de overgang magazine december

ma at schappij ter be vordering van de or thomolecul aire genee skunde

de overgang

magazine december

2009

Het thema van dit nummer is ‘de Overgang’. Een toepasselijk onderwerp dunkt me, zo op de overgang naar het nieuwe jaar. Zoals de overgang bij veel vrouwen gepaard gaat met opvliegers, hartkloppingen en slecht slapen, zo heeft de MBOG ook overgangsklachten: prikkelbaarheid imv de vitamine-wetgevingsperikelen, slecht slapen vanwege onderhandelingen met de ziektekosten-verzekeringen, en hartkloppingen vanwege berichten in de pers die claimen dat anti-oxidanten gevaarlijk zijn en alles rond de (Mexicaanse) griep. U leest er van alles over in dit nummer. Gelukkig weten we dat overgangklachten goed te

behandelen zijn, dat beweging belangrijk is, én we weten dat ‘de overgang’ een ontwikkeling is naar een nieuw, stabieler, rijper en wijzer zelf. Laten we hopen dat dat ook geldt voor de MBOG: dat we door actief handelen, en door kennis en inspanning van veel MBOG-leden te bundelen, komen tot een rijpe, stabiele en wijze MBOG. Naast de overgangsperikelen ook een interview met aankomend licentie lid, gaarne uw aandacht daarvoor! De artikelen in dit blad zijn allemaal door leden geschreven voor leden, heel bijzonder! Wij, het MBOG-bestuur heffen met u het glas (met resveratrol) en wensen u alvast:

Fijn e fe es t d agen en e en voor spoe dig 2010!

DEC 2009 2

DEC 2009 3

De overgang door Ans Noordmans-Riemens, verpleegkundige Overgangspraktijk Women’s Life, Orthomoleculair therapeut, www.overgangspraktijk.nl

Tegenwoordig is het in veel gezinnen gebruikelijk om de menarche (eerste menstruatie) van een meisje te vieren. Het meisje is vrijwel altijd goed voorbereid op haar nieuwe levensfase en haar vruchtbaarheid kan dan ook met vreugde worden gevierd. Ook ten aanzien van de zwangerschap is vrijwel elke jonge vrouw ( in ons land) goed voorbereid op wat haar te wachten staat. Zij kan gebruik maken van goede zorg voor haar gezondheid en dat van haar ongeboren baby en zich onder deskundige begeleiding voorbereiden op de geboorte daarvan. De overgang echter is een fase in het leven waar de meeste vrouwen zich nauwelijks mee bezig houden voor het zover is. Het is een tijd waarin er in het lichaam enorme veranderingen plaatsvinden welke een grote impact kunnen hebben op haar lichamelijk en geestelijk welbevinden. Voorbereiding op deze fase is nauwelijks voorhanden en voor de klachten die in de menopauze kunnen voorkomen heeft de reguliere geneeskunde (vanwege de bijwerkingen van de effectieve medicijnen) weinig te bieden. Over de klachten wordt vaak wat lacherig gedaan en opmerkingen als: ‘Het hoort er nu eenmaal bij’, moeten de onmacht om de vrouw hulp te bieden camoufleren. Even de 3 overgangsfasen op een rij De perimenopauze is de periode vóór de laatste menstruatie. De menopauze is de laatste menstruatie. De postmenopauze is de periode nadat de laatste menstruatie een jaar lang is weggebleven. Deze 3 fasen worden samen ook wel het climacterium of overgang genoemd.

WAT ER GEBEURT IN HET LICHAAM…

DEC 2009 4

De perimenopauze Dit is de periode vóór de laatste menstruatie; de eicellen beginnen op te raken en de eierstokken reageren daarop met geleidelijk minder oestrogeen aan te maken. Klachten in de perimenopauze worden vaak jarenlang niet onderkend. Deze klachten worden vaak voor het eerst herkend als de menstruatie langer dan gebruikelijk uitblijft zo rond het 48- ste levensjaar, echter... het is vaak al veel eerder de oorzaak van klachten als vermoeidheid, nachtelijke transpiratie, somberheid en menstruatieproblemen.

In deze fase van de overgang worden klachten vaak veroorzaakt door hormonale schommelingen. Klachten in de perimenopauze worden vaak bestempeld als psychische problematiek en kunnen een behoorlijke impact hebben op het gevoel van welbevinden van de vrouw. De menopauze Dit is de laatste menstruatie en duurt dus slechts een paar dagen. De menopauze kan in een natuurlijke situatie pas een jaar na dato worden vastgesteld, immers de vrouw heeft een jaar niet meer gemenstrueerd. Tijdens deze periode heeft een vrouw meestal niet meer of minder klachten dan zij in de laatste maanden daarvoor had. De postmenopauze Als de menstruatie een jaar is weggebleven kan er van uitgegaan worden dat er (op een enkele uitzondering na) geen menstruatie meer zal komen. De postmenopauze is dan een feit. De eierstokken zijn steeds minder oestrogenen gaan produceren en daardoor kan het lichaam uit balans zijn geraakt. Het is vooral die disbalans die de klachten veroorzaakt. De postmenopauze duurt feitelijk de rest van het leven van de vrouw hoewel we wel onderscheid maken tussen de ‘vroege’ en de ‘late’ postmenopauzale fase, respectievelijk de eerste 5 jaar na de laatste menstruatie en de rest van het leven van de vrouw. Prevalentie… Van alle vrouwen in de overgang heeft: • 20% geen klachten • 80 % wel klachten Van die 80% heeft 67% lichte tot matige overgangs-klachten en maar liefst 33% zulke ernstige overgangs-klachten dat dit hun kwaliteit van leven een lange tijd behoorlijk kan verstoren.

Klachten die voor kunnen komen in de overgang zijn:

Overgangsklachten: * onregelmatige hevige menstruaties * hot flushes * spier en gewrichtspijn * sombere of wisselende stemmingen * hartkloppingen * vermoeidheid * slaapproblemen * veranderde seksuele behoefte * urineverlies * droge slijmvliezen * gewichtstoename * onrustige benen

Menstruatieklachten / PMS: * hevig bloedverlies * buikpijn, opgeblazen gevoel * somber gevoel * gespannen borsten * snel geïrriteerd (voor de menstruatie)

Hoelang een vrouw klachten houdt hangt af van een aantal factoren. Stress en overbelasting maken daarvan door hun essentiële invloed op de schildklierfunctie een belangrijk deel uit. Waarom juist in deze tijd vrouwen zoveel overgangsklachten hebben… De eerste generatie vrouwen die carrière en zorg combineerde: Nooit eerder in de geschiedenis waren vrouwen in een zelfde positie als de vrouwen die nu in de overgang zijn. Deze generatie vrouwen, geboren na de 2e wereldoorlog stelt vaak hoge eisen aan zichzelf en is in staat om zichzelf volledig weg te cijferen. Een generatie die vaak doorgaat tot ze niet meer kan en niet is geleerd naar de signalen van haar lichaam te luisteren. Aandacht vragen van haar omgeving voor dit soort klachten is voor veel vrouwen van deze generatie ongebruikelijk. Niet eerder in de geschiedenis waren vrouwen medeverantwoordelijk voor een deel van het gezinsinkomen en moesten vrouwen in de overgangsjaren zoveel ‘buitenshuis’ werken en tegelijkertijd zorgen dat het huishouden gewoon doorging. Niet eerder in de geschiedenis kregen vrouwen pas zo laat hun kinderen. Door de komst van de pil was geboorteplanning voor het eerst mogelijk, vrouwen kozen daarom vaak eerst voor een carrière, alvorens ze zwanger werden. Daardoor zijn veel vrouwen die nu in de overgangsjaren zijn nog verantwoordelijk voor thuiswonende kinderen. Vaak zijn dit pubers die door hun eigen hormonale disbalans soms te maken hebben met heftige emotionele wisselingen, zij hebben steun en begrip nodig van hun ouders. Niet echt gemakkelijk midden in een levensfase waarin het gevoelsleven van de vrouw zo wisselend kan zijn.

Overbelasting: * vermoeidheid * slapeloosheid * gevoel van uitzichtloosheid * hoofdpijnklachten * rug en/ of nekklachten

Niet eerder in de geschiedenis was er zo weinig ‘beschikbare’ zorg van buitenaf. Burenhulp is, doordat veel mensen buitenshuis werken, veel minder vanzelfsprekend dan vroeger. Hulpverleningsinstanties hanteren wachtlijsten en men komt minder snel in aanmerking voor hulp. Hierdoor wordt er door (schoon) dochters veel vaker en langduriger hulp verleend aan hun (schoon) ouders. De maatschappij is hectisch, onvoorspelbaar en onberekenbaar. Het is vaak door deze constante alertheid, zorg en overbelasting dat juist zeer actieve vrouwen relatief veel klachten hebben. En juist deze vrouwen kunnen die klachten er niet bij hebben, de klachten worden zelf stressoren en men belandt in een negatieve spiraal. Vrouwen zijn in deze periode van hun leven vaak veel te druk, ontregeling van hun schildklier is het gevolg. De bijnieren raken overbelast waardoor een disbalans van de hormoonspiegels ontstaat. De vrouwen in mijn praktijk zijn vaak perfectionistische vrouwen met verantwoordelijke functies die zowel in hun werk als privé veel van zichzelf eisen. Jarenlang konden ze alles aan en dat lukt dan plotseling niet meer. In de overgangspraktijk wordt veel aandacht geschonken aan de anamnese; welke klachten zijn overgangsgerelateerd, welke niet. De klachten worden in kaart gebracht aan de hand van een database. Het is belangrijk dat de vrouw haar verhaal kan doen en zich gehoord voelt ten opzichte van haar klachten waarin ze zich vaak lange tijd miskend heeft gevoeld. Uitleg over het proces van de overgang en de gevolgen van de overbelasting geeft herkenning. Het komt vaak voor dat cliënten precies aan kunnen geven waar en wanneer het fout is gegaan (na een operatie, door een ziekte in de nabije omgeving, een ernstig verlies, zorgen om kinderen, onzekerheid in hun werksituatie etc.

