Faculteit Geneeskunde & Gezondheidswetenschappen Afstudeerrichting Revalidatiewetenschappen & Kinesitherapie Academiejaar 2009-2010
De invloed van turnen op de lichaamsbouw en –samenstelling en de skelet- en puberteitsontwikkeling Vergelijkende studie tussen meisjes die op subtop niveau turnen, en meisjes die niet aan competitiesport doen
Door: Kirby De Geest & Katrien Saerens
Promotor: Prof. Dr. J. De Schepper Copromotor: Prof. Dr. D. Matthys
Masterproef voorgelegd met het oog op het behalen van de graad van Master in de Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie
I
II
Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE ...............................................................................III WOORD VOORAF................................................................................... V 1. LITERATUURSTUDIE .....................................................................- 1 1.1. INLEIDING .......................................................................................................................................... - 1 1.2. DE PUBERTEITSONTWIKKELING BIJ MEISJES ......................................................................................... - 1 1.3. DE VERANDERINGEN IN LICHAAMSBOUW EN -SAMENSTELLING BIJ MEISJES IN DE PUBERTEIT ................. - 6 1.4. DE INVLOED VAN INTENSIEF TURNEN OP DE LICHAAMSBOUW EN –SAMENSTELLING EN DE SKELET- EN PUBERTEITSONTWIKKELING BIJ MEISJES ..................................................................................................... - 8 1.4.1. Inleiding ....................................................................................................................................- 8 1.4.2. Gevolgen van turnen ..................................................................................................................- 9 1.4.2.1. 1.4.2.2. 1.4.2.3.
Beperkte lengtegroei en gewichtstoename ....................................................................................- 9 Verstoorde skeletontwikkeling...................................................................................................- 10 Verlate en vertraagde puberteit...................................................................................................- 13 -
1.4.3. Mogelijke verklaringen.............................................................................................................- 13 1.4.3.1. 1.4.3.2 1.4.3.3. 1.4.3.4. 1.4.3.5. 1.4.3.6.
Stress ........................................................................................................................................- 13 Fysieke training.........................................................................................................................- 14 Voeding ....................................................................................................................................- 15 Sportspecifieke selectie..............................................................................................................- 16 Genetica....................................................................................................................................- 16 Hormonen .................................................................................................................................- 17 -
2. ONDERZOEKSVRAAG ...................................................................- 19 3. METHODOLOGIE..........................................................................- 21 3.1. ONDERZOEKSPOPULATIE................................................................................................................... - 21 3.1.1. Gymnasten ...............................................................................................................................- 21 3.1.2. Controles .................................................................................................................................- 21 3.2. PROCEDURES .................................................................................................................................... - 22 3.2.1. Structuur van het onderzoek .....................................................................................................- 22 3.2.1.1. 3.2.1.2. 3.2.1.3. 3.2.1.4.
Anamnese en vragenlijst............................................................................................................- 22 Anthropometrisch onderzoek .....................................................................................................- 23 Onderzoek van pubertaire ontwikkeling .....................................................................................- 26 Bio-elektrische Impedantie Analyse ...........................................................................................- 27 -
3.2.2. Duur, frequentie en tijdstip van het onderzoek ..........................................................................- 28 -
4. RESULTATEN...............................................................................- 29 4.1. ALGEMENE KARAKTERISTIEKEN ........................................................................................................ - 29 4.2. FAMILIALE ACHTERGROND ............................................................................................................... - 30 4.3. KLINISCHE KENMERKEN ................................................................................................................... - 31 4.4. ANTHROPOMETRISCHE KENMERKEN .................................................................................................. - 32 4.4.1. Lichaamsmaten ........................................................................................................................- 33 4.4.3. Lichaamsproporties..................................................................................................................- 34 4.4.4. Spieromvang en spierkracht .....................................................................................................- 37 4.5. BEÏNVLOEDENDE FACTOREN VAN DE LENGTEGROEI BIJ ...................................................................... - 38 4.5.1. Ouderlijke lengte......................................................................................................................- 38 4.5.2. Maternale menarche.................................................................................................................- 38 4.5.3. Vetpercentage en BMI ..............................................................................................................- 39 4.5.5. Trainingsgebonden parameters.................................................................................................- 40 4.6. BEÏNVLOEDENDE FACTOREN VAN DE PUBERTEITS- ............................................................................. - 42 4.6.1. Maternale menarche.................................................................................................................- 42 4.6.2. Vetpercentage ..........................................................................................................................- 43 4.7. BEÏNVLOEDENDE FACTOREN VAN DE VETMASSA ................................................................................ - 44 4.7.2. Trainingsgebonden parameters.................................................................................................- 45 -
5. DISCUSSIE .................................................................................- 47 -
III
6. BESLUIT .....................................................................................- 52 7. BIJLAGEN ...................................................................................- 53 7.1. BIJLAGE 1: ANAMNESE CASES .......................................................................................................... - 53 7.2. BIJLAGE 2: ANAMNESE CONTROLES................................................................................................... - 54 7.3. BIJLAGE 3: GEÏNFORMEERDE TOESTEMMING OUDERS EN KIND CASES ................................................. - 55 7.4. BIJLAGE 4: GEÏNFORMEERDE TOESTEMMING OUDERS EN KIND CONTROLES ......................................... - 57 7.5. BIJLAGE 5: VRAGENLIJST OUDERS ..................................................................................................... - 59 7.6. BIJLAGE 6: METINGEN EN BEREKENINGEN GYMNASTEN/CONTROLES .................................................. - 60 7.7. BIJLAGE 7: INFORMATIEBRIEF TURNCLUBS ........................................................................................ - 61 7.8. BIJLAGE 8: INFORMATIEBRIEF JEUGDBEWEGINGEN ............................................................................ - 62 -
8. REFERENTIES..............................................................................- 63 -
IV
Woord vooraf Sporten is gezond… Althans als het ook op een gezonde en begeleide manier gebeurt. In de turnwereld is dit jammer genoeg niet altijd het geval. De gymnasten beginnen op erg jonge leeftijd heel intensief te trainen, wat nodig is om op latere leeftijd op internationaal niveau te kunnen meedraaien. Verstoorde voedingspatronen, een disfunctionele menstruatie en vertraagde groei staan in de schaduw van de glansrijke prestaties in de glamoureuze turnwereld. Er is al heel wat onderzoek gevoerd naar het effect van turnen op topniveau op het lichaam en de puberteit bij meisjes. Het onderzoek naar het effect van turnen op subtopniveau op het lichaam en de puberteit bij jonge meisjes is echter schaars.
Als
toekomstige
kinesitherapeuten
is
het
onze
taak,
met
het
oog
op
blessurepreventie, ook bij deze doelgroep te zorgen voor een aangepaste begeleiding, met adequate trainingen en voeding. Vandaar onze keuze voor dit onderwerp van onze masterproef. Wij willen ons steentje bijdragen om sport gezond te maken én te houden, voor iedereen!
Graag hadden we in dit voorwoord ook nog een woord van dank geadresseerd aan alle personen die hebben bijgedragen tot het realiseren van deze scriptie. Allereerst willen wij Prof. Dr. Jean De Schepper (promotor) en Prof. Dr. Dirk Matthys
(copromotor)
bedanken
voor
de
deskundige
begeleiding
en
de
waardevolle richtlijnen. Onze dank gaat ook uit naar de turnclubs en de jeugdbewegingen die deelnamen aan het onderzoek.
Want… sporten is gezond!
V
1. Literatuurstudie 1.1. Inleiding In een aantal sporten, waaronder gymnastiek, begint men al op zeer jonge leeftijd zeer intensief te trainen. Deze vroege, sportspecifieke trainingen zijn noodzakelijk
om
op
latere
leeftijd
op
internationaal
niveau
te
kunnen
meedraaien. Ook de trainingsintensiteit neemt doorheen de jaren fors toe, waardoor de aandacht voor de impact op de gezondheid en het jonge lichaam in stijgende lijn gaat. Verstoorde voedingspatronen, een disfunctionele menstruatie en vertraagde groei staan op de achtergrond van de knappe prestaties in de turnwereld.
Met oog op het voorkomen van deze nadelige gevolgen, is een goed inzicht in de fysiologische veranderingen die zich voordoen bij het opgroeiende kind, essentieel. Deze gevolgen en de mogelijk verklarende mechanismen zullen later in dit werk in detail uitgelegd worden.
1.2. De puberteitsontwikkeling bij meisjes De puberteit is de periode waarin jongens en meisjes zich van kind tot volwassene ontwikkelen. Daar dit studiewerk enkel gericht is op de ontwikkeling bij meisjes, beperken wij de bespreking van de normale puberteit tot deze doelgroep.
De belangrijke fysieke kenmerken van de puberteit bij meisjes zijn de ontwikkeling van de secundaire geslachtskenmerken, de groei van de interne geslachtsorganen, de pubertaire groeiversnelling en het optreden van de menses. De eerste maandstonden treden gewoonlijk een tweetal jaar na het begin van de puberteit op en zijn een belangrijke mijlpaal in de maturatie van meisjes. De start van de puberteit wordt bepaald door een toegenomen seksuele hormoonsecretie en kenmerkt zich door een beginnende ontwikkeling van de
-1-
borsten. De rijping van de hypothalamo-hypofysaire-gonadale as geldt als algemene basis voor het ontstaan van de hormonale en fysiologische processen tijdens de puberteit. Deze start door een verhoogde pulsatiele secretie van het gonadotropin-releasing hormoon (GnRH) door de hypothalamus (Johnson, 2007). Dit hormoon stimuleert in de hypofyse-voorkwab de synthese en secretie van de gonadotrofinen: het luteïniserend hormoon (LH) en het follikel stimulerend hormoon (FSH) (Plant, 2001). De pulsatiele vrijstelling van de hormonen gebeurt aanvankelijk met een lage frequentie en amplitude, en enkel tijdens de slaap. Naarmate de pubertaire ontwikkeling vordert, nemen deze pulsen geleidelijk aan toe, mede door opheffing van de neuronale inhibitie van GnRH. Naarmate de activiteit van de hypothalamo-hypofysaire-gonodale as toeneemt, stijgt ook de vrijzetting van de hormonen LH en FSH. Deze hormonen zorgen voor de rijping van de gonaden of de geslachtsklieren. FSH zorgt bij meisjes voor de ontwikkeling van follikels in het ovarium. Het stimuleert de granulosacellen van de follikels tot groei en is nodig voor de secretie van het vrouwelijke hormoon oestradiol. LH induceert bij meisjes de ovulatie, waarna zich het corpus luteum vormt. Het gele lichaam staat in voor de progesteronsecretie.
De geslachtshormonen progesteron en oestradiol regelen samen met inhibine, ook gesecreteerd door de gonaden, de activiteit van de hypothalamus en de hypofyse via een negatief feedbacksysteem. Op een bepaald moment in de maturatie van de hypothalamo-hypofysaire-gonodale as ontstaat er ook een positieve feedback: aanhoudende hoge oestradiolwaarden veroorzaken een plotse piek van LH-secretie, nodig voor de ovulatie.
De versnelde groeispurt tijdens de puberteit kan verklaard worden aan de hand van een toegenomen hormoonsecretie, bepaald door de geslachtshormonen.
-2-
Figuur 1. De Hypothalamo-Hypofysaire-Gonadale As Bron : http://pubs.niaaa.nih.gov/publications/arh26-4/images/emanuele1.gif
De leeftijd waarop de puberteit start is sterk individueel verschillend en afhankelijk van verschillende genetische en omgevingsfactoren, zoals stress, voeding en sociale omstandigheden (Chumlea, 1982). Ook etnische invloeden spelen een rol.
We kunnen de pubertaire ontwikkeling opdelen in twee fysiologische processen: de gonadarche en de adrenarche. Beide processen overlappen elkaar, maar zijn in principe gescheiden en onafhankelijk van elkaar gestuurd. De adrenarche kan de gonadarche voorafgaan met 1 of 2 jaar, en start gewoonlijk rond de leeftijd van 8 jaar (Tanner et al., 1985). De gonadarche verwijst naar de activatie van de ovaria waardoor de gonadale hormoonproductie van oestrogeen op gang komt. Bij meisjes leidt dit tot een geleidelijke borstontwikkeling en veranderingen van de uitwendige en inwendige geslachtsorganen. Er is een verkleuring van de vaginawand en een verdikking van de schaamlippen met hymnenopening.
