De Nieuwe Beiaard van Sint-Rombouts

Mechelen lezingen “Soirée Lamot” Erfgoed en Wetenschap

De Nieuwe Beiaard van Sint-Rombouts Een muzikale en technische benadering Het groot onderhoud van 2011

Stadsbeiaardier Eddy Mariën Clock-O-Matic

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Definitie van het woord beiaard Voorlopers van de beiaard Geboorte van de beiaard Waarom in Vlaanderen onstaan Beiaarden in Sint-Rombouts Een beiaardier te gast Muziekvoorbeelden Het groot onderhoud van 2011

De nieuwe beiaard van SintRombouts Een muzikale en technische benadering

Definitie van het woord beiaard • • • • • •

Muziekinstrument Gestemde bronzen klokken Stokkenklavier Toonomvang minimum 23 klokken Huidige standaardbeiaard heeft 49 klokken Termen: beiaard, carillon, klokkenspel, Glockenspiel

Voorlopers van de beiaard • Cymbaalspelen: – – – –

reeks van kleine klokjes aangeslagen met hamers psalmen begeleiden of tonen aangeven in kloosters

Voorlopers van de beiaard • Beyaerders: – – – –

In torens Kleppen van klokken Door middel van touwen aan de klepels Feestelijk effect

Voorlopers van de beiaard • Torenuurwerken – Vanaf 14de eeuw – Uurslag voorafgegaan door verwittiging: appeelkens, wekkering, voorslag – Voorslag groeit uit tot herkenbare melodieën – Zelfde klokjes ook manueel bespeeld met hamertjes

Geboorte van de beiaard • • • •

1510 In stadhuistoren van Oudenaarde Een clavier in torrekin om te beyaerden Geplaatst door uurwerkmaker Jan van Spiere samen met 9 voorslagklokjes

Waarom in Vlaanderen ontstaan? • • • • • •

Meest verstedelijkte gebied van Europa Rijkdom en onderlinge rivaliteit Tijd van de Vlaamse polyfonisten Muzikaal stimulerend klimaat Beste gieters woonden hier Onze klokken klonken beter

Beiaarden in Sint-Rombouts • Oude beiaard – 1557: 18 klokken – 1680: uitgebreid tot 44 klokken • 33 door Pieter Hemony + 11 zware basklokken • Bepleit door beiaardier Elooi Bonjonne

– 1952: 49 klokken van 12 verschillende gieters – Middentoonstemming

Beiaarden in Sint-Rombouts • Nieuwe beiaard – – – – –

Bepleit door beiaardier Piet van den Broek 1981 Koninklijke Gieterij Eijsbouts uit Asten 49 klokken Evenredig zwevende stemming

Een beiaardier te gast • De klim naar boven – – – – – – –

Onthaal Kraankamer Smidse Klokkenkamer Oude beiaardkamer Uurwerkkamer Nieuwe beiaardkamer













Een beiaardier te gast • De klim naar boven – – – – – –

Onthaal Kraankamer Smidse Klokkenkamer Oude beiaardkamer Uurwerkkamer Uitschakelen van de uur- en halfuurslag

– Nieuwe beiaardkamer




Onthaal Kraankamer Smidse Klokkenkamer Oude beiaardkamer Uurwerkkamer Nieuwe beiaardkamer Uitschakelen van het trommelspeelwerk

Een beiaardier te gast • Inspectie van het klavier – Aantal klokken: 49 – Klaviertype • • • •

Denyn-standaard Europees standaarklavier Amerikaans klavier WCF-standaard

Een beiaardier te gast • Inspectie van de klank – Transpositie: do op klavier klinkt sol • Redenen – Hoogte van de beiaard in de toren – Ruimte in de toren – Financieel

• Bepaalt muziekkeuze

Een beiaardier te gast • Inspectie van de klank – Stemming: verhouding van frequenties • • • •

Evenredig zwevend Middentoonstemming Redenen: historisch of bewuste keuze Bepaalt muziekkeuze

Een beiaardier te gast • Inspectie van de klank – Uitklinktijd • • • •

Afhankelijk van de grootte van de klokken Verschillend van gieter tot gieter historische beiaarden klinken korter dan moderne Bepaalt muziekkeuze

Een beiaardier te gast

Een beiaardier te gast • Inspectie van de klank – Boventonen • Grondtoon, priem, kleine terts, kwint, octaaf • Onjuiste boventonen – Dissonante klank – Zwevingen – Beperkt de muziekkeuze

Een beiaardier te gast • Inspectie van de klank – Akoestiek: hoe klinkt het voor het publiek? • Publiek zit beneden, beiaardier zit boven • Galmborden • Compacte opstelling klokken • Luisterplaats • Weersomstandigheden • Test vooraf met luisteraar beneden aanbevolen

