De ontwikkeling van het Schapenland of “Hoe tante Hendrika ontsnapt aan de armoede” Dankzij de inkomsten uit de verkoop van grond op het Schapenland in Broek op Langedijk ontkwam de familie Kostelijk aan de armoede aldus de mening van mijn oudtante Hendrika Kostelijk (1899-‐1996)1 Dit artikel beschrijft het ontstaan van het Schapenland en de ‘projectontwikkelaar’ Jacob Kostelijk. Jacob Kostelijk als projectontwikkelaar Jacob Kostelijk(1854-‐1920) was de grootvader van mijn moeder. Hij was gehuwd met Maartje Wagenaar (1858-‐1934). Via dit huwelijk kwam hij te wonen in een boerderij op de plek van het ‘oude koelhuis van Kommer’ aan de Achterburggracht2. Verder verwierf hij het hele terrein vanaf de Achterburggracht en het huidige pand Dorpsstraat 126, 128 en 124. Jacob was iemand die betrokken was bij het wel en wee in de gemeente. Hij was mede oprichter van de Raffeisenbank en keurmeester na het ontstaan van de veiling. Als eigenschappen werd hem o.a. rechtlijnigheid, een diepe geloofsovertuiging en volstrekte onafhankelijkheid toegedicht. Hij stond voor wat hij zei. Hij scheen echter ook nogal makkelijk geld uit te lenen en dan te vergeten het weer terug te vragen. Op een dag eind 19e eeuw kwam iemand langs om te vragen of hij de Schapenland akker vlak over de sloot (het latere pad Schapenland) niet wilde verkopen. Gelukkig had Jacob een vrouw die verstand had van zakendoen. Ze besloten dus om het land niet in een keer te verkopen maar stukjes land te verkopen als woningbouwgrond. En zo gebeurde. In de jaren na 1898 verkocht Jacob telkens stukjes van het Schapenland en wist zo het nodige geld te verwerven. Mede daardoor kon hij de nieuwe woningen Dorpsstraat 124 (voor hemzelf en oudtante Jantje Kostelijk 1884-‐1971), Dorpsstraat 126 (familie Jacob Kostelijk jr.) en Dorpsstraat 128 (familie Huibers-‐Kostelijk) bouwen. Rond 1965 was Dorpsstrat 124 eigendom van fam Vroegop en Dorpsstraat 128 van familie Kommer-‐-‐ Huibers). Het Schapenland Het Schapenland was oorspronkelijk het stuk grond met sectie A868/A865 (toen al bekend onder de naam Schapenland3). Ook nu door de verkaveling alle woningen via de weg bereikbaar zijn kun je de oude structuur nog zien. Tussen de huizen aan weerskanten is slechts een smal tegelpad. De huizen zijn ook links en rechts dicht tegen elkaar aangebouwd. In 1898 werd het eerste deel van het Schapenland verkocht. Er werd toen een brug gebouwd. In de verkoopakte werd opgenomen dat de nieuwe bewoners zelf voor het onderhoud van de brug en het pad op het Schapenland moesten zorgen. Ze kregen het recht van overpad over de brug en het pad tot aan de Dorpsstraat. De nieuwe eigenaren 1 Bron zijn de brieven van Hendrika Kostelijk aan haar moeder Maartje Wagenaar en de ‘boekjes’ van Maarten Ooijevaar. [3] 2 Zie ook het lezenswaardige artikel van Ger Kalverdijk over “een dam te ver” over o.a. Kostelijken in 4 eeuwen Langedijk [1] 3 Zie hiervoor o.a. [1]
kregen wel de plicht te gedogen dat anderen via hun pad naar achterliggende huizen konden. Minuutplan Schapenland. Onderstaande een stukje uit het minuutplan4 van het Schapenland uit 1951. [zie 7]. Op basis van dit minuutplan konden de in 1950 toegewezen secties worden achterhaald. Vandaar uit kon worden teruggewerkt naar de situatie rond 1900. Op basis van dit opzoekwerk kwamen ook sectie opsplitsingen en de overige eigenaren tussen ca 1900 en 1950 beschikbaar.