-3-
Inwendig vergroten de ovaria (van < 1 ml tot 6,5 ml) en de uterus (van 2 ml tot 20 ml), en er is een verschuiving van de verhouding corpus/cervix (van 1/3 naar 2/3). De pH-waarde in de baarmoederhals daalt waardoor minder infecties optreden. De oestrogenen spelen een rol in de toename van de groeisnelheid, de botmaturatie en de verdeling van het lichaamsvet.
De adrenarche verwijst op haar beurt naar de maturatie van de zona reticularis van de bijniercortex met als gevolg een stijgende secretie van bijnierandrogenen, namelijk dehydroepiandrosteendion (DHEA), dehydroepiandrosteendion sulfaat (DHEAS) en androsteendion. In de perifere weefsels zoals de huid, het haar en de lever worden deze hormonen omgezet in de potente androgenen testosteron en
dihydrotestosteron
(DHT).
De
toegenomen
vrijstelling
van
de
bijnierandrogenen is verantwoordelijk voor het verschijnen van oksel- en pubisbeharing, of de pubarche. Ook het optreden van de lichaamsgeur, het verschijnen van acné en de groei van de labia minora en de clitoris zijn hier een gevolg van.
Het tempo en de tijdsduur nodig voor een volledige seksuele ontwikkeling zijn individueel sterk verschillend. De periode van de snelste lengtegroei of de peak height velocity (PHV) komt bij meisjes relatief vroeg voor in de puberteit, en de menarche relatief laat. De PHV is al duidelijk voorbij wanneer de eerste menstruele bloeding optreedt. De menarche treedt ongeveer 2,5 jaar na het begin van de borstontwikkeling op. De gemiddelde leeftijd waarop de menarche ontstaat, is in de Europese populatie tussen 12,3 jaar en 13,5 jaar (Malina et al., 2004).
In de borstontwikkeling en de pubisbeharing werden door Tanner 5 stadia beschreven. Onderstaande tabel toont de beschrijving van deze stadia en vergelijkt de gemiddelde leeftijden van de verschillende stadia in de pubertaire ontwikkeling in de initiële studie (Tanner et al., 1970) met deze van de recente Vlaamse groeistudie in 2004.
-4-
Tabel 1 – Chronologische volgorde (volgens gemiddelde leeftijd van optreden) en beschrijving van de stadia van Tanner te onderscheiden in de fysieke pubertaire ontwikkeling bij meisjes: Borstontwikkeling (M); Pubisbeharing (P) (1969) en vergelijking met de gemiddelde leeftijden van de Vlaamse groeistudie 2004.
Stadium
Beschrijving
Britse studie (1969)
Vlaamse groeistudie (2004)
M1, P1
Prepubertaire toestand
M2
Knopvormige
verheffing
van
de
areola
en
11.15
10.65
Nog weinig gepigmenteerde pubisbeharing, vnl.
11.69
10.94
vergroting diameter areola (budding)
P2
langs de labia majora
PHV
Peak height velocity (x = 9 cm/j)(6.2 . 11 cm/j)
12.14
10.9
M3
Verdere vergroting van de borst en vergroting
12.15
11.78
12.36
11.85
12.95
12.74
13.11
12.82
13.47
13.04
14.41
14.55
15.33
14.80
van de areola in het vlak van de borstwelving; eerste duidelijke mammavorm
P3
Eerste donkere, duidelijk gepigmenteerde en gekrulde pubisharen, op de labia majora en mons veneris; pubisbeharing is denser
P4
Volwassen
dichtheid
van
de
pubisbeharing,
maar nog beperkt qua oppervlakte
M4
Vergroting borstklier; areola en tepel vormen een
afzonderlijke
verhevenheid
boven
het
niveau van de rest van de borst (best zichtbaar in profiel) Menarche
Eerste menstruele bloeding
P5
Volwassen
patroon
van
de
pubisbeharing;
driehoekvormig; bovengrens aan craniale rand der pubisstreek; uitbreiding
in
de breedte,
overschrijden van de liesplooien
M5
Volwassen borstklier; enkel tepel nog verheven terwijl areola terug in borstwelving opgenomen
-5-
1.3. De veranderingen in lichaamsbouw en samenstelling bij meisjes in de puberteit Tijdens de puberteit ondergaat het lichaam snelle veranderingen, zowel op gebied van bouw als op vlak van samenstelling.
Voor de puberteit groeit een kind ongeveer 6 centimeter per jaar. In de puberteit kan dit echter oplopen tot soms 10 cm per jaar, wat een enorme invloed zal hebben op de lichaamsbouw. Deze fase van toegenomen groei noemt men de groeispurt. Deze begint bij meisjes gemiddeld op 9-jarige leeftijd en dus in het begin van hun puberteit. De groeispurt bereikt zijn hoogtepunt gemiddeld op 11,5 jaar met een amplitude van 7,5 tot 8,5 cm per jaar (Hauspie, Wachholder, 1986). De meeste meisjes hebben rond de menarche het grootste deel van hun lengtegroei al achter de rug en groeien dus na hun eerste menstruatie nog slechts een zestal centimeters. De groeispurt is verantwoordelijk voor 20% van de finale lengte en duurt bij meisjes 2 tot 3 jaar. Om een optimale groeispurt te verkrijgen zijn 3 factoren van belang.
Een
eerste
belangrijke
factor
is
de
productie
van
geslachtshormonen
(androgenen en oestrogenen) aan de start van de puberteit. Deze spelen namelijk een belangrijke rol in de sterke toename van botgroei tijdens deze periode. Maar ook groeihormoon (GH) en insulin-like growth factor-I (IGF-I), ook wel de GH/IGF-I as genoemd, zijn essentieel. Bovendien zouden beide systemen, die werken via hun respectievelijke receptoren, kunnen interageren tijdens de puberteit om zo een maximale stimulatie van skeletale groei tot stand te brengen.
Ten tweede is het van belang dat het bot in staat is om in de lengte toe te nemen, als reactie op de vrijgestelde groeihormonen. Naarmate de botmaturatie echter vordert, gaan de groeischijven zich sluiten en wordt de lengtegroei gelimiteerd, hoewel er nog steeds groeihormonen worden vrijgesteld. Naast de lengtetoename zien we bij het bot ook een toename in de breedte, deze vindt later plaats. Voor de breedtegroei van het bot zijn androgenen belangrijk. Naast een functionele androgeenreceptor is ook aromatisatie en een functionele oestrogeenreceptor essentieel om de breedtegroei van het bot maximaal te
-6-
stimuleren. Ook de verhouding GH/IGF-I heeft een invloed. GH/IGF-I en androgenen zijn beiden onafhankelijk maar samen nodig om een maximale breedtegroei van het bot tot stand te brengen.
Een derde factor die een rol speelt in het garanderen van een goede groeispurt is voeding. Een gevarieerde voeding met voldoende calorieën is essentieel om de nodige energie te voorzien voor een optimale groei (Lifshitz, 1987).
Naast het verschil in tijdstip van lengte- en breedtegroei van het bot is uit onderzoek ook gebleken dat de groeispurt eerder plaatsvindt in de ledematen dan in de wervelzuil (Marshall et al., 1986). Dit heeft tot gevolg dat een kind in de vroege puberteit lange benen en armen heeft in vergelijking met de romp.
Tijdens de puberteit vindt er ook een sterke verandering plaats in de lichaamssamenstelling van meisjes. Het gaat hier vooral om een toename en herverdeling van het lichaamsvet. Uit onderzoek is gebleken dat de toename van het lichaamsvet de seksuele ontwikkeling bevordert, aangezien vetweefsel bijdraagt tot de omzetting van androgenen naar oestrogenen (Longcope et al., 1978). Het zijn vooral de vrije steroïden (niet gebonden aan SHBG (sexhormone-binding-globuline)) die belangrijk zijn voor de biologische activiteit. Naast de hoeveelheid lichaamsvet speelt ook de verdeling ervan een rol in de seksuele ontwikkeling. Er is aangetoond dat vergevorderde ontwikkeling van meisjes verband houdt met hun hoeveelheid abdominaal opgestapeld vet (Frisancho et al.,
1982). Meisjes met een hoger vetpercentage vertonen een
grotere taille- en heupomtrek. Verder is ook gebleken dat de oestrogenen in verband staan met de verdeling van het lichaamsvet in de vroege puberteit (De Ridder, 1990).
-7-
1.4. De invloed van intensief turnen op de lichaamsbouw en –samenstelling en de skelet- en puberteitsontwikkeling bij meisjes
1.4.1. Inleiding De ontwikkeling van het vrouwelijke voortplantingsstelsel en de groei zijn processen die erg kwetsbaar zijn voor verschillende vormen van stress, zowel psychologisch als fysisch. Een optimale groei wordt bepaald door een combinatie van genetische invloeden en omgevingsfactoren. Stress en intensieve fysieke trainingen kunnen aan de basis liggen van vertragingen in groei, botmaturatie en puberteit, maar ook voeding en maatschappelijke vereisten, spelen een mogelijke rol. De bijdrage van genetische voorgeschiktheid en sportspecifieke selectie mag echter ook niet uit het oog verloren worden. Bij de meeste vrouwelijk topgymnasten, zowel in artistiek als in ritmisch turnen, wordt een vertraging in groei van het lichaam, in de start en het verloop van de puberteit
en
in
botmaturatie
vastgesteld
(Theodoroupoulou
et
al.,
2005).Turnsters zijn kleiner en fijner dan de gemiddelde meisjes in hun leeftijdscategorie, en hebben een lager lichaamsvetpercentage (Claessens et al., 2005). Deze vaststellingen werden in talrijke onderzoeken gedaan aan de hand van anthropometrische metingen (lengte, gewicht, huidplooien, armspanwijdte, borst- en heupomtrek, biacromiale en bicristale breedtes) en berekeningen (BMI, zithoogte).
Het blijft nog steeds een discussiepunt of de meisjes klein zijn door het turnen, of dat de meisjes turnen omdat ze van nature klein zijn. Het is ook nog niet duidelijk of de puberteit vertraagd is, en of deze vertraging gerelateerd is aan de intensiteit van de training of aan de specifieke noden en voorwaarden van de sport, of de pubertaire ontwikkeling enkel verlengd is. Ook op de vraag of de puberteit een normale ontwikkeling kent, in vergelijking met de botleeftijd, kent men nog geen duidelijk antwoord.
-8-
1.4.2. Gevolgen van turnen
1.4.2.1.
Beperkte lengtegroei en gewichtstoename
De topgymnasten van vandaag zijn kleiner en lichter dan hun voorgangers van 30 tot 40 jaar geleden. Een studie tijdens de Olympische Spelen in Sydney in 2000
rapporteert
een
gemiddelde
lichaamslengte
van
152
cm
en
een
lichaamsgewicht van 43 kg voor een gemiddelde leeftijd van 18 jaar (Borms et al., 2003).
Gymnasten beginnen al rond 5-7 jaar te trainen en zijn reeds op 10-jarige leeftijd
betrokken
in
een
streng
trainingsprogramma.
Tijdens
de
pre-
adolescentiejaren trainen de topsportgymnasten gemiddeld 24 tot 36 uur per week, 4 tot 6 uur per dag en dit soms 12 maand per jaar.
De impact van de groeivertraging kan zelfs zo groot zijn dat de volledige voorspelde volwassen lichaamsgestalte nooit bereikt wordt (Theintz, 1993). Na het beoefenen van de sport of tijdens periodes van minder trainen (bv. wegens kwetsuren) is er een “catch-up-groei” (inhaalbeweging) zichtbaar. Bovendien is het bewezen dat herhaalde compressiekrachten kunnen resulteren in een vroegtijdige femorale en tibiale fusie van de groeischijven, met als gevolg een verminderde groei van de onderste ledematen en een kleiner gestalte (Mansfield et al., 1993). Verscheidene onderzoeken hebben aangetoond dat familiale en constitutionele factoren een zeer belangrijke rol spelen bij de selectie van de gymnasten (Peltenburg, 1984, Damsgaard, 2000, Tanghe, 1996). Namelijk, vrouwelijke
gymnasten
zijn
reeds
kleiner
dan
meisjes
van
andere
competitiesporten op het moment dat ze met topsport starten. Ook zijn de topsportgymnasten
kleiner
dan
de
minder
competitieve
of
recreatieve
gymnasten, en zelfs de ouders van de topsportgymnasten zijn gemiddeld kleiner. Hoewel het dus mogelijk is dat het kleine gestalte en het lage lichaamsgewicht te wijten zijn aan zelfselectie om gymnastiek te beoefenen, kan het ook zijn dat de groeivertraging het resultaat is van een inadequate voeding in relatie tot de trainingsfrequentie, vooral in de periode van de adolescentie.