DEC 2009 5

De overgang

Gezondheidsrisico’s na overgang

We richten ons in de praktijk in eerste instantie op een optimaal functioneren van het lichaam. 1 Voldoende rustmomenten, duidelijke richtlijnen daartoe zijn vaak noodzakelijk. (samen zoeken op welk moment de rustmomenten kunnen worden genomen en die vastleggen) 2 Gezond voedingspatroon; 2 stuks fruit per dag, volkoren producten, voldoende groente, rauwkost, weinig roodvlees, regelmatig vis, noten, zaden, pitten, soja producten, etc. 3 Optimale schildklierwerking waarvoor belangrijke voedingsstoffen zoals: selenium, jodium, mangaan, B-vitamines, zink, koper, vitamine E. 4 Vrouwen die de pil gebruiken wordt geadviseerd een vitamine B-complex te gebruiken en dagelijks naast goede voeding 200 mg magnesium. 5 Geen provocerende producten zoals: a. suiker en witmeel producten. b. koffie, thee (wel kruidenthee.) c. koemelk (beperken in de perimenopauzale fase) d. alcohol (beperken tot uiterlijk 2 per dag en alleen vóór de warme maaltijd) e. rode pepers, kaneel. 6 Ontspanningsoefeningen.

lichaamsbeweging, minder stress, voldoende ontspanHet bereiken van de overgangsleeftijd bij de vrouw, zo ning. rond het 50e jaar heeft, zoals duidelijk wordt uit het artikel • Cholesterol op peil houden: cholesterol is een onmisvan mijn collega Ans Noordmans, veel impact op zowel de bare stof in het lichaam. Te veel verzadigd vet in de voelichamelijke, psychische en sociale omstandigheden. Tevens ding verhoogd het LDL ( schadelijk) cholesterol. Het is is er na de overgang een verhoogde kans op een aantal belangrijk om voldoende onverzadigde vetten( olijfolie, gezondheidsrisico’s: Hart- en vaatziekten, Borstkanker en vette vis, noten) te nemen. Osteoporose (botontkalking). • Beweging: overgewicht is een belangrijke factor bij hart- en vaatziekten en diabetes 2. Tijdens de overgang door Jenny Nugteren, Verpleegkundig Overgangsconsulente, verandert de stofwisseling: de energie voor het basaalOrthomoleculair therapeut, www.overgangsconsulente.com, metabolisme vermindert. Daarom is het voor vrouwen www.praktijksophia.nl in en na de overgang belangrijk om veel aan beweging en sport te doen. Als overgangsconsulente besteed ik tijdens de consulten veel aandacht aan deze risico’s. Ik analyseer de persoonBorstkanker lijke risicofactoren bij de vrouw m.b.t. medicijngebruik, Enkele feiten m.b.t. borstkanker: leefstijl, voeding. • Eén op de 13 vrouwen in ons land krijgt borstkanker. Tevens wijs ik haar op de preventieve maatregelen die ze zelf kan nemen om de risico’s zoveel mogelijk te beperken. • 75% van de vrouwen met borstkanker is 50 jaar of ouder, 50% van alle vrouwen met borstkanker is 60 jaar of ouder. Hart- en vaatziekten • Gebruik van de anticonceptiepil verhoogt het risico op Hart- en vaatziekten zijn bij vrouwen boven de 55 jaar de borstkanker met 24 %. belangrijkste doodsoorzaak. Bij vrouwen begint het proces • De vrouwelijk geslachtshormonen oestrogeen en provan aderverkalking gemiddeld 10 jaar later dan bij mangesteron beïnvloeden de ontwikkeling van borstkanker. nen. Vrouwen zijn tot aan de overgang beschermd door Hoe langer de borsten worden blootgesteld aan deze hun hormonen. De natuurlijke oestrogenen hebben een hormonen, hoe groter de kans op borstkanker. Tevens regulerend effect op de vaatwand: op de ontstekings- en geeft het gebruik van synthetische hormoonpreparaten stollingsfactoren, waardoor de vaten ‘beschermd’ zijn tot voor de overgang een verhoogd risico. Na 1 jaar gebruik aan de overgang. is er nauwelijks extra risico, 5 jaar gebruik geeft een verhoogd risico van 30%. De belangrijkste risicofactoren zijn: • Uit recent onderzoek blijkt dat lichamelijk actief zijn • Belastende familieanamnese: een familielid in de eer20 tot 40% minder kans op borstkanker geeft. ste graad, voor het 60e jaar, met hart- en vaatziekte. • Overgewicht geeft meer kans op borstkanker: in vet• Roken: vrouwen die roken hebben twee maal zoveel weefsel wordt oestrogeen gevormd, na de overgang risico op een hartinfarct dan mannen die roken. bepaalt dit dus mede de hormoonwaarden. • Hoge bloeddruk: ruim 80% van de vrouwen krijgt na de overgang hypertensie. Vrouwen met een belastende • Bevolkingsonderzoek tussen de 50 en 70 jaar reduceert de sterfte aan borstkanker met 20%. anamnese: pre- eclampsie tijdens de zwangerschap en/ • Belastende familie anamnese geeft een sterk verhoogd of familiaire belasting hebben vaak al voor hun 50e risico, het krijgen van kinderen verlaagt het risico van levensjaar een verhoogde bloeddruk. borstkanker. • Verhoogd cholesterol: na de overgang wordt het LDL Voorkómen van borstkanker: verbeteren van leefstijl, volcholesterol gemiddeld 14 % hoger. De oestrogenen stimuleren de vorming van de HDL cholesterol, dit valt doende beweging, geen overgewicht, matig met alcohol, gezonde voeding. De overige risicofactoren zijn moeilijk te dan weg. beïnvloeden zoals familie anamnese en het tijdstip waarop Het is dus zinvol om vrouwen in de overgangsleeftijd en de overgang intreedt (langdurige invloed hormonen). daarna regelmatig te screenen op bloeddruk, cholesterol en suiker. Osteoporose (botontkalking) Maatregelen die genomen kunnen worden ter preventie van Osteoporose is een aandoening waarbij de botmassa vermindert en er gemakkelijk een fractuur kan ontstaan. hart- en vaatziekten • Stoppen met roken: na het stoppen vermindert het risi- Tot het 35e jaar bouwen we de botmassa op tot maximale co, na 5 jaar stoppen is het risico gelijk aan niet-rokers. sterkte: de PiekBotMassa (PBM). Naarmate we ouder worden neemt de botmassa af, tijdens de overgang neemt dit • Bloeddruk op peil houden: gezonde voeding, minder versterkt af. De oestrogenen, die tijdens de overgang sterk zout, minder verzadigd vet, minder alcohol, voldoende

Verder wordt er af hankelijk van de fase van de overgang en af hankelijk van het klachtenpatroon, gebruik gemaakt van specifieke voedingsadviezen en voedingssupplementen. Dit wisselt per casuïstiek. Elke vrouw is uniek en beleeft ook haar klachten op haar persoonlijke manier (de ene vrouw vindt hot flushes heel vervelend, terwijl de andere juist de stemmingsklachten het eerst aan wil pakken of haar seksuele leven wil verbeteren). Daarom is een persoonlijk cliëntgericht consult ook zo succesvol. Af hankelijk van de wens van de vrouw, is haar partner daarbij altijd welkom. Ik ben mij ervan bewust dat dit artikel bepaald niet volledig is; slechts de hoofdlijnen zijn weergegeven. Belangrijk om nog te vermelden is dat wanneer de vrouw haar hormonale balans weer gevonden heeft, haar klachten verdwenen zijn en zij inzicht heeft in haar leefstijl er een nieuwe levensfase aanbreekt die kwalitatief hoog kan zijn en vaak veel nieuwe mogelijkheden biedt. Ook voor de spirituele kant van deze verandering van levensfase is aandacht in de overgangspraktijk. Referenties: Menopauze studiegids, R. Barentsen/ P.H.M. van de Weijer Het gouden boekje voor de gezondheid, Gert Schuitemaker Syllabus Schildklierproblematiek, Margot Peinemann De overgang als bron van kracht, Christiane Northrup DEC 2009 6

Website overgangspraktijk Women’s Life, Ans Noordmans

DEC 2009 7

Gezondheidsrisico’s na overgang verminderen, spelen een belangrijke rol in de botvorming. Diagnose d.m.v. Dexa- meting geeft de gradatie van botvermindering aan, gerekend vanuit de PBM: 0 tot-1 is normaal bot, er is sprake van osteopenie als de botmineraaldichtheid tussen -1 en – 2,5 is , bij een dichtheid van -2,5 is het osteoporose. Het breukrisico neemt toe naarmate de dichtheid minder is. Regulier wordt (pas) behandeling ingezet bij geconstateerde osteoporose. Enkele feiten m.b.t de situatie in Nederland: • 1 op de 3 vrouwen en 1 op de 8 mannen krijgt te maken met osteoporose. • Jaarlijks breken 16.000 mensen een heup, 12.000 een pols en 16.000 hebben wervelfracturen. • 30% van de mensen met een wervelfractuur komen niet bij een arts. • 80% van de mensen weet zelf niet dat ze osteoporose hebben, 1 miljoen mensen hebben osteoporose in Nederland. • De kosten van mensen met botbreuken zijn 300 miljoen per jaar. • Botbreuken (bij ouderen) maken mensen af hankelijk van derden: mantelzorg en professionele zorg. Het heeft grote inpact op hun leven. • Bij de heupbreuken sterft gemiddeld 30% van de patiënten binnen een jaar. Het is van belang om vrouwen in en na de overgang extra te screenen op de persoonlijke risicofactoren van osteoporose. Risicofactoren m.b.t. osteoporose zijn: • Familie met osteoporose, moeder, oma, zus. • Langdurig gebruik van corticosteroïden. • Gebruik van andere medicatie: anti- epileptica, maagzuurbinders, laxeermiddelen, anti-depressiva. • Vrouwen na de overgang, extra risico bij vervroegde overgang en/of verwijderen van de eierstokken voor het 45e jaar. • Ziekten: schildklier, astma, reuma, darm- en/of huidziekten, diabetes, anorexia, levercirrose. • Tengere lichaamsbouw, te mager. • Leefstijl factoren: ongezonde voeding, roken, alcohol, stress.

