De onderzoekende houding Een startpunt voor praktijkgericht onderzoek Dirk Smits (HUB-KAHO) ism Kurt De Meester, Kristien Dieussaert
Onderzoek • Activiteit (Elen, J. e.a., 2011) • aangestuurd vanuit een vraagstelling (al dan niet zelf geïdentificeerd) die als relevant (al dan niet nieuw) wordt beschouwd in de onderzoeksgemeenschap; • gebruikmakend van een systematische aanpak, die wordt erkend als valide in de onderzoeksgemeenschap; • Waarover wordt gerapporteerd, waardoor gesprek met peers … over de activiteit mogelijk is.
Voorwaarden voor onderzoek Doel
Eis Objectiviteit
Nastreven Onafhankelijk
Validiteit
Controleerbaar
Generaliseerbaar Nauwkeurig Eenduidig
Betrouwbaar
Herhaalbaar
Openbaar Gestructureerd
Praktijkgericht onderzoek • Start vanuit het werkveld • Stages, projectwerk, … • Beroepservaring …
• Resultaten gericht op het werkveld • Doel is antwoord op probleem uit praktijk
• Via wetenschappelijke methode, kennis opbouwen • Kennis gebruiken, combineren en toevoegen van context
Praktijkgericht onderzoek: cyclus
van der Donk, C. & van Lanen, B. (2011)
Onderzoekende houding vs onderzoek • Systematische aanpak en beschrijving • Controle en terugkoppeling naar peers • Generaliseerbare resultaten • Onderzoekende houding en nieuwsgierigheid als startpunt van onderzoek
Onderzoekende houding • Doing what children do: asking lots of questions and teasing out the logical consequences of the answers • Waarom is het belangrijk om te leren lezen? • Als je niet kunt lezen, en je krijgt een liefdesbrief, dan weet je niet wat er in staat. Dat is jammer • Alhoewel … uiteindelijk bespaart het je veel ellende. www.snoopy.com
Een idee ? • Hoe ontstaat een onderzoeksidee? • Houding van luisteren en kritische verwondering (stages, eindproeven) • Wat is huidige situatie, waarom is ze zo, hoe kan het anders en beter? • Stel in vraag, sta ook stil bij het gewone • Zoek naar onderbouwing voor beweringen, praktijken • Zien van een probleem of verbeterkans
Een idee ? • Verlegenheidsituatie (probleem, gevoel van tekort aan handelingskennis, …) • Verbeterkans (interesse, nieuwsgierigheid, …) • Belang in aanvraag (relevantie) • Verruim het idee via een mindmap • Begrens het in een 2de stap
Mindmap
Kijk verder dan voor de hand liggende • Voeg 1 element toe om som te doen kloppen • 5 + 5 + 5 = 550 • Doe dit samen met anderen • Doel is verruimen, niet afremmen
Doelstelling VAN je onderzoek • Wat wil je met je onderzoek bereiken? • • • •
Nieuwe methode invoeren Kleuters sociaal sterker maken Leerproces versnellen Motivatie van studenten verhogen
• Relevantie van je onderzoek • Soms streefdoel op langere termijn
Doel in of van het onderzoek leidt tot onderzoeksvraag • Wat wil je tijdens het onderzoek doen? (verenging) Doel
Vraagstelling
Beschrijven
Wat? Wanneer? Waar? Hoeveel? Hoe vaak is iets? Welke kenmerken?
Verklaren
Hoe komt het dat? Wat is de oorzaak van?
Vergelijken
Wat is het verschil?
Evalueren
Wat is gevolg/effect van?
Voorspellen
Wat is de ontwikkeling ? Welke trends?
Mindmap: begrens je idee via doelstelling
Visgraatdiagram voor oorzaakgevolg
Oefening • Zoek een idee, iets wat je verwonderd • Werk een ruwe eerste mindmap uit • Bepaal de doelstelling van het onderzoek • Beperk de mindmap • Bevraag elkaar, inspireer • Groepjes van 4 , 10 minuten
Inspiratie? • Zijn digitale borden beter dan powerpoints? • Valoriseren van oudere leerkrachten • Taalonderwijs integreren in andere vakken • Videofeedback voor stagebegeleiding • Vervrouwelijking van lerarenberoep • Opleiden van stagementoren
Van idee naar onderzoeksvraag? • • • • •
S pecifiek M eetbaar A cceptabel R ealistisch T ijdsgebonden Vraag niet: is het een goed idee? Vraag wel: hoe maak ik het beter?
S pecifiek • Is het doel van je onderzoek eenduidig? • Stel jezelf inhoudelijke vragen over het idee • Maak het zo specifiek mogelijk • Waar komt het idee vandaan? • (Hoe) is het nuttig voor de praktijk? • Wat is de invalshoek? • Bestaat het uit deelaspecten? • Is het op verschillende wijzes onderzoekbaar? • Zijn er bepaalde kenmerken van het onderwerp die belangrijk zijn? … • Wat wil je bereiken?
