De oplevering van verwarmingssystemen van type 2

Regelgeving verwarming EPB Technische inhoud voor opleidingsinstellingen

De oplevering van verwarmingssystemen van type 2

Voor verwarmingsspecialisten: EPB verwarmingsadviseurs

Versie oktober 2010

Meer informatie: www.leefmilieubrussel.be Professionelen Energie EPB en binnenklimaat Technische installaties EPB

Leefmilieu Brussel - BIM Departement EPB Email: [email protected]

DE OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYTEMEN VAN TYPE 2 Reglementaire aspecten

INHOUDSOPGAVE HOOFDSTUK 1: OPDRACHTEN VAN DE EPB-VERWARMINGSADVISEUR ................................................ 7 1. 2. 3. 4.

ALGEMEEN ...................................................................................................................................................................... 7 GEBEURTENISSEN DIE AANLEIDING GEVEN TOT DE OPLEVERING VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM ........................... 7 VERWARMINGSSYSTEMEN DIE ONDERWORPEN ZIJN AAN DE OPLEVERINGSPLICHT ...................................................... 7 INHOUD VAN DE OPLEVERING IN HET KORT ..................................................................................................................... 8

HOOFDSTUK 2: OPENINGEN VOOR VERBRANDINGSMETING ................................................................... 8 HOOFDSTUK 3: AAN WERKENDE VERWARMINGSKETELS GESTELDE EISEN OP HET VLAK VAN VERBRANDING EN EMISSIE ............................................................................................................................ 8 HOOFDSTUK 4: EIS MET BETREKKING TOT DE DIMENSIONERINGSNOTA VOOR VERWARMINGSKETELS................................................................................................................................... 9 1. 2. 3. 4.

ALGEMEEN PRINCIPE....................................................................................................................................................... 9 METHODE VOOR GEBOUWEN ONDERWORPEN AAN DE EPB-PROCEDURE MET BEREKENING VAN HET E-NIVEAU..... 9 MÉTHODE VOOR GEBOUWEN MET EEN BESTAAND VERWARMINGSSYSTEEM ................................................................. 9 METHODE VOOR BESTAANDE GEBOUWEN ZONDER BESTAAND VERWARMINGSSYSTEEM ............................................. 9

HOOFDSTUK 5: EIS MET BETREKKING TOT DE VERMOGENSMODULATIE VAN BRANDERS............... 9 HOOFDSTUK 6: TREKVERMOGEN VAN DE SCHOORSTEEN ...................................................................... 9 HOOFDSTUK 7: VENTILATIE VAN DE STOOKRUIMTE ............................................................................... 10 HOOFDSTUK 8: DICHTHEID VAN HET SYSTEEM VOOR DE AFVOER VAN DE VERBRANDINGSGASSEN EN VOOR DE LUCHTAANVOER ....................................................................... 10 HOOFDSTUK 9: EIS MET BETREKKING TOT DE THERMISCHE ISOLATIE VAN LEIDINGEN EN ACCESSOIRES VAN HET VERWARMINGSSYSTEEM ................................................................................. 10 1. ALGEMEEN PRINCIPE..................................................................................................................................................... 10 2. TOEPASSINGSGEBIED ................................................................................................................................................... 11 2.1 Op welke gebouwen is de eis van toepassing? ................................................................................................ 11 2.2 Op welke verwarmingssystemen is de eis van toepassing?........................................................................... 11 2.3 Op welke distributienetten is de eis van toepassing? ...................................................................................... 11 2.4 Op welke distributieleidingen is de eis van toepassing? ................................................................................. 11 3. ISOLATIEKLASSE, GEBRUIK VOOR DE THERMISCHE ISOLATIE ....................................................................................... 11 4. CLASSIFICATIE VAN DE OMGEVING VAN DE LEIDINGEN ................................................................................................. 12 5. THERMISCHE ISOLATIE VAN DE LEIDINGEN VOOR VERWARMINGSWATER EN SWW .................................................... 12 5.1 Algemeen................................................................................................................................................................ 12 5.2 Bijzondere gevallen ............................................................................................................................................... 14 5.3 Samenvatting ......................................................................................................................................................... 15 5.4 Voorbeelden van waterleidingen die thermisch moeten worden geïsoleerd. ............................................... 17 6. THERMISCHE ISOLATIE VAN LUCHTCIRCULATIELEIDINGEN ........................................................................................... 19 6.1 Principes ................................................................................................................................................................. 19 6.2 Type vervoerde lucht: ........................................................................................................................................... 20 6.3 Samenvatting ......................................................................................................................................................... 22 6.4 Voorbeelden van situaties waarbij luchtkokers geïsoleerd moeten worden ................................................. 23 7. THERMISCHE ISOLATIE VAN VERWARMINGS – EN – SWW- ACCESSOIRES................................................................. 26 7.1 Tekst van de regelgeving: .................................................................................................................................... 26 7.2 Identificatie van de betrokken accessoires:....................................................................................................... 26 7.3 Eisen overeenkomstig de norm NBN D30-041 ................................................................................................. 33 7.4 Voorbeelden van thermische isolatie, uitgevoerd volgens NBN D30-041 .................................................... 33 7.5 Bijzondere informatie over circulatiepompen en pompen ............................................................................... 35 7.6 Bijzondere informatie over gemotoriseerde afsluiters...................................................................................... 37 7.7 Plaatsen waar de eis met betrekking tot de thermische isolatie van accessoires van toepassing is ....... 37 7.8 Praktische voorbeelden van accessoires die thermisch geïsoleerd moeten worden.................................. 37 7.9 Afwijkingen ............................................................................................................................................................. 38 BLADZIJDE 2 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

7.10 Afwerking van de thermische isolatie van leidingen en accessoires ............................................................. 39 HOOFDSTUK 10: EISEN MET BETREKKING TOT DE VERDELING ............................................................ 40 1. ALGEMEEN PRINCIPE..................................................................................................................................................... 40 2. TOEPASSINGSGEBIED ................................................................................................................................................... 40 2.1 Welke gebouwen zijn aan de eisen onderworpen?.......................................................................................... 40 2.2 Welke distributienetten zijn aan de eisen onderworpen? ................................................................................ 40 2.3 Welke verwarmingssystemen zijn aan de eis onderworpen? ......................................................................... 40 3. EISEN VOOR NIEUWE SYSTEMEN .................................................................................................................................. 41 3.1 Principes ................................................................................................................................................................. 41 3.2 Afsluitvoorzieningen .............................................................................................................................................. 42 3.3 Samenvatting ......................................................................................................................................................... 42 4. EISEN VOOR GEWIJZIGDE SYSTEMEN ........................................................................................................................... 42 HOOFDSTUK 11: EIS BETREFFENDE DE REGELING VAN DE VERWARMINGSSYSTEMEN.................. 43 1. INWERKINGTREDING VAN DE EIS ................................................................................................................................... 43 2. NOODZAAK OM DE REGELING TE DEFINIEREN............................................................................................................... 44 3. INDIVIDUELE REGELING VOOR NORMALE WERKING ...................................................................................................... 47 3.1 Regeling op basis van de gemeten temperatuur in het lokaal........................................................................ 47 3.2 Weersafhankelijke regeling .................................................................................................................................. 48 4. REGELING VOOR VERMINDERD EN VORSTVRIJ REGIME ................................................................................................ 52 4.1 Verminderd regime................................................................................................................................................ 52 4.2 Vorstvrij en condensatievrij regime ..................................................................................................................... 52 4.3 Regelsystemen ...................................................................................................................................................... 52 5. PROGRAMMERING VAN DE REGIMEOMSCHAKELINGEN ................................................................................................. 53 5.1 Kloktimer en optimisers ........................................................................................................................................ 53 5.2 Beheer van de omschakeling tussen twee regimes ......................................................................................... 54 5.3 Samenvatting ......................................................................................................................................................... 54 6. AUTOMATISCHE UITSCHAKELING VAN DE VERWARMING............................................................................................... 55 7. BEHEER VAN CIRCULATIEPOMPEN EN POMPEN ............................................................................................................ 55 8. REGELING VAN HET GEHEEL VAN VERWARMINGSKETELS VAN EENZELFDE VERWARMINGSSYSTEEM ......................... 56 8.1 Vijf principes ........................................................................................................................................................... 56 8.2 Belang vanuit energiestandpunt.......................................................................................................................... 56 8.3 Typisch voorbeeld van een slecht energieconcept voor de verwarming van een flatgebouw ................... 68 HOOFDSTUK 12: BIJHOUDING VAN EEN LOGBOEK.................................................................................. 69 1. 2. 3. 4. 5.

W AT IS EEN LOGBOEK?................................................................................................................................................. 69 ALGEMEEN PRINCIPE..................................................................................................................................................... 69 MINIMUMINHOUD VAN HET LOGBOEK ............................................................................................................................ 70 BIJZONDERHEDEN OVER BESTAANDE VERWARMINGSSYSTEMEN ................................................................................ 71 OPDRACHT VAN DE EPB-VERWARMINGSADVISEUR MET BETREKKING TOT HET LOGBOEK ......................................... 71

HOOFDSTUK 13: EISEN MET BETREKKING TOT DE METINGEN .............................................................. 72 1. ALGEMEEN PRINCIPE..................................................................................................................................................... 72 1.1 Meting van de voor warmteproductie verbruikte energie................................................................................. 72 1.2 Afwijking .................................................................................................................................................................. 72 1.3 Meting van de voor (gedwongen) luchtverdeling verbruikte energie ............................................................. 72 2. BRANDSTOFMETING ...................................................................................................................................................... 73 2.1 Brandstofmeters .................................................................................................................................................... 73 2.2 Bijzonder geval van de combi-brander............................................................................................................... 73 2.3 Installatieplaatsen van de meters........................................................................................................................ 74 3. METING VAN HET CALORISCH VERMOGEN .................................................................................................................... 74 3.1 Algemeen................................................................................................................................................................ 74 3.2 Installatieplaatsen van de meters........................................................................................................................ 74 3.3 Calorimeters voor het water................................................................................................................................. 75 4. OVERZICHT VOOR DE METING VAN DE WARMTEPRODUCTIE. ....................................................................................... 76 5. VOORBEELDEN VAN METING VAN DE WARMTEPRODUCTIE ........................................................................................... 77 6. ENERGIEMETING VOOR LUCHTVERDELING ................................................................................................................... 79 6.1 Installatieplaats van de meters ............................................................................................................................ 79 6.2 Elektriciteitsmeters ................................................................................................................................................ 79 6.3 Bijzonder geval van een ventilator voor uitzonderlijke situaties ..................................................................... 79 HOOFDSTUK 14: GESTELDE EISEN IN VERBAND MET DE AANVOER VAN VERSE LUCHT ................. 80 BLADZIJDE 3 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

1. DOELSTELLINGEN .......................................................................................................................................................... 80 2. ALGEMEEN PRINCIPE..................................................................................................................................................... 80 3. W ARMTETERUGWINNING UIT DE AFGEVOERDE LUCHT ................................................................................................. 80 3.1 Betrokken VMC-systemen met dubbele flux ..................................................................................................... 80 3.2 Eis betreffende de warmteterugwinningsvoorziening ...................................................................................... 81 3.3 De warmteterugwinningsvoorzieningen ............................................................................................................. 81 4. MODULATIE VAN HET VERSELUCHTDEBIET AFHANKELIJK VAN DE BEZETTING.............................................................. 81 4.1 Betrokken ventilatiesystemen .............................................................................................................................. 81 4.2 Eis betreffende de regelmethode voor het verseluchtdebiet........................................................................... 82 HOOFDSTUK 15: BIJHOUDING VAN EEN ENERGIEBOEKHOUDING ........................................................ 83 1. ALGEMEEN PRINCIPE..................................................................................................................................................... 83 1.1 De "gedetailleerde" energieboekhouding........................................................................................................... 83 1.2 Afwijking, de "vereenvoudigde" energieboekhouding ...................................................................................... 83 2. DE GEDETAILLEERDE ENERGIEBOEKHOUDING ............................................................................................................. 84 2.1 Inleiding................................................................................................................................................................... 84 2.2 De maandelijkse opname..................................................................................................................................... 85 2.3 De energetische handtekening............................................................................................................................ 87 2.4 Het genormaliseerde verwarmingsverbruik ....................................................................................................... 88 2.5 Het specifiek verbruik............................................................................................................................................ 89 2.6 De berekening van de jaarlijkse CO2-uitstoot................................................................................................... 89 2.7 De berekening van het jaarlijks rendement van de verwarmingsproductie .................................................. 90 2.8 Interpretatie van de resultaten............................................................................................................................. 90 3. DE VEREENVOUDIGDE ENERGIEBOEKHOUDING ............................................................................................................ 92 3.1 De jaarlijkse opname van de meterstanden ...................................................................................................... 92 3.2 De berekening van het genormaliseerd jaarlijks verbruik................................................................................ 94 3.3 Interpretatie ............................................................................................................................................................ 94 HOOFDSTUK 16: GEVRAAGDE AANVULLENDE GEGEVENS TEN BEHOEVE VAN DE CERTIFICERINGSINSTELLINGEN .................................................................................................................. 95 1. DOEL VAN DEZE GEGEVENS........................................................................................................................................... 95 2. GEVRAAGDE ANTWOORDEN .......................................................................................................................................... 95 3. MOEILIJKHEDEN BIJ HET ANTWOORDEN........................................................................................................................ 96 HOOFDSTUK 17: VERKLARING VAN OVEREENSTEMMING EN OPLEVERINGSATTEST....................... 97 HOOFDSTUK 18: GEBREKEN EN MAATREGELEN ..................................................................................... 98 1. GEBREKEN DIE WERDEN VERHOLPEN TIJDENS DEZE INGREEP .................................................................................... 98 2. GEBREKEN DIE NIET KONDEN WORDEN VERHOLPEN TIJDENS DEZE INGREEP ............................................................. 98 3. MAATREGELEN DIE MOETEN WORDEN GENOMEN OM DEZE GEBREKEN TE VERHELPEN .............................................. 98 HOOFDSTUK 19: HET STAPPENPLAN INVULLEN ...................................................................................... 98 HOOFDSTUK 20: SAMENVATTING VAN DE WERKZAAMHEDEN DIE MOETEN WORDEN UITGEVOERD BIJ DE OPLEVERING....................................................................................................................................... 99 B IJLAGE 1: UITVOERING VAN DE MEETOPENINGEN ............................................................................. 100 1. INLEIDING..................................................................................................................................................................... 100 2. NIET-GESLOTEN WARMTEGENERATOREN (TYPE B) ................................................................................................... 100 2.1 Warmtegeneratoren met gas- of oliegestookte ventilatorbrander ................................................................ 100 2.2 Warmtegeneratoren met terugslagbeveiliging/trekonderbreker (generatoren met gasvormige brandstoffen) ........................................................................................................................................................ 101 3. GESLOTEN WARMTEGENERATOREN (TYPE C)............................................................................................................ 102 BIJLAGE 2: STAPPENPLAN VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM.......................................................... 103 BIJLAGE 3: CONCEPT VAN BESCHERMD VOLUME IN EEN GEBOUW .................................................. 104 1. BESCHERMD VOLUME (BV)......................................................................................................................................... 104 1.1 OEPB-ordonnantie .............................................................................................................................................. 104 BIJLAGE 4: AUTOMATISCHE REGELCONCEPTEN................................................................................... 105 1. REGELCONCEPTEN ..................................................................................................................................................... 105 1.1 Wat is een regeling? ........................................................................................................................................... 105 1.2 Regelkring............................................................................................................................................................. 105 BLADZIJDE 4 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

1.3 Regelkring in verwarmingstoepassingen ......................................................................................................... 105 2. W ERKINGSPRINCIPES VAN REGELAARS ...................................................................................................................... 107 2.1 Alles of niets (AON)............................................................................................................................................. 107 2.2 Alles Of Niets (AON) met Hysteresis (positieve en/of negatieve vertraging t.o.v. richtwaarde) .............. 107 2.3 Proportioneel (P).................................................................................................................................................. 107 2.4 Proportioneel, Integrerend, Differentiërend (P.l.D.)........................................................................................ 107 2.5 Regelaar met onafhankelijke (constante) richtwaarde................................................................................... 108 2.6 Regelaar met afhankelijke richtwaarde. ........................................................................................................... 108 3. VERSCHIL TUSSEN REGELING EN BEDIENING.............................................................................................................. 108 BIJLAGE 5: THERMOSTATISCHE KRANEN ............................................................................................... 109 1. 2. 3. 4. 5.

W ERKINGSPRINCIPE.................................................................................................................................................... 109 TOT BESLUIT ................................................................................................................................................................ 110 W ELKE RICHTWAARDE? .............................................................................................................................................. 110 MONTAGEPLAATS VAN DE THERMOSTATISCHE KRANEN ............................................................................................ 110 TYPES VAN THERMOSTATISCHE KRANEN .................................................................................................................... 112

BIJLAGE 6: MINIMUMINHOUD VAN HET OPLEVERINGSATTEST VOOR EEN VERWARMINGSSYSTEEM VAN TYPE 2 .................................................................................................................................................... 113

BLADZIJDE 5 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

INHOUD Deze syllabus bespreekt de bepalingen van de regelgeving met betrekking tot de oplevering van verwarmingssystemen van type 2, zoals bedoeld in het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 3 juni 2010 betreffende de voor de verwarmingssystemen van gebouwen geldende EPB-eisen bij hun installatie en tijdens hun uitbatingsperiode.

DOELGROEP De verwarmingsdeskundigen die het bekwaamheidsattest als EPB-verwarmingsadviseur wensen te behalen.


HOOFDSTUK 1: OPDRACHTEN VAN DE EPB-VERWARMINGSADVISEUR 1.

ALGEMEEN

Het loont de moeite de opdrachten van de EPB-verwarmingsadviseur in het kader van de verwarmingshervorming even op te frissen. De erkenning als EPB-verwarmingsadviseur is verplicht om één van de volgende reglementaire handelingen uit te voeren: -

2.

de oplevering van verwarmingssystemen van type 2 de diagnose van verwarmingssystemen van type 2

GEBEURTENISSEN DIE AANLEIDING GEVEN TOT DE OPLEVERING VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM

Dit is een herhaling. Dit onderwerp wordt besproken in de cursus regelgeving over het "Verwarmingsbesluit". De VTI moet het verwarmingssysteem van type 2 bij de indienststelling door een EPB-verwarmingsadviseur laten opleveren in elk van de volgende gevallen: 1. na de installatie van een nieuwe of gebruikte verwarmingsketel; 2. na de vervanging van de bestaande ketel in een verwarmingssysteem (typisch geval: onherstelbaar defect in de warmtewisselaar. De brander wordt verder gebruikt); 3. na de vervanging van de brander van een bestaande ketel in een verwarmingssysteem. De nieuw geplaatste brander kan nieuw zijn of al gebruikt zijn. De ketel zelf wordt verder gebruikt; 4. na de verplaatsing van een bestaande ketel in een verwarmingssysteem, als de ketel na deze verandering nog deel uitmaakt van hetzelfde verwarmingssysteem. Voorbeeld: een ketel die in een kelder stond, verhuist na een verbouwing van de kelder naar de zolder, en levert zijn warmte via nieuwe leidingen af aan hetzelfde verwarmingssysteem. De VTI doet een beroep op een EPB-verwarmingsadviseur van zijn keuze. Het kan gaan om de vakman die de verwarmingsketel of het verwarmingssysteem geïnstalleerd heeft, of die het onderhoud uitvoert, OF om iedere andere vakman voor zover hij op het ogenblik van de handeling over een geldige erkenning beschikt en hij niet door een arbeids- of associatieovereenkomst gebonden is aan de VTI van het verwarmingssysteem dat hij oplevert. Ter herinnering, de VTI is: - de aanvrager van de milieuvergunning, - de houder van de milieuvergunning, - de eigenaar van het verwarmingssysteem, in afwezigheid van een milieuvergunning, - de mede-eigendom van het verwarmingssysteem, in afwezigheid van een milieuvergunning). Referentie in de wetgeving: besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 3 juni 2010 betreffende de voor de verwarmingssystemen van gebouwen geldende EPB-eisen bij hun installatie en tijdens hun uitbatingsperiode (verwarmingsbesluit), artikelen 2 en 20.

3.

VERWARMINGSSYSTEMEN DIE ONDERWORPEN ZIJN AAN DE OPLEVERINGSPLICHT

Dit is een herhaling. Dit onderwerp wordt besproken in de cursus regelgeving over het "Verwarmingsbesluit". De oplevering is verplicht voor verwarmingssystemen met een één of meer ketels: - met een nominaal vermogen van meer dan 20 kW, en - die op vloeibare of gasvormige brandstof werken, eb - die water verwarmen als warmtevoerend medium. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 2.


4.

INHOUD VAN DE OPLEVERING IN HET KORT

Dit is een herhaling. Dit onderwerp wordt besproken in de cursus regelgeving over het "Verwarmingsbesluit". De oplevering van een verwarmingssysteem van type 2 heeft tot doel te controleren of het in overeenstemming is met de volgende eisen: -

openingen voor verbrandingscontrole, eisen betreffende de verbranding en de emissie van de werkende verwarmingsketels, eis betreffende de dimensionering van de ketels, eis betreffende de modulatie van het vermogen van de branders, trekvermogen van de schoorsteen, ventilatie van de stookruimte, dichtheid van het systeem voor de afvoer van de verbrandingsgassen en voor de luchtaanvoer, eis betreffende de thermische isolatie van leidingen en accessoires, eisen betreffende de verdeling, eis betreffende de regeling van de verwarmingssystemen, bijhouding van een logboek, energiemetingen verwarming, elektriciteitsmetingen ventilatoren, warmteterugwinning luchtafvoer, regeling van het verseluchtdebiet, energieboekhouding.

Overzicht van de eisen

Technische eisen n° 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Aard

Periodieke controle

Oplevering Type1

Type2

Meetopening op verwarmingsketel Verbranding & rookemissie (metingen) Vermogensmodulatie (brander) Trekvermogen schoorsteen Ventilatie stookruimte en schoorsteen Dichtheid afvoer verbrandingsgassen en luchttoevoer Dimensionering verwarmingsketel Thermische isolatie leidingen & accessoires Warmte- en luchtverdeling in zones Regeling en programmering Logboek Energiemetingen verwarmingsketel Elektriciteitsmetingen ventilatoren Warmteterugwinning luchtafvoer Regeling van het verseluchtdebiet Energieboekhouding

HOOFDSTUK 2: OPENINGEN VOOR VERBRANDINGSMETING Zie: "Module over de periodieke controle van verwarmingsketels".

HOOFDSTUK 3: AAN WERKENDE VERWARMINGSKETELS GESTELDE EISEN OP HET VLAK VAN VERBRANDING EN EMISSIE Zie: "Module over de periodieke controle van verwarmingsketels".


HOOFDSTUK 4: EIS MET BETREKKING TOT DE DIMENSIONERINGSNOTA VOOR VERWARMINGSKETELS 1.

ALGEMEEN PRINCIPE

Voor nieuw geïnstalleerde verwarmingsketels moet het noodzakelijk calorisch vermogen vooraf worden bepaald volgens een methode die kan verschillen naargelang de bestemming van het gebouw waarvoor het verwarmingssysteem dient en naargelang het om een nieuw of een bestaand gebouw gaat. De « nieuw geïnstalleerde » verwarmingsketels hebben betrekking op de nieuwe en de bestaande, opnieuw gebruikte ketels. Deze methode zal worden vastgelegd in een besluit van de minister van energie, dat momenteel wordt opgesteld. Zij voorziet in de volgende 3 gangbare situaties: -

SITUATIE 1: nieuw verwarmingssysteem in een nieuw gebouw waarvoor een berekening van het Eniveau vereist is SITUATIE 2: vernieuwing van één of meer verwarmingsketels van een bestaand verwarmingssysteem SITUATIE 3: nieuw verwarmingssysteem voor een bestaand gebouw.

Bij het logboek moet bovendien een dimensioneringsnota worden gevoegd die de correcte toepassing van de methode aantoont. Het besluit van de BHR van 3 juni 2010 preciseert niets omtrent de persoon die bevoegd is om deze dimensioneringsnota op te stellen. Zoals voor alle eisen is de verantwoordelijke voor de technische installaties verantwoordelijk voor het bestaan van deze dimensioneringsnota, maar hij mag een persoon van zijn keuze vragen om hem op te stellen (verwarmingsinstallateur, studiebureau, raadgevend ingenieur, …). In een eerste fase heeft de eis uitsluitend betrekking op het bestaan van deze nota. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 6.

2.

METHODE VOOR GEBOUWEN ONDERWORPEN AAN DE EPB-PROCEDURE MET BEREKENING VAN HET E-NIVEAU

Hierover is een specifiek document beschikbaar.

3.

MÉTHODE VOOR GEBOUWEN MET EEN BESTAAND VERWARMINGSSYSTEEM


4.

METHODE VOOR BESTAANDE GEBOUWEN ZONDER BESTAAND VERWARMINGSSYSTEEM


HOOFDSTUK 5: EIS MET BETREKKING TOT DE VERMOGENSMODULATIE VAN BRANDERS Zie: "Module over de periodieke controle van verwarmingsketels" Belangrijk praktisch gevolg: net als voor de verwarmingssystemen van type 1 is het vermogen nooit groter dan 100Kw. Het is enkel van toepassing op condensatieketels met een modulatievereiste.

HOOFDSTUK 6: TREKVERMOGEN VAN DE SCHOORSTEEN Zie: "Module over de periodieke controle van verwarmingsketels"


HOOFDSTUK 7: VENTILATIE VAN DE STOOKRUIMTE1 Zie: "Module over de periodieke controle van verwarmingsketels"

HOOFDSTUK 8: DICHTHEID VAN HET SYSTEEM VOOR DE AFVOER VAN DE VERBRANDINGSGASSEN EN VOOR DE LUCHTAANVOER Zie: "Module over de periodieke controle van verwarmingsketels"

HOOFDSTUK 9: EIS MET BETREKKING TOT DE THERMISCHE ISOLATIE VAN LEIDINGEN EN ACCESSOIRES VAN HET VERWARMINGSSYSTEEM 1.

ALGEMEEN PRINCIPE

De leidingen en accessoires, geplaatst na 1 januari 2011, moeten thermisch geïsoleerd worden overeenkomstig bepaalde voorschriften. Alle niet-geïsoleerde leidingen en accessoires die vóór 1 januari 2011 aanwezig zijn in een verwarmingssysteem, moeten volgens dezelfde voorschriften geïsoleerd worden zodra één of meer nieuwe verwarmingsketels worden aangesloten op dit verwarmingssysteem. De leidingen die vóór 1 januari 2011 aanwezig zijn, worden als thermisch geïsoleerd beschouwd: - als ze bekleed zijn met een materiaal dat na plaatsing meer dan 5 mm dik is, voor zover dit materiaal vóór 1 januari 2011 werd aangebracht; - als ze vóór 1 januari 2011 bekleed worden met een klasse 1 of 2 isolatiemateriaal waarvan de dikte gelijk is aan of groter is dan de waarden die van toepassing zijn voor nieuwe leidingen. De accessoires die vóór 1 januari 2011 aanwezig zijn, worden als thermisch geïsoleerd beschouwd: - als ze bekleed zijn met een materiaal dat na plaatsing meer dan 5 mm dik is, voor zover dit materiaal vóór 1 januari 2011 werd aangebracht; - als ze vóór 1 januari 2011 bekleed worden met een materiaal dat voldoet aan de norm NBN D30-041. Alleen leidingen en accessoires die lucht, verwarmingswater en SWW overbrengen, moeten thermisch geïsoleerd worden. De dikte van het isolatiemateriaal is afhankelijk van: - de klasse van het isolatiemateriaal, bepaald door het isolerend vermogen van het materiaal; - de omgeving van de leiding of het accessoire; - de diameter voor leidingen die verwarmingswater of SWW overbrengen; - de grootte van het accessoire, gebaseerd op de diameter van de koppeling op een leidingsysteem; - het luchttype voor leidingen die lucht overbrengen.