Een beiaardier te gast • Inspectie van de tractuur – – – –

Draadregelaars Tuimelaarassen Gerichte tuimelaars Repetitieveren achter de klepels



Een beiaardier te gast • Inspectie van de tractuur – – – – – –

Draadregelaars Tuimelaarassen Gerichte tuimelaars Tuimelklepels Broeken Repetitieveren achter de klepels

Een beiaardier te gast • Inspectie van de tractuur – – – – – –

Draadregelaars Tuimelaarassen Gerichte tuimelaars Tuimelklepels Broeken Repetitieveren achter de klepels





Muziekvoorbeelden Opgewekt uit Suite Bell Moods van Jef Rottiers Voor arm en rijk, voor jong en oud, Voor allen die bestaan, Van 's morgens vroeg, doorheen de nacht, Zijn wij het uur En slaan.

Muziekvoorbeelden Naspel uit Suite Bell Moods van Jef Rottiers Nu naakt de zon de westerkim En gaat het al ter rust; Het woud verstomt, de avond valt... Dan zingen wij Vol lust.

Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts 3: Het Groot Onderhoud van 2011

Clock-O-Matic •

ACTIVITEITEN

1. Klokkeninstallaties • Kerkelijk gebruik: aankondiging erediensten • Tijdsaanduiding: uurslag, uurslagmelodiëen ... 2. Beiaarden en klokkenspellen 3. Monumentale uurwerken 4. Speciale projecten •

NIEUWBOUW – VERVANGING - RESTAURATIE

Geschiedenis

• 1950 : G. Frère - technische vernieuwing - eerste succesvolle elektrificering luidklokkeninstallatie (Kerstmis 1949 ) • Aantal klanten : 0  600 • 1965 : van Lo naar Herent (Leuven), centraal in België

Lo - tot 1965

1976

Geschiedenis • • • •

1982 : export 1993 : naar Holsbeek (Leuven) 1994 : Oscar voor de Export 2011 : 45 medewerkers – Klanten: kerken, steden en gemeenten, scholen, industrie...

1993 - Holsbeek

•

Mechanisch

•

Elektrisch

Onze kunde • Elektronisch

Hardware software

Mechatronica Chronos uurwerksynchronisatie Movotron

Klokkeninstallaties

Beiaarden en klokkenspellen

Monumentale uurwerken

België, Antwerpen, O.L.Vr kathedraal 1990 restauratie monumentaal uurwerk Ø 6.9 m

U.S.A., Arlington,Virginia, Court House

België, Brussel Sibelga

U.S.A. Minnesota – Minneapolis City Hall Ø7m

Spanje, Castellon, spoorwegstation Renfe diameter 11.4m

U.S.A., Missouri Botanical Garden Ø 6m

Teneriffe Ø 6m

Speciale projecten

Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 De opdracht

Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Klavier - Vervangen van de draadregelaars

- Vervangen van de drukveren van het pedaal, wegnemen van de speling, nieuwe vilt en leder

-Vervangen van alle vilt boven en onder het manuaal door vilt met dezelfde hardheid en bevestigd met velcrostrip + vervanging van de rubberen onderzetting

Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Tractuur -Vervangen van alle inox bedrading tussen de waterkering en klepel/veer - Reinigen van de lagers van de tuimelbaren -Plaatsen van nieuwe nylonbussen

-Rondslijpen van de klepels -Vervangen van de klepelscharnieren -Nakijken van de veren

-Demonteren en verbussen van de tuimelaars van de zwaarste klokken + nieuwe inox assen -Afregelen van het geheel met de beiaardier

Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts

Klavierkamer - 3 vensters voorzien van nieuw glas – twee links van klavier en 1 links achter klavier

Uitvoeringstermijn 08/02/2011 – aanvang van de werken

Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011

door Clock-O-Matic

Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Oude situatie en de punten die verbeterd moesten worden

• • • •

Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer

Het Groot Onderhoud van 2011 Oude situatie en de punten die verbeterd moesten worden

• • • •


• Versleten dempingmateriaal boven en onder de toetsen • Versleten leder op de pedalen • Onzorgvuldig aangebracht rubber om de diepgang van de toetsen te beperken • Zijdelingse speling op de pedalen • Terugtrekveren van de pedalen moeilijk regelbaar, van veschillende makelij en reeds vele malen voorlopig hersteld


• • • •


• Draadregelaars van de bovenste 37 klokken niet nauwkeurig genoeg • Fijnafstelling van de tractuur van de 49 klokken was verloren • Versleten nylonbussen in de tuimelaars • Versleten draadverbindingen • Speling op de assen van de tuimelaars van de 12 onderste klokken • Vervuilde lagers van de overige tuimelaars