Afbeelding 1. Sectienummers Schapenland medio 1951
De winst van projectontwikkelaar Jacob Kostelijk Hieronder een staatje van de eerste koper/bewoners, de sectie, het nummer van het Schapenland en de prijs die betaald is. [controle datum en sectie op naam; niet overdracht] Huis naam datum Sectie Opp in are Prijs -‐nr 1 ??? A3551 2 Arie Boon (geh J. Kruk) 1898 A2161 1.64 Wagenaar Hendrik 1901 A2213/A2233 2.70/3.00 3 Cornelis Vredenburg 1898 A2214/A2234 1.44/2.29 Fl 324,-‐-‐ 4 Jacob Kostelijk 5 Jacob Vredenburg 1899 A2215/A2235 1.42/2.32 Fl 324,-‐-‐ 6 Jacob Bruin 1901 A2218 1.46 Fl 275,-‐-‐ Jan Kruk A2213 Fl 525,-‐-‐ 7 Abraham Schoon 1901 A2236 8 Johannes Pluister 1901 A2219/A2245 Fl 264,50 Dirk Bakker Fl 324,-‐-‐ 9 Abraham Schoon 1901 A2237 2.42 Fl 225,-‐-‐ 10 Simon Zijp 1907 A2220 11 Cornelis Bak A2238 12 Maartje Wagenaar? A2318 13 Arie Rens 11-‐4-‐1899 A2239 1.23 Fl 283,50 14 Klaas Wagenaar A2319 4 Een minuutplan is een kadastrale kaart waarop de ligging van de percelen is aangegeven en voorzien van het bijbehorende sectienummer
15 Simon Dekker 2-‐5-‐1899 A2240 1.15 Fl 287,50 16 Jacob Strijbis 1902 A2345 2.25/2.95 17 Hendrikus vd Molen 1902 A2321 2.50 18 Pieter Vos 1905 A2431 1.05/1.67 19 Abraham Balder 1904 A2346 2.10 20 Jacob Glas 1918 A2740 21 H vd Molen 1904 A2347 1.44 22 Jan Keizer 1925 A2910 23 Abram Schoon 1904 A2348 1.95 25 Dirk Wagenaar 1905 A2379 0.80 Fl 189,-‐ 27 Arie Rens 1906 A2458 0,50 Fl 108,-‐ 29 Simon Strijbis 1918 A2910 5 [bron: De gegevens zijn gebaseerd op het kadaster . De informatie kan ook online opgevraagd worden in Rijksarchieven (zie 6). Inkomen rond 1900 Om na te aan of er echt een beter inkomen werd verkregen uit de verkoop hebben we gekeken naar wat er rond 1900 zoal verdiend werd. • Een veldwachter ontving in die tijd een (overigens laag) jaarsalaris van fl 250,-‐. Hij kon dit aanvullen door een job als bode of opzichter openbare werken. Hij kreeg er dan fl 25,-‐ tot fl 50,-‐ bij7; • Het minimum weekloon bedroeg omstreeks 1900 f. 7,508. • Het gemiddelde jaarloon bedroeg per inwoner ca fl 350,-‐ (per jaar) 7 • Dagloon bedroeg rond 1900 ca fl 2,-‐ dus ongeveer fl 550,-‐ per jaar.10 • Een berekening leert dat de waarde van fl 300,-‐ in 1900 in 2011 € 3.700 waard is11 Had Hendrika Kostelijk het arm? Hendrika werd geboren in 1999 toen werd ook begonnen met de verkoop. Haar vader was toen 45 jaar en inmiddels keurmeester van de veiling. Tot 1916 (toen de boerderij door storm verloren ging) woonde ze met 3 andere families in een boerderij vlak bij de brug naar het Schapenland. è uitzoeken bouw woningen 124, 126 en 128 è uitzoeken ontbrekende gegevens in tabel 5 Er is gebruik gemaakt van het kadasterarchief in Haarlem. [bron 2] 6 zie website http://familie.kaas.nl Neem de keuze kadaster en zoek sectie A868. 7 zie http://nl.wikipedia.org/wiki/Veldwachter 8 zie http://www.jenneken.nl/bekijk/1900VOLKSWELVAART.htm 9 DUTCH GNP AND ITS COMPONENTS, 1800-‐1913 by Jan-‐Pieter Smits, Edwin Horlings, and Jan Luiten van Zanden via http://nationalaccounts.niwi.knaw.nl/start.htm 9 zie http://www.iisg.nl/hpw/calculate2-‐nl.php