-9-
Bij de gymnasten is er een duidelijk beeld van een inadequate energiebalans. De gemiddelde energie-inname van prepuberale en adolescente gymnasten zijn merendeels lager dan wat algemeen wordt aangeraden. Dit kan gaan tot een verminderde inname van 275-1200 kcal. Het verschijnsel doet zich vooral voor bij de adolescente gymnasten. Dit kan verklaard worden door het feit dat de adolescente gymnasten hun energie-inname moeten beperken om de magere, prepuberale lichaamsbouw te behouden. Bovenop de lage energie-inname hebben de meisjes ook een tekort aan essentiële micronutriënten die invloed hebben op de groei en skeletale ontwikkeling. Het gaat hier vooral om zink, ijzer en calcium.
Sociale en psychologische factoren kunnen ook van belang zijn om in bepaalde gevallen de inadequate groei van gymnasten te verklaren. Behouden van een bepaald
lichaamsgewicht,
jarenlange trainingen en frequente wedstrijden,
invloed en verwachtingen van de ouders en trainers, manier van training… zijn allemaal factoren die kunnen bijdragen tot verminderde calorie-inname en te intensieve fysieke belasting voor de gymnast, wat vertraagde groei en ontwikkeling tot gevolg kan hebben.
1.4.2.2.
Verstoorde skeletontwikkeling
Botmaturatie Het groeipatroon van gymnasten is veelal gekoppeld aan een vertraagde botmaturatie. Uit onderzoek is gebleken dat de botleeftijd, gemeten via een röntgenopname van de linker hand en pols, matig maar significant (P=0,01) achter loopt op de kalenderleeftijd van de turnsters (Theintz et al., 1993). In de studie wordt ook de botleeftijd bij zwemsters gemeten, en deze blijkt niet vertraagd te zijn. De vertraging in botmaturatie kan mogelijks verklaard worden door dezelfde factoren welke de lengtegroei beïnvloeden.
- 10 -
Botmineralisatie Uit onderzoek kan men besluiten dat de minerale botdensiteit van gymnasten significant hoger is dan deze van leeftijdsgenoten uit een controlegroep (Fehling et al., 1993). De mineralisatie van het bot is, vooral gedurende de prepubertaire periode en zowel bij jongens als bij meisjes, reactief aan de mechanische krachten tijdens de specifieke turnoefeningen. Aangezien bij gymnastiek de trainingen vaak starten op jonge leeftijd is er een positief effect te verwachten. Bovendien zijn de grondreactiekrachten tijdens gymnastiek gelijk aan ongeveer 10
keer
het
impactiekrachten
lichaamsgewicht hebben
een
bij
prepuberale
hogere
minerale
kinderen. botdensiteit
Deze tot
hoge gevolg,
voornamelijk ter hoogte van de wervelzuil en de onderste ledematen. Naast de aard van de belasting, hebben ook de frequentie en de duur van de trainingen een invloed op het bot. De lange, intensieve en vroege trainingen, gestart voor en verder lopend gedurende de periode van snelle botaanmaak, zijn deels verantwoordelijk voor de hoge minerale botdensiteit bij gymnasten.
Bovendien is het belangrijk om het gebruik van orale contraceptiva in het onderzoek te betrekken. Er is namelijk gebleken dat orale contraceptiva een positief effect heeft op de botminerale densiteit en dat dit effect groter is naarmate men de orale contraceptiva langer gebruikt (Corson, 1993).
Botproporties Vrouwelijke gymnasten zijn de kleinste atleten van alle jonge topsporters (Malina RM, 1994). Er wordt gesuggereerd dat turntraining leidt tot een verminderde groeimogelijkheid van de onderste ledematen, startend op 12 jarige botleeftijd, met disproportioneel korte benen tot gevolg (Caine et al., 2001, Jahreis et al., 1991, Theintz et al., 1999). Hoewel zeker is dat de gymnasten kleiner zijn en kortere benen hebben, is uit verschillende onderzoeken gebleken dat de proportionele verhoudingen tussen romp en onderste ledematen gelijkend zijn aan deze van niet-atleten (Claessens et al., 1992). Er dient bij deze bewering echter rekening gehouden te worden met het feit dat de zithoogte en relatieve beenlengte op verschillende manieren berekend of gemeten werden. In een andere studie (Theintz et al, 1993), waarbij de ratio zithoogte/relatieve
- 11 -
beenlengte van turnsters vergeleken wordt met die van zwemsters, is er wel een duidelijke verschuiving van de verhouding merkbaar door de korte onderste ledematen bij turners.
Het verminderde groeivermogen van de onderste lichaamshelft kan verklaard worden door een defect in de productie van groeihormoon, welke een groter effect heeft op de groei van de lange beenderen dan op de wervels. Deze verminderde secretie kan tot stand komen door een combinatie van chronische psychologische stress, intensieve sportbeoefening en verlate menarche. Ook hier is het echter niet uitgesloten dat de meisjes geselecteerd worden om te turnen omdat ze van nature korte benen hebben.
Blessures Bij de preventie van blessures, dienen we zeker rekening te houden met het ossificatieproces van het bot. Dit proces start bij de geboorte en eindigt na de puberteit met het sluiten van de groeischijven. Een groeischijf bestaat uit kraakbeen en vormt bij kinderen en adolescenten de zwakste structuur van het musculoskeletale stelsel. De meest voorkomende letsels bij jongeren treffen deze groeischijven. Enkele voorbeelden van frequentie kwetsuren zijn de ziekte van Osgood-Schlatter, Little League Elbow (overbelastingstrauma) en apofysitis van de ilia.
Aanslepende en recidive letsels zijn meestal het gevolg van de relatief lage weerstand tegen repetitieve stress ter hoogte van de botgroeikernen bij kinderen en adolescenten. Gymnastiek is hierbij een risicosport vanwege de frequente hoge
impact-
en
trekkrachten
ter
hoogte
van
de
gewrichten
en
peesaanhechtingen. Een dergelijke blessure zal zich manifesteren wanneer het evenwicht tussen de belasting en de belastbaarheid van dit lidmaat, gewricht of spier verstoord wordt. Het herstellen van dit evenwicht vormt de kern van de behandeling. Concreet betekent dit dat men de belasting tijdelijk moet terugschroeven en tegelijkertijd de belastbaarheid opdrijven door zeer gerichte oefentherapie. Trainers en gymnasten moeten de reflex aanleren om reeds bij de eerste klachten dit onevenwicht onmiddellijk te gaan herstellen.
- 12 -
1.4.2.3.
Verlate en vertraagde puberteit
De gemiddelde leeftijd waarop de menarche ontstaat bij gymnasten ligt tussen 14,3 en 15,6 jaar (Beunen et al., 1999), terwijl de corresponderende waarden bij de algemene Europese bevolking tussen 12,3 en 13,5 liggen (Malina et al., 2004). Het is bekend dat meisjes die voor de puberteit starten met intensieve trainingen, een verlate menarche hebben (Frisch et al., 1980, 1981). In een onderzoek van Lindholm (et al., 1994) werd aangetoond dat de gemiddelde leeftijd van menarche (14-15 jaar) 1 tot 3 jaren vertraagd was ten opzichte van de controlegroep (12-14 jaar). De hoeveelheid lichaamsvet speelt in cruciale rol in de aanvang van de menarche. Een verstoord voedingspatroon kan aanleiding geven tot primaire amenorroe (afwezigheid van de maandstonden op de leeftijd van
16jaar),
secundaire
amenorroe
(afwezigheid
van
de
maandstonden
gedurende 3 of meer maanden bij vrouwen die de menarche al bereikt hebben), of oligomenorroe (een menstruele cyclus die langer dan 36 dagen duurt). Bij gymnasten is er een hoge incidentie van secundaire amenorroe. De prevalentie van ‘atletische amenorroe’ is 44% (Loucks et al., 1985). Abnormale menstruatie patronen hebben een negatief effect op de botmineralisatie. Dit heeft gevolgen op korte en lange termijn: verhoogd risico op stressfracturen en osteoporose.
1.4.3. Mogelijke verklaringen
1.4.3.1. Elite
Stress
turnsters
zijn
onderhevig
aan
een
grote
hoeveelheid
fysische
en
psychologische stress, veroorzaakt door de intensieve fysieke trainingen en de enorme competitiegeest binnen de sport. De druk om onrealistische doelen te bereiken, zowel op gebied van het verbeteren van prestaties als op gebied van lichamelijk voorkomen, is op jonge leeftijd al erg groot.
De gevolgen van stress op de groei, de botmaturatie en de pubertaire ontwikkeling zijn niet te onderschatten. Bij verschillende individuele sporten, zoals zwemmen, dansen, tennis en turnen, werd deze stressimpact onderzocht,
- 13 -
en later vergeleken met ploegsporten, die minder onderhevig bleken (Bernink et al., 1983). Er is duidelijk een negatief effect te zien op de ontwikkeling van het jonge lichaam, voornamelijk tijdens de premenstruele periode.
1.4.3.2
Fysieke training
De sport turnen kent een enorme evolutie doorheen de jaren. De atleten starten op steeds jongere leeftijd intensief te trainen. Bijvoorbeeld, de gemiddelde kalenderleeftijd van de vrouwelijke gymnasten is gedaald van 22,7 jaar op de Olympische
Spelen
in
Tokyo
in
1964,
naar
16,5
jaar
op
het
Wereldkampioenschap in Rotterdam in 1987 (Claessens et al., 1990). Deze trend zet zich de laatste 2 decaden verder. De training start vaak al voor de leeftijd van 6 jaar, met de meest intensieve periode tijdens de kwetsbare fase van de puberteit. Er werd in het verleden immers aangetoond dat zeer jonge turnsters, voornamelijk afkomstig van de voormalige Oostbloklanden en Azië, het beste presteerden op internationale competitiewedstrijden. Met het oog op minimale belasting en preventie van kwetsuren bij prepubertaire meisjes, werden al enkele inspanningen gedaan tijdens de laatste jaren om een bepaalde
leeftijdsgrens
te
verzekeren
bij
competitieturnsters.
De
deelnameleeftijd voor internationale ontmoetingen werd daartoe opgetrokken tot 16 jaar.
Uit recent onderzoek is gebleken dat ook de frequentie en de duur van de trainingen een stijging kent tijdens de voorbije 40 jaar. De meeste topatleten trainen gemiddeld 26 tot 28 uur per week, in vergelijking met 20 uur in 1980 en 15 uur in 1970 (Georgopoulos, 2004). Er wordt eveneens een stijging van energieverbruik bij het oefenen gezien, een toename van de hartslag (190 slagen per minuut) tijdens het uitoefenen van de training en een relatief lage, maar adequate anaerobe krachtontwikkeling (Wingate test, maximale power output: 10-12 W/kg).
Tijdens de cruciale jaren van de puberteit zijn de meisjes erg gevoelig en ontvankelijk voor lichamelijke en fysieke belasting. Er wordt verwacht dat de
- 14 -
toename en frequentie en intensiteit van de turntrainingen een grote impact zullen hebben op de groei, de botmaturatie en het ontstaan en het verloop van de puberteit bij jonge vrouwelijke atleten.
1.4.3.3.
Voeding
Uit divers onderzoek is gebleken dat turnsters een lager lichaamsgewicht en een lager lichaamsvetpercentage hebben dan de gemiddelde meisjes in hun leeftijdscategorie (Claessens et al., 2005). In deze sport is dit niet enkel het gevolg van de intensieve fysieke trainingen (hoge energieoutput), maar ook door een laagcalorisch dieet (lage energie-input). De gymnasten worden sterk gemotiveerd om een laag lichaamsgewicht te behouden, aangezien hun sport een fijn somatotype vereist. De complexe bewegingen en het ‘showgehalte’ van de sport vragen een bepaald esthetisch voorkomen. De atleten zijn goed op de hoogte van en dagelijks bezig met hun lichaamsgewicht, met laagcalorische voedingswaren en met de nutritionele componenten van hun dieet. De meeste turnsters
staan
erg
sceptisch
ten
opzichte
van
veranderingen
in
hun
voedingsgewoonten. Deze constante druk om slank te zijn en te blijven geeft bij sommigen zelf aanleiding tot eetstoornissen, zoals anorexia nervosa en boulimia nervosa. Uitlokkende triggerpoints voor het ontwikkelen van een eetstoornis zijn: lange periodes van diëten, een ongewone en overdreven obsessie door voeding en lichaamsgewicht, frequentie gewichtschommelingen en het plots opdrijven van de trainingsintensiteit. De prestaties worden hierdoor sterk negatief beïnvloed.
