and recommendations

Based on the findings from the theoretical research it can be concluded that housing associations should positions them as disaster relief partner. Mainly because housing associations do legally not have the responsibilities, the tasks and the power to act in the disaster relief. From the empirical research the same conclusion can be made that housing associations should not position them as a disaster relief actor. Leave the

10


Leeswijzer

Hoofdstuk 4 Crisisbeheersing binnen de corporatiesector

Deel A Thema & Methodologie

omtrent de crisisbeheersing wordt in dit hoofdstuk beschreven.

Hoofdstuk 1 Onderzoeksmethodologie

Het eerste hoofdstuk van dit rapport behandelt het thema van het

Hoofdstuk 5 Analyse van het theoretisch onderzoek

onderzoek. In dit hoofdstuk zijn de probleemanalyse, probleemstelling en

Door middel van het wettelijk kader en de maatregelen uit de

het

corporatiesector, wordt de positie van woningcorporaties in dit hoofdstuk

onderzoeksdoel

Welke maatregelen er door de corporatiesector worden getroffen

omschreven.

Tevens

zijn

de

centrale

onderzoeksvraag en de deelonderzoeksvragen omschreven.

vastgesteld.

Hoofdstuk 2 Onderzoeksmethodologie

Deel C Empirisch onderzoek

In dit hoofdstuk wordt de methodologie van het onderzoek omschreven.

Hoofdstuk 6 Casestudy woningexplosie Prinses Julianaweg te Dordrecht

Het onderzoek is in gedeeld in drie fasen en in dit hoofdstuk wordt

In dit hoofdstuk zal de eerste van twee casestudy’s worden behandeld.

uitgelegd hoe er per fase te werk is gegaan.

De casestudy richt zich op de positie van Woonbron na een incident in

Dordrecht.

Deel B Theoretisch onderzoek

Hoofdstuk 3 Het wettelijk kader van de crisisbeheersing

Hoofdstuk 7 Casestudy galerij-‐instorting Antillenflat te Leeuwarden

Dit hoofdstuk beschrijft het wettelijk kader binnen de crisisbeheersing en

In dit hoofdstuk zal de laatste van twee casestudy’s worden behandeld.

overige literatuur die bijdragen aan de crisisbeheersing.

De casestudy richt zich op de positie van WoonFriesland na een incident

in Leeuwarden.


11

Hoofdstuk 8 Analyse van het empirisch onderzoek

Op basis van de empirische bevindingen uit de casestudy’s worden de bevindingen vergeleken door midden van een cross-‐case analyse.

Deel D Analyse Hoofdstuk 9 Analyse van het theoretisch en empirisch onderzoek In dit hoofdstuk worden de bevindingen uit het theoretisch en het empirisch onderzoek geanalyseerd. De uitkomst is de basis voor de beantwoording van de centrale onderzoeksvraag.

Deel E Conclusie en aanbevelingen Hoofdstuk 10 Conclusie In dit hoofdstuk wordt het uiteindelijke resultaat van het onderzoek weergegeven. Op basis van de conclusie uit de analyse van het theoretisch en empirisch onderzoek wordt antwoord gegeven op de centrale onderzoeksvraag. Hoofdstuk 11 Aanbevelingen Op basis van het onderzoek, worden in dit hoofdstuk aanbevelingen gedaan voor de praktijk.

12


Inleiding

herhuisvesting in Nederland en met name op woningcorporaties.

Tijdens het tweede semester van het academisch jaar 2010-‐2011, volgde

doelgroepen die zich niet zelfstandig van eigen woonruimte kunnen (of

ik een uitwisselingsprogramma aan de National University of Singapore.

willen) voorzien. De woningcorporaties kunnen een belangrijke rol spelen

Gedurende mijn buitenlandse verblijf inspireerde twee dramatische

in het vinden van tijdelijke woonruimte van ontheemden. Om toch nog te

gebeurtenissen, namelijk de zeebeving nabij Sendai in Japan en de

zijn verbonden aan de faculteit Bouwkunde en in het bijzonder het

aardbeving in de regio Canterbury in Nieuw Zeeland, mij om een

afstudeerlaboratorium Housing Policy, Management and Sustainability

afstudeeronderwerp te zoeken met als thema post-‐disaster huisvesting.

heb ik de rol van woningcorporaties bij het onderzoek betrokken.

Voor mijn vertrek heb ik het Design and Construction Management

Woningcorporaties zijn gespecialiseerd in het huisvesten van

programma gevolgd en zocht een onderwerp dat dicht bij mijn programma zou liggen. Na mijn uitwisselingsprogramma heb ik door Hong Kong, Maleisië, Indonesië en Australië gereisd en ben ik gemotiveerd geraakt om naar een onderzoek binnen Housing Policy, Management and Sustainability te zoeken. De confrontatie met rijkdom en armoede en de gevolgen voor de huisvesting motiveerden mij om een onderzoek te verrichten met een maatschappelijk karakter. De eerste intentie was om drie buitenlandse casestudy’s te vergelijken met de herhuisvestingsaanpak in Nederland. Echter na wat onderzoek naar post-‐ disaster huisvestingstrategieën bleek dat hier geringe aandacht aan is besteed in Nederland. Door dit gemis heb ik mijn onderzoek gericht op de DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

13

Inhoudsopgave

1.6.2 Deelonderzoeksvraag TO.2 .......................................................... 22

Personalia .............................................................................................. 2

1.6.4 Deelonderzoeksvraag EO.1 .......................................................... 23

1.6.3 Deelonderzoeksvraag TO.3 .......................................................... 23

Proloog .................................................................................................. 3 Managementsamenvatting .................................................................... 4 Management summary .......................................................................... 8 Leeswijzer ............................................................................................ 11 Inleiding ............................................................................................... 13 Inhoudsopgave .................................................................................... 14

1.6.5 Deelonderzoeksvraag EO.2 .......................................................... 23 1.6.6 Deelonderzoeksvraag EO.3 .......................................................... 24 1.7 Onderzoeksrelevantie ......................................................................... 24 1.7.1 Wetenschappelijke relevantie ...................................................... 24 1.7.2 Relevantie Real Estate and Housing curriculum .......................... 24 1.7.3 Maatschappelijke relevantie ....................................................... 25 2 Onderzoeksmethodologie ................................................................. 26 2.1 Algemene onderzoeksopzet ............................................................... 26

DEEL A METHODOLOGIE ...................................................................... 18

2.1.1 Onderzoeksfase ........................................................................... 26

1 Onderzoeksthema ............................................................................. 19

2.1.2 Analytische fase ........................................................................... 26

1.1 Probleemanalyse ................................................................................ 19

2.1.3 Onderzoeksontwerp ..................................................................... 26

1.2 Probleemstelling ................................................................................. 20

2.2 Onderzoeksmethode .......................................................................... 27

1.3 Onderzoeksdoel .................................................................................. 20

2.2.1 Theoretisch onderzoek ................................................................. 27

1.4 Conceptueel model ............................................................................. 20

2.2.2 Empirisch onderzoek .................................................................... 28

1.5 Centrale onderzoeksvraag .................................................................. 21

DEEL B THEORETISCH ONDERZOEK ....................................................... 30

1.6 Deelonderzoeksvragen ....................................................................... 21 1.6.1 Deelonderzoeksvraag TO.1 .......................................................... 22

14


3 Het wettelijk kader van de crisisbeheersing ....................................... 31 3.1 Wat is een ramp en wat is een crisis? ................................................. 31

3.1.1 Ramp ............................................................................................ 31

3.8.3 GRIP-‐3 .......................................................................................... 45

3.1.2 Rampenbestrijding ....................................................................... 32

3.8.4 GRIP-‐4 .......................................................................................... 46

3.1.3 Crisis ............................................................................................. 32

3.8.5 Opschaling ................................................................................... 46

3.1.4 Crisisbeheersing ........................................................................... 32

3.8.6 Afschaling .................................................................................... 47

3.2 Actoren binnen de rampenbestrijding en crisisbeheersing ................ 33

3.9 Nafase ................................................................................................. 47

3.2.1 Bevolkingszorg ............................................................................. 33 3.2.2 Brandweerzorg ............................................................................ 33 3.2.3 Geneeskundige zorg ..................................................................... 34 3.2.4 Politiezorg .................................................................................... 34 3.3 De Wet veiligheidsregio’s ................................................................... 35 3.3.1 Doel van de veiligheidsregio’s ...................................................... 36 3.4 De veiligheidsregio .............................................................................. 37 3.4.1 Bestuur van de veiligheidsregio ................................................... 38 3.4.2 Taken bestuur veiligheidsregio’s .................................................. 38 3.5 De gemeente binnen de Wet veiligheidsregio’s ................................. 41 3.6 De brandweer binnen de Wet veiligheidsregio’s ................................ 42 3.7 De GHOR binnen de Wet veiligheidsregio’s ........................................ 42 3.8 Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijdings Procedure ............... 44 3.8.1 GRIP-‐1 .......................................................................................... 44 3.8.2 GRIP-‐2 .......................................................................................... 44

4 Crisisbeheersing binnen de corporatiesector ..................................... 50 4.1 Maatregelen binnen woningcorporaties ............................................ 50 4.2 Crisisbeheersingsplannen ................................................................... 52 4.3 Calamiteitenteam ............................................................................... 53 4.4 Maatregelen door de oranje kolom ................................................... 54 4.5 Maatregelen vanuit de corporatiesector ............................................ 56 4.6 Aedes calamiteitenhandboek woningcorporaties .............................. 56 4.6.1 Preventie en preparatie ............................................................... 57 4.6.2 Interventiefase ............................................................................. 58 4.6.3 Nazorgfase ................................................................................... 67 4.6.4 Calamiteitencoördinator .............................................................. 68 4.7 Het calamiteitenhandboek als model ................................................. 69 4.8 Analyse van het calamiteitenhandboek ............................................. 70 4.9 Implementatie van het calamiteitenhandboek .................................. 71


15

5 Analyse theoretisch onderzoek ......................................................... 75

8.1 De overeenkomsten tussen Woonbron en WoonFriesland ............... 96

5.1 De positie en taken volgens het calamiteitenhandboek .................... 75

8.1.1 Interventiefase ............................................................................. 96

5.2 Verbeteringen voor een efficiëntere respons ..................................... 79

8.1.2 Nafase .......................................................................................... 96

DEEL C EMPIRISCH ONDERZOEK ........................................................... 80 6 Casestudy woningexplosie Prinses Julianaweg te Dordrecht .............. 81 6.1 Achtergrondinformatie ....................................................................... 81 6.2 Responsanalyse .................................................................................. 82 6.2.1 Interventiefase ............................................................................. 82

8.2 Verschillen tussen Woonbron en WoonFriesland .............................. 97 8.2.1 Interventiefase ............................................................................. 97 8.2.2 Nafase .......................................................................................... 99 8.3 Verbeteringen binnen de crisisbeheersing ....................................... 100 DEEL D ANALYSE ................................................................................ 101

6.2.2 Nafase .......................................................................................... 87

9 Analyse theoretisch en empirisch onderzoek ................................... 102

6.2.3 Positie van Woonbron in de crisisbeheersing ............................... 87

9.1 Theoretisch onderzoek ..................................................................... 102

6.3 Samenwerking met de gemeente Dordrecht ..................................... 88

9.2 Empirisch onderzoek ........................................................................ 103

7 Casestudy galerij-‐instorting Antillenflat te Leeuwarden .................... 90

DEEL E CONLUSIE EN AANBEVELINGEN ............................................... 104

7.1 Achtergrondinformatie ....................................................................... 90 7.2 Responsanalyse .................................................................................. 91 7.2.1 Interventiefase ............................................................................. 91 7.2.2 Nafase .......................................................................................... 93 7.3 Samenwerking met de gemeente Leeuwarden .................................. 94 7.4 Gemengd eigendom ........................................................................... 94 8 Analyse empirisch onderzoek ............................................................ 96

16


10 Conclusies onderzoeksvragen ........................................................ 105 10.1 Conclusies deelonderzoeksvragen .................................................. 105 10.1.1 Deelonderzoeksvraag TO.1 ...................................................... 105 10.1.2 Deelonderzoeksvraag TO.2 ...................................................... 107 10.1.3 Deelonderzoeksvraag TO.3 ...................................................... 108 10.1.4 Deelonderzoeksvraag EO.1 ...................................................... 109 10.1.5 Deelonderzoeksvraag EO.2 ...................................................... 110

10.1.6 Deelonderzoeksvraag EO.3 ...................................................... 111 10.2 Conclusie centrale onderzoeksvraag .............................................. 112 11 Aanbevelingen .............................................................................. 115 11.1 Aanbevelingen voor gemeenten ..................................................... 115 11.2 Aanbevelingen voor de corporatiesector ....................................... 116 11.3 Aanbevelingen voor woningcorporaties ......................................... 117 Epiloog ............................................................................................... 118 Bronvermelding ................................................................................. 120


17

DEEL A METHODOLOGIE

18


1 Onderzoeksthema

brandweer. Bij elk crisisbeheersingsproces is er omschreven waarin de

1.1 Probleemanalyse

ondersteunen. Uit interviews blijkt echter dat er verschillend over de

woningcorporatie kan acteren om de crisisbeheersingsactoren te

Na de vuurwerkramp in 2000 in Enschede hebben de woningcorporaties in Twente een hele prestatie verricht door binnen enkele weken 560 huishoudens te voorzien van vervangende huisvesting. Dit is ook Aedes, de koepelorganisatie voor woningcorporaties niet ontglipt en aan de hand van de ervaringen van de Bijlmerramp en de vuurwerkramp is het calamiteitenhandboek voor woningcorporaties in 2001 uitgebracht. Het calamiteitenhandboek is samengesteld op basis van de ervaring die woningcorporaties tijdens en na de Bijlmerramp en vuurwerkramp hebben

opgedaan.

Het


omschrijft

crisisbeheersingsprocessen, waarmee woningcorporaties geconfronteerd worden

tijdens

en

na

een

incident.

Het

doel

van

het

calamiteitenhandboek is om woningcorporaties te prepareren op crisisbeheersing.

Door

allerlei

protocollen

van

de

crisisbeheersingsactoren in werking te laten treden kan een crisis worden beheerst. Onder crisisbeheersingsactoren vallen de gemeente, de politie, de Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (GHOR) en de

positie van woningcorporaties wordt gedacht in de crisisbeheersing door gemeenten. De gemeenten Groningen, Leeuwarden en Rotterdam betrekken de woningcorporaties niet bij de crisisbeheersing. Zodra het incident is beheerst, schakelt de gemeente de woningcorporaties in voor de bemiddeling van woonruimte. De woningcorporatie neemt de positie in van crisispartner, door een crisisbeheersingsactor in haar crisisbeheersingsprocessen

te

ondersteunen.

In

feite

hebben

woningcorporaties als crisispartner alleen een uitvoerende taak, maar dit is

niet

wettelijk

vastgesteld.

De

gemeente

Dordrecht

ziet

woningcorporaties liever meer taken uitvoeren dan als crisispartner te bemiddelen

in

woonruimte.

De

gemeente

Dordrecht

wilt

woningcorporaties betrekken in planvorming en crisisoefeningen. In de crisisplannen van de veiligheidsregio worden woningcorporaties niet genoemd als crisispartner, maar in de crisisplannen van gemeenten (die door de komst van de Wet veiligheidsregio zijn komen te vervallen) worden

woningcorporaties

omschreven

als

crisispartner

voor

(her)huisvesting. Hierdoor rijst de vraag wat nu werkelijk de positie van DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

19

de woningcorporaties in de crisisbeheersing is. Aedes omschrijft meer

is in welke crisisbeheersingsprocessen er verwacht wordt dat zij acteren,

dan alleen herhuisvesting in het calamiteitenhandboek waar op

als er überhaupt van de woningcorporaties wordt verwacht te acteren.

woningcorporaties in kunnen acteren. Anderzijds hebben gemeenten elk

Verbeteringen in de afstemming met actoren uit de crisisbeheersing zal

hun eigen opvatting over de positie van woningcorporaties hebben in de

voor woningcorporaties leiden tot een duidelijkere positie en een

crisisbeheersing. De discrepantie tussen theorie en praktijk maakt het

verbeterde organisatie tijdens calamiteiten. Om de organisatie tussen

voor woningcorporaties complex, doordat het niet helder is of

woningcorporaties en crisisbeheersingsactoren te optimaliseren dienen

woningcorporaties zich als een crisisbeheersingsactor naast de gemeente,

de crisisbeheersingsprocessen duidelijk te worden vastgelegd. In dit

de brandweer, de GHOR en de politie moeten opstellen of als

onderzoek wordt op welke wijze dit het efficiënts kan worden vastgelegd.

crisispartner om de gemeente te ondersteunen in de bevolkingszorg.

Daarnaast is de komst van

1.3 Onderzoeksdoel

Het doel van het onderzoek is om de positie en de taken van

1.2 Probleemstelling

woningcorporaties in de crisisbeheersing te verhelderen. Een

Wanneer de crisisbeheersingsprocessen die in het calamiteitenhandboek

verheldering is noodzakelijk, zodat gemeenten en woningcorporaties

van Aedes staan omschreven, worden vergeleken met de positie die

efficiënter (gezamenlijk) kunnen optreden in de crisisbeheersing. Dit

woningcorporaties

moet resulteren in een overeenkomst tussen gemeenten en

nu

hebben

volgens

de

traditionele

crisisbeheersingsactoren uit de crisisbeheersing. Komt de vraag op wat de

woningcorporaties vastgelegd in een convenant.

werkelijke positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing. Doordat

het niet helder is of woningcorporaties nou als crisisbeheersingsactor of

1.4 Conceptueel model

als crisispartner moet fungeren, kunnen woningcorporaties niet optimaal acteren wanneer er zich een ramp voor doet. Het is immers niet duidelijk

20


De probleemanalyse, de probleemstelling en het onderzoeksdoel leiden tot het volgende conceptueel model:

1.5 Centrale onderzoeksvraag De probleemanalyse en het conceptueel model resulteert in de volgende centrale onderzoeksvraag: “Welke positie moeten woningcorporaties in de crisisbeheersing nemen, wanneer er zich een incident in het woningbezit voor doet en wat moet in de huidige regelgeving of instrumenten worden verbeterd zodat zij efficiënt kunnen acteren?” Zowel de centrale onderzoeksvraag als de deelonderzoeksvragen worden in hoofdstuk ’10 Conclusie’ beantwoord. Figuur 1 Conceptueel model (bron: eigen werk)

1.6 Deelonderzoeksvragen De deelonderzoeksvragen ondersteunen de centrale onderzoeksvraag. De deelonderzoeksvragen worden behandelt in deel B theoretisch onderzoek en in deel C empirisch onderzoek. De deelonderzoeksvragen zijn als volgt afgekort: •

Deelonderzoeksvragen in deel B theoretisch onderzoek. Deze vragen zijn afgekort tot TO (bijv. TO.1);


21

•

Deelonderzoeksvragen in deel C empirisch onderzoek. Deze

1.6.1 Deelonderzoeksvraag TO.1

vragen zijn afgekort tot EO (bijv. EO.2).

“Hoe is crisisbeheersing in Nederland georganiseerd en wat is de positie

van de woningcorporatie binnen het wettelijk kader?” Deelonderzoeksvraag TO.1 dient als introductie tot de crisisbeheersing. Het

hoofdstuk

omschrijft

de

huidige

wetgeving

en

de

verantwoordelijkheden voor crisisbeheersingsactoren. Tot slot wordt de positie van woningcorporaties in de wettelijk kader van de crisisbeheersing omschreven.

1.6.2 Deelonderzoeksvraag TO.2 “Welke crisisbeheersingsmaatregelen wordt er door de corporatiesector getroffen?” Figuur 2 Deelonderzoeksvragen in relatie met het onderzoeksontwerp (bron: eigen werk)

Het doel van onderzoeksvraag TO.2 is om de huidige maatregelen omtrent crisisbeheersing binnen de corporatiesector te omschrijven. Samen met deelonderzoeksvraag TO.1 vormt dit de basis om deelvraag

TO.3 te beantwoorden.

22



bestudering van empirische gegevens wordt er vastgesteld welke positie

“Wat is de positie van woningcorporaties volgens het wettelijk kader en

een woningcorporatie in de crisisbeheersing moet nemen.

de maatregelen binnen de corporatiesector en wat dient er te worden

verbeterd voor een efficiëntere respons?”

1.6.5 Deelonderzoeksvraag EO.2

“Heeft WoonFriesland de positie van crisisbeheersingsactor of

Het theoretisch onderzoek wordt afgesloten met een analyse van de

crisispartner tijdens de interventiefase ingenomen en welke ervaringen

positie van woningcorporaties volgens het wettelijk kader en de

kunnen worden meegenomen?”

maatregelen binnen de corporatiesector. Deelonderzoeksvragen TO.1 en

TO.2 vormen de basis voor de analyse om deelonderzoeksvraag TO.3 te

Deelonderzoeksvraag EO.2 omschrijft de positie die woningcorporatie

beantwoorden.

WoonFriesland tijdens het incident in Leeuwarden heeft ingenomen.

Samen met deelonderzoeksvraag EO.1 vormt dit de basis voor


deelonderzoek EO.3.

“Heeft Woonbron de positie van crisisbeheersingsactor of crisispartner

tijdens de interventiefase ingenomen en welke ervaringen kunnen worden meegenomen?” Deelonderzoeksvraag EO.1 omschrijft de positie die woningcorporatie Woonbron tijdens het incident in Dordrecht heeft nam. Op basis van de


23


bepalingen op te nemen over de afstemming en samenwerking met

“Welke positie hebben de woningcorporaties in de twee casestudy's

woningcorporaties en om in dat kader ook aandacht te besteden aan

ingenomen en blijkt hieruit dat er behoefte is aan verandering om

convenanten met lokale woningcorporaties (Oosting et al., 2001). Ook

efficienter te kunnen reageren?"

Rooze beveelt gemeenten aan om betrokken organisaties als

verzekeraars, kerken en woningcorporaties te betrekken om gezamenlijk

Het empirisch onderzoek wordt afgesloten met een analyse van de

een strategie uit te zetten voor de nafase van een ramp (Rooze et al.,

positie van woningcorporaties Woonbron en WoonFriesland in de

2008). Er is echt nooit onderzoek uitgevoerd naar hoe woningcorporaties

crisisbeheersing. Deelonderzoeksvragen EO.1 en EO.2 vormen de basis

kunnen aansluiten op de crisisbeheersingsorganisatie en de daarbij

voor de analyse om deelonderzoeksvraag EO.3 te beantwoorden.

behorende verantwoordelijkheden die woningcorporaties kunnen

nemen.

1.7 Onderzoeksrelevantie

De relevantie van het onderzoek wordt beargumenteerd middels drie onderdelen, namelijk de wetenschappelijke relevantie, de relevantie tot het curriculum van Real Estate and Housing en de actuele maatschappelijke relevantie.

Oosting beveelt na de evaluatie van de vuurwerkramp aan, om gemeenten in Nederland na te laten gaan of het zinvol is in het gemeentelijk crisisplan en de nadere uitwerking daarvan nadere

onderzoek verricht naar het huisvesten van studenten, ouderen en meer gerelateerde doelgroepen die zich niet kunnen voorzien van zelfstandige

huisvestingsvraag. Het onderzoek sluit hier op aan, doordat het

1.7.1 Wetenschappelijke relevantie


Binnen het curriculum van Real Estate and Housing is er al eerder

woonruimte naar wat de positie van woningcorporaties is op de

24

1.7.2 Relevantie Real Estate and Housing curriculum

crisisbeheersingsproces van bevolkingszorg waaronder herhuisvesting valt, onder regie van de gemeente wordt overgedragen naar woningcorporaties om huisvesting te bemiddelen voor getroffenen van

een ramp. Het onderzoek richt zich ook op de vraag of er naast het her huisvesting, ook andere crisisbeheersingsprocessen zijn waarin woningcorporaties in zouden kunnen acteren.

1.7.3 Maatschappelijke relevantie Het onderzoeksonderwerp is momenteel zeer actueel, nadat er asbest is aangetroffen in twee woningcomplexen in de Utrechtse wijk Kanaleneiland. In de dagen die volgen wordt er in nog drie woningen vervolgens asbest aangetroffen. De woningcorporatie die de woningen in haar bezit heeft, meldt dit bij de gemeente Utrecht waar vervolgens wordt besloten om 184 huishoudens te evacueren. Het proces dat hierna met de bewoners van Kanaleneiland, de woningcorporatie en de gemeente Utrecht, loopt niet geheel vlekkeloos en op het moment van schrijven is het proces nog steeds aan de gang. Dit onderzoek onderzoekt of duidelijkheid in de positie en werkwijze van woningcorporaties in crisisbeheersing kan worden versterkt zodat crisissituaties zoals in Kanaleneiland efficiënter kunnen.


25

2 Onderzoeksmethodologie

2.1.3 Onderzoeksontwerp

2.1 Algemene onderzoeksopzet De opzet van het onderzoek is opgebouwd uit twee fasen, namelijk de onderzoeksfase en de analytische fase.

2.1.1 Onderzoeksfase De onderzoeksfase bestaat uit een theoretisch (deel B) en een empirisch onderzoek (deel C). Bevindingen uit het theoretisch onderzoek worden verkregen uit een literatuurstudie, diepte-‐interviews. Vervolgens worden de verkregen theoretische bevindingen gereflecteerd aan bevindingen uit het empirisch onderzoek. Het empirisch onderzoek zal bestaan uit twee casestudy’s, die vervolgens worden geanalyseerd op overeenkomsten of verschillen in een cross-‐case analyse.

2.1.2 Analytische fase In het analytische fase worden de bevinden uit de onderzoeksfase geanalyseerd en vervolgens worden hieruit conclusies getrokken. Hiermee wordt vervolgens de centrale onderzoeksvraag beantwoord.

26


Figuur 3 Onderzoeksontwerp (bron: eigen werk)

2.2 Onderzoeksmethode 2.2.1 Theoretisch onderzoek Het theoretisch onderzoek bestaat uit een literatuurstudie naar wet-‐ en

•

betrokkenheid van de publieke en private sector in de crisisbeheersing.

•

voor Aedes. De bevindingen uit hoofdstuk 3 en hoofdstuk 4 worden

afgenomen bij verschillende actoren. De interviews hebben bijgedragen

•

•

Dhr. G. Linders (Vereniging van Nederlandse Gemeenten, ‘s

Mw. G. van der Werff (Gemeente Groningen, Groningen) –

Mw. G. van der Ploeg (Gemeente Groningen, Groningen) – Groningen;

•

Mw. G. Udema (Gemeente Groningen, Groningen) – thema: convenant woningcorporaties en de gemeente Groningen;

•

Dhr. E. Tollenaar (Gemeente Groningen, Groningen) – thema: convenant woningcorporaties en de gemeente Groningen; Dhr. G. Zijlstra (Twynstra & Gudde, Amersfoort) – thema: crisisbeheersing in Nederland en instrumentverbetering tussen

Interviews gedurende het theoretisch onderzoek

de gemeenten en de corporatiesector;

Dhr. J. K. Gijsbers (De Alliantie, Amersfoort) – thema: crisisbeheersingsmaatregelen bij De Alliantie;

thema:

thema: convenant woningcorporaties en de gemeente

•

•

–

Groningen;

interviewthema.