DEC 2009 8

• Weinig of geen lichaamsbeweging. • Te weinig in de buitenlucht, tekort aan vit. D Het is belangrijk vrouwen in en na de overgang te wijzen op de preventieve maatregelen die ze kunnen nemen om osteoporose zoveel mogelijk te voorkomen. Maatregelen ter preventie van osteoporose: • Voldoende lichaamsbeweging, vooral belasten werkt versterkend: joggen, traplopen, touwtje springen, gewichten tillen, dansen, nordick walking etc. • Voeding: kalkrijke voeding, vooral goed opneembare calcium, donker groene groente, amandelen, bonen, prei, zeewier, hazelnoten, abrikozen etc. Kalk uit melkproducten is minder goed opneembaar. • Voldoende daglicht, buiten zijn, minimaal een half uur per dag. Dit blijkt veelal nog onvoldoende te zijn om voldoende vit D aan te maken via de huid. Recent heeft de Gezondheidsraad nieuwe richtlijnen voor extra suppletie van vit D aangegeven: bij kinderen, volwassenen met donkere huidskleur en zwangeren: 400IE (=10 mcg). Mensen met osteoporose, vrouwen boven 50 jr. met een donkere huid en/of die weinig buiten komen: 800 IE (20mcg). • Leefstijl: niet roken, minder alcohol, minder koffie, geen cola etc. • Beschermen van de bijnieren: deze vormen na de overgang nog oestrogenen, vermijd dus stress. • Aluminium: mijd aluminium in deodorants, pannen, blik. Ook sommige medicijnen bevatten aluminium. Aluminium gaat een verbinding aan met fosfor en calcium.

Bronnen • Menopauze studiegids, Barendsen en van de Weijer, 2004 • Osteoporose, de stille epidemie, Elly Korzelius, 2006 • Dossier Pink Ribbon 2009 • Gezondheidsraad:

Op 3 oktober werd in Papendal het congres ‘Zorg om de toekomst’ gehouden, ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van Supplement.

• Rapporteer over en weer. Ines van Rosenstiel is oprichter van NIKIM, een samenwerkingsverband van Nederlandse specialisten die Integrative-Medicine- georiënteerd willen werken.

door Irene de Vries, arts

Zie: www.NIKIM.nl

Mischa Nagel begon 10 jaar geleden met Supplement, een nieuwsbrief waarin informatie over natuurgeneesmiddelen, en voedingssupplementen. In de loop van de jaren groeide Supplement uit tot een veel gelezen tijdschrift dat zich richt op de integratie van geneeswijzen, door het verspreiden van kennis en informatie over reguliere en complementaire behandelwijzen. Rond het tijdschrift is er nu ook de Stichting Supplement die boeken en tijdschriften uitgeeft, en congressen en cursussen organiseert.

De volgende spreker David Kopsky, arts voor neuroacupunctuur, is een van de oprichters van IOCOB, een stichting die zich bezig houdt met Innovatief Onderzoek en educatie in de Complementaire Geneeskunde. Er zijn verschillende RCT’s die de werkzaamheid van acupunctuur bij neurologische aandoeningen bewijzen.

Het congres van 3 oktober richtte zich vooral op de vraag naar bewijsvoering, Evidence. De eerste spreker, Paul Kaiser (voorzitter KNMG Rotterdam, die het eerste Fusion-congres organiseerde) sprak over het belang van Evidence Based Medicine, maar benadrukte ook dat niet alle CAM-geneeswijzen zich lenen voor deze vorm van bewijsvoering. Stichting tot Bevordering van Integrated Medicine houdt zich hiermee bezig. De volgende spreker: prof. E. Ernst, hoogleraar Complementaire Geneeswijzen Univ Exeter, vond echter dat ook de complementaire geneeswijzen hun uiterste best moesten doen om een zo hoog mogelijke graad van bewijsvoering te bereiken. Hij schetste de Hierarchy of Evidence, waarbij de laagste graad van Evidence gehaald wordt uit Case Reports en Observational Studies, en het hoogste bewijs uit RCT’s: Randomized Controlled Trials. Veel CAM-onderzoek bevindt zich in de lagere regionen, slechts 7.4% van CAM-geneeswijzen is bewezen met RCT. Die bewezen therapieën liggen vooral in het preventieve vlak. Dat is jammer, stelt hij, want er is veel veelbelovend materiaal.

naar een toereikende vitamine D - inname, 2008

• Artikel, Dr. Angela Maas, cardioloog • Osteoporose, Jenny Nugteren, schriftelijke opdracht,

Zorg om de toekomst

Ortho Linea, 2007

Daarna volgde een zeer bevlogen lezing van Ines von Rosenstiel, kinderarts in het Slotervaart Ziekenhuis in Amsterdam, die een samenwerkingsverband heeft met verschillende CAM-therapeuten. Zij deelt CAM-therapieën in op grond van ‘Effectiveness’ en ‘Safety’. Effectief en Veilig betekent: doen, Effectief en Niet Veilig: doen maar oppassen. Niet Effectief en Niet Veilig: afraden, en Niet Effectief maar wel Veilig: tolereren. Haar advies om een samenwerking tussen regulier ziekenhuis en CAM-therapeuten van de grond te krijgen: • Begin met niet-controversiele therapieen, bv leefstijladvies bij adipositas, of ‘healthy environment’ • Spreek duidelijk af waaruit de CAM-therapie bestaat

Zie ook: www.IOCOB.nl

Mary Dyson, emeritus Lector Biologie, Univ Londen, vertelde vervolgens over jarenlange studie naar de effecten van Low Leverl Laser Therapy bij weefselherstel. De lichtenergie die op het beschadigde weefsel wordt gericht stimuleert weefselherstel. Daarna spraken nog drie onderzoekers van het Memorial Sloan Kettering Cancer Centre in New York. Dit grote academisch oncologische centrum heeft een eigen afdeling voor Integrated Medicine. De daar gebruikte therapieën zijn niet gericht op genezen van de kanker, maarop tegengaan van bijwerkingen van reguliere therapie, en ondersteunen van de algehele conditie. Er wordt alleen gebruik gemaakt van complementaire zorgvormen die klinische onderbouwing hebben. Besproken werden:acupunctuur, bv nuttig bij droge mond na bestraling van het hoofd-halsgebied. Ook beweging, zowel preventief bij verschillende vormen van kanker, maar ook therapeutisch: meer dan 3 uur per week bewegen vermindert de kans op terugkeer van diverse kankersoorten, tot een maximum effect bij 9 uur beweging per week. Ook Fytotherapie heeft een belangrijke plaats in het MSKCC: soms door stimulering van het immuunsysteem, soms door reductie bij bijwerkingen van chemotherapie. Maar soms ook averechts effect, door interactie met chemotherapeutica. Zie de website: www.mskcc.org/herbs.

Het was een leerzame en inspirerende dag, waarin de adviezen van Paul Kaiser naklonken: • zorg dat je in contact blijft met de reguliere geneeskunde • zorg dat je weet wat je doet • weet dat niet alles wat je doet effectief is • maar blijf nieuwgierig, en luister naar Einstein: “Phantasie ist wichtiger als Wissen, denn Wissen is begrenzt” DEC 2009 9

De overgang: analyse van

middelen en methoden

De overgang: een analyse van de gerandomiseerde studies naar complementaire middelen en methoden om deze te verlichten.