M eetbaar • Hoe bepaal je of je onderzoek geslaagd is? • Idee uit praktijk ≠ onderzoeksvraag • Voorbeeld • Is flexibilisering goed voor de student? • Is stagebezoek nodig of kan dit ook via de digitale weg? • Beter ‘welke gevolgen heeft het flexibiliseringsdecreet voor de organisatie van het hoger professioneel onderwijs?’ • Hou rekening met verwachting financier-partner
A cceptabel • Is er een draagvlak voor je onderzoek? Bij wie? • Wie heeft nood aan dit onderzoek? • Wat zijn criteria van financier? • Hoe ga je om met mogelijke taboes t.a.v. het onderwerp? • Hoe ga je om met ethische of deontologische overwegingen t.a.v. het onderzoek? … • Wet op privacy • Wet op experimenten op mensen of dieren • Deontologie
R ealistisch • Is je doel haalbaar binnen tijdsbestek en de beschikbare middelen? • Is het onderzoeksprobleem voldoende afgebakend? • Is er voldoende financiering? • Nodige tijd? • Hoe kan je de nodige middelen, expertise, ondersteuning… verkrijgen? • Doe je een beroep op partners, experten uit andere disciplines? …
T ijdsgebonden • Hoe realistisch is het om binnen die termijn je onderzoek uit te voeren? • Is resultaat nog relevant op einde van het onderzoek?
Van idee naar onderzoeksvraag • Goede onderzoeksvraag ontstaat niet zomaar • Neem je tijd • Iteratief, cyclisch proces, vaak in overleg • Focus op verbeteren en concretiseren • Verlies doelstelling niet uit het oog
Hulpmiddel: omgevingsanalyse • Omgevingsanalyse: • Wat bestaat er al rond het idee? Waar zit de vernieuwing? • Hoe kan je de nood en het potentieel van een oplossing hard maken? • Wie werkt rond gelijkaardige ideeën?
• Informatie is nodig voor SMART maken • Wetenschappelijke info • Praktijkkennis
Hulpmiddel: Informatie zoeken zie deel 2 • Wetenschappelijke info: Google scholar, databanken • Praktijkkennis: collega’s, partners, beroepsverenigingen: google, mediargus, internet • Beoordeel de info: wie, doel, voor wie, accuraat?
Hulpvragen • Wat is probleem? • wat is niet-wenselijk, onaanvaardbaar, ontbreekt, wordt gemist, …? Welke aspecten van het probleem zijn beïnvloedbaar?
• Wie heeft het probleem? • wie zijn de betrokkenen, belanghebbenden, …?
• Wanneer is het een probleem? • welk gedrag of handelingen, welke gebeurtenis, welk moment/tijdstip, …?
Hulpvragen • Waarom is het een probleem? • welke normen, prioriteiten staan op het spel
• Waar doet het probleem zich voor? • welke gebieden, onderdelen meer of minder belangrijk
• Hoe is het probleem ontstaan? • wat is historie, aanleiding, oorzaak, … Migchelbrink, F. , 2006
Kort • Doelstelling is wat je wil bereiken met je onderzoek • Alle vragen zijn vervat in doelstelling van het onderzoek • Hoofdvraag bevat centrale doelstelling • Deelvragen zijn elementen van hoofdvraag
Oefening Hoe kunnen leerkrachten BO beeldende middelen in zetten om agressie af te bouwen bij kinderen met autisme? • Wat is agressie? • Welke situaties lokken agressie uit bij kleuters … ? • Hoe bouwen leerkrachten vandaag agressie bij kleuters … af?
Oefening • Doelstelling in het onderzoek is het verklaren van aankopen van niet noodzakelijke schoolmateriaal bij leerlingen van 1ste middelbaar versus 6de middelbaar. • Welke dingen kopen 1ste jaar middelbaar studenten? • Wat is het verschil in aankopen tussen eersteen laatstejaarsstudenten?
Type onderzoeksvragen Vraagtype
Vraagstelling
•
Beschrijven
Wat?
•
Definiëren
Welke kenmerken?
•
Verklaren
Hoe? Waarom?
•
Voorspellen
Wat is de ontwikkeling ?
•
Vergelijken
Wat is het verschil?
•
Evalueren
Beter dan? Hoe verliep …?
•
Voorschrijven
Welke maatregelen?
•
Ontwikkelingen volgen
Welke trends?