Nieuwe leiding voor water thermische isolatie verplicht Nieuwe luchtkoker thermische isolatie verplicht Nieuw accessoire voor water thermische isolatie verplicht Bestaande niet-geïsoleerde waterleidingen na nieuwe verwarmingsketel thermische isolatie verplicht Bestaande niet-geïsoleerde luchtkokers na nieuwe verwarmingsketel thermische isolatie verplicht Bestaande niet-geïsoleerde accessoires voor water thermische isolatie verplicht

Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 11 en bijlage 3.

1 Au sens de l'arrêté, les systèmes d’entrées et sorties d’air et les systèmes d’évacuation des gaz de combustion sont compris dans les locaux de chauffe.


2.

TOEPASSINGSGEBIED

2.1

Op welke gebouwen is de eis van toepassing?

Alle gebouwen, ongeacht hun bestemming. 2.2

Op welke verwarmingssystemen is de eis van toepassing?

De bestaande verwarmingssystemen zijn niet onderworpen aan de eisen inzake thermische isolatie voor zover ze geen enkele wijziging ondergingen na 1 januari 2011. 2.3

Op welke distributienetten is de eis van toepassing?

De eis is van toepassing op de distributiekanalen: - bestemd voor het transport van water voor verwarming (warmtevoerend medium) of water dat tijdens een deel van het jaar kan worden verwarmd); - bestemd voor het transport van hygiënische ventilatielucht die kan worden verwarmd; - bestemd voor het transport van warm water voor verwarmingslichamen van alle types zoals radiatoren, convectoren, inductieconvectoren, stralingspanelen (ongeacht het oppervlak: vloer, plafond, muur), luchtverhitters, luchtverwarmingselementen; - bestemd voor het transport van warm water voor eindtoestellen die een deel van het jaar voorzien worden van warm water. Deze toestellen kunnen bijvoorbeeld inductieconvectoren, ventilo-convectoren, stralingspanelen warm/koud, warme-/koudeluchtelementen zijn; - bestemd voor het transport van sanitair warm water (SWW), voor elk deel waar er minimaal 2 000 uur/jaar gedwongen circulatie is. De eis is dus niet van toepassing op: - SWW-circuits die volgens het thermosifonprincipe werken; - alle delen van het verdeelsysteem voor verwarmingswater die volgens het thermosifonprincipe werken. Delen die volgens het thermosifonprincipe werken zijn een bijzonder geval, omdat het verschil in watertemperatuur tussen de verschillen delen het water doet circuleren. 2.4

Op welke distributieleidingen is de eis van toepassing?

Noch de aard van de materialen waarvan de leidingen en accessoires gemaakt zijn, noch hun vorm moet in aanmerking worden genomen. Leidingen van kleine afmetingen zijn niet aan de eis onderworpen. -

Leidingen die warm verwarmingswater of sanitair warm water transporteren en een buitendiameter van minder dan 20 mm hebben. Luchtkokers waarvan de vrije doorlaat in rechte stroken kleiner is dan of gelijk is aan 0,025 m². Afvoer- en toevoerleidingen en -kokers Waterleidingen buitenØ. ≤ 20 mm thermische isolatie niet verplicht Luchtkoker met binnendiameter in rechte stroken ≤ 0,025 m² thermische isolatie niet verplicht Cilindervormige luchtkoker binnenØ ≤ 178 mm thermische isolatie niet verplicht

3.

ISOLATIEKLASSE, GEBRUIK VOOR DE THERMISCHE ISOLATIE

De isolatiematerialen zijn ingedeeld in 2 klassen: - klasse 1: isolatiemateriaal met een warmtegeleidingsvermogen van minder dan 0,035 W/mK - klasse 2: isolatiemateriaal met een warmtegeleidingsvermogen hoger dan of gelijk aan 0,035 W/mK, maar lager dan of gelijk aan 0,045 W/mK. Het warmtegeleidingsvermogen van het isolatiemateriaal is de waarde die bepaald wordt - volgens de normen: NBN EN ISO 8497 voor materialen die worden aangebracht rond cilindervormige leidingen; NBN EN 12667 voor materialen die in een vlak worden aangebracht, - bij een temperatuur van +10°C . BLADZIJDE 11 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Materialen met een geleidingsvermogen hoger dan 0,045 W/mK worden niet als isolatie beschouwd.

4.

CLASSIFICATIE VAN DE OMGEVING VAN DE LEIDINGEN

De omgeving van de leidingen kan tot de volgende 2 categorieën behoren.

Tabel 9.1: Classificatie van de omgeving van de leidingen Leidingen en accessoires: Situatie I

in de vloer, buiten; in elke ruimte die geen deel uitmaakt van het beschermd volume van het gebouw. De leidingen en accessoires die zich binnen het beschermd volume van het gebouw bevinden: in een stookruimte of een technisch lokaal, in technische kokers; zichtbaar gemonteerd in ruimten die niet over een verwarmingssysteem beschikken en al dan niet zijn uitgerust met een airconditioningsysteem;

Situatie II

zichtbaar gemonteerd in iedere ruimte die is uitgerust met een verwarmings- en een airconditioningsysteem; in verlaagde plafonds, in verhoogde vloeren, de ononderbroken bekleding van eindtoestellen.

Opgelet voor situatie I b: Identificatie van de wanden die het beschermd volume (BV) begrenzen. Het begrip "beschermd volume" wordt besproken in bijlage 3 van deze cursus. Wanneer het verwarmingssysteem bestemd is voor het verwarmen van ruimten in een gebouw waarvoor een EPB-dossier bestaat, moet de EPB-verwarmingsadviseur aan de EPB-adviseur informatie vragen over de grenzen van het beschermd volume. Wanneer het verwarmingssysteem bestemd is voor het verwarmen van ruimten in een gebouw waarvoor geen EPB-dossier bestaat, moet de EPB-verwarmingsadviseur aan de architect-ontwerper informatie vragen over de grenzen van het beschermd volume.

5.

THERMISCHE ISOLATIE VAN DE LEIDINGEN VOOR VERWARMINGSWATER EN SWW

5.1

Algemeen

1. Onder leidingen dienen te worden verstaan, de rechte stroken, de bochten, elke andere richtingverandering, de delen die buizen met verschillende doorsnede met elkaar verbinden, hetzij bruusk, hetzij geleidelijk, de aftakkingen of verzamelstukken, en dit ongeacht hun richting in de ruimte. 2. De eis om alle verwarmings- en SWW-leidingen thermisch te isoleren, is afhankelijk van: hun situatie, zoals aangegeven in Tabel 6 ; hun buitendiameter; de isolatieklasse van het materiaal dat gebruikt wordt voor de thermische isolatie. Tabel 9.2 geeft de minimale dikte in mm na plaatsing van isolatiematerialen klasse 1 en 2 die op de leidingen worden geplaatst.


Tabel 9.2: Dikte van het isolatiemateriaal volgens de afmetingen van de leidingen Buitendiameter van de leiding in mm

Dikte van het isolatiemateriaal na plaatsing in mm Situatie 1

Situatie 2

Isolatie van klasse 1




20 tot 24,9

13

23

11

19

25 tot 29,9

17

29

13

22

30 tot 39,9

22

35

16

26

40 tot 60,9

27

42

21

32

61 tot 89,9

35

54

25

37

90 tot 114,9

39

59

28

41

115 tot 159,9

42

62

32

46

160 tot 229,9

47

68

36

50

230 tot 329,9

49

70

38

53

≥ 330

60

80

50

60

3. De thermische isolatie mag niet onderbroken zijn ter hoogte van de bevestigingen van de leidingen. 4. De delen van de leidingen die door de wanden van het gebouw lopen, zowel horizontaal als verticaal, moeten thermisch geïsoleerd worden overeenkomstig de volgende voorschriften: elke doorvoering van 50 cm of langer wordt beschouwd als een situatie II"; voor elke doorvoering over een lengte van meer dan 15 cm maar minder dan 50 cm, moet het deel dat door de wand loopt, thermisch geïsoleerd worden met een dikte van minimaal 10 mm (ongeacht de isolatieklasse van het gebruikte materiaal), voor zover de thermische isolatie verplicht is voor minimaal 2 stroken die zich aan elke zijde van de betrokken wand bevinden. 5. Uitgezonderd de doorvoeringen in wanden, zoals hiervoor beschreven, is het niet verplicht in de wanden ingebouwde leidingen thermisch te isoleren, in tegenstelling tot wat bepaald wordt in bijlage VIII van het EPB-eisenbesluit. Zo hoeven, meer in het bijzonder, de in ondervloeren gegoten verwarmings- en SWWleidingen niet thermisch te worden geïsoleerd. 6. Moeten thermisch worden geïsoleerd met een minimumdikte van 15 mm voor isolatiemateriaal van klasse 1 en van 20 mm voor isolatiemateriaal van klasse 2, alle leidingen die warm verwarmingswater transporteren, die zichtbaar gemonteerd zijn in een verwarmd lokaal zonder airconditioning, die een diameter hebben groter dan of gelijk aan 50 mm, en waarin de circulatie niet wordt onderbroken wanneer de verwarmingslichamen in deze ruimte worden uitgeschakeld.


5.2

Bijzondere gevallen

1. Stalen verwarmingsbuizen overeenkomstig de normen NBN A 25-103 en NBN A 25-104:

Tabel 9.3: Dikte van isolatiemateriaal afhankelijk van de ligging van de buizen in STAAL Situatie I

Leidingen NBN A25-103 / 104

Situatie II

Dikte van het isolatiemateriaal in mm

Diameter DN

Buitendiameter leiding mm

10

17,2

15

21,3

13

23

11

19

20

26,9

17

29

13

22

25

33,7

22

35

16

26

32

42,4

27

42

21

32

40

48,3

27

42

21

32

50

60,3

27

42

21

32

65

76,1

35

54

25

37

80

88,9

35

54

25

37

100

114,3

39

59

28

41

125

139,7

42

62

32

46

150

168,3

47

68

36

50

200

219,1

47

68

36

50

250

273

49

70

38

53

Isolatieklasse 1

Isolatieklasse 2

Isolatieklasse 1

Isolatieklasse 2

Thermische isolatie niet verplicht

300

323,9

49

70

38

53

≥ 350

355,6

60

80

50

60

2. Koperen leidingen voor sanitaire installatie en verwarming overeenkomstig de normen NBN EN 1057 (2006) en NBN P 12-101:

Tabel 9.4: Dikte van isolatiemateriaal afhankelijk van de ligging van de leidingen in KOPER Situatie I

Situatie II

Dikte van het isolatiemateriaal in mm Diameter

Buitendiameter leiding mm

Isolatieklasse 1

10,12,15,18

Isolatieklasse 2

Isolatieklasse 1

Isolatieklasse 2

Thermische isolatie niet verplicht

NBN EN 1057 (2006) 22x1

26,9

13

23

11

19

28x1

33,7

17

29

13

22

35x1

42,4

22

35

16

26

42x1,5

48,3

27

42

21

32

54x2

60,3

27

42

21

32

NBN P12-101 20x1

88,9

22x1

114,3

Thermische isolatie niet verplicht 13

23

11

19


3. Niet-cilindrische leidingen: als een niet-cilindrische leiding wordt gebruikt, bereken dan de equivalente buitendiameter De. Dit is de diameter van een cilindervormige leiding die in het rechte deel dezelfde buitenomtrek p heeft als de niet-cilindrische leiding. Hieruit kan de volgende klassieke berekeningsformule worden afgeleid:

De =

p

π

Voorbeeld: in een buis met een rechthoekige doorsnede van 27 x 38 mm (buitenafmetingen) circuleert water. De berekening geeft als resultaat: omtrek p = 2x (27+38) = 130 mm en De =130/Л = 41,4mm. Bijgevolg moet de eis voor buitendiameters van 40 tot 60,9 mm worden toegepast, zoals aangegeven in Tabel 9.2. Belangrijke opmerking: niet-cilindrische leidingen zijn niet interessant vanuit het standpunt van de thermische isolatie. Voor eenzelfde doorsnede heeft het isolatiemateriaal immers een grotere oppervlakte, en de eis kan soms hoger zijn. De De is immers groter dan de maximumwaarde, zodat de leiding ook tot een hoger diameterbereik kan behoren. 5.3

Samenvatting

De volgende tabel geeft een overzicht vanuit een andere invalshoek:

Tabel 9.5: samenvatting dikte isolatiemateriaal Geval

Aanvullende voorwaarde

Leidingen geplaatst..…

Diameters

1

- buiten

Ø > 20 mm

Tabel 6, situatie I

2

- ingegraven in de grond, - in een geul in de grond

Ø > 20 mm

Tabel 9.2, situatie I

3

- in elke ruimte buiten het BV

Ø > 20 mm

Tabel 9.2, situatie I

4

- in BV en in stookruimte, - in BV en in technisch lokaal, - in BV en in een technische koker

Ø > 20 mm

Tabel 9.2, situatie II

5

- in BV en in verlaagde plafonds (1) (2) - in BV en in verhoogde vloeren (2) - in BV en in de ononderbroken bekleding van een eindtoestel (2)

Ø > 20 mm


6

- in BV, zichtbaar en in een ruimte zonder verwarmingslichamen en zonder koellichamen

Ø >20 mm


7

- in BV, zichtbaar en in een ruimte zonder verwarmingslichamen maar met koellichamen

Ø >20 mm


8

- in BV, zichtbaar en in een ruimte met verwarmingslichamen en met koellichamen

Ø >20 mm


9

- in BV, zichtbaar en in een ruimte met verwarmingslichamen en zonder koellichamen

Ø ≥ 50 mm

Strook waar de watercirculatie doorgaat wanneer de circulatie in alle verwarmings- en koellichamen wordt onderbroken.

Minimumdikte

15 mm indien isolatieklasse 1 of 20 mm indien isolatieklasse 2

(1): geldig voor gesloten verlaagde plafonds en voor verlaagde vakwerkplafonds waarbij de openingen ≤ 75% van de oppervlakte vertegenwoordigen. (2): geldig indien het verlaagde plafond, de verhoogde vloer of de bekleding in contact is met een ruimte die al dan niet uitgerust is met verwarmingslichamen en/of koellichamen.

Uit geval 9 leiden wij af dat, in de situatie van een verwarmd lokaal (niet uitgerust met koellichamen), weergegeven in de volgende figuur, geen enkele leiding thermisch moet worden geïsoleerd. BLADZIJDE 15 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Figuur 9.1: Geval waarbij thermische isolatie niet verplicht is.


5.4

Voorbeelden van waterleidingen die thermisch moeten worden geïsoleerd.

Voorbeeld 1: geval van een (niet gekoeld) lokaal dat verwarmd wordt door 2 radiatoren, gevoed vanaf het gesloten verlaagd plafond. Deel 1: DN50 of Ø = 60,3 mm >50 mm Thermisch te isoleren met isolatiemateriaal klasse 1 met een minimumdikte van 15 mm, stemt overeen met geval 9 van Tabel 9.5 Deel 2: DN32 of Ø = 42,4 mm <50 mm Thermische isolatie niet verplicht.

verlaagd plafond (3)

nietgekoeld lokaal

(1) DN50

(2) DN 32

Deel 3: In verlaagd plafond: pvc, Ø=77 mm, afvoer en toevoer thermisch te isoleren met minimaal 25 mm dik isolatiemateriaal klasse 1 of 37 mm isolatiemateriaal klasse 2, stemt overeen met geval 5 van Tabel 9.5

Figuur 9.2: voorbeeld 1

Voorbeeld 2: Geval van een (niet gekoeld) lokaal dat verwarmd wordt door 2 radiatoren, gevoed vanaf het gesloten verlaagd plafond. Deel 1: DN50 of Ø=60,3 mm > 20 mm. Thermisch te isoleren volgens de dikten, vermeld in Tabel 9.2, situatie II. Stemt overeen met geval 8 van Tabel 9.5 Deel 2: DN32 of Ø=42,4 mm > 20 mm. Thermisch te isoleren volgens de dikten, vermeld in Tabel 6, situatie II. Stemt overeen met geval 8 van Tabel 9.5. Thermische isolatie niet verplicht.

verlaagd plafond (3)

Gekoeld lokaal

(1) DN50

(2) DN 32

Figuur 9.3: voorbeeld 2

Deel 3 In verlaagd plafond: pvc en Ø = 77 mm, afvoer- en toevoerleidingen thermisch te isoleren met minimaal 25 mm dik isolatiemateriaal klasse 1 of minimaal 37 mm dik isolatiemateriaal klasse 2. Stemt overeen met geval 5 van Tabel 9.5.


Voorbeeld 3: Geval van een (niet gekoeld) lokaal dat verwarmd wordt door 2 radiatoren, gevoed vanaf een afzonderlijke kolom. Deel 1: DN32 of Ø = 42,4 mm < 50 mm Er is nog circulatie wanneer de 2 radiatoren uitgeschakeld zijn. Stemt overeen met geval 9 van Tabel 9, maar aangezien Ø < 50 mm, is thermische isolatie niet verplicht.

(1) DN32 (4) DN20 (2)

(3) DN15

Deel 2: DN25. Deel 3: DN15. Deel 4: DN20. Voor de delen 2, 3 en 4 houdt de watercirculatie op wanneer de 2 radiatoren uitgeschakeld worden. Stemt overeen met geval 9 van Tabel 9, maar aangezien de circulatie onderbroken wordt, is thermische isolatie niet verplicht..

Figuur 9.4: Voorbeeld 3


6.

THERMISCHE ISOLATIE VAN LUCHTCIRCULATIELEIDINGEN

6.1

Principes

Onder luchtcirculatieleidingen dienen te worden verstaan, de rechte stroken, de bochten, elke andere richtingverandering, de delen die buizen met verschillende doorsnede met elkaar verbinden, hetzij bruusk, hetzij geleidelijk, de aftakkingen of verzamelstukken, en dit ongeacht hun richting in de ruimte. De eis inzake thermische isolatie van luchtleidingen wordt uitdrukt in de vorm van een minimumdikte voor de isolatielaag na plaatsing, ongeacht de vorm van de rechte doorsnede van de leiding. De eis inzake thermische isolatie van de luchtleidingen is afhankelijk van: de installatieplaats van de luchtleiding, gekenmerkt door de hierboven vermelde situaties; het luchttype in de zin van de norm NEN 13779:2004 ; de temperatuur van de lucht die in de leiding wordt overgebracht, d.w.z. de nominale dimensioneringstemperaturen van de installaties meteen na behandeling, die overeenstemmen met de basiswaarden voor winter- en zomertemperatuur volgens de geldende normen; de hierboven gepreciseerde klasse van de thermische isolatie; de aanwezigheid van specifieke uitrusting. De minimumdikte na plaatsing (in mm) voor de thermische isolatie wordt aangegeven in Tabel 9.6 hieronder:

Tabel 9.6: dikte van het isolatiemateriaal. Luchtleidingen Minimumdikte van de thermische isolatie (in mm)

Voorwaarden Type lucht in de leiding

Verse lucht

Afgeleverde lucht,

Temperatuur van de overgebrachte lucht

Situatie van de 2 leiding

Zonder belang

Alle situaties uitgezonde rd Ia.

20

25

≤ 35°C

I

40

50

≥ 25°C en ≤ 35°C

II

20

25

I

80

100

II

40

50

Zonder belang

I

40

50

Zonder belang

II

20

25



> 35°C

Recirculatielucht, Menglucht, Lucht teruggevoerd in aanwezigheid van een warmteterugwinningsvoorzieni ng of een recirculatiesysteem stroomafwaarts

Ter herinnering: Cirkelvormige luchtkokers met een diameter van 80, 100, 125, 150 en 160 mm zijn niet onderworpen aan de verplichting inzake thermische isolatie. Voorbeeld: Figuur 9.5

2

Zie tabel 9.1 BLADZIJDE 19 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Figuur 9.5: afbeelding van thermisch te isoleren buizen

6.2

Type vervoerde lucht:

Volgens de norm NEN 13779:2004: (1) Verse lucht : lucht afkomstig van buiten, die het systeem binnendringt via een opening, vóór enige luchtbehandeling (2) Toevoerlucht: lucht die de ruimte met luchtbehandeling bereikt of die het systeem bereikt na behandeling (5) Retourlucht: luchtstroom die de ruimte met luchtbehandeling verlaat (6) Recirculatielucht: gerecirculeerde lucht die opnieuw in het luchtbehandelingssysteem wordt gebracht (7) Afvoerlucht: luchtstroom die in de atmosfeer wordt uitgestoten. (12) Gemengde lucht: lucht die stromen van twee of meer types bevat. Al deze luchttypes worden weergegeven in Figuur 9.6 hieronder:


Figuur 9.6: illustratie van de luchttypes volgens NEN 13779

Oorsprong van de luchtcirculatie. De betrokken leidingen zijn die welke circulerende lucht geleiden. Aangezien de oorsprong van die circulatie nergens wordt gepreciseerd, zijn de eisen inzake thermische isolatie van toepassing op gedwongen (met ventilatoren) en natuurlijke (thermosifon) circulatie. Luchtleidingen die onderworpen zijn aan de eisen. De eisen zijn van toepassing op leidingen die deel uitmaken van: 1. elk systeem voor hygiënische ventilatie dat deel uitmaakt van een verwarmingssysteem d.w.z. van zodra er verwarming van de lucht is (gecentraliseerd of gedecentraliseerd); 2. een verwarmingssysteem met verse lucht: natuurlijk of gedwongen; 3. een gecombineerd systeem hygiënische ventilatie en verwarming met verse lucht; 4. een airconditioningsysteem waarbij de lucht gedurende een bepaalde periode van het jaar wordt verwarmd, al dan niet in combinatie met een hygiënische verwarming. Leidingen die tot de volgende systemen behoren, zijn niet onderworpen aan de eisen inzake thermische isolatie. 1. een systeem voor hygiënische ventilatie zonder verwarming van de lucht anders dan door een warmterecuperatie op de afgezogen lucht of op de afgevoerde lucht en dat ongeacht het type (A of B of C of D); 2. een verwarmingssysteem met warme lucht waarbij geen aangevoerde warmte wordt geproduceerd door een verwarmingsketel (warmtevoerend medium = water); 3. een VMC-ventilatiesysteem op gas; 4. een airconditioningsysteem met lucht, waarbij de lucht alleen worden gekoeld (zie volgend besluit betreffende de airconditioningsystemen). Pro memorie: classificatie van de 4 systemen voor hygiënische ventilatie Aanvoer van verse lucht op natuurlijke wijze mechanische wijze Afvoer van lucht op

natuurlijke wijze

Systeem A

Systeem B (aanvoer enkele stroom)


mechanische wijze

Systeem C (afvoer enkele stroom)

Systeem D (dubbele stroom)

De volgende kenmerken van de luchtcirculatieleidingen dienen niet in beschouwing genomen te worden voor de thermische isolatie-eis : - de vorm van de sectie van het luchtkanaal : rond, rechthoekig, enz - het tracé van het luchtkanaal: recht, gebogen, enz - de aard van het materiaal : staal, pvc, enz. - de aanwezigheid van een geluidsdemper - de stijfheid van het luchtkanaal : soepel, stijf.

6.3

Samenvatting

Explicieter en meer gedetailleerd volgens de installatieplaats (van buiten naar binnen): Tabel 9.7: samenvatting dikte isolatie voor luchtcirculatieleidingen Kenmerken van de leiding Installatieplaats van de luchtcirculatieleiding

Toevoerlucht Recirculatielucht, Gemengde lucht Retourlucht

Buiten BV

Recirculatielucht, Gemengde lucht Retourlucht

Situatie nr.

Isolatie klasse 2

---

0

0

1

tair ≤ 35°C

40

50

2

tair > 35°C

80

100

3

---

40

50

4

Geen terugwinningsvoorziening (1) stroomafwaarts

0

0

5

Indien terugwinningsvoorziening (1) stroomafwaarts

40

50

6

Toevoer van verse lucht Toevoerlucht

Minimumdikte thermische isolatie (in mm) Isolatie klasse 1

Vervoerde lucht Toevoer van verse lucht

buiten, ingegraven

Voorwaarden

20

25

7

tlucht ≤ 35°C

40

50

8

tlucht > 35°C

80

100

9

---

40

50

10


0

0

11

Indien terugwinningsvoorziening (1)

40

50

12


stroomafwaarts Toevoer van verse lucht

20

25

13

tlucht < 25 °C

0

0

14

25°C ≤tair≤35°C

20

25

15

tlucht > 35°C

40

50

16

---

20

25

17


0

0

18

Indien terugwinningsvoorziening (1) stroomafwaarts

20

25

19

Toevoer van verse lucht

20

25

20

Toevoerlucht Recirculatielucht Gemengde lucht Retourlucht

0

0

21

Toevoerlucht

Overal in BV uitgezonderd zichtbaar gemonteerd in lokaal dat alleen verwarmd wordt

Zichtbaar gemonteerd in ieder lokaal dat alleen verwarmd wordt

Recirculatielucht, Gemengde lucht Retourlucht

(1): voorziening voor energieterugwinning, statische warmtewisselaar, roterende warmtewisselaar (wiel), thermodynamisch terugwinningsysteem (WP).

6.4

Voorbeelden van situaties waarbij luchtkokers geïsoleerd moeten worden

A. Geval van een ventilatie- en verwarmingssysteem: Een toevoergroep TG voert lucht naar de turnzaal van een school. Een kamerthermostaat stuurt de verwarmingsbatterij P aan om de verliezen te compenseren en de zaal te verwarmen. De afvoergroep AG voert de gebruikte lucht uit de zaal af (bv. op 18 °C tijdens de verwarmingsperiode) en voert ze naar een warmteterugwinningsvoorziening TV die haar warmte afgeeft aan de batterij R. Alle uitrustingen van A tot D zijn opgesteld in een klein technisch lokaal dat zich in het BV bevindt. Alle uitrustingen E tot H bevinden zich in een cabine op het dak buiten het BV. Klep 1 is normaal geopend en V2 normaal gesloten wanneer de temperatuur op punt tA < 20°C. Wanneer tA > 21°C, sluit V1 en opent V2, zodat een bypass word t gelegd om de voorverwarmingsbatterij R.

Figuur 9.7: thermische isolatie voor een VMC-ventilatie met dubbele flux en met terugwinningsvoorziening (Bron BIM en Energie +)

Wat zijn de eisen inzake thermische isolatie in klasse 1? Toevoergedeelte: tijdens de piekperiode in de winter BLADZIJDE 23 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

-

delen AB, BR, BC (via de bypass): verse lucht in BV, dus 20 mm dikke thermische isolatie (situatie nr. 13); delen RCP: toevoerlucht (want reeds behandeld door "R") in BV, tC ~12 °C, dus thermische isolatie n iet verplicht (situatie nr. 14); delen PD: toevoerlucht (want reeds behandeld door "P") in BV, tD ~40 °C BV, dus 40 mm dikke thermische isolatie (situatie nr. 16) ; delen DS: toevoerlucht (want reeds behandeld door "P"), zichtbaar gemonteerd in een lokaal dat alleen verwarmd wordt (zaal), dus geen thermische isolatie (situatie nr. 21).