cohosh en St.-Janskruid dan wel een placebo. Het bleek de overgangsklachten inclusief de psychische klachten te verminderen. Pockaj et al (19) vonden in een gerandomiseerd dubbelblind, cross-over onderzoek met 20 mg Cimicifuga racemosa-extract per dag bij 132 patienten geen aantoonbaar effect mbt overgangsklachten. Uit deze 2 publikaties kan niet geconcludeerd worden dat black cohosh ter behandeling van overgangsklachten van belang is (op St.-Janskruid ga ik verderop in). Er is echter meer: Bai et al (20) vonden in een gerandomiseerd dubbelblind onderzoek bij 244 vrouwen in de overgang, met 40 mg van een Cimicifuga racemosa-extract een zelfs beter resultaat zeer waarschijnlijk maakt dat soja (genisteine) de kans op dan met het zwakke oestrogeen tibolon. Hernandez Muborstkanker verlaagt. noz en Pluchino (21) vonden dat Cimicifuga hot flushes Hop etc. die naast de adjuvante behandeling met tamoxifen bij Heyerick et al (13) vonden in een gerandomiseerd dub136 vrouwen met borstkanker optreden, afnemen wanbelblind onderzoek met een hopextract een duidelijke neer Cimicifuga racemosa (vergeleken met niets extra’s) vermindering van overgangsklachten, in het bijzonder gegeven werd. Wuttke et al (22) vonden bij 132 vrouwen een vermindering van de hot flushes. Hoe zit het nu met in de overgang met een Cimicifuga racemosa-extract in hop en borstkanker? Monteiro et al vinden in vitro een vergelijking met geconjugeerde oestrogenen een resultaat remmende werking van hopflavonoiden op de groei van dat gelijkwaardig was aan dagelijks 0,6 mg geconjugeerd borstkanker (14). Het gaat hierbij vooral om xanthohumol oestrogeen. Kortom ook in dit onderzoek had Cimicifuga (dat ook in mijn voornoemde boek als in vitro borstkanker- racemosa een effect. Osmers et al (23) vonden bij 304 groeiremmend beschreven is), maar Monteiro et al vonden vrouwen, die net in de overgang waren, met Black cohosh ook met de flavonoiden die bij de bierproductie of bij de eveneens een aantoonbare vermindering van de klassieke spijsvertering uit xanthohumol ontstaan een remming van overgangsklachten. Frei-Kleiner et al (24) vonden bij 122 de borstkankergroei in vitro. Deze flavonoiden blijken ook menopausale vrouwen in een dubbelblind gerandomiseerd een aromataseremmende werking te hebben en kunnen onderzoek, dat Cimicifuga ter bestrijding van overgangsdus de aanmaak van oestrgeen remmen (15). Xanthohuklachten superieur was aan placebo. Nappi et al (25) vinmol blijkt ook nog eens in vitro de invasieve neiging van den bij 64 vrouwen met overgangsklachten eveneens dat borstkanker te verminderen door stimulatie van het E-cad- Cimicifuga racemosa (40 mg van een extract per dag) herine/catenine invasiesuppresor mechanisme (16). Rong even goed werkte als 25 mcg transdermaal oestradiol plus et al (17) vinden met 8-prenylnaringenine, een metaboliet 10 mg dihydrogesteron per dag. In dit onderzoek bleek ook van xanthohumol bij de zelfde cellijn als uit referentie 16, dat Cimicifuga racemosa de cholesterolwaarden verbeterwel een stimulatie van het E-cadherine/catenine invasiede. Newton et al (26) vonden in een gerandomiseerd dubsuppressormechanisme, maar toch geen effect op de inbelblind onderzoek bij 351 vrouwen met minstens 2 hot vasiegeneigdheid. Ook bleek dat deze metaboliet de groei flushes per dag, geen aantoonbaar effect van Cimicifuga, van deze cellijn in vitro kon stimuleren. Een en ander maar hier waren de overgangsklachten ook gering. Oktem betekent dat niet alle metabolieten van flavonoiden uit hop et al (27) vergeleken het antidepressivum fluoxetine en ongunstig zijn bij borstkanker. Wat het netto effect van Cimicifuga racemosa bij 120 vrouwen met overgangshopextracten is met betrekking tot bestaande borstkanklachten; beide gaven in de tijd gezien, vermindering van ker weet ik niet. Ik geef wel hopextracten, maar niet aan de overgangsklachten. De eerste vooral met betrekking vrouwen met borstkanker in de voorgeschiedenis of met tot de psychische klachten, Cimicifuga verminderde aaneen duidelijk verhoogd risico daarop. Mijn argumentatie toonbaar beter de hot flushes en het nachtzweten. Sammdaarvoor is eigenlijk nihil, want er zijn meer aanwijzingen artino et al (28) gaven 80 vrouwen met overgangsklachten dat Hop juist goed is bij borstkanker; dit i.t.t. oestrogenen, een combinatie van isoflavonen, lignanen en Cimicifuga waarover de berichten voor wat betreft borstkanker toch racemosa dan wel een calciumsupplement als placebo. Na uiterst consistent negatief zijn. 3 maanden bleek de voornoemde combinatie inderdaad beter dan placebo; men gaf deze combinatie juist omdat de Cimicifuga racemosa isoflavonen relatief snel en de lignanen relatief langzaam Cimicifuga racemosa ook wel zilverkaars of black cohosh worden opgenomen, om zo een effect over de hele dag te genoemd. Uebelhack R et al (18) gaven aan 301 patienhebben. Geller et al (29) vonden bij een groep van ruim ten met overgangsklachten een combinatie van black 20 personen die Cimicifuga kregen in vergelijking met

door Engelbert Valstar, arts

St. Janskruid (hypericum perforatum) Foto: Antonie van den Bos

DEC 2009 10

Inleiding Onder de overgang bij de vrouw wordt verstaan: de periode van onregelmatige menses (menstruaties) en de eerste menstruatieloze jaren. Typische verschijnselen van de overgang zijn: verandering of wegblijven van de menstruatie, vasomotorische klachten (opvliegers en transpiratieaanvallen) en verschijnselen van urogenitale atrofie (vaginale droogheid of irritatie); met dank aan het NHG (Nederlands Huisartsen Genootschap). Ik zou hieraan nog een toename van botontkalking als mogelijk verschijnsel willen toevoegen. Bij de overgang dalen de oestrogenen, bij de ene vrouw meer dan bij de andere. Daarnaast treden er nog andere hormonale veranderingen op, waarop ik hier niet in zal gaan. Bij mijn weten gaat een sterkere daling van deze oestrogenen meer samen met de voornoemde overgangsklachten. De veranderingen treden geleidelijk in en strekken zich veelal uit over jaren. Tijdens de overgang, maar nog explicieter daarna beschikt het lichaam uitsluitend nog over oestrogeen, gesynthetiseerd uit DHEA. Dit DHEA wordt door de bijnier gemaakt en in het vetweefsel omgezet in oestrogeen: we spreken van perifere conversie. Zoals feitelijk al aangegeven kunnen de klachten zeer sterk wisselen van vrouw tot vrouw, maar ook heel sterk bij een individuele vrouw. In het hiernavolgende deel van dit artikel zal ik ingaan op die middelen die in gerandomiseerd onderzoek getoetst zijn om overgangsklachten te bestrijden. Hormonal replacement therapy (HRT) Oestrogeen of liever HRT is effectief om overgangsklachten te bestrijden. Gezien de bijwerkingen (zie hierna) moet HRT uitsluitend op strenge indicatie en niet langer dan nodig voorgeschreven worden. Te vaak wordt het klakkeloos doorgegeven. Meta-analyses van gerandomiseerde studies hebben namelijk naast vermindering van overgangsklachten, iets minder botontkalking en iets minder risico op darmkanker, een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, beroerte, thrombose en borstkanker aangetoond. In z’n totaliteit zijn de nadelen veel groter dan de voordelen (1). Te vaak kom ik tegen dat in een zogenaamde review geprobeerd wordt de nadelen van HRT te bagatelliseren. Nee er zijn de nodige aanwijzingen dat het plaatje nog negatiever is. Zo is er een recente meta-analyse van epidemiologische studies, die ook een verhoging van het risico op eierstokkanker door HRT laat zien (2). Ook is wel gesuggereerd dat tibolon (een slechts zwak oestrogeen) de nadelen van HRT voor wat betreft borstkanker niet zou

hebben. Je blijft dan wel met de cardiologische risico’s zitten. Bovendien heeft recent dubbelblind, gerandomiseerd onderzoek aangetoond dat tibolon bij vrouwen, die borstkanker hebben gehad de recidief kans vergroot (3). De nadelen van oestrogeen/HRT zijn zo is omstandig gebleken in zeer hoge mate af hankelijk van de duur waarmee het gebruikt is ; dus nogmaals: HRT voor de overgang liefst niet en anders zo kort mogelijk. Een zeer kritische voorschrijver is derhalve gewenst. Genisteine Van genisteine uit soja is lange tijd aangenomen dat het iets tegen overgangsklachten zou doen. Een feit is dat het zeer efficient botontkalking tegengaat (reeds bij 50 mg per dag). Zie o.a. de referenties 4,5,6. Het werkt tegen de botontkalking zoals uit voornoemde publikaties zeker zo goed als HRT. HRT tegen botontkalking hoeft dus al helemaal niet. Wat de meer voor de overgang karakteristieke klacht van hot flushes betreft wil ik een onderscheid maken tussen soja-extracten en louter genisteine. Baber et al (7) vinden met een soja-extract na 3 maanden in vergelijking met placebo geen effect op hot flushes. Van Patten et al vinden met een sojaextract bij postmenopausale vrouwen met borstkanker in de voorgeschiedenis eveneens geen effect op de hot flushes (8). Faure et al (9) vinden met een sojaextract wel een vermindering van de hot flushes. Upmalis et al vinden dat met een soja-extract eveneens (10). Kortom met een sojaextract zijn de resultaten tegenstrijdig. Hoe zit het nu met sec genisteine? D’Anna et al (11) en ook Crisafulli et al (12) vinden met 54 mg genisteine per dag een duidelijke vermindering van de hot flushes. Een verklaring van dit alles is dat in de 3 studies met sojaextracten toch van een feitelijk lagere dosering genisteine sprake was. De dosis van 54 mg genisteine per dag is derhalve vermoedelijk zinnig, wanneer er bij een vrouw sprake is van overgangsklachten. Een vraag blijft wel wat zijn de interacties van genisteine met andere (mogelijke) middelen ter bestrijding van overgangsklachten. In mijn boek ‘Voedingsinterventie bij kanker’ (ISBN 9789049400098) wordt verder omstandig literatuur aangedragen, welke

Hop (allium cyathophorum) Foto: Antonie van den Bos

DEC 2009 11

De overgang: analyse van studies naar middelen en methoden

DEC 2009 12

placebo geen verschil mbt de overgangsklachten. Chung et al (30) vonden met de combinatie Cimicifuga racemosa en St.-Janskruid t.o.v. placebo bij vrouwen met overgangsklachten een vermindering van deze klachten. Duidelijk is : er zijn 2 positieve publicaties met de combinatie van Cimicifuga en St.-Janskruid (zoals gezegd ga ik op dit kruid nog verder in). Referente 28 doet ook niet mee bij de beoordeling van Cimicifuga omdat er een mengsel werd gegeven. Van de 10 trials zijn er dan 7 positief en 3 niet. Referentie 26 (niet aantoonbaar positief) ging over vrouwen met erg weinig klachten en referentie 29 (geen effect) was feitelijk het kleinste onderzoek. Vanwege het ongelijke statistische gewicht der onderzoeken (Zie Verklarende statistiek van M.L. Wijvekate) kan ik met de beperkte gegevens die ik heb geen meta-analyse maken. Een gunstig effect van Cimicifuga racemosa bij overgangsklachten is evenwel uiterst waarschijnlijk. Een Poolse meta-analyse komt bekend met meer feiten in een meta-analyse (31) tot een positieve conclusie. Ik conformeer me daaraan. Hoe zit het nu met Cimicifuga racemosa en borstkanker? Allereerst 2 epidemiologische studies : Zepelin et al (32) vonden bij 18861 borstkankerpatienten, waarvan er 1102 Cimicifuga gebruikt hadden, geen nadelig effect van Cimicifuga racemosa, integendeel: er was door Cimicifuga sprake van een vertragen van recidieven. Rebbeck et al (33) vonden in een case-control-studie een beschermend effect van Cimicifuga racemosa tegen borstkanker. Op Pubmed vond ik verder onder Cimicifuga breast cancer, o.a. 18 relevante celkweekstudies, allemaal met als resultaat: Cimicifuga racemosa (CR) heeft direkte danwel indirekte borstkankerremmende eigenschappen. De meest markante wil ik noemen. CR blijkt met tamoxifen in vitro de groei van borstkanker samen met tamoxifen synergetisch te remmen (34). Verder blijkt CR in vitro de antikankerwerking van cyclofosfamide niet te remmen en die van taxotere en adriamycine zelfs te versterken; de werking van cisplatinum werd echter door CR verminderd (35), maar dit laatste middel wordt echter i.t.t. de eerste 3 niet bij borstkanker gebruikt. Einbond et al (36) vindt in vitro met betrekking tot adriamycine en taxol eveneens een gunstige interactie met CR, maar ook een positieve van 5-FU met CR. Hostanska K et al (37) zagen in vitro met CR niet alleen groeiremming door o.a. apoptosis , maar ook een vermindering van de invasiviteit. Rice et al (38) vonden in vitro behalve een groeiremming van borstkanker ook in de borstkankercellen een vermindering van de aanmaak van oestradiol uit oestron, wat ook weer bij borstkankergroeiremming past. Nu dan 3 in vivo studies bij proefdieren. Nisslein en Freudenstein (39) zagen dat CR de verlaging van de oestrogeenspiegel en groeiremming bij ratten met borstkanker door aromataseremmers zeker niet tegen werkte of m.a.w. CR kan bij vrouwen die een aromataseremmer gebruiken

