De laatste echte wildernis

reisreportage

Antarctica

De laatste echte wildernis Wanneer ik mijn eerste ademteugen neem en voor me kijk, ervaar ik het mooiste welkom onder water wat ik ooit heb mogen ervaren: vrolijke pinguïns zwemmen nieuwsgierig naar ons toe om vervolgens vast te stellen dat we niet interessant voor ze zijn. Laten we hopen dat dit een voorbode is van hoe spectaculair het duiken op Antarctica gaat zijn. Hoe dan ook, het is nu al zoals ze hier op de boot zouden zeggen: ‘Beyond any expectations’. Tekst & fotografie: Udo van Dongen > www.udovandongen.com

Fotograaf bij zeeluipaarden in Plenaud Bay. De Lemaire channel.

Hier hoef je niet

te geloven

in een hemel of hel want dat doen de bewoners

ook niet:

alles klopt gewoon

Weddel zeehond,

10

dec/jan 2009 Duikmagazine

ZeeLUIpaard,

Zeeluipaard.


11

Antarctica

reisreportage flinke portie zeeziekte. Gelukkig heb ik er zelf nauwelijks last van en hoef ik niet veel te missen van de vele presentaties over het Antarctische leven die gedurende de dag worden gehouden. Als we onze derde nacht ingaan, weten we allemaal dat we morgenochtend wakker zullen worden in Antarctica.

Eén graad

Rode en groene algen in de sneeuw op Peterman Island.

Kerguelenzeebeer en ezelspinguïns.

Na drie nachten zijn we er eindelijk: ANTARCTICA! De zee is kalm, er hangt een lichte bewolking en we liggen bij een eiland genaamd Half Moon Island dat onderdeel uitmaakt van de Zuidelijk Shetlandeilanden. Het eiland dankt zijn naam aan zijn vorm; een halve maan. Aan de binnenkant van de maan maken we onze eerste (checkout) duik. Het is kant-

duik en volgens de duikleiding is er niet veel te zien. De niet-duikende passagiers vermaken zich op het land met een enorme kolonie stormbandpinguïns (Pygoscelis antarcticus) en één chagrijnige macaronipinguïn (Eudyptes chrysolophus) die daar al jaren schijnt te wonen. Als we aan de kant onze duikspullen in orde maken, zwemmen ezelspinguïns (Pygoscelis papua) voorbij. Zo meteen maak ik ook deel uit van hun wereld. Wanneer ik mijn eerste ademteugen neem en omhoog kijk, ervaar ik het mooiste welkom onder water ooit: vrolijke en nieuwsgierig voorbijzwemmende pinguïns. Helaas hebben ze heel snel in de gaten hebben dat wij niet interessant voor ze zijn. Maar toch... Laten we hopen dat dit een voorbode is van hoe spec-

taculair het duiken op Antarctica gaat zijn. Het is nu al zoals beloofd: ‘beyond any expectation’. We zetten onze duik voort en gaan op zoek naar kleine beesten, want het zou een macroduik worden. Er is een enorme hoeveelheid schelpdieren aanwezig die enigszins lijken op zeeoren die we ook wel in de Atlantische Oceaan tegenkomen. Verder krioelt het van de vlokreeftjes. De temperatuur van het water is één graad Celcius en vanwege het onderkoelingsrisico is de duiktijd beperkt tot 45 minuten, maar vijftig minuten zijn al verstreken voordat we er erg in hebben. Na de duik loop ik nog een uurtje op het eiland. Ik verbaas me er over hoe relaxed de pinguïns zijn: ze lijken zich op geen enkele manier te storen aan onze aanwezigheid en gaan gewoon

Oude ijsberg nabij Booth Island.

Restanten van de walvisverwerkingsfabriek op Deception Island.

Het is begin maart en hopelijk is de winter voorbij als ik terugkom van misschien wel dé duikreis van mijn leven: een expeditie naar Antarctica. Ik vertrok uit Nederland waar het voorjaar ontluikt, op het zuidelijk halfrond maakt de natuur zich op voor de winter. Ik heb al vaker natuurdocumentaires over Antarctica gezien, maar ik heb niet echt een goed beeld van wat me te wachten staat. Vast staat wel dat ik een flinke reis voor de boeg heb: van Amsterdam naar Buenos Aires in Argentinië en van daaruit een binnenlandse vlucht van