Afvoergedeelte: tijdens de piekperiode in de winter. -

delen SE: luchtretourleiding zichtbaar gemonteerd in een lokaal (zaal) dat alleen verwarmd wordt geen thermische isolatie (situatie nr. 21) ; delen EF: luchtretourleiding buiten BV met stroomafwaarts een terugwinningsvoorziening, 40 mm dikke thermische isolatie (situatie nr. 12) ; delen GH: luchtretourleiding buiten BV met terugwinningsvoorziening stroomopwaarts, geen thermische isolatie (situatie nr.11).

B. Geval van een ventilatiesysteem met dubbele flux en neutrale toevoer. Neutrale toevoer: toevoer van hygiënische lucht op een temperatuur die zeer dicht bij de aanbevolen temperatuur van de lucht in de verwarmde lokalen (kamertemperatuur) ligt. Kantoorgebouw: typische waarden 1. aanbevolen kamertemperatuur: 21°C, 2. aanbevolen temperatuur van de toevoerlucht: 21°C + 1 = 22 °C, Montage van de kokers overeenkomstig Figuur 14 hieronder, volledig zichtbaar. Toevoernet stroomafwaarts van P: volgens de regelgeving hoeft geen enkele koker thermisch geïsoleerd te worden aangezien t°toevoerlucht < 25 °C. Zie situat ies nr. 14 en 21. Toevoernet stroomopwaarts van E: volgens de regelgeving hoeft geen enkele koker thermisch geïsoleerd te worden. Zie situaties nr. 18 en 21.

Figuur 9.8: thermische isolatie voor een VMC met dubbele flux en verwarmde toevoer (bron BIM en Energie +)

Bijzonder geval: ventilatie met dubbele flux en niet-verwarmde toevoer, zoals aangegeven in Figuur 9.9. Dit ventilatiesysteem maakt geen deel uit van het verwarmingssysteem. De warmte-isolatievereisten zijn er niet van op toepassing. Reglementair moet niet geisoleerd worden. Ook hier moet volgens de regelgeving nergens thermische isolatie worden aangebracht. Opgelet evenwel voor het zeer reële risico van condensatie gedurende een deel van het jaar.


Figuur 9.9: thermische isolatie voor een VMC met dubbele flux en niet-verwarmde toevoer (bron BIM en Energie +)


7. 7.1

THERMISCHE ISOLATIE VAN VERWARMINGS – EN – SWW- ACCESSOIRES Tekst van de regelgeving:

De accessoires, met inbegrip van de (eventuele) koppelflenzen, waarvan de maat overeenstemt met een aansluiting op een leiding met een buitendiameter van meer dan 50 mm, worden thermisch geïsoleerd 3 overeenkomstig de norm NBN D30-041, als zij in één van de volgende situaties worden geplaatst : I, IIa, IIb ,IIc 7.2

Identificatie van de betrokken accessoires:

Worden als verwarmings- en SWW-accessoires beschouwd: 1. gemotoriseerde of manuele 2-wegafsluiters: isolatie, balancering, meting, regeling, alle types: met ronde kraankop, vlinderkraan, klep met schuine of rechte zitting, met membraan enz. 2. 3-wegafsluiters met diverse functies: afstelling, gemotoriseerde of manuele regeling, alle types: met schuine zitting, vlinderkraan, klep met rechte zitting; 3. 4-wegafsluiters met diverse functies: afstelling, gemotoriseerde of manuele regeling, alle types: met ronde kraankop, vlinderkraan, klep met rechte zitting; 4. zeefhouder, vuilafscheider; 5. ontluchtingsklok; 6. evenwichtsfles; 7. filter; 8. terugslagklep; 9. flenzen; 10. pomphuizen en circulatiepompen; 11. watermeters; 12. koppelstukken; 13. drukverschilventiel. Behoren niet tot het toepassingsgebied: expansietanks, vaten, opslagtanks.

Figuur 9.10: kogelafsluiter en flenspaar

3

Voir tableau 9.1 BLADZIJDE 26 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Figuur 9.11: isolatiekranen, voorzien van een klep met rechte zitting

Figuur 9.12: isolatiekranen, voorzien van een klep met schuine zitting

Figuur 9.13: vlinderkranen voor regeling en flenspaar BLADZIJDE 27 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Figuur 9.14: vlinderkraan

Figuur 9.15: gemotoriseerde 3-wegregelafsluiter


Figuur 9.16: filter

Figuur 9.17: thermisch te isoleren zeefhouder

Figuur 9.18: ventilator


Figuur 9.19: warmwatermeter

Figuur 9.20: verbindingsstukken


Figuur 9.21: verschildrukventiel

Evenwichtscollectoren en evenwichtsflessen worden niet als accessoires beschouwd, maar als een groep van leidingen die als dusdanig thermisch geïsoleerd moeten worden.

Figuur 9.22: evenwichtsfles op de secundaire circuits

Figuur 9.23: evenwichtsfles op het primaire circuit

Figuur 9.24: evenwichtsfles BLADZIJDE 31 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010


7.3

Eisen overeenkomstig de norm NBN D30-041

De norm NBN D30-041 bevat de voorschriften voor de thermische isolatie van afsluiters en accessoires van leidingen, en preciseert het toepassingsgebied. Deze voorschriften zijn van toepassing op: - alle accessoires en afsluiters die warm verwarmingswater of sanitair warm water vervoeren, ongeacht de temperatuur van het water (anders dan gezegd wordt in §7.1 van de norm, die over t° > 60°C spreekt); - de maten voor de aansluiting van leidingen met een buitendiameter van meer dan 50 mm (anders dan gezegd wordt in §7.1 van de norm, die betrekking heeft op Ø > DN40 (buitendiameter = 48 mm)) Tabel 9.8: dikte thermische isolatie accessoires Technische oplossing

Omhulsel

Isolatiemateriaal

Isolerend vermogen

Anorak: geprefabriceerde soepele mat

Soepel, later niet afgesneden.

Steenwol met ρ ≥ 40 kg/m³ Glaswol met ρ ≥ 24 kg/m³

Minimale begindikte = 60 mm

Kap: geprefabriceerde kast

Aluminiumplaat, dikte ≥ 0,8 mm of synthetisch materiaal met vergelijkbare stijfheid

Minerale wol waarvan λ niet wordt aangetast door water.

Thermische weerstand ≥ 1,5 m²K/W (1)

(1) Op basis van de gangbare λ van minerale wol, λ = 0,04 W/mK , verkrijgen we een minimale dikte van E = 1,5 x 0,04 = 0,06 m of 60 mm. In de praktijk zijn de twee vereiste minimumdiktes dus identiek voor de twee technieken.

7.4

Voorbeelden van thermische isolatie, uitgevoerd volgens NBN D30-041

Figuur 9.25: thermische isolatie van accessoires met isolatiedekens


Figuur 9.26: plaatsing van mantels

Figuur 9.27: gedemonteerd voor afsluiter


Figuur 9.28: op een afsluiter gemonteerde kap

7.5

Bijzondere informatie over circulatiepompen en pompen

a) Voor circulatiepompen is thermische isolatie niet verplicht omdat de werking van het gedeelte met de wikkeling van de elektromotor beïnvloed kan worden door de temperatuursverhoging, veroorzaakt door de isolatiedeken. Het gaat om het deel aangeduid met "NC" in Figuur 9.30 hieronder. Alleen het gedeelte met het eigenlijke pomphuis moet thermisch geïsoleerd worden. Als de circulatiepomp gemonteerd wordt met een door de fabrikant van de circulatiepomp geleverde, voorgevormde isolatieschaal, zoals weergegeven in Figuur 9.29, wordt deze oplossing aanvaard ter vervanging van die welke wordt voorgeschreven door de norm NBN D30-041. b) Voor pompen geldt hetzelfde principe als voor circulatiepompen. Zoals Figuur 9.31 aangeeft, moet het gedeelte, aangeduid met "C", thermisch geïsoleerd worden (indien buitendiameter > 50 mm), voor het gedeelte, aangeduid met "NC", is dit toegestaan maar niet verplicht.


Figuur 9.29: voorgevormde isolatieschaal voor het circulatiepomphuis

Figuur 9.30: NC, niet te isoleren deel

Figuur 9.31: pomp met gescheiden motor


7.6

Bijzondere informatie over gemotoriseerde afsluiters.

Voor gemotoriseerde afsluiters geldt: a) de thermische isolatie van het motorgedeelte is niet verplicht omdat ze de werking van de wikkeling van de elektrische of de thermische motor kan beïnvloeden; b) het eigenlijke afsluitergedeelte moet thermisch geïsoleerd worden indien de voorwaarden (diameter) vervuld zijn.

Figuur 9.32 – Gemotoriseerde 3-wegafsluiter

7.7

Plaatsen waar de eis met betrekking tot de thermische isolatie van accessoires van toepassing is

a) Accessoires waarop de eis met betrekking tot de thermische isolatie van toepassing is, moeten geïsoleerd worden ongeacht ze zich aan de afvoer- of de retourzijde bevinden of in welk ander deel van een warmwatercircuit ook. b) De eis met betrekking tot de thermische isolatie moet worden onderzocht indien het accessoire zich in de situatie 1, 2, 3, 4, 7, 8, of 9 van Tabel 9.5 bevindt. 7.8

Praktische voorbeelden van accessoires die thermisch geïsoleerd moeten worden

Voorbeeld 1: een verwarmde (maar niet gekoelde) ruimte met 2 radiatoren die gevoed worden vanaf het verlaagd plafond.

Deel 1: DN50 hetzij Ø = 60,3 mm >50mm Accessoire A1 moet thermisch geïsoleerd worden want stemt overeen met geval 9 van Tabel 9.5. Deel 2: DN32 hetzij Ø = 42,4 mm <50mm Thermische isolatie van accessoire A2 is niet verplicht wegens te klein. Deel 3: in verlaagd plafond: in pvc en Ø=77 mm, Thermische isolatie van accessoire A2 is niet verplicht want stemt overeen met geval 5 van Tabel 9.5 Figuur 9.33: voorbeeld 1 BLADZIJDE 37 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Voorbeeld 2: geval van een verwarmde (maar niet gekoelde) ruimte met 2 radiatoren die gevoed worden vanuit een technische koker.

Deel 1: DN65 hetzij Ø = 76 mm > 50 mm Accessoire A1 moet thermisch geïsoleerd worden want stemt overeen met geval 4 van Tabel 9.5 Deel 2: DN50 soit Ø = 60,3 mm < 50 mm Thermische isolatie van accessoire A2 is niet verplicht, want stemt overeen met het hierboven genoemde geval 9: er is geen watercirculatie wanneer de 2 radiatoren worden uitgeschakeld. Figuur 9.34: voorbeeld 2

7.9

Afwijkingen

a) Van de voorschriften betreffende de thermische isolatie kan worden afgeweken voor leidingen en accessoires die vóór 01/01/2011 bestonden en niet bereikbaar zijn. b) Uitgezonderd in nieuwe gebouwen kan van de voorschriften betreffende de dikte van de thermische isolatie van leidingen en accessoires worden afgeweken indien de rechtstreekse omgeving van deze leidingen en accessoires problemen stelt op dat vlak. In dat geval moeten de leidingen en accessoires thermisch geïsoleerd worden met de grootste mogelijke dikte, rekening houdend met de beperkingen van de rechtstreekse omgeving. Te volgen procedure: 1) Aanleiding: aanwezigheid van een nieuwe ketel? Ja, want we bevinden ons in de opleveringsfase. 2) Dateert de leiding van vóór 1/1/2011? Zo niet is de hierboven beschreven algemene regelgeving van toepassing. Zo ja, naar stap 3 gaan. 3) Is de leiding bereikbaar? Zo niet wordt de leiding in haar huidige toestand gehouden, d.w.z. geen thermische isolatie. Overgaan tot het onderzoek van de andere leidingen. Zo ja, naar stap 4 gaan. 4) Is momenteel een bekleding (ongeacht het materiaal) aangebracht rond de leiding? Zo niet, naar stap 9 gaan. Zo ja, naar stap 5 gaan. 5) Werd de huidige bekleding vóór 1/1/2011 aangebracht? Zo niet, naar stap 7 gaan. Zo ja, naar stap 6 gaan. 6) Is de dikte van de huidige bekleding ≥ 5 mm? Zo ja wordt de leiding in de huidige toestand gehouden, d.w.z. geen nieuwe thermische isolatie (want de leiding wordt als thermisch geïsoleerd beschouwd). Overgaan tot het onderzoek van de andere leidingen. Zo niet, naar stap 9 gaan. 7) De thermische isolatie werd dus aangebracht na de inwerkingtreding van het verwarmingsbesluit. Controleer de geldigheid van het gebruikte materiaal door u de vraag te stellen: is het geleidingsvermogen van het isolatiemateriaal > 0,045 W/mK? Zo niet heeft de thermische isolatie een voldoende hoog isolerend vermogen en mag u naar stap 8 gaan. Zo ja, naar stap 9 gaan. 8) Heeft de huidige thermische isolatie een dikte ≥ de waarden, voorgeschreven in dit verwarmingsbesluit? Zo ja is deze leiding conform. Ga over tot het onderzoek van de andere leidingen. Zo niet, naar stap 9 gaan. 9) Zijn er plaatsbeperkingen in de onmiddellijke omgeving van de leiding die de plaatsing van thermische isolatie met de voorgeschreven dikte verhinderen? Onder beperkingen verstaan we wanden, structuurwanden, machines, andere leidingen enz., d.w.z. ieder voorwerp waarvan de afbraak- of verplaatsingskosten niet in verhouding staan tot de kosten voor de eigenlijke thermische isolatie. Die inschatting is een kwestie van gezond verstand! Een voorbeeld: de kast van de conciërge, vergeten matrassen, de zoutbak worden niet als hindernissen beschouwd. Zo niet, moet de thermische isolatie in overeenstemming zijn met de EPB-eisen. Ga daarna naar de volgende leiding. Zo ja, moet de thermische BLADZIJDE 38 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

isolatie worden uitgevoerd met een materiaal met een geleidingsvermogen λ < 0,045 W/mK en moet de grootste mogelijke dikte worden gebruikt, rekening houdend met de rechtstreekse omgeving. 10) Ga daarna naar de volgende leiding.

Het volgende logigram geeft de vragen en beslissingen schematisch weer.

Figuur 9.35: logigram met vragen over de thermische isolatie

7.10

Afwerking van de thermische isolatie van leidingen en accessoires

De thermische isolatie bestaat uit het plaatsen van één of meer lagen thermisch isolerende materialen rond de leidingen en accessoires ten einde de thermische uitwisseling met de omgeving zeer sterk te verminderen. De eis betreffende de leidingen heeft tot doel een minimumprestatie van de thermische isolatie te waarborgen. Een zeer belangrijk aspect is de duurzaamheid van de thermische isolatie, d.w.z. het langdurig behoud van de initiële thermische prestaties. U zult rekening moeten houden met stoffen die de veroudering van de isolatie kunnen versnellen of die de isolatie kunnen aantasten, zoals uv-stralen (zon), vogels (beten), knaagdieren (muizen, …), vandalisme enz. De keuze van het isolatiemateriaal, de afwerking, de bevestigingsmethoden enz. valt buiten het kader van het verwarmingsbesluit. Deze belangrijke constructieaspecten: - zijn opgenomen in de technische bepalingen van een bijzonder bestek indien dit bestaat; - moeten worden uitgevoerd volgens de regels van het vak.


HOOFDSTUK 10: EISEN MET BETREKKING TOT DE VERDELING 1.

ALGEMEEN PRINCIPE

Verwarmingssystemen die na 1 januari 2011 geplaatst of gewijzigd worden, moeten voldoen aan bepaalde voorschriften betreffende de verdeling van de distributie van warm verwarmingswater en lucht. Deze voorschriften voorzien in de plaatsing van een uitschakelsysteem op de distributiecircuits van verwarmingswater en lucht, ten einde de circulatie van water of vloeistof te kunnen onderbreken in delen van het gebouw die langdurig niet zullen worden gebruikt, en op die manier onnodig energieverbruik te vermijden. VERDELING = INDELING IN ZONES = Zones maken = De distributie onderverdelen

Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 12 en bijlage 4.

2.

TOEPASSINGSGEBIED

2.1

Welke gebouwen zijn aan de eisen onderworpen?

Alle gebouwen, ongeacht hun bestemming. 2.2

Welke distributienetten zijn aan de eisen onderworpen?

De eisen zijn van toepassing op distributienetten die: 1. verwarmingslucht (warmtevoerend medium) vervoeren of lucht die een deel van het jaar verwarmd kan worden; 2. hygiënische ventilatielucht vervoeren die al dan niet verwarmd kan worden; 3. warm water vervoeren naar verwarmingslichamen van velerlei aard zoals radiatoren, convectoren, inductieconvectoren, stralingspanelen (ongeacht het oppervlak: vloer, plafond, muur), luchtverhitters, luchtverwarmingselementen; 4. warm water vervoeren naar eindtoestellen die een deel van het jaar voorzien worden van warm water. Deze toestellen kunnen bijvoorbeeld inductieconvectoren, ventilo-convectoren, stralingspanelen warm/koud, warme-/koudeluchtelementen zijn. Behoren dus niet tot het toepassingsgebied, de distributienetten voor: 1. koelwater; 2. geproduceerd sanitair warm water (al dan niet in gesloten circuit). Met de aard van de materialen, de vorm van de leidingen en de plaatsen waar zij doorheen lopen, moet geen rekening worden gehouden. 2.3

Welke verwarmingssystemen zijn aan de eis onderworpen?

Alleen de distributie van systemen die: 1. nieuw geplaatst worden na 1/1/2011, 2. al bestaan, maar gewijzigd worden na 1/1/2011. Dit betekent dat bestaande verwarmingssystemen die niet na 1/1/2011 gewijzigd worden, niet onderworpen zijn aan de eisen met betrekking tot de verdeling.


3.

EISEN VOOR NIEUWE SYSTEMEN

3.1

Principes

De eis voorziet in: 1. de plaatsing van een afsluitvoorziening bij het instroompunt en een afsluitvoorziening bij het uitstroompunt van dezelfde zone; 2. het indelen van de ruimten in de zone, volgens criteria die kunnen verschillen naargelang de bestemming. De zones worden hydraulisch en aeraulisch parallel met elkaar verbonden, zoals weergegeven in figuur 10.1

Figuur 10.1: voorstelling van de zones in perspectief

1. Een zone is een geheel van aan elkaar grenzende lokalen met dezelfde bestemming en soortgelijke warmtebehoeften, comfortvereisten, uurregelingen en bedrijfsregimes. 2. Elke zone bedient een verwarmde of geventileerde vloeroppervlakte van maximaal 1.250 m². 3. In afwijking van punt 2 kan een zone een oppervlakte hebben die gelijk is aan maximaal 1 875 m² op voorwaarde dat ze op dezelfde verdieping grenst aan een andere zone met een oppervlakte van maximaal 625 m², indien een dergelijke indeling beter beantwoordt aan de onder punt 1 vermelde gelijkaardigheidscriteria. 4. Elke wooneenheid vormt een zone. 5. Wanneer aangrenzende lokalen met een bestemming van kantoren en diensten en met soortgelijke warmtebehoeften, comfortvereisten, uurregelingen en bedrijfsregimes op verschillende verdiepingen liggen, creëert men minstens evenveel zones als verdiepingen zodat elke zone de lokalen van op eenzelfde verdieping bundelt. Opgelet: de aangegeven vloeroppervlakten (1 250 of 1 875 m²) betreffen enkel de lokalen of ruimten die daadwerkelijk worden verwarmd. Zijn dus uitgesloten, de lokalen die indirect worden verwarmd en die waar zich geen verwarmingslichamen bevinden.


3.2

Afsluitvoorzieningen

We verstaan onder: 1. afsluitvoorziening, een manuele afsluitvoorziening, een afsluiter die alleen door een manuele handeling van uitgeschakelde naar ingeschakelde toestand (geen circulatie) kan overgaan; 2. gemotoriseerde afsluitvoorziening, een afsluiter die door de werking van een motor (ongeacht het type = thermische motor, eenweg-servomotor, tweeweg-servomotor, …) overgaat van uitgeschakelde naar ingeschakelde toestand (geen circulatie) toestand. De bedoeling van deze eis is dat de elektrische bedieningselementen van alle gecreëerde zones gecentraliseerd worden in een kast in de stookruimte, of bij het onthaal in het geval van een tertiair gebouw. Alle gemotoriseerde regelafsluiters en -luchtkleppen mogen als gemotoriseerde afsluitvoorziening worden aangewend op voorwaarde dat het afsluitcommando voorrang heeft op het regelcommando en de afsluiting gewaarborgd is. Voor hydraulische distributienetten voor warm verwarmingswater moeten de in- en uitstroompunten van de leidingen voorzien zijn van afsluitvoorzieningen. Voor het instroompunt moet de afsluitvoorziening gemotoriseerd zijn als het verwarmingssysteem meer dan één zone omvat. Voor appartementsgebouwen moeten de afsluitvoorzieningen op de in- en uitstroompunten van de zone bereikbaar zijn vanuit het appartement dat de zone vormt of vanuit een gemeenschappelijke ruimte. Voor luchtbehandelingsnetwerken in gebouwen met een bestemming van kantoren en diensten, moeten de kokers voor toevoer- en retourlucht uitgerust zijn met gemotoriseerde afsluitvoorzieningen op de in- en uitstroompunten van de zone. 3.3

Samenvatting

De volgende tabel geeft een overzicht van de reglementaire types van afsluitvoorzieningen: Tabel 10.1: overzicht afsluitvoorzieningen Gebouw

Betrokken distributienet

Aantal zones

Op het instroompunt van de zone

Op het uitstroompunt van de zone

Alle bestemmingen

water

1 hydraulische zone

1 manuele afsluitvoorziening


Alle bestemmingen

water

> 1 hydraulische zone

1 gemotoriseerde afsluitvoorziening


Alle bestemmingen uitgezonderd kantoren & diensten (2)

lucht

Niet relevant

Afsluitvoorziening niet verplicht (1)

Afsluitvoorziening niet verplicht (1)

kantoren & diensten

Lucht

1 luchtbehandelingszone



kantoren & diensten

lucht

> 1 luchtbehandelingszone



(1): niet verplicht volgens de regelgeving, maar sterk aanbevolen om het onderhoud te vergemakkelijken. (2): dit is meer in het bijzonder het geval voor hygiënische ventilatiesystemen van type C of D die gemeenschappelijk zijn voor een groep woningen (collectief woongebouw).

4.

EISEN VOOR GEWIJZIGDE SYSTEMEN

Wanneer hydraulische netwerken voor de distributie van warm verwarmingswater en/of aeraulische netwerken voor de distributie van lucht worden vervangen of toegevoegd, zijn de eisen van toepassing op de lokalen die door deze netwerken worden bediend.


HOOFDSTUK 11: EIS BETREFFENDE DE REGELING VAN DE VERWARMINGSSYSTEMEN 1.

INWERKINGTREDING VAN DE EIS

Zolang geen wijzigingen worden aangebracht aan de ketels, aanvaardt de regelgeving dat de geïnstalleerde regelvoorzieningen behouden blijven in hun huidige toestand. Wanneer een nieuwe (d.w.z. nooit eerder gebruikte) verwarmingsketel geïnstalleerd wordt, bepaalt de regelgeving dat de financiële investering voldoende hoog is om in een energie-efficiënte regeling te voorzien voor het volledige verwarmingssysteem dat door deze nieuwe verwarmingsketel wordt bediend.

Aanleiding = een nieuwe verwarmingsketel

Indien de stookruimte meer dan één verwarmingsketel herbergt, en één van de ketels wordt vervangen of een ketel wordt toegevoegd, moet de installatie in overeenstemming worden gebracht met de regelgeving.

Een energie-efficiënte regeling voor een gegeven verwarmingssysteem is een geheel van regelkringen dat de diverse onderdelen van het systeem op zodanige wijze laat werken dat een maximaal jaarlijks rendement wordt verenigd met het bereiken van 2 andere doelstellingen: overal en op ieder ogenblik de verwachte prestaties verkrijgen; de duurzaamheid van elk onderdeel van de uitrusting (brander, ketel, pomp, 3- of 4-wegafsluiters, CTA...) waarborgen (duurzame ontwikkeling).

De diverse componenten zijn: 1. warmteproductie: via één verwarmingsketel of een groep ketels; 2. warmtedistributie: via één of meer collectoren, één of meer circuits, één of meer pompen; 3. warmteafgifte: aan één type van verwarmingslichaam of een combinatie van verschillende: radiatoren, convectoren, vloerverwarming, luchtverhitters, ventilo-convectoren, ...; 4. productie van SWW: doorstroomtype, (zuivere) accumulatie, semi-accumulatie. Een bestaat niet één ideale typeregeling, want: 1. er is een grote verscheidenheid aan verwarmingssystemen, 2. soms worden alleen bepaalde componenten vernieuwd! Bijlage 5 van het verwarmingsbesluit bevat de principes die moeten worden gevolgd: 1. in de vorm van een resultaatverbintenis, en niet als hulpmiddelen; 2. ingedeeld volgens de componenten.

Figuur 11.1: schema van de componenten "productie", "distributie" en "afgifte"


Waarschuwing: Bij de installatie van de nieuwe verwarmingsketel moet de EPBverwarmingsadviseur de toestand van de aanwezige regelingen analyseren en onderzoeken of ze in overeenstemming zijn met de voorschriften in bijlage 5 van het verwarmingsbesluit. Het is niet altijd nodig de VTI in nieuwe regeluitrusting te laten investeren.

2.

NOODZAAK OM DE REGELING TE DEFINIEREN

Familie van de "xxstaten". De "xxstaten" zijn regelaars die in een compacte vormgeving de 4 componenten van de regelkring verenigen (meting – vergelijking – verzending – actie). Hun werkingsprincipe is dikwijls vergelijkbaar met dat van een eenvoudig elektrische contact van het type "open/gesloten", d.w.z. "aan of uit". Tot de familie van de "xxstaten" behoren: 1. thermostaten: temperatuurregeling in het algemeen; 2. kamerthermostaten: regeling van de luchttemperatuur in een lokaal; 3. aquastaten: regeling van een watertemperatuur; 4. ketelaquastaten: regeling van de temperatuur van het water in de verwarmingsketel of op de afvoerleiding van de ketel; 5. pressostaten, manostaten of drukregelaars: regeling van een druk; 6. hygrostaten: regeling van een relatieve vochtigheidsgraad. Er zijn mechanische en elektronische modellen. De elektronische modellen zijn nauwkeuriger. Bij kamerthermostaten en aquastaten van het mechanische type gebeurt de detectie door een temperatuurgevoelig element, wordt de vergelijking uitgevoerd door middel van een compensatieveer en bestaat de actie uit het openen en sluiten van een stroomkring. De regeling van een verwarmingsinstallatie door middel van een kamerthermostaat kan berusten op het achtereenvolgens in- en uitschakelen van de verwarmingsketel: 1. als het te warm wordt, opent het elektrisch contact van de thermostaat zich en wordt de ketel uitgeschakeld; 2. als het te koud wordt, sluit het elektrisch contact van de thermostaat zich en wordt de ketel ingeschakeld. De "xxstaten " worden beveiligingstoepassingen.

vaak

gebruikt

voor

eenvoudige

regelsystemen,

vooral

dan

in

Opgelet voor de definitie van een op het terrein geanalyseerde regeling: Voorbeeld: het verwarmingssysteem van deze woning wordt geregeld door een kamerthermostaat in de woonkamer.