boekentip

(en uiteraard al postmenopauzaal zijn) kennelijk veilig tegen overgangsklachten ingezet worden. Freudenstein et al (40) zagen bij ratten met een oestrogeenaf hankelijke borstkanker geen enkel stimulerend effect van Cimicifuga. Davis et al (41) konden bij een bepaald muizenras het ontstaan van borstkanker met CR niet bevorderen. Ontstond er borstkanker dan werd de groei niet gestimuleerd door CR, noch was er door CR sprake van een verschil in overlevingsduur, wanneer er kanker ontstond. Grotere longlesies kwamen evenveel voor ; wel werd bij de HER2positieve borstkanker (die zoals we weten doorgaans niet hormoongevoelig is) een sterkere longmetastasering gezien (ook al resulteerde dat niet in een kortere levensduur). Mijn voorlopige conclusie is : CR vermindert de kans op overgangsklachten ; heeft geen oestrogeen effect, bevordert het ontstaan van borstkanker niet, maar is wel vind ik voor vrouwen met een herceptingevoelige borstkanker gecontraindiceerd. Wat Hypericum betreft kan er niet geconcludeerd worden dat het iets doet tegen bijvoorbeeld hot flushes, wel heeft het bij overgangsklachten een gunstig psychisch effect. Hypericum blijkt overigens in vitro en in vivo de groei van borstkanker te remmen (42).

Samen kijken naar autisme

Yoga Chatta et al (43) vonden in een gerandomiseerd onderzoek met yoga een vermindering van de hot flushes bij vrouwen in de overgang. Daar het slechts een en geen groot onderzoek betreft wil ik hier m.b.t. yoga nog geen definitieve conclusies trekken. Toch wil ik yoga aanraden, daar het de melatoninesecretie etc. bevordert (48,49) en juist ook melatonine gunstig is in relatie tot borstkanker (zie mijn boek).

Overgang

Sanne-lot van Ulzen, ISBN 978-90-7993-513-0 Gelezen door Inge van de Broek.

In het boek ‘Samen kijken naar autisme’ staat een verzameling van mogelijkheden om met autisme om te gaan. Het is een informatief boek met verschillende invalshoeken beschreven door therapeuten, wetenschappers en ervaringsdeskundigen, waaronder ook ouders. Je kunt autisme op verschillende manieren benaderen, de zoektocht naar de best passende is vaak een lang traject. Wat dit boek bijdraagt is dat het een overzicht biedt van de mogelijkheden. De keuze maak je zelf. Voor een ieder die meer wil dan medicatie geven een absolute aanrader!

Gail Sheeby ISBN: 90-6134-402-6 Gelezen door Lineke Reerink

Protocol Een protocol voor de behandeling van overgangsklachten zou kunnen zijn: 40 mg CR per dag ; 54 mg genisteine per dag. Er verder is yoga waarschijnlijk zinvol. Zijn er ook psychische klachten, kan ook Hypericum gebruikt worden (uiteraard niet tegelijk met reguliere antidepressiva). Ook hop is zinvol; bij bestaande borstkanker laat ik het liever achterwege. Is er sprake van borstkanker dan is bij herceptingevoeligheid CR gecontraindiceerd; genisteine kan dan het beste hoog gedoseerd worden (1 gram per dag bijvoorbeeld, omdat je ook de kanker zelf wil bestrijden), maar mag juist niet gegeven worden samen met een aromataseremmer ; zie bijvoorbeeld referentie 44. Tamoxifen (wat iets minder goed is dan een aromataseremmer), bleek in mijn boek goed met genisteine samen te gaan. Drie recente goed uitgevoerde onderzoeken bevestigen dat (45,46 en 47). Literatuurlijst Zie website MBOG

De menopauze is voor vele vrouwen nog een taboeonderwerp. Natuurlijk bestaat het en moet je ‘er doorheen’, maar je praat er niet over. Want...... je verliest toch een stukje van je vrouw-zijn, Tegen deze opvatting trekt Gail Sheeby met verve ten strijde. Zij benadert haar onderwerp met een no-nonsens houding en behandelt zowel de psychologische als lichamelijke veranderingen die kunnen optreden. Zij bestrijdt de negatieve gevoelswaarde van de menopauze en concludeert dat de overgang de ‘poort’ is tot een een tweede volwassenheid is.

Menoblues Pauline Ottervanger & Wilma Smit Kosmos Uitgevers ISBN 978 90 215 4550 9 € 22,50 Menoblues is het enige echte overgangsboek van Nederlandse bodem, geschreven in een frisse, heldere stijl. Alle aspecten waar elke vrouw in de menopauze onherroepelijk mee te maken krijgt, komen aan de orde. Opvliegers, gewichtstoename, botontkalking, stemmingswisselingen… het hoort er in deze periode van verandering nu eenmaal bij. Maar veel van de vaak gehoorde overgangsklachten zijn goed te voorkomen of te behandelen. Ottervanger en Smit, twee nuchter denkende gynaecologen met ervaringsdeskundigheid, bieden praktische adviezen op basis van de nieuwste informatie en inzichten. Daarnaast komen ze met waardevolle informatie over een compleet palet aan factoren die invloed hebben op het al dan niet gunstig ervaren van de overgang, zoals voeding en hart- en vaatziekten. Menoblues brengt een positieve boodschap: de overgang is niet het begin van het einde, maar de overstap naar een nieuw begin. ‘Vrouwen maken hun reis door de overgang met verschillende soorten bagage en dat bepaalt mede hoe de reis zal verlopen en hoe deze ervaren wordt. Maar op elk moment kun je bepalen een andere route in te slaan,’ aldus de auteurs. Fris en duidelijk naslagwerk en aangevuld met ervaringen van bekende Nederlandse en Belgische vrouwen.

Fijn e fe e s t d age n e n e e n voor s po e dig 2 010! DEC 2009 13

inhoudsopgave Het thema van dit nummer is ‘de Overgang’ De overgang

KORTE berichten 3

4/5/6

een vaststaand feit is. De mogelijkheden om ook de behandelingen voor de andere licentieleden BTW vrij te krijgen lijken haalbaar en worden onderzocht door de Onderwijscommissie en de BTW werkgroep Brief minister Klink met dit besluit staat achter de ledenknop.

Gezondheidsrisico’s na overgang

7/8

Zorg om de toekomst De overgang: analyse van studies naar middelen en methoden

9 10/11/12

Boekentip

13

Korte berichten

14/15

Een man met een missie

16/17

Agenda

18/19

Mededelingen

22/23

Onrust rond de zorgverzekeringen De nieuwe polis voorwaarden voor 2010 zijn bekend geworden, voor onze cliënten zit er niet veel goeds daarin. Alle maatschappijen bezuinigen weer op de vergoedingen. Ook bij de Amersfoortse gaan de supplementen uit de vergoeding, jammer. Op het moment van schrijven zijn we druk in overleg met Unive, Trias, VGZ, Iza. Die verlangen een aansluiting bij een register. Daar zijn de laatste woorden nog niet over gezegd. Zou voor u en ons extra kosten beteken. Zijn nog erg veel tegenstrijdigheden in dit beleid. Via de website of mail houden we u op de hoogte. Overzicht zorgverzekeringen 2010 en een vergelijkend overzicht aan-

Bron: www.nu.nl, samengesteld door Lineke Reerink

Snel eten maakt je dik

KORTE berichten Commotie rondom anti-oxidanten in het nieuws Als orthomoleculaire behandelaars zijn we er ons allemaal van bewust dat vrije radicalen producten zijn van levensprocessen. En ook dat het organisme zich zo heeft ontwikkeld dat vrije radicalen nuttige functies vervullen in het lichaam. Bijvoorbeeld dat zij nuttig zijn bij de bestrijding van micro organismen die ons ziek kunnen maken. Dit is begin van uitgebreid verhaal dat onder nieuws op de website staat.

De Mexicaanse griep De Mexicaanse griep waart rond door Nederland, en de ‘gewone’ griep zal nog wel volgen. Wat heeft de orthomoleculaire geneeskunde te bieden? De verschillende mogelijkheden op een rijtje. Dit is begin van uitgebreid verhaal dat op de Home page en onder nieuws op de website staat.