Amsterdam)

thema: convenant woningcorporaties en de gemeente

aan de bevindingen uit het theoretisch onderzoek. Hieronder volgt een overzicht van de interviews gedurende het theoretisch onderzoek en het

(Ymere,

Vereningen van Nederlandse Gemeenten;

gereflecteerd en omschreven in het vijfde hoofdstuk. Naast het gebruik van literatuur, zijn gedurende het theoretisch onderzoek interviews

Biersteker

Gravenhage) – thema: crisisbeheersingsconvenanten vanuit de

In hoofdstuk 3 staan de maatregelen uit de corporatiesector centraal. Een van de maatregelen uit de corporatiesector is het calamiteitenhandboek

P.

crisisbeheersingsmaatregelen bij Ymere;

regelgeving van de crisisbeheersing in Nederland. Dit is in hoofdstuk 2 behandelt. Er is tevens een literatuurstudie verricht naar de

Dhr.

•

Dhr. E. van der Ploeg (Gemeente Dordrecht, Dordrecht) – thema: crisisbeheersingsmaatregelen gemeente Dordrecht;


27

•

•

•

•

•

Dhr. N. van Os (Veiligheidsregio Zuid-‐Holland Zuid, Dordrecht) –

wat de positie en taken van woningcorporaties in de crisisbeheersing is.

thema: crisisbeheersingsmaatregelen gemeente Dordrecht;

De selectie voor de casestudy moest voldoen aan twee kenmerken. De

Dhr. J. van Dorresteijn (Trivire, Dordrecht) – thema:

eerste kenmerk is dat het incident in schaalgrootte omvangrijker zijn dan

crisisbeheersingsmaatregelen bij Trivire;

een ‘normale’ keukenbrand. De tweede kenmerk is dat het incident zich

Dhr. P. Ferreira de Almeida (Gemeente Rotterdam, Rotterdam) –

na 2001 moet hebben plaatsgevonden. In 2001 is het calamiteitenboek

thema: crisisbeheersing Rotterdam;

door Aedes gepubliceerd en de casestudy’s worden vergeleken met de

Dhr. L. Bartelse (Maaskoepel, Rotterdam) – thema: convenant

omschrijving van de positie en taken van woningcorporaties in het

gemeente Rotterdam en Maaskoepel;

calamiteitenhandboek. Incidenten waarbij woningcorporaties zijn

Dhr. J. Krakers (Domijn, Enschede) – thema: maatregelen

betrokken zijn een uitzonderlijk verschijnsel. Hierdoor is de keuze aan

gemeente Enschede na de vuurwerkramp;

casestudy’s

zeer

beperkt

geworden.

Vervolgens

moet

de

woningcorporatie bereid zijn om mee te werken aan het onderzoek. Deze

2.2.2 Empirisch onderzoek

factoren hebben het empirisch onderzoek vertraagd. Uiteindelijk zijn in

Voor de onderzoeksstrategie van het empirisch onderzoek, wordt de casestudy toegepast. Casestudy’s zijn er in vele soorten en maten en komen voor in diverse wetenschappelijke disciplines. De casestudy is een onderzoeksstrategie waarvan het voornaamste kenmerk is dat er sprake is van een intensieve bestudering van een sociaal verschijnsel bij een of enkele onderzoekseenheden (Swanborn, 1996, p.22). Het type casestudy dat in het onderzoek is toegepast is het ideografisch verklaringsmodel. In een ideografisch verklaringsmodel wordt er gestreefd om te begrijpen

28


het empirisch onderzoek twee casestudy’s bestudeerd. De verkregen empirische bevindingen zijn door middel van een cross-‐case analyse geanalyseerd, waarna het resultaat vervolgens wordt gereflecteerd met het resultaat van het theoretisch onderzoek in de analytische fase. Interviews gedurende het empirisch onderzoek •

Dhr. A. Oerlemans (Woonbron, Dordrecht) – thema: woningexplosie Prinses Julianaweg;

•

Dhr. T. de Bruin (Politiekorps Zuid-‐Holland Zuid) – thema: woningexplosie Prinses Julianaweg en de positie van Woonbron;

•

Dhr. E. van der Ploeg (Gemeente Dordrecht, Dordrecht) – thema: woningexplosie Prinses Julianaweg en de positie van Woonbron;

•

Dhr. H. Hoogenkamp (WoonFriesland, Leeuwarden) – thema: galerij-‐instorting Antillenflat;

•

Dhr. H. Vegter (WoonFriesland, Leeuwarden) – thema: galerij-‐ instorting Antillenflat;

•

Mw. G. Faber-‐Boersma (Gemeente Leeuwarden, Leeuwarden) – thema: galerij-‐instorting Antillenflat en de positie van WoonFriesland;


29

DEEL B THEORETISCH ONDERZOEK

30


3 Het wettelijk kader van de

Dit hoofdstuk is een introductie van de crisisbeheersing in Nederland en

crisisbeheersing

verschillende actoren gelijktijdig of opeenvolgend actief, die elk eigen

omschrijft de verschillende actoren en fasen. Bij crisisbeheersing zijn

taken en verantwoordelijkheden hebben. Om te begrijpen wat de positie van woningcorporaties is, dient eerst helder te worden wat er al binnen de crisisbeheersing is georganiseerd.

3.1 Wat is een ramp en wat is een crisis? Allereerst dienen de definities van ramp en crisis duidelijk te zijn. De definities hiervan zijn in de Wet veiligheidsregio’s als volgt omschreven:

3.1.1 Ramp Even zwaar ongeval of andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd. Een gecoördineerde

inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken. (Rijksoverheid, 2010, p.6)


31

3.1.2 Rampenbestrijding

Volgens de nieuwe Wet Veiligheidsregio's is sprake van een crisis bij de

Het geheel van maatregelen en voorzieningen, met inbegrip van de

aantasting van een vitaal belang, zoals de MKZ-‐crisis, de vogelpestcrisis

voorbereiding daarop, dat het gemeentebestuur of het bestuur van een

en de hoogwatercrisis. Anderen spreken vooral over maatschappelijke

veiligheidsregio treft met het oog op een ramp, het voorkomen van een

ontwrichting en collectieve stress die hedendaagse crises kenmerken. Het

ramp en het beperken van de gevolgen van een ramp. (Rijksoverheid,

geen zich uiteraard ook in rampsituaties kan voordoen, zeker als tijdens

2010, p.6)

de crisis het rampenplan in werking wordt gesteld. Wat nu een ramp is en

wat een crisis blijft hiermee een discussie. Naast de begrippen ramp en

3.1.3 Crisis

crisis is er nog een derde begrip: calamiteit. Dit is in vergelijking met het

Een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast. (Rijksoverheid, 2010, p.6)

Het geheel van maatregelen en voorzieningen, met inbegrip van de voorbereiding daarop, dat het gemeentebestuur of het bestuur van een veiligheidsregio in een crisis treft ter handhaving van de openbare orde, indien van toepassing in samenhang met maatregelen en voorzieningen die op basis van een bij of krachten enige andere wet toegekende bevoegdheid ter zake van een crisis worden getroffen. (Rijksoverheid, 2010, p.6)


maar desondanks ernstige incidenten vallen eronder. Incidenten dus die strikt genomen net niet onder de wettelijke rampdefinitie vallen. Een definitie van het begrip calamiteit luidt daarom:

3.1.4 Crisisbeheersing

32

begrip ramp een in schaalgrootte een bredere term. Ook minder grote,

“Een ongewone gebeurtenis met aanzienlijke materiele en/of gevolgschade”. (Aedes, 2001, p.19)

3.2.1 Bevolkingszorg

3.2 Actoren binnen de rampenbestrijding en

•

crisisbeheersing

uur, voorzien in primaire levensbehoeften en bijzondere

Binnen het wettelijk kader van crisisbeheersing zijn verschillende

uitvaartzorg);

crisisbeheersingsactoren actief die traditioneel worden verdeeld in een

•

viertal kolommen. De vier kolommen zijn als volgt verdeelt: •

de oranje kolom bevolkingszorg met als procesverantwoordelijke

de rode kolom brandweerzorg met als procesverantwoordelijke de brandweer;

•

de

witte

publieksvoorlichting

en

•

omgevingszorg (milieubeheer, ruimtebeheer en bouwbeheer);

•

nazorg (maatschappelijke, juridische of financiële nazorg) (Projectteam Regionaal Crisisplan, 2009, p.41).

kolom

geneeskundige

zorg

met

als

3.2.2 Brandweerzorg •

regio (GHOR);

•

redding (specialistische redding, technische hulpverlening en urban search & rescue);

•

Bovenstaande crisisbeheersingsactoren zijn verantwoordelijk voor de volgende crisisbeheersingsprocessen:

bron-‐ en emissiebestrijding (brandbestrijding, ongevalbestrijding gevaarlijke stoffen en decontaminatie;

de blauwe kolom politiezorg met als procesverantwoordelijke de politie (Projectteam Regionaal Crisisplan, 2009, p.38-‐70).

(persvoorlichting,

procesverantwoordelijke de geneeskundige hulporganisatie in de

•

communicatie

verwanteninformatie);

de gemeente; •

publieke zorg (verplaatsen en opvang van mens en dier eerste 72

ontsmetting (mens en dier, voertuigen en infrastructuur) (Projectteam Regionaal Crisisplan, 2009, p.47).


33

3.2.3 Geneeskundige zorg •

•

•

publieke

•

gezondheidszorg

(gezondheidsonderzoek

en

interventie (Projectteam Regionaal Crisisplan, 2009, p.55).

infectieziektebestrijding);

Naast de traditionele actoren worden in de huidige moderne samenleving

psychosociale hulpverlening (bevorderen natuurlijk herstel en het

al snel andere partners betrokken. Denk hierbij aan de water-‐ en

gebruik

scheepsvaartzorg die aangeduid wordt als de lichtblauwe kolom en de

van

natuurlijke

hulpbronnen,

signaleren

en

doorverwijzen en zo nodig behandelen van getroffenen, ;

groene kolom die de civiel-‐militaire samenwerking met defensie in houdt.

spoedeisende medische hulpverlening (triage, behandelen en

In onderstaande figuur wordt ook de paarse kolom weergegeven, de

vervoeren) (Projectteam Regionaal Crisisplan, 2009, p.55).

paarse kolom bestaat uit de publieke en private sector, denk hierbij aan

rijksoverheden,

3.2.4 Politiezorg

zorginstellingen.

•

handhaving mobiliteit;

•

bewaking en beveiliging;

•

ordehandhaving;

•

handhaving netwerken;

•

opsporing (tactische opsporing, technisch/forensische opsporing, intelligence en recherche maatregelen;

•

opsporingsexpertise onderhandelen,

(explosievenverkenning,

specialistische

observatie,

politioneel specialistische

recherchetoepassingen, specialistische forensische opsporing en aanhouding en ondersteuning;

34


vervoersorganisaties,

elektriciteitsbedrijven

en

3.3 De Wet veiligheidsregio’s Voordat de Wet veiligheidsregio’s in werking trad, waren er voor elk van de disciplines eigen wetten. De Wet rampen en zware ongevallen (Wrzo) uit 1985, de brandweerwet (1985) en de Wet geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen (1991) waren voorlopers in de oranje, rode en witte kolom. De blauwe kolom hanteert momenteel nog steeds een eigen Politiewet die sinds de politiereorganisatie van 1993 van kracht is. Sinds 1993 zijn de Nederlandse gemeenten opgedeeld in 25 politieregio’s waarin een regiokorps actief is, die vervolgens weer is opgedeeld in meerdere districten. Samen met het Korps landelijke politiediensten (KLPD) vormen de 25 regiokorpsen de Nederlandse politie.

Door

toenemende

verstrengeling

van

economische,

technologische, ecologische, culturele en bestuurlijke aspecten is de Figuur 4 Conceptueel kader crisisbeheersingsactoren (bron: Projectteam Regionaal Crisisplan, 2009)

complexiteit van de samenleving sterk toegenomen. Dit heeft ervoor gezorgd dat de rampenbestrijding in de loop der jaren is uitgebreid naar crisisbeheersing, mede doordat de ‘klassieke’ rampen zijn verruimd met nieuwe ramptypen zoals de MKZ-‐crisis, de dreiging van een griepepidemie, terreurdreiging en de strooizoutcrisis. De Commissie Brouwer van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten adviseerde om


35

de veiligheidsregio’s op de schaal van de politieregio’s te vormen,

3.3.1 Doel van de veiligheidsregio’s

simpelweg omdat veel gemeenten te klein zijn om een ramp of crisis van

Het doel van de Wet veiligheidsregio’s is om een efficiënte en kwalitatief

enige omvang aan te kunnen en raadde aan op zoek te gaan naar

hoogwaardige organisatie van de brandweerzorg, geneeskundige

samenwerkingsverbanden (Brouwer-‐Korf, 2002, p10). De Raad voor het

hulpverlening en crisisbeheersing onder één regionale bestuurlijk te laten

Openbaar Bestuur adviseerde in 2003 om rampenbestrijding en

vallen. De Wet veiligheidsregio’s bouwt voort op bestaande

crisisbeheersing als verlengd lokaal bestuur te organiseren. Dit

samenwerkingsstructuren, doordat op basis van de Brandweerwet 1985

resulteerde in 2004 in het kabinetsstandpunt veiligheidsregio’s, in het

en Wrzo gemeenten al regio’s dienden te vormen. Doordat brandweer en

kabinetsakkoord van 2007 werd gekozen voor verlengd lokaal bestuur.

de GHOR onder een regionaal bestuur komen dat dezelfde leden heeft als

Dit heeft geleid tot de inwerkingtreding van de Wet veiligheidsregio’s

het bestuur van de politie, is de aansturing van de hulpverleningsdiensten

(Wvr) en bijbehorende besluiten per 1 oktober 2010. In 2012 is er een

en een gecoördineerde aanpak makkelijker en slagvaardiger. Omdat de

wetswijziging aangenomen door de Eerste en Tweede kamer om een

veiligheidsregio via verlengd lokaal bestuur is vormgegeven, blijft de

Nationale politie te vormen. Vanaf 2013 verdwijnen de 26 politiekorpsen

betrokkenheid van de gemeenten bij brandweer en crisisbeheersing

en komen er tien regionale eenheden en 168 basisteams. De verschaling

aanwezig. Met de realisatie van de Wet veiligheidsregio’s is het

van de politieregio’s heeft voor alsnog geen gevolgen voor de

fundament gelegd voor de organisatie van rampenbestrijding en

veiligheidsregio’s. Het Veiligheidsberaad wil in 2012 de veiligheidsregio’s

crisisbeheersing met het beoogde doel: de burgers beter te beschermen

evalueren, waarna vervolgens nagedacht kan worden over een eventuele

tegen risico’s (Rijksoverheid, 2010, p.20).

schaalvergroting. Een verschaling is onverstandig omdat dan de reeds

opgebouwde netwerken worden verstoord en de veiligheidsregio’s

hebben de kans en de tijd nodig om zichzelf waar te kunnen maken

(Rijksoverheid, 2010, p.8-‐12).

36


Waarom veiligheidsregio’s: •

rampen

en

crises

kunnen

bestrijdingsmogelijkheden

gemeentegrenzen

van

gemeentelijke

en

de

organisaties

overstijgen; •

de

schaalvergroting

kwaliteitsverbetering

biedt van

de

mogelijkheden

voor

crisisbeheersing

en

rampenbestrijding; •

multidisciplinaire

samenwerking

en

samenhangend

veiligheidsbeleid; •

versterking professionaliteit van organisaties en door bundelen van capaciteit, kennis, ervaring en financiën.

De veiligheidsregio’s beogen: •

burgers beter te beschermen tegen risico’s;

•

betere hulpverlening en nazorg te bieden bij rampen en crises;

•

brandweerzorg, GHOR, rampenbestrijding en crisisbeheersing in

geval van calamiteiten onder een regionale bestuurlijke regie te

3.4 De veiligheidsregio

brengen; •

Figuur 5 Indeling veiligheidsregio's (bron: Rijksoverheid, 2010)

versterking van bestuurlijke en operationele slagkracht.

Een veiligheidsregio is gevormd als een verlengd lokaal bestuur en heeft een gemeenschappelijke regeling als juridische grondslag. Gemeenten


37

zijn wettelijk verplicht deze regeling aan te gaan. Elke veiligheidsregio

bestuur en hebben evenals andere crisispartners geen stemrecht

moet voor de rampenbestrijding en crisisbeheersing beschikken over een

(Rijksoverheid, 2010, p.23).

goed geoefende professionele organisatie die in staat is om grootschalig

incidenten aan te pakken. Doordat de hulpverleningsdiensten zich op

3.4.2 Taken bestuur veiligheidsregio’s

regionale schaal bundelen kunnen zij zich beter voorbereiden op

De taken van het bestuur van de veiligheidsregio zijn:

dreigingen zoals grote branden, grootschalige evenementen, terrorisme

•

het inventariseren van risico’s en branden, rampen en crises;

of pandemie. Tevens kan er beter en meer multidisciplinair geoefend en

•

het adviseren van het bevoegd gezag over risico’s van branden,

samengewerkt worden omdat het verantwoordelijk bestuur een

rampen en crises in de bij of krachtens de wet aangewezen

samenhangend beleid voor alle hulpverleningsdiensten vaststelt.

gevallen, evenals in de gevallen die in het beleidsplan zijn

bepaald;

3.4.1 Bestuur van de veiligheidsregio

•

Het bestuur van de veiligheidsregio bestaat uit de burgermeesters van de

het adviseren van het college van burgemeester en wethouders op het terrein van brandweerzorg;

deelnemende gemeenten. De korpsbeheerder is een aangewezen

•

het aanschaffen en beheren van gemeenschappelijk materieel;

burgemeester en functioneert als voorzitter van het bestuur van de

•

het voorbereiden op de bestrijding van branden en zware

veiligheidsregio. Besluiten zullen door het bestuur worden genomen bij

ongevallen en het organiseren van de rampenbestrijding en de

een meerderheid van de stemmen en indien de stemmen staken geeft de

crisisbeheersing;

voorzitter de doorslag. De hoofdofficier van justitie, de voorzitter van het

•

het instellen en in stand houden van een brandweer;

waterschap en de commissaris der Koningin worden voor elke

•

het instellen en in stand houden van een GHOR;

bestuursvergadering uitgenodigd, maar maken geen deel uit van het

•

het voorzien in de meldkamerfunctie;

38


•

het inrichten en in stand houden van de informatievoorziening

het vastgestelde risicoprofiel worden afspraken gemaakt met de

binnen de diensten van de veiligheidsregio en tussen deze

verschillende partners over hun rol en bijdrage om de operationele

diensten en de andere diensten en organisaties die betrokken zijn

prestaties te kunnen borgen. Dit geldt voor brandweer en GHOR, maar

bij de vier hierboven genoemde taken (Rijksoverheid, 2010, p.23-‐

ook zullen in het kader van multidisciplinaire taken met de gemeenten,

24).

de politie en overige partners waaronder waterschappen, Defensie en

Rijkswaterstaat afspraken gemaakt worden. (Rijksoverheid, 2010, p.28).

Naast deze taken is het bestuur van de veiligheidsregio tevens

verantwoordelijk

Beleidsplan

voor

het

vaststellen

van

de

volgende

beleidsdocumenten:

Het beleidsplan is in de plaats gekomen van het regionaal beheersplan

rampenbestrijding en heeft betrekking op alle taken van de

Risicoprofiel

veiligheidsregio:

Het risicoprofiel bestaat uit een risico-‐inventarisatie en de risicoanalyse

•

het beheer en beleid van brandweer en GHOR;

van de aanwezige risico’s in een veiligheidsregio inclusief de relevante

•

de advisering aan het bevoegd gezag over risicobeleid;

risico ́s uit aangrenzende gebieden. De risico-‐inventarisatie omvat een

•

het beheer van de gemeenschappelijke meldkamer;

overzicht van risicovolle situaties en de soorten incidenten die zich

•

de voorbereiding van de rampenbestrijding en crisisbeheersing.

daardoor kunnen voordoen. In de risicoanalyse worden de

geïnventariseerde

en

Het bestuur van de veiligheidsregio stelt op basis van het vastgestelde

geïnterpreteerd. Het veiligheidsbestuur kan vervolgens strategische

risicoprofiel het beleidsplan vast. De benoemde prioriteiten en

keuzes maken om de aanwezige risico’s te beperken en om de

activiteiten worden uitgewerkt in jaarwerkplannen van de betrokken

crisisorganisatie op specifieke risico’s voor te bereiden. Aan de hand van

organisaties.

gegevens

nader

beoordeeld,

vergeleken

In

het

beleidsplan

worden

ook

de

landelijke


39

beleidsdoelstellingen vertaald naar de eigen regionale situatie. Ook hier

•

de niet-‐wettelijke adviesfunctie (Rijksoverheid, 2010, p.29).

geldt dat het betrekken van de gemeenteraden van groot belang is bij het

opstellen van het beleidsplan, daarom is de zogenoemde haalplicht

Crisisplan

ingesteld. De haalplicht is door het bestuur van de veiligheidsregio

Het crisisplan is in de plaats gekomen van de gemeentelijke

ingesteld, zodat gemeenten inzien welke risico’s aanwezig zijn.

rampenplannen

Het beleidsplan beschrijft:

rampenbestrijding en crisisbeheersing in de veiligheidsregio. In het

de

algemene

organisatie

van

crisisplan zijn de taken, bevoegdheden, verantwoordelijkheden en

uitvoering van de rampenbestrijdingen crisisbeheersing wordt

afspraken over de randvoorwaarden, melding en alarmering, opschaling,

vormgegeven;

gezag en informatievoorziening opgenomen. Zo omvat het crisisplan

de beoogde operationele prestaties van de diensten en

onder andere de afspraken die zijn gemaakt met de gemeentelijke

organisaties van de veiligheidsregio, van de politie en van de

organisatie. Verder worden de afspraken vastgelegd die zijn gemaakt met

gemeenten in het kader van de rampenbestrijding en

andere crisispartners. Crisisplannen worden altijd afgestemd met de

crisisbeheersing;

crisisplannen van aangrenzende veiligheidsregio’s evenals met de

•

de uitwerking van de landelijke doelstellingen;

crisisplannen van partnerorganisaties (Rijksoverheid, 2010, p.29).

•

een informatieparagraaf;

•

een oefenbeleidsplan;

Crisisbeheersingsplan

•

het monodisciplinaire beleid ten aanzien van de brandweer;

De Wet veiligheidsregio’s stelt het maken van crisisbeheersingsplannen

•

de voor de brandweer geldende opkomsttijden en een

alleen nog verplicht voor bedrijven die vallen onder het Besluit risico’s

beschrijving van de voorzieningen en maatregelen, noodzakelijk

zware ongevallen en voor de grotere vliegvelden. In Nederland is dit

voor de brandweer om daaraan te voldoen;

verplicht op grond van internationale richtlijnen (respectievelijk de

•

beschrijft

de wijze waarop de multidisciplinaire voorbereiding en

•

40

en


SEVESO-‐richtlijn en luchtvaartrichtlijnen). Verder wordt de beslissing over

waarbij andere dan openbare orde en veiligheidsbevoegdheden aan de

het wel of niet opstellen van crisisbeheersingsplannen voor de overige in

orde zijn. Bij een crisis ligt de verantwoordelijkheid voor het beheersen

de regio aanwezige risico-‐objecten overgelaten aan het bestuur van de

ervan primair bij bestuursorganen die beschikken over bevoegdheden om

veiligheidsregio. Deze plannen kunnen analoog aan de structuur voor de

de noodzakelijke maatregelen te nemen. De burgemeester bepaalt of de

verplichte crisisbeheersingsplannen worden uitgewerkt. In een

openbare orde in het geding is en of een aanwijzing nodig is, de

crisisbeheersingsplan staan de te nemen maatregelen en coördinerende

burgemeester handelt vanuit zijn algemene verantwoordelijkheid voor de

afspraken beschreven die specifiek gericht zijn op de omgeving van een

openbare orde binnen de gemeente. Tevens is de burgemeester

bepaald risico-‐object (Rijksoverheid, 2010, p.30).

verantwoordelijk voor de informatieverschaffing aan de bevolking in zijn

gemeente en de verschillende hulpverleningsdiensten die bij een

3.5 De gemeente binnen de Wet

daadwerkelijke ramp of crisis in zijn gemeente actief zijn. Taken die door

veiligheidsregio’s

een team bevolkingszorg moeten worden uitgevoerd zijn: •

het geven van voorlichting aan de bevolking;

De burgemeester behoudt het gezag over de brandweer en blijft bevoegd

•

het voorzien in opvang en verzorging van de bevolking;

bevelen te geven als er sprake is van gevaar. Hierbij kan gedacht worden

•

het verzorgen van nazorg voor de bevolking;

aan: het ontruimen van gebouwen, de afsluiting van straten en het

•

het registreren van de slachtoffers;

verwijderen van personen die de brandbestrijding hinderen. Ook is

•

de registratie van schadegevallen;

•

het

bepaald dat de burgemeester het opperbevel behoudt en daarmee in staat blijft om organisaties die niet onder zijn gezag staan, maar wel deelnemen aan de bestrijding van een ramp, bevelen te geven. Wel is het

adviseren

van

het

regionaal

operationeel

team

(Rijksoverheid, 2010, p.14).

zo dat deze bevoegdheid tot opperbevel niet is verbreed tot crisissituaties DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

41

3.6 De brandweer binnen de Wet veiligheidsregio’s

•

het beperken en bestrijden van gevaar voor mensen en dieren bij ongevallen anders dan brand;

Het bestuur van de veiligheidsregio heeft als taak het instellen en in stand

Deze taken kunnen lokaal blijven indien een gemeente dit besluit. Toch

houden van een brandweer, hieronder valt ook het zorg dragen voor de

zal de gemeente haar bijdrage moeten leveren aan de eisen die aan de

mogelijkheid om materieel uit te wisselen binnen en tussen regio’s. De

regionale brandweer worden gesteld. Regionale taken die niet bij de

Wet veiligheidsregio’s creëert de voorwaarden om de kwaliteit van de

gemeente kunnen blijven zijn:

brandweer te verhogen en biedt een wettelijke basis voor het stellen van

•

het adviseren van andere overheden en organisaties op het

landelijke, uniforme kwaliteitseisen waaraan de brandweerzorg moet

gebied van brandweerzorg en brandbestrijding en het

voldoen. Het uitgangspunt van de Wet veiligheidsregio’s is om een

voorkomen, beperken en bestrijden van ongevallen met

brandweerorganisatie voor de gehele regio onder leiding van een

gevaarlijke stoffen;

regionale brandweercommandant in te richten. Toch kunnen gemeenten

•

het waarschuwen van de bevolking;

besluiten om de lokale brandweerzorg en het daarbij horende

•

het verkennen van gevaarlijke stoffen en het verrichten van

brandweerpersoneel niet aan de regionale brandweer over te dragen en

ontsmetting (Rijksoverheid, 2010, p.34-‐35).

een eigen korps in stand te houden ten behoeve van de lokale

brandweerzorg. In de Wet veiligheidsregio’s is afgebakend en afgestemd

3.7 De GHOR binnen de Wet veiligheidsregio’s

welke taken er in ieder geval aan de regionale brandweer moeten worden overgedragen en welke bij de lokale brandweerzorg kunnen

hulpverleningsorganisatie in de regio (GHOR) is verplicht gesteld in de

blijven. De taken van de regionale brandweer zijn: •

42

het voorkomen, beperken en bestrijden van brand;


Het instellen en in stand houden van de geneeskundige

Wvr. De GHOR is belast met de coördinatie, aansturing en regie van de geneeskundige hulpverlening in het kader van de rampenbestrijding en

de crisisbeheersing, en de advisering van de andere overheden en organisaties

op

dat

gebied.