U gelooft dat hiermee alles gezegd is. Vergeet het, want niets is wat het lijkt! Het verwarmingssysteem kan immers op 3 manieren geregeld worden. Manier 1: De kamerthermostaat stuurt de brander aan. Een kamerthermostaat in een controlelokaal (hier de woonkamer) stuurt rechtstreeks de inschakeling van de brander aan. De regeling bestaat hier uit een opeenvolging van inschakelingen/uitschakelingen van de brander van de verwarmingsketel: 1. Het is te warm in het controlelokaal, het elektrisch contact van de thermostaat opent zich en de brander wordt uitgeschakeld. BLADZIJDE 44 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

2. Het is te koud in het controlelokaal, het elektrisch contact van de thermostaat sluit zich en de brander wordt ingeschakeld. De temperatuur van het water in de ketel of bij het verlaten ervan wordt niet geregeld, de sensor maakt geen deel uit van een regelkring. De aquastaat schakelt de brander uit wanneer de watertemperatuur de ingestelde waarde heeft bereikt, zelfs als de kamerthermostaat nog warmte vraagt. De aquastaat dient alleen als begrenzer om een maximumtemperatuur vast te leggen. De temperatuur van het water in de verwarmingsketel is variabel, met een maximum dat is ingesteld op de aquastaat. De circulatiepomp van de installatie werkt continu, d.w.z. dat hij geen deel uitmaakt van een regelkring. Hij staat buitenspel. Dit wordt geïllustreerd in de volgende figuur. Symbolen: OT = omgevingstemperatuur Aq = aquastaat op de verwarmingsketel B = brander R = manuele radiatorkraan

Figuur 11.2: brander aangestuurd door een thermostaat

Figuur 11.3 BLADZIJDE 45 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Samengevat: er is maar één regelkring: kamerthermostaat/brander Watertemperatuur: niet geregeld = variabel met een plafond = t° aquastaat Doorlopende circulatie. Manier 2: De kamerthermostaat stuurt de brander en de circulatiepomp aan. Een kamerthermostaat in een controlelokaal (hier de woonkamer) stuurt rechtstreeks de inschakeling van de brander en de circulatiepomp aan. De regeling bestaat hier uit een opeenvolging van inschakelingen/uitschakelingen van de brander van de verwarmingsketel en de circulatiepomp: 1. Het is te warm in het controlelokaal, het elektrisch contact van de thermostaat opent zich en de brander en de circulatiepomp worden uitgeschakeld. 2. Het is te koud in het controlelokaal, het elektrisch contact van de thermostaat sluit zich en de brander en de circulatiepomp worden ingeschakeld.

Figuur 11.4: brander en circulatiepomp aangestuurd door een thermostaat

P = pomp (of circulatiepomp) Voor de watercirculatie: variant. De kamerthermostaat stuurt parallel de werking van de circulatiepomp van de installatie aan, met een vertraagde uitschakeling, d.w.z.: onmiddellijke inschakeling (op veel verwarmingsketels is circulatie in de ketel bij het inschakelen van de brander gewenst), maar vertraagde uitschakeling (nawerking gedurende enkele minuten). De circulatiepomp voert de warmte weg die in de ketel was opgeslagen bij de uitschakeling van de brander. Samengevat: Er is maar één regelkring: kamerthermostaat/brander + circulatiepomp. Watertemperatuur: niet geregeld = variabel met een plafond = t°aquastaat Intermitterende circulatie. Manier 3: De kamerthermostaat stuurt de circulatie aan. Er zijn 2 onderling onafhankelijke regelkringen. Regelkring 1: regeling van de distributie (circulatie van warm water). Een kamerthermostaat in een controlelokaal (hier de woonkamer) stuurt rechtstreeks de inschakeling van de circulatiepomp aan. De regeling bestaat hier uit een opeenvolging van inschakelingen/uitschakelingen van de brander van de verwarmingsketel en de circulatiepomp: 1. het is te warm in het controlelokaal, het elektrisch contact van de thermostaat opent zich en de circulatiepomp wordt uitgeschakeld; 2. het is te koud in het controlelokaal, het elektrisch contact van de thermostaat sluit zich en de circulatiepomp wordt ingeschakeld. BLADZIJDE 46 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Figuur 11.5: circulatiepomp aangestuurd

Regelkring 2: Regeling van de verwarmingsketel = regeling van de temperatuur van het warm water dat de verwarmingsketel verlaat). De regeling bestaat hier uit een opeenvolging van inschakelingen/uitschakelingen van de brander van de verwarmingsketel: 1. als de temperatuur van het water dat de verwarmingsketel verlaat, te hoog is, opent het elektrisch contact van de aquastaat zich en wordt de brander uitgeschakeld; 2. als de temperatuur van het water dat de verwarmingsketel verlaat, te laag is, sluit het elektrisch contact van de aquastaat zich en wordt de brander ingeschakeld. De temperatuur van het water dat zich in de verwarmingsketel bevindt of de ketel verlaat, wordt ingesteld op een nauwkeurige voorgeschreven waarde.

3.

INDIVIDUELE REGELING VOOR NORMALE WERKING

3.1

Regeling op basis van de gemeten temperatuur in het lokaal

De verwarmingslichamen moeten voorzien zijn van thermostatische kranen of geregeld worden op basis van de gemeten temperatuur in het lokaal. alle verwarmingslichamen worden afgesteld met het oog op een individuele regeling van de kamertemperatuur in ieder lokaal. er zijn 2 mogelijkheden: 1. Plaatsing van thermostatische kranen. 2. Plaatsing van een kamertemperatuurregeling die specifiek is voor een lokaal. Het toegepaste regelprincipe is de regeling op basis van de binnentemperatuur. Dit is theoretisch het zekerste principe omdat de regelaar de te regelen grootheid rechtstreeks controleert. De regelaar "bewaakt" de kamertemperatuur door middel van een sensor. Als de temperatuur in de verwarmingsmodus daalt, geeft de regelaar het commando om het verwarmingsvermogen te verhogen en omgekeerd. Mogelijke concrete uitvoering: 1. plaatsing van een thermostatische kraan op iedere radiator in eenzelfde lokaal; 2. plaatsing van een thermostatische kraan op de leiding die alle radiatoren in eenzelfde lokaal en geen andere voedt (indien aanwezig); 3. plaatsing van een kamerthermostaat die rechtstreeks een afsluiter aanstuurt op de leiding (indien aanwezig) die alle radiatoren in eenzelfde lokaal, en geen andere, voedt. BLADZIJDE 47 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Figuur 11.6: regeling op basis van de temperatuur in het lokaal

Figuur 11.7: regeling op basis van de temperatuur in het lokaal

3.2

Weersafhankelijke regeling

Wanneer de vloeroppervlakte van de door het verwarmingssysteem verwarmde ruimten groter is dan of gelijk is aan 400 m², worden de verwarmingslichamen van dit verwarmingssysteem gevoed met warm water waarvan de temperatuur op variabele manier geregeld is op basis van een meting van de temperatuur van de buitenlucht. De schommeling van de temperatuur van het vertrekwater moet geregeld kunnen worden binnen een speelruimte gelijk aan minimaal 85% van het temperatuurverschil tussen de nominale temperatuur van het vertrekwater en de richtwaarde voor maximale omgevingstemperatuur van de lokalen die door deze verwarmingslichamen verwarmd worden. Het verwarmingsbesluit schrijft een principe voor: wanneer de vloeroppervlakte van de door het 2 verwarmingsysteem verwarmde lokalen groter is dan of gelijk is aan 400 m , moet het warm water dat naar alle verwarmingslichamen van dit verwarmingssysteem wordt gestuurd, geregeld worden door een weersafhankelijke regelaar, volgens het hierboven besproken concept. Het besluit schrijft een minimumkwaliteit van de weersafhankelijke regelaar voor: hij dient over een voldoende groot bereik te beschikken voor de regeling van de vertrekwatertemperatuur. Het schrijft echter niet voor hoe een op dit principe gebaseerd verwarmingssysteem moet worden uitgevoerd. Zo preciseert het verwarmingsbesluit nergens: 1. op welk niveau van de installatie de temperatuur van het verwarmingswater variabel moet zijn op basis van de buitentemperatuur; 2. hoe die variabele temperatuur wordt verkregen. Om de minimale kwaliteit van de weersafhankelijke regelaar te controleren, moet het minimumbereik worden berekend volgens deze formule:

MB = 0,85 x (nominale vertrekt° - Max. richtwaarde omgevingst°)


Toepassingen: Kantoorgebouw: Verwarmingslichamen = radiatoren in klassiek bereik 90/70°C Richtwaarde max. omgevingstemperatuur = 21°C MB = 0,85 x (90 - 21) = 58,7 °C . De watertemperatuur moet variabel zijn binnen een bereik van 90 °C tot 90 - 58,7 = 31,3 °C Eengezinswoning: Verwarmingslichamen = radiatoren in temperatuurbereik 75/65°C (EN442 ) Richtwaarde max. omgevingtemperatuur = richtwaarde in badkamer = 24°C MB = 0,85 x (75 - 24) = 0,85 x 51°C = 43,3°C De watertemperatuur moet variabel zijn binnen een bereik van 75 °C tot 75 - 43,3 = 31,7 °C Nieuwe eengezinswoning K35: Verwarmingslichamen = vloerverwarming, in temperatuurbereik 45/37 °C Richtwaarde max. omgevingtemperatuur = richtwaarde in badkamer = 24°C MB = 0,85 x (45 - 24) = 0,85 x 21°C .= 17,85°C De watertemperatuur moet variabel zijn binnen een bereik van 45 °C tot 45 - 17,8 = 27,2°C Opgelet: als de regeling met minimum- en maximumlimieten werkt.

Figuur 11.8: illustratie van het minimumbereik MB voor de variabele temperatuur

Mogelijke concrete uitvoeringsvormen: Worden beschouwd als technische oplossingen die voldoen aan de eis a 2), als het MB voldoende groot is: 1. variabele temperatuur van het water dat de verwarmingsketel verlaat, zie Figuur 11.9; 2. temperatuur van het water dat uit een gemotoriseerde 3- of 4-wegafsluiter net voorbij de verwarmingsketel stroomt, zie Figuren 11.10 en 11.11; 3. temperatuur van het water dat uit een gemotoriseerde 3-(of 4-)wegafsluiter stroomt die op het vertrek van elk circuit geplaatst is voorbij de collector, zie Figuur 11.12; 4. temperatuur van het water dat uit een gemotoriseerde 3-(of 4-)wegafsluiter stroomt die op het vertrek van elk circuit geplaatst is voorbij de collector, variabel op basis van een buitentemperatuur maar gecorrigeerd volgens een binnentemperatuur (controlelokaal), zie Figuur 11.13. De verwarmingscurve regelen. Zie Figuur 11.14.


Figuur 11.9: variabele temperatuur op het niveau van de ketel

Figuur 11.10: variabele temperatuur via een 3- en 4-weg mengafsluiter

Figuur 11.11: variabele temperatuur begrensd in de ketel en onbegrensd voorbij een 3-wegafsluiter


Figuur 11.12: variabele temperatuur voorbij de 2 secundaire circuits zonder correctie op basis van de kamertemperatuur

Figuur 11.13: variabele temperatuur voorbij de 2 secundaire circuits met correctie op basis van de kamertemperatuur


Figuur 11.14: weergave van een instelling van de verwarmingscurve

Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 5, punt 1

4.

REGELING VOOR VERMINDERD EN VORSTVRIJ REGIME

4.1

Verminderd regime

Een regelsysteem moet een verminderd regime kunnen inschakelen voor periodes van tijdelijke leegstand, waarbij binnentemperaturen worden bereikt en gehandhaafd die enkele graden lager liggen dan de comfortwaarden. In de praktijk: temperatuur bij verminderd regime = comforttemperatuur – ( 3 tot 5 °C) Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 5, punt 2 § 1 4.2

Vorstvrij en condensatievrij regime

Een regelsysteem moet een vorstvrij (of condensatievrij) regime kunnen inschakelen voor periodes van langdurige leegstand. Tijdens het vorstvrij regime moeten binnentemperaturen bereikt en gehandhaafd worden die bevriezing van het water in de lokalen voorkomen. Tijdens het condensatievrij regime moeten de laagst mogelijke binnentemperaturen bereikt en gehandhaafd worden zonder dat zich oppervlaktecondensatie gaat voordoen. In de praktijk: - temperatuur in vorstvrij regime: ~ 5°C - temperatuur in condensatievrij regime: 8 tot 10°C Het verwarmingsbesluit preciseert niet welk van de twee laatstgenoemde regimes moet worden toegepast. De VTI beslist welk regime het meest aangewezen is, rekening houdend met de risico's: aanwezigheid van water of vloeistoffen, vochtigheidsgraad, mogelijke aantasting van wanden bij oppervlaktecondensatie (afhankelijk van, onder meer, de aard van de materialen), enz. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 5, punt 2 § 2 4.3

Regelsystemen

1. Voor verwarmingssystemen die na 1 januari 2011 voor het eerst in gebruik worden genomen, moeten de regelsystemen de mogelijkheid bieden om het verminderd en het vorstvrij regime in te stellen door middel van omgevingscontrole, d.w.z. rekening houdend met de evolutie van één of meer binnentemperaturen, gemeten in één of meer controlelokalen. Wanneer na 1 januari 2011 een volledig nieuw verwarmingssysteem wordt geïnstalleerd, is de aanwezigheid van één of meer temperatuursensoren verplicht in de ruimten (meting van de kamertemperatuur) waar het verminderd regime of het vorstvrij regime wenselijk is. BLADZIJDE 52 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Met deze sensor moet de temperatuur (waaronder men niet mag zakken) voldoende nauwkeurig bepaald kunnen worden en moet kunnen worden vermeden dat in deze ruimte warmte wordt afgegeven zolang de temperatuur niet dicht genoeg genaderd is tot het gewenste niveau. Voor verwarmingssystemen die vóór 1 januari 2011 al bestonden, maar uitgerust worden met een nieuwe ketel (geplaatst na de inwerkingtreding van het besluit), is de omgevingscontrole niet verplicht om de financiële investering niet nog groter te maken. Toch blijft deze controle aanbevolen. Regelsystemen waarmee een verminderd en een vorstvrij regime kunnen worden ingesteld, zijn wel verplicht. In de praktijk kan het regime met verlaagde temperatuur voor periodes van leegstand worden ingesteld door de vertrektemperatuur van het water te verlagen op het niveau van een circuit of, beter nog, op het niveau van de verwarmingsketel. 2. Voor gebouwen met een identiek uurschema van tijdelijke leegstand voor alle lokalen die worden verwarmd door het verwarmingssysteem in kwestie, grijpt het regelsysteem dat de instelling van het verminderd regime toelaat, rechtstreeks in op de verwarmingsketel of op alle verwarmingsketels. De periode van leegstand kan als tijdelijk worden beschouwd indien haar duur ongeveer overeenstemt met de tijdconstante van het gebouw. In de praktijk, voor een gebouw met gemiddelde inertie: ½ dag tot 3 dagen. 3. Voor gebouwen met een identiek uurschema van langdurige leegstand voor alle lokalen die worden verwarmd door het verwarmingssysteem in kwestie, grijpt het regelsysteem dat de instelling van het vorstvrij regime toelaat, rechtstreeks in op de verwarmingsketel of op alle verwarmingsketels. De periode van leegstand kan als langdurig worden beschouwd indien haar duur veel langer is dan de tijdconstante van het gebouw. In de praktijk, voor een gebouw met gemiddelde inertie: 4 tot 5 dagen en langer. Opmerking: voor gebouwen waar verschillende binnentemperatuurwaarden bij leegstand niet gerechtvaardigd zijn, bepaalt het verwarmingsbesluit dat de regeling rechtstreeks moet ingrijpen op het niveau van de verwarmingsketel (of van alle verwarmingsketels). Indien het verwarmingssysteem volledig nieuw is, moet de kamersensor het commando geven om de ketel in te schakelen. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 5, punt 2 § 3, 4 en 5

5.

PROGRAMMERING VAN DE REGIMEOMSCHAKELINGEN

5.1

Kloktimer en optimisers

1. Wanneer de vloeroppervlakte van de door het verwarmingssysteem verwarmde lokalen kleiner is dan 400 m², wordt de omschakeling tussen het normale regime, het verminderde regime en het vorstvrije regime op vaste uren door een kloktimer gerealiseerd. De klok heeft een gangreserve van minimaal 48 uur en kan worden geprogrammeerd voor minimaal 7 dagen. Een gangreserve van 48 uur betekent dat de klok na een stroomonderbreking nog gedurende een periode van 48 uur correct kan functioneren. Door die reserve is er veel meer kans dat de klok de juiste tijd blijft volgen. 2. Wanneer de vloeroppervlakte van de door het verwarmingssysteem verwarmde lokalen groter is dan of gelijk is aan 400 m², wordt de omschakeling tussen het normale regime, het verminderde regime en het vorstvrije regime op variabele uren gerealiseerd door een optimiser. De klok heeft een gangreserve van minimaal 48 uur en kan worden geprogrammeerd voor minimaal 365 dagen.

Een Optimiser is in de eerste plaats een computer, die het beste ogenblik voor de omschakelingen zal bepalen. Deze tijdstippen zijn afhankelijk van diverse parameters. Op de markt zijn diverse types van optimisers beschikbaar, het ene al meer geavanceerd dan het andere. De belangrijkste uitvoeringen zijn: BLADZIJDE 53 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

1) optimiser die uitsluitend op basis van de buitentemperatuur werkt: het onderbrekings- en het inschakeltijdstip worden aangepast aan de buitentemperatuur. Wanneer de buitentemperatuur stijgt, koelt het gebouw langzamer af. Daarom wordt het onderbrekingstijdstip automatisch vervroegd. De binnentemperatuur die tijdens de leegstand bereikt wordt, is hoger en de energie die nodig is om hem weer op peil te brengen, is lager, dus wordt het inschakeltijdstip naar later versteld. Een dergelijke optimiser die de binnentemperatuur niet meet, is iets minder nauwkeurig wat het exacte moment betreft waarop de comforttemperatuur in de lokalen wordt bereikt; 2) optimiser die op basis van de buiten- en binnentemperatuur werkt: de toevoeging van de tijdens de leegstand bereikte binnentemperatuur als beslissingsparameter om het systeem opnieuw in te schakelen, resulteert in een grotere precisie bij de bepaling van het inschakeltijdstip. Dit systeem beperkt het gevaar voor ongemak, optimaliseert het inschakeltijdstip en beperkt zo het energieverbruik. Het programmeren van een dergelijke timer blijft moeilijk. Alles moet proefondervindelijk gebeuren aangezien bepaalde belangrijke parameters onbekend blijven, zoals de thermische inertie van het gebouw, de overdimensionering van het verwarmingssysteem enz.; 3) adaptieve optimiser: de timer past zijn regelparameters dag na dag automatisch aan, rekening houdend met de resultaten van de vorige dagen. Ten opzichte van de hiervoor beschreven optimiser, als die goed is ingesteld, biedt de adaptieve optimiser geen extra energiebesparing. Hij biedt wel meer gebruikscomfort (de gebruiker hoeft niet meer systematisch de instellingen aan te passen) en optimaliseert de regeling. De automatische aanpassing zou bij voorkeur uitgeschakeld moeten worden; 4) inschakel-optimiser: deze optimiser berekent alleen het tijdstip voor de omschakeling van leegstand naar bewoning; 5) uit- en inschakeloptimiser: deze optimiser berekent een vervroegd uitschakeltijdstip (omschakeling van bewoning naar leegstand) en het inschakeltijdstip (omschakeling van leegstand naar bewoning).

Figuur 11.15: evolutie van de binnentemperatuur in de tijd, met kloktimer en optimiser

Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 5, punt 3 §1 en 2 5.2

Beheer van de omschakeling tussen twee regimes

Bij een omschakeling tussen twee regimes is de warmtekracht gelijk aan nul of maximaal, zodat de overgangsfasen zo kort mogelijk worden gehouden. Met andere woorden: 1) tijdens de overgang van bewoning naar leegstand wordt geen calorisch vermogen meer overgebracht; 2) tijdens de overgang van leegstand naar bewoning is het overgebrachte calorische vermogen maximaal om zo snel mogelijk de ingestelde comforttemperatuur te bereiken. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 5, punt 3 5.3

Samenvatting

Het verwarmingsbesluit preciseert hier hoe de omschakeling tussen het normaal regime (bewoning) en de leegstandregimes wordt georganiseerd. De omschakelingswijze is uitsluitend afhankelijk van de omvang van het verwarmingssysteem. En die omvang wordt bepaald op basis van de vloeroppervlakte van de verwarmde lokalen.


De toe te passen omschakelingsmodus wordt bepaald aan de hand van de volgende tabel: Tabel 11.1: programmering van regimeomschakelingen Omvang van verwarmingssysteem

het

S vloer verwarmde lokalen < 400 m²

S vloer verwarmde lokalen ≥ 400 m²

6.

omschakelingsmodus weekklok met minimale gangreserve van 48 u OF optimiser aangestuurd door een jaarklok met een minimale gangreserve van 48 u optimiser aangestuurd door een jaarklok met een minimale gangreserve van 48 u

AUTOMATISCHE UITSCHAKELING VAN DE VERWARMING

De regeling moet de behoefte aan warmte in de lokalen meten. Als er geen verwarmingsbehoefte is, schakelt de regeling de verwarmingsketels uit. "De regeling moet de behoefte aan warmte meten", is te begrijpen als: "de regeling moet op ieder ogenblik bepalen of er nog een significante behoefte is om warmte te leveren". Deze functie stemt overeen met wat in de recente literatuur meestal "spaarfunctie" of "eco-functie" wordt genoemd. Deze regelaars, die permanent informatie ontvangen over de buitentemperatuur en een binnentemperatuur (in een controlelokaal), houden rekening met de weersomstandigheden in het verleden en bepalen aan de hand van een algoritme wanneer vrijwel geen warmte meer moet worden geleverd. Wanneer deze beslissing eenmaal is genomen, wordt het commando gegeven om de verwarmingsketel of het geheel van verwarmingsketels (zie "Regeling van het geheel van verwarmingsketels van eenzelfde verwarmingssysteem") uit te schakelen. Eén of meer parameters moeten geregeld worden. Een ander, eenvoudiger type van regelaar, kan ook geschikt zijn: deze regelaar vergelijkt ononderbroken de temperatuur van de buitenlucht met een (instelbare) drempelwaarde, en beslist de verwarmingsketels uit te schakelen als die waarde wordt overschreden. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 5, punt 4.

7.

BEHEER VAN CIRCULATIEPOMPEN EN POMPEN

De pompen en circulatiepompen worden op zodanige wijze beheerd dat hun werking wordt gestuurd door de warmtebehoefte. Dit betekent dat elke pomp (of circulatiepomp) volgens het aan/uit principe wordt bediend of met variabel debiet door een regelaar wordt aangestuurd om: - de richttemperatuur (bij bewoning en leegstand) te handhaven; - de verwarming van het volledige gebouw of een deel ervan (via een specifiek watercircuit) uit te schakelen (zie hierboven).

Geen warmtebehoefte = geen watercirculatie De circulatiepompen die de hele tijd draaien en door iedereen vergeten worden, zijn dus verleden tijd. Toepassing van deze principes: een bestaande regeling met een kamerthermostaat (1 controlelokaal) regelt een 3-wegmengafsluiter aan die een netwerk van radiatoren met variabele temperatuur kan aansturen. De circulatiepomp die het water in dit circuit perst, moet worden uitgeschakeld wanneer de 3-wegkraan zich in de stand voor 100% recirculatie bevindt (om veiligheidsredenen, en dit na een vertraging van enkele minuten). Deze positie stemt overeen met een nulbehoefte aan warmte. Er is dus geen warmtetoevoer en geen debiet. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 5, punt 5


8.

REGELING VAN HET GEHEEL VAN VERWARMINGSKETELS VAN EENZELFDE VERWARMINGSSYSTEEM

8.1

Vijf principes

Het geheel van verwarmingsketels van eenzelfde verwarmingssysteem wordt uitgerust met een regelsysteem dat: 1) in functie van de thermische behoeften van het verwarmingssysteem de opeenvolgende verwarmingsketels bestuurt en desgevallend de verschillende vermogenswaarden, met automatische stopzetting van de vloeistofkoeling van de verwarmingsketels bij het stilvallen; 2) bedrijfsvoorrang geeft aan de meest energie-efficiënte verwarmingsketels; 3) voor verwarmingsketels de garantie biedt op het behoud van een zo laag mogelijke temperatuur en daarbij het meest temperatuurvergende circuit in zijn behoeften blijft voorzien; 4) niet ingaat tegen de voorschriften van de fabrikant van de verwarmingsketels, bijvoorbeeld op het vlak van minimaal debiet en minimale teruglooptemperatuur; 5) Als één of meer condensatieketels deel uitmaakt/uitmaken van het geheel van de warmteproductie, zijn het hydraulische ontwerp, het regelsysteem en het beheer van de pompen erop gericht het water tegen een zo laag mogelijke temperatuur terug te voeren naar de condensatieketel(s). 8.2

Belang vanuit energiestandpunt

Vooreerst moeten we het belang van elk van deze principes op het vlak van de energiebesparingen goed begrijpen. :

1e principe de verwarmingsketels laten werken afhankelijk van de warmtebehoeften. Het regelsysteem moet de verwarmingsketels of hun vermogenstrappen inschakelen wanneer de warmtebehoefte toeneemt. Dit wordt doorgaans een "cascade" genoemd. Deze oplossing is de tegenhanger van de regeling met "parallelle generatoren", waarbij elke generator individueel en volgens zijn eigen richtwaarde werkt, zonder rekening te houden met de toestand van de andere ketels. Gevolg: wanneer de warmtebelasting in de tijd vermindert, moet de regeling geleidelijk het vermogen, afgeleverd door de batterij verwarmingsketels, afbouwen door de vermogenstrappen uit te schakelen in de omgekeerde volgorde waarin ze werden ingeschakeld. De regeling kan dus niet alle warmtegeneratoren ineens uitschakelen. Het belangrijkste is dat de regeling wordt aangestuurd volgens een fysische grootheid die de beste afspiegeling is van de totale warmtevraag van het verwarmingssysteem.


Figuur 11.16: weergave van de commando's aan 3 ketels in een cascaderegeling.

Belang vanuit energiestandpunt: de warmteverliezen blijven tot een minimum beperkt, aangezien elke verwarmingsketel alleen werkt en "warm" is tijdens periodes waarin dat nodig is. Praktische toepassing: bij analoge regeling moet men een ononderbroken gemeten fysische grootheid vinden die een goede afspiegeling is van het gevraagde vermogen. Vermogen = debiet x temperatuurverschil = debiet x ∆t Het temperatuurverschil ∆t zou een te volgen grootheid kunnen zijn, maar dat zou een constant debiet vergen, wat in strijd is met de eis betreffende het beheer van de pompen. Bij een constante vertrektemperatuur zou de regeling zich ertoe kunnen beperken de evolutie van de teruglooptemperatuur van het verwarmingssysteem te volgen, zoals in figuur 11.17 wordt aangegeven, maar die constante temperatuur is in strijd met het principe van de laagst mogelijke watertemperatuur. In de volgende schema's en toelichtingen moeten de termen ketel 2, ketel 3 enz. worden vervangen door "andere warmtegenerator".

