De Kleine Gids Rechten van kinderen zonder papieren 2011
Tekst: Carla van Os en Sabine de Jong Met dank aan: Rian Ederveen (Stichting LOS), Pim Fischer (Fischer Advocaten), Goos Cardol (Landelijk Bureau Raad voor de Kinderbescherming), Lydia Janssen (Juridisch adviseur Bureau van Montfoort), Hariëtte Boerboom (LOWAN) en Jasper van Amen (College voor zorgverzekeringen). Deze Kleine Gids is financieel mede mogelijk gemaakt door Stichting Weeshuis der Doopsgezinden. Deze Kleine Gids is actueel op moment van verschijnen, maar wet- en regelgeving is voortdurend in verandering. Kijk voor de laatste ontwikkelingen op de website www.iLegaalkind.nl. Op- en aanmerkingen en suggesties voor verbetering voor deze Kleine Gids zijn welkom via
[email protected]. Grafische vormgeving: De Ploeg Communicatie Omslagontwerp: Reclamestudio Arthur van der Veer Advertentie acquisitie: Kluwer Postbus 23, 7400 GA Deventer Helma Scherpenzeel E-mail:
[email protected] Uitgever: Marcel Rem E-mail:
[email protected] Druk: 1 Samenstellers en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor (de gevolgen van) onvolkomenheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 13 07742 1 (Paperback) ISBN 978 90 13 08766 6 (eBook versie) NUR 825-740 © 2011 Kluwer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, in fotokopie of anderszins zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan Stichting Reprorecht, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp. Correspondentie inzake overneming of reproductie richten aan: Kluwer, Postbus 4, 2400 MA Alphen aan den Rijn / Kluwer, Postbus 23, 7440 GA Deventer.
VOORWOORD
Kleine Gids voor groot probleem U heeft een Kleine Gids opengeslagen over de rechten van kwetsbare minderjarigen: de kinderen zonder verblijfsvergunning. Kinderen die het predikaat ‘ongedocumenteerd’ of ‘zonder papieren’ dragen, hoewel ze vaak over zeer veel papieren beschikken. Het is veelzeggend dat er in zo veel woorden moeten worden besteed aan de rechten van ongedocumenteerde kinderen. Je zou zeggen: het zijn kinderen, zodat het Kinderrechtenverdrag voor hen net zo zwaar telt. Maar de praktijk is anders en dat levert soms grote problemen op. Al vaak hebben gemeenten aan de landelijke overheid laten weten dat het beleid voor vreemdelingen ‘sluitend’ zou moeten zijn. Het een of het ander: óf een verblijfsvergunning afgeven, óf terugkeer regelen, maar dan ook goed. Zolang dit nog niet gebeurt, moeten hulpverleners steeds weer creatieve oplossingen bedenken voor kinderen die wél recht hebben op toegang tot basisvoorzieningen, maar van wie die rechten in het dagelijks leven nog onvoldoende zijn gewaarborgd. In een stad als Utrecht leven enkele honderden ongedocumenteerde kinderen. Voor ons is het respecteren van mensenrechten vanzelfsprekend. We kregen er in 2008 als eerste gemeente de Clara Meijer-Wichmannpenning voor. Ongedocumenteerde kinderen moeten gewoon naar school kunnen, naar de dokter, op voetbal, boeken lenen bij de bibliotheek en uiteraard willen we niet dat ze met hun ouders op een bankje in het park slapen. Het is een goede zaak dat alle maatschappelijk werkers, medewerkers van bestuurlijke diensten, leerkrachten, hulpverleners, jeugdzorgmedewerkers en andere professionals in het leven van een ongedocumenteerd kind vanaf nu een handige Gids hebben die hen stap voor stap wegwijs maakt op het terrein van de gelijke rechten voor alle kinderen in Nederland. Ongeacht de gemeente waar ze wonen! Mr. A. Wolfsen Burgemeester van Utrecht
V
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord / V Inleiding / XI Lijst van afkortingen / XIII Deel I Algemene uitgangspunten / 15 1 Ongedocumenteerde kinderen / 17 1.1
Algemene punten over ongedocumenteerde kinderen / 17
1.2
Kinderrechtenverdrag: alle rechten voor alle kinderen / 19
1.3
Kinderrechten onder druk voor ongedocumenteerde kinderen / 20
2 Procedure en rechtmatig verblijf / 23 2.1
Algemene punten over procedure en rechtmatig verblijf van ongedocumenteerde kinderen / 23
2.2
Rechtmatig verblijf / 24
Deel II Praktijkinformatie / 29 3 Onderwijs / 31 3.1
Algemene punten over onderwijs voor ongedocumenteerde kinderen / 31
3.2
Het recht op onderwijs / 32
3.3
Inschrijving / 33
3.4
Stage / 35
VII
Inhoudsopgave
3.5
Schoolkosten en financiering / 35
3.6
Speciaal onderwijs / 38
3.7
Ondersteuning in het onderwijs / 40
3.8
Onderwijs 18+ / 41
4 Gezondheid en zorg / 43 4.1
Algemene punten over de best mogelijke gezondheid voor ongedocumenteerde kinderen / 43
4.2
Het recht op de best mogelijke gezondheid / 44
4.3
Zorg aan ongedocumenteerde kinderen / 48
4.4
Vergoeding van zorg / 54
4.5
Zorgweigering / 56
5 Familie en bescherming / 59 5.1
Algemene punten over familie en bescherming voor ongedocumenteerde kinderen / 59