Uit het overzicht van de eigendommen van Jacob kunnen we constateren dat ze veel grond bezaten. Alhoewel hier ongetwijfeld op zal gaan wat voor elke boer geldt “arm bij leven, rijk in de kist” waren er in ieder geval de inkomsten uit zijn tuinbouwbedrijf zodat we kunnen constateren dat ze het met de inkomsten uit verkoop zelfs rijk hadden. De Kostelijken waren al in de 18e en 19e eeuw actief als notabelen. Dat betekende dat je de nodige bezittingen moest hebben. Hieronder een opsomming van aantallen percelen die in de legger van deze Jacob voorkwamen verdeeld over het type. Sectie Soort aantal oppervlakte A Weiland bouwland B bouwland Afbeelding 2. Land Jb Kostelijk ca 1900
Speurwerk in kadaster en computersoftware Om de hiervoor genoemde feiten boven water te halen was veel zoekwerk in het kadaster en kadastrale akten noodzakelijk. Ik heb daarbij dankbaar gebruik gemaakt van de kadastrale kaart uit 1832 en die uit 1951. Daarnaast veel informatie opgevraagd via digilegger en het zgn hyp4 register. Om alle verwijzingen van secties, eigenaren en de daarbij behorende data te kunnen verwerken heb ik een webprogramma gemaakt. Van Broek op Langedijk heb ik inmiddels veel eigenaren (ca. 2000 van de ca 3500 tot de verkaveling) in de database van het programma opgenomen. Daarnaast heb ik van 523 eigenaren alle percelen (de legger) die ze in eigendom hebben gehad opgenomen. Het betreft de voor mijn onderzoek meest relevante personen. Belangstellenden kunnen gebruik maken van de al beschikbare data en het programma12. Op de website familie.kaas.nl staan ze. Kies als ingang kadaster. In het daarop volgende keuzemenu kan men zowel zoeken op een kadasteringang (sectie, straat, of eigenaar). Kiest men voor de namen ingang dan kan men zoeken op familierelaties in Broek. Per onderdeel zijn weer links aanwezig naar andere onderdelen. Zowel de data als de programmatuur is beschikbaar onder GNU public license. Dick Kaas.
[email protected] bronnen: 1. Kadastrale kaart Broek op Langedijk sectie A (1822), archief Haarlem. Deze kaart is ook (bewerkt) opgenomen in bron 3. 2. Minuutplan Broek op Langedijk 1951. [toegang in Haarlem: toegangsnr 491. Doos 22, inv.nr 7048. Code archief 4-‐1 42 E7]. Met daarin gegevens over uitsplitsing van sectie A868 en A865 (archief Haarlem) 3. Raadplegen van kadastrale gegevens tussen ca. 1830 en 1970 via www.digilegger.nl) 12 Het programma is ook beschikbaar als open source project KADLIAS via de website van sourceforge.net De ontwikkelingen zijn nog volop gaande. Een kopie van experimentele data en programma kan ook rechtstreeks bij mij worden gevraagd.
4. Broek op Langedijk, meer dan 4 eeuwen water-‐ en veldnamen, uitgave stichting COOG, ISBN 978-‐90-‐814264-‐1-‐1 5. Schriftjes Maarten Oijevaar. Deze zijn in het bezit van C. Oijevaar (Creil, Noordoostpolder) 6. Schriftjes Sijtje Wagenaar-‐Bak, weduwe Cornelis Kaas (in bezit eigenaar)