De

GHOR

opereert

•

onder

de bereikbaarheid en beschikbaarheid van personeel, ruimte en materieel;

verantwoordelijkheid van het bestuur van de veiligheidsregio. Om deze

•

de wijze van trainen en oefenen met het oog op het gezamenlijk

taak zo goed mogelijk voor te bereiden, maakt de directeur GHOR

optreden bij de rampenbestrijding en crisisbeheersing en de

namens het bestuur van de veiligheidsregio afspraken met zorgverleners

frequente waarin getraind en geoefend wordt;

als: GGD’s, huisartsen, Rode Kruis, psychosociale hulpverlening,

•

traumacentra, ziekenhuizen en ambulancediensten. Tevens draagt de

de samenwerking met de functionarissen van de GHOR, andere instelling en hulpverleningsinstanties;

directeur GHOR er zorg voor dat bekwaam personeel (GHOR-‐

•

functionarissen) tijdens rampen en crises in de leiding en coördinatie van

het onderhoud en beheer van materieel voor de geneeskundige hulpverlening dat eigendom is van de veiligheidsregio of het Rijk.

de geneeskundige hulpverlening voorziet.

De ambities en taken van de GHOR worden vastgelegd door het bestuur

Het uitgangspunt is dat bij het maken van deze afspraken de instelling en

van de veiligheidsregio en zijn gebaseerd op de aanwezige risico’s in de

diensten onder alle omstandigheden zelf verantwoordelijk zijn voor hun

regio zoals neergelegd in het crisisplan. Het bestuur van de

voorbereiding op en werkzaamheden bij rampen en crises. Het is de

veiligheidsregio dient schriftelijke afspraken te maken met de in de

verantwoordelijkheid van de zorgsector zelf om voor de inzet bij rampen

veiligheidsregio werkzame instelling en zorgaanbieders over:

en crises een plan te ontwikkelen en het eigen personeel op te leiden, bij

•

de procedures die gevolgd worden bij een ramp of crisis

te scholen en te oefenen (Rijksoverheid, 2010, p.38-‐40).

(grootschalige

alarmering,

opschaling,

coördinatie,

informatiemanagement en evaluatie); •

de wijze waarop en de mate waarin personeel en materieel worden ingezet;


43

(CoPI) samengesteld, uit de operationeel leidinggevenden (Officieren van

3.8 Gecoördineerde Regionale

Dienst) van de verschillende hulpdiensten. Er is nog geen sprake van een

Incidentbestrijdings Procedure

eenhoofdige leiding. De burgemeester van de gemeente waar het

De organisatie van een incident is afhankelijk van het type incident dat

incident is ontstaan wordt afhankelijk, van de plaatselijke afspraken,

zich heeft plaatsgevonden, maar ook van de schaalgrootte van de

gewaarschuwd naast de Regionaal Commandant van de brandweer, de

incident. De organisatorische procedure is vastgelegd in het

Regionaal Geneeskundig Functionaris (RGF) en de Districtschef van de

Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijdings Procedure (GRIP). Een

politie (Aedes, 2001, p.21).

Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijdings Procedure is in

Nederland een landelijke afspraak over de opschaling van incident-‐ en

3.8.2 GRIP-‐2

rampenbestrijding voor professionele hulpverleners als de brandweer,

Doordat het ongeval een effect heeft op het gebied om het incident heen

politie en GHOR, regeletopschaling op operationeel niveau op de plaats

is verdere opschaling nodig. Er wordt een Operationeel Team (OT)

van het incident en daarnaast op bestuurlijk niveau van gemeenten tot

ingesteld waarbij de leidinggevende Officier van Dienst van één van de

waar nodig zelfs landelijk. De GRIP-‐regeling wordt landelijk toegepast en is in vier GRIP-‐fasen benoemd. Er is tevens een vijfde fase. GRIP-‐0 is de benaming voor de normale gang van zaken en opschaling is dat niet aan de orde.

aanwezige hulpdiensten de leiding neemt over alle aanwezige disciplines. Vaak is dat de bevelvoerder van de brandweer, anders meestal de politie. De kernstaf van het Regionaal Operationeel Team (ROT) komt bijeen die de inzet van hun diensten op afstand leiden. Als dit nog niet gebeurd was

wordt de burgemeester van de getroffen gemeente gealarmeerd, deze

3.8.1 GRIP-‐1

zal de kernstaf het Gemeentelijk Beleidsteam (GBT) laten alarmeren om

Er is gezien de aard van het ongeval coördinatie tussen de verschillende

hem bij te staan (Aedes, 2001, p.21).

hulpdiensten nodig. Ter plaatse wordt een Commando Plaats Incident

44


Het ROT bestaat uit:

afstand de bestrijding te coördineren in overleg met het Commando

•

een regionaal operationeel leider;

Plaats Incident. De burgemeester van de getroffen gemeente komt bijeen

•

een sectie brandweer;

met het volledige Gemeentelijk Beleidsteam om op bestuurlijk niveau

•

een sectie GHOR;

sturing te geven aan de bestrijding van de gevolgen van de ramp. De

•

een sectie politie;

binnen

•

een sectie bevolkingszorg;

gealarmeerd en wordt Coördinerend Bestuurder. Deze laat zich

•

een sectie informatiemanagement;

ondersteunen door een Regionaal Beleids Team (RBT) met daarin

•

een voorlichtingsfunctionaris regionaal operationeel team.

functionarissen van de verschillende hulpdiensten. De Commissaris van

de

Veiligheidsregio

aangewezen

burgemeester

wordt

de Koningin (CdK) van de betreffende provincie wordt geïnformeerd. Hij

Het GBT bestaat uit:

informeert de Minister van Binnenlandse Zaken. Als er zaken door de

•

een leidinggevende van de brandweer;

•

een leidinggevende van de GHOR;

•

een leidinggevende van de politie;

•

een leidinggevende van de bevolkingszorg.

3.8.3 GRIP-‐3 Het CoPI wordt ter plaatse ingesteld als dat nog niet het geval was, het wordt soms ook wel CoRT (Commando Rampterrein) genoemd. Het Regionaal Operationeel Team komt in volle bezetting bij elkaar om op

gemeente geregeld moeten worden, zoals opvang of registratie dan wordt het Gemeentelijk Rampen Management Team (GRMT) bijeen geroepen. GRIP-‐3 betekent niet bij voorbaat dat er sprake is van een ramp. Bij een dreiging van een ramp kan GRIP-‐3 uit voorzorg afgekondigd worden om de commandostructuur in te richten. Het is ook niet zo dat een ongeval op een gemeentegrens direct GRIP-‐3 betekent; het effectgebied van een ongeval betreft alleen de ongevallocatie dus er is meestal geen noodzaak voor bijvoorbeeld een Gemeentelijk Beleidsteam. Als er gevaarlijke stoffen vrijkomen bij het ongeval kan dit wel opschaling betekenen (Aedes, 2001, p.21-‐22).


45

3.8.4 GRIP-‐4

3.8.5 Opschaling

Het effectgebied van de ramp overstijgt de grenzen van de gemeente

De procedure is ingericht om bij het bestrijden van ongevallen en rampen

en/of veiligheidsregio en/of provincie. Het CoPI/CoRT wordt ingericht en

de juiste hulpverleners en functionarissen op het juiste moment in te

Regionaal Operationeel Team komt samen als dat nog niet het geval was.

schakelen.

Een RBT met functionarissen van verschillende hulpdiensten ondersteunt

crisisbeheersingsactoren GRIP-‐0, of er is geen centraal gecoördineerde

de Coördinerend Bestuurder. Als dit nog niet gebeurd was wordt de

incidentbestrijding nodig en de werkzaamheden behoren tot de

Commissaris van de Koningin gealarmeerd die een Provinciaal

dagelijkse routine. Zodra één van de bij de bestrijding betrokken

Coördinatie Centrum (PCC) zal inrichten. Een PCC bestaat uit ambtenaren

hulpdiensten daar behoefte aan heeft, kan deze een GRIP-‐fase

die betrokken zijn bij rampenbestrijding en adviseert de Commissaris der

afkondigen, in de meeste gevallen zal dit GRIP-‐1 zijn. Wanneer het voor

Koningin. Als een GRIP-‐4 situatie de provinciegrenzen niet overschrijdt

de bestrijding van het incident nodig is dat er eenhoofdige leiding is

dan heeft de Commissaris van de Koningin de coördinerende rol. De

wordt GRIP-‐2 afgekondigd. Bij het activeren van de sirenes van het

Minister van Binnenlandse Zaken wordt ook geïnformeerd over de ramp,

waarschuwingsstelsel om de bevolking te alarmeren is in principe altijd

hij krijgt de coördinatie als de ramp provinciegrenzen overschrijdt.

sprake van minimaal GRIP-‐3 omdat ook de gemeente hierbij nodig is in

Het Nationaal Crisis Centrum (NCC) komt bij elkaar. Dit bestaat uit

verband met communicatie en andere activiteiten. De opschaling hoeft

ambtenaren belast met rampenbestrijding en regelt de coördinatie van

niet chronologisch te verlopen, het kan voorkomen dat bij het ontvangen

de bestrijding tussen verschillende ministeries. Betrokken ministeries

van een melding direct duidelijk is dat er eenhoofdige leiding nodig is

kunnen Departementale Coördinatie Centra (DCC) opzetten. Overigens

waardoor direct GRIP-‐2 (of hoger) van kracht wordt. Bij een

betekent deze opschaling niet dat er (al) sprake is van een ramp. Ook bij

terreuraanslag zal waarschijnlijk direct GRIP-‐4 afgekondigd worden. De

een dreigend incident, zoals een overstroming, kan GRIP-‐4 afgekondigd

GRIP-‐fasen gelden altijd voor een bepaald incident, niet voor een hele

worden (Aedes, 2001, p.22).

regio of zelfs heel Nederland. Het is dus niet zo dat alle hulpdiensten

46


Tijdens

routine

werkzaamheden

geldt

voor

alle

anders gaan communiceren zodra er elders in een regio een GRIP-‐fase

afschaling geldt dat deze niet chronologisch hoeft te verlopen. De

van kracht wordt. Binnen het communicatienetwerk C2000 worden

afschaling wordt bepaald door de hoogste leidinggevende in de GRIP-‐

tijdens een GRIP-‐fase vaak aparte (digitale) gespreksgroepen gebruikt

structuur.

voor de communicatie over het incident zodat de overige hulpverlening

daar geen hinder van ondervindt. Binnen veel veiligheidsregio’s bestaan

3.9 Nafase

afspraken over welke functionarissen welke GRIP-‐fase mogen afkondigen. Zo mag een bevelvoerder van de brandweer meestal alleen GRIP-‐1 afkondigen, een Officier van Dienst GRIP-‐2, een hoofdofficier van dienst GRIP-‐3 en een regionaal commandant GRIP-‐4. Vaak zijn er echter wel niet-‐leidinggevende functionarissen, bijvoorbeeld op een meldkamer die tot en met GRIP-‐3 mogen afkondigen om te voorkomen dat de opschaling bij een ernstig incident vertraagd wordt door de formele afspraken.

3.8.6 Afschaling Wanneer de bestrijding van de ramp effectief is zal steeds minder aansturing nodig zijn om de effecten te beheersen. Op een gegeven moment zal afgeschaald worden naar een lagere GRIP-‐fase. Bij het nablussen van een grote brand is het niet nodig dat het Gemeentelijk

Er is veel georganiseerd op het gebied van crisisbeheersing en de noodzakelijke voorbereiding op incidenten. Er worden crisisplannen opgesteld, er worden protocollen en richtlijnen gemaakt en hulpdiensten trainen en oefen gezamenlijk. Dit gebeurd omdat het van belang is om snel en effectief op te treden in de eerste gouden uren na een ramp, de zogeheten interventiefase waarin de oranje, rode, witte en blauwe kolommen actief zijn. Het redden van mensen, het herstel van de veiligheid en het beperken van de gevolgen van de ramp is afhankelijk van het optreden van de hulpverleningsdiensten. Veel van de gevolgen op de langere termijn hangen af van het optreden in die eerste uren. Het is echter ook van belang om naar de nafase van een ramp te kijken. De gevolgen van rampen duren altijd langer dan men denkt. Het strekt zich uit over jaren en heeft op veel facetten van het persoonlijk en

Beleidsteam in functie is, terwijl zij wel een rol hebben gehad in het evacueren van direct omwonenden tijdens de brand zelf. Ook voor de DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

47

maatschappelijk functioneren zijn effecten. Allereerst dient duidelijk te

de fase waarin de volle omvang van de ramp duidelijk wordt, bekend

zijn wat de definitie van nafase is. De definitie van de nafase is als volgt:

wordt wie de ramp heeft overleefd en wie niet en wie verdere medische

en/of psychosociale hulp nodig heeft. De materiële schade wordt

“Het bevorderen van veerkracht van getroffenen, het opheffen dan wel

duidelijk en ook op welke wijze deze kan worden hersteld of vergoed.

voorkomen en/of beperken van (blijvende) problemen of schade op

Bovendien is het onvermijdelijk ook de fase van de publieke en politieke

lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk terrein en gericht op het herstel

discussie en van verantwoording en onderzoek te onderkennen. Tenslotte

van getroffenen d.m.v. het (doen) verlenen van medische nazorg (zowel

is het de fase waarin, afhankelijk van de specifieke ramp, tientallen, zo

lichamelijk als psychisch), maatschappelijke nazorg (psychosociale nazorg;

niet

geestelijke begeleiding/pastorale nazorg; administratieve en juridische

overheidsfunctionarissen veel tijd en energie moeten steken in het

nazorg; financieel-‐economische nazorg), het controleren van het verlenen

voorkomen van onnodige gevolgen van de ramp en in het stapsgewijs

van nazorg en het bewaken van de kwaliteit van de verleende nazorg.”

realiseren van de zo gewenste terugkeer naar ‘het normale’.

(Rooze, M. W. et al, 2008, p.11)

Bovenstaande beschrijving beschrijft de nafase breder dan wat er onder

nazorg wordt verstaan, de kern van de nafase is het beste te omschrijven

Er zijn veel actoren betrokken bij de nafase zoals: geestelijke

met: herstel. Naast nafase wordt er ook gesproken over de term nazorg.

gezondheidszorg, verzekeraars, artsen, advocaten, gemeentelijke

Deze twee termen worden vaak met elkaar verward, maar er is een

diensten en maatschappelijk werk, partijen die niet gewend zijn om

duidelijk verschil tussen de twee. Het begrip nazorg is niet eenduidig en

samen te werken en dan vooral niet onder zeer bijzondere

wordt voor verschillende processen en afhankelijk van de context anders

omstandigheden. De nafase is de fase waarin activiteiten worden

ingevuld. Voor de verschillende diensten die betrokken zijn bij een ramp,

ontplooid waardoor er na een ramp of crisis weer kan worden

zoals brandweer, politie en andere hulpverleners is de nazorg gerelateerd

teruggekeerd naar de normale situatie. Internationaal wordt gesproken

aan de eigen specifieke acties. Daarnaast is er ook een duidelijk verschil

over recovery: de fase van herstel en wederopbouw na een ramp. Het is

48


honderden

slachtoffers,

hulpverleners,

bedrijven

en

tussen de eerste nazorgfase, waarin sprake is van afschaling van de

geleidelijk over in de nafase. Het is in de nafase waar

eerdere maatregelen die in de interventiefase zijn getroffen en de nadruk

crisisbeheersingsactoren de expertise aan ontbreekt en de paarse kolom

meer komt te liggen op het geven van voorlichting en de tweede

in kan ondersteunen. De paarse kolom kan ondersteuning bieden in de

nazorgfase waarin het proces meer is gericht op het terugkeren naar de

nafase van de bevolkingszorg, de brandweerzorg, de geneeskundige zorg

normale situatie voor de ramp. Terugkeren naar de dagelijkse situatie

en de politiezorg. Nutsbedrijven kunnen bijvoorbeeld de brandweer

klinkt dan alsof het ergste leed al is geleden. In de praktijk is gebleken dat

ondersteunen en maatschappelijke en religieuze organisatie kunnen de

voor de mensen die getroffen werden door de gevolgen van een ramp

GHOR

welhaast het tegendeel het geval was. Zowel na de Vuurwerkramp in

Woningcorporaties kunnen ondersteuning bieden in de bevolkingszorg

Enschede als na de Nieuwjaarsbrand in Volendam heeft de tweede

door bemiddeling in woonruimte als de ernst van de ramp zodanig groot

nazorgfase, de nafase, nog jaren geduurd. Het is niet eenvoudig om de

is dat vervangende huisvesting nodig is. In het Modelplan Nafase is in

veelheid aan activiteiten die met deze fase samenhangt in een korte

kaart

definitie te vatten. Daarnaast zal er een sterke koppeling moeten zijn met

crisisbeheersingsactoren kunnen ondersteunen gedurende de nafase. De

de aanleiding voor de nazorg: de ramp zelf. In de crisisbeheersing

paarse kolom zal gedurende de interventiefase een rol kunnen spelen

hebben woningcorporaties volgens de Wet veiligheidsregio’s geen taken,

zoals nutsbedrijven. Maar in de nafase hebben zij pas de grootste rol. Er

verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Zij kunnen echter wel

zijn echter tot op heden geen concrete afspraken gemaakt om

crisisbeheersingsactoren

de

woningcorporaties in de paarse kolom te betrekken. Gemeenten en

zijn.

veiligheidsregio’s kunnen het Modelplan Nafase adopteren in de

Crisisbeheersingsactoren bezitten de expertise, protocollen en

voorbereidingsfase van de crisisbeheersing (Rooze, M. W. et al, 2008,

bevoegdheden om gedurende de interventiefase de situatie te

p.21).

beheersen. Wanneer de situatie is beheerst, loopt de interventiefase


bijstaan

in

de

processen

verantwoordelijk

voor

waar

bijstaan

gebracht

op

het

hoe

gebied

publieke

van

en

psychologische

private

nazorg.

partijen

de


49

4 Crisisbeheersing binnen de

Gedurende het theoretisch onderzoek zijn woningcorporaties benadert

corporatiesector

passen binnen de organisatie. Crisisbeheersing blijkt geen hoge prioriteit

voor een interview of voor de mogelijkheid om het onderzoek toe te

te hebben binnen woningcorporaties voor implementatie. Bij de woningcorporaties die wel mee werkten aan het onderzoek voor een interview, is uiteraard het onderwerp crisisbeheersing ter sprake gekomen. Maatregelen die door de corporatiesector worden getroffen worden in dit hoofdstuk omschreven.

4.1 Maatregelen binnen woningcorporaties Bij de woningcorporaties waar crisisbeheersing nog geen prioriteit heeft, wordt dat beargumenteerd door in de preventiefase actief op te treden. “Brand, asbest, koolmonoxide vooral die open toestellen, die open geisers. Vooral diegene die geen of slechte beveiliging hebben. Werken op hoogte in het algemeen gesproken. Binnenklimaat, met name de ventilatie, misschien wel vocht maar dat kan ook wel door andere oorzaken komen. Het hele binnenklimaat daar kan je ook CO onder scharen maar dat is fine-‐tunen. Legionellabesmetting en veiligheid van gevels. Dat is ook mede gebaseerd op gebeurtenissen bij andere corporaties, wij hebben

50


nog geen problemen gehad met gevels. Maar wij zijn ze wel aan het

“Wij concentreren ons met de Risicogroep Aedes op min of meer top tien

inspecteren. Ik heb eigenlijk een beetje de manier van Shell overgenomen,

daar binnen, ik heb het toevallig hier liggen ik zal het je laten zien. Wij

als je kijkt van wat is de kans op geen letsel als er een incident plaats

proberen het op deze manier aan te vliegen, het is altijd een afweging

vindt, nauwelijks letsel, licht letsel, ernstig letsel, doden, 1 tot 3 doden of

met andere doelstellingen die je hebt. Er is een financiële risicosessie

meer dan 3 doden. Zo hebben wij het ook bij imago, heeft het invloed,

jaarlijks,

impact op de huurder of complete wijk of complex dan praat je al gauw

vastgoeddoelstellingen dus veiligheid is er een van, energie ook,

over complexen in wijken, lokale onrust of impact op een deelraad van de

onderhoud ook. Natuurlijk heb ik veiligheid rood gemaakt, er zit wel een

gemeente, impact landelijk of je kunt zelfs impact op Europees niveau

verband tussen als je weinig aan onderhoud doet, dan vergroot je de

hebben. Wij hebben overal de kans ingeschat als er iets gebeurd, jij ziet

risico. Jaarlijks willen wij drie sessies gaan doen en dit is de eerste keer dat

zelf dat het heel klein is. Het hangt een beetje af van het soort incident,

het op een meer gestructureerde manier gegaan is. We moeten het met

als er doden vallen dan ben je eerder in the picture natuurlijk. Op die

vastgoedmanagers gezamenlijk doen, op deze manier hebben wij

manier hebben wij het allemaal ingeschat.” (Interview P. Biersteker

geprobeerd door middel van het effect, de kans op een effect, het

,Ymere)

financiële risico, letsel, imago, milieu hebben wij geprobeerd om het in

kaart te brengen en een score te geven.” (Interview P. Biersteker ,Ymere)

Met name woningen die voor 1980 zijn gebouwd worden geïnspecteerd.

De risico’s zijn in die woningen het grootst, omdat zij zijn gebouwd

Niet alleen bij Ymere wordt er preventief aan een veilig leefklimaat

volgens voorschriften die nu zijn aangescherpt. Het actualiseren van

gewerkt door het woningbezit te actualiseren. Binnen Aedes de

oudere woningen naar de huidige bouwregelgeving leidt tot een veilige

koepelorganisatie voor woningcorporaties is een risicogroep die uit

leefklimaat.

medewerkers van verschillende woningcorporaties bestaat. Gezamenlijk

daar

binnen

heb

je

jaarlijkse

prioritering

van

wordt er gewerkt aan een veilig leefklimaat voor huurders. DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

51

4.2 Crisisbeheersingsplannen

•

voorlichten en informeren;

Woningcorporatie De Alliantie regio Amersfoort heeft samen met de

•

opvangen en verzorgen;

regionale brandweer en advies-‐ en ingenieursbureau Grontmij een

•

registratie van slachtoffers;

crisisbeheersingsplan opgesteld. In dit plan zijn de grootste risico’s in de

•

voorzien in primaire levensbehoeften;

provincie Utrecht geanalyseerd waaruit blijft dat er zeventien typen

•

registratie van schade en afhandeling;

rampen voorkomen in de provincie Utrecht. Vervolgens is er aansluiting

•

milieuzorg;

gezocht op het gemeentelijke rampenplan en De Alliantie heeft bij elk

•

nazorg.

proces van elk denkbaar rampscenario omschreven hoe zij van betekenis

kunnen zijn voor de hulpverleningsdiensten.

Met dit alternatief is er een vergrote afstemming tussen de

woningcorporatie, de gemeente, de politie, de brandweer en de GHOR

“Wat wij nou dachten is als wij nou hetzelfde bedrijf opdracht geven om

ten tijde van een ramp. Echter de woningcorporatie bezit niet alleen

ons calamiteitenplan te schrijven die ook het plan van de gemeente heeft

woningen in de gemeente Amersfoort. De Alliantie heeft dan wel

gemaakt dan zit er een soort afstemming in. Met name op die overlappen

afstemming met de crisisplannen van gemeente Amersfoort, maar hoe

van waar heb je elkaar nodig. Zodoende hebben wij ook contacten

zouden zij moeten reageren wanneer er in de gemeente Hoevelaken of

gekregen met de ambtenaar Openbare Orde en Veiligheid van de

Soest zich een incident voor doet? In de hoofdlijnen zullen de processen

gemeente en gekeken of wij gezamenlijk een keer een oefening kunnen

van de hulpverleningsdiensten gelijk zijn, alleen de risico’s in de

doen.” (Interview J. K. Gijsbers, De Alliantie)

gemeenten zullen van elkaar verschillen. Dit kan komen door de

aanwezigheid van risico’s zoals dreiging van water, aanvliegroutes of

De Alliantie concentreert zich op de volgende crisisbeheersingsprocessen:

zware industrie. Gemeentelijke crisisplannen zijn gebaseerd op risico-‐

•

52

inventarisaties en verschillen dus per gemeente. Zo zou een

afzetten en afschermen; DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

woningcorporatie met alle gemeenten waarin zij actief is, moeten

•

een coordinator bestuur;

afstemmen welke risico’s er in die gemeente aanwezig zijn. Gezien het

•

een coordinator communicatie;

feit dat de grotere woningcorporaties regionaal opereren, is de komst van

•

een coordinator rayon;

de Wet veiligheidsregio een groot voordeel doordat de veiligheidsregio

•

een coordinator leefbaarheid;

een risicoprofiel en de daaruit vloeiende crisisplan regionaal opstelt.

•

een coordinator installaties.

4.3 Calamiteitenteam Een ander voorbeeld van voorbereidingen op rampen door woningcorporaties is het opzetten van een calamiteitenteam (ook bekend als crisisteam). Naast een calamiteitenplan dat organisatie breed wordt toegepast, zijn er in de organisatie aangewezen medewerkers die een crisisteam vormen. Hierdoor is er zo snel mogelijk de juiste persoon op de juiste plek en weet men te handelen bij een dreigende situatie. Het

crisisteam bestaat uit meerdere functionarissen die elk hun verantwoordelijkheden en taken binnen het calamiteitenteam hebben.

