DE MENSELIJKE SCHOOL. Nr.5 mei FOCUS: THUISBEZOEK ONBEKEND MAAKT ONBEMIND Wie ervaring opdoet, wordt enthousiast

Nr.5 | mei 2016

MAGAZINE VOOR KATHOLIEK EN CHRISTELIJK ONDERWIJS

DE MENSELIJKE SCHOOL

FOCUS: THUISBEZOEK – ONBEKEND MAAKT ONBEMIND

Wie ervaring opdoet, wordt enthousiast

DE TERUGKEER VAN DE PEDAGOGIEK

Interview Dolf van den Berg

TWENTSE KATHOLIEKE SCHOOL­ BESTUREN WERKEN SAMEN

Een boost voor de schoolidentiteit

TRANS­ PARANTIE

Een bedrieglijke belofte van kwaliteit

de klas van...

‘DEZE KINDEREN PROBEREN IEDERE DAG WEER HUN GRENZEN TE VERLEGGEN’ Tekst: Hester van de Kaa | Fotografie: Sjurlie Fotografie

De klas van...

Pascale: “Zo saamhorig als deze groep is,

Pascale: “Wij met z’n drieën kunnen niet

dat vind je op een reguliere basisschool niet.

zonder elkaar. Je komt anders echt handen

Naar elkaar toe zijn de kinderen heel behulp-

tekort. Bovendien moet je niet alleen als

NAMEN: LEERKRACHT

zaam en geïnteresseerd. Mankeert iemand

klassenteam goed kunnen samenwerken: je

PAULA PREVOO EN ONDERWIJSASSISTENTES PASCALE VAN LOO EN BERTIE FOX SCHOOL: ADELANTE, SPECIAAL ONDERWIJS IN VALKENBURG AAN DE GEUL KLAS: BLAUW

wat, dan is de ander er direct bij om te

moet ook nauw samenwerken met andere

helpen.”

disciplines.”

Paula: “Qua onderwijsprogramma vinden

Paula: “Aan het eind van het schooljaar vind

ook deze kinderen het, net als ieder ander

ik het mooi dat je kunt zien wat je bereikt hebt,

kind, heel lekker om uitgedaagd te worden

ondanks de beperkingen die deze kinderen

en succeservaringen op te doen. Ze zijn

hebben. Daar mogen we wel trots op zijn.

heel blij met elke nieuwe vaardigheid die

Die hele kleine stapjes zijn zo belangrijk.

aangeleerd wordt.”

Als we het digibord opstarten, staat daar het motto van Adelante: haal het beste uit jezelf.

Bertie: “Alle drie werken we al zo’n 25 jaar

Onze kinderen lezen dat iedere ochtend

in dit vak. Voor het klassenteam van leer-

voor. Vaak praten we daar ook even over.

Paula: “In klas Blauw zitten acht leerlingen

kracht en onderwijsassistentes is een super-

Want deze kinderen proberen iedere dag

van 7 tot 10 jaar met een meervoudige

goede samenwerking nodig. We hebben het

weer hun grenzen te verleggen. Lopen,

beperking. De beperkingen van de leerlingen

heel fijn als collega’s onderling. Maar ook

praten, eten, de klok leren lezen… het is

in onze klas zijn heel divers. Elke leerling

het contact met de kinderen is heel speciaal:

prachtig dat je daar onderdeel van uit mag

volgt zijn eigen onderwijsprogramma op zijn

je krijgt zoveel aandacht en vertrouwen

maken.”

eigen niveau en in zijn eigen tempo.”

van hen.”

2

•

inhoud

4 IN DEZE EDITIE

16

DE MENSELIJKE SCHOOL 4

18

24

28

Een school die inboet op haar

DE TERUGKEER VAN DE ­PEDA­GOGIEK 18

menselijkheid is – hoe indruk-

Het pedagogische debat gaat

wekkend de harde scores ook

weer over persoonsvorming en

DE RONDVRAAG: ‘TRADITIONELE SCHOOLVAKKEN MOETEN OP DE SCHOP’ 34

mogen zijn – geen goede school

het waartoe van onderwijs. Een

Verus poneert een stelling.

meer.

interview met emeritus hoogle-

Betrokkenen uit (de omgeving

raar Dolf van den Berg.

van) het onderwijs reageren.

PROF RENÉE VAN SCHOON­ HOVEN OVER DE MBO-WET 10

VERUS VERDIEPT TRANSPARANTIE RUBRIEKEN 24 DE KLAS VAN… 2

Al die doelen die de politiek met

Menigeen ligt het woord ‘trans-

NIEUWSPLEIN 8, 9, 31

het mbo heeft: die maken het

parantie’ in de mond bestorven.

COLUMN WIM KUIPER 12

werken in of voor deze sector

Vooral in politiek, bestuur en

DIENSTVERLENING

loodzwaar.

media. We hangen veel op aan

IN DE PRAKTIJK 13

dit begrip, mogelijk te veel.

MIJN VERHAAL 14

FOCUS THUISBEZOEK – ONBEKEND MAAKT ­ONBEMIND 16

SAMENWERKING, EEN BOOST VOOR DE SCHOOL­ IDENTITEIT 28

Uit onderzoek dat Verus liet

Identiteit is wat negen katholieke

uitvoeren door TNS/NIPO,

schoolbesturen in Twente en de

blijkt dat bijna driekwart van de

Achterhoek in al hun diversiteit

ouders en ruim de helft van de

bindt. En op zijn beurt geeft het

docenten helemaal geen ervaring

samenwerkingsverband een

heeft met thuisbezoek. Zij kijken

boost aan de vormgeving van

ook veel minder positief tegen

de schoolidentiteit.

OPINIE 21 WHAT’S IN A NAME? 22 JURIDISCHE KWESTIE 32 LEDENVOORDEEL 33

thuisbezoek aan dan degenen die ze wél hebben meegemaakt.

COLOFON

Nr.5 | mei 2016 VERUS MAGAZINE VOOR KATHOLIEK EN CHRISTELIJK ONDERWIJS

REDACTIE Hester van de Kaa (redacteur) Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (bladmanager, eind- en beeldredacteur)

VERUS is de vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs in Nederland. Ruim 4000 scholen in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs en hoger onderwijs zijn aangesloten. Vanuit het hart inspireert, begeleidt en ondersteunt Verus bestuurders, toezichthouders, schoolleiders, docenten en ouders, zodat de kwaliteit van het onderwijs en daarmee het welzijn van kinderen en studenten verbetert, als dienst aan onze samenleving.

REDACTIEADRES Houttuinlaan 5b, Postbus 381, 3440 AJ Woerden [email protected].

ISSN: 2352-5320

VERUS DIGITAAL Het magazine kan als pdf gedownload worden van www.verus.nl. VORMGEVING Ontwerpwerk, Den Haag DRUK Ten Brink, Meppel COVERFOTO Hans Fijn van Draat

ABONNEMENTEN (excl. 6% btw) Verus Magazine verschijnt zes keer per jaar. Verus Magazine is voor leden gratis en kost voor niet-leden 50. Voor niet-leden wordt het abonnement zonder schriftelijke opzegging (per e-mail of post) na een jaar ­automatisch verlengd voor onbepaalde tijd. Er geldt een opzegtermijn van drie ­maanden. Voor informatie en losse nummers: 0348 74 44 44 of [email protected]. COPYRIGHT Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. DISCLAIMER Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend.

3

“Kwetsbare verschilligheid” maakt de school tot een plek waar jonge mensen als unieke mensen worden gekend

4

Tekst: Guido de Bruin, Nico Dullemans en Bert van der Kruk (kaderteksten) | Fotografie: Hans Fijn van Draat

coverstory

DE MENSELIJKE SCHOOL Als een school iets is, dan is het een plek waar mensen samenkomen, om te leren en te leven met elkaar. Dat lijkt een open deur, maar als je de klachten van de professionals over het onderwijs van nu goed beluistert, dreigt juist de menselijkheid, de aandacht die mensen doet opbloeien, in het gedrang te komen. Hoe houden we in alle ­weerbarstigheid de school menselijk?

Dichter Willem Wilmink (1936-2003) schrijft

dienstpedagoog Bert Roebben ziet een

Belofte

in zijn autobiografie Hier is Prins Zonneschijn

‘doorgangsruimte’ voor zich, een plaats

De praktijk is weerbarstiger. Want ook

over zijn eerste dagen op het Christelijk

waar jongeren de tijd hebben om op adem

gefrustreerde Syriëgangers hebben mogelijk

Lyceum Almelo, voorloper van CSG Het

te komen, waar aandacht voor hen is,

op een school gezeten die menselijkheid

Noordik: “De tweede dag van die vijf jaren,

waar leraren met hen stilstaan bij het leven.

hoog in het vaandel heeft staan. Had de

alles was nog onwennig, liep ik Almelo te

Dat de Nederlandse school tegenwoordig

school kunnen voorkomen dat zij dit pad

verkennen en kwam in de Grotestraat onze

veel weg heeft van een volière vol kwette-

zijn opgegaan? Waarschijnlijk niet, ook al

lerares Engels, de ‘Miss’ tegen. ‘Dag Wim,’

rende vogels van diverse pluimage, is des

kunnen scholen en leraren tekortschieten.

zei ze, ze kende me na één dag al en ik

te meer een uitnodiging tot de “kwetsbare

De menselijke school – het is altijd een

hoor nog de genegenheid in haar stem.

verschilligheid” die de school tot een plek

belofte. Als wij met scholen nadenken over

Toen ik allang van school was, hoorde ik

maakt waar jonge mensen als unieke

hun (merk)belofte, is het zien van leerlingen

dat ze lid was van de Pinkstergemeente: wij

mensen worden gekend.

en ouders daarvan vaak een belangrijk

hadden van haar geloofsovertuiging nooit

Die “kwetsbare verschilligheid” geldt natuurlijk

element. En meestal klinkt vervolgens het

iets gemerkt, of het moest zijn in de integri-

voor allen in de schoolgemeenschap.

voorbehoud: kunnen wij dat wel beloven?

teit en ernst waarmee ze les gaf. Mensen

Een school is pas een menselijke school als

Dat kan, in de wetenschap dat die mense-

als de Miss maken het beste en het edelste

ieder die er werkt of bij betrokken is, durft

lijke school dag in, dag uit geoefend moet

wakker in hun leerlingen.”

te delen wat hem of haar op het hart ligt en

worden, met vallen en opstaan. Daarbij helpt

inspireert, en waar het ten diepste om

het wellicht om elkaar er steeds weer aan te

begonnen is.

herinneren dat menselijkheid hoort bij goed

Doorgangsruimte Met zulke aandacht – in de vorm van het

onderwijs. Een school die inboet op haar

‘bij name kennen’ – begint de menselijke

menselijkheid is – hoe indrukwekkend de

school. Maar hoe moeten wij die ons verder

harde scores ook mogen zijn – geen goede

voorstellen? De Vlaamse theoloog en gods-

school meer.