12


enkele uren naar de meest zuidelijke plaats van Zuid-Amerika: Ushuaia. Deze voormalige strafkolonie is de enige plaats van betekenis in de wijde omgeving en vormt de eindbestemming voor de meeste toeristen. Voor enkele uitverkorenen, waaronder ikzelf, is het echter pas het begin: een duikexpeditie naar het Antarctische Schiereiland. Na twee dagen Ushuaia gaan we vanmiddag eindelijk aan boord gaan van de Alexey Maryshev: een tegen drijfijs versterkt schip waarop we de komende tien dagen verblijven. Aan

het begin van de avond varen we het Beaglekanaal op richting het Antarctische Schiereiland. De overtocht duurt in het gunstigste geval 2,5 etmaal: iets om naar uit te kijken, met name omdat we vanaf een uur of één vannacht op ‘s werelds roerigste water zullen varen: de beruchte Straat van Drake... De volgende ochtend weet ik hoe goed de nachtrust zal zijn de komende dagen: niet best. Drake heeft zich vannacht naar verluid rustig gehouden en zelfs dan deint de boot flink; voor een aantal passagiers genoeg voor een


13

Antarctica

reisreportage

Duik bij Detaille eiland.

Zeeleven ten zuiden van de zuidelijke poolcirkel.

Slakje met allerlei kleine vlokreefjes.

Vlokreeftje op huid van zeester.

Amphipod

Eubranchus-achtige zeenaaktslaak.

Een van de weinige vissoorten die je op Antarctica kunt aantreffen.

Doris-achtige zeenaaktslak.

Dit is een

paradijs op aarde

voor de dieren die het best

aangepast zijn

en gelukkig hoort de mens daar niet bij: de natuur heeft hier gewonnen

door met hun dagelijkse bezigheden zoals zitten, slapen, waggelen, kwetteren, loszittende veren pikken en een beetje voor zich uit staren: die beesten hebben nog niet zo’n gek leventje hier.

14


Bijtgraag zeeluipaard Rond het middaguur gaan de ankers omhoog en vertrekken we richting Deception Island wat feitelijk een actieve vulkaan is die in 1967 en 1969

voor het laatst is uitgebarsten. Vanwege deze vulkanische activiteit is de aardbodem hier warm en om die reden zou er niet veel zeeleven zijn. We besluiten toch te gaan duiken en ik neem de groothoeklens mee, omdat de laatste keer duikers hier met kerguelenzeeberen (Arctocephalus gazella) hebben gedoken; je weet maar nooit of het geluk ook deze keer aan onze zijde zal zijn. We duiken in de monding van de baai (wat feitelijk een krater is) en wanneer we met de zodiac aankomen, zwemmen er al een paar kerguelenzeeberen voorbij. Wanneer Jonas, onze duikgids, controleert of de stromingsrichting in orde is om te duiken, zien we een grijze rug van een groot beest:

jemig, een volwassen zeeluipaardwijfje (Hydrurga leptonyx) met enorme proporties en dit is nog maar de tweede duik! Een kerguelenzeebeer was al spannend, maar de gedachte aan een zeeluipaard maakt me wel erg nerveus. Aan boord hadden we instructies gekregen over het gedrag van deze dieren en ze zouden vriendelijk zijn. Naar verluid eten ze voornamelijk krill, duikers staan niet op hun menu. Bovendien hebben ze zich aan het eind van de zomer al zo volgevreten dat die gedachte ook nooit bij ze op zou komen. Eenmaal in het water blijkt er niet gelogen over de kaalheid van de bodem: rotsen met hier en daar wat begroeing en verder vrijwel niks. Na

een minuut of vijf krijgen we gezelschap van de zeeluipaard. Haar bewegingen zijn gracieus en ze kijkt ons nieuwsgierig aan. Ik zie hoe ze mijn buddy van achteren benadert zonder dat hij ook maar iets in de gaten heeft en achteraf hoor ik dat ze bij mij hetzelfde deed. Ze is enorm groot. Ik neem een paar foto’s, terwijl ze mooi voor me poseert tegen het zonlicht en ik ben door het dolle heen. Maar na een paar minuten maakt een nerveus gevoel zich van me meester en ik krijg het niet meer onder controle. Ik wil nog maar één ding: zo snel mogelijk het water uit. Eenmaal op de zodiac sta ik nog helemaal na te trillen. En niet veel later komt mijn buddy ook gespannen boven en hij bevestigt mijn

onderbuikgevoel: de zeeluipaard was al aan iemands vinnen gaan knabbelen en hij heeft zich met zijn lamp tegen deze opdringerige dame moeten verdedigen. Dit bleek de grens te zijn: na ons zijn er geen duikers meer bij deze zeeluipaard te water gegaan. Nog niet eerder was ik zo blij weer veilig terug aan boord te zijn.