• • • •


• Draadregelaars van de bovenste 37 klokken niet nauwkeurig genoeg • Fijnafstelling van de tractuur van de 49 klokken was verloren • Versleten nylonbussen in de tuimelaars • Versleten draadverbindingen • Speling op de assen van de tuimelaars van de 12 onderste klokken • Vervuilde lagers van de overige tuimelaars


• • • •


• Scharnieren van de klepels vertoonden zeer veel slijtage • Na jaren intensief gebruik waren de klepels platgeslagen, zodat het contactoppervlak klok/klepel te groot werd

• Scharnieren van de klepels vertoonden zeer veel slijtage • Na jaren intensief gebruik waren de klepels platgeslagen, zodat het contactoppervlak klok/klepel te groot werd


• • • •


© Copyright


• • • •

•


Het dubbel glas van drie ramen was niet meer luchtdicht

Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken

• • • •


Vervangen van de terugtrekveren van de pedalen door een nieuw systeem met uniform gekozen terug trekveren dat gemakkelijker bij te regelen is

Oud

Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken

• • • •


Vervangen van de terugtrekveren van de pedalen door een nieuw systeem met uniform gekozen terug trekveren dat gemakkelijker bij te regelen is

Nieuw


• • • • • • • • •

Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Demonteren van alle pedalen Vervangen van het leder op de bovenkant van het pedaal Wegnemen van de zijdelingse speling van de pedalen in hun geleiding Uitkameren ( uitfrezen) van die wrijvingzone Aanbrengen van een dempend en wrijvingsarm materiaal zodat de speling weggenomen is

Oud


• • • • • • • • •

Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Demonteren van alle pedalen Vervangen van het leder op de bovenkant van het pedaal Wegnemen van de zijdelingse speling van de pedalen in hun geleiding Uitkameren ( uitfrezen) van die wrijvingzone Aanbrengen van een dempend en wrijvingsarm materiaal zodat de speling weggenomen is

Nieuw


• • • •


• Boven en onder de toetsen en pedalen bevindt zich een dempingmateriaal. Na verloop van tijd verliest dit materiaal zijn functie doordat het steeds samengedrukt wordt. Het oude dempingmateriaal is vervangen door nieuwe vilt die deze keer niet verlijmd is maar met velcro/klittenband bevestigd is, zodat deze dempingkussentjes gemakkelijk zonder gereedschap vervangen kunnen worden. • Zowel aan het pedaal als manuaal waren er rubberen stroken aangebracht om de diepgang - dit is de afstand waarover men de toets kan indrukken- aan te passen. Deze waren slordig aangebracht en zijn eveneens vervangen door nieuwe exemplaren.

Oud Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken

• • • •


• Boven en onder de toetsen en pedalen bevindt zich een dempingmateriaal. Na verloop van tijd verliest dit materiaal zijn functie doordat het steeds samengedrukt wordt. Het oude dempingmateriaal is vervangen door nieuwe vilt die deze keer niet verlijmd is maar met velcro/klittenband bevestigd is, zodat deze dempingkussentjes gemakkelijk zonder gereedschap vervangen kunnen worden. • Zowel aan het pedaal als manuaal waren er rubberen stroken aangebracht om de diepgang - dit is de afstand waarover men de toets kan indrukken- aan te passen. Deze waren slordig aangebracht en zijn eveneens vervangen door nieuwe exemplaren.

Nieuw


• • • •

Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Draadregelaars

Algemeen:

Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken • • • •

Klavier Tractuur draadregelaars Klepels Klavierkamer

Een draadregelaar is een toestelletje dat gemonteerd is tussen de toets en de klepel en dit ter hoogte van het klavier, zodat het gemakkelijk bediend kan worden door de beiaardier . Dit toestelletje laat toe om de lengteveranderingen van de draadverbinding tussen toets en klepel in te stellen. De lengte van deze draadverbinding varieert onder andere in functie van de omgevingstemperatuur. Voor roestvast staal of inox, waaruit deze draadverbinding bestaat is dit 1 honderdste mm per graad Celsius per meter. Bij stijgende temperatuur wordt de draad langer en bij dalende temperatuur krimpt de draad. Dus bij een temperatuurdaling van 20 Graden Celsius wordt een draad met een lengte van 20 meter 4 mm korter. Deze wijziging kan voldoende zijn zodat de klepel tegen de klok plakt als de toets zich beneden bevindt en zo de aangeslagen klok niet kan uitklinken en de toon dood valt. Temperatuur is niet de enigeoorzaak waardoor de draadlengte kan variëren, je hebt ook nog rek, het zetten van de draad en draadogen, slijten van het aanslagpunt van de klepel, slijtage van de nylon busjes,….