Ook de vertraagde puberteit kan verklaard worden vanuit deze invalshoek. Een optimale nutritionele inname, afgestemd op het zware trainingsprogramma, is immers essentieel voor een normale pubertaire ontwikkeling. Er is een zekere hoeveelheid lichaamsvet en een minimaal lichaamsgewicht voor een bepaalde lichaamslengte vereist om de menarche aan te vatten. Volgens enkele studies van Frisch (et al., 1971, 1974) zorgt de daling van het lichaamsvetpercentage onder de kritische drempel van 17% voor een daling van het metabolisme en een desensitisatie van de hypothalamus voor de gonodale steroïden. De productie
- 15 -
van leptine door het vetweefsel en de oestrogenen door de ovaria spelen een cruciale rol in de triggering van de menarche.
In een studie van Weimann et al. (1999) werden de nutritionele vereisten vergeleken met de eigenlijke energie-inname gedurende 3 dagen bij 22 vrouwelijke en 18 mannelijke gymnasten tussen 12 en 14 jaar oud. De atleten trainden gemiddeld 22 uur per week. De totale energie-inname was opmerkelijk te laag voor hun activiteitsgraad. Ook de gemiddelde inname van vitamine A, verschillede vitamines B en vitamine D, magnesium en calcium en jodium was minder dan 50% van de aanbevolen hoeveelheid voor die leeftijd.
Het is dus belangrijk om de gymnasten te wijzen op de nood aan voldoende energie-inname, en het gebruik van vitaminen en voedingssupplementen bij intensief sporten.
1.4.3.4.
Sportspecifieke selectie
Ondanks de duidelijke aanwijzingen in de literatuur dat stress, intensieve fysieke activiteit en voeding een belangrijke rol spelen in de vertraging van groei en puberteit, is het nog niet duidelijk of bij sommige meisjes die puberteit uitgesteld wordt door het turnen, of gewoon van nature laat is (Stager et al., 1990). Dit leidt tot het gegeven van sportspecifieke selectie: meisjes die pas laat in de puberteit komen en zo een kleine en fijne lichaamsbouw behouden, beslissen eerder om te starten of door te doen met turnen, dan meisjes die van nature uit vroeg ontwikkelen. Deze zullen sneller afhaken eens de puberteit zich doorzet, omdat hun somatotype niet meer beantwoord aan de vereisten vanuit de turnwereld.
Bij
sporten waarbij
de fysieke
performantie en het visuele
voorkomen sterk gerelateerd zijn, zoals gymnastiek en dans, is het belang van selectie door de atleet zelf of door de ouders en coaches niet te onderschatten.
1.4.3.5.
Genetica
Uit een studie is gebleken dat de leeftijd van menarche significant later is bij de gymnasten dan bij hun ongetrainde moeders en zussen (Theodoropoulou et al.,
- 16 -
2005). Vele succesvolle topgymnasten hebben echter ook moeders die in hun jonge jaren succesvol waren in de turnwereld. Bij deze groep correleert de leeftijd van menarche van de dochters wel met die van de moeders.
Deze 2 aspecten duiden erop dat genetische voorgeschiktheid ook een rol speelt in het tijdstip van ontstaan van de puberteit, net als in lichaamsbouw en lichaamsontwikkeling. Atleten met een klein gestalte, hebben vaak ook kleine ouders. Niet alle vertraging in groei en puberteit kan dus verklaard worden vanuit het intensieve trainen en de stress.
1.4.3.6.
Hormonen
Regelmatige fysieke training modificeert de circulerende hormoonlevels door het veranderen van de activiteit van de Hypofysaire-Adrenale as en de HypofysaireGonadale as. Uit onderzoek (Bonen et al., 1987) is gebleken dat hoge mate van intensieve fysieke activiteit zorgt voor een verminderde secretie van cortisol en bijnierandrogenen. De mate van veranderingen in secretie zijn afhankelijk van de intensiteit en de duur van de training, de trainingsgraad van de atleet en het soort uitgeoefende sport.
Vrouwelijk vetweefsel is een belangrijke extragonadale bron van oestrogenen, door het omzetten van androgenen in oestrogenen (Perel et al., 1979). Bij gymnasten
is
er
een
lichaamsvetpercentage,
verminderde
met
een
omzetting
vertraagde
door
het
borstontwikkeling
verminderde als
gevolg
(Schindler et al., 1972).
De vertraging in groei kan verklaard worden door een verstoorde controle van het groeihormoon, als gevolg
van een verandering
groeihormoon/insuline-like-groeifactor-as
en
de
lage
ter
hoogte van de
concentraties
van
vrouwelijke geslachtshormonen in het bloedserum.
Ook het hormoon leptine speelt een beduidende rol. Leptine wordt gesecreteerd door de adipocyten in het vetweefsel en controleert via de leptine receptoren de zin in voedsel en voedselinname. Op die manier geeft leptine informatie door
- 17 -
over het vetgehalte van het lichaam en stimuleert ze de activatie van de hypothalamo-hypofysaire-gonadale as. Zoals eerder vermeld in deze scriptie is een bepaalde hoeveelheid lichaamsvet vereist om de menarche aan te vatten en de fertiliteit te verzekeren (Frisch et al., 1971, 1973, 1974). Bij turnsters is er een duidelijke hypoleptinemie aanwezig. De hoeveelheid leptine gemeten in het bloedserum correleert immers met het lichaamsvetpercentage van de atleten (Weimann et al., 1999). Hypoleptinemie draagt waarschijnlijk bij tot een verlate en vertraagde puberteit en een vertraagde groei bij topturnsters, gezien de toediening van leptine de hypothalamo-hypofysaire-gonadale as kan stimuleren zonder een geassocieerde toename van het vetweefsel.
- 18 -
2. Onderzoeksvraag Heeft turnen op subtop niveau een invloed op de lichamelijke veranderingen van het adolescente meisje?
Uit bovenstaande literatuurstudie is gebleken dat er al heel wat onderzoek gevoerd is naar het effect van turnen op topniveau op het lichaam en de puberteit bij meisjes. Deze jonge atleten trainen 25-35 uur in de week, vaak in combinatie met aangepaste theorielessen in de topsportschool. De gymnasten volgen voorts een specifiek dieet, opgelegd door de school en de trainers. Ondanks de tegenstrijdige standpunten in de literatuur betreffende de oorzaken is duidelijk dat de gymnasten die op topniveau trainen en deelnemen aan internationale competities een vertraagde groei, botmaturatie en puberteit vertonen.
Het onderzoek naar het effect van turnen op subtop niveau op het lichaam en de puberteit bij jonge meisjes is echter schaars. Onder subtop niveau verstaat men echter nog steeds een gemiddelde van 10-15 uur training in de week.
Deze atleten turnen in hun vrije tijd, naast hun voltijdse schoolcarrière en andere nevenactiviteiten.
Ook
in
deze
minder
professionele
turnwereld
is
de
psychologische en fysieke stress zeker niet te onderschatten. De druk om te presteren is waarschijnlijk ook hier groot. Veelal ontbreekt wel de professionele begeleiding en bestaat er minder aandacht voor een uitgebalanceerde voeding. Vandaar
het
belang
om,
met
het
oog
op
blessurepreventie
en
vanuit
kinesitherapeutisch standpunt, ook bij deze doelgroep te zorgen voor een aangepaste begeleiding, met adequate trainingen en voeding. Het doel van deze scriptie is om na te gaan of er ook bij meisjes die op subtop niveau turnen (gemiddeld 10-15 uur in de week) groei- en puberteitsontwikkelingsvertraging optreedt, zoals bij de topgymnasten, en in welke mate dit voorkomt. Bonan (1992) zegt dat er geen verstoorde menstruatie en geen vertraging in seksuele rijping is bij sporters die minder dan 15 uur per week trainen. Dit is echter niet
- 19 -
sluitend bewezen door andere studies in de literatuur en vergt dus meer onderzoek.
De hoofdonderzoeksvraag van deze studie luidt als volgt:
Is de lichaamsbouw en –samenstelling en de skelet- en puberteitsontwikkeling sterk verschillend tussen meisjes die op subtop niveau turnen, en meisjes die niet aan competitiesport doen?
Wij veronderstellen dat de lichaamsbouw afwijkend zal zijn van de Vlaamse groeicurves bij de subtop gymnasten, en dat dit zich vooral zal uiten in de kortere ledematen van de gymnasten, als gevolg van de compressiekrachten tijdens de training.
Verder
veronderstellen
we dat bij
subtop
turnsters
voornamelijk het lage vetpercentage aan de oorsprong ligt van een mogelijk vertraagde puberteitsontwikkeling.
- 20 -
3. Methodologie De studie is goedgekeurd door het Ethische Comité van het Universitair Ziekenhuis Gent.
Alle deelneemsters en hun ouders hebben een geïnformeerde toestemming voor deelname ondertekend.
Alle data zijn verzameld op papier en om de statische verwerking mogelijk te maken zijn de gegevens ook in elektronische databases ingevoerd. Van de metingen van het gewicht, de lengte, BMI, armomtrek en tailleomtrek worden de standaarddeviatiescore voor de leeftijd op basis van de recente Vlaamse referentienormen (Vlaamse groeistudie, 2004) berekend. De bekomen gegevens werden met een statistisch sofware programma (PASW Statistics 17) verwerkt. De
verwerkte
gegevens
worden
weergegeven
als
gemiddelde
+-
standaarddeviatie, tenzij anders gespecificeerd.
3.1. Onderzoekspopulatie
3.1.1. Gymnasten Vrouwelijke gymnasten uit 3 turnclubs in Oost-Vlaanderen namen deel aan deze studie.
De participerende turnclubs
waren:
Turnclub
Olympia
Merelbeke,
Turnclub Athena Destelbergen en TC Olympia Oosterzele. In totaal werden er 29 gymnasten onderzocht. De ingesloten atleten waren allen tussen 9 en 14 jaar oud. De turnsters waren allen bovenpartners in de turntak acrogym en trainden 10 uur tot 15 uur in de week en dit voor minstens al 1 volledig jaar.
3.1.2. Controles Als controlegroep werden meisjes uit 2 jeugdbewegingen uitgenodigd om deel te nemen. Zij waren ook tussen 9 en 14 jaar oud. In totaal namen 24
- 21 -
controlepersonen deel. De ingesloten deelnemers deden allen niet meer dan 3 uur in de week aan sport, en dit enkel tijdens de lessen lichamelijke opvoeding op school en bij recreatieve activiteiten. Geen van de meisjes deed aan enige sport in competitieverband.
3.2. Procedures
3.2.1. Structuur van het onderzoek
3.2.1.1.
Anamnese en vragenlijst
Er wordt aan alle deelneemsters een informatiebrief over het onderzoek bezorgd. Na hun goedkeuring wordt een vragenlijst voor de deelneemsters zelf en een vragenlijst voor hun ouders bezorgd. Er wordt bij alle deelneemsters gevraagd naar hun leeftijd, de leeftijd van de eventuele eerste borstontwikkeling en eerste menses, en bij het al aanwezig zijn van de maandstonden naar de regelmaat hiervan. Ook het gebruik van anticonceptiva wordt bevraagd.
Verder wordt aan de gymnasten gevraagd naar hun sportclub en turndiscipline, het aantal jaren dat op dit niveau geturnd werd, het aantal uren training per week en het aantal competities per maand. Ook wordt gepolst naar recente sportblessures, medicatie-, vitaminepreparaat- en voedingssupplementinname.
Aan de ouders wordt gevraagd naar de zwangerschapsduur, het geboortegewicht in gram en de geboortelengte in centimeter van het kind. Ook de gestalte in centimeter van vader en moeder wordt bevraagd, de leeftijd waarop de moeder de menarche bereikte en aan de vaders wordt gevraagd of hun puberteit vroeg, normaal of laat startte. Er wordt aan de moeder gevraagd of zij vroeger actief was in de turnwereld en op welk niveau zij turnde. Ook het beoefenen van een andere sport op hoog niveau diende vermeld te worden.