>

5

GEZIEN WORDEN Jeanette Warmels, rector Cals College, locatie IJsselstein: “Wij hebben onze leerlingen goed op het netvlies. Het gaat niet alleen om hun resul­ taten, maar vooral ook om hun welzijn. We werken daarvoor goed samen met ouders en de leerlingen zelf. Een school heeft misschien van nature de neiging zelf beslissingen te nemen en deze gewoon mee te delen aan de leerling, maar in afstemming met ouders werkt dat beter. Daarom ­investeren we veel in de driehoek leerlingen-ouders-school. Ons onderwijs, ook ons beleid op het gebied van zorg en welzijn, is gericht op wat een leerling wél kan. Als je samenwerkt met die positieve blik bereik je veel meer. Voor elk mens – en dus ook voor kinderen – is dat belangrijk: word ik gezien, word ik erkend in de dingen die ik kan? Ook een belangrijke vraag: hoor ik ergens bij, zit ik goed in mijn vel in de groep? Mogelijk zijn we in het verleden teveel aan die vragen voorbij gegaan. Door de invoering van passend onderwijs krijgen we veel kinderen binnen die meer zorg nodig hebben. Hun ouders verwachten veel van ons onderwijs. Op een breed terrein hebben we daarvoor specialisten in huis. Ook werken we steeds aan professionali­ sering van docenten; zij moeten weten hoe ze met speciale problematiek moeten omgaan, maar ook dat ze op tijd een ander kunnen inschakelen: niet te lang de zorg bij je houden. Onze school is in korte tijd snel gegroeid, in pakweg zes jaar van 1100 naar 1900 l­eer­lingen. Daardoor komt de menselijke maat onder druk te staan, en dan wordt het dus spannend. Inmiddels hebben we besloten om kleinschaliger te werk te gaan. Docenten zijn sinds begin van dit schooljaar gecentreerd rondom bepaalde groepen leerlingen. Dat werkt heel goed. Ik zie de betrokkenheid en het enthousiasme weer toenemen. ”

6

coverstory

Jannie Postma, schoolpastor Alfa-college (mbo), locaties Hoogeveen en Hardenberg:

PRATEN MET JE OGEN

REKENING HOUDEN MET ELKAAR

Hans Koster, leerkracht op ITS De Globe in Bussum:

Akkelina van der Zee, moeder van Saskia van der Zee (18), student ROC A12 in Ede:

“Het pastoraat is een heel mooie plek,

“We wachten op een nieuwe lichting Syrische

omdat het echt een vrijplaats is. Terwijl een

kinderen. De zestien kinderen van de vorige

“Saskia korfbalt op hoog niveau. Ze speelt

docent en een student in een relatie zitten

lichting zijn een paar weken ­geleden in

in het eerste van DVO, in het regionale team

waarbinnen ook altijd sprake is van beoor-

kleine plukjes plotseling opgepakt, in de

en in het Nederlandse team onder de 19.

deling, doe ik geen enkele inhoudelijke

bus gezet en naar Ter Apel, Doetinchem en

Als alles draait, betekent dat ongeveer tien uur

verslaglegging over leerresultaten. Ik ben

Budel vertrokken. Op transport. Dat heeft

trainen per week. En dan de wedstrijden nog.

helemaal gericht op de person zelf: wie ben

op mijn onderwijsassistent en mij een zwaar

Op ROC A12 heeft zij een sportstatus. Dat

jij, waar loop jij tegen aan, hoe kan ik je

emotionele indruk gemaakt. Zoiets heb ik in

betekent dat ze van school veel ruimte krijgt

daarbij ondersteuning bieden?

bijna 39 jaar onderwijs niet meegemaakt.

om te sporten. Als ze bijvoorbeeld moet

Jongeren komen met allerlei vragen, maar

Als je veiligheid en structuur biedt, kun je de

trainen, hoeft ze geen lessen te volgen.

vaak zijn die wel gerelateerd aan breuklijnen

trauma’s van kinderen uit oorlogsgebieden

De school staat daar helemaal achter. Maar

in hun leven. Ze hebben te maken met

verzachten. Dat hebben we gemerkt, sinds

Saskia moet natuurlijk wel alle stof tot zich

verlies, op wat voor manier dan ook, of

de eerste kinderen uit noodopvang Crailo

nemen, daar ook zelf achteraan gaan, en de

worden geconfronteerd met ziekte of een

in november bij ons kwamen. Ze kwamen

toetsen maken.

diagnose van psychische aard. Als school-

behoorlijk hectisch binnen; die heftige eerste

We hebben daarover met school goede

pastor heb ik daar meer tijd en aandacht

vrijdagmiddag vergeten wij geen van beiden

gesprekken gevoerd en vastgelegd wie

voor dan anderen.

meer. Maar ze kwamen heel snel tot rust en

waarvoor verantwoordelijk is. Wat kunnen

Vorige week noemde een collega het mijn

huppelden de volgende maandag vrolijk

wij doen, wat kan de school doen als de

kwaliteit dat ik mensen heel goed even kan

binnen.

emmer bij Saskia een keertje heel vol is?

laten stilstaan: hoe is het nou écht met je?

We hebben veel hoogte- en dieptepunten

Die driehoeksverhouding tussen school,

Dat is ook mijn missie in de school. Ik ben

meegemaakt. Met Asif bijvoorbeeld, een

Saskia en ons als ouders is heel belangrijk.

er echt van overtuigd dat heel veel dingen in

heel gesloten jongen, die uiteindelijk zichzelf

Voor haarzelf is het vooral een kwestie van

organisaties en in de samenleving fout gaan

liet zien en een beetje loskwam van alle

discipline, en veel plannen en organiseren.

doordat wij te weinig tijd nemen om stil te

ellende. Hij maakte iets mee wat ik nooit

Het sociale leven schiet erbij in; het is

staan bij wat er allemaal gebeurt.

hoop mee te maken: zijn klas werd gebom-

­sporten, school, sporten. Maar het gaat heel

Iedere medewerker van het Alfa-college

bardeerd. Hij heeft de littekens in zijn

goed. Saskia zit nu in het eerste jaar van

mag twee dagen per jaar op retraite. Ik ben

gezicht. Toen hij weg moest, stond ik met

Maatschappelijke Zorg en haalt mooie

de gelukkige die dat mag organiseren en

tranen in de ogen, hij ook. Hij trok net lekker

cijfers. Ook op haar stageplek houden ze

begeleiden. Ook voor hen is het heel goed

op met een van de Oegandese kinderen.

rekening met het feit dat ze topsport speelt;

om echt tijd te nemen om stil te staan, pas

We hebben de kinderen letterlijk vast­

ze hoeft geen late diensten te draaien.”

dan kan er ruimte ontstaan voor reflectie.

gehouden, we zijn met elkaar opgetrokken.

Anders razen we alleen maar door of maken

Als leerkracht moet je kunnen meeleven.

we onnodig fouten of veroorzaken we pijn.

En aan de andere kant: duidelijk leiding geven,

En vliegen we met z’n allen heel snel de

voorspelbaar zijn, consequent. Na al die

menselijkheid voorbij.”

jaren in het onderwijs maak ik nu de mooiste

STIL STAAN

•

periode mee. Geen wekelijkse team­ vergadering, geen schoolplannen die in je nek hijgen, maar helemaal bezig zijn met de kinderen zelf. Ik leer veel: niet direct eropaf stormen, maar eerst eens goed kijken, luisteren, vervolgens aansluiten. En omdat je met taal vaak niks bereikt: praten met je ogen, je houding, je lichaamstaal. Dan kom je snel een stuk verder.”

7

NIEUWSPLEIN Welk identiteitsproject zet u In de kijker?

Identiteitsdag Katholiek onderwijs 2016 over Veerkracht & Hoop

Laatste punt op de agenda voor uw

inhoud, ... Bijvoorbeeld: geen gewone

laatste teamvergadering van dit school-

kerstviering, wel een kerstviering in

jaar: In de kijker. Ontwikkelde uw school-

samenwerking met een tehuis voor

team een activiteit of project rond

vluchtelingen.

identiteit waar u trots op bent? Stuur uw

• Het betrekken van partners, ouders of

good practice dan aan ons op. Misschien

omgeving bij de good practice is een

wint uw team wel de kloostermiddag

pluspunt.

rond inspiratie en bezieling! Het beste project zetten we in de kijker op de Identiteitsdag Katholiek Onderwijs 2016.

De Identiteitsdag Katholiek onderwijs

• Het contact of de samenwerking met een (plaatselijke) geloofsgemeenschap is ook een pluspunt. • De good practice wordt verbonden met

vindt dit jaar plaats op woensdag

Een team leraren kan zichzelf opgeven

‘goed onderwijs’. Het is een activiteit

9 november en gaat dit jaar over

(maximaal 20 personen, primair of voort-

die bijdraagt aan de kwaliteit van het

Veerkracht & Hoop. Locatie is

gezet onderwijs). Stuur een good

onderwijs van de school.

Landgoed De Horst in Driebergen.

­practice in rond katholieke identiteit en

U en uw collega’s zijn van harte

beargumenteer waarom u vindt dat u

Het winnende team

welkom op deze dag van ontmoeting,

als team in de kijker mag staan.

verdient hiermee:

inspiratie, en verdieping! Dus: noteer

• Een kloostermiddag voor het hele

deze dag in uw agenda en maak uw

De criteria voor de good practice:

omgeving alvast enthousiast.

• De good practice moet te maken

Houd www.verus.nl in de gaten voor meer informatie over het programma en aanmelding.

hebben met katholieke identiteit (vorm, inhoud, praktijk op school, ...) • De good practice stijgt uit boven wat men van een katholieke school mag verwachten, in originaliteit, vorm,

team rond inspiratie, spiritualiteit en bezieling, begeleid door Verus • Een eervolle vermelding op de Identiteitsdag Katholiek Onderwijs 2016 • Een publicatie in Verus Magazine, in de nieuwsbrief van Verus en op verus.nl.

Enthousiast? Teams kunnen hun good practice tot 1 oktober 2016 mailen naar Hadewijch Wouters: [email protected]. Met vragen kunt u ook bij haar terecht. 8

nieuwsplein

Verus @VerusNL Bussemakeres redenering #eindtoets #eindadvies is slag in gezicht van basis­ onderwijs, vindt @JohanVeenstra2 http://bit.ly/1SCe3V7

Verus @VerusNL The Netherlands is unusually generous to teachers, schrijft @TheEconomist bij deze cijfers. http://econ.st/1NSS626 Jelmer Evers @jelmerevers This is a completely ridiculous chart. Highest pay scale (small minority) hours probably part-time

15 november ‘Nederlandse dag’ in het Vaticaan. U kunt erbij zijn! In het Vaticaan wordt op dinsdag 15 novem-

Op het programma staan bezoeken aan

ber een speciale Nederlandse dag georgani-

internationale en Romeinse scholen en een

seerd. En u kunt daarbij zijn! Van 12 t/m

ontmoeting met schoolleiders, bestuurders,

16 november organiseert Verus in samen­

leraren, maar ook een (nadere) kennis­

werking met VKMO twee studiereizen naar

making met de cultuur van het oude en

Rome. Eén studiereis is bestemd voor

nieuwe Rome.

Verus @VerusNL #VERUS2016 Word jij de 500e bezoeker? http://www.verus2016.nl

Omdenken @Omdenken ‘Waarom moeilijk doen, als het ook makkelijk kan?’, zal deze slimme kleuter gedacht hebben. (via @MarkvdWerf)

­directeuren en bestuurders (Verusleden), de ander voor leraren (lid van Verus,

Ontmoet de paus

Bonaventura of CNV).

Deze onderwijsstudiereis maakt deel uit van een groter initiatief waaraan 2000

Tijdens deze reis verdiept u zich met uw

Nederlanders uit verschillende katholiek

reisgenoten in goed onderwijs en krijgt u de

maatschappelijke organisaties deelnemen.

kans om uw visie en praktijk te verbinden

Een ontmoeting met paus Franciscus op

aan een internationaal- en katholiek maat-

15 november, behoort tot de hoogtepunten

schappelijk perspectief.

van deze reis.

Gaat u mee? Wilt u meer weten over dit initiatief en hebben u en uw collega’s belangstelling om mee te gaan? Neem dan contact op met Annette Peters via [email protected] of 0348 74 44 44.

Zij wonnen ‘God is buiten de tijd’ In het maartnummer van Verus Magazine

(De Hoeksteen, Emmer Compascuüm),

stelden we vijf boeken ‘God is buiten de

Henk Spuijbroek (Ds. Pierson College,

tijd’ beschikbaar. Dit zijn de gelukkige

Den Bosch), Gijs van Vark (De Rank,

winnaars: Fred Delhaas

Veldhoven) en Gjalt Veeninga

(St. PCO Hillegersberg/Schiebroek),

(SCPO Lelystad). Zij hebben het boek

Jenneke van den Heuvel

inmiddels ontvangen.

Corina Nagel @Corina_Nagel 1e focusgesprek voor onderzoek ‘bijbel­ gebruik op chr. VO scholen’ van @VerusNL en @TheologieEde zit erop. Boeiend gesprek, bevlogen leraren.

Laatste tweets?

www.twitter.com/ VerusNL

Laatste nieuws?

Meld u aan voor de digitale nieuwsbrief: www.verus.nl 9

Tekst: Nico Dullemans | Fotografie: Dutch Photo Agency (Diederik van der Laan)

VU-hoogleraar onderwijsrecht Renée van Schoonhoven over de complexe wereld van het mbo

“Geef mbo-wet duidelijk richtpunt!” Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) is zonder twijfel de ingewikkeldste onderwijssector. De belangen zijn er zo hoog opgetast en verschuiven zo snel, dat de overheid zich geen raad weet en in inci­denten­politiek vervalt. Is het eigenlijk wel mogelijk zoveel beweging met een wet op te vangen? Onderwijsjuriste Renée van Schoonhoven doet daar onderzoek naar.