DEC 2009 14

Mensen die hun maaltijd in hoog tempo wegwerken, eten meer omdat het brein geen tijd heeft om ‘verzadigingdhormonen’ aan te maken. Dat hebben Griekse wetenschappers aangetoond met een experiment. Onderzoekers lieten enkele proefpersonen een maaltijd van 300ml ijs wegwerken. Sommige personene mochten een half uur de tijd nemen om het ijs op te eten, anderen kregen de opdracht om het voedsel zo snel mogelijk naar binnen te werken. Tijdens en na het eten werden verschillende hormoonwaarden in het bloed van de proefpersonen gemeten. Uit het onderzoek bleek dat mensen die snel aten, minder van de hormonen PYY en GLP-1 aanmaakten. Die stoffen werden geassocieerd met een gevoel van verzadiging. De snelle eters hadden na de maaltijd dan ook minder het gevoel dat ze genoeg hadden gegeten dan de langzame eters. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Clinical Endocrinology and Metabolism. Volgens de onderzoekers suggereert het experiment dat mensen die hun voedsel in hoog tempo wegwerken automatisch meer zullen eten en dus grotere hoeveelheden dan vroeger. Als kind werden we al gewaarschuwd dat we ons eten niet naar binnen mochten schrokken omdat we anders dik zouden worden. Voor die waarschuwing blijkt nu een fysiologische verklaring te bestaan.

BTW, stand van zaken

Virus mogelijk oorzaak ME/CVS

Minister Klink heeft bekend gemaakt dat de BTW vrije behandelingen door CAM, artsen en BIG geregistreerde

Een virus is mogelijk de oorzaak van het chronisch vermoeidheidssyndroom ME/CVS. Uit een Amerikaans on-

Bittere smaak Chinese pijnboompitten Wist u dat je van Chinese pijnboompitten wel 5 dagen een bittere smaak in je mond kan houden? de Europese doen dit niet. bron: http://www.sochicken.nl/lichaam/bittere_smaak_door_ pijnboompitten.html

derzoek blijkt dat tweederde van deME/CVS patiënten het virus XMRV in het bloed heeft. De onderzoekers van de universiteit van Neveda keken naar het bloed van 101 mensen die lijden aan het chronisch vermoeidheidssyndroom en dat van meer dan tweederde gezonde proefpersonen. Van hen was respectievelijk tweederde en 4% besmet met XMRV virus. De wetenschappers zagen dat het virus bij de eerste groep actief eiwitten aanmaakt en zich deelt en verspreidt. Het lichaam schakelt hierop een afweermechanisme in. Daarbij treden heftige reacties op. Bij gezonde mensen produceert het geen eiwitten en is er daarom ook geen reactie van het lichaam. De onderzoekers weten (nog) niet of XMRV de oorzaak is van ME/CVS of dat het profiteert van het verzwakte immuunsysteem. Het laat wel duidelijk een lichamelijke afwijking zien bij mensen met het vermoeidheidssyndroom. De patiënten kregen soms het verwijt dat het psychisch is. Volgens de ME/CVS-stichting Nederland wijst echter onderzoek ook uit dat ontregelde mechanismen in het centraal zenuwstelsel een grote rol spelen bij het ontstaan van geestelijke en lichamelijke uitputting bij ME/CVS. Naar schatting 1 % van de wereldbevolking leidt aan het chronischvermoeidheidssyndroom.

volkingsonderzoek. Volgens de Gezondheidsraad kunnen 1400 sterfgevallen worden voorkomen als de ouderen worden gescreend. Per jaar krijgen 11.000 Nederlanders darmkanker en sterven er jaarlijks 5000 mensen aan. Het bevolkingsonderzoek bestaat uit een aantal onderdelen. In eerste instantie krijgen de ouderen een thuistest toegestuurd. Ze moeten wat ontlasting in een testbuis doen en opsturen naar een laboratorium. Als blijkt dat er bijvoorbeeld bloed in de ontlasting zit volgt een onderzoek in een ziekenhuis. Via de anus wordt dan en slang ingebracht van ongeveer 1.5 meter. Op deze manier worden de darmen onderzocht op kwaadaardige poliepen. Ongeveer 3.5 miljoen Nederlanders zullen een oproep krijgen voor de screening. De Gezondheidsraad pleit ervoor om het onderzoek gefaseerd in te voeren. Uiteindelijk zou dit bevolkingsonderzoek 30 miljoen euro per jaar kosten.

Dotteren leidt tot cognitieve schade

Patiënten die een open hartoperatie ondergaan zonder dat daarbij de longhartmachine is gebruikt lopen door die ingreep de minste neuropsychologische schade op. Hartpatiënten die gedotterd zijn en die een stent kregen om de kransslagaders open te houden, zijn jaren later veel minder goed af. Deze mensen vertonen meer nadelige effecten op het gebied van geheugen- en leervermogens. Dat maakt cardioloog in opleiding Jacub Regieli van Universitair Medisch Centrum Utrecht bekend op een internationaal congres van cardiologen. Regieli onderzocht met collega’s aan de afdeling Anesthesie bijna driehonderd patiënten, die 7.5 jaar geleden in Utrecht een ingreep aan hun hart ondergingen. Deze mensen bleken onderling niet te verschillen in fysieke gezondheid. Maar de cognitie van mensen die gedotWeersfactoren oorzaak hoofdpijn Zeven op de tien mensen krijgen hoofdpijn bij een plotse- terd waren was duidelijk slechter. Het UMCU noemt de uitkomst van het onderzoek verrassend omdat tot nu toe linge omslag van het weer. Dat blijkt uit een Amerikaans steeds is aangenomen dat dotteren de milde manier is om onderzoek. Weersfactoren die hoofdpijn uitlokken zijn o.a. dalende luchtdruk, toienemende bewolking, stijgende een dichtgeslibd bloedvat weer te openen. Door dotteren kunnen echter luchtbelletjes ontstaan die hersenschade vochtigheid, temperatuurswisselingen en toenemende wind. Van al deze factoren is dalende luchtdruk het meest veroorzaken. In Utrecht maken chirurgen nu gebruik van de zg. Octopus, een hartstabilisator die het mogelijk van invloed. In het najaar kan de luchtdruk van dag tot maakt om maar een klein deel van het hart stil te leggen. dag snel veranderen en worden in de regel de laagste waarden van het jaar gemeten. Wanneer de luchtdruk snel In dat gedeelte kan de chirurg een bypass aanleggen zonder de patiënt op de hartlongmachine aan te sluiten. Een daalt, zet de lucht in o.a. in bij- en voorhoofdsholten uit waardoor er meer druk op de bloedvaten komt te staan. Dit openhartoperatie met gebruik van de hartlongmachine is kan hoofdpijn tot gevolg hebben. Het lichaam stelt zich er de zwaarste ingreep met de meeste gevolgen achteraf. op in of de luchtdruk gaat weer omhoog.

Gezondheidsraad wil ouderen op darmkanker screenen Ouderen tussen de 55 en 75 jaar moeten elke twee jaar standaard worden gecontroleerd op darmkanker. De Gezondheidsraad heeft dat geadviseerd aan minister Klink. De controle zou moeten worden uitgevoerd via een ber-

Fijn e fe e s t d age n e n e e n voor s po e dig 2 010! DEC 2009 15

Int er v i e w

E en m an m e t e en missi e

Die gewone dag in het jaar 2000 wees niets er op dat het leven van Henri van de Langenberg op het punt stond totaal te veranderen. Hij werkte als interim-manager en bewoog zich voornamelijk aan de technische kant van het bedrijfsleven.

nische verschijnselen ook, hoewel ze latent aanwezig zijn. Er blijven wel enige neurologische problemen, veroorzaakt door een liquorhypertensie. Ik zit nog steeds in een rolstoel, ik kan niet ver lopen. Maar het zoeken naar orthomoleculaire oplossingen hiervoor gaat door. In enkele maanden tijd heb ik een flinke vooruitgang bereikt: van 60 meter wandelen naar een kilometer. Het blijft zijn beperkingen houden maar elk jaar zijn er weer grote stappen vooruit gemaakt. Dus wie weet. Mijn reguliere medicatie heb ik inmiddels gestopt, uiteraard in overleg met mijn specialist prof. van Hilton, die mijn proces nieuwsgierig en geïnteresseerd volgt. Het gaat nu beter met mij dan de artsen ooit hebben durven hopen.

door Elly Poll, Adviespraktijk Voeding en Gezondheid, Kookschool Natuurlijk

Henri was een sportieve man met een behoorlijke staat van dienst als judodocent en ook als yogadocent. Zijn creatieve kanten gebruikte hij niet alleen voor het lesgeven, hij maakte ook tijdelijke kunstwerkjes in de vorm kaarsen. Kortom een gezonde, actieve veertiger met een brede interesse. Die dag, nu negen jaar geleden, reed een automobilist met volle vaart achterop de stilstaande auto van Henri en begon voor hem een lange tocht langs artsen, ziekenhuizen, fysiotherapeuten en revalidatiecentra. De eerste diagnose was whiplash, die zo ernstig was, dat hij jarenlang volledig verstijfd was en ernstige neurologische verschijnselen had. Na 1,5 jaar werd de uiteindelijke diagnose gesteld: de zwaarste vorm van CRPS (Complex Regional Pain Syndrome, ook Posttraumatisch Dystrofie genoemd). Professor dr. J.J. van Hilton van het Leidse Universitaire centrum ging Henri behandelen met Baclofen. Deze spierrelaxans remt op spinaal niveau de reflexoverdracht in de afferente zenuwen, door stimulering van de GABA-B-receptoren. Het vrijkomen van glutaminezuur en asparaginezuur wordt daardoor belemmerd. Artsen schrijven het voor bij spierkrampen door spasticiteit, dystonie, ALS en MS. Henri koos voor een experimentele operatie. Er werd een Baclofenpomp aangebracht, waardoor de gezicht- en handfunctie enigszins verbeterde. Helaas kwamen er diverse andere verschijnselen voor in de plaats, zoals een volledige verlamming vanaf lumbaal niveau en epileptische aanvallen. Henri van de Langenberg legde zich er niet bij neer, hij nam de touwtjes in handen nam en vocht zich terug de maatschappij in met behulp van orthomoleculaire middelen. Hij weigerde om zich te laten opnemen in een verpleegtehuis, maar trok in een vakantiehuisje en leefde noodgedwongen meer dan twee jaar gescheiden van zijn gezin. In het vakantiehuisje was alles gelijkvloers en kon hij zich met de rolstoel bewegen. Geholpen door zijn familie en de thuiszorg kon hij zich redden.