- 22 -
Er wordt aan de deelneemsters gevraagd deze vragenlijst via post terug bij de onderzoekers
te
bezorgen,
samen
met
de
geïnformeerde
toestemming,
ondertekend zowel door de ouders en de deelneemster.
3.2.1.2. Alle
Anthropometrisch onderzoek
metingen
gebeuren
gestandaardiseerd
en
telkens
door
dezelfde
onderzoeker, om de betrouwbaarheid van de data te garanderen. De resultaten worden op papier vastgelegd door de andere onderzoeker.
Het
lichaamsgewicht
in
kilogram
wordt
gewogen
op
een
elektronische
statiefweegschaal, tot op 0,001 kg nauwkeurig, de lichaamsgestalte in cm wordt gemeten aan de hand van een stadiometer, tot op 0,1 cm nauwkeurig. Uit de lichaamslengtes van de ouders wordt de doelwitgestalte of target gestalte in centimeters berekend, tot op 1 cm nauwkeurig en met volgende formule: (lengte vader + lengte moeder - 13) /2 + 4,5.
De BMI van de deelneemsters wordt uit het gewicht en de lengte berekend met de volgende formule: gewicht in kg/ (lengte in cm)2.
De armspanwijdte in centimeters wordt met een meetlint gemeten, in stand met beide armen zijwaarts gestrekt, tot op 0,1 cm nauwkeurig.
Ook de bovenarm-, buik-, taille-, heup en kuitomtrek in centimeters wordt in stand opgemeten met het meetlint, tot op 0,1 cm nauwkeurig. De testpersoon staat rechtop met de armen en benen licht gespreid. De bovenarmomtrek wordt gemeten op het punt in het midden tussen de schoudertop en het olecranon. De buikomtrek wordt gemeten op 2 cm boven de navel, de tailleomtrek op het punt in het midden tussen de onderste rib en de bovenkant van de crista iliaca en de heupomtrek op het breedste punt van de heupen. De kuitomtrek wordt gemeten op het punt waar deze het grootst is. De spieroppervlakte van de bovenarm (MUAMA) en de oppervlakte vetmassa van de bovenarm (MUAFA) worden uitgedrukt in cm² en berekend via de volgende formules: MUAMA= bovenarmomtrek (cm) – (∏xhuidplooi triceps (mm)/10)²/12.56
- 23 -
MUAFA= (bovenarmomtrek (cm))²-∏-MUAMA (Gurney et al., 1973). De bovenarmoppervlakte wordt uitgedrukt in cm² en berekend
aan
de
hand
van
de
volgende
formule:
bovenarmoppervlakte=(∏/4)x(bovenarmomtrek/∏)². De spieroppervlakte van de bovenarm wordt ook berekend met de volgende formule: Spieroppervlakte bovenarm=(bovenarmomtrek-(∏xhuidplooi triceps))²/4∏, en de
vetoppervlakte
van
de
bovenarm=
bovenarmoppervlakte
(cm²)-
spieroppervlakte bovenarm (cm²). De waarden worden in deze formule eerst in mm² berekend en vervolgens omgezet naar cm² (Frisancho, 1981).
De zithoogte wordt gemeten door de testpersoon in zit te laten plaatsnemen met gestrekte rug op een krukje zonder rugleuning. Vervolgens wordt de afstand vanaf de grond tot aan de top van het hoofd gemeten met de stadiometer. Van deze waarde wordt de hoogte van het krukje afgetrokken. De resulterende waarde is de zithoogte in centimeter, tot op 0.1 centimeter nauwkeurig. Deze waarde wordt gebruikt om de lengte van de onderste ledematen te berekenen en de verhouding van de zithoogte ten opzichte van de totale lengte.
De schouderbreedte en de heupbreedte in cm worden gemeten in stand met behulp van een spreidingscaliper, tot 0,1 cm nauwkeurig. De schouderbreedte is de breedte tussen beide buitenste laterale randen van de acromia. De heupbreedte is de breedte tussen beide buitenste laterale randen van de cristae iliaca.
Er wordt een vierpuntsmeting gedaan van de huidplooien aan de linkerzijde van het lichaam. Deze worden in stand gemeten met behulp van een huidplooimeter ter hoogte van de arm aan de M.biceps en de M.triceps, en ter hoogte van de romp, subscapulair en supra-iliacaal.
- 24 -
Figuur 2: Huidplooimeter Bron: www.nutritionalassesment.azm.nl
Elke huidplooi wordt 2 maal gemeten, en de gemiddelde waarde in millimeter wordt opgenomen in het onderzoek. Volgende richtlijnen werden gevolgd:
Biceps huidplooi: De meting vindt plaats aan de voorzijde van de linkerbovenarm. Laat de linkerarm afhangen en breng de onderarm in een lichte exorotatie door de duim naar buiten te laten draaien. De plaats van de meting wordt bepaald door het midden van de denkbeeldige lijn tussen acromion en elleboogplooi. Neem de huidplooi halverwege de bovenarm op. De huidplooi wordt loodrecht opgelicht. Triceps huidplooi: De meting vindt plaats aan de achterzijde van de linkerbovenarm. Laat de linkerarm ontspannen afhangen. De plaats van de meting wordt bepaald door het midden van de denkbeeldige lijn tussen acromion en olecranon. Neem de huidplooi halverwege de bovenarm op. De huidplooi wordt loodrecht opgelicht. Subscapulaire huidplooi: De meting vindt plaats aan de achterzijde van het lichaam, juist 2 cm onder de onderste punt van de linker scapula. De huidplooi wordt hierbij schuin binnenwaarts, van laag naar hoog, in een hoek van 45° gemeten. Supra-iliacale huidplooi: De meting vindt plaats aan de zijkant van het lichaam, juist boven de voorste uitstekende punt van de crista iliaca in het verlengde van de voorste oksellijn. Ook hier wordt de huidplooi schuin binnenwaarts opgelicht onder een hoek van 45°.
- 25 -
Figuur 3: Vierpuntsmeting van de huidplooien Bron: www.nutritionalassesment.azm.nl
Vervolgens wordt de som van de 4 gemeten huidplooien berekend en afgerond op 5 mm nauwkeurig. Het vetpercentage onderhuids vet is te voorspellen uit de som van de 4 huidplooien via de formule van Brook et al.
Tenslotte wordt met behulp van een hydraulische handdynamometer de maximale handknijpkracht in kilogram van de niet-voorkeurshand gemeten, tot op 0,001 kg nauwkeurig. De testpersoon is in stand en neemt de dynamometer in de hand met de elleboog in een rechte hoek ten opzichte van het lichaam. Er zijn 3 pogingen, waarbij de waarde van de beste poging als geldend beschouwd wordt.
3.2.1.3.
Onderzoek van pubertaire ontwikkeling
Na de anthropometrische metingen volgt een kort onderzoek naar de staat van pubertaire
ontwikkeling.
De
deelneemsters
duiden
de
mate
van
borstontwikkeling en de mate van haargroei ter hoogte van de oksels en de pubis aan op
standaardfoto’s.
De waarden zijn gebaseerd
op
de stadia
van
geslachtsontwikkeling volgens Tanner. De tabellen zijn eerder in dit werk terug te vinden, bij de normale ontwikkeling van de puberteit. A staat voor axillaire
- 26 -
beharing, P voor pubisbeharing en M voor ontwikkeling van de mammae. Er wordt een score toegekend van 1 tot 3. 1: nog geen pubertaire ontwikkeling (Stadium Tanner 1) 2: beginnende pubertaire ontwikkeling (Stadium Tanner 2-4) 3: volwassen geslachtsontwikkeling (Stadium Tanner 5)
3.2.1.4.
Bio-elektrische Impedantie Analyse
Ter appreciatie van de lichaamssamenstelling wordt er een BIA (Bio-elektrische Impedantie Analyse )-meting uitgevoerd. Deze indirecte methode voor het meten van de lichaamssamenstelling is gebaseerd op de elektrische geleiding van een wisselstroom door het lichaam, of meer bepaald door de mate van het bieden van weerstand daartegen. Bij deze meting wordt de proefpersoon gevraagd rechterschoen en –kous uit te doen en plaats te nemen op de behandeltafel of op een oefenmatje. Er worden 2 kleefelektroden (elektroden Bodystat 1500MDD) op de voet en hand aangebracht. Ze worden geplakt op de middellijn van de handen voetrug, waarlangs dan een zwakstroom wordt gestuurd en de impedantie ervan gemeten. Voor de berekening van het vetpercentage wordt de software van het toestel gebruikt.
Figuur 4: BIA-meting Bron: www.nutrionalassesment.azm.nl
- 27 -
3.2.2. Duur, frequentie en tijdstip van het onderzoek Het anthropometrisch onderzoek neemt ongeveer 10 tot 15 minuten in beslag. Het overlopen van de vragenlijst duurt ongeveer 5 minuten. Ook het invullen van de vragenlijst door de ouders duurt 5 tot 10 minuten. Alle deelneemsters, cases en controles, ondergaan 1 maal het onderzoek, in het najaar van 2009 (oktobernovember-december) voor de gymnasten, en in het voorjaar van 2010 voor de controle meisjes ( controles) (januari-februari).
- 28 -
4. Resultaten 4.1. Algemene karakteristieken Tabel 1 – Vergelijking van de algemene karakteristieken Gymnasten
Controles
(n=29)
(n=24)
10.8 (+-1.14)
11.4 (+-1.44)
0.05
15
16
0.51
Meisjes met menarche (n=)
0
8
0.001
Leeftijd menarche (jaren)
/
11.6 (+-0.92)
/
Leeftijd (jaren)
Leeftijd boven 10.5 jaar (n=)
P-waarde
Tabel 2 – Karakteristieken van de gymnasten ( training) Mediane en spreiding aantal
3.4 (min 1 - max 7)
jaren competitie Mediane en spreiding aantal
12.3 (min 8 – max 16.5)
uren training per week Mediane en spreiding aantal
1 (min 1 – max 1)
wedstrijden per maand
Tabel 3 – Karakteristieken van de gymnasten (voeding en medicatie) Aantal gymnasten (op 29) Medicatie
4
Voedingssuplement
1
Vitaminen
5
Anticonceptiva
0
In bovenstaande tabellen vindt men een algemene beschrijving van de deelneemsters terug, zowel van de gymnastengroep als de controlegroep. De controlegroep bestaat uit meisjes die niet meer dan 3 uur in de week aan sport doen, en dit enkel tijdens de lessen lichamelijke opvoeding op school
en bij
recreatieve activiteiten. Geen van deze meisjes deed aan enige sport in competitieverband. De mediane leeftijd van de gymnasten is 10,8 jaar en van de controlegroep 11,4 jaar en allen zijn minimum 9 jaar en maximaal 14 jaar oud. De gemiddelde leeftijd is statistisch niet verschillend tussen de gymnasten en
- 29 -
controles. Nog geen enkele gymnast heeft de menarche bereikt, terwijl dit bij 25% van de controlegroep wel zo is. De gymnasten turnen gemiddeld al 3,4 jaar met een gemiddeld aantal trainingsuren van 12,3 uur per week. Dit op subtopniveau met gemiddeld 1 wedstrijd per maand. 4 van de 29 gymnasten neemt op het moment van het onderzoek medicatie, 1 deelneemster neemt voedingssupplementen en 5 gymnasten nemen dagelijks vitamines in. Geen enkele van de gymnasten gebruikt enige vorm van anticonceptiva.
4.2. Familiale achtergrond Tabel 4 – Vergelijking van de karakteristieken van de ouders
Gestalte vader
Gymnasten
Controles
P-waarde
(n=29)
(n=24)
178.1 (+-5.14)
182.2 (+-4.76)
0.005
164.7 (+-6.27)
167.7 (+-8.15)
0.141
164.9 (+-4.49)
168.4 (+-5.02)
0.010
-1.31 (+-5.11)
0.18 (+-0.82)
0.162
13.3 (+-1.56)
12.8 (+-1.1)
0.207
(cm) Gestalte moeder (cm) Targetgestalte (cm) Targetgestalte (sds) Leeftijd menarche moeder (jaren)
In tabel 4 wordt een vergelijking gemaakt van de ouderlijke karakteristieken die van belang zijn voor de interpretatie van de lengtegroei en puberteit tussen de gymnasten en de controlegroep. Uit de resultaten blijkt dat de vaders significant kleiner zijn (p=0.005) bij de turnsters dan bij de controlegroep. Hoewel de moeders ook kleiner zijn, is dit verschil niet significant. De berekende targetgestalte duidt wel op een significant kleinere te verwachten volwassen lichaamsgestalte bij de gymnasten. Opvallend is ook dat de leeftijd waarop de moeders de eerste maandstonden kregen bij de groep van turnsters (13,3 jaar) hoger is dan bij de niet-turnsters (12,8 jaar). Te noteren valt echter dat significant meer moeders van turnsters (43%) in hun jeugd ook turnden dan moeders van niet-gymnasten (6%).