Overheid twijfelt

Zij heeft daar twee aanzienlijke instrumenten

aan een hogere opleiding op – want uitvoe-

Al die doelen die de politiek met het mbo

voor: geld en recht. Over het recht spreek

rend werk verdwijnt – én de vraag naar

heeft: die maken het werken in of voor deze

ik met Renée van Schoonhoven. Zij vertelt

hoger opgeleide mensen, want werknemers

sector loodzwaar. Ga maar na. Het mbo

dat de overheid weifelachtig is. Die prijst

moeten lerende werkers worden die zelf

moet zijn studenten voorbereiden op een

werkethos, vakmanschap en leren voor een

weten bij te dragen aan de snelheid van

beroep, terwijl de beroepswereld zelf

kansrijk beroep aan. Maar haar bespiege­

innovatie­processen. Daar hangt de welvaart

als gevolg van open grenzen en revoluties

lingen over de 21 eeuw, die door techno­

van af, die niet meer vanzelfsprekend is

dankzij wetenschap en technologie in

logie zal worden beheerst, gaan over

(WRR, 2013). Natuurlijk gaat dit hoger oplei-

kolkend water terecht is gekomen. Het

doorstuderen. Het mbo moet daarom voor-

den van mensen niet eindeloos door, maar

heeft bovendien een sociale functie, omdat

portaal worden van het hoger onderwijs.

er is het sterke vermoeden dat er nog veel

e

slapend cognitief vermogen bij mensen is.

talloos veel jongeren voor wie het leven te snel gaat, naar een plekje op de arbeids-

Onderwijs maakt samenleving

markt gebracht moeten worden. Verder

De technologie jaagt onderwijs en door­

Goedkoop sentiment

moet het de jonge mensen socialiseren,

studeren aan, maar is daarin zelf geworteld.

De overheid probeert steeds meer greep op

burgerschap bijbrengen. Het moet geschikte

Dit is het tweede punt van Van Schoonhoven.

het mbo te krijgen – denk aan de invoering

studenten door laten stromen naar het

Onderwijs vólgt de samenleving niet meer,

van centrale examinering. Wat dat betreft

hoger onderwijs. Ten slotte moet dit alles

maar máákt haar. Dankzij onderwijs worden

zou de Wet op het voortgezet onderwijs het

effectief zijn en efficiënt worden uitgevoerd.

mensen knapper, intelligenter. Robots zijn

mbo beter passen, terwijl het daar destijds

Allemaal belangrijke zaken, die de overheid

daar een gevolg van. Ontwikkelde, slimmere

uit is bevrijd! Het mbo moest zijn vleugels

nolens volens naar zich toe heeft getrokken

mensen zien zelf in dat werk, bijvoorbeeld in

kunnen uitslaan en had behoefte aan een

omwille van de overkoepelende taak die wij

de financiële sector, kan worden geauto­

eigen wet, was eind jaren tachtig de

haar hebben gegeven: de zorg voor vrede

matiseerd en daardoor beter en goedkoper

­heersende gedachte. Terugkijkend vindt

en vooruitgang.

kan worden uitgevoerd. Dit drijft de behoefte

Van Schoonhoven dat daar toen goed aan

10

interview

Wie is Renée van Schoonhoven? Prof. dr. Renée van Schoonhoven is hoogleraar op de leerstoel ‘Onderwijs­ recht met betrekking tot het beroepsonderwijs’ aan de Vrije Universiteit Amsterdam. De leerstoel is mogelijk gemaakt door de Stichting Bijzondere Leerstoelen Onderwijsrecht, die mede door Verus wordt gedragen. Haar opdracht is wetenschappelijk bij te ­dragen aan de ontwikkeling en verbetering van de ­weten regelgeving voor het beroepsonderwijs.

Rikko Voorberg

is gedaan. “Analytisch goed doordacht”,

– zie haar bemoeienis met het bestuur van

zo activistisch opstelt? Van Schoonhoven

zegt ze. “Het mbo was versnipperd. Die

de onderwijsinstellingen. Van Schoonhoven:

meent van wel. De harmonisering van al

enorme toename van deelnemers aan het

“En nu weer die roep om schaalverkleining.

die belangen zou op het niveau van

mbo tot ruim een half miljoen mensen

Dat is goedkoop sentiment, kortzichtig, en

‘het semi-autonome veld’ georganiseerd

dwong die schaalvergroting af. Maar er is

een miskenning van het feit dat op de werk-

moeten worden, door de mbo-sector zelf.

te weinig tijd genomen om de nieuwe instel­

vloer dit onderwijs op kleine schaal wordt

Deze harmonisatie noemt zij “een groeps­

lingen te laten opbloeien. Te snel kwam de

georganiseerd.”

logica van stakeholders”. Deze hebben

politiek, vanwege veranderingen in de

elkaar gevonden in een manier van doen.

economie, met nieuwe initiatieven, zoals

Groepslogica van stakeholders

En dat is op het niveau waarop vooral

ten aanzien van de kwalificatiestructuur,

Is een beetje behoorlijke wet wel mogelijk,

leraren bezig zijn, samen met stage­

die eerst competentiegericht en later weer

gezien al die belangen die zoveel richtingen

bedrijven. De overheid zou dat ruimhartiger

beroepsgericht moest worden.”

uitgaan: van de beroepswereld, de studenten,

kunnen ondersteunen en zich minder met

‘Bedrijfsongevallen’, zoals laatst bij ROC

de instelling zelf met haar leraren en de

de uitvoering moeten bemoeien.

Leiden, hebben de politiek extra geprikkeld

overheid niet te vergeten, die zich bovendien

•

11

column rubriek

AAR HET “N GELIJKE­KANSEN­

PARADIJS?” Op zich fijn dat er de afgelopen weken weer volop aandacht was voor het thema van de gelijke kansen in het onderwijs. We hebben in ons land op dit punt een goede reputatie, vooral dankzij de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs. Toch bekruipt mij ook wel een wat ­ongemakkelijk gevoel bij deze discussie en vooral bij de vergaande ideeën die boven tafel komen om nu eindelijk het kansengelijkheidsparadijs op aarde te gaan bereiken via het onderwijs. Er zijn echt grenzen aan wat de school vermag; door erfelijke aanleg en het milieu waarin je groot wordt is het zogenaamd ‘hoogste’ niveau nooit voor iedereen bereikbaar, hoe goed we ook met elkaar ons best blijven doen (en dat moeten we natuurlijk). Er zit wat mij betreft nog een andere kant aan het verhaal. De hele discussie bevestigt nog eens de eenzijdigheid van de hedendaagse mantra ‘het beste uit jezelf halen’. Daarmee suggereren we steeds weer dat dit zou inhouden dat je de hoogste cijfers, het hoogste ­onderwijsniveau en daarmee later het hoogste salaris moet zien te bereiken. Dan hoor je bij de ‘winners’, en alle anderen zijn ‘losers’. Door deze boodschap zo vaak impliciet en ­expliciet te herhalen, versterken we nu juist een samenleving waarin ongelijkheid de toon zet. Is het niet juist aan scholen met een christelijke inspiratie om deze mythe door te prikken? Ieder mens is een geliefd kind van God en mag er zijn met zijn of haar gegeven talenten, veel of weinig. Die talenten moeten zoveel mogelijk vrucht dragen, hoe divers ze ook zijn, voor jezelf én voor je naaste. Laat dat de kernopgave van onze scholen zijn.

Wim Kuiper voorzitter Verus

Reageren? Mail naar [email protected]

12

•

Tekst: Noël Houben  |  Fotografie: Wilma Manders (Ronald Bertram)

dienstverlening in de praktijk

DIENSTVERLENING IN DE PRAKTIJK

“Een deskundige adviseur die juridische taal in gewoon Nederlands vertaalt” De wettelijke ontwikkelingen staan nooit stil: ook niet op het gebied van de medezeggenschap. Voor je het weet lopen medezeggenschapsstatuut en -reglementen van je scholenorganisatie uit de pas. De Gelderse stichting Alliantie Voortgezet Onderwijs is met ondersteuning van Verus weer helemaal bij.

Meer weten over de ondersteuning van Verus op het gebied van medezeggenschap? Neem contact op met Kees Jansen via 0348 74 44 34 of [email protected].

Ronald Bertram, hoofd P&O van Alliantie VO:

Kees Jansen, jurist bij Verus: “Als je de medezeggenschapsdocumenten

“Verus-adviseur Kees Jansen kwam in

aanpast, is het belangrijk dat hier draagvlak

2015 bij ons langs om enkele vragen te

voor is binnen de organisatie. De mede-

beantwoorden op het gebied van de

zeggenschap moet er immers mee instem-

medezeggenschap. We hadden hem ook

men en de directeur-bestuurder moet

onze medezeggenschapsdocumenten

ervoor tekenen. Ik heb daarom bij Alliantie

toegestuurd. Wettelijk gezien moet je het

een werkgroep voorgezeten met twee

statuut iedere twee jaar herzien. Ook de

rectoren, Ronald als vertegenwoordiger

reglementen moet je in sommige gevallen

van de directeur-bestuurder en natuurlijk

tweejaarlijks tegen het licht houden.

vertegenwoordigers van de medezeggen-

Bijvoorbeeld wanneer je de MR meer

schap. Met deze aanpak kun je er meer

bevoegdheden wilt geven dan de wet

uithalen dan alleen voldoen aan de wette-

voorschrijft, zoals wij doen. Onze docu-

lijke vereisten. Is een maximale zittingsduur

menten dateerden al van 2008. Kees

in de medezeggenschapsraad een goed

heeft ons geholpen om de statuten en

idee, hoeveel leden zou de GMR moeten

reglementen te actualiseren. Heel prettig

hebben? Deze en andere onderwerpen

om te werken met een deskundige

hebben we besproken. Ik heb steeds de

­adviseur die juridische taal in gewoon

voor- en nadelen van elke optie belicht,

Nederlands kan vertalen. Ik kan het

maar de leden van de werkgroep hebben

andere scholen aanraden om met enige

de keuzes gemaakt. Logisch, want de

regelmaat zo’n check te doen. Anders

wensen en mogelijkheden van het lid zijn

neem je misschien besluiten die niet

leidend voor Verus. Directie en mede­

meer voldoen aan de wettelijke

zeggenschap moeten er in de praktijk

vereisten.”

mee aan de slag.”

•

13

Tekst: Hans Vossensteyn  |  Fotografie: Shutterstock

ONDERWI VAN TERR Mijn verhaal Wat is het verhaal dat Nederlandse schoolleiders, bestuurders, toezichthouders en leraren onlangs vertelden of deelden om anderen te inspireren? Wat willen zij overbrengen op leerlingen, studenten, collega’s, ouders en andere bij hun school of organisatie betrokken mensen? ‘Mijn verhaal’ is een rubriek waaruit u als lezer ook naar hartenlust inspiratie mag putten. Deze keer:

Hans Vossensteyn, voorzitter toezicht­ houdend bestuur Stichting Katholiek Onderwijs Enschede, in een blog op https://blogcheps. wordpress.com

14

Wie is Hans Vossensteyn?

Hans Vossensteyn is directeur van het Center for Higher Education Policy Studies (CHEPS) van de Universiteit Twente en hoogleraar en programmadirecteur van de MBA-opleiding Hogeschool- en Wetenschapsmanagement aan de Hogeschool Osnabrück. Hij is tevens voorzitter van het toezichthoudend bestuur van de Stichting Katholiek Onderwijs Enschede, een onderwijsinstelling met zeventien katholieke en interconfessionele basis- en sbo-scholen.