Figuur 11.17: Illustratie van scheidingsafsluiters in een cascade met drie verwarmingsketels

Rekening houdend met deze informatie, met principe 4 en met de eis betreffende de weersafhankelijke 4 regeling , is de temperatuur van het water dat uit de batterij ketels vertrekt, de beste grootheid. In het gangbare geval, geïllustreerd door figuur 11.18, worden de 2 verwarmingsketels door regeling 6 aangestuurd om de vertrekwatertemperatuur "5" te handhaven op zijn richtwaarde. Die waarde is: 1) hetzij variabel, afhankelijk van de temperatuur van de buitenlucht (oplossing die hier niet geïllustreerd wordt), en zo geregeld dat de temperatuur net boven de hoogste verwarmingscurve van de secundaire circuits blijft; 2) hetzij gelijk aan de maximumwaarde van de momentane vertrekwatertemperaturen van de circuits, waarbij de informatie wordt uitgewisseld door communicatie tussen de regelaars 6, 2 en 11 (geïllustreerde oplossing).

4

Zie : eindregeling voor het normale regime. BLADZIJDE 57 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Figuur 11.18: Illustratie van een regeling voor een cascade met 2 verwarmingsketels en 4 secundaire circuits

Figuur 11.19 illustreert een zuiver digitale regeling, geïntegreerd in een CTB.


Figuur 11.19: Voorbeeld van digitale regeling via CTB.

In dit voorbeeld wordt elke trap (2 trappen per ketel) van elk van de 3 verwarmingsketels ingeschakeld via een binair commando (= DO), volgens een softwarematige logica. Het principe van het cascadebeheer, d.w.z. het in- en uitschakelen van vermogenstrappen, wordt hierna geïllustreerd voor het gangbare geval met 2 verwarmingsketels die elk 1 trap hebben. Dat geeft: 1) ketel 1, vermogenstrap P1. 2) ketel 2, vermogenstrap P2. 3) P = is het vermogen dat op een gegeven tijdstip door het verwarmingssysteem wordt gevraagd om in de behoeften van alle verwarmingscircuits te voorzien.


Tabel 11.2: Beheer van een cascade In de tijd

Vermogenswaarde P

Vergelijkingen

Commando's voor de verwarmingsketels

a

Pa

Pa < P1

Ketel 1 ontvangt cyclisch het inschakelcommando zodanig dat P gem = Pa

b

Pb

P1
Ketel 1 ontvangt een continu inschakelcommando en ketel 2 ontvangt een cyclisch inschakelcommando, zodanig dat P gem = Pb P1

c

Pc

P1+P2 ≤ Pc

d

Pd

Pd < P1

Ketel 1 en ketel 2 zijn in continubedrijf Ketel 2 is uitgeschakeld (en hydraulisch geïsoleerd - zie principe 2 ). Ketel 1 werkt cyclisch zodanig dat P gem = Pd

De fasen worden geïllustreerd in figuur 11.20

Figuur 11.20: Vermogenscommando in een cascade met 2 verwarmingsketels :

2e principe de niet-opgeroepen warmtegeneratoren droogleggen. Wanneer het 1e principe wordt gevolgd, wordt elke verwarmingsketel van de batterij vroeg of laat uitgeschakeld. Volgens het 2e principe mag het verwarmingswater niet in de ketel circuleren tijdens deze stilstandperiodes. Belang vanuit energiestandpunt: het verwarmingswater koelt niet af in de uitgeschakelde ketel, die zich ondanks de isolerende mantel als een radiator zou gedragen omwille van de spoelingsverliezen. In moderne verwarmingsketels gaat veel minder vermogen verloren, maar het aantal uren blijft aanzienlijk. Praktische toepassing. De circulatie kan worden onderbroken door de plaatsing: van een gemotoriseerde afsluiter die sluit wanneer de ketel geen inschakelcommando ontvangt, of BLADZIJDE 60 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

-

van een "flow-valve" die de circulatie volgens het thermosifonprincipe onderbreekt, ter aanvulling van de uitschakeling van de circulatiepomp van een ketel.

Figuur 11.21: Scheidingsafsluiter

Hieronder ziet u enkele voorbeelden van gangbare opstellingen: Geval 1: Geïllustreerd in de Figuren 11.22 en 11.23

Figuur 11.22: Illustratie onderbreking voor 3 ketels

Figuur 11.22: Illustratie onderbreking voor 2 ketels


:

3e principe eerst de ketel met het hoogste rendement laten werken. De ketel met het hoogste rendement voorrang geven op de andere ketels: dit betekent dat een automatisch (zonder enige manuele handeling) systeem gedurende de volledige verwarmingsperiode systematisch een beroep doet op deze ketel in het begin van een periode van verwarmingsbehoefte. Hieruit volgt automatisch dat deze ketel de grootste hoeveelheid warmte zal leveren. Praktische toepassing: geval van een batterij van 2 warmtegeneratoren.

Tabel 11.3: Praktische toepassing van het 3e principe Geval

1

2

3

Generatoren in de batterij

A: niet-condensatieketel B: niet-condensatieketel A en B hebben gelijksoortigheid type 1

A: niet-condensatieketel B: niet-condensatieketel A en B hebben gelijksoortigheid type 2 A: niet-condensatieketel B: condensatieketel

Voorrangscriteria Criterium 1: het hoogste ter plaatse gemeten verbrandingsrendement Criterium 2: beste staat van de thermische isolatie van de ketel Criterium 1: het hoogste ter plaatse gemeten verbrandingsrendement Criterium 2: het laagste nominaal vermogen Criterium 1: het hoogste ter plaatse gemeten verbrandingsrendement.

Aanduiding van de preferentiële generator

Volgorde van de cascade (1)

Pr volgens criterium 1 als ∆Rc >1% Pr volgens criterium 2 als ∆Rc <1%

Vast

1) Pr volgens crit. 1 als ∆Rc >2% 2) Pr = minst krachtige volgens crit. 2 als ∆Rc ≤2% 3) Pr: willekeurig A of B als X>0,3 en ∆Rc <2%

Vast

Pr is altijd de condensatieketel (hier B)

Verwisselbaar

Vast

Verwisselbaar

Vast

Vast

4

A: condensatieketel B: condensatieketel

Criterium 1: het nuttig rendement dat aan de strengste norm voldoet Criterium 2: het laagste nominaal vermogen

1) Pr volgens crit. 1 als ∆Ru > 2% 2) Pr = minst krachtige volgens crit. 2 als ∆Ru ≤ 2% 3 )Pr: willekeurig A of B als X > 0,3 en ∆Ru < 2%

Vast

Verwisselbaar 5

A: warmtepomp (WP) B: niet-condensatieketel

Criterium 1: het hoogste nuttig rendement

Pr is altijd de WP

Vast

6

A: warmtepomp (WP) B: condensatieketel

Criterium 1: het hoogste nuttig rendement

Pr is de WP als zijn een COP > 2,5 heeft volgens de norm EN14511. (2)

Vast

7

A: eenheid voor kwalitatieve warmtekrachtkoppeling in de zin van BHG (3) B: niet-condensatieketel

Pr is altijd de eenheid voor warmtekrachtkoppeling

Vast

8

Alle andere combinaties … zoals WP + warmtekrachtkoppeling, enz.

Voor elk geval afzonderlijk te onderzoeken, rekening houdend met de specifieke kenmerken van de generatoren, en de algemene strategie voor warmteproductie in het kader van het project.

PA, PB: nominaal nuttig vermogen van de respectieve generatoren A en B. x: aandeel in vermogen van de minst krachtige generator in de batterij. X = (min(PA,PB)) / (PA+PB) Pr: preferentiële generator ∆Rc: absolute waarde van het verschil tussen de ter plaatse gemeten verbrandingsrendementen (bij OVW) (bij dezelfde watertemperatuur!) Voorbeeld: ketel A: RcA = 88,2%, ketel B: RcB = 90,4%, ∆Rc = 90,4 - 87,2 = 3,2% . ∆Ru: absolute waarde van het verschil in nuttig rendement (OVW), gemeten bij een belasting van 30% overeenkomstig de norm, maar bij identieke retourwatertemperatuur! Gelijksoortigheid type 1: volledig identiek vóór gebruik (op papier) - zelfde brandstof, fabrikant, model, type, nominaal vermogen, brander; - zelfde geregeld vermogen van de brander (in voorkomend geval). BLADZIJDE 62 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Gelijksoortigheid type 2: sterke gelijkenis - zelfde brandstof, fabrikant, model; - verschillen van elkaar door hun nominaal vermogen. (1) We verstaan onder: vast: de voorgeschreven voorrangsvolgorde is van toepassing over de volledige duur van de verwarmingsperiode; verwisselbaar: de voorrangsvolgorde kan tijdens de verwarmingsperiode manueel of automatisch worden veranderd (bv. via een klok die elke x dagen een commando geeft om te veranderen). Het is altijd raadzaam in manuele commando's voor het omkeren van de volgorde in de cascade te voorzien om op uitzonderlijke situaties te kunnen reageren. Dat kan bijvoorbeeld nodig zijn als de preferentiële verwarmingsketel na x maanden werking vuil blijkt te zijn. (2) Als de COP van de WP < 2,5, is een bijzonder onderzoek nodig om na te gaan of de WP nog altijd de interessantste generator is. (3) Een installatie voor kwalitatieve warmtekrachtkoppeling, d.w.z. gecombineerde productie van warmte en elektriciteit, bemeten voor de warmtebehoeften, die een vermindering van de CO2-uitstoot met minimaal 5% oplevert ten opzichte van klassieke referentie-installaties die afzonderlijk warmte en elektriciteit produceren. Dit is één van de voorwaarden voor het ontvangen van de premie, toegekend door het BHG. Voor de hydraulische koppeling van een eenheid voor warmtekrachtkoppeling moeten de aanwijzingen van het volgende artikel gevolgd worden: http://www.icedd.be/cogenCdrom/cogeneration/concevoir/frames/cbcogenedimhydro.htm :

4e principe de ketel laten werken op een zo laag mogelijk temperatuurniveau. 5

Wij zagen voorheen al dat de temperatuur van het water dat naar de verwarmingslichamen stroomt, geregeld moet worden door een weersafhankelijke regelaar, d.w.z. op het laagst mogelijke niveau. De temperatuur van het water dat de ketel of de batterij ketels verlaat, moet permanent geregeld worden op een waarde die iets hoger is dan die welke wordt gevraagd door het circuit met de grootste warmtebehoefte. Belang vanuit energiestandpunt: hoe lager de gemiddelde watertemperatuur in de ketel is, des te hoger is het rendement van de ketel, en dit ongeacht het verschijnsel van de "condensatie", want de warmteoverdracht aan de atmosfeer en de spoelingsverliezen zijn kleiner. De verliezen zijn immers afhankelijk van het temperatuurverschil: t° water – t° stookruimte (zie Figuu r 11.24).

Figuur 11.24: warmteverliezen van een ketel

5

Zie :eindregeling voor normaal regime. BLADZIJDE 63 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Dit komt tot uitdrukking in een invloed zoals weergegeven in de grafiek van figuur 11.25, waarbij "drempel op 55 °C" betekent dat er een houddrempel van 55°C is, en "zonder drempel" dat er geen houddrempelwaarde voor de temperatuur is.

Figuur 11.25: evolutie van het rendement van een verwarmingsketel in verhouding tot de belasting, voor drie watertemperatuurinstellingen

Voor de volgende grafieken: In grafiek A: constante t° water. In grafiek B: variabele watert° afhankelijk van de buitenluchtt °.

Figuur 11.26: evolutie van het globaal rendement van 3 verwarmingsketels afhankelijk van de belasting.


:

5e principe de temperatuur van het retourwater in de condensatieketel beperken. Belang vanuit energiestandpunt: bij identieke verbrandingskwaliteit wordt meer energie uit de rookgassen teruggewonnen naarmate de temperatuur van deze gassen lager is (zie grafiek hieronder). Deze temperatuur volgt de evolutie van de retourwatertemperatuur in de ketel. Dat variabele karakter, dat voor alle ketels bestaat, is bij condensatieketels meer uitgesproken omwille van de aanwezigheid van een overgedimensioneerde warmtewisselaar. Momenteel geldt voor vele condensatieketels: t° roo kgassen = t° retourwater + 10 tot 15° C. Zoals de grafiek hieronder aantoont, moet niet noodzakelijk het begin van condensatie bereikt worden. Elke graad minder is winst!

Figuur 11.27: Totale teruggewonnen warmte (in%) ten opzichte van OVW Bron: WTCB TV 235

Praktische toepassingen van het 4e en het 5e principe: Voor deze 2 principes moet de gemiddelde temperatuur in de warmtegenerator zo laag mogelijk worden gehouden. Als principe 1 goed wordt gevolgd, dan is de temperatuur bij het verlaten van de ketel al de laagst mogelijke. Men dient er dan alleen nog voor te zorgen dat het water (in het retourcircuit van het verwarmingssysteem) bij het binnenstromen in elke warmtegenerator eveneens een zo laag mogelijke temperatuur heeft. Hiertoe moeten de volgende voorwaarden vervuld zijn: 1. het water dat een (werkende) warmtegenerator x verlaat, zuiver of gemengd, keert niet terug in een generator y. In de praktijk betekent dit dat de diverse verwarmingsketels (of meer algemeen warmtegeneratoren) parallel geschakeld moeten zijn wat het hydraulische gedeelte betreft, d.w.z. zoals geïllustreerd wordt door de schema's in de figuren 11.26 en 11.27. In het hydraulische schema van Figuur 11.28 stijgt de temperatuur van het water dat in de 2e, 3e, Xe verwarmingsketel stroomt, ononderbroken en wordt principe 4 niet gevolgd via voorwaarde a).


De temperatuurstijgingen toevoer/afvoer voor elke aansluiting van een ketel zijn afhankelijk van de debietwaarden D1 en De. "De" is het debiet van het enige verwarmingscircuit.

Figuur 11.28: eenpijpscollector, gebruikt in een opstelling met "eco-groepering"

2. het retourwater van elk circuit wordt niet opgewarmd Opwarming in het retourcircuit kan voorkomen wanneer bepaalde componenten aanwezig zijn: aanwezigheid van een verschildrukventiel ("sd" in de tekening), zoals weergegeven in figuur 11.29 ; aanwezigheid van een gemotoriseerde 3-wegafsluiter, gemonteerd als verdeelklep; aanwezigheid van een gemotoriseerde 4-wegafsluiter. Als men wil dat het retourwater NIET wordt opgewarmd, moet de installatie van één van deze componenten worden vermeden.

Figuur 11.29: Verschildrukventiel


Figuur 11.30: effecten van een 4-wegafsluiter

3. het mengwater van de diverse circuits wordt niet opgewarmd Afhankelijk van het ontwerp van het primaire circuit is het mogelijk dat het water in de gemeenschappelijke retourleiding voor alle circuits wordt opgewarmd. Als de collectoren aan vertrek- en retourzijde (van de secundaire circuits) in gesloten circuit aangesloten zijn (verbinding AB in figuur 11.31) en aangezien de debieten, afgenomen door de secundaire circuits, variabel zijn in de tijd, kan het debiet dat in het deel AB circuleert, een groot aandeel bereiken in verhouding tot de som van de nominale debietwaarden van de secundaire circuits, wat tot opwarming van de gemeenschappelijke retourleiding kan leiden.

Figuur 11.31: gesloten primair circuit

Hetzelfde probleem is aan de orde wanneer een evenwichtsfles, ook wel "bufferfles" genoemd, wordt gemonteerd zoals wordt geïllustreerd in figuur 11.32.

Figuur 11.32: Primair circuit met evenwichtsfles

Deze fles is een hydraulische onderbreker (= hydraulische ontkoppelingsfles) die het mogelijk maakt al dan niet water van A naar B of van B naar A te laten circuleren, afhankelijk van de evolutie van de warmteproductie (= primair circuit) ten opzichte van het debiet van de verbruikers (= secundair circuit).

Een concept gebaseerd op het principe van een open primair circuit, zoals weergegeven in figuur 11.33, voldoet aan de voorwaarden 1 en 3.


Figuur 11.33: Open primair circuit

Voordeel: eenvoud, lagere investeringskosten Nadelen: dit concept is alleen geschikt voor verwarmingsketels die zonder benedengrens voor het debiet EN zonder benedengrens voor de temperatuur in de retourleiding (bij het binnenstromen in de ketel) kunnen werken. Dit vergt een specifiek constructieconcept (geen hot spots, groot watervolume, duurzaamheid van de materialen) dat door de fabrikant gewaarborgd wordt. Tussen de circuits kan zich hydraulische interferentie voordoen: de debietwaarde in één circuit is afhankelijk van de werking van de pompen in de andere circuits. Daarom is een voorstudie nodig. 8.3

Typisch voorbeeld van een slecht energieconcept voor de verwarming van een flatgebouw

Figuur 11.34 illustreert een praktijkgeval met aan een audit onderworpen woningen, waar in 2008, in het kader van een renovatie, een condensatieketel van 600 kW (K1) werd geïnstalleerd ter vervanging van een atmosferische verwarmingsketel die identiek was aan ketel (K2).

Figuur 11.34: Voorbeeld van een slecht ontwerp van een gemengde stookruimte met 2 verwarmingsketels

Ketel K1 heeft een aanvullende retouringang en heeft geen minimaal irrigatiedebiet. Dit zijn twee interessante eigenschappen op REG-gebied. In dit schema worden twee nadelen samengevoegd die de condensatie ongunstig beïnvloeden. Nadeel 1: temperatuur in de vertrekleiding te hoog en niet variabel het hele jaar door. Hier is de benedendrempel van de vertrektemperatuur het hele jaar door ongeveer 65 °C. Nadeel 2: te warm water wordt in de retourleiding naar de ketel gebracht. Afsluiter A3 opent wanneer niet in de temperatuurbehoefte van het SWW-circuit is voorzien. BLADZIJDE 68 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Circuit 3 (bestemd voor de SWW-productie) gaat immers een lus met de collector vormen wanneer afsluiter A gesloten is, d.w.z. wanneer in de temperatuurbehoefte van het SWW-circuit is voorzien. Dit concept van de hydraulische circuits en de regeling is niet gunstig op het vlak van de energie-efficiëntie. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 5, punt 6.

HOOFDSTUK 12: BIJHOUDING VAN EEN LOGBOEK 1.

WAT IS EEN LOGBOEK?

Logboek: dossier met alle documenten die betrekking hebben op de technische installaties en op de gebouwen waarin deze installaties zich bevinden. Met andere woorden: logboek = basisinformatie over het verwarmingssysteem. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 1.

2.

ALGEMEEN PRINCIPE

Een logboek moet worden samengesteld bij de installatie van het verwarmingssysteem en bijgehouden door iedere persoon die tijdens de uitbatingsperiode aan dit systeem werkt. De volgende personen kunnen aan een verwarmingssysteem werken: - iedere verwarmingstechnicus die een periodieke controle uitvoert; - iedere verwarmingstechnicus die een onderhoud uitvoert buiten het bestaande regelgevende kader; - ieder onderhoudsbedrijf dat werkzaamheden uitvoert aan het systeem; - iedere EPB-verwarmingsadviseur die een oplevering uitvoert in de zin van het verwarmingsbesluit; - iedere EPB-verwarmingsadviseur die een diagnose (type 2) uitvoert in de zin van het verwarmingsbesluit; - iedere persoon die een thermische/energiediagnose van het verwarmingssysteem en/of het verwarmde gebouw uitvoert, buiten het bestaande regelgevende kader van het verwarmingsbesluit; - iedere persoon, VTI, verwarmingsinstallateur of onderneming die veranderingen aanbrengt in het verwarmingssysteem. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 14 §1.


3.

MINIMUMINHOUD VAN HET LOGBOEK

Alle informatie in de volgende tabel:

Tabel 12.1: minimuminhoud van het logboek Aspect

Aard van het document

Montagehandleiding Gebruiksaanwijzing Onderhoudshandleiding

Technische kennis van de betrokken uitrustingen

Gebruiksaanwijzing inclusief parametrisatie

Regelgeving

Kennis van het energieverbruik

Deel van het verwarmingssysteem Verwarmingsketel Pomp/circulatiepompen Leidingen Collectoren Verwarmingslichamen Luchtkokers Thermische isolatie Luchtbehandelingscentrale Ventilatoren Regelkleppen (compensatie) Luchtbehandeling Waterbehandeling, enz. Alle centrale en gedecentraliseerde regelcomponenten en hun programmering: thermostatische kranen kamerthermostaat al dan niet weersafhankelijke regelaars regelkleppen debietregelaars, enz.

Stappenplan

Verwarmingssysteem

Attest van periodieke controle

Verwarmingsketel

Opleveringsattest

Verwarmingssysteem

Dimensioneringsnota

Vernieuwde ketel, vernieuwde brander

Diagnoseverslag type 2

Verwarmingssysteem

Facturen (of kopie) van de leveringen van gasvormige brandstoffen

Meteropnemingen Datums van de opnemingen

Facturen (of kopie) van de leveringen van vloeibare brandstoffen

Opnemingen van de voorraad Geleverde hoeveelheden Datums van de opnemingen

Bovendien is het raadzaam aanvullende elementen zoals plannen, schema's, schetsen, foto's, diverse metingen enz. op te nemen in dit logboek. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, bijlage 6, §1


4.

BIJZONDERHEDEN OVER BESTAANDE VERWARMINGSSYSTEMEN

Voor verwarmingssystemen die vóór 1 januari 2011 bestaan, is de inhoud in overeenstemming met de voorschriften die zijn opgenomen in de volgende tabel.

Tabel 12.2: bijzonderheden over bestaande verwarmingssystemen Toestand van het systeem

Inhoud van het logboek

Geen wijzigingen aangebracht aan het systeem na 1 januari 2011

Alle bestaande documenten verzamelen.

Voor elke wijziging, aangebracht aan het systeem na 1 januari 2011

Aanvullen met alle documenten die betrekking hebben op deze wijziging

Wat wordt onder wijziging verstaan? Elke verwijdering, buitendienststelling (niet noodzakelijk gepaard met fysieke verwijdering), toevoeging, verplaatsing van componenten zoals de verwarmingsketel, andere warmtegenerator, pomp, circulatiepomp, ventilator, verwarmingslichaam, regeluitrusting, werkingsmodus van de regelaars enz.

5.

OPDRACHT VAN DE EPB-VERWARMINGSADVISEUR MET BETREKKING TOT HET LOGBOEK

1. De EPB-verwarmingsadviseur heeft als opdracht te controleren: of er een logboek is, of de informatie goed geconcentreerd en toegankelijk is, of de informatie wordt bijgewerkt, ook met de eigen werkzaamheden. 2. De EPB-verwarmingsadviseur moet op het opleveringsattest aangeven of de installatie conform is door "Ja" of "Nee" aan te kruisen. In het laatste geval dient hij de vastgestelde gebreken te preciseren.


HOOFDSTUK 13: EISEN MET BETREKKING TOT DE METINGEN 1.

ALGEMEEN PRINCIPE

De plaatsing van meters is het vertrekpunt van een energieboekhouding, een instrument dat onontbeerlijk is om de evolutie van het verbruik te kunnen volgen. De afzonderlijke boekhouding van de door het systeem verbruikte energie (fossiele brandstoffen of elektriciteit) en van de geproduceerde nuttige energie maakt het mogelijk de evolutie van het productierendement te volgen en het seizoensgebonden productierendement te bepalen. Het laatstgenoemde aspect is nuttiger bij de analyse van de prestaties van een installatie dan het momentane rendement. De regeling legt diverse meetniveaus op, afhankelijk van het vermogen en het type van het verwarmingssysteem. Er is geen uitlokkend element; de VTI is vanaf 1 januari 2011 verplicht zich in regel te stellen met de eisen betreffende de metingen. 1.1 Meting van de voor warmteproductie verbruikte energie Als de som van de vermogens van de verwarmingsketels meer dan 10 kW bedraagt, moet een meter geplaatst worden die de door al deze verwarmingsketels verbruikte hoeveelheid brandstof meet; dit wordt ENKELVOUDIGE METING genoemd. Wanneer diverse brandstoffen worden gebruikt, moet het aantal meters die de hoeveelheid verbruikte brandstof meten, vermenigvuldigd worden met het aantal brandstoffen voor alle ketels samen, ten einde een correcte meting te kunnen uitvoeren voor elke brandstof. Als de som van de vermogens van de verwarmingsketel groter is dan of gelijk is aan 500 kW, dan moet een tweede meter worden geplaatst om het aan de verdeelcircuits van het verwarmingssysteem overgedragen calorisch vermogen te meten; dit wordt DUBBELE METING genoemd. Indien deze verwarmingsketels bovendien warmte verspreiden over verschillende gebouwen, worden er minstens evenveel meters geplaatst als er bediende gebouwen zijn, om de hoeveelheid calorisch vermogen die aan elk gebouw wordt overgedragen, te verrekenen. De geplaatste meters dienen uitgerust te zijn met een inrichting die een automatische opname van de gemeten hoeveelheid mogelijk maakt, en dat ter plaatse of van op afstand. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 16, §1, §2 en §3. 1.2 Afwijking Elke meter van een gasleverancier (aardgas of lpg) mag als energiemeter gebruikt worden onder de volgende voorwaarden: -

als 100 kW < P = Σ Pketels < 500 kW, de meter van de gasleverancier mag als energiemeter worden gebruikt, zelfs als hij naast het verbruik van alle ketels van het verwarmingssysteem eventueel ook het verbruik van andere uitrustingen meet

-

als P = Σ Pketels ≥ 500 kW, de meter van de gasleverancier mag als energiemeter worden gebruikt op voorwaarde dat hij uitsluitend het verbruik van de ketels van het verwarmingssysteem meet, en geen enkele andere uitrusting.

Deze meter van de gasleverancier mag niet uitgerust zijn met een automatisch opnemingssysteem. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 16, §4. 1.3 Meting van de voor (gedwongen) luchtverdeling verbruikte energie Van elke gemotoriseerde ventilator met een nominaal debiet ≥ 10.000 m³/u die deel uitmaakt van een verwarmingssysteem, moet het stroomverbruik worden gemeten. Maakt deel uit van een verwarmingssysteem, elke ventilator: a) waarvan de geblazen lucht kan worden verwarmd door de warmteproductie van een verwarmingssysteem b) waarvan de werking ondergeschikt is aan de werking van een andere ventilator die aan punt a) hierboven voldoet. BLADZIJDE 72 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Het gaat hier om de luchtcirculatie voor een hygiënische ventilatie of een warmelucht-verwarmingssysteem (al dan niet met koelingsmogelijkheid) of een combinatie van beide. De jaarlijkse gebruiksduur van elke ventilator (theoretisch of werkelijk gebruik) speelt geen rol. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 17.

2.