DEC 2009 16

Het is nu enkele jaren later en ik heb een afspraak met Henri van de Langenberg in het prachtig ingerichte zorgcentrum Complexcare in Maartensdijk voor een

gesprek over zijn activiteiten. We beginnen met een rondleiding door het pand. Er is een yogacentrum, een praktijk voor orthomoleculaire geneeskunde, een zaal voor lezingen en tenslotte is daar de nieuwe thuiszorgorganisatie Complexcare gevestigd. Dit alles onder de bezielende leiding van Henri van de Langenberg, die uitgebreid antwoordt op de gestelde vragen. Hoe ben je met de orthomoleculaire geneeskunde in aanraking gekomen?

De reguliere geneeskunde kon niet veel meer voor me doen, maar daar wilde ik me niet bij neerleggen. Tijdens de periode in dat vakantiehuisje ben ik gaan zoeken op internet en daar vond ik interessante informatie over het gebruik van vitamines. Het eerste middel dat ik gebruikte was vitamine B6, toen gewoon gekocht bij het Kruidvat. Dat gaf onvoldoende resultaat, maar ik zocht door tot een volgend supplement wel effect gaf. Tot mijn verbazing kon ik mijn linkerarm, die volkomen verkrampt tegen mijn schouder krulde, ontspannen en strekken. Van hieruit ben ik met een fasering van drie maanden stapsgewijs verder gegaan totdat na ruim 1,5 jaar het gevoel in mijn lichaam terug kwam, de epileptische aanvallen verminderden en er zelfs wat beweging in een teen kwam. Zo heb ik zelf een protocol ontwikkeld voor mijn orthomoleculaire behandeling met als resultaat dat de verlamming is verdwenen en de hersenfuncties en zenuwfuncties hersteld zijn. Zelfs de myeline is hersteld, wat tot op heden voor onmogelijk werd gehouden. Ook al blijft mijn rolstoel noodzakelijk, ik kan weer lopen, staan en zelfs traplopen. Geweldig om dat te mogen ervaren. Dit heeft er toe geleid dat ik verder ben gegaan met de Orthomoleculaire geneeskunde om ook anderen te kunnen helpen. Inmiddels heb ik mijn opleiding bij de SOE afgerond en ben bezig met de HBO opleiding medische basiskennis bij Vita opleidingen, zodat ik de vereiste diploma’s heb om volledig erkend te worden als therapeut. Op dit moment ben ik dus aankomend licentielid bij de MBOG. Hoe is het nu met je?

De verlammingen zijn verdwenen, de dystrofie en dysto-

Welke orthomoleculaire middelen gebruik je?

Dat is een cocktail van vitaminen, mineralen, aminozuren en enzymen, waar ik op dit moment nog niet veel over kan vertellen, omdat er zowel een Europese als een wereldwijde patentaanvraag loopt. Daarom kan ik je nu ook niet meer vertellen over de supplementen die ik tijdens mijn herstelperiode heb gebruikt. Over een half jaar kan hier meer duidelijkheid over komen. Ik kan je wel vertellen dat het een zeer veelbelovende cocktail is met geweldige regenererende mogelijkheden. Geef je bij deze cocktail ook een voedingsadvies?

Dat is natuurlijk een belangrijk onderdeel bij de orthomoleculaire behandeling. Voor een optimaal effect adviseer ik een vegetarische levenswijze. Ik ben van mening dat vleesconsumptie te belastend is voor de lever en de darmen. Met de cocktail wil ik een aantal processen in gang zetten en de bloed- hersenbarrière kunnen passeren, maar dat wordt bemoeilijkt door de afvalstoffen vanuit de vertering van vlees. Daarom raad ik mijn patiënten aan om zo veel mogelijk vegetarisch te eten. Maak je gebruik van andere therapieën?

Om zelf mijn revalidatieproces te versnellen heb ik een eigen vorm van yoga ontwikkeld, die ik remedial yoga noem. Deze yogavorm kan toegepast worden bij mensen die in een revalidatieproces zitten en wordt voor deze doelgroep aangeboden in ons yogacentrum. Daarnaast kan iedereen de Raja Yoga lessen volgen, waarmee ik een jarenlange ervaring als yogadocent heb en waarin ik nog steeds lesgeef. Yoga heeft mij vooral geholpen om te relativeren, te zoeken naar een doel in wat je overkomt. Ik ben er van overtuigd dat het niet voor niets is geweest dat ik deze weg moest gaan. Ik ben ook nooit verbitterd geweest en heb ook nooit mijn levensvreugde verloren. Naast je praktijk, studie en yogacentrum heb je ook een thuiszorgorganisatie opgericht?

Op de foto’s: Henri van de Langenberg

Mijn eigen ervaringen met de thuiszorg hebben mij gestimuleerd om na te denken over een andere aanpak. De afgelopen vijf jaar hebben meer dan negentig verschillende mensen van de thuiszorg mij verpleegd en verzorgd. Ze hebben allemaal hun best gedaan, maar elke keer moet ik weer opnieuw uitleggen hoe ik dat het liefste wil en het is ook voor mijn privéleven een hele belasting. Met mijn nieuwe Zorgcentrum Complexcare wil ik zorg gaan leveren zoals zorg hoort te zijn en ik benader dat vanuit mijn visie: ik vraag me bij alles af hoe ik zelf behandeld wil worden. Ons motto is Yes, we care! We streven naar kleine teams van vijf tot zeven mensen rondom een patiënt, een goede planning, een efficiënte backoffice, samenspraak met de familie. Kijken naar de mogelijkheden, niet naar de beperkingen. De menselijke zorg moet terug. Sinds 1 september is het zorgcentrum actief en er werken nu een zorgmanager en een aantal verpleegkundigen met ervaring. We werken vooral met persoonsgebonden budget, de PGB’s. We kunnen mensen ook helpen om hun zorg in natura (ZIN) om te zetten in een PGB en het is natuurlijk mogelijk om particuliere zorg in te kopen. Complexcare richt zich nu nog op zorgvragers in de regio Utrecht, Hilversum, maar hoopt in de toekomst veel meer aanvragers te kunnen helpen. Mijn droom is om deze mensgerichte zorg in heel Nederland aan te bieden. Wat is je doel?

Daar kan ik een kort antwoord op geven: menselijkheid in alle aspecten. Na een lang gesprek neem ik afscheid Henri van de Langenberg. Hij is een man die weet wat hij wil en een ervaringsdeskundige die zich wil in zetten voor anderen. En dat ook daadwerkelijk waar maakt met zijn Zorgcentrum ComplexCare. In de toekomst zullen we meer horen over de cocktail, waar Henri aan werkt. Wie meer wil weten over het zorgcentrum kan zijn website bezoeken: complexcare.nl

DEC 2009 17

Agenda bedrijven en instituten Datum Locatie Onderwerp............................................................................ Punten.Bedrijven/instituten

Toegekende accreditatie-

JANUARI 8 Harderwijk 22 Harderwijk 23 Oudkarspel 26 Almere

................................................................................................................ Chakra psychologie in relatie tot de biochemie............................. CCHP.............................. 5,5 o. Distress in relatie tot de HPA-as................................................... CCHP.............................. 5,5 o. De B vitamines en hun ontspannende effect................................. NOER................................ 2 o. Opl.Gediplomeerd Orthomoleculair Afslankconsulent (dag 1)........ SOE.............................. zie 9/2

FEBRUARI 5 Harderwijk 7 Breukelen 9 Almere 13 Oudkarspel 16 Almere

................................................................................................................ Intestinale Dominantie / Enteric Nervouw System.......................... CCHP.............................. 5,5 o. Informatiedag voor artsen en therapeuten.................................... VITL................................... 2 o. Opl.Gediplomeerd Orthomoleculair Afslankconsulent (dag 2)........ SOE................................... 5 o. Gedachtenkracht, celgeheugen en immuniteit............................... NOER................................ 2 o. Cursus Lichaamsopbouwende Orthom.Voeding (dag 1)................. SOE.........................................

MAART 2 Almere 5 Harderwijk

................................................................................................................ Cursus Lichaamsopbouwende Orthom Voeding (dag 2)................. SOE......................................... Chronische Pijnklachten............................................................... CCHP.............................. 5,5 o.

6

Zeist

***** Ledenvergadering MBOG *****........................................ MBOG........................... 3 a.m.

8 12 13 16 19 30

Oudkarspel Zeist Zeist Almere Harderwijk Almere

Het immuunsysteem.................................................................... NOER................................ 2 o. opleiding Darmtherapie (dag1)..................................................... ORTH...........................zie 15/5 opleiding Darmtherapie (dag2)..................................................... ORTH...........................zie 15/5 Basiscursus Orthomoleculaire Geneeskunde (dag 1)...................... SOE............................ zie 30/3 Essentile vetzuren en chronische klachten..................................... CCHP.............................. 5,5 o. Basiscursus Orthomoleculaire Geneeskunde (dag 2)...................... SOE................................... 5 o.

APRIL 3 Oudkarspel 7 Almere 14 Almere 16 Zeist 16 Harderwijk 17 Zeist 24 Breukelen 28 Almere

................................................................................................................ De organen en hun individuele bewustzijn.................................... NOER................................ 2 o. Praktijkopl. (Top)sprotconsultant op Orthom. Basis (dag 1)........... SOE.............................zie 28/4 Praktijkopl. (Top)sprotconsultant op Orthom. Basis (dag 2)..............................................zie 28/4 opleiding Darmtherapie (dag3).................................................... ORTH...........................zie 15/5 Organische zuren onderzoek in de praktijk................................... CCHP.............................. 5,5 o. opleiding Darmtherapie (dag4).................................................... ORTH...........................zie 15/5 Dagseminar Lamberts: Dysbiose / SAD......................................... HB08................................. 4 o. Praktijkopl. (Top)sprotconsultant op Orthom. Basis (dag 3).................................................... 5 o.

MEI 14 Zeist 15 Zeist 22 Oudkarspel 28 Harderwijk 28 Driebergen

................................................................................................................ opleiding Darmtherapie (dag5)..................................................... ORTH...........................zie 15/5 opleiding Darmtherapie (dag6).................................................... ORTH................................. 6 o. Virussen, bacterin parasieten en frequentiedragers....................... NOER................................ 2 o. Aminozuren onderzoek in de praktijk........................................... CCHP.............................. 5,5 o. Vitamine B12 integraal................................................................ VITO.................................. 4 o.