- 30 -
4.3. Klinische kenmerken Tabel 5 – Vergelijking van de geboortekenmerken
Duur
Gymnasten
Controles
P-waarden
(n=29)
(n=24)
39.2 (+-2.32)
39.8 (+-1.05)
0.227
3.2 (+-0.44)
3.5 (+-0.48)
0.057
-0.30 (+-0.77)
-0.02 (+-1.03)
0.262
49 (+-2.96)
50.2 (+-1.24)
0.081
-0.26 (+-0.88)
0.08 (+-0.55)
0.214
zwangerschap (weken) Geboortegewicht (kg)
Geboortegewicht (sds)
Geboortelengte (cm)
Geboortelengte (sds)
In
bovenstaande
geboortekenmerken
tabel
wordt
tussen
de
een
vergelijking
gymnasten
en
de
gemaakt
van
de
controlegroep.
De
geboortelengtes en -gewichten kunnen immers, naast de ouderlijke gestaltes, een invloed hebben op de lichaamslengte van de deelneemsters. Uit de tabel blijkt dat zowel het geboortegewicht als de –lengte een trend tot significant hogere waardes bij de controles vertonen (p= 0.057 en p= 0.081). De turnsters vertoonden dus een trend om lichter en kleiner geboren te worden, hoewel de lengte van hun moeders niet verschillend is.
Tabel 6 – Vergelijking van de puberteitskenmerken Tanner stadium
Gymnasten
Controles
(n=29)
(n=24)
1 (n=)
15
8
2 (n=)
12
10
3 (n=)
2
6
borstontwikkeling
- 31 -
Tanner stadium
Gymnasten
Controles
(n=29)
(n=24)
1 (n=)
20
7
2 (n=)
8
10
3 (n=)
1
5
4 (n=)
/
2
ontwikkeling pubisbeharing
Tabel 6 geeft de verschillen in pubertaire ontwikkeling aan tussen de 2 groepen. Voor de pubisbeharing zijn de turnsters significant minder ver ontwikkeld (p=0.001) dan controlegroep: slechts 31% van de gymnasten hebben al een beginnende of gevorderde schaamhaarontwikkeling, tegenover 70% van de nietgymnasten, maar geen enkel meisje uit de 2 groepen is volwassen. Ook de ontwikkeling van de mammae van de gymnasten vertoont een trend tot significantie (p=0.065). 48% van de gymnasten vertoond borstontwikkeling, terwijl dit bij de controlegroep 66% is.
4.4. Anthropometrische kenmerken In de volgende tabellen vinden we de resultaten die het belangrijkst zijn voor deze studie, en die ons kunnen helpen bij het formuleren van een antwoord op de onderzoeksvraag. De weergegeven resultaten zijn telkens een vergelijking van verschillende anthropometrische gegevens tussen de gymnasten en de controlegroep.
- 32 -
4.4.1. Lichaamsmaten Tabel 7 – Lengtematen Gymnasten
Controles
P-waarden
(n=29)
(n=24)
Gestalte (cm)
138.8 (+-7.1)
147.9 (+-8.66)
<0.001
Gestalte (sds)
-0.96 (+-0.92)
-0.19 (+-0.91)
0.004
Gestalte
0.35 (+-5.45)
-0.37 (+-1.34)
0.528
65.6 (+-3.91)
68.0 (+-8.96)
0.197
73.2 (+-5.1)
79.9 (+-3.83)
<0.001
135.9 (+-8.7)
144.4 (+-9.16)
0.001
gecorrigeerd voor ouderlijke gestalte (sds) Zithoogte (cm
Lengte onderste ledematen
Armspanwijdte
Bovenstaande tabel toont een duidelijk significant verschil tussen de turnsters en de niet-turnsters. Zowel de lichaamslengte (p<0.001), de lengte van de onderste ledematen (p<0.001), en de armspanwijdte (p=0.001) is groter bij de meisjes die niet aan turnen of competitiesport doen. Wanneer de gestalte wordt gecorrigeerd voor de ouderlijke gestalte ( lengte sds – targetgestalte sds ), is het verschil niet significant.
- 33 -
Tabel 8 – Breedtematen en omtrekmaten Gymnasten
Controles
(n=29)
(n=24)
Bovenarmomtrek (cm)
20.2 (+-1.5)
23.1 (+-2.69)
<0.001
Bovenarmomtrek (sds)
-0.26 (+-0.65)
0.31 (+-0.84)
0.008
Tailleomtrek (cm)
63.0 (+-3.79)
62.7 (+-5.49)
0.795
Tailleomtrek (sds)
0.26 (+-0.68)
0.11 (+-0.72)
0.466
Buikomtrek (cm)
59.0 (+-4.22)
60.7(+-4.9)
0.204
Heupomtrek (cm)
64.1 (+-4.11)
67.7 (+-6.02)
0.013
Kuitomtrek (cm)
26.8 (+-1.92)
27.3 (+-3.97)
0.614
Schouderbreedte (cm)
33.5 (+-4.24)
33.7 (+-3.51)
0.878
24.3 (+-1.5)
24.4 (+-3.43)
0.903
Heupbreedte (cm)
P-waarden
Tabel 8 toont een significant grotere bovenarm- (p<0.001)en heupomtrek (p=0.013) van de controles tov de gymnasten. Turnsters hebben ook een beduidend lagere bovenarmomtrek na correctie voor de leeftijd. Ondanks hun kleinere gestalte hebben de gymasten toch een vergelijkbare heup- en schouderbreedte en kuitomtrek.
4.4.3. Lichaamsproporties Tabel 9 – Lichaamsverhoudingen
Zithoogte/
Gymnasten
Controles
(n=29)
(n=24)
P-waarden
0.47 (+-0.02)
0.46 (+-0.04)
0.083
0.53 (+-0.02)
0.54 (+-0.04)
0.083
2.9 (+-2.66)
3.5 (+-4.76)
0.576
1.38 (+-0.14)
1.40 (+-0.18)
0.615
lichaamgestalte Subischiale lengte/ lichaamsgestalte Gestalte – armspanwijdte (cm) Schouderbreedte/ heupbreedte
- 34 -
Tabel 9 toont een trend tot relatief kortere beenlengte (p= 0.083)en langere rompverhouding (p=0.083) van de gymnasten tov de controles. Turnsters hebben vertonen dus niet alleen een kleinere gestalte, maar ook een relatief kortere beenlengte. Figuur 1 – Verhouding subischiale lengte/lichaamsgestalte gecorreleerd met de leeftijd
Tabel 10 – Verhouding subischiale lengte/lichaamsgestalte gecorreleerd met de leeftijd Variabele gecorreleerd met de
R-waarde
P-waarde
Gymnasten
0.342
0.069
Controles
-0.458
0.024
leeftijd
De verhouding subischiale lengte/gestalte neemt af met de leeftijd (r=-0.458; p=0.024) bij de controles zoals verwacht, doch neemt deze bij de gymnasten toe met de leeftijd (r = 0.324; p = 0.069). De mate van relatief kortere beenderen bij gymnasten neemt dus af met de leeftijd.
- 35 -
Tabel 11 – BMI Gymnasten
Controles
(n=29)
(n=24)
P-waarden
BMI (kg/m²)
1.38 (+-0.99)
17.4 (+-2.13)
0.001
BMI (sds)
-0.68 (+-0.62)
-0.29 (+-0.8)
0.052
Bovenstaande tabel toont aan dat het BMI en BMI z score van de gymnasten significant lager is (p=0.001en p=0.052) dan de controlegroep.
Tabel 12 – Huidplooidiktes Gymnasten
Controles
P-waarden
Triceps (mm)
7.7 (+-1.76)
7.2 (+-1.91)
0.376
Biceps (mm)
4.1 (+-1.19)
5.6 (+-1.26)
<0.001
Subscapulair (mm)
4.7 (+-0.82)
6 (+-1.41)
<0.001
Suprailiacaal (mm)
3.6 (+-0.8)
5.5 (+-1.27)
<0.001
20.1 (+-3.38)
24.4 (+-4.53)
<0.001
Som (mm)
Tabel 12 toont aan dat, behalve de huidplooi ter hoogte van de triceps, de huidplooien significant dunner (p<0.001) zijn bij de gymnasten in vergelijking met de controlegroep.
Tabel 13 – Berekende bovenarmvetmassa en totaal lichaamsvetpercentage
Oppervlakte
Gymnasten
Controles
P-waarden
21.5 (+-2.85)
25.7 (+-5.71)
0.001
13.5 (+-4.34)
17.1 (+-5.15)
0.008
vetmassa bovenarm (cm²) Lichaamsvetpercentage (%)
Uit bovenstaande tabel kunnen we besluiten dat het vetpercentage, zowel van de bovenarm (p=0.001) als van het volledige lichaam (p= 0.008), beduidend lager is bij de gymnasten.
- 36 -
4.4.4. Spieromvang en spierkracht Tabel 14 – Spieromvang en spierkracht Gymnasten
Controles
P-waarden
Bovenarmomtrek (cm)
20.2 (+-1.5)
23.1 (+-2.69)
<0.001
Bovenarmomtrek (sds)
-0.26 (+-0.65)
0.30 (+-0.84)
0.008
32.7 (+-4.8)
43 (+-9.85)
<0.001
11.2 (+-2.27)
17.2 (+-5.32)
<0.001
Kuitomtrek (cm)
26.8 (+-1.92)
27.3 (+-3.97)
0.614
Grijpkracht (kg)
13.5 (+-3.57)
17 (+-4.41)
0.003
Grijpkracht/Lichaamsgewicht
0.44 (+-0.10)
0.44 (+-0.08)
0.979
244.4 (+-1000.47)
352.9 (+-997.1)
0.696
Bovenarmoppervlakte (cm²)
Oppervlakte spiermassa bovenarm (cm²)
(kg/cm)
Grijpkracht/Oppervlakte spiermassa bovenarm (kg/cm²)
Opvallend in deze tabel is dat niet alleen de spieromvang van de bovenarm (p<0.001) maar ook de grijpkracht (p=0.003) significant lager ligt bij de gymnasten dan bij de controlegroep. De kuitomtrek is niet significant, wat wijst op een grotere spierontwikkeling ter hoogte van de onderste ledematen dan ter hoogte van de armen bij turnsters. De grijpkracht is echter vergelijkbaar indien men
corrigeert
voor
het
lagere
lichaamsgewicht
of
de
lagere
bovenarmspiermassa.
- 37 -
4.5. Beïnvloedende factoren van de lengtegroei bij de gymnasten
4.5.1. Ouderlijke lengte Tabel 15 – Ouderlijke lengte gecorreleerd met de lichaamsgestalte Variabele gecorreleerd met
R-waarde
P-waarde
- 0.319
0.091
- 0.256
0.181
- 0.288
0.129
lichaamsgestalte (sds) gymnast Lichaamsgestalte vader (sds) Lichaamsgestalte moeder (sds) Targetgestalte (sds)
In bovenstaande tabel zijn geen significante correlaties te zien tussen de ouderlijke lengte en de lichaamsgestalte van de gymnaste.
4.5.2. Maternale menarche Tabel 16 – Maternale menarche gecorreleerd met de lichaamsgestalte Variabele gecorreleerd met
R-waarde
P-waarde
0.169
0.380
lichaamsgestalte (sds) gymnast
Leeftijd menarche moeder
Er is geen significante correlatie tussen de leeftijd van de menarche van de moeder en de lichaamsgestalte van de dochter.