BRANDSTOFMETING

2.1 Brandstofmeters Voor gasvormige brandstoffen: zijn geschikt, alle volume- of massameters met weergave van een numerieke meterstand (resolutie ≤1 m³ of 1 kg), uitgerust met een systeem (type impulsgever) dat een automatische opneming (d.w.z. niet manueel – visuele weergave van de meterstand) toelaat. Voor vloeibare brandstoffen: zijn geschikt, alle volume- of massameters met weergave van een numerieke meterstand (resolutie ≤1 m³ of 1 kg), uitgerust met een systeem (type impulsgever) dat een automatische opneming (d.w.z. niet manueel – visuele weergave van de meterstand) toelaat. Toestellen die het peil of de hoeveelheid opgeslagen brandstof meten, zijn niet geldig. Urentellers voor de verstuiving van stookolie zijn niet toegestaan.

Figuur 13.1: Gasvolumemeter

2.2 Bijzonder geval van de combi-brander Wanneer minimaal één ketel van het onderzochte verwarmingssysteem uitgerust is met een brander die op meer dan één brandstof kan werken (al dan niet gelijktijdig), moet een bijkomende brandstofverbruiksmeter worden geïnstalleerd voor elk van de brandstoftypes. Tolerantie: indien de tweede brandstof alleen in "uitzonderlijke situaties" wordt gebruikt, wordt aanvaard dat het bijbehorende meetsysteem niet geïnstalleerd wordt. Voorbeeld: een ziekenhuis dat stookolie gebruikt wanneer de toevoer van aardgas onderbroken is. In dat geval dient de EPB-verwarmingsadviseur aan de VTI een schriftelijke verklaring op erewoord te vragen dat de mogelijkheid van dit uitzonderlijk gebruik bevestigt. De overschakeling van één brandstof op een andere om tariefredenen (bijvoorbeeld opvangen van piekperiodes) wordt niet als een uitzonderlijke situatie beschouwd.


2.3 Installatieplaatsen van de meters Alleen de bepaling (en niet de directe en enkele meting) van het totale brandstofverbruik (via één of meer metingen) wordt gevraagd. Dit kan gebeuren met: -

3.

een meter op de algemene voeding van de stookruimte; een reeks meters, telkens geïnstalleerd op de voeding van de brander van elk van de verwarmingsketels. De bepaling gebeurt door optelling van alle meterstanden; een meter die in mindering wordt gebracht van een algemene meter. De bepaling gebeurt door aftrekking.

METING VAN HET CALORISCH VERMOGEN

3.1 Algemeen In combinatie met de brandstofmeting kan de meting van het naar het verdeelcircuit overgebracht calorisch vermogen worden gebruikt om te controleren of het gemiddelde warmteproductierendement van alle verwarmingsketels behouden blijft in de tijd.

Figuur 13.2: meting van de door een verwarmingsketel geproduceerde calorische energie

3.2 Installatieplaatsen van de meters Alleen de bepaling (en niet de directe en eenmalige meting) van het in het water geproduceerd calorisch vermogen (via één of meer metingen) wordt gevraagd. Dit kan gebeuren met: - een meter op de uitgang van de ketelbatterij; - een reeks meters, elk geplaatst op het vertrek van elk van de verwarmingscircuits. De bepaling gebeurt door optelling van alle meterstanden.


3.3 Calorimeters voor het water Deze meters zijn van het integrale type: ze zijn uitgerust met een elektronische rekeneenheid die onderbroken de numerieke integratie uitvoert van het gemeten waterdebiet en het verschil in watertemperatuur tussen het vertrek en de retour (aangeduid als t1 en t2 in Figuur 80). Als de debietmeter (aangeduid als Q2 in Figuur 80): -

van het mechanische type met turbine is, dan is C (CEE) de minimale meetklasse, van het ultrasone type is, dan is 2 de minimale meetklasse. De rekeneenheid voegt een numerieke index toe waarvan de resolutie minimaal 1 kWh bedraagt.

Figuur 13.3: caloriemeting in het water


4.

OVERZICHT VOOR DE METING VAN DE WARMTEPRODUCTIE.

Tabel 13.1: Overzicht Situatie P

(1) ≤ 100 kW

100 kW < P

Brandstof(fen)

Meting van de aan het water overgedragen energie

gas en/of stookolie

niet vereist

niet vereist

enkel: stookolie

vereist

niet vereist

enkel: gas

vereist, de meter van de leverancier (2) mag gebruikt worden

niet vereist

< 500 kW dubbel: gas en stookolie

vereist voor stookolie vereist voor gas, de meter van de leverancier (2) mag gebruikt worden

niet vereist

enkel: stookolie

vereist

1 meting vereist

enkel: gas


1 meting vereist

P ≥ 500 kW, warmte die in slechts één gebouw wordt verspreid dubbel: gas en stookolie

P ≥ 500 kW, warmte die in meer dan één gebouw wordt verspreid

Brandstofmeting


1 meting vereist

enkel: stookolie

vereist

1 meting per gebouw vereist

enkel: gas



dubbel: gas en stookolie



(1): Pk is de som van de vermogens van de verwarmingsketels (2): als deze meter slechts één gebouw bedient (3): als deze meter uitsluitend de verwarmingsketels (met uitsluiting van andere uitrustingen) van één gebouw bedient


5.

VOORBEELDEN VAN METING VAN DE WARMTEPRODUCTIE

Voorbeeld 1: geïllustreerd door Figuur 13.4 Een stookruimte met 2 verwarmingsketels K1 van 350 kW, K2 van 200 kW. Het systeem bevat 2 circuits 1 en 2 die hetzelfde gebouw verwarmen. Meetvereiste: Pt = 350 + 200 = 550 kW > 500 kW dubbele meting. Meter M1: gasmeter, dit is een specifieke meter als in het gebouw gas wordt gebruikt buiten de stookruimte, de meter van de leverancier mag aangewend worden als in het gebouw geen gas wordt gebruikt buiten de stookruimte. Meter M2: calorimeter in het water dat door alle verwarmingsketels wordt geproduceerd.

Figuur 13.4: Eenvoudige energiemeting

Voorbeeld 2: geïllustreerd in figuur 13.5 Een stookruimte met 3 verwarmingsketels. Systeem A, gevoed door K1 van 350 kW en K2 van 200 kW, bestaat uit 2 verwarmingscircuits 1 en 2 die hetzelfde gebouw verwarmen. Systeem B, gevoed door K3 van 150 kW, produceert SWW voor hetzelfde gebouw. Meetvereiste: Systeem A: Pt = 350 + 200 = 550 kW > 500 kW dubbele meting. Systeem B: Pt = 150 kW < 500 kW maar > 100 kW enkelvoudige meting. Meter M1: gasmeter, dit is een specifieke meter als in het gebouw gas wordt gebruikt buiten de stookruimte, de meter van de leverancier mag aangewend worden als in het gebouw geen gas wordt gebruikt buiten de stookruimte. Meter M2: calorimeter in het water dat door alle verwarmingsketels van systeem A wordt geproduceerd. Meter M3: calorimeter in het water dat door de verwarmingsketel van systeem B wordt geproduceerd. Zonder deze meter is systeem B niet conform.


Figuur 13.5: Dubbele meting

Voorbeeld 3: geïllustreerd in fig. 13.6 Een stookruimte met twee ketels, K1 van 400 kW, K2 van 200 kW. Het systeem bestaat uit 4 circuits die hetzelfde kantoorgebouw verwarmen en een SWW-circuit voor een douche en de cafetaria. Meetvoorbeeld: Pt = 400 + 200 = 600 kW > 500 kW dubbele meting. Meter C0: gasmeter, dit is de meter van de leverancier, aangezien dit gebouw geen gas verbruikt buiten de stookruimte. In het bestaande hydraulische concept is het gebruik van één enkel meetpunt niet mogelijk. Om de kosten voor de reorganisatie van het verdeelsysteem te vermijden, is het een voordelige oplossing 1 meer per verwarmingsketel te installeren. Meter M1, M2: meter voor de calorische energie in het water dat door elk van deze verwarmingsketels wordt geproduceerd.

Figuur 13.6: Dubbele meting


6.

ENERGIEMETING VOOR LUCHTVERDELING

6.1

Installatieplaats van de meters

Alleen de bepaling (en niet de directe en enkelvoudige meting) van het stroomverbruik van alle ventilatoren (via één of meer metingen) wordt gevraagd. Dit kan gebeuren met: - een meter, geïnstalleerd vóór een elektrisch sectieschakelbord dat ventilatoren met een debiet ≥ 10.000 m³/u of alle ventilatoren voedt; - een reeks meters, elk geïnstalleerd op de vertrekleiding van elke ventilator met een debiet ≥ 10 000 m³/y. De bepaling gebeurt door optelling van alle meterstanden. 6.2

Elektriciteitsmeters

De elektriciteitsmeter meet de actieve energie, weergegeven in de vorm van een numerieke index met een minimale resolutie van 1 kWh en met precisieklasse: - 2 overeenkomstig de norm EN 62053-21 (evenwaardig met klasse A overeenkomstig MID) voor een belasting ≤ 60 kVA - 1 overeenkomstig de norm EN 62053-21 (evenwaardig met klasse B overeenkomstig MID) voor een belasting > 60 kVA

Figuur 13.6: Voorbeeld van op DIN-rails gemonteerde meters

Hoewel hierover geen regelgeving bestaat, is het sterk aan te bevelen een beroep te doen op een meter met een impulsgever die een eventuele latere afstandsmeting toelaat. Dit accessoire is nu zeer betaalbaar geworden en zal de follow-up van een energieboekhouding (zie verderop) veel gemakkelijker maken voor een gebouw van een zekere omvang. 6.3

Bijzonder geval van een ventilator voor uitzonderlijke situaties

Tolerantie: voor elke ventilator, zelfs als die deel uitmaakt van een verwarmingssysteem, die uitsluitend wordt gebruikt in "uitzonderlijke situaties", wordt aanvaard dat de bijbehorende meting niet wordt uitgevoerd. Voorbeeld: Rookgasventilator in een kantoorgebouw die overdruk opbouwt in een trappenhuis. Deze ventilator werkt alleen als een brand gedetecteerd wordt, wat een uitzonderlijke situatie is. In dat geval dient de EPB-verwarmingsadviseur aan de VTI een schriftelijke verklaring op erewoord te vragen dat de mogelijkheid van dit uitzonderlijk gebruik bevestigt.


HOOFDSTUK 14: GESTELDE EISEN IN VERBAND MET DE AANVOER VAN VERSE LUCHT 1.

DOELSTELLINGEN

De verse ventilatielucht wordt eerst op de comforttemperatuur in het gebouw gebracht en vervolgens naar buiten afgevoerd indien ze een hogere temperatuur heeft dan de aangezogen buitenlucht. In een ventilatiesysteem met dubbele flux, d.w.z. met mechanische aan- en afvoer (VMC = ventilation mécanique contrôlée of gecontroleerde mechanische ventilatie), kan deze warmte worden overgedragen van de afgevoerde naar de verse lucht, wat verwarmingsenergie bespaart. Een doeltreffend beheer van de verse lucht op basis van het gebruik van het gebouw kan eveneens verwarmingsenergie en elektriciteit besparen. Deze 2 aspecten worden geformuleerd in de regelgeving:

Warmteterugwinning = de energie (warmte) terugwinnen uit de gebruikte lucht die het VMC-systeem naar buiten afvoert. Modulatie = het verseluchtdebiet aanpassen aan de effectieve menselijke bezetting.

2.

ALGEMEEN PRINCIPE

1. Voor verwarmingssystemen met een nieuw geïnstalleerd dubbel flux ventilatiesysteem waarvan het debiet aan verse lucht groter is dan 5.000 m³/u en die een werkingsduur van meer dan of gelijk aan 2.000 uur/jaar hebben, verplicht de reglementering de installatie van een warmteterugwinningsvoorziening op het afvoerluchtkanaal met het oog op een voorverwarming van de aangevoerde verse lucht. Deze warmteterugwinningsvoorziening moet bovendien uitgerust zijn met een automatisch regelingssysteem, waarmee de voorverwarming van de aangevoerde verse lucht ook volledig uitgeschakeld kan worden. 2. Voor verwarmingssystemen met een nieuw geïnstalleerd ventilatiesysteem geldt dat de reglementering voor elk lokaal dat aan een variabel menselijk gebruik wordt bestemd, zoals restaurants, cafetaria’s, vergaderzalen, ontmoetingsruimten, polyvalente zalen, ontvangstruimten, winkelcentra, supermarkten, sporthallen of turnzalen, en dat een nominaal debiet aan aangevoerde verse lucht van meer dan of gelijk aan 5.000 m;/u heeft, een regelsysteem oplegt waarmee dit debiet in functie van het daadwerkelijke aantal aanwezige personen geregeld kan worden. Een variatie van het luchtdebiet door middel van smoor- of bypasssystemen is hier verboden. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 18.

3.

WARMTETERUGWINNING UIT DE AFGEVOERDE LUCHT

3.1

Betrokken VMC-systemen met dubbele flux

De betrokken ventilatiesystemen met dubbele flux zijn die welke gelijktijdig aan de volgende 3 voorwaarden voldoen. 1) Het systeem wordt na 1 januari 2011 geplaatst. De nieuwe installatie na die datum is dus het uitlokkende element. 2) Ventilatiesystemen met een nominaal verseluchtdebiet > 5.000 m3/u. Met het afgevoerde luchtdebiet wordt geen rekening gehouden. 3) Het ventilatiesysteem is bestemd om minimaal 2 500 uur per jaar te werken. Het aantal gebruiksuren wordt berekend door alle periodes van behoefte aan hygiënische ventilatie samen te tellen, en deze periodes worden op hun beurt bepaald door de bezetting of de uitbating van de geventileerde plaatsen. De tijd begint te lopen wanneer de ventilator een debiet aflevert dat niet gelijk is aan nul, zelfs als dit debiet kleiner is dan de nominale waarde (geval van een motor met meer dan één snelheid of met continu variabele snelheid). De totale jaarlijkse duur wordt in aanmerking genomen, onafhankelijk van de spreiding over het jaar. In geval van twijfel of als de waarde dicht bij de drempel van 2 500 u/jaar ligt, BLADZIJDE 80 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

moet de EPB-verwarmingsadviseur aan de VTI een schriftelijke verklaring op erewoord vragen dat deze gebruiksdrempel niet naar beneden wordt overschreden. 3.2

Eis betreffende de warmteterugwinningsvoorziening

De eis is uniek: de warmteterugwinningsvoorziening moet uitgerust zijn met een automatische regeling waarmee de voorverwarming van de verse lucht volledig kan worden uitgeschakeld via de warmteterugwinningsvoorziening. Eenvoudiger gesteld: de warmteterugwinningsvoorziening moet overbrugd kunnen worden om: 1) het risico van oververhitting van de lucht bij het verlaten van de warmteterugwinningsvoorziening te voorkomen in het tussenseizoen; 2) energieafbraak voorkomen wanneer de geventileerde lokalen worden gekoeld door een airconditioningsysteem (centraal of lokaal). 3.3

De warmteterugwinningsvoorzieningen

Alle beschikbare terugwinningstechnologieën zijn toegestaan, zoals: -

platenwisselaar warmtepijp glycolbatterij terugwinningsvoorziening met wiel, al dan niet met hydroscopisch materiaal dynamische warmteterugwinningsvoorziening met warmtepomp.

Er is geen verplicht minimumrendement, maar uiteraard warmteterugwinningsvoorziening afhankelijk zijn van haar rendement.

Platenwisselaar

zal

de

rentabiliteit

van

de

Warmteterugwinningsvoorziening met wiel

Figuur 14.1: Voorbeeld van een warmteterugwinningsvoorziening

4.

MODULATIE VAN HET VERSELUCHTDEBIET AFHANKELIJK VAN DE BEZETTING

4.1

Betrokken ventilatiesystemen

De betrokken blaasventilatiesystemen met enkele of dubbele flux zijn die welke aan de volgende 3 voorwaarden voldoen. 1) Het ventilatiesysteem wordt na 1 januari 2011 geplaatst. De nieuwe installatie na die datum is dus het uitlokkende element. 2) Het ventilatiesysteem heeft een nominaal verseluchtdebiet > 5.000 m3/u. Met het afgevoerde luchtdebiet wordt geen rekening gehouden. Het nominaal debiet stemt overeen met de maximale bezetting. 3) Het ventilatiesysteem blaast verse lucht in lokalen met een bezetting die variabel is in de tijd. Onder "variabel" verstaan we dat het aantal personen in het lokaal moeilijk of niet te voorspellen is.


Tabel 14.1: types van lokalen met variabele bezetting (niet-beperkende lijst) Activiteiten

Type lokaal

Sport

Zwembad Turnzaal Sporthal

Nuttigen van maaltijden/dranken

Restaurants Cafetaria's

Ontmoeting

Vergaderzalen Polyvalente zalen Onthaalruimten Conferentiezaal

Verkoop/aankoop met klanten

Handelscentra Supermarkten Verkoopzaal (veiling)

Toeschouwersruimten

Concertzaal Schouwburg

Met de jaarlijkse werkingsduur van de blaasinrichting voor verse lucht wordt geen rekening gehouden.

4.2

Eis betreffende de regelmethode voor het verseluchtdebiet

De regeling mag niet volledig of zelfs gedeeltelijk gebeuren door: - het smoren van de verseluchtstroom; - het aanbrengen van een bypass, d.w.z. een kanaal voor het omleiden van dat een deel van het verseluchtdebiet dat hierdoor niet in de lokalen met variabele bezetting wordt geblazen. Motivering: met deze 2 methoden wordt het door de ventilator opgenomen vermogen niet verminderd en is er bijgevolg geen enkel effect op het stroomverbruik. Het is dan ook belangrijk dat de EPB-verwarmingsadviseur vraagt hoe de regeling van het verseluchtdebiet gebeurt. De technologieën van de volgende uitrusting worden niet opgelegd door de regelgeving: - debietregeling; - kwalitatieve (aan- of afwezig) en kwantitatieve (aantal aanwezige personen) aanwezigheidsdetectie. Debietregeling: richten van de ventilatorschoepen, draaisnelheid (1, 2, 3 snelheden), regeling van de snelheid door een frequentieregelaar, variabele snelheid van de gelijkstroommotor. Aanwezigheidsdetectie: indirect via een luchtkwaliteitssensor in representatieve lokalen, in het aanzuiggedeelte, aanwezigheidsdetector in een lokaal of op een blaasmond, slagboom met teller, telling van de verkochte toegangsbiljetten, enz. Gedecentraliseerde (lokale) regeling van het debiet ter hoogte van de blaasmond door smoring is alleen toegestaan als er een sturing van de werking van de blaasventilator(en) is. De volgende systemen zijn mogelijk: -

een aanwezigheidsdetector die de ventilatorsnelheid aanpast (aan/uit, overgang van lage naar hoge snelheid); een CO2-sensor of een andere sensor die de kwaliteit van de lucht (VOS) in de onmiddellijke omgeving registreert en die de werking van een ventilator met variabele snelheid beïnvloedt of een impact heeft op de luchttoevoerschuiven van een luchtbehandelingsinstallatie.


HOOFDSTUK 15: BIJHOUDING VAN EEN ENERGIEBOEKHOUDING 1.

ALGEMEEN PRINCIPE

1.1

De "gedetailleerde" energieboekhouding

De verbruikswaarden, gemeten door de in het kader van de verwarmingsregelgeving (zie hoofdstuk 13) verplichte meters, dienen het voorwerp uit te maken van een energieboekhouding die minimaal bestaat uit: 1. een maandelijkse opneming op een vaste datum en in fysische eenheden; 2. een jaarlijks verslag bestaande uit: a) de energetische handtekening van het gebouw berekend op basis van de maandelijkse opnemingen, uitgedrukt in eenzelfde energie-eenheid; b) de berekening van het genormaliseerde jaarlijkse verwarmingsverbruik; c) de berekening van het jaarlijkse verwarmingsverbruik teruggebracht naar de verwarmde oppervlakte of elke andere relevante indicator; d) de berekening van de jaarlijkse CO2-uitstoot, toe te schrijven aan het verwarmingssysteem, met behulp van de emissiecijfers die vastgesteld worden in het Ministerieel Besluit van 24 juli 2008 tot vaststelling van de energetische hypothesen te gebruiken bij het uitvoeren van de haalbaarheidsstudies; e) de berekening van het jaarlijks rendement van de verwarmingsproductie; f) de interpretatie van de elementen hierboven in vergelijking met de resultaten van de voorafgaande jaren en de gemiddelden voor soortgelijke gebouwen. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit artikel 19 §1 De EPB-verwarmingsadviseur mag uiteraard de energieboekhouding niet zelf uitvoeren, maar bij de oplevering dient hij vast te stellen of in alles voorzien is om deze follow-up van het verbruik uit te voeren, bijvoorbeeld door de aanwezigheid van een specifiek instrument, van een verantwoordelijke voor de opnemingen enz. 1.2

Afwijking, de "vereenvoudigde" energieboekhouding

Wanneer de som van de verwarmingsketelvermogens kleiner is dan 500 kW, mag de energieboekhouding vereenvoudigd worden. In dat geval bevat ze minstens: 1. de jaarlijkse meterstanden; 2. de berekening van het genormaliseerde jaarverbruik aan verwarming; 3. de interpretatie van de voorgaande elementen in vergelijking met de resultaten van de voorgaande jaren en met de gemiddelds voor soortgelijke gebouwen. Opmerking: het gebruik van de vereenvoudigde versie is geen verplichting, maar een mogelijkheid om de werkbelasting van de beheerders van niet al te grote gebouwen te verminderen. De toepassing van de "gedetailleerde" versie is altijd aan te bevelen. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 19 §2


2.

DE GEDETAILLEERDE ENERGIEBOEKHOUDING

2.1

Inleiding

De gedetailleerde energieboekhouding wordt geïllustreerd met het voorbeeld van een kantoorgebouw met een intra muros vloeroppervlakte van 10 287 m² en een verwarmde vloeroppervlakte van 7 550 m².

Figuur 15.1: gedetailleerde energieboekhouding, schema van de warmteproductie in het voorbeeld

Tabel 15.1: gedetailleerde energieboekhouding, gegevens van het voorbeeld Brandstof

Gas

Aantal verwarmingsketels

2

Type verwarmingsketel/brander

Aardgasgestookte condensatieketel 10 tot 100% modulerende brander

Vermogen van de verwarmingsketels

300 kW

Regeling van de verwarmingsketel

De verwarmingsketels worden geregeld met variabele temperatuur afhankelijk van de buitentemperatuur – Parallelle werking 24/24


2.2

De maandelijkse opname

Maand Januari 2004 Februari 2004 Maart 2004 April 2004 Mei 2004 Juni 2004 Juli 2004 Augustus 2004 September 2004 October 2004 November 2004 December 2004 Januari 2005 Februari 2005 Maart 2005 April 2005 Mei 2005 Juni 2005 Juli 2005 Augustus 2005 September 2005 October 2005 November 2005 December 2005 Januari 2006 Februari 2006 Maart 2006 April 2006 Mei 2006 Juni 2006 Juli 2006 Augustus 2006 September 2006 October 2006 November 2006 December 2006 Januari 2007 Februari 2007 Maart 2007 April 2007 Mei 2007 Juni 2007 Juli 2007 Augustus 2007 September 2007 October 2007 November 2007 December 2007 Januari 2008 Februari 2008 Maart 2008 April 2008 Mei 2008

kWh pcs gaz

DJ 15-15 Uccle

Gemiddelde temperatuur Uccle

186.208 130.783 152.300 70.019 24.117 3.199 156 0 3.809 74.216 123.158 167.205 935.170 207.614 193.374 207.151 95.957 65.098 5.865 0 0 3.100 50.303 102.274 176.667 1.107.403 222.898 198.741 214.672 109.319 66.442 20.314 0 0 0 12.267 90.966 105.920 1.041.539 142.825 149.703 86.614 41.627 15.191 6.578 8.251 7.041 9.368 28.522 137.950 154.291 787.961 124.243 129.606 93.449 83.137 22.979

364,6 291,7 260,3 121,2 81,3 12,7 8,4 2,0 25,3 107,6 259,0 375,8 1909,9 320,6 368,7 242,7 131,7 89,5 18,1 2,4 4,3 22,6 45,3 266,0 356,3 1868,2 412,2 370,0 326,4 172,0 52,8 19,2 0,0 9,5 1,0 37,5 175,8 280,5 1856,9 242,5 245,0 216,3 70,7 35,3 5,0 5,0 3,2 39,1 142,5 246,9 337,8 1589,3 257,4 256,3 268,8 174,9 23,60

3,24 4,94 6,60 11,07 12,76 16,27 17,36 18,91 15,79 11,70 6,37 2,88 10,66 4,66 2,37 7,18 10,70 13,41 18,29 18,39 16,82 16,60 14,13 6,16 3,51 11,02 1,70 2,32 4,47 9,27 14,20 17,33 22,98 16,26 18,37 14,16 9,14 5,95 11,35 7,18 6,79 8,02 14,29 14,59 17,49 17,21 17,15 14,10 12,03 6,77 4,10 11,64 6,51 6,10 6,33 9,27 16,4


Figuur 15.2: Voorbeeld van maandelijkse opnemingen van het gasverbruik


2.3

De energetische handtekening

De energetische handtekening is een rechte die het verbruik van een gebouw weergeeft in functie van het klimaat. Zij toont de lineaire relatie tussen het verlies van de buitenschil van het gebouw en de buitentemperatuur. Met het voor elke periode gemeten waardenpaar kan telkens een punt in de grafiek worden getekend. Het energieverbruik wordt op de Y-as genoteerd, de graaddagen of gemiddelde buitentemperaturen op de X-as. De energetische handtekening geeft geen enkele aanwijzing over het optimaal verbruik van een gebouw. Het gaat niet om een kwantitatieve, maar om een kwalitatieve analyse van het verbruik. Voor zover de bezettingsomstandigheden ongewijzigd blijven, zal het mogelijk zijn: - een verbruiksdiagnose te stellen; - eventuele afwijkingen te analyseren; - storingen te wijten aan de buitenschil van het gebouw, de systemen zelf of hun onderhoud en bediening op te sporen; - het genormaliseerd verbruik te bepalen of te voorspellen (in een normaal klimaatjaar), - de impact van energiegerelateerde renovaties van het gebouw of van de systemen te meten.

Figuur 15.3: energetische handtekening van de warmteproductie (kWh bvw van gas) in het voorbeeld, in functie van de buitentemperatuur (°C)

Meer informatie vindt u in de technische publicatie "La signature énergétique, interprétation", opgesteld door het Institut Wallon en uitgegeven door het Ministerie van het Waals Gewest, DGTRE - Service de l’Energie.


Een grafiek zoals die hieronder is geen energetische handtekening, maar een grafiek die de chronologische evolutie weergeeft. Hij is nuttig omdat hij de hoeveelheid restenergie weergeeft die tijdens de zomermaanden wordt verbruikt.