Figuur 6 Organisatie calamiteitenteam Trivire (Bron: Calamiteitenplan Trivire [bewerkt])

Onderstaande opsomming van functionarissen is afkomstig uit het

Het opzetten van een calamiteitenteam binnen een woningcorporaties

calamiteitenteam van woningcorporatie Trivire en is een voorbeeld van

heeft meerdere voordelen. Een woningcorporatie is dan bekend met de

hoe de samenstelling eruit zou kunnen zien:

regionale afspraken die er gemaakt zijn omtrent crisisbeheersing en kan

•

een coordinator calamiteiten;

er adequaat gereageerd worden op wanneer er ondersteuning wordt


53

verwacht om veiligheid voor mens en omgeving te waarborgen. Een

De directie heeft mandaat om processen uit te laten voeren, mandaat

belangrijk onderdeel van een calamiteitenteam is de verbinding tot de

wat in een midden-‐managementlaag ontbreekt. Crisisbeheersing moet

directie. Dit is waar Aedes voor pleit bij calamiteitenteams.

niet alleen een verantwoordelijkheid zijn van een calamiteitenteam. Het

moet een integraal onderdeel zijn van de organisatie van een

“Uiteindelijk is de directeur/het bestuur eindverantwoordelijk maar je

woningcorporatie, net als in andere organisaties die verantwoordelijk zijn

kunt ook bijvoorbeeld zeggen nou het hoofd technische dienst of hoofd

voor het welzijn van haar klanten.

vastgoed omdat die mensen heeft, handjes heeft, kennis heeft en netwerk

heeft om snel te opereren die moet je juist laten doen. [..] Dat je iemand

“Nou een van die dingen die ik destijds ook wel geadviseerd hebt is dat je

die daar eindverantwoordelijkheid in draagt dus zorg dat de organisatie

daar niet een FTE van moet maken of een kwart. Ik denk dat dat heel dicht

bij de tijd is en iemand dat is ook vaak diegene mocht er wat gebeuren dat

aan ligt bij functies die al bestaan. Dus je hebt een bestaande organisatie

ook zaken in gang worden gezet. Je moet natuurlijk ook altijd een tweede,

net zoals in het vliegtuig dan heb je niet iemand met special functie

derde naast hebben staan en wat commandostructuur hebben. Het MT

veiligheid erbij. Nee het hele team heeft dat en de eindverantwoordelijke

speelt toch de belangrijkste rol in dus ik zou er voor pleiten kijk die FTE’s is

is gewoon de commandovoerder en zo is dat ook bij corporaties.”

wel interessant maar als er echt een ramp gebeurd dan is het toch, dat

(Interview A. Grashof, voorheen werkzaam bij Aedes)

bleek toch wel in Enschede ik bedoel dan je hebt belangrijke dingen en je

hebt echt belangrijke dingen. Ik vond het wel knap om dat in een keer te

4.4 Maatregelen door de oranje kolom

zien dat zo veel tijd en energie vrij te maken is bij mensen om dat gewoon dat te doen wat gewoon het allerbelangrijkste is.” (Interview A. Grashof, voorheen werkzaam bij Aedes)

organisaties, maatschappelijk werk en het verenigingsleven. Ook tussen woningcorporaties en gemeenten is er een nauwe samenwerking. Deze

54

Gemeenten hebben een goed onderhouden netwerk met religieuze

samenwerking vloeit voort uit de woonvisie van gemeenten. De DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

woonvisie

wordt

vastgelegd

in

prestatieafspraken

met

de

woningcorporaties.

evenementenhallen, waar tegelijk getroffenen worden geregistreerd. Wanneer wordt geconstateerd dat een terugkeer naar de oorspronkelijke woning op korte termijn niet mogelijk of verantwoord is, zal de gemeente

In prestatieafspraken wordt het huisvestingsprogramma van de

een officieel verzoek via de koepelorganisatie aan de woningcorporaties

desbetreffende

het

doen. Op het moment dat de woningcorporaties worden benaderd is in

woningbouwprogramma, de visie op bestaande woonwijken en

principe bekend dat er ondersteuning wordt gevraagd bij het tijdelijk of

woonzorgzones. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft in

het permanent huisvesten. Wanneer de gemeente Rotterdam een beroep

2007 de handreiking ‘Van Woonvisie naar Prestatieafspraken’ aan de

doet op de ondersteuning van woningcorporaties hebben de getroffen

gemeenten uitgereikt, dat als model kan worden toegepast om

huishoudens de hoogste urgentie voor huisvesting en hebben voorrang

prestatieafspraken naar lokale omstandigheden op te stellen.

op

Woningcorporaties dienen hierbij mee te werken aan huisvesting van

gemeente

vastgelegd,

zoals

Box 1 Prestatieafspraken

alle

overige

(mogelijk

ook

urgente)

woningzoekenden.

getroffen huishoudens die uit huurwoningen van particuliere verhuurders

of

Gemeenten zijn er van bewust wat de mogelijkheden zijn van

verantwoordelijk om de aangesloten woningcorporaties op de hoogte te

woningcorporaties wat betreft huisvesting, ook wanneer het gaat om

stellen van het convenant met de gemeente Rotterdam. De

herhuisvesting na een incident. Dit weet ook het gemeentelijk bestuur

woningcorporaties zijn door Maaskoepel benaderd en er is een voorstel

van Rotterdam. Deze gemeente heeft daarom een convenant laten

concept convenant calamiteitenregeling voorgelegd. Ongelukkigerwijs is

opstellen met de Maaskoepel, de koepelorganisatie voor Rotterdamse

het altijd bij een voorstel gebleven of zijn woningcorporaties er niet meer

woningcorporaties. In dit convenant is omschreven dat de eerste opvang

van bewust dat er een dergelijke regeling is afgesloten met de gemeente.

zal worden geregeld in tijdelijke opvangsituaties zoals hotels of sport-‐ en

De gemeente Leeuwarden heeft uit de publieke en private sector de

uit

eigen

koopwoningen

afkomstig

zijn.

Maaskoepel


55

is

energieleverancier Essent en de plaatselijke voetbalclub Cambuur

gebouwniveau maar ook externe risico’s. De volgende handboeken en

Leeuwarden betrokken in de crisisbeheersing. Ondank dat er focus is op

brochures zijn een selectie uit de publicaties van Aedes:

de paarse kolom, betrekt de gemeente Leeuwarden bewust de

•

calamiteitenhandboek voor woningcorporaties (2001);

woningcorporaties hier niet bij. De woningcorporaties zullen pas in de

•

veiling wonen in de bestaande voorraad (2011);

nafase aan de orde komen en met name op het gebied van huisvesting.

•

handboek asbest (2012);

Deze regeling is vastgelegd in de prestatieafspraak tussen de gemeente

•

actielijst legionellapreventie (2012);

Leeuwarden en de actieve woningcorporaties in Leeuwarden. De

•

constructieve veiligheid van spouwmuren (2012);

gemeente Groningen heeft eveneens de woningcorporaties niet in de

•

handreiking vervanging open verbrandingstoestellen (2012);

crisisbeheersing betrokken, maar als crisispartner voor tijdens de nafase.

Tussen de woningcorporaties in Groningen en de gemeente zijn geen

4.6 Aedes calamiteitenhandboek

convenanten of regelingen vastgelegd. Voor de gemeente Groningen volstaat een piketlijst waarin de woningcorporaties zijn opgenomen.

woningcorporaties

In 2001 heeft de koepelorganisatie voor Nederlandse woningcorporaties

4.5 Maatregelen vanuit de corporatiesector

Aedes een calamiteitenhandboek voor woningcorporaties gepubliceerd.

Ondanks dat er niets concreet is vastgelegd met de woningcorporaties, kan er wel vanuit de corporatiesector maatregelen worden genomen. De koepelorganisatie Aedes heeft handboeken en brochures gepubliceerd om kennis over te dragen aan woningcorporaties, zodat zij effectief deze risico’s kunnen bestrijden. Onderwerpen die aan de zijn risico’s op

56


Het doel van dit handboek is kennisdeling, zodat woningcorporaties weten wat zij kunnen verwachten en in welke werkprocessen zij kunnen bijstaan ten tijde van een ramp. Het handboek is in samenwerking met het Nederlands instituut voor fysieke veiligheid (NIFV), de woningcorporaties in Enschede en Amsterdam opgesteld en bestaat uit aanbevelingen en een checklist gebaseerd op de ervaringen die door de

woningcorporaties die zich tijdens de vuurwerkramp en de Bijlmerramp

worden beperkt. Op het gebied van preventie en preparatie kunnen er

zijn opgedaan, zodat woningcorporaties niet het wiel voor een tweede

vele maatregelen worden getroffen door woningcorporaties aan het

maal moeten uitvinden.

woningbezit, voornamelijk op de gebruikseisen op gebouwniveau. Hierbij

Het calamiteitenhandboek is opgebouwd uit verschillende tabbladen die

moet men denken aan de onderhoud en keuring van technische

elk een afzonderlijk aspect van de crisisbeheersing behandelen. Voor het

installaties als bijvoorbeeld gasinstallaties, maar ook om de overweging

onderzoek worden alleen de tabbladen ‘preventie en preparatie’,

om rookmelders in het basispakket van woonvoorzieningen op te nemen.

‘interventiefase’ en ‘nazorgfase’ behandeld. De overige tabbladen uit het

Ook dient er aandacht te worden geschonken aan de vluchtwegen. Deze

calamiteitenhandboek ‘alarmering’, ‘checklist interventie’ en ‘checklist

dienen onbelemmerd begaanbaar te zijn in woongebouwen en dat de

nazorg’ worden niet behandelt, omdat dit blanco tabbladen zijn die door

toegangswegen begaanbaar zijn en niet geblokkeerd te worden voor de

de woningcorporatie kan worden ingevuld.

hulpverleningsdiensten of hun voertuigen. Het beveiligen tegen brand als

tegen inbraak en het van afstand kunnen afsluiten van luchtsluizen indien

4.6.1 Preventie en preparatie

er toxische stoffen in de lucht zitten en via ventilatiesystemen binnen

Preventie houdt in het op voorhand wegnemen van structurele oorzaken

kunnen dringen is eveneens een aandachtspunt. Organisatorisch kunnen

van onveiligheid (pro-‐actie), het voorkomen van directe oorzaken van

er door woningcorporaties ook nog de nodige voorbereidingen worden

onveiligheid en het op voorhand zoveel mogelijk beperken van de

getroffen. Er kan een onderscheid moeten worden gemaakt voor de

gevolgen van eventuele rampen. Preparatie houdt in een zo goed

interne als voor de externe organisatie. Het calamiteitenhandboek doelt

mogelijke materiele en organisatorische voorbereiding op wat er moet

op de interne organisatie om calamiteitenplannen op te stellen, het

gebeuren als er daadwerkelijk een ramp gebeurt. Met een goede

vastleggen

preparatie kunnen de rampbestrijding en de hulpverlening zo adequaat

waakvlamovereenkomsten met organisaties die bijvoorbeeld huisraad

mogelijk plaatsvinden, waardoor de negatieve gevolgen zoveel mogelijk

kunnen leveren. Met de externe organisatie wordt bedoeld dat de

van

alarmnummers

en

het

afsluiten


van

57

woningcorporaties contacten zouden moeten leggen met actoren als de

zorgt ervoor dat het proces in een deel-‐ of procesplan wordt uitgewerkt.

brandweer, gemeente en collega-‐corporaties in de regio om te bespreken

Hierbij kan worden samengewerkt met andere diensten en organisaties.

welke preventieve en preparatieve maatregelen genomen kunnen

Navolgende processen zijn op chronologische volgorde gezet zoals in die

worden voor het eigen bezit en de woonomgeving (Aedes, 2001, p.30).

zich in een zo groot mogelijke mate van waarschijnlijkheid kunnen

aandienen. Toch zal de aangegeven procesvolgorde niet voor elke ramp

4.6.2 Interventiefase

het zelfde zijn net als dat elke ramp nooit identiek aan een ander zal zijn.

De interventiefase (ook wel acute fase genoemd) treedt in op het

Elke ramp heeft eigen kenmerken en eigen wetmatigheden, aangegeven

moment wanneer er daadwerkelijk een ramp plaatsvindt. Tijdens deze

procesvolgorde zeker niet voor elke ramp gelijk zal zijn. Verschillende

fase treden de hulpdiensten op om de taken uit te voeren waarvoor zij

processen zullen parallel open en een kortere of langere tijd beslaan

verantwoordelijk zijn. Voor woningcorporaties kunnen er in deze fase

(Aedes, 2001, p.35).

belangrijke taken weggelegd zijn. Allereerst natuurlijk ten aanzien van de

wettelijke informatieplicht bij rampen en van de (her)huisvesting van

Alarmering leidinggevenden en uitvoerenden

rampslachtoffers. Maar ook bij andere processen in de rampbestrijding

Doel is het snel alarmeren van de onmiddellijk bij de hulpverlening

en hulpverlening kan een woningcorporatie activiteiten ondernemen.

betrokken organisaties en personen. Hieronder valt ook het geven van

In de rampenbestrijdingsleer onderscheidt men voor de interventiefase

direct nodige informatie aan verantwoordelijken voor rampenbestrijding

een reeks processen die zich (kunnen) voordoen, zoals 'ontruimen en

op bestuurlijk, leidinggevend, coördinerend en uitvoerend niveau en aan

evacueren' en 'toegankelijk/begaanbaar maken en opruimen'. Bij elk

anderen die daar een taak in hebben. De brandweer is in dit proces

proces is een dienst of organisatie eindverantwoordelijk -‐ en dus

verantwoordelijk voor de coördinatie. Vanuit de Regionale Alarmcentrale

aanspreekbaar -‐ voor een juiste en volledige uitvoering van activiteiten en

Brandweer vindt alarmering plaats naar de reguliere hulpdiensten. Iedere

taken die met het proces samenhangen. De procesverantwoordelijke

discipline draagt zorg voor alarmeringsschema's en (al dan niet

58


geautomatiseerde) alarmeringsmiddelen voor de eigen organisatie. Dit

processen 'verlenen van geneeskundige hulp', 'toegankelijk en

geldt ook voor de betrokken niet-‐parate diensten. Ook dienen vanuit

begaanbaar maken/opruimen', en 'ontruimen en evacueren' (Aedes,

iedere discipline berichten te worden voorbereid waarin men bestuurlijke

2001, p.36-‐37).

en uitvoerende organisaties en diensten informeert over de toestand en

de door hen te nemen actie. Er vindt nu een afweging plaats of er een

Toegankelijk en begaanbaar maken/opruimen

Coördinatie Team Plaats Incident (CTPI) wordt geformeerd. De Regionale

Wanneer wegen en terreinen niet of niet voldoende bruikbaar meer zijn

Alarmcentrale alarmeert de burgemeester en (op verzoek van de

door instorting, aardverschuivingen of andere blokkades komt de

burgemeester) de leden van de gemeentelijke rampenstaf. Er wordt een

brandweer in actie. Naast de brandweer is de gemeente

Gemeentelijk Coördinatiecentrum (GCC) ingericht en bemenst. Als de

medeverantwoordelijk om het rampterrein bereikbaar te maken. Toch

ramp de gemeentegrenzen overschrijdt en er een coördinerend

kunnen terreineigenaren, particuliere bedrijven en woningcorporaties om

burgemeester is aangewezen, wordt dit GCC een Regionaal

bijstand worden gevraagd (Aedes, 2001, p.37).

Coördinatiecentrum (RCC) (Aedes, 2001, p.35-‐36).

Ontruimen en evacueren

Reddingswerk en bestrijding ramp(-‐gevolgen)

Verantwoordelijk voor ontruimen en evacueren zijn de politie, eventueel

Een vanzelfsprekend proces na een ramp is het bestrijden van de bron en

de gemeentelijke dienst Welzijn en, indien er sprake is van gevaarlijke

de effecten van de ramp. Dit zijn verantwoordelijkheden voor de

stoffen, de brandweer. Wanneer burgers moeten worden ontruimd zal

brandweer en de GHOR, maar afhankelijk van de situatie kunnen ook

dit besluit door de hulpverleningsdiensten worden genomen, wanneer er

andere organisaties hier in bijstaan zoals Rijkswaterstaat, de

geëvacueerd moet worden zal deze beslissing door de burgemeester

waterschappen, defensie, nutsbedrijven maar ook woningcorporaties.

worden genomen. De ontruiming zelf, het regelen van vervoer en de

Het reddingswerk en de rampbestrijding gaan vaak hand in hand met de

handhaving van de rechtsorde in het ontruimde gebied zijn politietaken,


59

de gemeente zal opvangcentra inrichten voor de burgers (maar ook voor

georganiseerde medische en paramedische handelingen, vanaf het

dieren zoals vee) en zal eventueel voor de opslag zorgen voor goederen

opsporen van gewonden, eerste hulp, transport tot het moment dat

die van culturele-‐historische waarde zijn (Aedes, 2001, p.37-‐38).

verdere behandeling in een ziekenhuis niet meer nodig is. Bij het proces

van geneeskundige hulp kunnen eventueel onder meer vervoersdiensten,

Afzetten en afschermen

huisartsen, cateringbedrijven en beheerders van gebouwen met voor

Het afzetten en afschermen van het rampterrein en eventueel gebieden

groepen beschikte ruimten ingeschakeld worden. De activiteiten staan in

daaromheen is een politietaak, hierdoor kunnen de rampenbestrijdings-‐

nauwe relatie met het opvangen en verzorgen en de registratie van

en hulpverleningsactiviteiten ongestoord plaatsvinden. Bij het afzetten en

slachtoffers. Het is zaak zo vroeg mogelijk over te gaan tot het noteren

afschermen moeten voorwaarden worden opgesteld ten behoeve van

van personalia en verdere gegevens van slachtoffers voor het CRIB

andere hulpdiensten en het toezicht op in-‐ en uitgaand verkeer. De politie

(Centraal Registratie en Informatie Bureau) (Aedes, 2001, p.39).

kan bij het afzetten en afschermen de hulp in schakelen van de

gemeente, de Koninklijke Marechaussee en het leger. Doordat naast het

Opvangen en verzorgen

verkeer over de weg ook aandacht moet worden besteed aan water-‐,

Het opvangen en verzorgen van mensen die door een ramp dakloos zijn

spoorweg-‐ en luchtverkeer kan de hulp van Rijkswaterstaat en de

geworden en nog niet naar huis kunnen of willen terugkeren is een

Nederlandse Spoorwegen worden ingeschakeld. Woningcorporaties

verantwoordelijkheid voor de gemeente. Lichtgewonden en slachtoffers

hebben een beperktere rol hierin (Aedes, 2001, p.38-‐39).

die niet gehospitaliseerd hoeven te worden, moeten zo spoedig mogelijk

het rampterrein verlaten en worden opgevangen in opvangcentra. Op

Geneeskundige hulp

deze opvangcentra moeten de slachtoffers worden geregistreerd voor de

De verantwoordelijkheid voor de eerste geneeskundige hulp na een ramp

zorg van voedselvoorziening, kleding en eventueel psychische verzorging.

ligt bij de GHOR. Zij zullen een keten starten van samenhangende en

Wat voor woningcorporaties van belang is, is om te weten dat in deze

60


fase gestart kan worden met het voorzien in vervangende huisvesting

politie en GHOR nemen de operationele voorlichting op het rampterrein

(Aedes, 2001, p.39-‐40).

op zich en informeren het gemeentebestuur over de stand van zaken.

Identificatie van overledenen

De volgende algemene voorlichtingsaspecten dienen bij een (dreigende)

Als er bij een ramp dodelijke slachtoffers vallen, zullen deze

ramp te worden behandeld:

geïdentificeerd

moeten

worden.

De

politie

is

hiervoor

de

•

maatregelen die men moet nemen om de schadelijke gevolgen zoveel mogelijk te beperken;

verantwoordelijke actor, onder verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie. Ingeschakeld kunnen worden de dienst Algemene Zaken (ter

•

de te volgen gedragslijn;

verificatie van gegevens bij bijvoorbeeld de burgerlijke stand), het

•

de stand van zaken bij de voortgang van de hulpverlening;

Rampen Identificatie Team (RIT), de Technische Recherche, maar

•

het geven van persinformatie over de calamiteit.

eventueel ook woningcorporaties al is de rol van corporaties gering

(Aedes, 2001, p.40).

De voorlichting is gericht op verwanten van slachtoffers, het algemene

publiek, het bestuur, hulpverleners en actiecentra en de media. Bestuur,

Voorlichting en communicatie

hulpverleners en actiecentra dienen alle informatie te krijgen die nodig is

Voorlichting door alle betrokken diensten en organisaties is een zeer

om de risico's te kunnen inschatten en te beperken en om op adequate

belangrijke taak wanneer er een ramp plaatsvindt of dreigt plaats te

wijze de hulpverleningstaak uit te voeren. De media dienen algemene en

vinden. De eerstverantwoordelijke in het voorlichtingsproces is de

relevante informatie te krijgen. Bij het proces Voorlichting kan de dienst

gemeentedienst Algemene Zaken. Deze dienst is er in het kader van

Algemene

preventie ook wettelijk verantwoordelijk voor dat de bevolking jaarlijks

(overheid)instanties, materiedeskundigen als woningcorporaties, de

informatie krijgt over rampvoorkoming en -‐bestrijding. De brandweer,

regionale

Zaken

omroep,

eventueel

lokale

ook

voorlichters

omroepen,

Teletekst

van

en


andere

andere

61

vertegenwoordigers van de media inschakelen. Hiernaast kunnen

Informatie Bureau (CRIB). Bij een ramp richt de dienst Algemene Zaken

woningcorporaties, in overleg met het hoofd Voorlichting van de dienst

dit bureau onmiddellijk in. Het CRIB wordt bij voorkeur in het

Algemene Zaken, specifieke informatie aan hun bewoners geven,

gemeentehuis gehuisvest, vanwege de directe nabijheid van en een

bijvoorbeeld over (gevolgen voor) hun toekomstige woonsituatie.

directe

Communicatie en voorlichting zijn namelijk belangrijke taken voor

persoonsgegevens (GBA). Informatie voor de registratie komt deels van

woningcorporaties bij een ramp. Het is van belang dat er een duidelijke

de politie, na de identificatie van dodelijke slachtoffers. De

structuur ligt waaruit onmiddellijk helder wordt wie verantwoordelijk is of

geneeskundige hulpverlening (GHOR) informeert over wie er onder

zijn voor communicatie en voorlichting (Aedes, 2001, p.41-‐43).

behandeling zijn. De dienst Welzijn registreert in opvangcentra en geeft

deze

Registreren van getroffenen

ondersteuning kan komen van de Vreemdelingendienst, geestelijken,

Procesverantwoordelijk voor de registratie van rampslachtoffers

maatschappelijk werkers, tolken, scholen, et cetera. Woningcorporaties

(overledenen

dienst

kunnen een informerende rol spelen in het algemene registratieproces

Bevolkingszorg. Het registreren houdt in het verzamelen, groeperen en

aan de hand van de huurdersadminstratie. Daarnaast is het voor hen van

verifiëren van informatie over de slachtoffers. Daarnaast moeten

groot belang direct een goede registratie op te zetten van de

gegevens over getroffenen aan het gemeentelijk crisisteam beschikbaar

(her)huisvestingsvraag en het aanbod (Aedes, 2001, p.43-‐44).

gesteld worden, het crisisteam informeert de afdeling Communicatie,

voor het actiecentrum Voorlichting en het publiek en de media. Het

Voorzien in primaire levensbehoeften

actiecentrum Voorlichting geeft familie en relaties weer inlichtingen over

Gedupeerden moeten na een ramp voorzien worden in hun primaire

het lot en de eventuele verblijfplaats van mensen uit het rampgebied. De

levensbehoeften, zoals voedsel en drinken, kleding, (tijdelijke) huisvesting

registratie van slachtoffers vindt plaats vanuit een Centraal Registratie en

en

62

en

gedupeerden)

is

de

gemeentelijke


verbinding

informatie

dergelijke.

met

door

De

de

aan

Gemeentelijke

het

gemeentelijke

Basisadministratie

coördinerende

dienst

CRIB. Verdere

Bevolkingszorg

is

eerstverantwoordelijke hiervoor. Bij de zorg voor nutsvoorzieningen is

indien nodig, voor permanente bewoning vrijmaken of vrijhouden. Ook

het uitgangspunt dat deze zorg zo lang mogelijk bij de nutsbedrijven

met collega-‐corporaties in de omgeving kunnen afspraken gemaakt

berust. In buitengewone omstandigheden kan de minister van

worden. Van belang is steeds nauw overleg te plegen met de dienst

Economische Zaken besluiten om distributiemaatregelen af te kondigen.

Bevolkingszorg, die immers procesverantwoordelijke is. Verder kunnen

Een deel van de bevolking zal na korte tijd kunnen terugkeren naar de

woningcorporaties faciliteiten bieden en bemiddelen bij de inrichting van

eigen woning. Voor een ander deel echter kan het zijn dat

de vervangende woonruimte. Bij de vuurwerkramp in Enschede had een

noodonderkomens moeten worden ingericht. Afhankelijk van de te

hulpstichting voor Roemenië een aantal vrachtauto's beschikbaar (en

verwachten opvangduur zullen de noodonderkomens van een kwaliteit

later was er ook militair materieel) om geherhuisveste slachtoffers

moeten zijn die het voeren van een normaal huishouden mogelijk maakt.

huisraad te bezorgen op basis van de samenstelling van het huishouden

Voor het bereiden van maaltijden kunnen instellingen met

(Aedes, 2001, p.44-‐47).

grootkeukenvermogen ingeschakeld worden (restaurants, bejaarden-‐ en

verzorgingstehuizen, ziekenhuizen, bedrijven, cateringbedrijven et

Psychosociale hulp

cetera). Andere organisaties die eventueel in te schakelen zijn, zijn onder

Tijdens en direct na afloop van een ramp moeten slachtoffers,

meer het Leger des Heils, het Rode Kruis, het leger, het ministerie van

hulpverleners en hun relaties, die als gevolg van de ramp psychisch

VROM,

de

getraumatiseerd zijn geraakt, psychosociale hulp geboden worden. Hierin

woningcorporaties kunnen bij dit proces een grote rol spelen waar het

is de GHOR is hiervoor procesverantwoordelijke. Uitgangspunt is dat

om de primaire behoefte aan onderdak gaat. Bij veel ramptypen zal hier

goede en adequate hulp en zorg wordt geboden die voorkomt dat

zelfs de allerbelangrijkste taak voor woningcorporaties liggen.

mensen (blijvende) schade aan lichaam of geest oplopen. Omdat in de

Woningcorporaties met woningen in het getroffen gebied kunnen in het

beginfase moeilijk is vast te stellen welke traumatische ervaringen een

eigen woningbestand vervangende woonruimte voor korte duur en,

individu heeft opgedaan, zal de psychosociale hulpverlening in eerste

hotels,

pensions

en

woningcorporaties. Vooral


63

instantie een collectief karakter dragen, overgaand in meer specifieke

woningcorporaties en ministeries (WVS, VROM) worden ingeschakeld

hulpverlening. Individuele hulpverlening via het reguliere circuit volgt in

(Aedes, 2001, p.47-‐48).

de nazorgfase, voor woningcorporaties is in dit proces waarschijnlijk niet meer dan een kleine rol weggelegd (Aedes, 2001, p.47).

Strafrechtelijk onderzoek

Bij een ramp behoort ook een strafrechtelijk onderzoek door de politie

Preventieve volksgezondheid

plaats te vinden, om erachter te komen of er sprake is geweest van

Een volgend proces waarvoor de GHOR verantwoordelijk is, is dat waarin

strafbare feiten. De politie staat bij de handhaving van de openbare orde

preventieve maatregelen voor de volksgezondheid en medisch-‐

en bij de hulpverlening onder gezag van de burgemeester. Het

hygiënische maatregelen getroffen worden. Het gaat erom bedreigingen

strafrechtelijk onderzoek vindt echter plaats onder gezag van het

voor de volksgezondheid te voorkomen of weg te nemen. Zulke

Openbaar Ministerie. Het onderzoek dient de daadwerkelijke

bedreigingen kunnen bijvoorbeeld te maken hebben met besmetting en

hulpverlening niet onnodig in het gedrang te laten komen. Daarom is

ziekten, of met het vrijkomen van giftige stoffen (denk aan asbest).

afstemming met de diensten die zich primair richten op de

Maatregelen kunnen genomen worden met betrekking tot het signaleren,

rampbestrijding en op de hulpverlening noodzaak. Woningcorporaties

het geven van adviezen en voorlichting en het verstrekken van medicatie.

hebben bij het strafrechtelijk onderzoek een wettelijke informatieplicht

Het streven is echter primair het wegnemen van de bron die de

(Aedes, 2001, p.48).

volksgezondheid bedreigt en het tegengaan van verdere bedreigingen

vanuit die bron. Bij de uitvoering kunnen het Rijksinstituut voor

Uitvaartverzorging

Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM), het Nationaal Vergiftigingen

Zijn er bij een ramp doden te betreuren, dan vindt na de identificatie en

Informatie Centrum (NVIC), de Inspectie voor de Gezondheidszorg,

de eerste aanzet voor een eventueel justitieel onderzoek de

huisartsen,

uitvaartverzorging plaats. De gemeentelijke dienst Bevolkingszorg is

64

apothekers,

verpleegkundigen,


nutsbedrijven,

hiervoor hoofdverantwoordelijk. De dienst moet garanderen dat

voor de Gezondheidszorg (ter advisering met betrekking tot de

overleden slachtoffers, ook grote aantallen, op zorgvuldige wijze ter

volksgezondheid)

aarde

aan

Woningcorporaties kunnen een paar van de hoofdtaken afgeleide taken

de

hebben, zoals informatieverstrekking aan nabestaanden, het verlenen

volksgezondheid. Hiertoe wordt ook de zorg voor aanwezigen bij de

van medewerking bij het ontruimen van woningen door nabestaanden en

rouwplechtigheden gerekend. Waar mogelijk wordt de normale gang van

de administratieve afhandeling met nabestaanden (Aedes, 2001, p.48-‐

zaken gevolgd, namelijk dat de uitvaartverzorging zoveel mogelijk

49).

plaatsvindt volgens de wensen van (de nabestaanden van) de overledene.