- 38 -
4.5.3. Vetpercentage en BMI Tabel 17 – Vetpercentage en BMI gecorreleerd met de lichaamsgestalte Variabele gecorreleerd met
R-waarde
P-waarde
Vetpercentage
0.06
0.773
BMI
0.23
0.226
BMI (sds)
0.39
0.035
lichaamsgestalte (sds) gymnast
Het BMI van de gymnasten correleert significant met de lichaamsgestalte (r=0.39, p=0.035). Deze positieve correlatie geeft aan dat hoe hoger het BMI van de gymnasten is, hoe groter de lichaamsgestalte van de gymnasten is. We
zien
geen
significante
correlatie
tussen
het
vetpercentage
en
de
lichaamsgestalte.
Figuur 2 – BMI correleert met lichaamsgestalte
- 39 -
4.5.4. Leeftijd
Tabel 18 – Leeftijd gecorreleerd met de lichaamsgestalte Variabele gecorreleerd met de
R-waarde
P-waarde
-0.275
0.149
lichaamgestalte
Leeftijd gymnast
We zien geen significante correlatie tussen de leeftijd en de lichaamsgestalte van de gymnasten.
4.5.5. Trainingsgebonden parameters Tabel 19 a – Lengtematen gecorreleerd met het aantal jaren training Variabele gecorreleerd met het
R-waarde
P-waarde
Lichaamsgestalte gymnast
0.063
0.745
Lengte benen gymnast
0.630
P<0.001
Zithoogte gymnast
0.344
0.067
Armspanwijdte
-0.348
0.64
aantal jaren training
- 40 -
Tabel 19 b – Lengtematen gecorreleerd met het aantal jaren training met correctie voor de leeftijd Variabele gecorreleerd met het
R-waarde
P-waarde
Lichaamsgestalte gymnast
0.211
0.346
Lengte benen gymnast
0.016
0.944
Zithoogte gymnast
0.304
0.169
Zithoogte/gestalte gymnast
0.304
0.169
Armspanwijdte gymnast
0.279
0.209
Heupbreedte gymnast
0.032
0.889
Zithoogte gymnast
0.167
0.485
Verhouding
0.204
0.362
aantal jaren training
schouderbreedte/heupbreedte gymnast
Tabel 20 – Lengtematen gecorreleerd met het aantal uren training per week Variabele gecorreleerd met het
R-waarde
P-waarde
Lichaamsgestalte gymnast
0.134
0.490
Lengte benen gymnast
0.253
0.185
Zithoogte gymnast
0.407
0.280
Armspanwijdte
-0.338
0.730
aantal uren training per week
Als
we
de
lengtematen
van
de
gymnasten
gaan
correleren
met
de
trainingsgebonden parameters, zien we enkel een significante correlatie tussen het aantal jaren training en de lengte van de benen (r=0.630, p<0.001) en het aantal jaren training en de zithoogte (r=0.344, p=0.067). Deze positieve correlaties vervallen na correctie voor de leeftijd. Er werden geen significante
- 41 -
correlaties gevonden tussen de lengtematen en het aantal uren training per week.
4.6. Beïnvloedende factoren van de puberteitsontwikkeling
4.6.1. Maternale menarche
Tabel 21 – Vergelijking van de leeftijd van de maternale menarche in de verschillende stadia van borstontwikkeling van de gymnasten en controles Stadium van
Aantal
Leeftijd
Aantal controles
Leeftijd
ontwikkeling van
gymnasten
maternale
maternale
de mammae
menarche
menarche
volgens Tanner
(jaren)
(jaren)
1
15
13.5 (+-1.32)
8
13.3 (+-0.71)
2
12
12.4 (+-1.17)
10
12.8 (+-1.33)
3
2
1.56 (+-0.29)
6
12.8 (+-1.10)
24
13.3 (+-1.56)
24
12.8 (+-1.10)
Totaal
Om na te gaan of er een verschil is in vetpercentage tussen de stadia van ontwikkeling van de mammae volgens Tanner, werd eveneens gebruik gemaakt van een variantieanalyse (one-way ANOVA’s). De kwantitatieve variabele is hier het vetpercentage en de kwalitatieve variabele het stadium van ontwikkeling van de mammae volgens Tanner. Om na te gaan of de varianties voldoende aan elkaar gelijk zijn, werd ook hier de Levene test uitgevoerd. Bij de gymnasten en controles was deze test niet significant. Uit de Anova kan men besluiten dat het verschil in bekomen gemiddelden tussen de stadia van ontwikkeling van de mammae volgens Tanner, significant is en dit in beide groepen. Er is dus een significant verschil in leeftijd van maternale menarche tussen de verschillende stadia van ontwikkeling van de mammae volgens Tanner. De gemiddelde menarcheleeftijd in de verschillende stadia is echter niet verschillend tussen controles en gymasten.
- 42 -
4.6.2. Vetpercentage Tabel 22 – Vergelijking van het vetpercentage in de verschillende stadia van borstontwikkeling van de gymnasten en controles Stadium van
Aantal
Gemiddeld
ontwikkeling van
gymnasten
vetpercentage
vetpercentage
gymnasten (%)
controles (%)
de mammae
Aantal controles
Gemiddeld
volgens Tanner 1
15
10.1 (+-3.00)
8
10.7(2.73)
2
12
16.7 (+-2.00)
10
20.0 (+-2.48)
3
2
18.9 (+-1.56)
6
20.9 (+-0.58)
24
13.5 (+-4.34)
24
17.1 (+-5.15)
Totaal
Om na te gaan of er een verschil is in vetpercentage tussen de stadia van ontwikkeling van de mammae volgens Tanner, werd gebruik gemaakt van een variantieanalyse (one-way ANOVA’s). De kwantitatieve variabele is hier het vetpercentage en de kwalitatieve variabele het stadium van ontwikkeling van de mammae volgens Tanner. Om na te gaan of de varianties voldoende aan elkaar gelijk zijn werd ook hier de Levene test uitgevoerd. Bij de gymnasten was deze test niet significant (p=0.292) en werd de ANOVA uitgevoerd. Hieruit kon men besluiten dat het verschil in gemiddelden tussen de stadia van ontwikkeling van de mammae volgens Tanner, significant is (F=26.977, p<0.001). Er is dus een significant
verschil
in
vetpercentage
tussen
de
verschillende
stadia
van
ontwikkeling van de mammae volgens Tanner. Door middel van een Post Hoc test kon worden nagegaan tussen welke stadia dit verschil zich voordoet. Hieruit kon men besluiten dat er een significant verschil is in vetpercentage tussen stadium 1 en 2 (p<0.001) en stadium 1 en 3 (p<0.001). De gymnasten in stadium 1 (10.1%) hebben een lager vetpercentage dan deze in stadium 2 (16,7%) en 3 (18.9). Bij de controlegroep was de Levene test significant (p=0.001) dus kon de ANOVA niet worden uitgevoerd. Er is dus geen significant verschil in vetpercentage tussen de verschillende stadia van ontwikkeling van de mammae volgens Tanner bij de controlegroep.
- 43 -
4.7. Beïnvloedende factoren van de vetmassa
4.7.1. Leeftijd
Tabel 23 – Leeftijd gecorreleerd met vetpercentage en BMI z-score Variabele gecorreleerd met de
R-waarde
P-waarde
Vetpercentage gymnast
0.354
0.060
BMI z-score gymnast
-0.197
0.306
leeftijd
Een limiet significantie stijging van het vetpercentage met de leeftijd werd gezien.
Figuur 3 - Leeftijd correleert met het vetpercentage
- 44 -
4.7.2. Trainingsgebonden parameters Tabel 24 a – Vetpercentage en BMI z-score gecorreleerd met het aantal jaren training Variabele gecorreleerd met het
R-waarde
P-waarde
Vetpercentage
0.470
0.010
BMI z-score
0.154
0.426
aantal jaren training
Tabel 24 b– Vetpercentage en BMI z-score gecorreleerd met het aantal jaren training na correctie voor de leeftijd Variabele gecorreleerd met het
R-waarde
P-waarde
Vetpercentage
0.333
0.083
BMI z-score
0.420
0.026
aantal jaren training
Tabel 25 a – Vetpercentage en BMI gecorreleerd met het aantal uren training per week Variabele gecorreleerd met het
R-waarde
P-waarde
Vetpercentage
0.370
0.048
BMI z-score
0.004
0.984
aantal uren training per week
Tabel 25 b – Vetpercentage en BMI gecorreleerd met het aantal uren training per week na correctie voor de leeftijd Variabele gecorreleerd met het
R-waarde
P-waarde
Vetpercentage
0.322
0.144
BMI z-score
0.226
0.312
aantal uren training per week
Als
we
het
vetpercentage
van de gymnasten
gaan correleren
met
de
trainingsgebonden parameters zien we een significante correlatie tussen het
- 45 -
vetpercentage en het aantal jaren training (r=0.470; p=0.010) en het vetpercentage en het aantal uren training per week (r=0.370; p=0.048). Na correctie voor de leeftijd zijn deze correlaties niet meer significant.
- 46 -
5. Discussie Het doel van deze scriptie was na te gaan of lichamelijke veranderingen zich tevens voordoen bij meisjes die op subtop niveau aan gymnastiek doen, en in welke mate de lichamelijke veranderingen louter gerelateerd zijn aan genetische factoren en sportspecifieke selectie, dan wel mede gekoppeld zijn aan de karakteristieken van mate en duur van de sportbeoefening zelf en de trainingsintensiteit. Daarom werd een vergelijking met leeftijdsgenoten, die niet aan competitiesport doen, uitgevoerd en werden de ouderlijke karakteristieken en trainingskarakteristieken nagegaan. Door middel van vragenlijsten naar familiale achtergrond en duur en intensiteit van de training werd getracht na te gaan vanuit welke invalshoek de lichamelijke veranderingen bij adolescente meisjes die op subtopniveau turnen, kunnen verklaard worden.
Aan de hand van een enquête betreffende de lichaamslengte en start van de puberteit bij de ouders, kon worden onderzocht of familiale factoren een invloed hebben op de pubertaire ontwikkeling en lichaamsgestalte van het kind. Uit de literatuur is gebleken dat de gemiddelde leeftijd van de menarche significant later
is
bij
gymnasten
dan
bij
hun
ongetrainde
moeders
en
zussen
(Theodoropoulou et al., 2005). Blijkt echter wel dat veel topgymnasten moeders hebben die in hun jonge jaren ook succesvol waren in de turnwereld en dat bij deze groep de leeftijd van de menarche van de dochters wel correleert met deze van de moeders. Opvallend in onze studie is wel dat de leeftijd van de menarche bij de moeders van de turnsters (gemiddelde leeftijd 13.3 jaar) ouder is dan bij de moeders van de niet-gymnasten (gemiddelde leeftijd 12.8 jaar) en te noteren valt dat significant meer moeders van turnsters ook turnden in hun jeugd dan moeders van niet-turnsters. Dit laatste kan een mogelijke verklaring zijn voor de latere leeftijd van menarche van de moeders van de gymnasten, maar kan op zijn beurt ook deels genetisch bepaald. Om dit te staven zou men in het onderzoek nog één generatie verder moeten terug gaan, dit was echter niet mogelijk in onze studie. Aangezien geen enkele gymnast uit onze studie (gemiddelde leeftijd 10,8 jaar) reeds haar eerste maandstonden heeft gehad, kon de leeftijd van de menarche niet gecorreleerd worden met deze van de moeder. Bij de controlegroep (gemiddelde leeftijd 11.4 jaar) kon dit wel, we zagen hier echter dat de correlatie niet significant was. Dit kan volgens ons
- 47 -
verklaard worden door een te kleine steekproefpopulatie, aangezien slechts 8 meisjes uit de controlegroep al de menarche hadden bereikt op het moment van de testing.