Type onderzoeksvragen • Vraagtype • • • • • • •
Beschrijven
Voorbeeld
Welke niet noodzakelijk schoolmaterialen worden het vaakst gekocht door leerlingen uit het 1ste middelbaar ? Definiëren Wat zijn niet noodzakelijk schoolmaterialen ? Wat zijn kenmerken van …? Verklaren Hoe komt het dat leerlingen uit het 1ste middelbaar meer niet noodzakelijk schoolmateriaal kopen dan 6de jaars? Voorspellen Welke ontwikkelingen op gebied van niet noodzakelijk schoolmateriaal kunnen verwacht worden door de invoering van het digitale leerplatform? Vergelijken Welke samenhang bestaat tussen het bestedingsgedrag en de studieresultaten? Evalueren In welke mate zijn de leerlingen uit het 1ste middelbaar tevreden over de informatie die ze krijgen over noodzakelijke en niet noodzakelijke aankopen voor school? Ontwikkelingen volgen Welke trends op het gebied van besteding voor niet noodzakelijk schoolmateriaal kunnen de laatste 5 jaar worden waargenomen ?
Oefening • Hoe gaan we best om psychische problemen op school? • Hoe kunnen we de geluidshinder van de spelende kinderen op speelplaats aanpakken? • Is er een verband tussen kennis van wiskunde en geslacht? • Wie is de eerste vrouwelijke minister van onderwijs?
Versmal de onderzoeksvraag • Kennisgebied van de onderzoeksvraag? • Tot welk deelgebied of thema binnen dit kennisgebied hoort de onderzoeksvraag? • Over welk onderwerp gaat het? • Verfijn het onderwerp stapsgewijs [bijv. informeel leren, informeel leren op de werkplek, informeel leren op de werkplek bij startende leraars, informeel leren op de werkplek bij startende onderwijzers, LIO-traject] • Voordelen: • Richtinggevend voor literatuurstudie • Het dwingt je om na te denken over de impliciete keuzes die je gemaakt hebt.
Oefening • Wat zijn de verschillen tussen de lagere scholen uit de scholengemeenschap en hoe kan een gemeenschappelijke marketingstrategie succesvol zijn voor deze scholen?
Oefening • Doel van het onderzoek: evaluatie nieuwe bibliotheek: gebruik van de nieuwe faciliteiten en invloed van de inrichting bibliotheek op de leerlinginteractie • Vraagstelling: Van welke nieuwe bibliotheekfaciliteiten maken leerlingen 1ste jaar middelbaar gebruik?
Oefening • Waarom is de communicatie van de directie naar het personeel zo’n puinhoop? • Waarom is het louter van buiten leren van de maaltafels slecht?
Oefening • Onthouden studenten meer als je werkt met visuele bordschema’s in vergelijking met louter ex cathedra? • Kan een student met een functiebeperking leerkracht worden?
Oefening • Heeft de huidige minister van onderwijs het minder goed voor met het onderwijs dan de vorige? • Zien kleuters echt kabouters tijdens een sprookjeswandeling?
Kenmerken onderzoeksvraag 1.
is voldoende ‘uitdagend haalbaar’ (niet te breed/smal) binnen gestelde onderzoekstijd
2. 3.
is gesteld als een vraag bevat slechts één hoofdvraag
4.
heeft vraagtype dat past bij doelstelling in het onderzoek
5. 6.
is neutraal (zonder verhulde suggesties) is richtinggevend (geen waarom/ ‘hoe komt het’-vragen)
7.
is een open vraag (geen ja/nee vraag)
8.
is helder (woorden duidelijke betekenis/ geen ingewikkelde vraagzin, kernbegrippen zijn geoperationaliseerd) kan via waarneembare gegevens beantwoord worden
9.
10. deelvragen dragen bij tot antwoord op hoofdvraag
Oefening • Maak van je idee een onderzoeksvraag: • Werk verder op de mindmap en doelstelling
• Welke problemen ontmoet je?
Onderzoeksvraag als basis • Belang van goede onderzoeksvraag • Duidelijkheid, vlotter onderzoek • Makkelijker schrijven van onderzoeksvoorstel • Stuurt mee het een design, methode van dataverzameling, analysetechniek, … • Zorgt voor meer eenduidige resultaten • Makkelijker te communiceren
Van onderzoeksvraag naar hypothese • Verwachtingen over de uitkomst van onderzoek • Nodig om onderzoeksvoorstel te kunnen uitschrijven • Moeilijker bij kwalitatief onderzoek (hypothesegenererend)
Van vraag tot onderzoeksvoorstel • Voorzie voldoende tijd voor uitschrijven • Basis: SMART onderzoeksvraag met deelvragen, mindmap • Maak een werkplan in een diagram
Tijd
Onderzoeksvoorstel: structuur • Probleemstelling: vraag gekaderd in ruimer probleem (deel 2) • Theoretisch kader (concepten) • Verantwoording (waarom onderzoeken) • Methode en plan van aanpak (Sessie 5) • Output (Sessie 6) • Bronnen
Bedankt • Vragen, opmerkingen: Welkom