JUNI 5 Oudkarspel

................................................................................................................ Theorie, oefen en behandel dag................................................... NOER................................ 2 o.

voor bij- en nascholing Bedrijven/instituten Website Telefoonnummer CCHP Cell Care Healthgroup Practica www.cellcaresupplements.com 0341 414324 HB08 Health Benefits08 www.hb08.nl 088 0075700 NOER Opleidingsinstituut NOER www.noeropleidingen.nl 075 6312720 ORTH Ortho Linea www.ortholinea.nl 079 3290115 SOE SOE (Stichting Orthomoleculaire Educatie) www.soe.nl 036 5460930 VITL Vitals/Orthokennis www.orthokennis.nl 075 6408180 VITO VitOrtho www.vitortho.nl 070 3010703 Door MBOG erkende opleidingen Ortho Linea www.ortholinea.nl tel. 079 3290115 SOE www.soe.nl tel. 070 3549958 Van Nature www.vannature.nl tel. 0186 577177

Verzameld door Jetty van der Graaf en Bob Besseling

advertentie

punten kunt u ook vinden bij de agenda op de website.

DEC 2009 18

Aanvullingen en meer informatie kunt u vinden op www.mbog.nl onder Agenda

JUNI DEC 2009 19

VitA ProdUCteN

Alleen u kent ook hun Individuele Dagelijkse Hoeveelheid.

esseNtiA eNergetiCA

Met Essentia Energetica van Vita ProductEn bent u voorbereid op de codex allimentarius Vita Producten B.V. is voorbereid op de komst van de Codex Allimentarius. Nu u nog!

Positief Verdrijft NegAtief Steeds meer therapeuten ontdekken Essentia Energetica als een doeltreffende behandelmethode van uiteenlopende pathogenese vormen. Hierbij nemen in de orthomoleculaire benadering wiskundige formules de plaats in van vitamines en mineralen. De preparaten (dragerstof) worden op basis van specifiek bepaalde wiskundige protocollen met energie geladen. Zo zijn de energievormen nauwkeurig afgestemd op de frequentie van een bepaalde pathogene storing, zodat het orgaan of systeem, desnoods op quantenniveau weer genormaliseerd kan worden. Werkt effiCiëNter dAN hooggedoseerde VitAmiNes eN miNerAleN Vita Producten brengt twee orthomoleculair werkende beginselen op de markt, Te weten: een aantal voedingssupplementen gebaseerd op 10% nutriënteninhoud aangevuld met een mineralengrondstof en lecythine. Door een krachtige werking op het Centraal zenuwstelsel wordt de opnamecapaciteit vergroot en heeft een lagere dosering zelfs een effectievere werking dan een hoge dosering. Een tweede beginsel is dat elk orthomoleculair werkende stof als een wiskundige formule aangeleverd kan worden en op deze wijze ook een Multi kan worden geconstrueerd die in alle gevallen sneller werkt en sterker is daar het direct in het systeem wordt opgenomen. Er hoeft dus geen rekening gehouden te worden met z.g. “malabsorptie”. Dit biedt ongelofelijke perspectieven!

> Leeftijd, geslacht en leefpatroon bepalen onder meer wat een mens aan voedingsstoffen nodig heeft. Soms zal dat minder zijn dan de ADH, vaak meer. Alleen u kent ook die Individuele Dagelijkse Hoeveelheid en zult uw advies daarop afstemmen. Om uw cliënt voor te lichten is er de Orthica consu-

meer iNformAtie……

mentenbrochure ‘Bouwen aan uw gezondheid’. Met uw vragen kunt u altijd terecht bij onze informatie-

VitA ProdUCteN B.V. Postbus 114 | 3890 AC Zeewolde | tel: 0031-(0)36-52 24 950 fax: 0031-(0)36-52 34 426 | e-mail: [email protected]

www.vitaproducten.nl

lijn: 036 - 546 09 09. En natuurlijk leren we ook graag van u.

Er IS nOg zOvEEL MOgELIjk

Lidmaatschap 2010

Logo

De op de LV afgesproken indexering is hierin nog niet doorgevoerd. Licentie – lid Contributie Kandidaat lid (max. 3 jaar) Voor beide éénmalig entree geld Senior licentie Senior Student lid (max. 2 jaar) Donateur, minimale bijdrage Abonnement nieuwsbrief Starterkorting (Zie HR)



€ 450, € 150. € 100, € 225, € 75, € 50, € 40, € 30,-

1e jaar € 150,2e jaar € 100,-

Licenties worden verstrekt voor 3 jaar. Criteria hiervoor zijn opgesteld door de Onderwijscommissie.

Gebruik van logo MBOG Op diverse websites van leden en niet- leden duikt het logo van de MBOG op. Daar is het niet voor bedoeld, de licentieleden mogen het logo ‘erkend door MBOG’ gebruiken. Het MBOG logo is specifiek van de vereniging. Het kan niet zo zijn dat we verantwoordelijk zijn voor uw doen en laten.

Beëindiging lidmaatschap uitsluitend schriftelijk voor 1 december.

advertentie

Colofon

Licentie lid Mw. M. Wijnhoven

Collectieve WA en Rechtsbijstand verzekeringen 2010 Deze verzekeringen zitten niet bij de contributie in. Oneigenlijk gebruik van lidmaatschap Het komt voor dat het secretariaat gebeld wordt voor informatie over een lid. Prima natuurlijk, maar we horen dan dat b.v. mensen die donateur, student of kandidaat lid zijn zich uitgeven als erkend lid van de MBOG. Dat kan niet. Daarmee zet de behandelaar cliënten op een dwaalspoor en maakt u ‘misbruik’ van de goede naam van de MBOG.

Welkom

Logo voor de Licentieleden Logo 'erkend door MBOG’.

Muurschildje Muurschildje voor de Licentieleden Afmetingen: 200 x 300 mm. Kostprijs € 50,-, borg € 114,-, verzendkosten. U tekent voor de condities, bij beëindiging lidmaatschap krijgt u de borg retour. Verkrijgbaar via het secretariaat.

Bestuur Mw. Dr. F.T. Russchen, arts voorzitter, congres, wetenschap Mw. F.J.A. Eissens- van Goor secretaris, secretariaat, financiën, congres, leden, nieuwsbrief, website, visitatie Mw. H. Lanting- Nieuwenweg 2e secretaris, algemeen ondersteunend, visitatie verzekeringen Dhr. N. Doorn penningmeester Dhr. A.W.C. Schreuder KAB Mw. E. Reerink - de Noord nieuwsbrief Drs. E. Valstar, arts vitaminewetgeving Mw. drs. I.E. de Vries, arts

MBOG Magazine december 2009

- Venlo

Licentie lid (Onder voorbehoud positief toelatingsgesprek) Mw. T.E.M. van den Heuvel - Boxmeer Mw. K.M. Paling - Eindhoven

Telefonische bereikbaarheid secretariaat

DEC 2009 22

Op maandag, tot een uur of vier, is het secretariaat in principe rechtstreeks bereikbaar. Verder staat er een antwoordapparaat aan. Boodschappen kunt u doorgeven. Bij vragen proberen we om binnen twee werkdagen terug te bellen.

Uitgave van de Maatschappij ter Bevordering van de Orthomoleculaire Geneeskunde Secretariaat/Redactieadres

Kandidaat lid Mw. H.M.A. Sierat

Zuiderstraat 4

- Zoetermeer

9479 PP Noordlaren telefoon 050 409 27 17

Website Er wordt heel hard aan gewerkt en gecontroleerd op fouten. De website is ondergebracht bij een ander bureau. Er kan veel meer achter de ledenknop gerealiseerd worden in de toekomst. Het kost wel even tijd om dat goed te krijgen allemaal, maar het wordt wel mooi! We hopen de website 1 januari 2010 in de lucht te hebben. Wilt u wijzigingen of aanvullingen op de website van uw gegevens? Reacties graag per e.mail. Eigen controle van uw gegevens is noodzakelijk, foutjes zijn zo gemaakt! Voor het afgesloten ledengedeelte kunnen de licentie, kandidaat, senior en student leden een persoonlijk wachtwoord krijgen door het sturen van een e.mail met eigen adres naar: [email protected] We gaan het ledengedeelte meer gebruiken, ook voor tussentijdse mededelingen. Dus kijkt u regelmatig. Ook is het mogelijkheid om binnen de artsen en therapeutenlijsten meerdere (praktijk)adressen aan te geven.

Coördinator werkgroepen. KAB Dhr. E. Wiersma PR

jaargang 12, nummer 4

fax 050 409 27 38 e.mail: [email protected] http:// www.mbog.nl Bijdragen van: Bob Besseling Inge van de Broek Ans Noordmans Jenny Nugteren Elly Poll Irene de Vries Engelbert Valstar

Eindredactie: Jan Blaauw Rita Eissens Lineke Reerink Vormgeving Ryan Horstman [email protected] Oplage 450 Advertentietarieven op aanvraag. Niets in deze uitgave mag worden gepubliceerd zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Bijscholen via internet Algemeen Medisch bijscholen via het Internet. Via www.accredidact.nl modules voor huisarts of fysiotherapeut. CME-online alleen met Big- registratie.

Aan deze publicaties kunnen geen rechten worden ontleend. Deze Nieuwsbrief is een uitgave van de Maatschappij ter Bevordering van Orthomoleculaire Geneeskunde (MBOG). Hoewel deze Nieuwsbrief met de grootst mogelijke zorgvuldigheid is samengesteld, is het niet uitge-

Eindejaarssluiting Het secretariaat is gesloten van 18 december t/m 3 januari.

sloten dat de geboden informatie, door welke oorzaak dan ook, niet geheel juist is. Noch de MBOG, noch de auteurs, noch de DEC medewerkers aan deze Nieuwsbrief aanvaar2009 23 den enige aansprakelijkheid, uit welke hoofde dan ook voor enig gevolg rechtstreeks of indirect voortvloeiend uit het gebruik ervan.