Het is dinsdag 22 maart 2016, in Motel One

Doffe klap

in de Koningsstraat in het centrum van

Terug op mijn kamer hoor ik vaag een doffe

Brussel, vlakbij metrostation Maalbeek.

klap. Waarschijnlijk een hotelgast die zijn

Ik sta om 7 uur op en klap mijn laptop open

kamerdeur iets te hard dichtslaat. Dan gaat

om een overleg voor te bereiden met het

mijn telefoon. Onze Vlaamse projectpartner

Directoraat-Generaal Onderwijs en Cultuur

wil weten of hij veilig naar Brussel kan

van de Europese Commissie over de

komen. “Waarom niet?” vraag ik. “Er is

­relevantie van hoger onderwijs voor de

zojuist een terroristische aanslag gepleegd

samenleving. Als ik om 8 uur uit het raam

op vliegveld Zaventem”, antwoordt hij. Als ik

kijk, zie ik gewapende militairen aankomen

nu uit het raam kijk, zie ik meer militairen de

om het EU-gebouw vlakbij het hotel te

straat op en neer lopen. In de verte hoor ik

bewaken. Dat is inmiddels business as

sirenes. “Geen paniek hier in het hotel.”

usual in Brussel. Ook in de ontbijtzaal lijkt

De e-mails, sms’jes en WhatsApp-berichten

alles normaal: mensen die langs het ontbijt-

beginnen binnen te stromen. “Ja, alles goed

buffet lopen, lachen en praten in allerlei

met mij”, antwoord ik. Laat me me alsjeblieft

talen, bijeenkomsten voorbereiden en het

concentreren op het projectoverleg over de

nieuws checken op hun telefoon…

vraag hoe hoger onderwijs kan bijdragen

mijn verhaal

IJS IN TIJDEN REUR zitten. Na een minuut stilte bespreken we

aan positief en actief burgerschap. Als ik

veel vrienden en collega’s: “Probeer veilig

om 10.10 uur uitcheck, vertelt mijn Duitse

thuis te komen”. We bespreken ons

hoe onze ­scholen kunnen bijdragen aan

collega over de aanslag in metrostation

­onderzoeksproject – “draagt het onderwijzen

de p ­ articipatie van vluchtelingen in Enschede.

Maalbeek. Dus dat was de klap die ik

van democratische waarden bij aan

Ja, onderwijs is meer dan ooit relevant –

hoorde… Inmiddels klinken buiten onop­

persoonlijke ontwikkeling, burgerschap en

door mensen te verbinden en de centrale

houdelijk sirenes: politiewagens, ambu­

employability?” – en proberen onderwijl

waarden, overtuigingen, kennis en vaardig-

lances, veiligheidsvoertuigen die de laatste

een taxi te regelen.

heden door te geven die ons helpen om

tram inhalen die voor het hotel langs rijdt.

Voor 300 euro kunnen we een taxi krijgen

deel te nemen aan en bij te dragen aan een

naar Roosendaal, het dichtstbijzijnde station

harmonieuze samenleving.

Andere realiteit

waarvandaan treinen vertrekken. De Iraanse

Het is goed dat wij als katholieke scholen

We besluiten om toch naar ons overleg te

chauffeur navigeert ons met behulp van de

openstaan voor kinderen van andere of

gaan, vanaf de vrijwel verlaten Koningsstraat

Waze-app via nauwe straatjes de surrea­

niet-religieuze achtergronden, mits wij elkaar

linksaf de Wetstraat in. In de verte zien we

listische stad uit: verlaten straten, weg­blok-

in onze overtuiging respecteren. Alleen als

legervoertuigen die de weg blokkeren. Als

kades, gesloten benzinestations, verstopte

we naar elkaar luisteren, van elkaar leren en

we de agent die al het verkeer tegenhoudt

uitvalswegen… Geleidelijk verlaten we het

proberen er samen het beste van te maken,

dat de Wetstraat in wil rijden, vragen of we

‘oorlogsgebied’. We beseffen nog niet

kunnen we bouwen aan een verdraagzame

het EU-kwartier kunnen bereiken, houdt hij

­helemaal wat we net hebben meegemaakt.

samenleving. Scholen, maar ook sport- en cultuurverenigingen, zijn bij uitstek de

twee seconden zijn adem in, voordat hij uitbrengt: “Natuurlijk niet!”

Harmonieuze samenleving

­plaatsen waar wij in al onze pluriformiteit op

Geleidelijk dringt het besef door dat we

In de taxi bespreken we hoe zulke dingen

een goede manier met elkaar kunnen leren

terecht zijn gekomen in een andere realiteit,

kunnen gebeuren. We hebben het over

omgaan. Die waarden dragen wij ons hele

die we alleen uit films kenden. Terug in het

segregatie, culturele achtergronden,

leven mee.

hotel merken we dat we zijn afgesneden van

­religieuze overtuigingen, wereldpolitiek,

Alle religies zijn er in de basis op gericht om

de ‘normale’ wereld. Toch is de hotellobby

en over de vraag of het Westen zich moet

met respect voor andere mensen, dieren en

nog steeds een zee van rust: geen

mengen in oorlogen buiten het eigen grond-

de aarde een mooi leven te leiden. Dat is

galmende televisies, geen paniek onder de

gebied. Na een voorspoedige treinreis

wat wij via het onderwijs en onze katholieke

gasten, en er wordt gewoon koffie geserveerd

kom ik thuis, omhels ik mijn lief en voel ik

identiteit willen en moeten uitstralen. Als we

– alles onder controle.

mij veilig. Ik ben nog net op tijd om de

in een veiligere en meer verdraagzame

Aangemoedigd door zijn leraar begint mijn

bestuurs­vergadering van de Stichting

wereld willen leven, moeten we beginnen bij

15-jarige zoon mij te appen, gevolgd door

Katholiek Onderwijs Enschede voor te

onszelf.

•

15

FOCUS: WIE ERVARING OPDOET, WORDT ENTHOUSIAST

Thuisbezoek onbekend maakt onbemind

Tekst: Marijke Nijboer, Maarten Hagg en Wout Neutel | Fotografie: Thinkstock

Thuisbezoek1 versterkt de band tussen school en ouders, blijkt uit onderzoek. Docenten die bij leerlingen op bezoek komen, zijn beter in staat om hen samen met de ouders te begeleiden bij onderwijs en ontwikkeling. Maar uit onderzoek dat Verus liet uitvoeren door TNS/NIPO, blijkt dat bijna driekwart van de ouders en ruim de helft van de docenten helemaal geen ervaring heeft met thuisbezoek. Zij kijken ook veel minder positief tegen thuisbezoek aan dan degenen die wél ­thuisbezoeken hebben meegemaakt. 16

focus Thuisbezoek past bij de maatschappelijke

Maar ook zij zijn veel positiever wanneer ze

opdracht van scholen, vindt Verus.

hier eenmaal ervaring mee hebben opgedaan.

Voorzitter Wim Kuiper pleitte tijdens de

De groep die er niets in ziet slinkt dan van

landelijke Verus-bijeenkomst in mei 2015

36 naar 21%; de echte voorstanders

al voor het in ere herstellen van het thuis­

groeien van 22 naar 48%.

bezoek. ‘‘Niet alleen brengt het school en ouder dichter bij elkaar; ook onzichtbare

Betere relatie

ouders en zorgelijke thuissituaties komen zo

De respondenten zien als voornaamste

in beeld. Dat is winst voor school én kind’’,

pluspunten dat het thuisbezoek zorgt voor

aldus Kuiper. Hoe denken ouders, docenten

een beter begrip van de persoonlijke situatie

en schoolleiders hierover? En hoe vaak

van de leerling, en dat het de relatie tussen

passen zij thuisbezoek toe? Dat liet Verus

ouders en school verbetert. Een deel van de

afgelopen jaar onderzoeken door onder-

respondenten vindt het thuisbezoek vooral

zoeksbureau TNS/NIPO. In totaal hebben

geschikt om een specifiek probleem of

school is op ouderbetrokkenheid,

1413 respondenten vragen beantwoord.

onderwerp te bespreken met ouders, of de

en neem docenten daarin mee.

leerling beter te begrijpen wanneer er sprake

Leg uit hoe thuisbezoek bijdraagt

Kwart ouders is bezocht

is van een gedragsverandering of verslechte­

aan meer ouderbetrokkenheid.

De helft van de ouders is onbekend met het

rende schoolprestaties.

Thuisbezoek organiseren in vijf stappen: • Stel vast wat de visie van de

• Luister naar de bezwaren en neem de weerstand weg door goede

fenomeen thuisbezoek. Slechts een kwart is een enkele keer, soms of regelmatig thuis

Tijdrovend

informatie. Zoek samen naar

bezocht door de school. In het primair

Maar thuisbezoek is erg tijdrovend, vinden

mogelijkheden om tijd vrij te

onderwijs is het thuisbezoek beter bekend

velen, en het vraagt om specifieke vaardig-

maken. Stel eventueel een proef-

dan in het voortgezet onderwijs: 26% van

heden en training van docenten. Tijdgebrek

de leerkrachten gaat regelmatig op thuis­

is ook het belangrijkste argument voor

bezoek, 23% soms en 21% een enkele

­scholen om niet op thuisbezoek te gaan.

keer. In het voortgezet onderwijs is dat

Een respondent meldt: ‘Het is ontzettend

respectievelijk 20%, 13% en 17%. Van de

arbeidsintensief en ook niet in alle gevallen

groep die niet aan thuisbezoeken doet,

noodzakelijk’. Maar een ander zegt:

van het schooljaar. Dan heb je er

valt op dat ouders het belangrijker vinden

‘Thuisbezoeken zijn heel zinvol, ook omdat

het hele jaar voordeel van.

dan schoolleiders en leraren.

ouders en school moeten samenwerken

jaar voor. • Maak duidelijke afspraken over tijd, gespreksopzet, rapportage en intervisie. • Plan het thuisbezoek aan het begin

• Houd een evaluatie na het even­

met betrekking tot de ontwikkeling van de

tuele proefjaar, en stel vast wat

Ervaring stemt positiever

leerling. Jammer dat het over het algemeen

goed ging en wat beter kan.

Ouders, docenten en schoolleiders die

zoveel tijd kost, maar ondanks dat gaan

ervaring hebben met thuisbezoek, oordelen

onze leerkrachten toch op thuisbezoek.’

Tips and tricks voor het thuis­ bezoek? Die vindt u in de

hier positiever over. Van de respondenten zonder ervaring vindt gemiddeld 28%

Diepte-interviews

uitge­breide versie van dit verhaal

deze bezoeken heel belangrijk (ouders het

In het kader van het onderzoek heeft Verus

op www.thuisbezoek.nl.

meeste, 37%), bij die met ervaring is dat

diepte-interviews gehouden met zeven

gemiddeld 57%. Leraren, de uitvoerders

scholen uit het po en vo. Zes van deze

Onze adviseur thuisbezoek

van de thuis­bezoeken, hebben de meeste

scholen maken werk van thuisbezoek:

Wout Neutel en adviseur ouder­

­twijfels; vooral omdat thuisbezoeken veel

sommige elk jaar bij iedere leerling, andere

betrokkenheid Monica Neomagus

tijd kosten.

door alleen aan het begin van de school­

kunnen u meer vertellen: wneutel@

carrière thuis op bezoek te gaan. Ook sprak

verus.nl of [email protected].

Verus met diverse deskundigen, onder wie pedagoog Mariëtte Lusse, die als onder­ 1

Meestal wordt in het onderwijs gesproken

zoeker overtuigend bewijs vond voor de

over ‘huisbezoek’. Verus kiest voortaan

positieve effecten van persoonlijke

voor ‘thuisbezoek’, omdat ‘huisbezoek’ in

­kennismakingsgesprekken in het vmbo.

andere sectoren vaak wordt ingezet als

De verhalen zijn, samen met het volledige

middel voor controle. Verus wil met ‘thuis-

onderzoeksrapport en diverse eerdere

bezoek’ benadrukken dat het doel is om

onderzoeken en artikelen, te vinden op onze

de band met leerlingen en hun ouders te

speciale website www.thuisbezoek.nl.

versterken door persoonlijke interesse in

•

Meer weten? Een uitgebreide versie van deze FOCUS vindt u op www.verus.nl/ focus5-16.

hun leefwereld.

17

DE TERUGKEER VA DE PEDAGOGIEK In het kielzog van onderwijspedagoog Gert Biesta mag de brede pedagogische reflectie op onderwijs zich in toenemende belangstelling verheugen. Het pedagogische debat gaat weer over persoonsvorming en het waartoe van onderwijs. Eén van de exponenten van de terugkeer van de pedagogiek is emeritus hoogleraar Dolf van den Berg. In zijn recente boek Herstel van de peda­

ontdekken wie we zijn en willen worden (..)”

bovenaf wordt opgelegd. “Daarnaast kraakt

gogische dimensie in de ontwikkeling van

en “Voor leerlingen betekent dat dat ze (..)

en piept het onderwijs in al zijn voegen en is

mens en wereld (2015) analyseert Dolf van

een moreel kompas ontwikkelen, zich op

er een duidelijke behoefte om het grondig te

den Berg, emeritus hoogleraar aan de

gemeenschappelijke waarden oriënteren

veranderen.”