Een codicil bezit echter geen rechtskracht. In rampsituaties zal hier dan

Schaderegistratie en –afhandeling

ook veelal geen rekening mee kunnen worden gehouden. Slechts

Een proces dat reeds in het eerste stadium van de acute rampbestrijding

wanneer dit niet mogelijk is (door te grote aantallen overledenen of door

start en dat vervolgens doorloopt tot in de nazorgfase, is de

een gevaar voor de volksgezondheid) zal de uitvaartverzorging collectief

schaderegistratie en -‐ afhandeling. Schaderegistratie en -‐afhandeling is

plaatsvinden. In het kader van de nazorg voor de nabestaanden kan het

vooral van belang om na de daadwerkelijke rampbestrijding een zo juist

hiernaast van groot belang zijn dat een algemene herdenkingsdienst

en volledig mogelijk beeld te krijgen van de aard en omvang van de

wordt georganiseerd. Behalve de dienst Bevolkingszorg kunnen ook

schade. Tijdens de bestrijding houdt schade-‐afhandeling het beperken

andere diensten en/of organisaties bij het uitvaartproces betrokken

van schade in, het voorkomen van vervolgschade, het starten met

worden. De dienst Stadsbeheer/Openbare Werken kan locaties bepalen

schaderegistratie en het geven van een schadebeeld aan de crisisstaf.

voor de inrichting van een morgue en chapelle ardente en van eventuele

Registratie kan daarna belangrijke gegevens opleveren voor het

noodbegraafplaatsen. Uitvaartondernemingen, diensten en organisaties

strafrechtelijk onderzoek en de planning van herstel. Voor de organisatie

met taken in de psychosociale hulpverlening, geestelijken en de Inspectie

en coördinatie van de schaderegistratie zet de gemeentelijke dienst

worden

besteld,

begraafmogelijkheden

en/of

ondanks de

tijdsdruk,

eventuele

gebrek

gevaren

voor

kunnen

ook

taken

toebedeeld

krijgen.


65

Stadsontwikkeling/Openbare Werken een bureau Centrale Registratie

ramp kan vele jaren duren, zo leerde bijvoorbeeld de Bijlmerramp.

Afhandeling Schade (CRAS) op, waarin overheid en onafhankelijke

Naarmate de tijd verder verstrijkt, worden aansprakelijke partijen en

schade-‐experts samenwerken. Hier vindt de centrale registratie dus

verzekeraars minder meewerkend bij de afwikkeling. Dat is zeker het

plaats. De dienst Algemene Zaken coördineert de afhandeling van de

geval als het gaat om zaken die niet helder in polissen geregeld zijn of

schade en de voorlichting erover. Eventueel in te schakelen in dit proces

waarbij achteraf problemen kunnen ontstaan over de beoordeling van de

zijn het Verbond van Verzekeraars, Verzekeraars Hulpdienst (VHD),

redelijkheid van uitgaven. Veel indirecte schade is meestal niet verzekerd.

onafhankelijke schade-‐experts en -‐taxateurs, de Stichting Nationaal

Voorbeelden zijn huurderving, winstderving (als woningen die eigenlijk

Rampenfonds en woningcorporaties. Corporaties werken mee aan de

verkocht zouden worden, als huurwoning aan rampslachtoffers worden

inventarisatie van schade aan het woningbezit van de organisatie en

toegewezen), vermindering van de verhuurbaarheid van woningen in de

melden de opgenomen schade aan het CRAS. De woningcorporaties

omgeving van getroffen complexen en de inzet van extra personeel.

overleggen natuurlijk ook met hun verzekeraars en kunnen eventueel een

Een ander soort schade kan ontstaan als er bij een corporatie als gevolg

beroep doen op een uitkering uit het Nationaal Rampenfonds.

van de calamiteit niet meer gewerkt kan worden of als

Verzekeraars zijn voor woningcorporaties deels partner en deels

corporatiemedewerkers getroffen zijn. Bij de wateroverlast halverwege

'tegenpartij'. Wanneer sprake is van verhaalmogelijkheden op

de jaren negentig was daar sprake van, vanwege het onderstromen/niet

aansprakelijke partijen, zijn verzekeraars partner in het overleg. Daar

meer bereikbaar zijn van een corporatiekantoor. Ook waren er

waar verhaal door de verzekeraar op eventuele derden dubieus of

medewerkers die verstek moesten laten gaan omdat hun eigen woning

uitgesloten is, komt de corporatie tegenover de verzekeraar te staan.

getroffen

Voor woningcorporaties is het van belang in een vroegtijdig stadium al

loondoorbetaling van noodgedwongen afwezige werknemers en het

met de verzekeraars te overleggen, ook omdat men dan ruimhartiger is

moeten maken van kosten voor preventieve activiteiten als transport-‐ en

dan in een later stadium. De financiële afwikkeling van de schade bij een

opslag van activa, inventaris en materiaal. Dit soort schaderisico's zijn

66


was.

Schade

ontstond

hier

door

productieverlies,

gedeeltelijk voor de corporatie, maar waar precies de grens ligt, is lang

Maatschappelijke en psychosociale nazorg

niet altijd duidelijk. Ook hier is snel en gedegen overleg noodzakelijk met

Bij nazorg kan een onderscheid worden gemaakt tussen de

de verzekeraar, eventueel met bijstand van derden (Aedes, 2001, p.49-‐

maatschappelijke (administratief/juridische en financieel/economische)

50).

nazorg en de psychosociale nazorg. De gemeente heeft een leidende rol

in de maatschappelijke nazorg. De gemeente bepaalt de aard en omvang

4.6.3 Nazorgfase

van de benodigde nazorg en legt dit in een nazorgplan vast. Voor zover

Is de ramp eenmaal bestreden, is eerste hulp en onderdak verleend aan

noodzakelijk overlegt de gemeente hierbij met politie, brandweer,

de slachtoffers, is eventueel aanwezig puin opgeruimd, schade (zoveel

nutsbedrijven, woningcorporaties, het waterschap en eventueel andere

mogelijk) hersteld en kan het gewone dagelijkse leven weer een aanvang

organisaties en personen, zoals verzekeringsmaatschappijen, provinciale

nemen, dan gaat de interventiefase over in de nazorgfase. Hierin moet

en rijksoverheid, juristen en gespecialiseerde bedrijven. Bij de

adequate nazorg verleend worden aan zowel direct als indirect

maatschappelijke nazorg wordt vooral aandacht besteed aan het weer op

getroffenen en aan alle bij de hulpverlening betrokken organisaties en

gang brengen van het dagelijkse leven, aan de registratie en behandeling

personen. In feite is de nazorgfase voor een deel al in de interventiefase

van schadeclaims, aan (her)huisvesting en wederopbouw en aan de

gestart. Nazorg vormt namelijk een integraal onderdeel van de

voorlichting. De psychosociale nazorg is in handen van de GHOR en richt

rampbestrijding en hulpverlening en vangt zo vroeg mogelijk na de ramp

zich op een goede verwerking van de ramp bij alle betrokkenen. Bij de

al aan.

psychosociale nazorg zijn eventueel organisaties in te schakelen als

RIAGG, GGZ, GGD, algemeen maatschappelijk werk, Slachtofferhulp, Leger des Heils, Nederlandse Rode Kruis, huisartsenpraktijken, kerkelijke instellingen, zelforganisaties, scholen, etcetera (Aedes, 2001, p.52).


67

Nazorg door woningcorporaties

4.6.4 Calamiteitencoördinator

Voor woningcorporaties houdt de nazorgfase onder meer in dat er

Aedes pleit er ook voor om binnen de organisatie van woningcorporaties

overleg met verzekeringsmaatschappijen plaatsvindt over schade-‐

de functie van ‘calamiteitencoördinator’ aan te stellen. De

uitkeringen. Ook kunnen er opruim-‐ en schoonmaakwerkzaamheden en

calamiteitencoördinator zal verantwoordelijk zijn voor:

schadeherstel in gang gezet worden, waar nodig met inschakeling van

•

aannemers en/of Salvage. Verder is er afhankelijk van de ramp die heeft plaatsgevonden, deelname aan overleg met de gemeente over

het calamiteitenplan en de bestrijdingsplannen; •

herbouwplannen. Corporaties kunnen getroffen bewoners voorlichten via speciaal uitgegeven informatiebulletins. Ze krijgen verdere begeleiding bij

het

stimuleren

en

begeleiden

van

calamiteitenbestrijdingsoefeningen; •

het vinden van de nodige vervangende woonruimte. Intern is het van belang te peilen in hoeverre er behoefte is aan psychosociale nazorg voor

het coördineren in het kader van realiseren en onderhoud van

het optreden als vertegenwoordiger van het hoogheemraadschap en aanspreekpunt voor externe organisaties op zijn werkterrein;

•

het zorgdragen voor afstemming van calamiteitenbestrijding

de corporatiemedewerkers. Deze dient vervolgens adequaat verzorgd te

binnen de organisatie (voorbereiding voor buitengewone

worden, in samenwerking met hiervoor gekwalificeerde personen of

omstandigheden);

instellingen. Corporaties ervoeren na de Bijlmerramp en de vuurwerkramp in Enschede dat enkele maanden na de ramp het ziekteverzuim op begon te lopen. Medewerkers begonnen na die periode kennelijk de ingrijpende gebeurtenissen te verwerken. Het is dus van belang de noodzaak van psychosociale nazorg bij het eigen personeel nooit te onderschatten (Aedes, 2001, p.19).

•

calamiteitenbestrijding-‐ en gemeentelijke rampenplannen;

• •

het adviseren over doelmatige inrichting van de organisatie en middelen;

• DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

het zorgdragen voor coördinatie en planning van opleiding van de calamiteitenbestrijdingsfuncties;

68

het stimuleren en coördineren van de afstemming van

het bewaken van de kwaliteit van de plannen;

•

het opstellen van beheeroverzichten en managementrapportages en het zorgen voor de voortgangsbewaking.

4.7 Het calamiteitenhandboek als model Ondeskundigheid van woningcorporaties in Enschede heeft er toe geleid dat Aedes het initiatief nam voor een calamiteitenboek. Kennisdeling is

Naast bovengenoemde hoofdtaken is het van belang dat de calamiteitencoördinator ook contact legt:

•

met

gemeenten

om

overleg

op te stellen. Naar alle aan Aedes aangesloten woningcorporaties is het te

voeren

over

calamiteitenbestrijdingsplannen en die op elkaar af te stemmen;

•

• •

voor Aedes is de voornaamste reden geweest om het calamiteitenboek


verspreid

en

benadrukt

om

het

calamiteitenhandboek te bestuderen zodat bekend wordt hoe de

met de opleidingscoördinator om opleidingen te plannen en te

commandostructuur werkt die de crisisbeheersingsactoren handhaven. In

verzorgen voor calamiteitenbestrijdingsfunctionarissen;

reguliere overleggen en via het Aedes-‐magazine is er ook aandacht aan

met de leden van het beleidsteam calamiteitenbestrijding, het

het calamiteitenhandboek geschonken, zodat woningcorporaties er zich

operationele team en het bestrijdingsteam om af te stemmen;

bewust van worden. Het calamiteitenhandboek dient overigens niet als

met de functionarissen die in het kader van het

modelhandboek. Het is meer een uitvoerige checklist van wat een

calamiteitenbestrijdingsbeleid bij de activiteiten betrokken zijn.

woningcorporatie zou moeten regelen preventief en tijdens de

interventie-‐ en nafase.

De calamiteitencoördinator zal de spil in de organisatie zijn wat betreft

calamiteitenbeheersing. Het is dan ook ondenkbaar dat een enkele

Het heeft zich vooral gericht op kennisoverdracht maar dan door middel

medewerker een crisis kan beheersen en zal daarom ook benodigde

van een handboek en niet door middel van andere zaken.” (Interview A.

ondersteuning moeten hebben vanuit de organisatie om de crisis

Grashof, voorheen werkzaam bij Aedes)

beheersbaar te maken (Aedes, 2001, bijlage 8).


69

De omschreven crisisbeheersingsprocessen zijn geen processen waar in

een woningcorporatie en zullen door de hulpverleningsdiensten worden

moeten acteren, maar waar in je kunnen acteren als woningcorporatie.

uitgevoerd.

Aedes vraagt niet aan woningcorporaties om verplicht zich in

crisisbeheersingsprocessen


de

uitgevoerd, omdat zij hiervoor procesverantwoordelijke zijn. Daarnaast

procesverantwoordelijke bij te staan naar de capaciteiten van de

beschikken woningcorporaties niet over de expertise om alle processen

woningcorporatie. Woningcorporaties positioneren zich het efficiëntst als

uit te kunnen voeren. De processen waarin woningcorporatie een grote

crisispartner in de crisisbeheersing. Doordat er regionaal zoveel

bijdrage in kunnen leveren is uiteraard het voorzien van tijdelijke of

verschillen in risico’s zijn, is het ingewikkeld om strak gedefinieerde

permanente vervangende huisvesting van getroffenen. Hoewel het de

richtlijnen vast te stellen. Woningcorporaties zouden zich aan de lokale

verantwoordelijkheid is van de gemeente om voor vervangende

situatie moeten aanpassen. Het calamiteitenhandboek is daar meer een

huisvesting te zorgen, bemiddelen de woningcorporaties voor huisvesting

handreiking, waar woningcorporaties de vrijheid in hebben om te

te

implementeren. Dan een verplichting waar woningcorporaties zich aan

woningcorporaties

moeten houden.

woningcorporaties een grote rol in de informatievoorziening naar de

getroffenen als naar crisisbeheersingsactoren. Woningcorporaties kunnen

4.8 Analyse van het calamiteitenhandboek

meer in detail getroffenen voorzien van informatie over eventuele

In

het

te


acteren,

is

een

maar

breed

om

spectrum

aan

crisisbeheersingsprocessen omschreven die woningcorporaties ten tijde van

een

incident

kunnen

uitvoeren,

of

waar

in

zij

de

hulpverleningsdiensten in kunnen bijstaan. Het merendeel van de processen tijdens de interventiefase behoren niet tot de kerntaken van

70


zorgen

Het


wanneer

door

de


gemeente

inschakelt.

vermeldt

Naast

de

dat

worden

ondersteuning

herhuisvesting

de

van

spelen

terugkeer naar woningen of over vervangende huisvesting. Wanneer er zich een ramp voordoet in een woonwijk dan zal de samenstelling van huurwoningen en koopwoningen in de meeste gevallen zo zijn dat ook het bezit van een woningcorporatie aanwezig is. Een woningcorporaties kan in principe de getroffenen van informatie voorzien die huurder bij de

woningcorporatie zijn, maar tevens huurders van particulieren en

de bevolkingszorg, brandweerzorg, geneeskundige zorg en politiezorg

eigenwoningbezitters

worden gehanteerd.

informeren.

In

de

processen

waarin

woningcorporaties niet de benodigde expertise bezitten, kunnen zij

echter toch wel van betekenis zijn. In veel processen kunnen

4.9 Implementatie van het calamiteitenhandboek

woningcorporaties

informatie

aan

crisisbeheersingsorganisaties

verschaffen als het gaat om persoonsgegevens, gebouwgegevens of uit het professionele netwerk door partnerorganisaties als bouwbedrijven, installateurs voor te dragen om de hulpverleningsdiensten bij te staan. De opbouw van het handboek begint met de tabbladen ‘alarmering’, ‘checklist interventie’ en de ‘checklist nazorg’. Vanzelfsprekend zijn deze tabbladen als eerste in het handboek gesitueerd omdat deze tabbladen ten tijde van een calamiteit als eerste dienen te worden geraadpleegd. De overige tabbladen ‘preventie en preparatie’, ‘interventiefase’ en ‘nazorgfase’ omschrijven in wat voor mate woningcorporaties van belang zijn door preventief te reageren op calamiteiten door aanpassingen toe te passen in het woningbezit. Maar ook hoe crisisbeheersingsorganisaties kunnen worden ondersteund door het verstrekken van informatie over gebouwen

of

de

woonomgeving.

Begrippen

uit

het

calamiteitenhandboek, komen niet meer overeen met de begrippen die in de hedendaagse in de crisisbeheersing worden gehanteerd zoals die nu in

Bij de woningcorporaties die gedurende het theoretisch onderzoek zijn benaderd voor een interview, zijn de calamiteitenplannen niet gemodelleerd naar het calamiteitenhandboek. Elke woningcorporaties heeft haar argumenten waarom het niet geïmplementeerd wordt: De Alliantie vindt het calamiteitenhandboek onpraktisch voor een woningcorporatie: “Omdat het heel erg geschreven is, niet vanuit de corporatie maar veel meer vanuit het NIFV vanuit hun denkwereld en niet vanuit onze denkwereld. Als je kijkt naar onze organisatie, wij zijn aan de ene kant eigenaar van vastgoed, wij hebben huurders, wij hebben de klanten en wij hebben eigen personeel. Die drie aspecten zal je altijd moeten bedenken en naast elkaar zetten en daar een beleid op formuleren.” (Interview J. K. Gijsbers, De Alliantie)


71

Ymere is er mee onbekend, ondanks de grote betrokkenheid bij het

gezien. Dus deze hebben wij niet gebruikt, het is vrij van scratsch

Aedes risicogroep.

opgebouwd zal ik maar zeggen. Wat kan er gebeuren, hoe gaan wij

daarop reageren etcetera.” (Interview J. van Dorresteijn, Trivire)

“[..]als je die een keer kunt sturen. Ja ik kan hem wel bij Aedes opvragen,

zij vroegen mij een keer om de ingevulde versie, maar ik heb de originele

Domijn vind dat de implementeerbaarheid van het calamiteitenhandboek

niet eens.” (Interview P. Biersteker, Ymere)

binnen Domijn mogelijk is doordat zij een incident hebben ervaren.

De reactie van Trivire over het calamiteitenhandboek.

“Ik denk het wel omdat het hier gebeurd is en het is ook met name na

aanleiding van de ervaring hier is het ook opgesteld dat het hier actueel is.

“Wij hebben ons eigen team dat zich bezig houdt bij rampen binnen

Maar ik kan mij ook voorstellen dat in andere steden waar het niet

Trivire. Een aantal coördinatoren die dag en nacht bereikbaar zijn mocht

gebeurd is dat men het minder makkelijk. Het is vaak zo op het moment

er iets gebeuren. Wat je moet constateren is dat wij dat doen vanuit onze

dat het niet gebeurd dan houd je er ook geen rekening mee terwijl het ook

blik van een verhuurder van 16.000 woningen ja dat dat niet direct goed

daar morgen of overmorgen kan gebeuren.” (Interview J. Krakers, Domijn)

aansluit op de blik van de brandweer of van de politie dus vanuit die

Hoe heeft Aedes het calamiteitenhandboek aan het licht gebracht onder

verschillende perspectieven is er nog niet een hele duidelijke overlap te

de woningcorporaties:

constateren.[..]

“Nee ik denk niet dat wij workshops georganiseerd dat is niet gebeurd. Ja

[..]Ik moet zeggen toen jij het toestuurde, ik zag al dat hij wat ouder was.

hier is een handboek en ook via Aedes magazine en overigens ook wel

Toen ik hem binnenkreeg dat ik hey dat is interessant ik stuur hem door

aandacht hiervoor maar in de reguliere overleggen die hier zijn want er is

naar mijn college die daar verantwoordelijk voor is, die had hem nog niet

wel degelijk door Aedes op verschillende momenten aandacht aan

72


besteed dat dit speelt maar er is niet een training of iets dergelijk

Het calamiteitenhandboek is volgens De Alliantie onpraktisch in een

opgezet..[..]

organisatie als een woningcorporaties. Het handboek is te veel vanuit de

denkwereld van de crisisbeheersing opgesteld. Blijkbaar is dit een

[..]..er is wel denk ik aangegeven dat het goed was om het handboek te

bewuste overweging geweest van Aedes.

bestuderen en er is ook wel maar dat is ook meer schriftelijk gegaan en

niet door middel van een grootschalige campagne of zo er is ook gezegd

“Ik kan mij dat voorstellen want kijk ik heb dat wel eens gehoord dat men

stel zelf ook een calamiteitenplan op voor je woningbezit met het oog om

het te technische vind en te uitvoerend vindt etcetera. Maar volgens mij

toch te zeggen ja als je bij een corporatie zit, corporaties zijn ook

zit daar net ook de crux in. Kijk wij wilden een handboek maken dat de

voorbereid op calamiteiten en de corporatie weet wat die moet doen. Wat

toets der kritiek kan doorstaan wat dus ook door de deskundigen op dit

met name blijkt is dat de corporaties heel weinig weten hoe het dan gaat

terrein dat is gewoon de NIFV als het om rampenbestrijding gaat. Er zijn

hoe de commandostructuur werkt terwijl toch 30-‐40-‐50% van de

ook twee of drie hele goede mensen van de NIFV betrokken geweest bij

woningen dus van de inwoners die wonen bij die corporatie. Dan is het

het project. Ja dat corporaties ook bewust zijn dat er naast hun eigen

wel heel goed dat men weet dat corporaties weten hoe de gemeente het

perspectief hoe zij er naar kijken dat er nog een hele wereld naast zit

georganiseerd hebben, hoe het gaat bij calamiteiten. De gemeente

waarvan het heel goed is dat je daar kennis van hebt. Ik kan mij

trainen dat ook om de zoveel tijd hebben die een training de

voorstellen dat een corporatie zo redeneert dat zij zeggen goh ik vind het

burgemeester zit er bij de politie en de brandweercommandant maar dat

een NIFV verhaal en te weinig een corporatie verhaal maar dat vind ik wel

is allemaal ver van een batch van een corporatie. Dus wij hebben wel

onterecht want dat corporatie verhaal kennen wij wel. Dit gaat ook niet

opgeroepen om daar wat aan te doen.” (Interview A. Grashof, voorheen

om een ontploffing in een huis of zo je ziet elk jaar wel dat er incidenten

werkzaam bij Aedes)

op woningniveau plaatsvinden of op een galerij dat er iets gebeurd. Dit


73

gaat over dingen die echt op een veel groter schaal niveau spelen.” (Interview A. Grashof, voorheen werkzaam bij Aedes) De woningcorporaties die in het theoretisch onderzoek zijn benaderd voor een interview, daarvan heeft geen enkele woningcorporaties het calamiteitenhandboek geïmplementeerd. Aedes reageert hierop, dat woningcorporaties werden geacht om het handboek te bestuderen. Het handboek is bewust opgezet vanuit de denkwereld van het NIFV.

74


5 Analyse theoretisch onderzoek

In dit hoofdstuk worden de gegevens uit het wettelijk kader en de maatregelen binnen de corporatiesector geanalyseerd. De analyse is de afsluiting van het theoretisch onderzoek en dient de positie van woningcorporaties vanuit de theorie vast te stellen. Naast het wettelijk kader en de maatregelen binnen de corporatiesector, dragen bevindingen uit interviews bij tot de analyse.

5.1 De positie en taken volgens het calamiteitenhandboek Op basis van de ervaringen die de woningcorporaties hebben opgedaan na de Bijlmerramp en de vuurwerkramp in Enschede, worden woningcorporaties geconfronteerd met uiteenlopende processen in de crisisbeheersing. In onderstaand model wordt de schaalgrootte van de

bijdrage van de woningcorporatie in de crisisbeheersingsprocessen uit het

Aedes


procesverantwoordelijke

voor

weergegeven het

en

de

desbetreffende

crisisbeheersingsproces. In de oranje, rood, wit en blauwe kolommen wordt de procesverantwoordelijke aangeduid. In de paarse kolom (publiek/privaat) wordt in dit schema alleen de woningcorporaties mee DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

75

aangeduid. De schaalgrootte van de bijdrage die een woningcorporatie in elk crisisbeheersingsproces kan leveren, wordt weergegeven met groen als groot en rood als gering. Dit model is gebaseerd op het Aedes calamiteitenhandboek en inzichten verkregen gedurende het theoretisch onderzoek.