Bevoorrecht Niet veel later loop ik voor een landbezoek op Deception eiland. Hier staan de restanten van een oude walvisverwerkingsfabriek waar tot 1910 walvissen tot levertraan werden verwerkt; een zwarte pagina in de geschiedenis van Antarctica. Alle gebouwen en restanten zijn cultureel


15

Antarctica

reisreportage Camera’s als mitrailleurs We varen de volgende dag naar Paradise Bay, een baai omringd door gletsjers waar zo nu en dan een enorme ijsbrok van afkalft. Hier zullen we, net als de landmensen aan boord, een rondvaart krijgen door de baai met de zodiac. Maar niets is minder waar: een Bultrug (Megaptera novaeangliae) in het vizier. Er wordt besloten het water rustig op te varen in de hoop dichtbij te kunnen komen. Nadat we de bultrug een paar keer hebben zien duiken, neemt hij de biezen om plaats te maken voor een paar van zijn grote en kleine vrienden: gewone vinvissen (Balaenoptera physalus) en dwergvinvissen (Balaenoptera acutorostrata). Deze laat-

sten zwemmen vlak onder onze boot door en als mitrailleurs klikken de camera’s: helaas, de zee is te wiebelig en zo’n beetje alle foto’s zijn mislukt, maar we zijn wel een topervaring rijker. Op de duikstek vlakbij het Oekraïnse Vernadsky onderzoeksstation zouden we een rijk macroleven aantreffen en dus gaat dit keer de macrolens mee. Onder water spotten we al snel de eerste zeenaaktslakken. De meest spectaculaire is waarschijnlijk wel de eubranchus-achtige naaktslak. Niet veel later spotten we op twintig meter diepte onze eerste grote isopod (Glyptonotus spp.): de grootste kreeftachtige van het Antarctische continent. Helaas is hij iets te groot voor het objectief dat ik bij me heb en de

bezoeker die niet veel later komt kijken, is al helemaal te groot voor de macrolens: alweer een zeeluipaard! Gelukkig is dit exemplaar een stuk kleiner dan de dame van twee dagen daarvoor en hij blijkt ook een stuk relaxter. De tweede zeeluipaardencounter is een feit. Wanneer we na drie kwartier weer aan boord van de zodiac zitten, blijft de zeeluipaard nog een poos bij ons in de buurt en voor het eerst zie ik in dat ze eigenlijk ook best schattig kunnen zijn.

Cherenkov-straling Na een omzwerving van een paar dagen over de zuidelijke poolcirkel, varen we vanuit Peterman Island naar de Plenaud bay; ook wel de Iceberg

Staart van een duikende Bultrug.

Een Kerguelen- zeebeer was al spannend, maar

een zeeluipaard

De Alexey Maryshev, een tegen drijfijs versterkt onderzoeksschip.

erfgoed geworden en mogen niet worden betreden, maar de buitenkant is dan ook veel interessanter dan de binnenkant. Twee graven trekken de aandacht en verder is er niets dan roestige oude tanks en ketels. Maar de natuur heeft alles teruggenomen en er heerst een weldadige rust op het eiland. Ik loop alleen naar het eind van het strand en leg de camera terzijde om de omgeving in me op te nemen: wat voelt het onwezenlijk om tussen de wilde beesten te zitten die voor de verandering eens niet voor je

16


wegvluchten. De kerguelenzeeberen vermaken zich prima: jonge robben stoeien terwijl ze rustig worden gadegeslagen door wat pinguïns die, net als ik, alleen maar toekijken. Andere zeeberen liggen heerlijk te luieren en grommen eens wat als ze me opmerken: ‘Sorry, ik ben al weg’. Hier hoef je niet te geloven in een hemel of hel, want dat doen de bewoners ook niet: alles klopt gewoon en ik krijg zelfs het gevoel dat ik niet teveel ben op deze plaats, ondanks dat ik weet dat ik hier niets te zoeken heb, net als de

Opdringerig zeeluipaardwijfje.

Luierende zeeluipaard op ijsschots.

maakt me wel

erg nerveus walvisvaarders die gelukkig lang geleden zijn vertrokken. Dit is een paradijs op aarde voor de dieren die het best aangepast zijn en gelukkig hoort de mens daar niet bij: de natuur heeft hier gewonnen. Ik heb me zelden zo’n bevoorrecht persoon gevoeld als nu: ruim een uur geleden dacht ik te eindigen als speeltje van een zeeluipaard en nu voel ik me onderdeel van een perfecte wereld...

Silhouet van zeeluipaardwijfje.


17

Antarctica

reisreportage luieren, maar deze beesten steken alles naar de kroon. Een onderwateropname van deze zeeluipaarden is uitgesloten; niets of niemand gaat hen van de wijs brengen.