300.000

250.000 2003

200.000

2004 2005

150.000

2006 2007 2008

100.000

50.000

tu s te m be ok r to no ber ve m de be ce r m be r

se p

gu s

ju li

au

ju ni

m ei

ril ap

ja nu a fe ri br ua ri m aa rt

0

Figuur 15.4: maandelijks gasverbruik (m³)

2.4

Het genormaliseerde verwarmingsverbruik

Met de berekening van het genormaliseerd verbruik kunnen de weersafhankelijke schommelingen worden gecompenseerd door het verbruik tot een normaal klimaatjaar terug te brengen in functie van de samengevoegde graaddagen (GD) van de volledige verwarmingsperiode en de graaddagen van het normale klimaatjaar (gemiddelde van de laatste 30 jaar). De samengevoegde graaddagen (GD) voor de verwarmingsperiode stemmen overeen met de som van alle dagverschillen tussen de buitentemperatuur en de temperatuur waarbij de verwarming wordt uitgeschakeld. De graaddagen (GD) op 15/15 basis worden het vaakst gebruikt. Het genormaliseerd verbruik wordt berekend met de volgende formule:

consommation normalisée=

consommation observée× degrés- joursnormaux degrés- joursobservés

genormaliseerd verbruik = waargenomen verbruik x normale graaddagen waargenomen graaddagen In ons voorbeeld krijgen wij de volgende genormaliseerde verbruikswaarden op basis van een gemiddeld klimaatjaar met 1993 GD. BLADZIJDE 88 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Tabel 15.2: Normalisering van het verwarmingsverbruik

2.5

Jaar

Brutoverbruik in kWh bvw per jaar

Genormaliseerd verbruik in kWh bvw per jaar

2004

935.170

975.859

2005

1.107.403

1.181.380

2006

1.041.539

1.117.878

2007

787.961

988.112

Het specifiek verbruik

Op basis van het verbruik worden verbruiksratio's bepaald. Het is de bedoeling de meest relevante ratio's te kiezen, afhankelijk van de activiteit: -

verbruik/ verwarmde m² verbruik/ bed verbruik/ leerling verbruik/ werknemer verbruik/ productie-eenheid verbruik/ gepresteerd uur. 2

In ons voorbeeld nemen wij het verbruik/ verwarmde m . Hetzij het genormaliseerd verbruik van 2007 = 988.112 kWh /jaar Verwarmde intra muros oppervlakte S = 7550 m². Specifiek verbruik = 988.112 / 7550 = 130,9 kWh /m².jaar

2.6

De berekening van de jaarlijkse CO2-uitstoot

CO2-uitstoot, toe te schrijven aan de warmteproductie. Absolute waarde: De in aanmerking te nemen CO2-emissies zijn (gegevens van Leefmilieu Brussel): -

voor gas: 0,217 kg CO2 / kWh OVW

Bij een verhouding OVW/ BVW = 0,91 voor aardgas L, gebruikt in het BHG, krijgen we dus een emissie van 0,217 / 0,91 = 0,2385 kg CO2 / kwh BVW De hoeveelheden CO2, in 2007 uitgestoten door de 2 verwarmingsketels, bedragen: -

0,2385 x 787.961 = 187.929 kg CO2 /jaar


Figuur 15.5: Uittreksel uit het ministerieel besluit van 24 juli 2008 tot vaststelling van de energetische hypothesen te gebruiken bij het uitvoeren van de haalbaarheidsstudies.

2.7

De berekening van het jaarlijks rendement van de verwarmingsproductie

Het seizoensrendement wordt berekend met de volgende formule:

seizoensrendement =

geproduceerde energie (kWh) verbruikte energie (kWh)

De verbruikte energie wordt door de brandstofmeter gemeten en omgezet in kWh. De geproduceerde energie wordt gemeten door het toestel dat de hoeveelheid aan het verdeelcircuit van het verwarmingsysteem overgedragen energie in kWh meet. Het seizoensrendement wordt berekend over (verwarmingsperiode).

2.8

de

werkingsperiode

van

het

verwarmingssysteem

Interpretatie van de resultaten

Hoe verhouden wij ons tot de andere kantoorgebouwen in het BHG?

Tabel 15.3: Vergelijking met het gemiddelde voor het gewest Best

Gemiddelde Brussels Gewest

130,9 kWh BVM / m²

103 kWh OVM / m² of 114 kWh BVM / m²


Kantoorgebouw

Gulledelle

Figuur 15.6: Vergelijking met het gemiddelde van het gewest

Door de verbruikswaarden in te voeren op de site van het BIM http://www.leefmilieubrussel.be/energiebalans, kunt u zich situeren ten opzichte van de andere gebouwen uit uw sector.


3.

DE VEREENVOUDIGDE ENERGIEBOEKHOUDING

3.1

De jaarlijkse opname van de meterstanden

Figuur 15.7: Jaarlijkse opname van de meterstand voor een gasmeter


Brandstof stookolie

leverbaar in liters

Levering 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Datum 4/02/2008 14/04/2008 17/11/2008 4/08/2008 12/05/2009 3/12/2009 8/02/2010

Totale levering Capaciteit van het reservoir

Geleverde hoeveelheid 4.250 4.900 4.250 3.300 4.350 4.876 1.300

Voorraad vóór Voorraad levering na levering 320 liters liters liters liters liters liters 2.000 liters liters liters liters liters liters liters liters liters

27.226 5.000

liters liters

Période A Levering nr. Begin: 1 Einde: 4 Aantal dagen: 361

Gebruik Onzekerheid ±

Periode 12.870 850

Jaarlijks 13.013 liters 859 liters

hetzij

6,6 %

Période B Livraison n° Begin: 4 Einde: 7 Aantal dagen: 374

Gebruik Onzekerheid ±

Periode 15.626 850

Jaarlijks 11.102 liters 830 liters

hetzij

7,5 %

Figuur 15.8: Voorbeeld voor een verwarmingssysteem dat op stookolie werkt


3.2

De berekening van het genormaliseerd jaarlijks verbruik

Verbruik voor verwarmingsbehoeften Aandeel "verwarming" bepaald volgens: de directe meterstanden. Periode Verbruik Eenheid 4/2/08 tot 30/1/09 184.988 kWh 30/1/09 tot 8/2/10 170.609 kWh

Normalisatie volgens een weersafhankelijke factor

Periode 4/2/08 tot 30/1/09 30/1/09 tot 8/2/10

Type Graaddag: Normale Graaddag (GDn) Graaddag voor de periode (GDp) 2.374 2.348

16.5 / 16.5 2.308,8 GDn/ GDp 0,973 0,983

Genormaliseerd verbruik voor verwarmingsbehoeften Periode 4/2/08 tot 30/1/09 30/1/09 tot 8/2/10

Verbruik 179.993 167.709

Eenheid kWh kWh

Figuur 15.9: Normalisatie van het verbruik op 16,5/16,5 basis

3.3

Interpretatie tussen … en … 2009 ten opzichte van 2008

vaststellingen vermindering met 7%

Verklaringen? 2 veranderingen van huurder : vertrek van 2 oudere personen?

Figuur 15.10: Vergelijking van het genormaliseerd verwarmingsverbruik


HOOFDSTUK 16: GEVRAAGDE AANVULLENDE GEGEVENS TEN BEHOEVE VAN DE CERTIFICERINGSINSTELLINGEN 1.

DOEL VAN DEZE GEGEVENS

Aan de EPB-verwarmingsadviseur worden aanvullende gegevens gevraagd om de kenmerken van het verwarmingssysteem op het opleveringsattest te kunnen noteren. Eventueel zullen deze gegevens later door een certificateur worden gebruikt wanneer die de gegevens verzamelt die nodig zijn om een energiecertificaat op te stellen van een bestaand gebouw met het betrokken verwarmingssysteem.

2.

GEVRAAGDE ANTWOORDEN

De gegevens die ter plaatse moeten worden gegaard tijdens de opleveringscontrole, zijn die welke het mogelijk maken de volgende 7 vragen met "ja" of "Nee" te beantwoorden. Afhankelijk van het antwoord kunnen er eventueel deelvragen bijkomen. 1. Kunt u de aanwezigheid vaststellen van een regelaar die de watertemperatuur van de verwarmingsketel regelt op basis van informatie afkomstig van een buitentemperatuurvoeler? Ja/nee Deze vraag heeft betrekking op de aanwezigheid van een regelaar die de temperatuur van het water in de ketel zelf beïnvloedt, en niet verderop. 2. Kunt u, in het verwarmingssysteem, de aanwezigheid vaststellen van een driewegafsluiter of van een buitentemperatuurvoeler? Ja/Nee Bedoeld wordt hier een regelaar of driewegafsluiter die de temperatuur van het water voorbij de verwarmingsketel beïnvloedt, bijvoorbeeld in het secundaire circuit of in de vertrekleiding van een collector. 3. Kunt u de aanwezigheid van een warmtepomp vaststellen? Ja/Neen Hier moet worden nagegaan of zich in het op te leveren verwarmingssysteem een warmtepomp bevindt. Zo ja: vraag 3a. Wat is de energievector van deze warmtepomp? Aardgas / Elektriciteit? Hier moet worden aangegeven welke energiebron de aandrijfmotor van de WP-compressor voedt. Zo ja: vraag 3b. van welk type is deze warmtepomp? Grondwater Water / Grond - Water/ Buitenlucht Water/ Buitenlucht - Lucht / Andere? Hier moet worden aangegeven op welk midden de condensor en de verdamper van de WP aangesloten zijn. Vermeld bij de optie "andere" de eventueel aangetroffen situatie die niet tot één van de vier voorgestelde gevallen behoort. Zo ja: vraag 3c. Wordt ze ook gebruikt voor de productie van SWW? Ja/Nee Onderzoek of de door de condensor van de WP afgegeven warmte geheel of gedeeltelijk gebruikt wordt voor de productie van SWW. 4. Zijn alle verwarmingsleidingen in de stookruimte geïsoleerd? Ja/Nee Onderzoek of alle leidingen (>= DN20 of meer dan 20 mm buitendiameter) in de stookruimte en/of het technisch lokaal die warm water voor de verwarming of voor de productie van SWW vervoeren, thermisch geïsoleerd zijn. Worden als thermisch geïsoleerd beschouwd, de leidingen die bekleed zijn met meer dan 5 mm dik materiaal. Zo niet, is meer dan 50 strekkende meter leidingen niet geïsoleerd? Ja/Nee Hier moet worden beoordeeld of de totale lengte van de niet thermisch geïsoleerde leidingstroken in de stookruimte en/of het technisch lokaal, alle diameters samen, meer dan 50 m bedraagt. BLADZIJDE 95 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

5. Kunt u vaststellen of er in de stookruimte een opslagvat voor verwarmingswater staat dat niet is verbonden met een warmtepomp? Ja/Nee Geef aan of zich in de stookruimte en/of het technisch lokaal minimaal één opslagvat voor water bevindt dat bestemd is voor de verwarmings- en/of ventilatiebehoeften van de lokalen. 6. Kunt u vaststellen of er in de stookruimte een opslagvat voor SWW staat? Ja/Nee Geef aan of zich in de stookruimte en/of het technisch lokaal minimaal één opslagvat voor water bevindt dat uitsluitend bestemd is voor de productie van SWW. Zo ja: Is dit thermisch goed geïsoleerd? Ja/Nee Onderzoek of het vat geïsoleerd is met minimaal 20 mm isolatiemateriaal. Zo ja: wat is de inhoud van het vat (of van de verschillende vaten samen): <100 l / 100 tot 200 l / >200 l Hier moet u het totale volume van de vaten in de stookruimte en/of het technisch lokaal ramen in verhouding tot de meegedeelde waarden. 7. Kunt u vaststellen of er een distributiekring voor SWW is? Ja/Neen Onderzoek of er een SWW-distributiekring is, en of die met drukcirculatie (circulatiepomp met intermitterende of continue werking) werkt, dan wel volgens het thermosifonprincipe, en of de kring al dan niet alle SWW-aftappunten voedt. Zo ja: Is deze distributiekring thermisch geïsoleerd over zijn hele zichtbare lengte? Ja/Nee Worden als thermisch geïsoleerd beschouwd, de leidingen die bekleed zijn met meer dan 5 mm dik materiaal. Er moet worden nagegaan of de leidingen van de kring over hun totale zichtbare lengte thermisch geïsoleerd zijn.

3.

MOEILIJKHEDEN BIJ HET ANTWOORDEN

Als de EPB-verwarmingsadviseur niet met "Ja" of "Nee" kan antwoorden, wordt hem meteen gevraagd om op het attest, bij de betrokken vraag, de reden(en) te noteren waarom hij niet kan antwoorden. Voorbeeld: een niet nader gepreciseerd lokaal of machine "xyz" is niet toegankelijk. Uiteraard kan hij zijn analyse vervolledigen met een persoonlijk advies, zoals: ik denk dat de machine op de 2e verdieping een WP is. Vragen die niet met Ja/Nee beantwoord worden zonder dat een reden of advies wordt gegeven, maken het attest onvolledig.


HOOFDSTUK 17: VERKLARING VAN OVEREENSTEMMING EN OPLEVERINGSATTEST Wanneer alle eisen die op de verwarmingsketel, het ventilatiesysteem en het afvoersysteem voor de verbrandingsgassen van toepassing zijn, gecontroleerd zijn, moet de EPB-verwarmingsadviseur beslissen over de globale conformiteit en het resultaat noteren in het opleveringsattest. De globale toestand kan conform verklaard worden indien alle punten in tabel 17.1 conform zijn.

Tabel 17.1: Verklaring van overeenstemming Gasvormige brandstof

Vloeibare brandstof

Emissies van de verwarmingsketel (verbranding) Nettotemperatuur ≤ maximumwaarde

Zo ja, conform

Rookindex ≤ maximumwaarde

Zo ja, conform

O2-concentratie ≥ minimumwaarde

Zo ja, conform

CO-concentratie ≤ maximumwaarde

Zo ja, conform

CO2-concentratie ≥ minimumwaarde

Zo ja, conform

Verbrandingsrendement ≥ minimumwaarde

Zo ja, conform

Afvoer van verbrandingsgassen Aanwezigheid van openingen, eventueel aangebracht tijdens de periodieke controle: JA/NEE

Zo ja, conform (In geval van afwijking moet geen rekening worden gehouden met dit punt)

Trekvermogen ≥ minimumwaarde 5 Pa

Zo ja, conform (In geval van abnormale weersomstandigheden moet geen rekening worden gehouden met dit punt)

Dichtheid van de kanalen JA/NEE

Zo ja, conform

Ventilatie van de nieuwe of vernieuwde stookruimte overeenkomstig de normen: JA/NEE/niet van toepassing

Zo ja, conform

Ventilatie van de bestaande stookruimte overeenkomstig de voorschriften van de Minister: JA/NEE/NIET VAN TOEPASSING

Zo ja, conform

Vermogensmodulatie van de verwarmingsketel Voldoet de vermogensmodulatie van de verwarmingsketel aan de eis waarvan sprake is in artikel 7 van het verwarmingsbesluit? JA/NEE/NIET VAN TOEPASSING

Zo ja of niet van toepassing, conform

Eisen met betrekking tot het verwarmingssysteem

Zo ja, conform

Voldoet de thermische isolatie van de leidingen en accessoires voor de verdeling van warm verwarmingswater aan artikel 11 van dit besluit? Ja/Nee

Zo ja, conform

Voldoet de thermische isolatie van de leidingen en accessoires voor de verdeling van sanitair warm water aan artikel 11 van dit besluit? Ja/Nee

Zo ja, conform

Voldoet de thermische isolatie van de leidingen en accessoires voor de verdeling van lucht aan artikel 11 van dit besluit? Ja/Nee

Zo ja, conform

Voldoet de verdeling van warm water en lucht (verdeling in zones) aan artikel 12 van dit besluit? Ja/nee

Zo ja, conform

Voldoen de regeling en haar programmering aan artikel 13 van dit besluit? Ja/Nee

Zo ja, conform

Voldoet het logboek aan artikel 14 van dit besluit? Ja/Nee.

Zo ja, conform

Voldoet de energiemeting aan de artikelen 16 en 17 van dit besluit? JA/NEE

Zo ja, conform

Voldoet de toevoer van hygiënische verse lucht door een ventilatiesysteem dat deel uitmaakt van het verwarmingssysteem, aan artikel 18 van dit besluit? Ja/nee

Zo ja, conform

Voldoet de energieboekhouding aan artikel 19 van dit besluit? Ja/Nee

Zo ja, conform


Een verwarmingssysteem van type 2 met een verwarmingsketel: - op gas, moet op 20 afzonderlijke punten conform zijn om in aanmerking te komen voor de globale conformiteit; - op stookolie, moet op 21 afzonderlijke punten conform zijn om in aanmerking te komen voor de globale conformiteit.

HOOFDSTUK 18: GEBREKEN EN MAATREGELEN 1. GEBREKEN DIE WERDEN VERHOLPEN TIJDENS DEZE INGREEP De EPB-verwarmingsadviseur noteert op het opleveringsattest het gebrek (de gebreken) of de afwijking(en) die tijdens deze opleveringen konden worden verholpen. Voorbeeld: plaatsing van een toegangshek voor de ventilatie van de stookruimte.

2. GEBREKEN DIE NIET KONDEN WORDEN VERHOLPEN TIJDENS DEZE INGREEP De EPB-verwarmingsadviseur noteert op het opleveringsattest het gebrek (de gebreken) en de afwijking(en) die werden vastgesteld en die niet konden worden verholpen tijdens deze oplevering. Voorbeeld: de bestaande DN40-hoofdleidingen zijn niet thermisch geïsoleerd in de gang van de kelders.

3. MAATREGELEN DIE MOETEN WORDEN GENOMEN OM DEZE GEBREKEN TE VERHELPEN De EPB-verwarmingsadviseur noteert op het opleveringsattest de maatregel(en) die moeten worden genomen met het oog op de waarschijnlijke of zekere oplossing van deze gebreken. Voorbeeld: de bestaande DN40-hoofdleidingen in de gang van de kelders moeten thermisch geïsoleerd worden.

HOOFDSTUK 19: HET STAPPENPLAN INVULLEN De EPB-verwarmingsadviseur vult het stappenplan in, waarvan de minimuminhoud omschreven wordt in bijlage 2 van deze cursus. Als er geen stappenplan is, stelt de EPB-verwarmingsadviseur er één op voor alle verwarmingsketels van hetzelfde verwarmingssysteem. Referentie in de wetgeving: artikel 26 §3 en bijlage 8.


HOOFDSTUK 20: SAMENVATTING VAN DE WERKZAAMHEDEN DIE MOETEN WORDEN UITGEVOERD BIJ DE OPLEVERING. De volgende tabel geeft een overzicht van alle technische en administratieve handelingen die de EPBverwarmingsadviseur moet verrichten om een volledige oplevering uit te voeren.

Tabel 20.1: samenvatting van de opleveringshandelingen Uit te voeren handelingen

Resultaat

0) Het logboek vragen en raadplegen

Over het stappenplan, de attesten van de vroegere periodieke controles, de vroegere opleveringen, het diagnoseverslag beschikken.

1) De productiedatum van de verwarmingsketel bepalen

Jaar Y of onbekend

2) Het vermogen van de verwarmingsketel bepalen

P [kW] of onbekend

3) Indien 2) onbekend, de nodige metingen uitvoeren om het vermogen van de brander te bepalen

P [kW]

4) De opening(en) voor verbrandingscontrole: Bestaat (bestaan) en is (zijn) bruikbaar Bestaat (bestaan) niet, maar kan (kunnen) aangebracht worden Bestaat (bestaan) niet, met 2 concentrische kanalen (afwijking)

Opening(en) beschikbaar (behoudens afwijking)

5) De rookgasanalyser onderzoeken: is hij geijkt? is hij geschikt voor gebruik?

Analyser beschikbaar

6) De rookgasanalysemetingen van de verwarmingsketel uitvoeren. Het ticket afdrukken. 7) Het (eventuele) rookgasafvoerkanaal reinigen 8) De componenten van de verwarmingsketel reinigen (indien niet nieuw) 9) De resultaten van de rookgasmetingen vergelijken met de eisen: Indien alles conform is, het ticket aan het attest vastnieten. Als een meting niet conform is, proberen de drempelwaarde te bereiken. 10) Het trekvermogen van de afvoerinrichting meten. 11) De dichtheid van de af- en toevoerleidingen controleren 12) De ventilatie van de stookruimte onderzoeken: nieuwe of gerenoveerde stookruimte bestaand lokaal, in voorkomend geval de eisen van de ministeriële voorschriften controleren 13) De gebreken en de noodzakelijke maatregelen bepalen. 14) De eis met betrekking tot de thermische isolatie van de leidingen en accessoires controleren. 15) De eis met betrekking tot de verdelingen controleren 16) De eis met betrekking tot de regelingen controleren 17) De eis met betrekking tot de bijhouding van een logboek controleren 18) De eis met betrekking tot de energiemetingen controleren 19) De eisen met betrekking tot de aanvoer van verse lucht controleren 20) De eis met betrekking tot de bijhouding van een vereenvoudigde of gedetailleerde boekhouding controleren 21) Beslissen over de globale conformiteit

Conform of niet conform

22) Indien nodig aanbevelingen formuleren over: aanvullende ingrepen (die niet opgelegd worden door de regelgeving) ventilatie van de stookruimte rationeel energiegebruik 21) Het opleveringsattest invullen, dateren en ondertekenen 22) Het attest aan de VTI overhandigen of verzenden. 23) Het stappenplan invullen en in voorkomend geval opstellen 24) Indien opleveringsattest CONFORM: de VTI hierover inlichten; een kopie van het attest naar het BIM verzenden (binnen 30 dagen) 25) Indien opleveringsattest NIET CONFORM: de VTI inlichten over/ herinneren aan de verplichtingen die hij moet vervullen om het verwarmingssysteem in overeenstemming te brengen. BLADZIJDE 99 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

-

een kopie van het attest naar het BIM verzenden (binnen 30 dagen)

26) Een kopie van dit attest in het archief bewaren (gedurende 4 jaar) 27) Het chronologisch register van de periodieke controles invullen (de laatste 4 jaar)

B IJLAGE 1: UITVOERING VAN DE MEETOPENINGEN 1.

INLEIDING

Deze bijlage is overgenomen uit een document, opgesteld door de ATTB. Wanneer een centrale verwarmingsinstallatie niet voorzien is van (een) meetopening(en), brengt de technicus de opening aan bij de indienststelling van het toestel of bij de eerste verbrandingscontrole na een ingreep aan het verbrandingsgedeelte van het toestel of bij onderhoudswerkzaamheden of periodieke controles.

2.

NIET-GESLOTEN WARMTEGENERATOREN (TYPE B)

2.1

Warmtegeneratoren met gas- of oliegestookte ventilatorbrander

Wanneer het horizontale gedeelte van het afvoerkanaal voor de rookgassen, dat zich vóór de eerste bocht bevindt, voldoende lang en goed geïsoleerd is, wordt de meetopening aangebracht op een afstand die overeenstemt met 2xD (D = binnendiameter van het afvoerkanaal voor verbrandingsgassen), gemeten vanaf de uitgang van de warmtegenerator (Figuur A.1). Indien dit horizontale gedeelte niet geïsoleerd is, wordt de opening bij de uitgang van de rookkast van de generator aangebracht.

Figuur A.1: meetopening in een afvoerkanaal voor verbrandingsgassen, als het gedeelte vóór de eerste bocht lang genoeg is.

Als er een bocht is op een afstand kleiner dan 2xD, gemeten vanaf de uitgang van de warmtegenerator, wordt de meetopening aangebracht op een afstand 1xD voorbij de bocht (Figuur A.2).

Figuur A.2: meetopening in een afvoerkanaal voor verbrandingsgassen, als het gedeelte vóór de eerste bocht niet lang genoeg is.


De opening wordt onder een hoek van 45 graden aangebracht in het bovenste deel van de leiding (Figuur A.3). Dit biedt het voordeel dat de meetsonde schuin wordt ingebracht en dat minder condensaat in het meettoestel kan binnendringen.

Figuur A.3: aanbrengen van de opening onder een hoek van 45°

2.2

Warmtegeneratoren met terugslagbeveiliging/trekonderbreker (generatoren met gasvormige brandstoffen)

De meetopening wordt aangebracht in het rechte (verticale) kanaal tussen de terugslagbeveiliging/trekonderbreker en het verticale schoorsteenkanaal, op een afstand gelik aan 2D vanaf de rand van het schoorsteenkanaal. Indien de omstandigheden van die aard zijn dat deze afstand niet kan worden nageleefd, is het uitzonderlijk toegestaan een opening aan te brengen in de bocht tussen de verwarmingsketel en het verticale schoorsteenkanaal (zie Figuur A.4).

Figuur A.4: warmtegenerator uitgerust met een terugslagbeveiliging/trekonderbreker

Opgelet: In Vlaanderen wordt de meting tot nader order uitgevoerd op punt a (zie Figuur A.4). BLADZIJDE 101 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Indien de omstandigheden van die aard zijn dat deze afstand niet kan worden nageleefd, is het uitzonderlijk toegestaan een opening aan te brengen in de bocht tussen de verwarmingsketel en het verticale schoorsteenkanaal (zie Figuur A.5). Figuur A.5 illustreert diverse situaties.

Figuur A.5: plaats van de meetopening bij een atmosferische gasgestookte warmtegenerator met trekonderbreker.

Gevallen waarbij diverse generatoren in serie worden gemonteerd: Voor in serie gemonteerde gastoestellen (installaties met twee of meer verwarmingsketels) met een gemeenschappelijke trekonderbreker moeten de afzonderlijke CO-concentraties gemeten worden vóór de trekonderbreker, en de rookgasverliezen van de volledige installatie (bij vollast) voorbij de trekonderbreker.

Figuur A.6: plaats van de meetopening bij twee atmosferische gasgestookte warmtegeneratoren met een gemeenschappelijke trekonderbreker

3.

GESLOTEN WARMTEGENERATOREN (TYPE C)

De regels voor niet-gesloten warmtegeneratoren blijven van toepassing. Er moet echter in een aanvullende opening voorzien worden om de parameters met betrekking tot de verbrandingslucht te meten. In het geval van een concentrisch afvoerkanaal wordt een tweepunts-meetelement geïnstalleerd. Eén van de meetpunten dient om de verbrandingsgassen te meten, het andere om de temperatuur van de verbrandingslucht of haar CO2-concentratie te meten. (Dit betekent dat twee temperatuursensoren op het BLADZIJDE 102 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

meetapparaat aangesloten moeten kunnen worden om het verbrandingsrendement te meten en vervolgens te bepalen).

BIJLAGE 2: STAPPENPLAN VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM Referentie in de wetgeving, verwarmingsbesluit, bijlage 8. Stappenplan van een verwarmingssysteem Opgesteld door Erkende verwarmingsinstallateur Erkende verwarmingsketeltechnicus EPB-verwarmingsadviseur

VTI

Naam: Erkenningsnummer: Onderneming: Btw-nummer: Straat & nummer: Postcode & gemeente: Tel: Fax: Datum van uitvoering:

Onderneming: Naam: Straat & nummer: Postcode & gemeente: Tel: E-mail Fax: E-mail

Type verwarmingssysteem (1 of 2): Kenmerken van de verwarmingsketel (in te vullen voor elke verwarmingsketel van het verwarmingssysteem) Verwarmingsketel

Brander

Type: B,, C: Kenplaatje: afwezig aanwezig Merk: Type: Bouwjaar: Nr. Nominaal vermogen (kW): Adres waar de verwarmingsketel staat:

aardgas propaan stookolie …: gemengd: aardgas/ stookolie Kenplaatje: afwezig aanwezig Merk: Type: Bouwjaar: Nr.

n°

Handeling (oplevering, periodieke controle of diagnose)

Voorziene datum

Effectieve datum

Identiteit va de erkende verwarmingsinstallateur of erkende verwarmingsketeltechnicus of EPBverwarmingsadviseur

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14


BIJLAGE 3: CONCEPT VAN BESCHERMD VOLUME IN EEN GEBOUW 1. 1.1

BESCHERMD VOLUME (BV) OEPB-ordonnantie

Art 3 - Definities 28° Beschermd volume: het geheel van de lokalen va n het gebouw, de gangen, inbegrepen die men wenst te beschermen tegen warmteverlies naar buiten toe, alsook de grond en de aanpalende ruimtes die niet tot een beschermd volume behoren. Maken sowieso deel uit van het beschermd volume: de woonlokalen en andere verwarmde of geklimatiseerde lokalen of de lokalen die bestemd zijn om verwarmd of geklimatiseerd te worden.