Radboud Universiteit in Nijmegen, de peda-

(..)”. Citaten die stuk voor stuk van doen

Van den Berg baseert die waarneming

gogische vraag vanuit haar maatschap­

hebben met persoonsvorming als één van

onder andere op vele verhalen op de

pelijke en historische context. Wat moet er

de hoofddoelen van onderwijs.

website van het NIVOZ. “Onderwijs heeft veel smog dat het zicht op de toekomst

volgens hem in het onderwijs gebeuren om dat herstel mogelijk te maken?

Smog

belemmert. Wij hebben een volstrekt

We beginnen bij het recente onderwijsadvies

Het onderwijsadvies roept zowel in het

gestandaardiseerd onderwijs. We delen de

Ons onderwijs2032 van het gelijknamige

onderwijsveld als in de Kamer veel weer-

leerlingen in leeftijdsgroepen in met dezelfde

Platform. Daarin staan uitspraken als:

stand op, aldus Van den Berg. De Kamer

inhoud, hetzelfde doel, dezelfde middelen

“Het onderwijs van de toekomst sluit aan bij

vraagt zich af of het advies wel Dijsselbloem­

en dezelfde normering.” Besturen vinden dat

de interesses en capaciteiten van leerlingen

proof is, dat wil zeggen geen grootschalige

volgens Van den Berg wel prettig, want zo

(..)”; “Het onderwijs helpt leerlingen te

vernieuwing behelst die ook nog eens van

blijft onderwijs beheersbaar.

18

Tekst: Jan van Oers, Guido de Bruin (kadertekst) | Fotografie: Shutterstock

AN “Leraren moeten met bestuurders hun eigen morele ruimte verkennen, definiëren en vertalen.”

Om aan te kunnen sluiten bij de interesses

zoals montessori-, jenaplan-, en OGO-scholen

verworvenheden (kennis, inzichten, vaardig-

en capaciteiten van leerlingen, zoals het

(voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs).

heden) van vorige gene­raties – voorkomt dat

advies bepleit, zouden we los moeten

Volgens hem is het tijd voor ontschotting –

het kind de maat wordt.

komen van die standaardisering, en daar-

tussen vakken, klassen en scholen.

Ter tafel brengen

voor is allereerst nodig dat we “onze uitgangspunten kritisch durven bevragen”.

Herpedagogisering

Uiteindelijk draagt onderwijs bij aan de

Hetzelfde geldt voor de rituelen en tradities

Van den Berg vindt het “inhumaan” om

verdere ontwikkeling van de wereld, die

die we in het onderwijs kennen. Dat begint

te blijven werken met het leerstofjaarklassen­

door Van den Berg wordt opgevat als een

met het stellen van waarom-vragen.

systeem, gebaseerd op het principe ‘gelijke

scheppingsproces: een ‘creatio continua’.

monniken, gelijke kappen’. Het streven moet

Een term die hij heeft ontleend aan de

Kritische vragen

volgens hem zijn om ruim baan te geven

natuurwetenschappen. De natuur is niet

Van den Berg somt een aantal waarom-­

aan het ononderbroken ontwikkelingsproces

afgesloten maar schept zich voort. Wij allen

vragen op. Waarom organiseren we het

van elke leerling. “Doelen, inhouden, middelen

delen in dat proces en moeten daar onze

onderwijs nog steeds op basis van leeftijd?

en onderwijstijd moeten zo worden bepaald

bijdrage aan leveren. Hij verwijst hier

En niet op basis van verschillen tussen

dat leer­lingen zich in zo’n ontwikkelings­

terloops naar de categorie ‘verwekken van

leerlingen, zoals interesses, capaciteiten,

proces kunnen realiseren.”

leven’ van de Nijmeegse pedagoog-filosoof

ontwikkeling? Waarom hebben we voor

Betekent dat dat het kind uiteindelijk de maat

Stephan Strasser. Ook vanuit dit schep-

elke leerling een zelfde onderwijstijd?

wordt van het onderwijs? Van den Berg

pingsproces noemt hij het van belang

Waarom richten wij ons onderwijs in op

schudt van nee en wijst op de ­driedeling van

om ons te bezinnen op het waarom van

de gemiddelde leerling?

Gert Biesta in doelen van onderwijs. Biesta

de school.

Hij verzucht dat “er in principe niets is veran-

onderscheidt persoonsvorming, kwalificatie

derd vergeleken met vroeger!” Uitgezonderd

en socialisatie, en juist dit derde doel – het

dan de traditionele vernieuwingsscholen,

invoegen van de huidige generatie in de

> 19

rubriek In het verlengde van onze bijdrage aan het scheppingsproces komen we op het begrip ‘ter tafel brengen’, ofwel ‘onderwezen worden door’. Wat wezenlijk iets anders is dan dat leerlingen ‘leren van’. Maar wat ga je dan onderwijzen? Van den Berg: “Wat je ter tafel brengt, dat zijn de meest belangrijke thema’s. Op dit moment kunnen dat thema’s zijn als immigratie, duurzaamheid, oorlog en vrede. Hierbij komen vragen aan de orde als: Hoe functioneert de samenleving? Wie zijn wij? Wat is mijn plaats straks? Welke bijdrage kan ik leveren? Met de bespreking van deze vragen brengt de leraar de leer­ lingen in aanraking met achterliggende inzichten en veronderstellingen, waarden en normen.”

Moreel kompas Om dat alles goed te kunnen doen, heb je volgens Van den Berg een moreel kompas nodig. “Grote verhalen zijn weg! Traditionele levensbeschouwingen hebben niet zoveel

Pedagogiek moet het onderwijs “humaniseren”

impact meer.” Daarom moeten leraren met

“Het technisch-rationele denken in en

­bevinden: enerzijds moeten ze kinderen

bestuurders hun eigen morele ruimte

over onderwijs is zo algemeen geworden

leren om met hun verlangens om te

verkennen, definiëren en vertalen. Dat bete-

dat met recht opnieuw over de noodzaak

gaan, anderzijds moeten ze zelf ook

kent dat ze gezamenlijk, ook met ouders,

tot humanisering van onderwijs mag

weerstand bieden aan hun eigen­

gaan werken aan de door hen gedefinieerde

worden gesproken”, schrijft Luc Stevens,

­impulsen tot totale controle. En daar-

doelen van onderwijs en de normen die

emeritus-hoogleraar en oprichter van het

naast moeten ze zich ook verzetten

daarvoor richtinggevend zijn.

NIVOZ, op de NIVOZ-site. De pedagogiek

tegen de overspannen, zo niet infantiele,

Het gaat Van den Berg om niets minder dan

als “systematische reflectie op opvoedend

eisen die de samenleving aan hen stelt.

“een (r)evolutie” in het onderwijs. Scholen

handelen” moet daartoe bijdragen.

In het debat over persoonsvorming

kunnen zich volgens hem niet verschuilen

Daartoe heeft NIVOZ aan de Universiteit

presenteert Joop Berding drie klassieke

achter overheid en inspectie. “We kunnen al

voor Humanistiek een leerstoel ingesteld,

denkers over opvoeding en onderwijs als

een heleboel met de huidige beleidsruimte:

bezet door Gert Biesta. De terugkeer van

inspiratiebronnen voor vandaag. “Vanuit

scholen moeten zich dat alleen bewust

de pedagogiek manifesteert zich ook in

een geesteswetenschappelijke of sociale

worden.”

een groeiende stroom publicaties waarin

inslag zoekt de pedagogiek (weer)

•

het over persoonsvorming en het waar-

uitdrukkelijk de verbinding met de opvoe-

Dolf van den Berg, Herstel van de pedago­

toe van onderwijs gaat.

dings- en onderwijspraktijk”, schrijft hij in

gische dimensie in de ontwikkeling van

Zo kan Nederland kennismaken met het

‘Ik ben ook een mens.’ Opvoeding en

mens en wereld. Antwerpen-Apeldoorn:

werk van de Franse pedagoog Philippe

onderwijs aan de hand van Korczak,

Garant, 2015

Meirieu via de recent verschenen vertaling

Dewey en Arendt. “De kracht van dit

van zijn boek Pedagogiek: De plicht om

type pedagogiek ligt precies in het door­

weerstand te bieden. Dat gaat, aldus de

denken van en dienstbaar zijn aan

uitgever, over de moeilijke positie waarin

concrete praktijken.”

leraren en andere opvoeders zich

20

•

opinie Tekst: Wout Neutel

De nieuwe verzuiling Het ‘nieuws’ sloeg in als een bom. Op woensdag 13 april kwam de Onderwijsinspectie met het bericht dat de kansenongelijkheid groeit (zie ook de column van Wim Kuiper op pagina 12). Zelden heeft het Onderwijsverslag geleid tot zoveel aandacht in de media. Dat in het egalitaire Nederland een tweedeling lijkt te ontstaan, is voor velen onacceptabel. Maar was het eigenlijk wel nieuws? Vorig jaar immers berichtte de Inspectie al dat de over-

veel hervormde lagere scholen. En ja, er waren ook een

gangen tussen en binnen de sectoren onder druk staan

paar openbare en zelfs één katholieke lagere school.

en dat opstroom, diplomastapeling en het aantal brede

Kortom, het patroon van de klassieke verzuiling.

brugklassen aan het afnemen zijn. Zijn we met ons allen

Maar in de klas zat de zoon van de dokter wel naast

ziende blind en horende doof geworden?

de zoon van de fabrieksarbeider en de dochter van de docent klassieke talen wel naast de dochter van

Volgens sommigen is er een nieuwe verzuiling ontstaan.

de groenteboer.

Aan de ene kant is er de zuil van de hoogopgeleide ouders met hoge verwachtingen. Zij hebben de

De wereld is niet maakbaar, en mensen hebben blijkbaar

­mid­delen om het beste resultaat voor hun kinderen te

de onuitroeibare behoefte om zich in groepen van ‘ons

bereiken, desnoods via schaduwonderwijs en een

soort mensen’ te organiseren. De ‘Hokjesman’ van de

beetje druk op de school. Aan de andere kant is er zuil

VPRO maakt er zelfs een hele serie over.

van de laag- of lager opgeleide ouders. Zij hebben minder hoge verwachtingen en in ieder geval niet de

De overheid bevordert dat eerder dan dat ze het

middelen om wat extra’s te doen voor hun kinderen.

ontmoedigt. Met ruimte voor nieuwe scholen komen er

Die zuilen drijven uiteen of verschillen steeds meer in

niet minder maar juist nieuwe zuiltjes van ‘ons soort

hoogte. Het is niet eenvoudig om daar een dak bovenop

mensen’. Met zulke nieuwe zuilen lijkt de staatssecretaris

te zetten dat de boel bij elkaar houdt.

geen moeite te hebben, als ze maar niet confes­sioneel zijn, want die tijd is toch voorbij? Ik vraag het me af.

Onwillekeurig moest ik terugdenken aan mijn eigen

Ik denk dat juist confessioneel onderwijs heel goed in

onderwijsloopbaan. Ik zat op een gereformeerde lagere

staat is om de tweedeling te bestrijden. Ik zie daar veel

school met vooral gereformeerde klasgenoten in een

mooie voorbeelden van, en wat mij betreft gaan ‘onze

woonplaats met nog veel meer gereformeerde en ook

scholen’ daar nog vele jaren mee door.

•

21

Fotografie: Volendam Fotografie

WHAT’S IN A NAME? 22

what's is a name

Achter de naam van een school gaat een verhaal schuil. In deze rubriek zoeken leerlingen uit wat dat verhaal is. Deze keer: Heather Rikkers, Pascal van Keulen en Bianca de Rond van het Don Bosco College in Volendam.

Een belangrijk motto van de school: ‘elk talent telt’

school is dan ook ‘elk talent telt’. Dit motto komt bijvoorbeeld tot uiting tijdens onze jaarlijkse talentenavond, waarbij leerlingen zingen, dansen, een muziek­ instrument bespelen, enzovoorts. Met Kerstmis wordt jaarlijks een bingo gehouden en de opbrengst hiervan gaat altijd naar pater Zwarthoed, die als

Sévrine Jongen en Fleur Herben.

Het huidige Don Bosco College ontstond in

­salesiaans missionaris in Congo werkt.