Figuur 7 Model positie woningcorporaties (eigen werk)

76


Uit het model blijkt dat woningcorporaties een grote bijdrage kunnen

door zoveel mogelijk betrouwbare informatie over hun toekomstige

leveren in crisisbeheersingsprocessen, die raakvlakken heeft met de

woonsituatie te verschaffen. Woningcorporaties kunnen eventueel

bevolkingszorg. Crisisbeheersingsprocessen waarin woningcorporaties

faciliteiten ter beschikking worden gesteld voor het houden van

een geringe rol in hebben, dienen door de procesverantwoordelijken te

verwerkingsgesprekken en debriefing voor zowel getroffenen als voor

worden uitgevoerd, simpelweg omdat woningcorporaties niet de

hulpverleners en medewerkers. De crisisbeheersingsprocessen waarin

expertise bezitten om hier in te ondersteunen. Woningcorporaties

woningcorporaties een grote rol in spelen is het ‘alarmeren van

kunnen hoogstens bijdragen tot informatieverschaffing over de

leidinggevenden en uitvoerenden’ waardoor de hele machine in gang zal

omgeving, het gebouw of de bewoner. Een crisisbeheersingsproces waar

worden gebracht. Het voorlichten en communiceren is ook een zeer

woningcorporaties een middelmatige rol in hebben is het reddingswerk

belangrijke taak van woningcorporaties. Niet alleen externe

en de bestrijding van de ramp en de gevolgen daarvan. Eind

communicatie naar hulpdiensten, organisaties, media en getroffenen

verantwoordelijk voor dit proces zijn de kolommen rood en wit tijdens de

dient zorgvuldig te gebeuren maar ook de communicatie intern tussen

interventiefase. De woningcorporaties zullen geen grote rol tijdens deze

medewerkers en afdelingen. Het belangrijkste is dat er eenduidige

fase hebben, maar voornamelijk in de preparatie, preventiefase en

communicatie is zodat er geen tegenstrijdige verhalen rond gaan.

nafase. Hiermee wordt bedoeld dat voornamelijk gebouwcomplexen

Openheid en transparantie zijn de belangrijkste sleutelwoorden voor

kunnen worden verbeterd op het gebied van het aanduiden van

communicatie. Het registeren van getroffenen is een belangrijk proces

vluchtroutes en de verbetering van de brand-‐ en rookveiligheid van deze

om de situatie in kaart te brengen. Procesverantwoordelijke voor is de

routes. Het proces psychosociale hulp zal worden uitgevoerd door de

gemeente. Registratie van slachtoffers zal plaatsvinden bij het CRIB, als

witte kolom. In de interventiefase heeft de woningcorporatie hier ook

onderlegger

een geringe rol in. Woningcorporaties kunnen bewust een grotere rol

Basisadministratie persoonsgegevens (GBA) gebruikt. Woningcorporaties

hebben, door zich sociaal en ruimhartig op te stellen naar getroffenen

kunnen bewonerslijsten verstrekken om missende gegevens aan te

voor

de

registratie

worden

de

Gemeentelijke


77

vullen. De GBA en de bewonerslijst zal in 99,9% overeenkomen, al zullen

essentieel om de herhuisvesting vlekkeloos te laten verlopen. Schade is

bewonerslijsten extra informatie bevatten als woningaanpassingen

een bijkomend gevolg bij een ramp. Wanneer een deel van het

waardoor net de extra informatie beschikbaar komt waarmee de

woningbezit van een woningcorporatie wordt getroffen, zullen er allerlei

getroffen groep beter in kaart kan worden gebracht. In het

verzekeringstechnische-‐ en juridische processen gaan lopen om het

crisisbeheersingsproces bevolkingszorg is het proces waar in

financieel af te handelen. Naast schade aan het woningbezit is het ook

woningcorporaties de grootste rol in hebben. Na de ramp hebben de

mogelijk dat er interne schade ontstaat bij een woningcorporatie zoals

getroffenen behoefte aan voedsel, drinken, kleding en (tijdelijke)

het bedrijfsgebouw van de woningcorporatie of wanneer woningen van

onderdak. Wanneer een terugkeer naar de eigen woning op de korte

corporatiemedewerkers worden getroffen en zodoende productieverlies

termijn niet mogelijk is, zal er door de sectie bevolkingszorg van de

ontstaat. In dit onderzoek wordt het crisisbeheersingsproces

gemeentelijke kolom eerst naar een tijdelijke oplossing worden gezocht

schadeafhandeling en –registratie niet uitvoerig behandeld. Niet alleen in

in de vorm van hotels, vakantieparken et cetera. Tevens zal er een beroep

de interventiefase hebben woningcorporaties een rol, ook in de nafase

worden gedaan op de zelfredzaamheid van de getroffenen om eventueel

wordt er wat van de woningcorporaties verwacht. Hoewel

onderdak te vinden in hun eigen sociale netwerk. Wanneer er meer

maatschappelijke nazorg en psychosociale nazorg door de oranje en witte

duidelijkheid is over de omvang van de ramp en blijkt dat een terugkeer

kolom zal worden uitgevoerd, ligt de nadruk bij woningcorporaties de

naar de eigen woning niet mogelijk is of onveilig is, zal de sectie

bemiddeling

bevolkingszorg een oproep doen aan de woningcorporaties om de taak

corporatiemedewerkers is het van belang om te peilen of er behoefte is

van herhuisvesting op zich te nemen. Afhankelijk van de omvang van de

aan psychosociale nazorg.

ramp zal het een herhuisvestingsopgave zijn voor een enkele

woningcorporatie of voor een collectief van woningcorporaties uit de gemeente of regio. Een goede registratie en organisatie van dit proces is

78


van

tijdelijke

huisvesting.

Intern

bij

de

5.2 Verbeteringen voor een efficiëntere respons Wat verbeterd kan worden in het wettelijk kader, is het vastleggen van de eventuele taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de woningcorporaties in de crisisbeheersing. De woningcorporaties zijn er primair voor huisvesting en de hele organisatie is hier naar gevormd. In de crisisbeheersing kan een woningcorporatie alleen een bijdrage leveren naar vermogen.

professionals die je moet hebben voor dit soort dingen.” (Interview J. Krakers, Domijn) Als woningcorporaties kan er immers niet in elk crisisbeheersingsproces worden ondersteund. Maar er kan wel verbetering in komen, door medewerkers voor te lichten in welk proces en op wat voor een manier er eventueel ondersteuning kan komen vanuit de woningcorporatie .

“Nee wij zijn voor het herhuisvesten van mensen dat is het belangrijkste, wat wij ook veel hebben gedaan is in het logistiek ik denk dat je daar ook wel, maar goed die kun je ook wel ergens anders vandaan halen maar binnen de ramp hebben wij ook wel het een en ander gedaan zorgen dat het proces goed loopt..[..] [..]..je moet je daar ook niet voor inzetten maar als het zo uitkomt dan kunnen zij dingen doe die zij kunnen doen. Dat geldt ook voor jou en voor mij op het moment dat wij kunnen helpen dan help je naar vermogen en die BHV-‐ers kunnen net iets meer. Maar goed dat zijn niet de


79

DEEL C EMPIRISCH ONDERZOEK

80


6 Casestudy woningexplosie Prinses

Dit hoofdstuk omschrijft de eerste van twee casestudy’s omtrent de

Julianaweg te Dordrecht

woning aan de Prinses Julianaweg. De focus van dit hoofdstuk ligt op de

positie van Woonbron in de crisisbeheersing, na de explosie van een

positie binnen de crisisbeheersing die Woonbron innam en in welke crisisbeheersingsprocessen Woonbron acteerde. Voor deze casestudy is gebruik gemaakt van een feitenrelaas en nieuwsbrieven van Woonbron en een evaluatieverslag van de gemeente Dordrecht. Daarnaast zijn er interviews afgenomen met de Woonbron, het politiekorps Zuid-‐Holland Zuid en de gemeente Dordrecht.

6.1 Achtergrondinformatie Op woensdag 16 juni 2010 heeft er aan de Prinses Julianaweg in Dordrecht een woningexplosie plaatsgevonden. Hierbij zijn er 1 dode en 18 gewonden gevallen. De explosie vond plaats in een woning, waar op dat moment een huisuitzetting werd uitgevoerd. Onder de gewonden zijn medewerkers van de politie, het deurwaarderskantoor en de woningcorporatie Woonbron. Het aantal woningen dat door de explosie schade heeft opgelopen bedraagt 60, waarvan 13 woningen onbewoonbaar zijn verklaard. Het merendeel van de beschadigde DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

81

woningen hebben gevallen dakpannen, gebroken ruiten of ontzette

wordt in verschillende processen wordt omschreven als in het Aedes

kozijnen. De boven-‐ en naast gelegen woningen hebben ook brandschade

calamiteitenhandboek.

opgelopen en zijn dan ook onbewoonbaar verklaard. Deze huishoudens

zijn ondergebracht in een Rotterdams hotel, waarna de volgende dag


vervangende gemeubileerde huisvesting is verzorgd door Woonbron. De

explosie heeft effect op het gebied om het incident heen en is uiteindelijk

Alarmering van leidinggevenden

opgeschaald naar GRIP-‐2.

Vlak na de explosie wordt de vestigingsdirecteur gealarmeerd over een

woningbrand aan de Prinses Julianweg. Het is een standaardprocedure

binnen Woonbron Dordrecht om de vestigingsdirecteur te alarmeren,

6.2 Responsanalyse

wanneer er een calamiteit heeft plaatsgevonden waarbij Woonbron

De respons van Woonbron is te verdelen in twee fasen, namelijk de

Dordrecht of haar woningen is betrokken. Nadat de ernst van de

interventiefase die vlak na de explosie start en de nafase een periode die

calamiteit is doorgedrongen tot de vestigingsdirecteur doordat er

zelfs nog tot op de dag duurt. Een duidelijke scheiding van de twee fasen

meerdere telefoongesprekken binnenkomen, besluit hij om direct contact

bestaat niet doordat beide fasen elkaar overlappen. De verdeling in fasen

op te nemen met het directiesecretariaat om het bestuur van Woonbron

die in deze casestudy wordt omschreven loopt van vlak na de explosie tot

op de hoogte te brengen en naar de locatie van het incident te gaan

aan het moment dat alle huishoudens zijn gehuisvest. In subparagraaf

(Woonbron, 2010, Feitenrelaas).

6.2.1 en 6.2.2 wordt de respons van Woonbron geanalyseerd op basis van

de crisisbeheersingsprocessen zoals omschreven is in het Aedes

Reddingswerk en bestrijding ramp(-‐gevolgen)

calamiteitenhandboek. Woonbron heeft een calamiteitenplan opgesteld,

Dit proces is in de interventiefase in zijn geheel aan de brandweer

met het handboek van Aedes als onderlegger. Vandaar dat de respons

overgelaten. Van reddingswerkzaamheden was er geen sprake, de

82


brandweer heeft na de explosie de brand in de woning en in de

Afzetten en afschermen

achtergelegen schuren geblust. De brand in de schuren heeft er voor

Hoofdverantwoordelijke van dit crisisbeheersingsproces, de politie, heeft

gezorgd dat er asbest achter het woongebouw en in de tuinen van een

het plaats delict binnen een straal van 100 meter afgezet om de pers,

aangrenzend woonblok is terecht gekomen. Een gespecialiseerd bedrijf

bewoners en ramptoeristen op een afstand te houden. Woonbron heeft

heeft tot een week na de explosie opruimwerkzaamheden uitgevoerd

hier geen bijdrage in geleverd.

(Woonbron, 2010, Feitenrelaas).

Geneeskundige hulp

Toegankelijk en begaanbaar maken/opruimen

In de geneeskundige hulp heeft Woonbron de GHOR niet ondersteunt.

Woonbron heeft tijdens de interventiefase geen grote rol in dit

crisisbeheersingsproces gespeeld.

Opvang en verzorgen

Procesverantwoordelijke

Ontruimen en evacueren

vestigingsdirecteur besloten om de mensen op te vangen in het kantoor

Van een grootschalige georganiseerde ontruiming of evacuatie is er in

van Woonbron Dordrecht, de locatie ligt immers op loopafstand. Er wordt

deze casestudy geen sprake. Na de explosie zijn veel bewoners de straten

dan ook besloten om het kantoor van Woonbron als coördinatiecentrum

op gegaan, die na aankomst van de vestigingsdirecteur zijn verzocht om

te gebruiken. Ondanks dat opvang een verantwoordelijkheid van de

zich naar het kantoor van Woonbron te verplaatsen voor opvang en

gemeente is, voelt de vestigingsdirecteur zich ook verantwoordelijk voor

voorlichting (Woonbron, 2010, Feitenrelaas).

de opvang van huurders bij Woonbron Dordrecht. Geheel ondenkbaar is

deze intuïtieve reactie dan ook niet. Door de massale toestroom van

is

de

gemeente,

intuïtief

heeft

de

buurtbewoners is er besloten om alleen bewoners het kantoor te laten DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

83

betreden die ernstige schade hebben. Dit wordt ook met de politie

omroep TV Rijnmond meldt dat zij ook een negatieve e-‐mailbericht over

afgesproken (Woonbron, 2010, Feitenrelaas).

Woonbron heeft ontvangen. Door hier direct op te reageren en de

situatie uit te leggen waarom er negatieve berichten worden verstuurd

Identificatie van overledenen

voorkomt Woonbron dat er door de omroep negatieve berichten in de

Bij de woningexplosie is een dodelijk slachtoffer gevallen, de identificatie

media worden verspreid (Woonbron, 2010, Feitenrelaas).

hiervan is uitgevoerd door de politie. Na technisch onderzoek is gebleken

dat het om de bewoner van de woning gaat. Woonbron heeft de bij de

Externe communicatie

organisatie bekende persoonlijke gegevens verstrekt, maar deze

Er heeft externe communicatie plaatsgevonden met meerdere actoren,

gegevens hebben niet bij gedragen aan het technisch onderzoek voor de

namelijk met crisisbeheersingsactoren, met de media en met de

identificatie van het stoffelijk overschot (Woonbron, 2010, Feitenrelaas).

getroffen bewoners. Op de dag van het incident heeft er ieder uur

crisisoverleg plaatsgevonden tussen de betrokken partijen om het

Voorlichting en communicatie

incident te beheersen. Vanuit Woonbron Dordrecht hebben de

vestigingsdirecteur en een PR-‐medewerker deelgenomen aan het

Interne communicatie

crisisoverleg samen met:

Binnen Woonbron zijn medewerkers goed voorbereid hoe men intern

•

de gemeente Dordrecht (afdelingen communicatie en het CRIB);

communiceert bij calamiteiten. Een telefoonnummerlijst heeft samen

•

het politiekorps regio Zuid-‐Holland Zuid;

met de komst van mobiele telecommunicatie heeft de interne

•

de Sociale Dienst Drechtsteden (coördinator rampenbestrijding opvang en verzorging, hoofdopvanglocatie en logboekregistratie).

communicatie vergemakkelijkt. Twee dagen na de explosie ontvangt Woonbron een e-‐mail bericht met een negatieve toon naar Woonbron toe. Dit e-‐mail bericht wordt doorgestuurd naar de directie. De regionale

84


De gemeente heeft in de middag van 16 juni een persconferentie

koffie, thee. Woonbron schakelt Stichting De Plint in om voor

georganiseerd

Woonbron

tijdschriften, kleurplaten en maaltijden te zorgen. Uit de registratie wordt

vertegenwoordigd door de vestigingsdirecteur (Woonbron, 2010,

duidelijk hoeveel huishoudens vervangende huisvesting nodig hebben,

Feitenrelaas).

omdat zij niet terecht kunnen in hun sociale netwerk. Doordat het

bestuur van Woonbron op de hoogte is gesteld van het incident, stellen

Registreren van getroffenen

Woonbron-‐vestigingen en van collega-‐corporaties door woningen

De toegestroomde getroffenen worden geregistreerd en voorzien van

beschikbaar. Stichting De Plint die over Short-‐Stay Facilities beschikt, is

een armband zodat te herkennen is dat zij zijn geregistreerd. De

helaas vol geboekt, waardoor Woonbron uitwijkt naar zes gemeubileerde

inventarisatie start meteen of zij gehuisvest moeten worden door

woningen die normaliter worden bewoond door arbeidsmigranten. Er

Woonbron of dat zij bij familie of bekenden terecht kunnen om te

wordt voorrang gegeven aan de grotere huishoudens uit het

overnachten. Van de getroffenen wordt tegelijkertijd geregistreerd of zij

woongebouw om in de gemeubileerde woningen te verblijven. De overige

een inboedelverzekering hebben. De registratie wordt gecontroleerd met

huishoudens worden ondergebracht in het ART-‐hotel in Rotterdam. Ook

de gemeentelijke basisadministratie (GBA) op overeenkomsten.

het vervoer naar het hotel wordt geregeld door Woonbron. Voor de

Woonbron heeft in dit proces nauw samengewerkt met het CRIB en dit is

huishoudens die in het ART-‐hotel hebben overnacht, worden de volgende

succesvol gelopen. Uit de registratie blijkt dat vervangende huisvesting

dag ook gemeubileerde woningen verzorgd. De bewoners van Prinses

voor 27 huishoudens nodig is (Woonbron, 2010, Feitenrelaas).

Julianaweg 68-‐72 en Prinses Marijkeweg 2-‐6 verbleven tot aan oktober

2010 in de vervangende woningen. De bewoners van Prinses Julianaweg

Voorzien in primaire levensbehoeften

58-‐66 konden aan het einde van het jaar weer terugkeren naar hun oude

Een bijkomend voordeel van het kantoor van Woonbron dat als opvang-‐

woning. Deze woningen waren door de explosie het meest beschadigd.

en coördinatiecentrum fungeert, is de aanwezigheid van tafels, stoelen,

Woonbron is met de bewoners gaan overleggen of zij naar hun woning

in

het

Stadskantoor.

Hierbij

is


85

terug wilden keren of dat zij wilden verhuizen. Hierbij is wel expliciet

Uitvaartverzorging

duidelijk gemaakt dat zij geen urgentie verklaring krijgen wanneer zij

Woonbron heeft zich niet met dit proces gemoeid en heeft dit aan de

willen verhuizen (Woonbron, 2010, Feitenrelaas).

procesverantwoordelijke overgelaten. Met de afgeleide taken die in het

Aedes calamiteitenhandboek zijn omschreven, heeft Woonbron zich ook

Preventieve volksgezondheid

niet mee bemoeid (Woonbron, 2010, Feitenrelaas).

Bij het uitbranden van de schuren achter de Prinses Julianaweg is asbest

vrijgekomen en achter in de tuinen van de woningen aan de Prinses

Schaderegistratie en –afhandeling

Julianaweg 56-‐72 en Prinses Marijkeweg 1-‐17 terecht gekomen. Dit is

Tijdens het tweede crisisoverleg op 16 juni 2010 wordt door de

tijdens een technische inspectie op 17 juni 2010 geconstateerd en via een

Milieudienst verzocht of de opzichters van Woonbron de schade aan de

nieuwsbrief kenbaar gemaakt dat de tuinen achter deze woonblokken

woningen willen opnemen. Uiteindelijk vind de inspectie samen met de

niet toegankelijk zijn tot de opruimwerkzaamheden zijn afgerond

bewoners plaats. Op 17 juni sluit een schade-‐expert zich aan bij

(Woonbron, 2010, Logboek crisisoverleg 16 juni).

Woonbron om de totale schade te bepalen en hoeveel woningen er

werkelijk onbewoonbaar zijn. Aan het einde van de dag wordt de totale

Strafrechtelijk onderzoek

schade duidelijk: 60 woningen hebben schade, voornamelijk gebroken

Woonbron heeft tot het strafrechtelijk onderzoek bijgedragen door

ruiten en ontzette ramen en deuren, waarvan 13 woningen

persoonlijke-‐ en huurgegevens van de huurder te verstrekken aan de

onbewoonbaar. De totale schade wordt geschat op 750.000 euro en ook

politie.

wettelijke

is er asbest aangetroffen in de tuien en brandgangen. Er wordt contact

informatieplicht. Verder heeft Woonbron zich niet betrokken tot het

gelegd met verzekeraars die namens Woonbron schade en claims gaan

strafrechtelijk onderzoek en dit proces aan de procesverantwoordelijke

verwerken. Voor bewoners die geen inboedelverzekering hebben wordt

over gelaten.

naar een oplossing gezocht en uiteindelijk wordt dit via Sociale Zaken en

86

Woningcorporaties

hebben

namelijk


een

Werk van de gemeente Dordrecht opgelost (Woonbron, 2010,

woningexplosie onder medewerkers. Er heerst toch enige angst onder

Feitenrelaas).

medewerkers die bij huisuitzettingen zijn betrokken. Veel persoonlijke

gesprekken heeft veel van deze angst weggenomen en het lijkt nu de

6.2.2 Nafase

betere kant op te gaan met de medewerkers van Woonbron.

Maatschappelijke en psychosociale nazorg

6.2.3 Positie van Woonbron in de crisisbeheersing

De gemeente Dordrecht heeft op het gebied van maatschappelijke nazorg

Na de explosie heeft woningcorporatie Woonbron de volgende

de leiding genomen en ook veel betekend voor de getroffenen. De Sociale


Dienst Drechtsteden heeft bijvoorbeeld financieel en economisch

toegepast:

uit

het

Aedes


•

alarmering van leidinggevenden en uitvoerenden;

inboedelverzekering beschikken.

•

opvangen en verzorgen;

•

voorlichting en communicatie;

Nazorg door woningcorporaties

•

voorzien in primaire levensbehoeften;

Woonbron heeft actief in dit proces geacteerd door niet alleen intern

•

schaderegistratie;

medewerkers te benaderen, maar ook externe medewerkers. Zo zijn er

•

nazorg door woningcorporaties.

bijgesprongen

bij

getroffen

bewoners

die

niet

over

een

bloemen verstuurd naar de medewerkers van de politie en het

deurwaarderskantoor die direct bij de explosie waren betrokken. Een

Als het proces ‘alarmering van leidinggeven en uitvoerenden’ buiten

klein gebaar als een telefoongesprek, is bij de verwerking van een trauma

beschouwing wordt gelaten, dan vallen de overige processen binnen de

al zinvol. De Woonbron ondervindt momenteel nog de gevolgen van de DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

87

bevolkingszorg. De procesverantwoordelijke voor bevolkingszorg is de gemeente Dordrecht. Onder bevolkingszorg valt: •

publieke zorg (verplaatsen en opvang van mens en dier, voorzien in primaire levensbehoeften en bijzondere uitvaartzorg);

•

communicatie

(persvoorlichting,

publieksvoorlichting

en

verwanteninformatie); •

omgevingszorg (milieubeheer, ruimtebeheer en bouwbeheer);

•

nazorg (maatschappelijke, juridische of financiële nazorg).

Woonbron heeft een geringe bijdrage gehad in de brandweerzorg, geneeskundige

zorg

en

politiezorg,

op

het

voorzien

van

huurdersinformatie na. De positie van Woonbron ligt tijdens dit incident het meest bij de positie die de gemeente toekomt. Dit komt overeen met

Figuur 8 Positie Woonbron

de theoretische positie die woningcorporaties in de crisisbeheersing uit

het theoretisch onderzoek.

6.3 Samenwerking met de gemeente Dordrecht Doordat het een standaardprocedure is om de vestigingsdirecteur te alarmeren bij incidenten en de vestigingsdirecteur zich door de ernst van het incident ook naar de Prinses Julianaweg begeeft, heeft Woonbron veel initiatieven kunnen nemen. Ondertussen organiseert de gemeente

88


Dordrecht een CoPI en een ROT. Voordat beide geheel operationeel

tot frustratie bij de bewoners en had in afstemming met het ROT

waren zijn er inmiddels 90 minuten verstreken. Dit heeft er toe geleid dat

gestructureerd kunnen verlopen door gefaseerd woningen vrij te geven.

Woonbron inmiddels veel taken uit de bevolkingszorg heeft kunnen

Op dit misverstand na, is de gemeente over het algemeen tevreden over

organiseren. Het ROT heeft zich niet gemengd in processen die inmiddels

de rol die Woonbron op zich heeft genomen. Dit blijkt uit een interview

door Woonbron zijn geïnitieerd, omdat de gemeente in de

met de gemeente Dordrecht en uit het evaluatieverslag van de explosie.

veronderstelling was dat Woonbron de bevolkingszorg onder controle

Tijdens de evaluatiebijeenkomst met de betrokken partijen, heeft de

had. Op een enkel misverstand na heeft Woonbron dan ook de

gemeente Dordrecht besloten om de samenwerking tussen de gemeente

getroffenen voorzien van communicatie en publieke zorg. Nadat de

en de in Dordrecht actieve woningcorporaties te versterken.

brandweer de locatie heeft vrijgegeven, was het plan van het ROT om in

Contactgegevens zijn bij beide partijen bekend, zodat in het geval van

de woningen gefaseerd vrij te geven. Ondertussen is ook op het kantoor

toekomstige incidenten die GRIP-‐1 overstijgen waarbij het woningbezit

van Woonbron bekend welke woningen onbewoonbaar zijn verklaard en

van de woningcorporaties is betrokken ook de directies kunnen worden

voor deze bewoners worden er gemeubileerde woningen gezocht. De

bereikt (Gemeente Dordrecht, 2010).

bewoners waarvoor op 16 juni geen gemeubileerde woning wordt

gevonden, worden ondergebracht in het ART-‐hotel. De overige bewoners wachten af op het nieuws of zij ook terug kunnen keren. Uiteindelijk wordt er via een informatiebord in de aula vermeld dat de woningen zijn vrijgegeven door de brandweer. Zonder af te stemmen met het ROT wordt er besloten om de bewoners terug te laten keren. Bij aankomst worden de mensen tegengehouden door de politie, omdat blijkt dat niet alle beschadigde woningen zijn voorzien van noodglas en platen. Dit lijdt DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

89

7 Casestudy galerij-‐instorting

Dit hoofdstuk omschrijft de laatste van twee casestudy’s omtrent de

Antillenflat te Leeuwarden

galerij-‐platen aan de Antillenflat. De focus van dit hoofdstuk ligt op de

positie van WoonFriesland in de crisisbeheersing, na de instorting van

positie binnen de crisisbeheersing die WoonFriesland innam en in welke crisisbeheersingsprocessen Woonbron acteerde. Voor deze casestudy is gebruik gemaakt van een nieuwsbrieven van WoonFriesland. Daarnaast zijn er interviews afgenomen met de WoonFriesland en de gemeente Leeuwarden.

7.1 Achtergrondinformatie Op maandag 23 mei 2011 zijn er aan de Antillenweg in Leeuwarden delen van een galerij ingestort. Op de tien verdiepingen hoge Antillenflat begaf de bovenste galerijplaat het en daardoor zijn ook de onderliggende galerijplaten neergestort. Er zijn gelukkig geen gewonden gevallen bij dit incident, alleen de auto’s die onder de galerijplaten stonden geparkeerd zijn ernstig beschadigd. Onder leiding van de brandweer zijn de bewoners uit de flat geëvacueerd, omdat het risico aanwezig was dat er meer galerijplaten konden instorten. Met behulp van hoogwerkers zijn per woning de bewoners geëvacueerd. Omdat er dreiging was van het instorten van meerdere constructiedelen, is het incident opgeschaald

90


naar GRIP-‐3 vanwege het gevaar van asbestverspreiding via stofwolken.

Bevolkingszorg

Het uit voorzorg naar GRIP-‐3 opschalen heeft het voordeel dat de

commandostructuur al wordt ingericht. In de Antillenflat wonen 53

Publieke zorg

huishoudens die een woning huren via WoonFriesland en 47

De gemeente Leeuwarden neemt de bevolkingszorg op zich en het nabij

eigenwoningbezitters die een woning via een Koopgarant-‐regeling van

gelegen Friesland College dient als noodopvanglocatie voor de bewoners.

WoonFriesland hebben gekocht.

Door de burgemeester wordt er een noodverordening uitgeroepen.