BIJLAGE 4: AUTOMATISCHE REGELCONCEPTEN 1.

REGELCONCEPTEN

1.1

Wat is een regeling?

Men zou van automatische regeling moeten spreken, maar in de omgangstaal wordt het woord "automatisch" dikwijls weggelaten. De regeling berust op het constant houden van een fysische grootheid zoals het waterpeil in een reservoir, de temperatuur en/of vochtigheidsgraad in een lokaal enz. De waarde van de grootheid die men constant wil houden, wordt richtwaarde genoemd. De regeling stemt hiertoe het te leveren vermogen af op de behoeften. Om de richtwaarde aan te houden, moeten verstorende factoren zoals lekkage uit het reservoir, schommelingen van de buitentemperatuur of de zonneschijn enz. worden gecompenseerd. Automatisch: betekent dat geen manuele handelingen nodig zijn om de richtwaarde aan te houden. 1.2 -

-

Regelkring De richtwaarde (W) is het resultaat dat ik wil verkrijgen. Ik wil bijvoorbeeld 20 °C in mijn salon. In het Engels: set point of set value. De geregelde grootheid (X), is wat ik werkelijk heb. Ik heb bijvoorbeeld 18 °C in mijn lokaal, terwi jl ik 20 °C zou willen. De regelende grootheid (Y) is de grootheid die op het proces zal inwerken (bv. radiator) om in ons voorbeeld te kamertemperatuur te wijzigen. De verstorende factoren (Z) zijn de verschijnselen die de stabiliteit van een regelkring ongunstig kunnen beïnvloeden. In het geval van een temperatuurregeling in een lokaal bijvoorbeeld kan dit het openen van een raam zijn of de inval van zonnestralen via het venster. De substractieve comparator (Xd) vergelijkt ononderbroken de richtwaarde en de geregelde waarde, en speelt het resultaat van deze vergelijking door aan de regelaar. Xd = W - X De regelaar is het brein van de regelkring, hij stuurt de volledige kring aan.

Ter informatie volgen hierna enkele definities in verband met het concept van de regelaars: - De omzetter zet de gemeten fysische grootheid (temperatuur, snelheid, …) om in een genormaliseerde grootheid die "begrepen" wordt door de regelkring. Deze omgezette fysische grootheid moet beantwoorden aan een gelijkspanning (-10 tot +10 volt) of een gelijkstroom (0 tot 20 mA of 4 tot 20 mA). In de meeste gevallen wordt een zendontvanger als omzetter aangewend. Voor een temperatuurregeling wordt meestal een thermokoppel, een PT 100, een C.T.N. gebruikt. - Het proces is het element waarop de regelkring ingrijpt, de component die men wil regelen. Dat kan het toerental van een motor, de positie van de arm van een robot, de elektrische weerstand van een oven zijn voor het veranderen van de temperatuur. - De versterker (vermogensorgaan) is de component die de informatie afkomstig van de uitgang van de regelaar omzet in een grootheid die compatibel is met het proces. Voorbeeld: de 0-10 volt uitgang van een PID-regelaar wordt omgezet in een 0-220 volt spanning die compatibel is met de elektrische weerstand van een radiator. Regelkring = bediend systeem 1.3

Regelkring in verwarmingstoepassingen

Een eenvoudige regelkring vervult 4 functies: - meten: een sensor of detector meet een fysische grootheid. Voorbeeld: een temperatuursensor - vergelijken: een regelaar interpreteert de meting en vergelijkt het resultaat met de richtwaarde. Als het meetresultaat verschilt van de richtwaarde, verzendt de regelaar een correctiesignaal. De regelaar is het brein van het systeem; - overbrengen: een door de regelaar aangestuurde actuator brengt het regelorgaan in de juiste positie. Voorbeeld: de servomotor van een klep of schuif; - handelen: een regelorgaan past het vermogen van de installatie aan. Voorbeeld: de klep van een tweewegafsluiter regelt het watertoevoerdebiet van het verwarmingslichaam. BLADZIJDE 105 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

De diverse onderdelen van de uitrusting kunnen als volgt worden weergegeven:

Figuur D.1: componenten van een regelkring

Figuur D.2: voorbeelden van regelcomponenten

Figuur D.3: servomotor van afsluiter en regelafsluiter

DE REGELAAR = intelligente component van de kring. Hij schakelt al dan niet een proces in waarbij thermische energie wordt overgebracht op basis van de vergeleken informatie, ontvangen van de sensor(en), en van de door de gebruiker gewenste richtwaarde.


2.

WERKINGSPRINCIPES VAN REGELAARS

Precisie en reactietijd bij een ontregeling zijn de twee belangrijkste criteria bij de keuze van de regelaar. 2.1

Alles of niets (AON)

In een temperatuurregelkring geeft een dergelijke regelaar het commando om 100% van het verwarmingsvermogen te ontwikkelen om het vervolgens te onderbreken (0%) wanneer de richtwaarde wordt bereikt. De verwarming wordt opnieuw ingeschakeld wanneer de gemeten waarde onder de richtwaarde daalt. Resultaat: de la temperatuur schommelt de hele tijd rond de richtwaarde (pompverschijnsel). Dit systeem is volkomen onaanvaardbaar omdat regeling en vermogensorgaan te dikwijls worden in- en uitgeschakeld. Bij dit type regelaar kan de uitgangswaarde (Y) slechts een beperkt aantal vaste waarden aannemen. De uitgangswaarde (Y) wordt bruusk, d.w.z. niet progressief, omgeschakeld (alles of niets). 2.2

Alles Of Niets (AON) met Hysteresis (positieve en/of negatieve vertraging t.o.v. richtwaarde)

In een temperatuurregelkring geeft een regelaar van dit type het commando om 100% van het verwarmingsvermogen te ontwikkelen, om het vervolgens te onderbreken (0%) wanneer de richtwaarde wordt bereikt of met enkele graden wordt overschreden. De verwarming wordt opnieuw ingeschakeld wanneer de gemeten waarde enkele graden onder de richtwaarde daalt. Deze regeling wordt gebruikt voor stabiele thermische systemen met een laag vermogen of een hoge mate van thermische inertie. Resultaat: de temperatuur schommelt rond de richtwaarde, maar met een grotere marge (tolerantie). Die tolerantie is afhankelijk van de gekozen hysteresis. Het systeem werkt minder nauwkeurig. Het vermogensorgaan en de regelaar worden minder vaak omgeschakeld. Hoe kleiner de hysteresis is, des te kleiner is de marge en des te nauwkeuriger zal het systeem zijn. Het vermogensorgaan en de regelaar worden dan vaker omgeschakeld. Dit systeem is volkomen aanvaardbaar voor stabiele thermische systemen met een laag vermogen of een hoge mate van thermische inertie. De regelaar en het vermogensorgaan worden minder vaak omgeschakeld, maar het systeem werkt minder nauwkeurig. 2.3

Proportioneel (P)

Een regelaar van dit type verlaagt of verhoogt het vermogen lineair (proportioneel) van 100% tot 0% of van 0% tot 100% bij het naderen van de richtwaarde. Kort voor de richtwaarde wordt bereikt, laat hij nog slechts enkele procenten ontwikkelen. Resultaat: het duurt langer dan bij een AON-regeling vóór de richtwaarde wordt bereikt, maar wanneer dat eenmaal is gebeurd, zijn er minder schommelingen. Aanbevolen voor stabiele thermische systemen met laag vermogen of een geringe mate van thermische inertie. De richtwaarde wordt nooit exact bereikt, er is een blijvend verschil dat afhankelijk is van de versterkingsfactor van de regelaar. De precisie van de regelaar is niet optimaal. Hoe groter de versterking is, des te kleiner is het blijvend verschil, maar des te meer schommelingen zullen er ook zijn. Hoe kleiner de versterking is, des te groter is het blijvende verschil, maar des te minder schommelingen zullen er zijn.

Y = Xd * Kp (versterkingsfactor van de regelaar P)

2.4

Proportioneel, Integrerend, Differentiërend (P.l.D.)

Een regelaar van dit type stemt het calorisch vermogen perfect af op het te verwarmen systeem door middel van een complex berekeningsalgoritme. Moderne PID-regelaars kunnen van twee types zijn: zelfregelend en adaptief. Zelfregelend model: de regelaar bepaalt bij elke verandering van richtwaarde zelf de optimale parameters P, I en D. BLADZIJDE 107 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

Resultaat: de richtwaarde wordt bereikt en nageleefd, tenminste als het te verwarmen systeem niet verandert in de tijd (bv. vrijwel constant peil in het reservoir). Adaptief model: de regelaar bepaalt zelf de waarde van de optimale parameters P, I en D, en controleert vervolgens regelmatig of die nog altijd aangepast zijn aan de belasting. Resultaat: de richttemperatuur wordt bereikt en nageleefd, zelfs wanneer het te verwarmen systeem verandert. De veranderingen mogen niet ononderbroken zijn, anders kan de regelaar zich nooit stabiliseren. Eindresultaat: PID-regelaars geven uitstekende resultaten. Bron: http://home.scarlet.be/lestechniques/regulation.htm 2.5

Regelaar met onafhankelijke (constante) richtwaarde.

Wanneer niets gepreciseerd wordt, mag men aannemen dat de richtwaarde vast is, d.w.z. constant in de tijd zolang niemand ze manueel verandert. De richtwaarde is van geen enkele voorwaarde afhankelijk, ze is dus onafhankelijk. 2.6

Regelaar met afhankelijke richtwaarde.

Hier is de richtwaarde niet vast, maar is ze afhankelijk van andere externe factoren. Men spreekt van een regelaar met afhankelijke of voorwaardelijke richtwaarde. Er zijn twee types van afhankelijkheid: - intermitterende verandering van de richtwaarde: richtwaarde 1, of richtwaarde 2, of richtwaarde 3, enz. Deze richtwaarden zijn onafhankelijk van elkaar. Wanneer van één richtwaarde naar een andere wordt overgegaan, spreekt men van een omschakeling tussen richtwaarden; - traploze verandering van de richtwaarde. De richtwaarde verandert progressief, traploos. In de grote meerderheid van de gevallen berust de relatie op een karakteristiek die het resultaat is van een continue wiskundige functie. Bij een verwarmingsregeling kunnen 2 belangrijke factoren de richtwaarden doen veranderen: a) de tijd (die verstrijkt), die met verschillende eenheden kan worden uitgedrukt (uur, dag van de week, maand, seizoen); b) het weer buiten, d.w.z. de weersomstandigheden van het moment. Die kunnen worden bepaald aan de hand van één of meer fysische metingen: bijvoorbeeld meting van de buitentemperatuur, de windsnelheid, de windrichting, de zonneschijn. De meeste in de handel verkrijgbare regelaars houden alleen rekening met de buitentemperatuur. Terminologie: - geval a): men spreekt van uurregeling of geprogrammeerde regeling (te interpreteren als "in de tijd"); - geval b): men spreekt van weersafhankelijke regeling (algemeen) of regeling op basis van de buitentemperatuur. Voor een regeling met afhankelijke richtwaarde spreekt men bijvoorbeeld van een regeling van de temperatuur van het vertrekwater van circuit x in functie van een buitentemperatuur of die opnieuw wordt geregeld door een buitentemperatuur.

3.

VERSCHIL TUSSEN REGELING EN BEDIENING

Bediening: een handeling die wordt uitgevoerd met het oog op een doel dat moet worden bereikt, maar waarvan de continuïteit niet bepaald wordt door het bereikte resultaat. Voorbeeld: een verwarmingsketel verwarmt water tot 60 °C en een circulatiepomp perst het in een netwer k dat het verder verdeelt over diverse radiatoren. In de badkamer bevindt zich een radiator met een manuele kraan. Om de kamertemperatuur in deze badkamer te verhogen, zal de gebruiker de radiatorkraan (gedeeltelijk of volledig) openen. De manuele handeling, namelijk het openen van de kraan, = bediening van de verwarming. De opening van de kraan (dus van het debiet van het warm verwarmingswater) wordt niet beïnvloed door de kamertemperatuur die aan het stijgen is in het lokaal. Twee uur later zal de temperatuur misschien 26 °C bedragen, terwijl de gebruiker bijv oorbeeld maar 24 °C wenste. Er is hier sprake van energieverspilling. In dit geval is er geen regeling van de kamertemperatuur in de badkamer.


BIJLAGE 5: THERMOSTATISCHE KRANEN 1.

WERKINGSPRINCIPE

Figuur E.1: opengewerkte tekening van een thermostatische kraan

Onderdelen van een thermostatische kraan: 1. 2. 3. 4. 5.

temperatuursensor of thermostaatvoeler (gasbel) bedieningsknop om de richtwaarde te bepalen overbrengingsstang terugbrengveer regelklep

Meestal bevindt de temperatuursensor (of de thermostaatvoeler) zich in de bedieningsknop. De sensor bevat een vloeistof, een gel of een gas die (dat) uitzet of krimpt afhankelijk van de temperatuur in zijn omgeving. Op de knop van de kraan zijn richtwaarden (*, 1, 2, 3, 4, 5) aangebracht. Meestal stemt de richtwaarde "3" overeen met ongeveer 20 °C en "*" met de stand "vor stvrij". De positie van de regelklep wordt bepaald door het evenwicht tussen de gasbel en de terugbrengveer. Wanneer de gemeten temperatuur lager is dan de richttemperatuur, krimpt de thermostaatvoeler, opent de veer de regelklep en wordt meer water in de radiator gebracht. Het omgekeerde gebeurt wanneer de gemeten temperatuur te hoog is. Door een gebrek aan inzicht gebruiken heel wat mensen thermostatische kranen verkeerd. Hun werking begrijpen, kan bedieningsfouten voorkomen. Voorbeelden: 1. In een ongebruikt lokaal werd de richtwaarde van de thermostatische kranen ingesteld op "*". Bij aankomst van de gebruikers zal het lokaal niet sneller verwarmd worden wanneer men de richtwaarde instelt op "5" in plaats van op "3". In beide gevallen meet de thermostaatvoeler een aanzienlijk verschil tussen de gewenste temperatuur en de kamertemperatuur, en wordt de regelklep van de kraan volledig geopend. Wanneer de richtwaarde op "5" wordt ingesteld, zal het lokaal permanent tot 24 °C of meer verwarmd worden. 2. In een gebruikt lokaal weten de gebruikers uit ervaring dat de gewenste temperatuur bereikt wordt met de richtwaarde "3". Op een dag is het binnen niet warm genoeg. Hierin zal geen verbetering komen als men de richtwaarde op "4" instelt. Als het te koud is terwijl de richtwaarde niet veranderd werd, is de klep al volledig geopend en is het debiet in de radiator al maximaal. De boosdoener is dus niet de thermostatische kraan, maar veeleer de centrale regeling, die bijvoorbeeld te koud water laat circuleren. Door de kraan op "4" te zetten, verhoogt men het debiet van de radiator niet. En wanneer de centrale regeling gecorrigeerd wordt, zal het lokaal tot een te hoge temperatuur worden verwarmd. BLADZIJDE 109 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

3. De omgekeerde redenering is ook geldig. Als het plotseling te warm is (bv. omwille van de zon), kunt u dit niet veranderen door de kraan op "1" te zetten, aangezien de klep in principe toch al gesloten is. Als u de kranen in deze stand laat staan, zal het lokaal 's ochtends niet op temperatuur komen omdat de kleppen al snel sluiten.

2.

TOT BESLUIT

Een thermostatische kraan is geen schakelaar. De stand van een kraan moet worden aangepast aan de gewenste richttemperatuur. Wanneer dat eenmaal gebeurd is, zal de kraan er zonder verdere tussenkomst van de gebruikers voor zorgen dat deze temperatuur gehandhaafd blijft. Het heeft geen zin de kraan op "5" of op "1" te zetten wanneer u het wat te koud of te warm hebt. Integendeel zelfs, dit kan een te hoog gebruik of verminderd comfort tot gevolg hebben.

3.

WELKE RICHTWAARDE?

Waarom hebben de meeste kranen geen schaalverdeling in °C (16, 18, 20, 22, 24 °C)? Dit heeft te maken met de nauwkeurigheid waarmee de kraan de kamertemperatuur kan meten. De kraan wordt onvermijdelijk beïnvloed door de warmte van de radiator, de temperatuur van het verwarmingswater, de koudestraling van een muur, … In de winter is bovendien meer warm water nodig om een temperatuur van 20 °C te handhaven dan in het tussenseizoen. Tenzij de temperatuur van het verwarmingswater geregeld wordt op basis van de buitentemperatuur. Een kamertemperatuur van 20 °C stemt overeen met st and "3" voor één kraan, met stand "2,5" voor een andere, en met stand "3,5" voor een derde. In het algemeen is "3" de basisstand die comfort biedt in kantoren, klassen enz..

4.

MONTAGEPLAATS VAN DE THERMOSTATISCHE KRANEN

Thermostatische kranen moeten een temperatuur meten die zo representatief mogelijk is voor de werkelijke temperatuur in het lokaal. De kop van de kraan, die het thermostatisch element herbergt, mag niet verwarmd worden door het verwarmingslichaam. Veel voorkomende storende invloeden zijn: • hoeken van muren; • warme lucht die uit de leidingen of de radiator opstijgt; • een dikke radiator; • vensterbanken of sierafdekkingen; • gordijnen, … Als niet alle voorwaarden voor een correcte werking vervuld zijn, moeten thermostatische kranen met externe voeler worden gebruikt.


Figuur E.2: geschikte en ongeschikte montageplaatsen van de thermostatische kraan op radiatoren en convectoren in een goot


5.

TYPES VAN THERMOSTATISCHE KRANEN

Hierboven werd de werking voorgesteld van het basismodel van een thermostatische kraan waarvan de instelling volledig wordt overgelaten aan de gebruiker van het lokaal. De kranen kunnen ook over aanvullende functies beschikken. De volgende types zijn verkrijgbaar.

Standaardmodel met geïntegreerde thermostaatvoeler en vrije regeling.

Model met een externe thermostaatvoeler (die op een afstand van de radiator kan worden geplaatst) en een geïntegreerde vrije regeling.

Standaardmodel met een externe thermostaatvoeler (die op een afstand van de radiator kan worden geplaatst) en een externe vrije regeling.

Model met programmeerbare schakelklok: een elektrische weerstand op batterij, aangestuurd door een schakelklok, doet de kraan sluiten tijdens periodes waarin het lokaal niet wordt gebruikt.

Model met voorgeprogrammeerd debiet om de diverse radiatoren in evenwicht te brengen.

Institutioneel model met antidiefstalring (het bevestigingselement is niet toegankelijk voor de gebruiker) en blokkering van de regeling.

Institutioneel model met geblokkeerde en niet-toegankelijke regeling.

Figuur E.3: modellen thermostatische kranen (bron: Energie+) BLADZIJDE 112 VAN 116 – OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 2 – OKTOBER 2010

BIJLAGE 6: MINIMUMINHOUD VAN HET OPLEVERINGSATTEST VOOR EEN VERWARMINGSSYSTEEM VAN TYPE 2 Opleveringsattest van een verwarmingssysteem type 2 EPB-verwarmingsadviseur Naam: Erkenningsnummer: Onderneming: Btw-nummer: Straat & nummer: Postcode & gemeente: Tel:……………………….E-mail:……………….. Fax: …………………….. Uitvoeringsdatum:

VTI Onderneming: Naam: Straat & nummer: Postcode & gemeente: Tel: E-mail: Fax:

Kenmerken van de verwarmingsketel (in te vullen voor elke verwarmingsketel van het verwarmingssysteem) Verwarmingsketel Type: B, C: Met condensatie: Ja/Nee Kenplaatje: Aanwezig/Afwezig Merk: Type: Fabricage: Jaar: Nr. Nominaal vermogen (kW): Geregeld vermogen (kW): Adres waar de verwarmingsketel staat:

Brander Atmosferische ventilator Aardgas Propaan Stookolie Andere: Gemengd: Aardgas - Stookolie Kenplaatje: Afwezig Aanwezig Merk: Type: Fabricage: Jaar: Nr.

Controle van de verwarmingsketel als het geen nieuwe is. (in te vullen voor elke verwarmingsketel van het verwarmingssysteem) Werd er vóór de oplevering een controle van de veiligheidsvoorzieningen uitgevoerd? Ja/Nee Opmerkingen: Controle van de eisen voor de verwarmingsketel (te vullen voor elke verwarmingsketel van het verwarmingssysteem) Conform/ Metingen Eenheid Eindmetingen* Niet conform Modulerende brander Niet-modulerende brander Watertemperatuur (1)

100% van het bereik Grote trap °C

Niet van toepassing Niet van toepassing

Sproeier: merk & type (2) Sproeier: debiet (2)

Gal/h

Niet van toepassing

Sproeier: hoek (2)

°

Niet van toepassing

Druk van de pomp (2)

bar

Niet van toepassing

Onderdruk van de schoorsteen (1) Rookindex (2)

Pa

Zuurstofconcentratie O2 (1)

%

CO2-concentratie (1)

%

CO-concentratie (1)

mg/kWh

Temperatuur van de verbrandingsgassen tg (1) Temperatuur van de verbrandingslucht ta (1)

°C

Nettotemperatuur tg - ta (1)

°C

Verbrandingsrendement (1)

%

Bacharach

°C

Geregeld vermogen brander (1)

kW (1): voor alle brandstoffen (2): indien vloeibare brandstof *: De tickets van de meetresultaten dient men aan dit attest vast te nieten


Zijn er openingen aanwezig voor de meting van de verbrandingsgassen? Ja/Nee Opmerkingen: Opmerkingen over de eisen met betrekking tot de verbranding en de emissie van de werkende verwarmingsketels. (zie tabel hoger): Voldoet de vermogensmodulatie van de verwarmingsketel aan de eis uiteengezet onder artikel 7 van dit besluit Ja/Nee Opmerkingen: Is de trek van de schoorsteen waarop de verwarmingsketel is aangesloten hoger dan of gelijk aan 5 Pa? Ja/Nee Opmerkingen: Ventilatie van de stookruimte: Voldoet de stookruimte, wat luchtaanvoer en -afvoer betreft, aan de normen NBN B 61-001, NBN B 61-002, NBN D 51003 en NBN D 51-006? Ja/ Neen/ Niet van toepassing Zo niet, verantwoordingsnota voor de aanvullende termijn voor de conformiteitstelling aan het attest toegevoegd: ja/nee Voldoet de stookruimte, wat luchtaanvoer en -afvoer betreft, aan de ministeriële voorschriften? Ja/Nee/Niet van toepassing Opmerkingen: Zijn het afvoersysteem voor de verbrandingsgassen en het luchtaanvoersysteem ondoorlatend? Ja/Neen Opmerkingen: Controle van de eisen met betrekking tot het verwarmingssysteem Thermische isolatie van de leidingen en accessoires Voldoet de thermische isolatie van de leidingen en de accessoires voor de distributie van verwarmingswater aan artikel 11 van dit besluit? Ja/Nee Opmerkingen: Voldoet de thermische isolatie van de leidingen en de accessoires voor de distributie van sanitair warm water aan artikel 11 van dit besluit? Ja/Nee Opmerkingen: Voldoet de thermische isolatie van de leidingen en de accessoires die lucht vervoeren aan artikel 11 §2 van dit besluit? Ja/Nee Opmerkingen: Voldoet de warmwater- en luchtdistributie aan artikel 12 van dit besluit? Ja/Nee Opmerkingen: Voldoen de regeling en de programmering van de regeling aan artikel 13 van dit besluit? Ja/Nee Opmerkingen: Voldoet de energiemeting aan artikelen 16 en 17 van dit besluit? Ja/Nee Is er een aanvoer van verse hygiënische lucht door een ventilatiesysteem dat deel uitmaakt van het verwarmingssysteem? Ja/Nee Zo ja: Voldoet deze aanvoer aan artikel 18 van dit besluit? Ja/Nee Is de energieboekhouding conform artikel 19 van dit besluit? Ja/Nee Is het logboek conform artikel 14 van dit besluit? Ja/Nee Opmerkingen:


Aanvullende informatie ten behoeve van de certificateurs. Kunt u de aanwezigheid vaststellen van een regelaar die de watertemperatuur van de verwarmingsketel bepaalt met behulp van een buitentemperatuurvoeler? Ja/Nee (te herhalen voor elke ketel) Kunt u, in het verwarmingssysteem, de aanwezigheid vaststellen van een driewegklep of van een buitentemperatuurvoeler? Ja/Nee Kunt u de aanwezigheid van een warmtepomp vaststellen? Ja/Nee Zo ja: Wat is de energievector van deze warmtepomp? Aardgas/ Elektriciteit Van welk type is deze warmtepomp? Grondwater - Water/ Grond - Water/ Buitenlucht - Water/ Buitenlucht Lucht/ Andere:……….… Wordt ze ook gebruikt voor de productie van SWW? Ja/Nee Zijn alle verwarmingsleidingen in de stookruimte geïsoleerd? Ja/Nee Zo niet: Is er meer dan 50 strekkende meter leidingen niet geïsoleerd? Ja/Nee Kunt u vaststellen of er in de stookruimte een opslagvat voor verwarmingswater staat dat niet verbonden is met een warmtepomp? Ja/Nee Kunt u vaststellen of er in de stookruimte een opslagvat voor SWW staat? Ja/Nee Zo ja: Is dit thermisch goed geïsoleerd? Ja/Nee Wat is de inhoud van het vat (of van de verschillende vasten samen): <100 l / 100 tot 200 l / >200 l Kunt u vaststellen of er een distributiekring voor SWW is? Ja/Nee Zo ja is deze distributiekring geïsoleerd over zijn hele zichtbare lengte? Ja/Nee Verklaring van conformiteit Voldoet het verwarmingssysteem aan de geldende wetgeving: Ja/Nee Gebreken en te treffen maatregelen. Gebreken die tijdens deze interventie werden verholpen:…………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. Gebreken die tijdens deze interventie niet konden worden verholpen:….……………….…………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. Maatregelen die moeten worden getroffen om deze gebreken op te lossen.…………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. Volgende interventie: voor periodieke controle uit te voeren uiterlijk op……………………………… voor het in overeenstemming brengen, uit te voeren binnen de 5 maanden vanaf dit attest .……………………………... Opleveringsattest opgesteld door ………………. .………………………………………………………..

Opleveringsattest ontvangen door: Naam:…………………Functie:……………………..

(handtekening van de EPB-verwarmingsadviseur)

(handtekening van de ontvanger)


Redactie: M. Dethier (BIM) Leescomité: G. Knipping (BIM), A. Beullens (BIM) Verantwoordelijke uitgevers: J.-P. Hannequart & E. Schamp – Gulledelle 100 – 1200 Brussel


De oplevering van verwarmingssystemen van type 2

Recommend Documents