1985, toen de Don Bosco ULO/MAVO en

Pater Zwarthoed heeft een weeshuis

de Maria Goretti Huishoudschool fuseerden.

voor straatkinderen geopend, dat later is

De school is vernoemd naar de Italiaanse

uitgebreid met een technische school.

priester Don Bosco. Tijdens zijn priester-

Wij vinden het fantastisch dat Pater

schap zag Don Bosco dat veel jonge

Zwarthoed zich inzet voor arme jongeren

mensen slechte levensomstandigheden

en zijn blij dat we met de opbrengst van

hadden: ze waren werkloos en zwierven

de bingo een steentje bij kunnen dragen.

rond op straat. Don Bosco besloot de

In april wordt ook geld ingezameld voor

jongeren te helpen. Hij bouwde huizen waar

een ander goed doel. Dit jaar gaan twee

zij zich konden ontwikkelen tot geschoolde

van onze docenten namens Edukans

werkkrachten. Op aanraden van Paus Pius

naar India, waar het onderwijs heel slecht

IX stichtte hij de Salesianen en de Zusters

is. Onze docenten gaan Indiase leer-

van Don Bosco. Dit waren congregaties die

krachten helpen hun lessen te verbeteren.

zich richtten op de jeugd door middel van

In de mediatheek van de school staan

onderwijs en sociale activiteiten.

beelden van Don Bosco, en de naam

De naam Don Bosco College past bij onze

komt ook duidelijk naar voren tijdens de

school, omdat de leerlingen zo goed moge-

jaarlijkse Don Boscodag, een feestdag

lijk worden voorbereid op de toekomst en

voor alle leerlingen. De nagedachtenis en

worden gestimuleerd zich optimaal te

ideeën van Don Bosco zullen voor altijd

ontwikkelen. Een belangrijk motto van de

voortleven in de naam van onze school.

• 23

Verus verdiept

Geruchten of waarheid?

In actuele discussies worden veel praatjes verkondigd. “Duizend geruchten door elkaar, valse en ware, die een stroom aan praatjes rond doen waaien”, schreef Ovidius al. Verus Magazine zoekt uit waar het echt om gaat. Het praatje deze keer: transparantie. Nico Dullemans geeft zijn visie, Taco Visser reageert. 24

Verus verdiept Tekst: Nico Dullemans en Taco Visser (kader), adviseurs identiteit bij Verus | Fotografie: Thinkstock

Verus verdiept: Transparantie

Transparantie: een bedrieglijke belofte van kwaliteit Menigeen ligt het woord ‘transparantie’ in de mond bestorven. Vooral in politiek, bestuur en media zijn ze er tuk op. Wat betekent het woord volgens hen? Waar bedienen zij zich van als zij het erover hebben? En welke effect kan dit hebben op de praktische wereld van bijvoorbeeld een school, de werkelijkheid waarover zij tenslotte praten?

Vanwaar die behoefte aan transparantie?

en zijn ontwikkeling in het algemeen. Als dan

De stap van de basisschool naar het

toch de score op de Cito-eindtoets, die

­voortgezet onderwijs komt te vroeg, daar

Als puntje bij paaltje komt, wordt aan de

betrekking heeft op een zeer beperkt aantal

zijn de onderwijsdeskundigen het wel

score van een leerling op de Cito-eindtoets

deelvaardigheden, de doorslag geeft bij de

over eens. Een van de gevolgen hiervan is

meer waarde toegekend dan aan het

plaatsing van de leerling in het voortgezet

dat er te veel spanning op deze overgang

schooladvies van zijn leraar. Hoe komt dat?

onderwijs, geeft dat te denken. Is de brede

staat. In zo’n situatie, waarin belangen

In een schooladvies – een officieel

ontwikkeling van kinderen die alom wordt

uiteen kunnen gaan lopen, is er behoefte

­document – is tamelijk veel meegewogen.

aangehangen, dan toch niet zo belangrijk?

aan transparantie, dat wil zeggen: een zo

Behalve de gegevens uit het leerlingvolg­

En is het schooladvies niet de vinger-

goed mogelijk begrip van de werkelijkheid,

systeem tellen ook de indrukken mee die de

­afdruk van de leraar, een bewijs van zijn

in dit geval de potentie van de leerling.

leraren hebben van het gedrag van de leer-

vak­bekwaam­heid? Wordt daar toch aan

Dat begrip biedt de wetenschap. Haar beeld

ling, zijn instelling, zijn sociale achtergrond

getwijfeld?

van de werkelijkheid bestaat uit methodisch

25

>

zeer verantwoorde berekeningen van

Indicatoren zijn beperkt onpartijdig. Ze zijn

geabstraheerd. Wat denk je dan over de

verbanden tussen onzekere krachten. De

bedoeld voor eenvoudig begrip en gebruik.

werkelijkheid te weten? Hoe transparant

Cito-eindtoets is zo’n berekening. Volgens

Vooral om te vergelijken, om terug te kijken,

is dit?

Cito zelf is deze toets een goede voorspeller

om goede voornemens te maken. Indicatoren

Klifman geeft het voorbeeld van een land-

van het succes van de achtstegroeper in

voeden opinies, beraadslagingen en

kaart. Fijn in gebruik, maar daarmee kennen

het voortgezet onderwijs.

beslissingen.

wij het betreffende gebied helemaal nog

Een voorbeeld is het Waarderingskader

niet. Het is goed om dit te blijven beseffen,

Hoe om te gaan met onzekerheid?

voortgezet onderwijs 2013 van de inspectie,

omdat het reële gevaar is dat wij met

dat 75 indicatoren omvat. In de medische

abstracties zoals landkaarten en kwaliteits­

Hoewel de score op de Cito-eindtoets met

sector willen de autoriteiten vier zogenoemde

indicatoren meer menen te begrijpen dan

trainingen kan worden opgekrikt, zijn

algemene kwaliteitsindicatoren aanwijzen

we feitelijk doen. Met kwaliteitsindicatoren

deskundigen het er ook over eens dat zulke

(waaronder ‘vermijdbare sterfte’), die samen

denken we het over kwaliteit te hebben,

toetsen hun onpartijdig nut bij plaatsing

een indicatie van de kwaliteit van de zorg

maar we krijgen boomschors. Transparantie

van leerlingen in het voortgezet onderwijs

zouden zijn. Die aanwijzing is nog geen

over onderwijs is dus niet het antwoord op

hebben bewezen. Maar wat nu als wij het

uitgemaakte zaak en ook het kader van de

al onze gebeden.

over de bepaling van grotere werkelijkheden

onderwijsinspectie is omstreden.

hebben, de kwaliteit van een school of een

Het lijkt op een enorme inktvis die een voor

‘Werken aan de ander’

ziekenhuis bijvoorbeeld? Zijn daarvan ook

een zijn vangarmen uitslaat en zich zo aan

De Franse socioloog François Dubet wijst

trefzekere berekeningen te maken? Neen.

het leven op school vastzuigt.

op de verzwakking van het natuurlijke gezag

Maar hoe wordt transparantie dan

van instituten zoals scholen en ziekenhuizen.2

geoperationaliseerd?

Wat denk je nu te weten?

Op verschillende manieren wordt geprobeerd

Wij nemen onze toevlucht tot indicatoren.

Een kwaliteitskrant kun je in handen nemen,

dit proces af te remmen, waaronder de

Dit zijn verzamelingen van gerang-

maar kan dat ook bijvoorbeeld met

managementbenadering met haar nadruk

schikte gegevens waarmee standaarden

kwaliteits­cultuur, kwaliteitszorg en kwaliteits­

op effectiviteit en efficiëntie. Processen

of ­getals­waarden worden gefabriceerd.

indicator? Ik kom hierop na lezing van een

worden met behulp van deze twee waarden

Indicatoren zijn bewerkingen van ruwe

column van Harm Klifman, een onderwijs­

gerationaliseerd. Met indicatoren wordt zo’n

­informatie die afkomstig is van de werkvloer.

consultant.1 Kwaliteit, schrijft hij, is een

bedrijfsproces ingericht. Instituten worden

Zo’n bewerking is eigenlijk een filtering van

kenmerk of een hoedanigheid van iets

systemen.

de werkelijkheid. Met behulp van theo­

anders, denk inderdaad bijvoorbeeld aan

Dubet beoordeelt dit als een onvermijdelijke

retische beweringen (claims), bijvoorbeeld

‘kwaliteitskrant’. Losstaand heeft ‘kwaliteit’

ontwikkeling, die door professionele werkers

over de aard van goed onderwijs, wordt een

geen betekenis. Maar met woorden zoals

zoals artsen en leraren zo goed mogelijk

versimpeling van die werkelijkheid gemaakt,

‘kwaliteitsindicator’ is iets merkwaardigs aan

moet worden opgevangen. Dubets oplos-

een abstractie. Met zo’n simplificatie kunnen

de hand. ‘Kwaliteit’ is geen hoedanigheid

sing is om in deze beregelde werkelijkheid

politici, bestuurders en media een ongrijp-

van het woorddeel dat erop volgt (indicator),

ruimte en tijd te bewaren om te kunnen

baar fenomeen als onderwijs (waarachter

maar het omgekeerde is juist de bedoeling,

“werken aan de ander”. De ander – dat is de

een duizelingwekkende hoeveelheid

‘Indicator’ moet iets zeggen over ‘kwaliteit’.

zwakke en behoeftige waar instellingen als

­transacties tussen mensen schuilgaat)

Maar, zo zagen we, met behulp van

scholen en ziekenhuizen voor bedoeld zijn.

vastgrijpen.

­kwaliteitsindicatoren wordt de werkelijkheid

Zij krijgen greep op een voor hen onbekende en zeer complexe wereld. Dat kan dus met behulp van indicatoren, maar wetenschappelijk is dit allemaal niet.

26

1

Harmklifman.nl/2014/05/12/ open-mind-continued-nr-83.

2

François Dubet, Le déclin de l’institution, 2002

•

Verus verdiept

“Wie kwaliteit wil, moet onzekerheid aankunnen. Kwaliteit wordt vergeten ­zodra men gaat meten.” (Paul van Tongeren, in: Filosofie Magazine, maart 2016)

Tekst: Taco Visser | Fotografie: Thinkstock

TRANSPARANTIE IN BALANS: DATA ÉN INTUÏTIE Transparantie was ooit een kenmerk

Zwakke kracht

van materialen, zoals glas.

Nico Dullemans geeft hiernaast aan dat

Tegenwoordig pogen we ermee vooral grip te krijgen op werkprocessen, zoals op het – liefst integer – leidinggeven aan een bank. Daarmee is ook gezegd dat door het nastreven van transparantie controle en morele deugdelijkheid worden beoogd. We hangen dus veel op aan dit begrip, mogelijk te veel. In welke mate zijn complexe menselijke werkprocessen waarin veel variabelen meespelen, zoals in het onderwijs, aan het licht te brengen? En hoe wenselijk is een totale transparantie van een school, een gemeenschap van mensen? Bestuurskundige Paul Frissen bekritiseert

transparantie in onderwijs ook een kwestie van balans is. Kwaliteitsindicatoren

hebben hun waarde, maar brengen niet

de hele onderwijswerkelijkheid in beeld,

aldus Dullemans. Indicatoren meten een bepaald soort kwaliteit van onderwijs.

Ze brengen kwantiteit aan het licht, maar niet het geheim van het ambacht, de

kwetsbaar menselijke kant van de leraar,

en geheim is, vereenzaamt een mens. Het gaat om maat houden en balans.

vraag waar het in die opleiding/school om te doen is.

vanuit een dialoog met de betrokkenen

dialoog met elkaar. Maar hoe meet je die kwaliteit?

betekent dat kwantitatieve en kwalitatieve

Maar wanneer er alleen vrijheid, eigenheid

leraren en studenten/leerlingen over de

maal ervaren dat een intuïtief oordeel

burgers juist ook hun geheimen, stelt

verpietert het eigene van een mens.

gesprekken, maar ga echt in gesprek met

draait om kwaliteit van mens-zijn, in

wetenschappelijk onderzoek. Triangulatie

regels en plichten tot verantwoording,

­documentatie, visitatieprotocol en panel-

In een visitatiecommissie heb ik menig-

Ik denk aan triangulatie, een begrip uit het

een organisatie, school of gezin met alleen

de hand van managementreview,

zwakke kracht, zegt Gert Biesta. Onderwijs

transparantie. Een goede staat gunt

en eigenheid. In een staat, maar ook in

audit, inspectie of visitatie niet alleen aan

Intuïtief oordeel

laatste staat (2016) het verlangen naar

transparantie en geheim, verbondenheid

Beoordeel een onderwijsinstelling in een

pedagogische relatie. Onderwijs is een

Triangulatie

belang. Een mens wil grens en vrijheid,

werkelijkheid. Waar denk ik concreet aan?

de ontwikkeling van de leerling en hun

in zijn recente boek Het geheim van de

Frissen. Ook: die nuance is hier van

meer balans in de complexe onderwijs-

dataverzamelingsmethoden worden

gecombineerd om onderzoeksresultaten meer valide te maken. Voor het beoor­ delen van transparantie van onderwijs

zullen dus niet alleen kwantificeerbare onderwijszaken (veiligheidsklimaat en leerresultaten) aan het licht gebracht moeten worden, maar ook de daad­

werkelijke pedagogische kwaliteit van onderwijs. Triangulatie zorgt zo voor

dichter bij de onderwijswerkelijkheid zit,

dan afgaan op de informatiebronnen die

zijn aangeleverd door de instelling, keurig gericht op de kwantitatieve indicatoren.