Bewoners kunnen niet terug naar de Antillenflat en de flat wordt ook

7.2 Responsanalyse

afgezet en permanent bewaakt. Het ingenieursburo EconStruct

7.2.1 Interventiefase Gedurende de interventiefase heeft WoonFriesland voornamelijk de gemeentelijke kolom ondersteund. De gemeentelijke kolom is verantwoordelijk voor het crisisbeheersingsproces bevolkingszorg, dat uit publieke zorg, communicatie, omgevingszorg en nazorg bestaat.

concludeert op basis van de eerste bevindingen dat het te gevaarlijk is om terug te keren, zonder dat er bouwkundige maatregelen worden genomen. De gemeente Leeuwarden organiseert noodopvang in het WTC-‐hotel in Leeuwarden. Door de getroffenen centraal op te vangen is informatievoorziening eenvoudiger dan met een spreiding over heel de gemeente Leeuwarden. In samenwerking met WoonFriesland wordt er gezocht naar vervangende huisvesting, aangezien het maanden kan duren voordat de getroffenen weer kunnen terug keren naar de Antillenflat. Op donderdag 27 mei worden er bemiddelingsgesprekken met de huurders gevoerd voor de tijdelijke woningen. Uitgangspunt is dat de huurders terugkeren naar de Antillenflat indien die weer bewoonbaar wordt verklaard. Huurders die niet terug willen keren kunnen reageren op


91

beschikbare woningen via het woonruimteverdelingssysteem zonder

woensdag 24 mei afgerond. Tijdens de registratie op maandag 23 mei zijn

urgentieverklaring. Vanaf 31 mei kunnen ook eigenwoningbezitters een

bewoners wel geregistreerd, maar komen niet voor op de GBA-‐lijst en

beroep op WoonFriesland doen om een tijdelijke woning te laten

bewoners op de GBA-‐lijst staan weer niet op de registratielijst in het

bemiddelen.

zelfstandig

opvangcentrum. De rol van WoonFriesland in de publieke zorg is vooral

vervangende woonruimte organiseren via makelaars. Er wordt door de

gericht op de herhuisvesting. Voor wat betreft de huurder wordt

gemeente Leeuwarden een verhuisbedrijf ingeschakeld om de inboedel

donderdag

van de bewoners naar de tijdelijke woning te verhuizen. Dit is logistiek

huisvestingsvraagstuk overgedragen door de gemeente Leeuwarden aan

een zeer uitdagende operatie. Met behulp van een kraan en een

WoonFriesland. Het verzekeringsvraagstuk wordt eveneens aan de

opslagcontainer die voor de woningen hangt, wordt de inboedel van de

verzekeraar overgedragen, waar de groep eigenwoningbezitters onder

bewoners verhuisd. Naast het organiseren van vervangende woonruimte

vallen (Wein, B. & Willems, R., 2011).

en de verhuizing van inboedel organiseert de gemeente Leeuwarden ook

pendeldiensten voor schoolgaande kinderen, leenfietsen via een

Communicatie

kringloopbedrijf en de opvang van huisdieren. Deze diensten heeft de

De communicatie heeft via twee kanalen verlopen, namelijk via de

gemeente Leeuwarden tot donderdag 2 juni georganiseerd. Dit is ook de

gemeente en WoonFriesland. De gemeente Leeuwarden heeft de regie in

laatste dag dat een verblijf in het WTC-‐hotel nog mogelijk was. Voor het

dit deelproces en WoonFriesland heeft als crisispartner de gemeente

verhuizen van de inboedel werd gestreefd om dit voor 2 juni af te ronden.

ondersteund. In het WTC-‐hotel is een informatiepunt voor bewoners

Voor bewoners waar van het niet is gelukt om de inboedel te verhuizen

opgezet en zijn er dagelijks vaste communicatiemomenten. Ook door

voor 2 juni, heeft de Luchtmacht veldbedden en beddengoed ter

middel van nieuwsbrieven zijn de bewoners gedurende hun verblijf in de

beschikking gesteld. Ook voor meubilair kan deze groep terecht bij een

tijdelijke bewoning geïnformeerd over de stand van zaken. Alle informatie

Tevens

kunnen

eigenwoningbezitters

kringloopbedrijf. De registratie van getroffenen heeft de gemeente op

92


26

mei

wordt

de

verantwoordelijkheid

van

de

die is verstrekt door WoonFriesland is afgestemd met de gemeente

coordinatie en bemiddeling van tijdelijke woningen lag bij WoonFriesland

Leeuwarden (Wein, B. & Willems, R., 2011).

(Wein, B. & Willems, R., 2011).

Omgevingszorg

7.2.2 Nafase

Op donderdag 26 mei besluit het GBT de Antillenflat voor onbepaalde tijd

ontoegankelijk te verklaren en pas weer vrij te geven als het sein veilig

Sloop of renovatie van de Antillenflat

kan worden gegeven. De uitkomst van het bouwkundig onderzoek moet

Doordat bij het incident het om een constructie mankement ging, is er

worden gedeeld met de bouwinspectie van de gemeente Leeuwarden. Op het gebied van omgevingszorg heeft WoonFriesland geen groot aandeel gehad. Nazorg In de nazorg heeft de gemeente Leeuwarden als WoonFriesland bijgedragen. Zowel huurders als eigenwoningbezitters ontvangen een inrichtingsvergoeding van € 2.500,-‐ voor een (tijdelijke) woning. Voor elke dag dat bewoners niet over hun meubilair beschikken, ontvangen zij een tegemoetkoming van € 125,-‐ per dag. Deze kosten en de kosten voor de opvang zijn door de gemeente Leeuwarden en WoonFriesland gedeeld. De tijdelijke opvang in het hotel is gecoördineerd door de gemeente, de

eerst een discussie geweest of de Antillenflat moet worden gesloopt. De Antillenflat is een gemeentelijk monument en er is uiteindelijk besloten om de Antillenflat te renoveren. Gedurende de renovatie zijn de bewoners regelmatig op de hoogte gehouden van het bouwproces (WoonFriesland, 2011).

Terugkeer naar de Antillenflat Het was een logistieke opgave om de inboedel uit de Antillenflat te verhuizen. De terugkeer in december 2011 naar de Antillenflat was minder ingewikkeld. WoonFriesland heeft de terugkeer georganiseerd en dit is zonder problemen verlopen (WoonFriesland, 2011).


93

verantwoordelijk gevoeld om met de gemeente Leeuwarden de getroffenen passende oplossingen te bieden. De eerste drie dagen na de instorting heeft er elke ochtend beleidsteamoverleg plaatsgevonden tussen de gemeente, WoonFriesland en de VvE, die de belangen van de eigenwoningbezitters behartigde. Wat tijdens het beleidsteamoverleg werd besproken, werd later op de dag uitgevoerd waar ook de andere partijen van op de hoogte waren. Tijdens de interventiefase van het incident heeft WoonFriesland als een crisispartner gefungeerd. Nadat het incident is afgeschaald, is WoonFriesland zich tijdens de nafase meer als een zelfstandige actor gaan acteren. Het herhuisvesten heeft WoonFriesland zelfstandig aangepakt, evenals de communicatie over de bouwplannen en vorderingen omtrent de Antillenflat. In december 2011 Figuur 9 Positie WoonFriesland

konden de eerste huishouden weer terugkeren naar de Antillenflat. Dit proces hebben zij ook zelfstandig gecoördineerd (Wein, B. & Willems, R.,

2011).

7.3 Samenwerking met de gemeente Leeuwarden

De gemeente Leeuwarden heeft een belangrijke rol in de interventiefase

7.4 Gemengd eigendom

gehad. In alle processen uit de bevolkingszorg heeft WoonFriesland, als

Een complicerende factor in de nafase is het gemengde eigendom in de

crisispartner van de gemeente Leeuwarden geacteerd. Als probleem

Antillenflat. Van de 100 woningen zijn er 53 woningen verhuurd door

eigenaar heeft WoonFriesland vrijwel vanaf het begin zich

WoonFriesland, de overige 47 woningen zijn via het koopvariant

94


Koopgarant verkocht. De groep eigenwoningbezitters in de Antillenflat zijn vertegenwoordigt door eigenaar-‐bewoners. Op basis van de bevindingen van EconStruct en vanwege de reeds voor de instorting gekregen status als gemeentelijk monument, wordt er besloten om het gebouw niet te slopen maar om constructieve verbeteringen toe te passen. Door het gemengde eigendom, is de financiering van de verbetering van de galerijen en balkons in eerste instantie een obstakel. Een gedeelte zal worden gefinancieerd door WoonFriesland, maar op een grote kostenpost als dit is de VvE niet op voorbereid. De eigenwoningbezitters hebben zich ook enige tijd zorgen gemaakt over dubbele woonlasten en waardedaling. Bij de Koopgarant-‐regeling heeft de woningcorporatie een terugkoopplicht en delen beide partijen de waardestijging of waardedaling. Omdat dit ook van invloed is voor WoonFriesland, heeft WoonFriesland in gestaan voor de financiering van de constructieve verbeteringen aan de Antillenflat. Tijdens het beleidsteamoverleg is er met de Friesland Bank overeengekomen dat de eigenwoningbezitters gedurende de periode in tijdelijke woningen geen hypotheek hoeven af te lossen, maar wel reguliere huur aan WoonFriesland moeten betalen (WoonFriesland, 2011). DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

95

8 Analyse empirisch onderzoek

In dit hoofdstuk worden de resultaten uit de twee casestudy’s uit hoofdstuk 6 en 7 geanalyseerd. Door middel van een cross-‐case analyse, worden de overeenkomsten en verschillen uit de casestudy’s belicht. De cross-‐case analyse is de afsluiting van het empirisch onderzoek en dient de positie van woningcorporaties vanuit de praktijk voort te brengen.

8.1 De overeenkomsten tussen Woonbron en WoonFriesland

8.1.1 Interventiefase Gedurende de interventiefase zijn er geen overeenkomsten tussen Woonbron en WoonFriesland. De woningcorporaties hebben een totaal andere positie in de interventiefase genomen. In paragraaf 8.2.2 wordt omschreven hoe dit verschil tot stand is gekomen.

8.1.2 Nafase Huisvesting van huurders In zowel de casestudy van Woonbron en WoonFriesland, is er voor de getroffen huurders binnen korte termijn een woning gevonden.

96


Woonbron heeft voor de eerste nacht hotelkamers georganiseerd voor

WoonFriesland heeft de huishoudens die niet in hun sociale omgeving

noodopvang, vervolgens zijn de volgende dag voor alle dertien

konden verblijven, ondersteund door woningen aan deze groep te

huishoudens gemeubileerde woningen gevonden. De snelheid waarmee

verhuren.

woningen beschikbaar waren, is afhankelijk van twee factoren. De eerste

factor is het netwerk van Woonbron Dordrecht. Doordat de directie van

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Woonbron is ingeschakeld, is er eerst bij andere vestigingen gezocht naar

Beide woningcorporaties voelen zich verantwoordelijk om hun huurders

vervangende woonruimte. Er is ook aanbod vrijgekomen bij organisaties

van vervangende woonruimte te voorzien. De woningcorporaties voelen

die in Dordrecht actief zijn, zoals collega-‐woningcorporatie Trivire en

zich als maatschappelijke ondernemer ook verantwoordelijk om ook

Stichting De Plint. Uiteindelijk is binnen Woonbron Dordrecht

eigenwoningbezitters te bemiddelen in de zoektocht naar vervangende

gemeubileerde woonruimte gevonden die normaliter voor gastarbeiders

woonruimte.

worden gebruikt. Dat de getroffen in de eigen woonplaats kunnen

worden gehuisvest heeft uiteraard de voorkeur. Een tweede factor is het

8.2 Verschillen tussen Woonbron en

aantal huishoudens waarvoor vervangende woonruimte moet worden gezocht.

WoonFriesland

Huisvesting van eigenwoningbezitters


Zowel Woonbron als WoonFriesland zouden bemiddelen om

Bevolkingszorg in afstemming met de procesverantwoordelijke

eigenwoningbezitters te huisvesten. Bij de woningexplosie zijn geen

Tijdens de interventiefase bij het incident in Dordrecht, daar heeft het

woningen onbewoonbaar verklaard van eigenwoningbezitters. Bij de

Woonbron

een

actieve

rol

in

gespeeld.

Doordat

de

Antillenflat daar zijn wel 47 appartementen in particulier eigendom. DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

97

bevolkingszorgprocessen laat op gang kwamen vanuit de gemeente

ondergeschikte rol had aan de gemeente Leeuwarden in de

Dordrecht, heeft Woonbron het initiatief genomen om de processen

bevolkingszorg, daar speelde Woonbron een prominente rol tijdens de

publieke zorg en communicatie op te starten. Na 90 minuten is het ROT

interventiefase. De positie die Woonbron heeft kunnen innemen, is

en GBT operationeel, maar heeft Woonbron in de tussentijd al opvang,

gerelateerd aan de opschaling van het incident. Na de woningexplosie zijn

voedsel en drinken kunnen organiseren in haar kantoor. Tijdens de

er 11 minuten verstreken tot het incident naar GRIP-‐1 is opgeschaald

opvang in het kantoor van Woonbron, heeft Woonbron ook de

werd, na 37 minuten is opgeschaald naar GRIP-‐2. In Leeuwarden is er na

communicatie en voorlichting op zich genomen. Doordat het minimaal 90

15 minuten na melding in de meldkamer opgeschaald naar GRIP-‐2 en na

minuten heeft geduurd voordat het ROT en GBT was gemobiliseerd, heeft

38 minuten naar GRIP-‐3. Het verschil in GRIP-‐1 en GRIP-‐2 is dat er een

Woonbron deze processen op zich genomen zonder afstemming met het

ROT en een GBT wordt samengesteld, doordat het incident het CoPI

ROT of GBT. Er moet immers actie worden ondernomen door een actor

ontstijgt.

om de getroffenen te voorzien in bevolkingszorg en deze rol heeft

bevolkingszorgprocessen kunnen initiëren voordat de gemeente

Woonbron ingenomen. De processen die Woonbron op zich heeft

Dordrecht zich begon te organiseren om een ROT en GBT samen te

genomen, hebben goed uitgepakt. Maar in het geval van onjuiste

stellen. In Leeuwarden is 15 minuten nadat er in de meldkamer is gemeld

beslissingen of het onjuist verstrekken van informatie is de

dat er galerijplaten zijn ingestort opgeschaald naar GRIP-‐2. De gemeente

procesverantwoordelijke hier voor aansprakelijk en zal verantwoording

Leeuwarden is binnen een korter tijdsbestek gestart met het

moeten afleggen als een incident wordt geëvalueerd.

samenstellen ROT en GBT dan in Dordrecht. De zelfstandigheid om als

woningcorporatie crisisbeheersingsproces te initiëren, is afhankelijk van

Positie in de crisisbeheersing tijdens de interventiefase

een alarmeringsprocedure binnen de organisatie en het GRIP niveau. Een

Het grootste verschil in de twee casestudy’s is de positie die Woonbron

alarmeringsprocedure waarbij de directie bij ieder incident wordt

tijdens de interventiefase heeft genomen. Waar WoonFriesland een

gealarmeerd, daarmee is er altijd een medewerker van de

98


Woonbron

heeft

minimaal

37

minuten

al

woningcorporatie op de hoogte die ook mandaat heeft om medewerkers

heeft de gemeentelijke kolom de verantwoordelijk voor opvang op zich

andere taken te laten uitvoeren om het incident te beheersen. Het GRIP

genomen en vervolgens de taak om de 100 huishoudens te huisvesten

niveau naar waar het incident wordt opgeschaald is eveneens van belang,

aan WoonFriesland overgedragen. WoonFriesland had inmiddels

net als de tijdsduur tot wanneer het incident naar GRIP-‐2 wordt

woonruimte vrij kunnen maken voor de 100 huishoudens die niet

opgeschaald zodat de gemeentelijke kolom in actie komt.

terugkunnen keren naar de Antillenflat en kon daarom starten met

bemiddelingsgesprekken. Tot donderdag 2 juni was een verblijf in het

8.2.2 Nafase

WTC-‐hotel mogelijk gemaakt en voor deze datum zijn de huishoudens

Publieke zorg

ook in de tijdelijke woning getrokken met hun inboedel uit de Antillenflat.

Het verschil in gedurende de nafase van het incident in Dordrecht en in

Leeuwarden, is de betrokkenheid van de gemeentelijke kolom.

Financiële nazorg

Woonbron heeft op de dag van het incident de noodopvang geregeld in

De twee woningcorporaties hebben op financieel gebied ook anders

twee gemeubileerde woningen en in het ART-‐hotel. De volgende dag is

gehandeld. Van verhuisvergoeding was er bij de Dordste burgers geen

voor de huishoudens die in het hotel hebben overnacht, gemeubileerde

sprake. Tijdens de informatieavond is de vraag gesteld of er een

tijdelijke huisvesting gevonden door Woonbron. Het deelproces opvang is

verhuisvergoeding aan de orde was. De respons van Woonbron de

door Woonbron geïnitieerd en uitgevoerd. De gemeente Dordrecht heeft

bewoners hiervoor een inboedelverzekering hebben. Uit coulance heeft

niet bijgedragen in het vinden van noodopvang en ook niet in het vinden

de sociale dienst een huishouden financieel bijgestaan die niet voor de

van tijdelijke huisvesting. De gemeente Friesland heeft na de galerij-‐

inboedel is verzekerd. De bewoners van de Antillenflat hebben wel

instorting het deelproces opvang geïnitieerd door noodopvang in het

allemaal een verhuisvergoeding ontvangen van WoonFriesland en de

WTC-‐hotel te organiseren. Van maandag 23 mei tot donderdag 26 mei

gemeente Leeuwarden. De aanpak moet als voorbeeld voor de rest van


99

Nederland dienen volgens de directie van WoonFriesland en vandaar dat

brandweercommandant, de burgemeester of de voorzitter van de

er een verhuisvergoeding is verstrekt.

veiligheidsregio en wij proberen zo goed mogelijk te doen wat er van ons

gevraagd wordt en dat betekend ook voor de beschikbaarheid van

8.3 Verbeteringen binnen de crisisbeheersing

mensen.” (Interview J. van Dorresteijn, Trivire)

Uit de respons van Woonbron blijkt dat er wel behoefte is aan verbetering binnen de corporatiesector. Als Woonbron bekend zou zijn met de commandostructuur van de gemeente dan had het waarschijnlijk geleid tot gestructureerde terugkeer van bewoners naar hun woning. Tijdens een interview gedurende het theoretisch onderzoek bij Trivire, blijkt dat zij een andere opvatting hebben omtrent de positie in de crisisbeheersing. Op het moment dat er een ramp optreed dan wordt er opgeschaald, dus eerst wordt de burgemeester dan de voorzitter van de veiligheidsregio en dat die maatgevend is in wat er moet gebeuren. Je kunt wel een plan klaar liggen als het gebeurd als er een ramp optreed dan gaan wij dat doen, maar je weet helemaal niet wat er gebeurd. Wat je moet doen bij een explosie van een chloortrein of een overstroming of een grote brand ja dat kunnen hele verschillende dingen zijn. Het directe optreden na een ramp

laten

100


wij

over

de

verantwoordelijken

dus

de

DEEL D ANALYSE


101

9 Analyse theoretisch en empirisch

In dit hoofdstuk worden de resultaten uit het theoretisch en empirisch

onderzoek

uit het theoretisch en empirisch onderzoek de positie van

onderzoek vergeleken. Dit hoofdstuk beargumenteert of uit de resultaten

woningcorporaties in de crisisbeheersing kan worden vastgesteld. Deze analyse is fundamenteel voor het beantwoorden van de centrale onderzoeksvraag die in het volgend hoofdstuk zal worden beantwoord.

9.1 Theoretisch onderzoek Op basis van het theoretisch onderzoek, kan worden vastgesteld dat woningcorporaties de positie van crisispartner moeten innemen in de crisisbeheersing. Processen waarin zij ondersteuning in kunnen bieden zijn voornamelijk processen uit de bevolkingszorg. Namelijk in: •

publieke zorg, door woonruimte te bemiddelen voor getroffenen die niet zelfstandig woonruimte kunnen vinden;

•

communicatie naar getroffenen, wanneer er een incident plaatsvind in het woningbezit van de woningcorporatie dan is er een zeker maatschappelijke verantwoordelijkheid naar de huurders toe om hen van informatie te voorzien;

102


•

registratie van getroffenen, de huurderslijsten van de

rol ingenomen. Dit is mede afhankelijk van een snelle opschaling naar

woningcorporatie kan worden afgestemd met de registratielijst

GRIP-‐3. Hierdoor heeft is er eerder een ROT samengesteld dan in

van het CRIB en met de gemeentelijke basisadministratie.

Dordrecht. De positie die een woningcorporatie kan innemen is daarom

afhankelijk van het schaalniveau van het incident en de tijd die nodig is

Ook in het Aedes calamiteitenhandboek worden deze processen

om een ROT of GBT samen te stellen.

omschreven als de processen waarin woningcorporaties de grootste

bijdrage kunnen leveren. In specialistische crisisbeheersingsprocessen van de brandweerzorg, geneeskundige zorg of politiezorg is de bijdrage door woningcorporaties beperkt.

9.2 Empirisch onderzoek In het empirische onderzoek is op basis van twee casestudy’s onderzocht welke positie de woningcorporaties moete innemen. In de casestudy’s hebben de woningcorporaties ieder verschillend geacteerd. Woonbron heeft veel processen op eigen initiatief geïnitieerd en de deels de positie van de gemeente ingenomen. Door een late opschaling naar GRIP-‐2, heeft Woonbron al een opvanglocatie beschikbaar gesteld en al voorlichting op basis wat er al bekend was over de situatie. Bij het incident in de gemeente Leeuwarden, daar heeft de gemeente een grote DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

103

DEEL E CONLUSIE EN AANBEVELINGEN

104


10 Conclusies onderzoeksvragen

In dit hoofdstuk worden de deelonderzoeksvragen en de centrale onderzoeksvraag beantwoord op basis van de bevindingen uit het theoretisch en empirisch onderzoek. De bevindingen uit het theoretisch en empirisch onderzoek zijn verkregen door middel van dieper onderzoek en

het

beantwoorden

deelonderzoeksvragen

vormen

van de

deelonderzoeksvragen. basis

voor

de

De

centrale

onderzoeksvraag en worden als eerste behandeld. Vervolgens wordt de eindconclusie van het onderzoek, door middel van het beantwoorden van de centrale onderzoeksvraag behandeld.

10.1 Conclusies deelonderzoeksvragen

10.1.1 Deelonderzoeksvraag TO.1 “Hoe is crisisbeheersing in Nederland georganiseerd en wat is de positie van de woningcorporatie binnen het wettelijk kader?” Crisisbeheersing is sinds 2010 wettelijk hervormd naar een gezamenlijke regionale aanpak tussen de brandweer, GHOR en de gemeente in de Wet veiligheidsregio’s. De brandweer, GHOR en gemeenten vormen nu DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

105

veiligheidsregio’s die gevormd zijn naar de politieregio’s. De politie is per

vrijheid om de publieke en private sector op lokaal niveau te betrekken in

1 januari 2013 van deze politieregiostructuur overgegaan op de structuur

de crisisbeheersing. Als er een incident plaatsvindt, dan worden de

van de Nationale politie. In de nieuwe structuur worden er meerdere

crisisbeheersingsactoren vanuit de meldkamer gealarmeerd en treed de

voormalige politieregio’s ondergebracht in een regionale eenheid. Door

interventiefase aan. Gedurende de interventiefase treden de protocollen

de komst van de Wet veiligheidsregio’s zijn crisisbeheersingsactoren

van de crisisbeheersingsactoren in werking. Deze protocollen zijn

beter op elkaar afgestemd door over te gaan op een regionale

gebaseerd op de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden die in

samenwerking vanuit eenzelfde wet. Binnen de Wet veiligheidsregio’s zijn

de Wet veiligheidsregio’s zijn omschreven. De crisisbeheersingsactoren

de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden vastgelegd van elke

werken volgens een commandostructuur om de crisis te beheersen. De

crisisbeheersingsactor. De publieke en private sector vallen onder het

interventiefase zal naar mate de beheersing groter wordt, geleidelijk

Besluit risico’s zware ongevallen. Voorbeelden uit de sector zijn

overlopen in de nafase. De nafase is de fase van een incident waar in de

vliegvelden en zware industrie. Vanwege een groter risico zijn zij verplicht

publieke en private sector de crisisbeheersingsactoren kunnen

om een crisisbeheersingsplan op te stellen. Binnen het wettelijk kader

ondersteunen. Door het Projectteam Regionaal Crisisplan wordt in het

heeft de publieke en private sector geen positie in de crisisbeheersing.

Modelplan Nafase omschreven dat crisisbeheersingsactoren gebruik van

Toch worden er wel actoren uit de publieke en private sector betrokken

de publieke en private sector moeten maken gedurende de nafase.

bij de crisisbeheersing. Dit zijn actoren die met name in de interventiefase

Woningcorporaties worden genoemd onder het proces huisvesting. Dit

een grote rol spelen. Nutsbedrijven en voetbalverenigingen uit het

valt onder bevolkingszorg en de procesverantwoordelijke is de gemeente

betaald voetbal worden betrokken in de planvorming door de

gedurende de eerste 72 uur. Na de eerste 72 uur dienen burgers

veiligheidsregio of door gemeenten. Hoewel door de komst van de Wet

zelfstandig woonruimte te vinden. Afhankelijk van de omvang van het

veiligheidsregio’s coördinatie vanuit de gemeente is overgegaan op

incident, kan de gemeente woningcorporaties een oproep doen aan de

coördinatie vanuit de veiligheidsregio. Gemeenten hebben nog wel de

woningcorporaties voor vervangende woonruimte. De woningcorporaties

106


fungeren als een crisispartner voor een crisisbeheersingsactor. Omdat het

publiceert handboeken en brochures om woningcorporaties er op te

Modelplan Nafase niet wetmatig is, kan er niet worden beweert wat de

wijzen, dat het bestaande woningbezit kan worden verbeterd. Naar

positie van woningcorporaties is. Vanuit het literair kader kan worden

aanleiding van de vuurwerkramp in Enschede, heeft Aedes het

beweert dat de positie van woningcorporaties binnen de crisisbeheersing,


de positie van crisispartner is.

omschrijft crisisbeheersingsprocessen, waar woningcorporaties in de

interventiefase betrokken kunnen worden. Het calamiteitenhandboek


opgesteld als handreiking en om woningcorporaties er van bewust van

“Welke crisisbeheersingsmaatregelen wordt er door de corporatiesector

moeten worden dat de kans bestaat dat er in het eigen woningbezit een

getroffen?”

groot incident kan plaatsvinden. De positie die woningcorporaties

moeten

Als maatschappelijk ondernemer zijn woningcorporaties zich er van

crisisbeheersingsproces.

bewust, dat zij verantwoordelijk zijn om een veilige woonomgeving aan

woningcorporaties de crisisbeheersingsactoren meer bijdragen dan in

haar huurders te bieden. Binnen de corporatiesector worden er

andere processen. In het calamiteitenhandboek is geen heldere definitie

maatregelen getroffen door calamiteitenplannen op te stellen,

van de positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing. Gezien

calamiteitenteams samen te stellen. Er wordt niet alleen geanticipeerd op

woningcorporaties bij specialistische crisisbeheersingsprocessen worden

de bestrijding van incidenten, maar ook op preventief maatregelen te

betrokken, die door de procesverantwoordelijken worden uitgevoerd.

treffen. Op gebouwniveau vinden er inspecties plaats om risico’s in kaart

Ligt de ondersteuning die woningcorporaties kunnen bieden het dichts bij

te brengen die onveilig zijn voor de woonomgeving. Woningcorporaties

het proces bevolkingszorg, waarvoor de gemeente verantwoordelijk voor

acteren actief in de preventieve fase om op gebouwniveau verbeteringen

is. Om de deelonderzoeksvraag te beantwoorden, kan worden

toe te passen. Dit komt mede door koepelorganisatie Aedes. Aedes

geconcludeerd dat er binnen de corporatiesector al wel maatregelen

in

gepubliceerd.

nemen

in In

de

Het


crisisbeheersing bepaalde

verschilt

processen

kunnen


per

107

worden getroffen. Crisisbeheersing heeft geen prioriteit, omdat er in de

werkzaamheden uit om risico’s in de bestaande voorraad te vermijden.

preventie zoveel mogelijk risico’s worden vermeden. Als er incident zich

Mochten

voor doet, dan kan er met behulp van de calamiteitenplannen worden

crisisbeheersingsactoren goed op elkaar afgestemd en georganiseerd.

gereageerd en worden gealarmeerd.