Mijmerend Eenmaal terug aan boord van de Alexey Maryshev staat ons een speciaal diner te wachten: een barbecue met overdadig veel van alles. En als klap op de vuurpijl varen we met windstil weer, etend bij een ondergaande zon door het Lemaire kanaal: er is geen plaats ter wereld waar ik ooit nog zo’n mooi uitzicht ga hebben bij een barbecue... Drijfijs met zo nu en dan een slapend zeeluipaard, voorbijzwemmende pinguïns en zeeleeuwen en aan beide zijden besneeuwde rotsen van zo’n 300

meter hoog tegen een avondrode lichtbewolkte lucht; kan het nog mooier? Op de laatste dag vertrekken we rond het middaguur richting Vuurland en niet veel later zitten we weer op de Straat van Drake en dit keer heeft hij geldingsdrang: huizenhoge golven met bijhorende slagregens. Volgens de meer ingewijden hebben we een redelijke storm te pakken en zou het nog minstens eens zo erg kunnen zijn; mij maakt het allemaal niet uit en ik onderga het gewoon. Het enige wat ik kan doen is mijmeren over alles wat ik op het Antarctische schiereiland heb beleefd: dit moet wel een van de meest onvergetelijke ervaringen van mijn leven zijn geweest en hij nodigt uit om weer terug te gaan in hoop dat er nooit iets verandert...

Indrukwekkende zonsondergang.

Wat voelt het onwezenlijk om tussen de te zitten die voor de verandering eens niet voor je wegvluchten

beesten

wilde

Plenaud Bay, ook wel Iceberg Graveyard genoemd.

Zodiac-toer voor de landmensen.

Graveyard genoemd. De Plenaud Bay zou een van de beste duikplekken van het Antarctische Schiereiland moeten zijn: op de vorige trip hadden ze tal van zeeluipaarden gezien. Overigens waren er nog nooit zoveel zeeluipaarden gezien als dit jaar: ze doen het kennelijk goed. Dit in tegenstelling tot krabbeneters (Lobodon carcinophagus) waarvan er dit seizoen maar enkele zijn waargenomen: niemand weet of dit verband met elkaar houdt. We varen tussen ijsschotsen- en bergen door. Op enkele daarvan liggen

18


De Lemaire channel bij slecht weer.

zeeluipaarden te genieten van hun middagdutje. Van hun eigen rode stront zijn ze niet echt vies, want ze liggen erin. De bijbehorende lucht laat zich met geen pen beschrijven. Ik denk dat we als mens maar blij moeten zijn dat de krillburger zijn opmars nog niet heeft gemaakt in de fastfoodrestaurants: je zou jezelf de volgende dag het toilet uitjagen. Uiteindelijk vinden we een mooie gestrande ijsberg waar twee luie zeeluipaarden liggen te slapen. Hier gaan we duiken en wie weet zijn ze nieuwsgierig en komen ze wel even bij ons kijken. Eenmaal onder water volgen we de ijsberg langs de bodem. Het is een

minder mooie ijsberg dan waar we eerder doken, maar omdat de zon schijnt, krijgen we om sommige plaatsten een prachtige blauwe lichtdoorval die mij qua kleur het meest doet denken aan de blauwe Cherenkov-straling in een kerncentrale. Onder de ijsberg ontwaren we tal van anemonen en sponzen. Aan het eind van de duik vervolgen we onze weg terug langs de ijsberg en komen we onder wat kleine stukken drijfijs die we gemakkelijk kunnen omzeilen. Als ik mijn hoofd boven water steek, liggen de twee zeeluipaarden onbewogen op dezelfde plek als voor de duik. Ik dacht dat mijn hond goed kon

Praktische INFORMATIE Reis: Van Amsterdam naar Buenos Aires. Van daaruit vlieg je met Aerolineas Argetinas naar Ushuaia. Beste reisperiode: Het duikzeizoen op Antarctica loopt vanaf december tot en met de tweede helft van maart. Visum: Nee Vaccinaties: Nee. Sterker nog, je moet je laarzen desinfecteren voordat je op Antarctica aan land mag. Verblijf: Live-aboard Vervoer: Tegen drijfijs versterkt onderzoeksschip en kleine zodiacs. Taal: Engels op de live-aboard, op Antarctica volstaat pinguïngekwetter. Klimaat: Vergelijkbaar met een frisse wintersport. Stormen kunnen altijd zeer plotseling de kop opsteken. Watertemperatuur: Tussen -1 en 3 °C, ervaring met droogpakduiken is een vereiste. Eten en drinken: Europese keuken. Valuta: Euro’s, dollars of creditcard. Elektriciteit: 220 Volt, normale Europese stekkers. Tijdverschil: 3 uur vroeger. Wat is er te zien: Veel kreeftachtigen (o.a. giant isopod), diverse pinguïn-, zeehonden- en zeeleeuwensoorten, zeenaakstakken, anemonen, sponzen, gigantische kelp, ijsbergen. Boven water: Enkele onderzoekstations in de ongerepte en nauwelijks aangetaste natuur met zijn bewoners. Info: Waterproof Expeditions is gespecialiseerd in poolduikreizen. www.waterproof-expeditions.com


19

De laatste echte wildernis

Recommend Documents