Die indicatoren gebruikten we als com­missie wel weer om onze kwalitatieve waar­ neming te checken. Beide zijn immers

nodig, maar in de juiste balans, maat en volgorde.

Zo is er meer: niet alleen digitale docent­ enquêtes afnemen, maar leraren ook

vragen hun lessen kwalitatief met hun leerlingen te evalueren. Niet alleen

­oudertevredenheidsonderzoeken, maar in gesprek gaan met ouders over het

onderwijs. Enzovoorts. Transparantie vraagt triangulatie.

•

27

SAMENWERKING TWENTSE KATHOLIEKE SCHOOLBESTUREN

Een boost voor de schoolidentiteit

Identiteit is wat negen katholieke schoolbesturen in Twente en de Achterhoek in al hun diversiteit bindt. En op zijn beurt geeft het samenwerkingsverband een boost aan de vormgeving van de schoolidentiteit. Dankzij een brede kijk en gezamenlijke toerusting van leraren.

Staand van links naar rechts: Ben Gengler, Annet Frieser-Scholten, Petra Boomkamp-Bloemhoff en Everard Stege. Zittend: Gerrit Klaassen en Joost Kamp

28

Tekst: Anton de Wit | Fotografie: Daniëlle Heskamp

Ja, Ben Gengler durft het wel een succes-

Brede definitie

verhaal te noemen. Hij somt wat kerncijfers

Om dat te kunnen doen heeft het Convent

op: Stichting Convent PO, waarvan hij

in samenwerking met Saxion Academie

bestuurslid is, is een samenwerkingsverband

Pedagogiek en Onderwijs (APO) de

van negen katholieke schoolbesturen,

hbo+-opleiding ‘Coördinator Identiteit’

met in totaal 118 basisscholen en 28.000

opgezet. Deze tweejarige opleiding biedt

leerlingen in Twente en een deel van de

leerkrachten en directieleden gelegenheid

Achterhoek. “Het gaat om veel scholen,

om identiteitscoördinator op de eigen school

met natuurlijk ook verschillen van inzicht

of op bovenschools niveau te worden.

in al die schooldirecties en besturen. Maar

“We steken bij de opleiding in op een brede

het opmerkelijke is dat al die verschillende

definitie van identiteit”, vertelt Everard Stege,

mensen het sinds onze oprichting in 2008

identiteitsadviseur en ­opleidingsdocent

toch heel goed met elkaar kunnen vinden.”

bij Saxion APO in Enschede. “Als je begint bij een smalle invulling van het begrip

Identiteit als kern

‘katholiek’ is er vaak weerstand. Wij begin-

De samenbindende factor? Identiteit.

nen echter bij de wezenlijke vragen. Wat

Ook dat is opmerkelijk, beaamt Gengler –

beweegt ons ten diepste in het onderwijs?

behalve Convent-bestuurslid ook algemeen

Waarom doen wij wat we doen? Als je daar-

directeur van één van de negen school-

over in gesprek gaat, blijkt er geen conflict

besturen, SKOLO in Losser. Want vaak

te zijn. Het gaat dan over je beroeps­

genoeg leidt de levensbeschouwelijke kleur

identiteit, over je pedagogische en maat-

eerder tot spraakverwarring of verlegenheid

schappelijke visie, en daar vinden teamleden

in samenwerkingsverbanden. Het ene

elkaar heel gemakkelijk in. Vervolgens

bestuur verstaat iets anders onder identiteit

leren we dat te verbinden aan inspirerende

dan het andere; de ene school doet er meer

bronnen, al dan niet katholiek. Wat mij het

mee dan de andere; en dan is er nog een

meest is opgevallen, is dat – anders dan ik

grote levensbeschouwelijke diversiteit bij

vooraf verwachtte – de meeste leerkrachten

leerkrachten en leerlingen…

helemaal niet af willen van de katholieke

“Dat is bij ons natuurlijk ook het geval”, zegt

denominatie. Ze vinden juist dat de riten

Gengler. “Het was ook een zoektocht. Niet

en verhalen veel houvast bieden in hun

alle directeuren hebben er evenveel affiniteit

onderwijspraktijk.”

mee. Sommigen zagen het als een achterhoedegevecht: wat kunnen we nog met die identiteit, nu de katholieke kerk met haar imago te kampen heeft? Als bestuurders hebben we gezegd: daar gaat het niet om; het gaat om de waarden die wij delen, de levensvragen die iedereen onverminderd heeft. Onze identiteit is geen bijzaak, het is de kern van ons onderwijs. Dat besef dringt langzaam door, men deelt de behoefte er concreet mee aan de slag te gaan. ”

29

Kleur bekennen

maar alle kinderen waarderen het enorm.”

ook voor de groep staat. Men zag hoe veel

Gerrit Klaassen, identiteitsbegeleider bij

Boomkamp is één van de leraren die de

het haar en de leerlingen bracht, en opeens

drie stichtingen binnen het Convent PO en

Saxion-opleiding volgden. “Het leek me

wilden meer mensen de opleiding gaan

mede-initiatiefnemer van de opleiding, valt

echt iets voor mij. Ik vind het belangrijk om

doen.”

hem bij. “Zelfs bij leerkrachten – en trouwens

onze identiteit serieus te nemen, en ook

ook bij ouders – die zeggen niet gelovig

om kort en helder te kunnen uitleggen waar

Het vuurtje aanwakkeren

te zijn, leeft een besef dat we het kind niet

we voor staan. Voor mij heeft de katholieke

Ook op de basisscholen St. Jan en

met het badwater moeten weggooien.

identiteit er vooral mee te maken dat je je

De Menkotoren in Enschede gebeurde dat.

Een geloofstraditie kan hun wat te bieden

kunt verwonderen over wat er mooi is op de

Leraar en identiteitscoördinator

hebben. De tijd van de aloude catechismus

wereld. Het is een positieve levensinstelling.

Joost Kamp: “De eerste lichting die de

ligt achter ons. Die begon met de klassieke

Al is de opleiding nog relatief jong, ik denk

opleiding volgde, moest de weg vrijmaken.

vraag: Waartoe zijn wij op aarde? Destijds

dat we er als identiteitscoördinatoren nu

Zelf behoor ik tot de tweede lichting en

was het antwoord voorgegeven, je kon een tien halen voor dat vak. Tegenwoordig zijn antwoorden niet meer zo eenduidig, de vraag is echter onverminderd relevant. Nu mensen minder in een kerk komen, verwachten ze in toenemende mate een antwoord vanuit school. Op dit gebied zouden scholen best meer lef aan de dag mogen leggen om kleur te bekennen.”

stond ik al niet meer alleen. Dat gaf

‘De katholieke identiteit heeft er vooral mee te maken dat je je kunt verwonderen over wat mooi is op de wereld. Het is een positieve levensinstelling’

Gengler: “Daarvoor moet een

veel positieve energie, en we konden het thema identiteit een boost geven bij ons op school. Inmiddels staat er alweer een derde lichting klaar om het stokje over te nemen. Het is belangrijk om een team te vormen, het liefst bestaand uit zowel leerkrachten als directieleden, om het vuurtje mee aan te wakkeren.” “Dan krijg je uiteindelijk iedereen mee – collega’s, ouders, leerlingen”, gaat Kamp verder. “Ze ontdekken dat ze

leerkracht dan niet alleen theoretisch maar

al in geslaagd zijn om het beeld van onze

zelf iets kunnen betekenen in het vormgeven

vooral ook praktisch toegerust zijn. Dat is

identiteit te veranderen. Ik merk dat er

van identiteit. Het vraagt persoonlijke inzet.

ook het idee achter de opleiding: handvatten

anders over katholiciteit wordt gesproken

In de klas hebben we bijvoorbeeld onlangs

bieden om identiteit gestalte te geven in de

op school, men ziet dat het niet alleen gaat

stilgestaan bij de vraag hoe we kunnen

onderwijspraktijk. Hoe maak je gebruik van

over wat we met Kerst en Pasen doen.

zorgen dat kansarme mensen het iets beter

dagopeningen of een viering? Hoe ga je om

Zo ontstaat een breder draagvlak.”

krijgen. Kinderen droegen zelf ideeën aan.

met het verdriet en de blijheid bij het kind?

Precies daar zat de aanvankelijke zorg

Onze klas heeft een spellenpakket voor een

Maar ook: hoe speel je op een goede manier

van de directeur van De Triangel,

asielzoekerscentrum gemaakt, een andere

in op actuele gebeurtenissen die impact

Annet Frieser-Scholten. “Hiervoor hadden

klas deed een project voor Haïti. Het moet

hebben op de kinderen, zoals onlangs de

we een intern begeleider identiteit, dat was

een heel praktische kant hebben, en niet bij

aanslagen in Brussel, of de problematiek

iemand die vanuit het management kwam.

woorden blijven. Zo zien ze dat hun acties

rond vluchtelingen? Daar bestaat grote

Op de werkvloer werd hij ‘de pastoor van

het leven echt aangenamer kunnen maken,

behoefte aan.”

onze school’ genoemd, wat aangeeft dat

voor zichzelf maar ook voor anderen. En

er veelal vanuit een smalle invulling van

geef je heel concreet handen en voeten aan

Breder draagvlak

identiteit werd gedacht. Toen hij vertrok zat

de katholieke visie dat in het geluk van de

“Ik steek elke dag een kaarsje op in de klas”,

ik er best mee in mijn maag: wie wordt de

ander ook je eigen geluk kan bestaan. Als ik

vertelt Petra Boomkamp-Bloemhoff,

opvolger? We waren blij dat Petra de oplei-

dat besef kan bewerkstelligen bij de kinderen

leerkracht op bassischool De Triangel in

ding ging doen. Zij blijkt goed verbinding te

in mijn klas, dan is mijn missie als leraar en

Enschede. “Het is zo’n simpel gebaar,

kunnen leggen met de leraren, omdat ze zelf

identiteitscoördinator geslaagd.”

30

•

NIEUWSPLEIN Drone tegen spieken

Een spiekbriefje? Dat is zó 2015! Spieken doe je tegenwoordig op de smartphone. Maar ook de opspoormethoden gaan met hun tijd mee: China zet nu drones in om spieken via smart­ phones op te sporen. De drones vliegen over de hallen waarin

“Kenmerkend voor de neoliberale visie op onderwijs die momenteel dominant is, vond ik de verzuchting van staats­ secretaris Dekker dat I-Padscholen als katholiek of protestant ‘vermomd’ ­moesten worden om in het huidige bestel voor erkenning in aanmerking te komen en dat dus dat bestel veranderd moet worden. Afgezien van de vraag of de opmerking van de staatssecretaris juist is, valt op dat hij een geloof of levens­ beschouwing als een ‘vermomming’ ziet en het gebruik van een apparaatje zoals de IPad als het eigenlijke werk.” Onderwijsbisschop Hendriks bij het afscheid van drs. Th. Wijte als waarnemend voorzitter van de NKSR

jaarlijks vele Chinese jongeren zwoegen boven hun entreetoets. Die bepaalt tot welke universiteit zij kunnen worden toegelaten. Voor zover bekend, pikten de drones geen ­signalen op van digitale spiekbriefjes.