Uiteraard komt het voor dat er incidenten in het woningbezit van

woningcorporaties voor zullen doen. Ingrijpen als woningcorporatie is


een optie, maar de crisisbeheersingsactoren hebben de expertise en

“Wat is de positie van woningcorporaties volgens het wettelijk kader en

bevoegdheden.

de maatregelen binnen de corporatiesector en wat dient er te worden

crisisbeheersingsactoren de taken uitvoeren waar zij op zijn getraind.

verbeterd voor een efficiëntere respons?”

Neem een actieve positie in als crisispartner, wanneer een

crisisbeheersingsactor

Het wettelijk kader biedt geen helderheid over de positie van

woningcorporaties. Dit kan zijn in de bevolkingszorg, door bijvoorbeeld

woningcorporaties in de crisisbeheersing. Dit is niet wijten aan de Wet

een opvanglocatie beschikbaar te stellen. Of door informatie over

veiligheidsregio’s, maar omdat woningcorporaties niet onder het Besluit

huurders of wooncomplexen te verstrekken. Maak ook gebruik van je

risico’s zware ongevallen vallen. Het Projectteam Regionaal Crisisplan

netwerk als woningcorporatie door organisaties in te schakelen, die van

schaart de woningcorporaties onder de crisispartners van de gemeente.

betekenis kunnen zijn. Binnen het netwerk van woningcorporaties zijn

Op het gebied van huisvesting kan in de bevolkingszorg door

veel organisaties die ondersteuning kunnen bieden bij incidenten. Denk

woningcorporaties de gemeente ondersteuning bieden worden. Uit de

aan bouwbedrijven voor noodvoorzieningen, Het theoretisch onderzoek

preventieve maatregelen die door de corporatiesector wordt getroffen,

wordt afgesloten met de conclusie de positie van woningcorporaties in de

kan worden geconcludeerd dat woningcorporaties actiever in de

crisisbeheersing de crisispartner is van de crisisbeheersingsactoren. Met

preventiefase zijn dan in crisisbeheersing. Woningcorporaties voeren veel

name in de bevolkingszorg is er overlap met de mogelijkheden die

108


risico’s

escaleren

Wees

als

tot

incidenten,

woningcorporatie

ondersteuning

nodig

dan

passief

heeft

zijn

en

van

de

laat

de

woningcorporaties kunnen bieden zoals huisvesting en communicatie

de gemeente uit de bevolkingszorg op zich heeft genomen. Uit het

naar huurders. De huidige instrumenten die woningcorporaties kunnen

feitenrelaas blijkt dat de crisisbeheersingsprocessen waarin Woonbron de

hanteren in de crisisbeheersing, moeten worden geactualiseerd. De

meest actieve rol in had, de crisisbeheersingsprocessen uit de

wetgeving en de structuur van de crisisbeheersing is sinds de publicatie

bevolkingszorg is. In de brandweerzorg, geneeskundige zorg en

van het Aedes calamiteitenhandboek veranderd. Het gedateerde

politiezorg heeft Woonbron geen grote rol gehad, maar dit is gerelateerd

instrument dient te worden geactualiseerd naar de huidige wetgeving en

aan het type incident dat zich heeft voor gedaan. Bij een explosie/brand

worden aangevuld met ervaringen die woningcorporaties de afgelopen

zal een woningcorporatie niets bij kunnen dragen aan brandweer-‐ of

jaren hebben opgedaan.

geneeskundige zorg. Aan politiezorg heeft Woonbron bijgedragen door

informatie over de huurder van de geëxplodeerde woning te verstrekken.


Op bestuurlijk niveau heeft Woonbron zich niet bij het ROT aangesloten

“Heeft Woonbron de positie van crisisbeheersingsactor of crisispartner

en heeft zelfstandig in de bevolkingszorg geopereerd. Het ROT en

tijdens de interventiefase ingenomen en welke ervaringen kunnen

Woonbron hebben tijdens de interventiefase langs elkaar gewerkt. Er was

worden meegenomen?”

onduidelijkheid over de wederzijds taken, bevoegdheden en

verantwoordelijkheden en over de uitgezette acties. Uit de evaluatie van

Door de alarmeringsprocedure die binnen Woonbron wordt gehanteerd,

het incident, blijkt dat het was gewenst dat Woonbron zich bij het ROT-‐

was de vestigingsdirecteur binnen minuten op de Prinses Julianaweg

overleg zou hebben aangesloten. Het ROT was tijdens de interventiefase

aanwezig. Op het gebied van bevolkingszorg was er bij aankomst van de

niet op de hoogte van wat er op het gebied van bevolkingszorg door de

vestigingsdirecteur, nog geen crisisbeheersingsprocessen door de

gemeente geïnitieerd moest worden. De informatie die bij het ROT

gemeente geïnitieerd. Maatschappelijke zorg naar huurders en intuïtief

terecht kwam, liep via het CoPI dat contact had met Woonbron.

handelen hebben er toe geleid dat Woonbron verantwoordelijkheden van

Woonbron heeft gedurende de interventiefase de verantwoordelijkheid


109

van de gemeente op zich genomen, door al het ware de positie van de

fungeren en niet bij incidenten intuïtief reageren. Als een

gemeente in te nemen. Of dit de positie is die woningcorporaties in de

woningcorporatie besluit om processen zoals opvang en registratie te

crisisbeheersing moeten nemen, zijn zowel Woonbron als de gemeente

initiëren, neem contact op met de gemeente om deze taak af te dragen.

Dordrecht eens dat dit niet verantwoord is. In dit geval verliepen alle

processen uit de bevolkingszorg die Woonbron initieerde vanuit het


oogpunt van de gemeente Dordrecht goed. Het enige minpunt was de

“Heeft WoonFriesland de positie van crisisbeheersingsactor of

miscommunicatie over de terugkeer naar de woningen waar nog

crisispartner tijdens de interventiefase ingenomen en welke ervaringen

noodvoorzieningen uit werd gevoerd. Incidenten worden in veel gevallen

kunnen worden meegenomen?”

geëvalueerd. Voorbeelden hiervan zijn het eindrapport vuurwerkramp

door de commissie Oosting of het evaluatierapport VRR Chemiepack. Een

Gedurende de interventiefase waarbij het incident was opgeschaald naar

van de doelen van evaluaties is om de oorzaak en schuld van het incident

GRIP-‐3 heeft de gemeente Leeuwarden de regie over de bevolkingszorg.

te achterhalen. Als de miscommunicatie van Woonbron over de

De gemeente initieert voor de publieke zorg opvang in het Friesland

terugkeer was geëscaleerd en tot negatieve gevolgen had geleid. Dan zou

College, de registratie van getroffenen, voorlichting en organiseert

dit een opmerkelijk punt in de evaluatie zijn geweest, omdat Woonbron

tijdelijke

dit initieerde maar de gemeente voor voorlichting en communicatie

Woningcorporatie WoonFriesland voelt zich verantwoordelijk om in

verantwoordelijk

en

samenwerking met de gemeente Leeuwarden, naar gepaste oplossingen

bevoegdheden in de crisisbeheersing bij crisisbeheersingsactoren liggen,

te zoeken voor de getroffenen. Naar mate de crisisbeheersingsactoren de

zou een woningcorporatie geen crisisbeheersingsprocessen moeten

situatie onder controle krijgen, wordt het incident afgeschaald en loopt

initiëren mits dit in overleg gaat met de procesverantwoordelijke(n).

geleidelijk over naar de nafase. In de interventiefase heeft WoonFriesland

Woonbron zou zich als crisispartner van de gemeente Dordrecht moeten

de positie van crisispartner van de gemeente Leeuwarden. De gemeente

110

is.

Omdat

taken,

verantwoordelijkheden


huisvesting

in

de

vorm

van

hotelovernachtingen.

heeft de regie in handen, maar er wordt nauw samengewerkt met

geheel bij WoonFriesland gelegd. Medewerkers van WoonFriesland en

WoonFriesland. Op het gebied van communicatie hebben zij bewoners

het verhuisbedrijf hebben een uitstekende prestatie verricht door alle

van de Antillenflat geïnformeerd over de stand van zaken. Vanaf dinsdag

bewoners te accommoderen in een tijdelijke woning en hun te voorzien

24 mei tot donderdag 26 mei heeft er dagelijks overleg

van de eigen huisraad. Daarnaast is de terugkeer naar de Antillenflat na

beleidsteamoverleg plaatsgevonden tussen de gemeente Leeuwarden,

de verbouwing ook uitstekend verlopen.

WoonFriesland, VvE Antillenflat, de Friesland Bank en de verzekeraar.

WoonFriesland begint hier een zelfstandige positie in te nemen.

Voornamelijk het huisvestingsvraagstuk is de grootste activiteit waarin zij


zich voornamelijk mee bezig houden. De verhuizing van de inboedel staat

“Welke positie hebben de woningcorporaties in de twee casestudy's

onder de regie van de gemeente, maar ook hier heeft WoonFriesland de

ingenomen en blijkt hieruit dat er behoefte is aan verandering om

getroffenen geïnformeerd over de verhuizing van de inboedel. De

efficienter te kunnen reageren?"

verhuizing is in goede samenwerking met de gemeente en het

verhuisbedrijf gegaan. WoonFriesland heeft gedurende de interventiefase

De positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing is op grond van

zich als crisispartner gepositioneerd. In de nafase van dinsdag 24 mei tot

de twee casestudy’s niet eenvoudig te beargumenteren. Beide

donderdag 26 mei gaat de positie van WoonFriesland geleidelijk over van

woningcorporaties hebben een andere positie in genomen in zowel de

crisispartner, naar een zelfstandig actor die voor haar klanten

interventiefase als in de nafase. Woonbron heeft op eigen initiatief als

vervangende woonruimte bemiddelt. De verantwoordelijkheid ligt

crisisbeheersingsactor geacteerd en WoonFriesland als crisispartner van

immers niet meer bij de gemeente Leeuwarden en WoonFriesland zal

de gemeente Leeuwarden. Omdat taken, verantwoordelijkheden en

zelfstandig dit proces moeten organiseren. Op donderdag 26 mei heeft de

bevoegdheden aan de verschillende crisisbeheersingsactoren zijn

gemeente Leeuwarden de verantwoordelijkheid van huisvesting in zijn

toegewezen, moet een woningcorporatie niet crisisbeheersingsprocessen


111

naar zich toe moeten trekken zonder afstemming met de

De positie van de woningcorporaties binnen de crisisbeheersing komt in

procesverantwoordelijke. Neem als woningcorporatie absoluut niet de

het theoretisch onderzoek als in het empirisch onderzoek overeen. Uit

taken van een crisisbeheersingsactor over. In de crisisbeheersing zou een

het theoretisch onderzoek is de conclusie dat woningcorporaties zich als

woningcorporatie de positie van crisispartner innemen, in plaats van de

een crisispartner moeten opstellen. De bevindingen uit het empirisch

crisisbeheersingsactor. Het is uiteraard begrijpelijk dat Woonbron

onderzoek concluderen eveneens dat woningcorporaties zich als

processen initieert als zoals het opvangen van bewoners op een

crisispartner moeten positioneren. Binnen de corporatiesector en op

opvanglocatie. Maar een proces als communicatie dient in alle gevallen

gemeentelijk niveau dient dit helder te worden. In de corporatiesector

gedurende interventiefase moet aan de procesverantwoordelijke worden

kan dat worden bereikt het Aedes calamiteitenhandboek naar de huidige

overgelaten. Wanneer de interventiefase overloopt naar de nafase, het

wetgeving te actualiseren. De woningcorporaties dienen bekend te

incident onder controle is en er meer duidelijkheid ontstaat over allerlei

worden met de modus operandi om als woningcorporatie effectief te

aspecten. Dan kan een woningcorporatie zich mengen in de

positioneren naast de crisisbeheersingsactoren. Als woningcorporaties er

communicatie, echter wel in afstemming met de gemeente.

van bewust zijn waarin zijn een crisisbeheersingsactor zoals de gemeente

of de politie in kunnen ondersteunen. De toevoeging van ervaringen van

10.2 Conclusie centrale onderzoeksvraag

Woonbron, WoonFriesland en Mitros dragen bij tot een efficiënter

“Welke positie moeten woningcorporaties in de crisisbeheersing nemen, wanneer er zich een incident in het woningbezit voor doet en wat moet in de huidige regelgeving of instrumenten worden verbeterd zodat zij efficiënt kunnen acteren?”

actualiseerde versie bevordert de implementeerbaarheid van het calamiteitenhandboek. Implementatie moet gepaard gaan met het bijbrengen van de commandostructuur die in de crisisbeheersing wordt gehanteerd. Aedes heeft hier een belangrijke rol in als koepelorganisatie

112

handboek. Het betrekken van woningcorporaties bij het opstellen van de

door deze gespecialiseerde kennis over te brengen door middel van


publicaties

of

stuurgroepen

Dat

mogelijkheden voor ondersteuning helder zijn bij de gemeente, kan de

woningcorporaties bewust worden dat de kans aanwezig is dat zij

respons van de gemeente en van de woningcorporatie met elkaar worden

geconfronteerd worden met de crisisbeheersing is te passief. De

afgestemd. De grootste bijdrage in de crisisbeheersing van

woningcorporaties dienen actief betrokken te worden in de

woningcorporaties is om te bemiddelen in vervangende huisvesting.

crisisbeheersing,

treffen.

Woningcorporaties hebben als crisispartner van de gemeente alleen een

Maatregelen als een alarmeringsprocedure zoals bij Woonbron, waarin

uitvoerende taak. Crisisplannen worden op regionaal niveau vastgelegd,

de directie te allen tijde wordt ingelicht bij incidenten is een eerste stap.

maar er is een oplossing op gemeentelijk niveau nodig. Hierdoor kan de

Een calamiteitencoördinator of een calamiteitenteam binnen de

bemiddeling in woonruimte in de prestatieafspraken tussen de gemeente

woningcorporaties is waar naar toe moeten worden gestreefd. Aedes en

en woningcorporaties worden vastgelegd. Wanneer een incident zich

woningcorporaties die de functie van calamiteitencoördinator of

voor doet, betekend niet dat woningcorporaties moeten toekijken en

calamiteitenteam binnen de organisatie hebben kunnen gezamenlijk

afwachten er een ROT of GBT operationeel is. Het crisisteam kan met de

bijdragen aan de ontwikkeling van een landelijk model hoe en

kennis uit het calamiteitenhandboek in het achterhoofd, voor opvang en

calamiteitenteam of calamiteitenteam geïmplementeerd kan worden

eten en drinken zorgen. De getroffenen groep bij elkaar houden tot het

binnen een woningcorporatie. Het calamiteitenteam zal de schakel zijn

ROT of GBT operationeel is zoals Woonbron en de gemeente Friesland

tussen de directie van de woningcorporatie en de gemeente om acties te

dat heeft uitgevoerd maakt het communiceren makkelijker. Om de

coördineren en af te stemmen. Op gemeentelijk niveau moet de positie

centrale

van de woningcorporaties worden verhelderd. Uit het onderzoek blijkt

woningcorporaties in de crisisbeheersing is om als crisispartner van de

dat de woningcorporaties ondersteuning kunnen bieden door het

gemeente

bemiddelen van woonruimte, het communiceren met de getroffenen en

woningcorporaties ondersteunen in de communicatie naar de

door

gericht

organisatorisch

op

crisisbeheersing.

maatregelen

te

onderzoeksvraag

te

bemiddelen

te

in

beantwoorden,

huisvesting.

de

positie

Daarnaast

van

kunnen

het voorzien van bewonersinformatie aan de gemeente. Wanneer deze DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

113

getroffenen en het voorzien van bewonersinformatie of in informatie

helder te worden. De positie dient worden vastgelegd in de

over wooncomplexen.

prestatieafspraken die woningcorporaties met gemeenten maken over het huisvestingsprogramma. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten zou in de opvolger van de handreiking ‘Van Woonvisie naar Prestatieafspraken’ de positie en taken van de woningcorporaties toegevoegd kunnen toevoegen. Hierdoor worden de taken en positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing ook helder voor gemeenten.

Figuur 10 Positie en taken van de woningcorporatie in de crisisbeheersing

Het Aedes calamiteitenhandboek moet worden geactualiseerd en vanuit het perspectief van een woningcorporatie worden omschreven in plaats vanuit het NIFV. Deze twee veranderingen zal de respons van woningcorporatie in ieder geval verbeteren dan de huidige situatie. Daarnaast dient de positie van de woningcorporaties ook bij gemeenten

114


11 Aanbevelingen

In dit hoofdstuk worden de aanbevelingen voor de gemeenten, de corporatiesector en de woningcorporaties omschreven.

11.1 Aanbevelingen voor gemeenten Aansluiting op de veiligheidsregio? De veiligheidsregio en het crisisplan is om op regionaal niveau de crisisbeheersing te coördineren. Als de veiligheidsregio convenanten kan sluiten met alle actieve woningcorporaties binnen de regio, is het eenvoudiger om de huisvestingsvraagstuk bij de woningcorporaties neer te leggen dan wanneer er gemeenten met woningcorporaties onderling een convenant sluiten. Het huisvestingsprogramma wordt echter op gemeentelijk niveau vastgelegd middels prestatieafspraken. De verantwoordelijkheid van bevolkingszorg is ook op gemeentelijk niveau vastgelegd. Uit het empirisch onderzoek wordt de conclusie getrokken dat er geen aansluiting tussen woningcorporaties en de veiligheidsregio moet plaatsvinden. Aansluiting tussen woningcorporaties en de gemeente zal effectiever zijn. Er zijn immers ook kleinschalige incidenten (GRIP-‐1 of GRIP-‐3) waarin de coördinatie binnen de gemeente ligt. Een DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

115

verbinding tussen de woningcorporaties en de gemeente bij een incident

woningcorporaties,

van deze schaalgrootte zal al volstaan.

eigenwoningbezitters. Het aanpassen van de prestatieafspraken is een

efficiëntere oplossing zijn dan een zelfstandig convenant zoals door de

In welke vorm moet er aansluiting en verbetering plaatsvinden?

gemeente Rotterdam samen met de Maaskoepel is opgesteld. Ten eerste

Als bij de gemeente bekend is welke medewerkers van de

is er niet in alle gemeente een koepelorganisatie van woningcorporaties

woningcorporatie zij kunnen bereiken bij incidenten en vice versa is al

aanwezig, ten tweede de opdracht van huisvesting ligt direct bij de

voldoende. Als maatschappelijk ondernemer hebben woningcorporatie al

woningcorporaties zonder tussenkomst van een tussenpartij.

veel contact met de gemeente op het gebied van huisvesting. Wat dat

betreft zijn beide partijen geen onbekenden van elkaar, alleen op het

11.2 Aanbevelingen voor de corporatiesector

gebied van crisisbeheersing kunnen zij elkaar nog benaderen. De contactgegevens tussen de directie van de woningcorporatie en de afdeling openbare orde en veiligheid moeten alleen nog worden uitgewisseld. In de prestatieafspraken moet vastgelegd worden dat woningcorporaties die actief zijn in de gemeente, huisvesting bemiddelen voor burgers na een ramp. Aedes en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten

moeten

elkaar

benaderen

om

de

taken

van

woningcorporaties in de crisisbeheersing vast te leggen in een handreiking die namens beide organisaties wordt verstrekt aan gemeenten en woningcorporaties. Er moet geen onderscheid gemaakt worden

116

door

de

woningcorporatie

tussen


huurders

bij

huurders

bij

particuliere

verhuurders

en

Aedes heeft in 2012 een aantal publicaties uitgebracht voor een veilige leefklimaat in de gebouwde omgeving. Dit moet worden gestimuleerd, zodat meer kennis wordt verspreid aan de woningcorporaties. Een aanbeveling is om Aedes een geactualiseerde versie van het calamiteitenboek te laten publiceren. In deze versie moet de vervallen Wet rampen en zware ongevallen worden vervangen door de Wet veiligheidsregio’s. Het betrekken van de woningcorporaties Woonbron, WoonFriesland of zelfs Mitros in het calamiteitenhandboek, leidt tot nieuwe inzichten en ervaringen in de crisisbeheersing. Wat in het handboek moet worden benadrukt is de commandostructuur binnen de crisisbeheersing. Met name hoe woningcorporaties hier op aan kunnen

sluiten of er nou al wel of niet is geïnitieerd door de woningcorporatie vlak na een incident.

11.3 Aanbevelingen voor woningcorporaties Woningcorporaties worden aanbevolen om de publicaties van Aedes in acht te nemen om haar huurders een veilige woonomgeving te bieden. Het inspecteren van de woningvoorraad op bouwkundige risico’s en het ingrijpen op eventuele risico’s is al een stap in de goede richting. Er is altijd een kans aanwezig dat door externe factoren (de huurder, de natuur of het bedrijfsleven) een incident ontstaat. Voor de interne organisatie zijn er ook aanbevelingen. Het aanstellen van een calamiteitencoördinator of calamiteitenteam zal voor de bestrijding van het incident meer effectiviteit zorgen. Wat moet worden opgemerkt is dat er verbinding is tussen het calamiteitenteam en de directie. Een directielid die onderdeel van het calamiteitenteam is, zal zelfs efficiënter zijn vanwege zijn of haar mandaat. Een alarmeringsprocedure binnen de woningcorporatie waarbij de directie altijd op de hoogte wordt gesteld van een incident, ongeacht de omvang van het incident moet door alle woningcorporaties geïmplementeerd worden. DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

117

Epiloog

sociale lagen mij stimuleerden om een onderzoek te doen met betrekking

Ruim anderhalf jaar geleden toen ik mij 10.500 km van de faculteit

groot, maar dat had ik niet verwacht in een geïndustrialiseerd land als

Bouwkunde begaf, intrigeerden natuurrampen mij enorm. Ik zat in mijn

Australië. Met name de inheemse bevolking van Australië treft het slecht.

kamer in Singapore live videobeelden van de tsunami in Japan te bekijken

Terug in Nederland ben ik bij de afstudeerbegeleidingen van Housing

en het leek voor mij haast onrealistisch wat een verwoesting de natuur de

aangesloten. Na een periode van intensieve maar zeer leerzame

maatschappij kan toe richten. In mei stond op het punt om tickets te

begeleidingen, is mijn onderzoek afgebakend tot de rol van

boeken naar Fiji, maar aarzelde omdat ik dacht dat ik wellicht wat kan

woningcorporaties op het huisvestingsprobleem na een overstroming.

bijdragen aan de verwoestende aardbeving in Nieuw-‐Zeeland van

Het onderzoeksvoorstel is tijdens de tweede peiling gepresenteerd, maar

februari 2011. Organisaties als Habitat for Humanity kunnen immers altijd

er diende toch wat aangepast te worden aan mijn de onderzoeksvraag.

ondersteuning gebruiken. Na mijn reis, zou ik in september beginnen met

Een overstroming is een ramp die Nederland sporadisch treft. Het

de opzet van een afstudeeronderzoek. Ik heb contact gelegd met ir. K.

onderzoek diende alle rampen waarmee woningcorporaties mee in

Vercouteren hoe ik een aanpak kan opzetten, zodat ik tijdens mij verblijf

aanraking kunnen komen te staan. Is er misschien meer dan huisvesting

in Nieuw-‐Zeeland al aan mijn afstudeeronderzoek kan beginnen. Een

wat woningcorporaties naar vermogen kunnen aanbieden. Uiteindelijk is

onderzoek met betrekking tot Design and Construction Management leek

de centrale onderzoeksvraag aangepast naar de positie van

mij wel te vinden in Christchurch. Ik had inmiddels al contact gelegd met

woningcorporaties in de crisisbeheersing. Door het aanpassen heb ik het

de University of Auckland en de University of Canterbury om hun

beoogt onderzoeksresultaat ook verloren, of het nou een model,

onderzoeken te ondersteunen. Het is mij door ir. K. Vercouteren

aanbeveling of een convenant moest worden was mij niet helder. Tijdens

afgeraden, omdat het immers nog te recent is om echt resultaten te

het theoretisch onderzoek zijn bij verschillende actoren uit de

behalen in een emotionele omgeving. Uiteindelijk zette ik mijn reis voort

crisisbeheersing interviews afgenomen. Uit de gesprekken met

tot volkshuisvesting. In landen als Maleisië en Indonesië is het verschil erg

richting Australië via Maleisië en Indonesië, waarin de verschillen tussen

118


gemeenten en woningcorporaties bleek dat er niet vraag was naar veel verandering binnen beide organisaties, behalve dan dat de gemeente een

beroep kan doen op woningcorporaties om in huisvesting te bemiddelen. Contactgegevens dienen bij beide actoren bekend te worden, zodat in noodsituaties beide actoren elkaar kunnen bereiken. Het theoretisch onderzoek het was interessants, omdat er op basis van wetten en veel interviews de positie van woningcorporaties moest worden geanalyseerd. Het empirisch onderzoek was ook een uitdaging, vooral om een geschikte casestudy te onderzoeken. Er zijn eenmaal niet veel grote incidenten waarbij woningcorporaties een rol spelen. Uiteindelijk waren twee woningcorporaties bereid om mee te werken aan mijn onderzoek en ben hun daar ook zeer dankbaar voor. Het hele proces is een zeer interessant proces, voor de ontwikkeling als student maar ook als mens. Mocht ik weer de kans krijgen om een onderzoek te verrichten dan zou het anders lopen. Een onderzoeksontwerp is essentieel en ook het beoogt resultaat zouden duidelijk moeten zijn om niet af te dwalen. DE POSITIE VAN WONINGCORPORATIES IN DE CRISISBEHEERSING

119

Bronvermelding

Woonbron, 2010. Nieuwsbrief september. Dordrecht.

Aedes, 2001. Calamiteitenhandboek woningcorporaties. Hilversum:

WoonFriesland, 2011. Nieuwsbrief 1 juni. Leeuwarden.

Aedes.

WoonFriesland, 2011. Nieuwsbrief 26 mei. Leeuwarden.

Brouwer-‐Korf, A.H., 2002. Krachten bundelen voor veiligheid.


Gemeente Dordrecht, 2010. Evaluatie en actiepunten. Dordrecht.


Oosting, M. et al., 2001. De vuurwerkramp eindrapport. Enschede/Den


Haag.


Projectteam regionaal crisisplan, 2009. Referentiekader regionaal

crisisplan.

Rijksoverheid, 2010. Wet veiligheidsregio's -‐ deel 1. Den Haag.

Rijksoverheid, 2010. Wet veiligheidsregio's -‐ deel 2. Den Haag.

Rooze, M.W., De Ruyter, A.M. & Koopmans, A.J., 2008. Modelplan

Nafase. Diemen: Impact kenniscentrum.

Swanborn, P.G., 1996. Case-‐study's: Wat, wanneer en hoe?

Amsterdam/Meppel: Boom.

Woonbron, 2010. Persbericht 16 juni. Dordrecht.

Trivire, 2011. Calamiteitenplan. Dordrecht. Woonbron, 2010. Verslag informatieavond 21 juli. Dordrecht. Woonbron, 2010. Feitenrelaas. Dordrecht. Woonbron, 2010. Logboek crisisoverleg 16 juni. Dordrecht. Woonbron, 2010. Nieuwsbrief 17 juni. Dordrecht.

120


De positie van woningcorporaties in de crisisbeheersing

Recommend Documents