5.2
Het recht op bescherming en nationaliteit / 60
5.3
Geboorte / 61
5.4
Nationaliteit / 63
5.5
Erkenning / 65
5.6
Gezag / 65
5.7
Gezinsband (verbroken) / 65
5.8
Kinderbescherming / 66
5.9
Jeugdzorg / 67
5.10
Pleegzorg / 69
6 Politie en detentie / 71 6.1
Algemene punten over politie en detentie bij ongedocumenteerde kinderen / 71
6.2
Identificatieplicht / 71
6.3
Controle ‘illegaal’ verblijf / 74
VIII
Inhoudsopgave
6.4
Gevangenis / 77
6.5
Ongewenstverklaring / 80
7 Opvang en sociale zekerheid / 83 7.1
Algemene punten over opvang en sociale zekerheid voor ongedocumenteerde kinderen / 83
7.2
Het recht op onderdak / 84
7.3
Sociale zekerheid in Nederland / 87
7.4
Aanvraag voor hulp bij de gemeente / 88
7.5
Huren / 95
7.6
Opvang / 96
7.7
Kosten voor de opvoeding / 96
7.8
Gehandicaptenvoorzieningen / 97
7.9
Rechtsbijstand / 98
8 Werk en vrije tijd / 101 8.1
Algemene punten over werk en vrije tijd voor ongedocumenteerde kinderen / 101
8.2
Het recht op vrije tijd, ontspanning en culturele activiteiten / 101
8.3
Werk / 101
8.4
Sport / 102
8.5
Cultuur / 103
Bijlagen Bijlage 1: Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind / 105 Bijlage 2: Belangrijke organisaties / 121 Bijlage 3: Literatuurlijst / 125 Trefwoordenregister / 127
IX
INLEIDING
Een leven als ongedocumenteerd kind betekent voortdurend op je hoede zijn en leven met de angst om ‘ontdekt’ en vervolgens uitgezet te worden. Die angst wordt nog groter als de plannen van het kabinet om illegaliteit strafbaar te stellen, daadwerkelijk uitgevoerd worden. Ongedocumenteerde kinderen worden dan tot criminelen gemaakt. Een belangrijk gevolg van die strafbaarstelling is ook dat iemand die ooit ongedocumenteerd is geraakt, nooit meer een verblijfsvergunning kan krijgen, ook niet als daar wel nieuwe redenen voor zijn. Leven in de illegaliteit betekent leven in de onzichtbaarheid. Dat zorgt ervoor dat ongedocumenteerde kinderen kwetsbaar zijn en leven in een onrechtvaardige achterstand. Onrechtvaardig omdat ongedocumenteerde kinderen boven alles gewoon kind zijn en, net als alle andere kinderen, recht hebben op bescherming en een zorgeloze jeugd. Door hun verblijfsstatus worden ongedocumenteerde kinderen vaak niet gelijk behandeld en moeten zij in veel gevallen dubbel zo hard vechten voor hun rechten. Om de rechten van ongedocumenteerde kinderen beter te waarborgen is er deze Kleine Gids Rechten van kinderen zonder papieren 2011. Defence for Children heeft deze Kleine Gids in opdracht van Kluwer geschreven omdat kennis over kinderrechten voorwaarde nummer één is om die rechten ook te helpen realiseren. Voorwaarde nummer twee is het kunnen toepassen van die kennis. Ook daarin voorziet deze Kleine Gids. Iedereen die ongedocumenteerde kinderen tegenkomt in zijn of haar werk heeft met deze Gids een krachtig instrument in handen om de gelijke rechten van kinderen zonder papieren tot een tastbare werkelijkheid te maken. Aan iedere gebruiker is het ten slotte om de laatste voorwaarden zelf te ontwikkelen: daadkracht, doorzettingsvermogen en moed. Daarmee zullen de ongedocumenteerde kinderen dan hun gelijke rechten gerealiseerd zien. Mei 2011 Sabine de Jong en Carla van Os, Defence for Children
XI
LIJST VAN AFKORTINGEN
amv AWBZ boa’s CIZ COA CRI-HO CVZ ECSR ESH EVRM GGD isk IVRK hbo LGF mbo MVV OTS RvR sbo so UWjz vso Wjz Wmo Wwb wo
alleenstaande minderjarige vreemdelingen Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten buitengewoon opsporingsambtenaren Centrum Indicatiestelling Zorg Centraal Orgaan opvang Asielzoekers Centraal Register Inschrijving Hoger Onderwijs College voor zorgverzekeringen Europees Comité voor Sociale Rechten Europees Sociaal Handvest Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mens Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst internationale schakelklas Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind hoger beroepsonderwijs Leerlinggebonden Financiering middelbaar beroepsonderwijs Machtiging Voorlopig Verblijf ondertoezichtstelling Raad voor Rechtsbijstand speciaal basisonderwijs speciaal onderwijs Uitvoeringsbesluit van de Wet op de jeugdzorg voortgezet speciaal onderwijs Wet op de jeugdzorg Wet maatschappelijke ondersteuning Wet werk en bijstand wetenschappelijk onderwijs
XIII
Deel I
Algemene uitgangspunten
Dit deel beschrijft hoe kinderen ongedocumenteerd kunnen zijn of raken en wat dit voor hen betekent. Na een inleidend eerste hoofdstuk, behandelt het tweede hoofdstuk het verloop van verschillende verblijfsprocedures, bijvoorbeeld om asiel aan te vragen of om voor gezinshereniging in aanmerking te komen. In verschillende fases van deze procedures kunnen kinderen het rechtmatig verblijf in Nederland verliezen en zijn ze daarmee ‘ongedocumenteerd’.