Ziet u ’m nog De landkaart, onder al die prikkertjes? In de weken

7%

­voorafgaand aan VERUS 2016 ging de plattegrond op

Minder jongeren gaan naar het hoger

houders en andere betrokkenen bij het onderwijs uit heel

onderwijs sinds de invoering van het

Nederland naar Spant! in Bussum komen om daar stil te

leenstelsel. In 2014 stroomde 71%

staan bij Hoop voor onze kinderen.

www.verus2016.nl meer en meer schuil achter de pinnetjes die de aanmeldingen voor ons event in beeld brachten. Leuk om te zien dat schoolleiders, leraren, bestuurders, toezicht-

van de jongeren met een mbo-4-, havo- of vwo-diploma op zak door naar het hoger onderwijs. In 2015, onder het leenstelsel, was dat 64%. Minister Bussemaker maakt zich nog geen zorgen. Zij gelooft dat de daling tijdelijk is en verklaard kan worden door een ‘boeggolfeffect’, de verhoogde toelatingseisen voor de pabo en demografische effecten. SP-Kamerlid Jasper van Dijk noemde het: “Schokkend dat de minister de gevolgen van eigen beleid probeert te bagatelliseren.”

31

rubriek kwestie juridische

Tekst: Emmanuel Naaijkens m.m.v. mr. Marco de Vita, jurist bij Verus

WERKNEMER

IN DE CEL: TERECHT OP

STAANDE VOET

ONTSLAGEN?

Stel: een docent wordt verdacht van een strafbaar feit in de privésfeer. Hij wordt in voor­ lopige hechtenis genomen en

Een werknemer die in de gevangenis heeft gezeten kun je als werkgever niet zomaar op staande voet ontslaan. Ook de omstandigheden van het delict spelen een rol.

kan als gevolg daarvan zijn werkzaamheden niet verrichten.

was geëindigd. Toen was hij namelijk weer beschikbaar voor het verrichten van werkzaam­heden. Het was hier dan ook de vraag in hoeverre een detentie en het daaruit voortvloeiende

Uiteindelijk volgt een veroordeling, waarna de werkgever de docent

werk­verzuim van een werknemer voldoende zijn voor een ontslag

op staande voet ontslaat. Is dit ontslag rechtsgeldig? Onlangs heeft

op staande voet. Hierop is door het Hof geantwoord dat een en

de Hoge Raad zich gebogen over een dergelijke zaak. Het betrof

ander afhangt van alle omstandigheden van het geval. Zoals: valt de

een werknemer die werd verdacht van het plegen van ontucht in

detentie de werknemer te verwijten, en heeft hij de werkgever hier-

de privésfeer, waarna hij in voorlopige hechtenis werd genomen.

van zo spoedig mogelijk in kennis gesteld? Het is in elk geval niet

De werkgever besloot hierop de loonbetalingen te staken, omdat

zo dat enkel de detentie voldoende is voor rechtsgeldig ontslag op

de werknemer door de voorlopige hechtenis geen werkzaamheden

staande voet. Dat was ook het oordeel van de Hoge Raad. Het door

kon verrichten. Uiteindelijk is de werknemer veroordeeld tot een

de werknemer gepleegde delict heeft zich volledig in de privésfeer

gevangenisstraf van drie jaar. De werknemer heeft aan de werkgever

voltrokken en niet is gebleken dat het delict enige negatieve invloed

te kennen gegeven het ingestelde hoger beroep niet voort te zetten.

heeft gehad op diens functioneren als werknemer. Ook heeft de

De werkgever besloot vervolgens om de werknemer op staande

werkgever geen directe schade geleden. Het punt van de werkgever

voet te ontslaan omdat de aan de werknemer verweten handelwijze

over de ernst van het delict en de te verwachten onrust op de werk-

onaanvaardbaar was en dit onherroepelijk was komen vast te staan.

vloer bij terugkeer van de werknemer, doet hier niets aan af. Dit

Het vertrouwen was hierdoor onherstelbaar geschaad, meende de

betekent dan ook dat in een dergelijk geval voorzichtigheid geboden

werkgever. Gelet hierop was de werkgever dan ook van mening dat

is aan de zijde van de werkgever voor het geven van een rechts­

niet van haar kon worden gevergd om het dienstverband voort te

geldig ontslag op staande voet. Het enkele feit dat een werknemer is

zetten. De werknemer was het hier niet mee eens en vorderde

veroordeeld c.q. gedetineerd en dus niet in staat is om op de werk-

vernietiging van het ontslag op staande voet en daarnaast dat de

vloer te verschijnen, kan onder bepaalde omstandigheden onvol-

loonbetaling weer werd voortgezet vanaf het moment dat de detentie

doende zijn om een rechtsgeldig ontslag op staande voet te geven.

Heeft u vragen over dit onderwerp? Of over andere juridische zaken? Onze juristen staan u graag te woord. Neem contact op met de ­juridische helpdesk van Verus, 0348 74 44 60, [email protected]. 32

•

ledenvoordeel

LED voo EN rdee l

COLLECTIVITEITEN

Oog voor prijs, kwaliteit én nazorg

­aanbestedingen: een mooi voorbeeld van ontzorgen. De nazorg zit onder andere in de flexibele manier waarop scholen aanslui­ tingen kunnen aan- of afmelden. Wanneer

Tekst: Noël Houben | Fotografie: Thinkstock

een locatie moet sluiten vanwege krimp in

Energie, licht, printen, kantoorartikelen, ondersteuning rondom ziekte en arbeids­­ongeschikt­heid, hulp bij aanbestedingen: voor deze en andere diensten kunnen leden een beroep doen op collectiviteiten van Verus. Ze kunnen daardoor forse kostenbesparingen realiseren en worden bovendien helemaal ontzorgd.

de leerlingenaantallen, stoppen dus ook de energiekosten. Met nieuwsbrieven en ­speciale bijeenkomsten worden leden verder op de hoogte gehouden van de laatste ontwikkelingen.

Groeien Een dienst die volgens Lentze nog meer bekendheid verdient, is Printen voor Scholen. “Scholen kunnen hiermee verrassend veel besparen op hun kosten voor

“Bij scholen gaat de aandacht begrijpelijker-

scherpere voorwaarden bedingen: qua prijs,

printers en multifunctionals. Het aanpassen

wijs vooral uit naar het primaire proces”,

maar ook qua kwaliteit en nazorg. Want het

van bestaande contracten, factuurcontrole,

weet adviseur collectiviteiten Elwin Lentze.

verhaal houdt niet op bij de aanschaf van

het oplossen van storingen, hulp bij een

“Tegelijkertijd kunnen leden met behulp van

een product of dienst. We willen dat onze

aanbesteding: Printen voor Scholen onder-

de collectiviteiten veel geld besparen op

leden ook daarna optimale ondersteuning

steunt leden bij deze en andere zaken.

onderwerpen als inkoop en aanbestedingen.

krijgen.”

Het is niet voor niets de snelst groeiende

Die middelen kunnen ze weer inzetten voor

collectiviteit.”

onderwijs. Vandaar dat wij altijd op zoek zijn

Ontzorgen

naar mooie deals voor scholen.”

Energie voor Scholen is de bekendste

Het (ruime) aanbod van collectiviteiten zal

collectiviteit. Veel leden profiteren al van

blijven groeien, verwacht Lentze. “Waar

Bij diverse collectiviteiten werkt Verus

lage en vaste energietarieven. Ze voldoen

hebben leden behoefte aan, wat speelt er in

samen met andere profielorganisaties.

met de collectiviteit daarnaast aan alle

de markt: dat proberen mijn collega’s en ik

“Door schaalvergroting kunnen we zo nog

wettelijke verplichtingen rondom Europese

zoveel mogelijk aan elkaar te koppelen.”

•

Meer weten over de collectiviteiten? Kijk op www.verus.nl/ledenvoordeel/collectiviteiten of neem contact op met Elwin Lentze: 06 52 73 00 64, [email protected]. 33

‘TRADITIONELE MOETEN OP DE

In De Rondvraag stellen wij een vraag of poneren wij een stelling waar betrokkenen uit het onderwijsveld op reageren. Dit keer is De Rondvraag: ‘Traditionele schoolvakken moeten op de schop’ Tekst: Marijke Nijboer

Ton van der Schans docent geschiedenis bij Driestar Educatief en voorzitter van de Vereniging Geschiedenisleraren Nederland

Andrej Josic voorzitter LAKS

“Een bedreiging voor mijn vak”

‘‘Ik ben het eens met de stelling. We moeten geen feiten stampen, maar professionele en sociale vaardig­ heden leren. Eigenlijk draait het voort-

‘‘De commissie Schnabel adviseert

gezet onderwijs om de ontwik­keling

om de zogenaamde mensvakken,

van jou als persoon. Daarom moeten

waar geschiedenis onder valt, te

de vaardigheden centraal staan.

organiseren in het domein Mens en

Neem het vak geschiedenis: daarin

Maatschappij. Dat zie ik als een

komt ontzettend veel informatie voor-

bedreiging voor mijn vak. De les­-

bij. De meeste leerlingen zullen zich

inhoud wordt dan thematisch in plaats

daarvan na hun eindexamen alleen

van per vak aangeboden. Ik wil het

nog globale dingen herinneren. Terwijl

thematisch onderwijs op zich niet

je het vak zes jaar krijgt. Ik vind dat je

afserveren, want er gebeuren op dat

niet moet leren in welke jaar Alva

vlak heel mooie dingen, maar je moet

Nederland binnentrok, maar hoe je

zoiets niet als een verplichte mal van

dat soort informatie kunt opzoeken en

bovenaf opleggen. In de afgelopen

filteren, hoe je goede verslagen kunt

jaren verschenen er een paar

schrijven, hoe je moet omgaan met

­methodes waarin geschiedenis,

bronnen en hoe je moet presenteren.’’

­aardrijkskunde en maatschappijleer waren geïntegreerd. Dat was geen succes. Je krijgt een waterig kliekje met van alles wat.’’

34

“Stel vaardigheden centraal”

de rondvraag

E SCHOOLVAKKEN E SCHOP’ Paul Schnabel voorzitter van het Platform Onderwijs2032 tijdens de totstandkoming van het eindadvies over toekomstgericht onderwijs

“Alle vakken moeten altijd op de schop”

Marian Westerman docent Mens en Maatschappij, Stanislascollege, Delft

“Stof wordt meer één logisch geheel”

Reinout van Brakel vader van twee scholieren en voorzitter RvT van het Koningin Wilhelmina College in Culemborg

“Kijk naar de achterliggende infrastructuur”

‘‘Als ik vertelde dat de Romeinen ook al last hadden van vulkaan­

‘‘Veel vakken op de middelbare school

‘‘Alle vakken moeten altijd op de

uitbarstingen, sputterde de klas: ‘Juf,

bestonden 100 jaar geleden ook al.

schop. Er moet steeds gewerkt

we zijn met aardrijkskunde bezig en

Vakdocenten houden binnen hun

worden aan vernieuwing en verbete-

niet met geschiedenis.’ Nu doen we

beroepsvereniging de kennis in stand:

ring. Je moet het curriculum regel­

een project over oude beschavingen

dat is een waardevolle traditie. Wil je

matig herijken om het bij de tijd te

en kunnen we die onderwerpen

de vakken veranderen, dan moet je

brengen, en aan te passen aan veran-

combineren. De stof vormt meer één

ook kijken naar die achterliggende

derende opvattingen binnen het vak

logisch geheel. Wij combineren in

infrastructuur. En naar de aansluiting

zelf. Boze geschiedenisleraren zeiden

Mens en Maatschappij geschiedenis,

van vakken op de universitaire

tegen mij: ‘Wij zitten niet in het kern-

aardrijkskunde, economie en levens-

­opleidingen. Biologie heet daar

curriculum.’ Nee, niet als apart vak,

beschouwing. Een prettig bij-effect,

bijvoorbeeld life sciences en is veel

maar wel als deel van het domein

vooral voor de eerste klassen, is dat

breder. Je moet ook kijken naar wat

Mens en Maatschappij. Welke vorm

de leerlingen minder docenten

andere landen doen met hun vakken.

dat krijgt, zal per school en opleiding

hebben. Wij gaan ook meer nadruk

Als je geen geschiedenis in je pakket

verschillen. Buiten het domein is er

leggen op vaardigheden en werk­

hebt, kun je dan wel geschiedenis

ook alle ruimte voor dit vak als keuze-

houding van leerlingen. De maat-

studeren in bijvoorbeeld Cambridge?

vak, extra vak of als accent dat de

schappij verandert zo snel; we

Voor mij hoeven vakken niet per se op

school wil leggen. Mensen verkijken

moeten zorgen dat ze straks de

de schop, al moeten we wel zorgen

zich op dat kerncurriculum; daarnaast

kennis kunnen vinden die ze nodig

dat de manier van lesgeven aan­­

gebeurt er nog van alles.’’

hebben.’’

sprekend blijft.’’

•

35