•

Het Groot Onderhoud van 2011

•

Uitgevoerde werken • • • •

Klavier Tractuur draadregelaars Klepels Klavierkamer

Oude draadregelaars

•

Bij deze beiaard zijn de 37 draadgeleiders die naar de bovenste klokkenreeks lopen vervangen door nieuw exemplaren die lichter zijn dan de oude én in tegenstelling tot de oude ook traploos instelbaar zijn. Daardoor kan men de klepelaanslag veel fijner afregelen en is het totale gewicht van de verbinding klepel/toets verminderd Eerst is er een test opstelling gemonteerd en een test uitgevoerd. Het gewicht van de draadregelaar moet zo laag als mogelijk zijn. Uiteindelijk is er na een tweetal maanden testen gekozen voor een verbeterde, lichtere versie van onze Clock-O-Matic draadregelaar met een nieuw aluminium scharnier dat op de toets gemonteerd werd De draadregelaar is vervaardigd uit zwart geanodiseerd aluminium en roestvaste materialen

Testopstelling

Nieuwe draadregelaars

•


•

Uiteindelijk is er na een tweetal maanden testen gekozen voor een verbeterde, lichtere versie van onze Clock-O-Matic draadregelaar met een nieuw aluminium scharnier dat op de toets gemonteerd werd De draadregelaar is vervaardigd uit zwart geanodiseerd aluminium en roestvaste materialen


Klavier Tractuur draadregelaars Klepels Klavierkamer Oude draadregelaars

Nieuwe situatie

Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Nieuwe draadregelaars demonstratie


• • • •


• Vervangen van alle inox bedrading tussen waterkering en klepel/veer • Deze draden variëren tussen 2.5 mm en 4 mm voor de zwaarste klokken • Reinigen van de alle lagers van de tuimelbaren, wrijving wegwerken, opkuisen van de kunststof lagers + smeren van het geheel • Vervangen van alle nylon busjes in alle armen van de tuimelaars



Oude bedrading

• Vervangen van alle inox bedrading tussen waterkering en klepel/veer • Deze draden variëren tussen 2.5 mm en 4 mm voor de zwaarste klokken • Reinigen van de alle lagers van de tuimelbaren, wrijving wegwerken, opkuisen van de kunststof lagers + smeren van het geheel • Vervangen van alle nylon busjes in alle armen van de tuimelaars

Oude tuimelbaar Nieuwe tuimelbaar

Nieuwe bedrading

Nylon buslagers


• • • •


• De gerichte tuimelaars van de 12 onderste klokken • Demontage van deze 12 tuimelaars • Nieuwe as uit roestvast staal ( inox) • Vervangen van de uitgesleten bronzen bussen door nieuwe • Hermontage van het geheel • Nazicht van de terugtrekveren van de kleine klokken en de meetrekveren van de grotere klokken


• De gerichte tuimelaars van de 12 onderste klokken • Demontage van deze 12 tuimelaars • Nieuwe as uit roestvast staal ( inox) • Vervangen van de uitgesleten bronzen bussen door nieuwe • Hermontage van het geheel • Nazicht van de terugtrekveren van de kleine klokken en de meetrekveren van de grotere klokken



Oude gerichte tuimelaar

vernieuwde tuimelaars

Nieuwe...


• • • •


• Klepels voorzichtig bijslijpen/rondzetten met flexibele schijf zodat het aanslagpunt weer een punt wordt ipv een vlak • Al de klepelscharnieren zijn vervangen door nieuwe exemplaren uit technisch textiel • Veiligheidsmechanismen van klepel verwijderd (hinderlijk scherpe boventonen)



Ingeslagen klepel

• Klepels voorzichtig bijslijpen/rondzetten met flexibele schijf zodat het aanslagpunt weer een punt wordt ipv een vlak • Al de klepelscharnieren zijn vervangen door nieuwe exemplaren uit technisch textiel • Veiligheidsmechanismen van klepel verwijderd (hinderlijk scherpe boventonen)

bijgeslepen klepel Klepel + veer


• • • •

•


3 vensters voorzien van nieuw glas: twee links van klavier en 1 links achter klavier

•


• • • •


3 vensters voorzien van nieuw glas: twee links van klavier en 1 links achter klavier

Nieuw dubbel glas

Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Afregelen van het instrument •

Tezamen met de beiaardier werd het hele instrument afgeregeld en dit met behulp van het Clock-O-Matic toetsdrukmeting-systeem waarmee men objectief de onder- en bovendruk van elke toets kan meten en registeren.

Afregelen van het instrument

© Copyright

Hoorbaar resultaat Let op de bijgeluiden Voor - Na

Ongeschreven Preludium van Jef Denyn

EINDE Dank voor Uw aandacht

De Nieuwe Beiaard van Sint-Rombouts

Recommend Documents