Naast de invloed van familiale factoren op de puberteitsontwikkeling is er ook sprake van een duidelijke invloed op de lengtegroei. Verscheidene onderzoeken hebben aangetoond dat constitutionele factoren een zeer belangrijke rol spelen bij de selectie van de gymnasten (Peltenburg, 1984; Damsgaard, 2000; Tanghe, 1996). Namelijk, vrouwelijke gymnasten zijn al kleiner dan meisjes van andere competitiesporten op het moment dat ze met topsport starten. Ook zijn de topsportgymnasten
kleiner
dan
de
minder
competitieve
of
recreatieve
gymnasten, en zelfs de ouders van de topsportgymnasten zijn gemiddeld kleiner. In alle beschikbare literatuur bij gymnasten wordt steeds verwezen naar topsportgymnasten, in onze studie wordt echter duidelijk dat de turnsters op subtopniveau ook kleiner zijn. Uit de vragenlijsten voor ouders bleek dat de vaders significant kleiner zijn (p<0.05) bij de turnsters dan bij de controlegroep. Hoewel de moeders ook kleiner zijn, was dit verschil niet significant. De berekende targetgestalte duidde wel op een significant kleinere te verwachten volwassen lichaamsgestalte bij de gymnasten. Wanneer de gestalte werd gecorrigeerd voor het genetische potentiaal, hadden turnsters op subtopniveau een vergelijkbare lengte met de controlegroep. We zagen echter bij de gymnasten geen significante correlaties tussen de ouderlijke lengte en de lichaamsgestalte van de dochter waaruit men zou kunnen besluiten dat de lichaamsgestalte van de gymnast wordt beïnvloed door de training. Als men dan echter de invloed van de trainingsgebonden parameters ging bekijken, zag men ook daar geen significante correlatie met de lichaamsgestalte van de gymnast. Waarschijnlijk is de populatie te klein om correlaties te kunnen terugvinden tussen de lengte van het meisje en de lengte van haar ouders. Ook wordt de kans om een correlatie terug te vinden beperkt door de verschillende mate van pubertaire ontwikkeling van de bestudeerde individu’s. Wel kon een duidelijke positieve correlatie tussen het deficiet in gestalte en BMI deficiet teruggevonden bij de bestudeerde populatie gymnasten. Dit impliceert dat de voedingsstatus bij gymnasten een zekere invloed zou hebben op hun verminderde lengtegroei. Bij de bovenpartners mag men een zekere voedingsbeperking verwachten, wat mogelijks ook hun mate van lengtegroei negatief beïnvloedt.
- 48 -
Voorgaande studies van Caine et al. (2001), Jahreis et al. (1991) en Theintz et al.
(1999)
suggereerden
dat
turntraining
leidt
tot
een
verminderde
groeimogelijkheid van de onderste ledematen, startend op 12-jarige botleeftijd, met disproportioneel korte benen tot gevolg. Hoewel in onze studie de meerderheid van de gymnasten jonger was dan 12 jaar, bleek uit de resultaten dat er toch al een zekere neiging tot relatief kortere benen bij de gymnasten in vergelijking met de controles. Mansfield et al.(1993) verklaarde de verminderde groei van de onderste ledematen door herhaalde compressiekrachten tijdens de training, deze kunnen resulteren in een vroegtijdige femorale en tibiale fusie van de groeischijven. Aangezien de gymnasten in onze studie gemiddeld 12 uur per week
trainen,
en
gedurende
deze
training
onderhevig
zijn
aan
compressiekrachten zowel ter hoogte van de onderste als bovenste ledematen, gezien de selectie van bovenpartners, kan men verwachten dat zowel de onderste als bovenste ledematen relatief zouden kleiner zijn. Voorst was opvallend dat de relatief meer uitgesproken kuitspierontwikkeling, weergeven door voor de kuitomtrek, deels de compressiekrachten zou kunnen opvangen. De gymnastiektraining
kan
echter
via
een
verminderde
productie
van
het
groeihormoon een effect hebben op een geringe groei van de onderste ledematen omdat groeihormoon meer effect heeft op de groei van de lange beenderen dan op de wervels. De relatief kortere benen kunnen dus mogelijk verklaard worden door een verminderde secretie van het groeihormoon, welke in verband zou kunnen staan met een verlate puberteit, wat ook op gymnasten die op subtopniveau turnen van toepassing is. Het uitblijven van de seksuele maturatie bij de gymnasten kan een verminderde secretie van het groeihormoon teweegbrengen, doch in dat geval zou men verwachten dat de relatief deficiet na de leeftijd van 10 jaar zou toenemen, terwijl dit juist verbeterd.
Een andere bevinding van onze studie was dat ook de gymnasten op subtopniveau een significant lager vetpercentage hebben. Dit is mogelijk ook een verklaring voor de verlate puberteitsontwikkeling van de gymnasten. In ons onderzoek konden we echter enkel een lagere vetmassa vaststellen bij de meisjes welke puberteitsverschijnselen hadden en niet bij de prepubertaire leeftijd. Deze lagere vetpercentagewaarde bij de gymnasten kan dus eerder door de mate van sportbeoefening verklaard worden. Er was namelijk een significante
- 49 -
correlatie te zien tussen het aantal jaren training en zowel het vetpercentage als het BMI en het aantal uren training en het vetpercentage van de gymnasten.
De resultaten met betrekking tot de spierontwikkeling toonden aan dat de gymnasten een significant lagere bovenarmomtrek en –oppervlakte hadden (p<0.001) dan de controlegroep. Zoals verwacht was de berekende spiermassa van de bovenarm bij de gymnasten dan ook significant lager (p<0.001). Bovenstaande
resultaten
kunnen
verklaard
worden
door
het
lagere
lichaamsgewicht van de gymnasten in vergelijking met de controlegroep. Daarentegen was er geen verschil in kuitomtrek tussen de gymnasten en de controlegroep. Hieruit kan men besluiten dat de beenspieren bij de gymnasten veel sterker ontwikkeld zijn, dit mogelijks door trainingsgebonden factoren (oa. door de vele landingen tijdens het uitvoeren van de sport). De grijpkracht was ook lager bij de gymnasten, doch per kilogram lichaamsgewicht en bovenarm spiermassa was deze echter gelijk in beide groepen. Men kan hieruit besluiten dat de lagere spierkrachtwaarde bij de gymnasten te wijten is aan hun lagere spiermassa ter hoogte van de armen. Bovendien was er een significante correlatie tussen de leeftijd en de grijpkracht bij de gymnasten (r=0.395, p=0.034). Deze positieve correlatie gaf aan dan hoe ouder het meisje is, hoe groter de grijpkracht is.
Naast deze opvallende resultaten, zijn er echter wel een aantal beperkingen aan ons onderzoek. De eerste beperking is dat de resultaten enkel de bovenpartners van de acrogym betreffen. Een andere grote restrictie is dat vele gegevens mogelijk niet helemaal betrouwbaar zijn aangezien zij door het invullen van vragenlijsten werden bekomen, en dit zowel bij de ouders als bij het kind. Het ging hierbij vaak om schattingen van waarden, bv. leeftijd menarche moeder en dochter, aantal uren training per week, …wat deze gegevens dus minder betrouwbaar maakt. Bovendien konden een aantal factoren niet onderzocht worden, zoals de invloed van de menarche. Bij de controlegroep waren er slechts 8 meisjes die de menarche al hadden bereikt, dit is een zeer kleine steekproefpopulatie waardoor deze resultaten minder betrouwbaar zijn. De omtrekmetingen werden steeds door dezelfde onderzoeker uitgevoerd maar aangezien de proefpersonen tijdens de meting niet altijd hun vaste positie behielden, zijn ook deze gegevens niet 100% nauwkeurig. Bovendien hebben we
- 50 -
de metingen voor lichaamssamenstelling (vet- en watergehalte) met BIA niet kunnen uitvoeren aangezien de proefpersonen te klein en te licht waren en het apparaat hierdoor een foutmelding weergaf in vele gevallen. Hierdoor waren we genoodzaakt het vetpercentage te berekenen via formules, wat eveneens minder betrouwbaar is.
Ongetwijfeld is er nog heel wat ruimte voor verder onderzoek naar de invloed van turnen op subtop niveau op de lichamelijke veranderingen van het adolescente meisje. Indien men een gelijkaardig onderzoek zou voeren, zouden volgende richtlijnen/suggesties daarbij eventueel in acht kunnen genomen worden. Vooreerst zou men een iets oudere steekproefpopulatie kunnen onderzoeken. Op die manier zou de leeftijd van de menarche beter onderzocht kunnen worden. Verder kan men om een beter zicht te krijgen op het effect op het skelet de botminerale densiteit gaan onderzoeken. Bovendien zou men, bij deze
oudere
populatie,
het
eventuele
effect
van
anticonceptiva
kunnen
onderzoeken. Van het grootste nut zou een longitudinale studie zijn en van het begin van de puberteit tot het einde van groei om meer precies de invloed van turnen op subtop niveau na te gaan.
- 51 -
6. Besluit Ons onderzoek gaf aan dat bij bovenpartners in de acrogym op subtopniveau 1) de lichaamsbouw maar deels afwijkend
is: enkel de lengtegroei en niet de
breedtegroei is afwijkend en deze afwijkende lengtegroei is voorts gekenmerkt door een trend tot kortere ledematen, 2) de lichaamssamenstelling afwijkt door een lager vetpercentage, maar enkel bij de oudere adolescenten, 3) de pubertaire ontwikkeling een latere ontwikkeling kent, 4) de spierontwikkeling verschillend is ter hoogte van de ledematen. Onze studie gaf een duidelijke invloed van genetische factoren op de lengtegroei en puberteitsontwikkeling bij gymnasten. De ouders van de subtopgymnasten waren immers kleiner dan deze van de niet-gymnasten en het lengte deficiet was afwezig na correctie voor de ouderlijke lengte. De leeftijd van de menarche bij de moeders van de turnsters is ouder dan bij de moeders van de niet-turnsters, maar er dient te noteren dat ook veel moeders van gymnasten in hun jeugd eveneens aan turnen deden. De relatie van het lengte deficiet met de mate van BMI gradatie verwijst mogelijk toch ook naar een invloed van de voedingstatus. De invloed van een lagere vetmassa als oorzaak van de latere puberteit is niet uitgesloten, hoewel in de prepubertaire periode gymnasten een normale vetmassa vertoonden. Dit lage vetgehalte
bij
de
gymnasten
valt
in
sterke
mate
te
verklaren
door
trainingsgebonden factoren, hoewel een zekere caloriebeperking niet uitgesloten is.
- 52 -
7. Bijlagen 7.1. Bijlage 1: Anamnese Cases Naam:
Datum van onderzoek:
Geboortedatum:
Tijdstip van onderzoek:
Sportclub: Turndiscipline: Aantal jaren turnen op huidig niveau: Aantal uren training/week: Aantal competities/maand: Sportblessures: ja/nee Medicatie: ja/nee
welke?
welke?
Voedingssupplement: ja/nee welke? Vitaminen preparaat: ja/nee welke?
Leeftijd 1e maandstonden: Maandstonden: regelmatig/onregelmatig Gebruik Pil: ja/nee
sinds wanneer?
- 53 -
7.2. Bijlage 2: Anamnese controles Naam:
Datum van onderzoek:
Geboortedatum:
Tijdstip van onderzoek:
School: Studiejaar: Hobby’s: Aantal uren sport/week:
Medicatie: ja/nee
welke?
Voedingssupplement: ja/nee welke? Vitaminen preparaat: ja/nee welke?
Leeftijd 1e maandstonden: Maandstonden: regelmatig/onregelmatig Gebruik Pil: ja/nee
sinds wanneer?
- 54 -
7.3. Bijlage 3: Geïnformeerde toestemming ouders en kind cases Beste Ouders, Beste gymnast Wij zijn 2 studentes in de 2e master Kinesitherapie en Revalidatiewetenschappen te Gent.
In het kader van onze masterproef gaan wij op zoek naar de invloed van turnen op de lichaamsbouw, de lichaamssamenstelling en de start en het verloop van de puberteit bij meisjes van 9 tot 15 jaar. Uit onderzoek bij topgymnasten is immers gebleken dat er een vertraagde groei, botrijping en een vertraagd begin van de puberteit is. Met het oog op de preventie van blessures en een optimale begeleiding van de atleten, willen wij nagaan of dit ook het geval is bij gymnasten die op subtop niveau turnen (10-15 uur in de week).
De studie bestaat uit enkele metingen van het lichaam, een kort onderzoek van de pubertaire ontwikkeling en een kleine vragenlijst voor de leerling en de ouder(s). Indien u zou deelnemen aan het onderzoek, wordt deze vragenlijst u via email doorgestuurd en kan u deze ingevuld terugmailen of meebrengen op het moment van het onderzoek. Voor het antropometrische onderzoek meten wij lengte, gewicht, armspanwijdte, bovenarm-, heup-, taille- en buikomtrek, handknijpkracht en het percentage vet dmv het meten van 4 huidplooien. Voor het pubertaire ontwikkelingsonderzoek controleren wij de mate van oksel- en pubisbeharing en borstontwikkeling samen met de deelneemster aan de hand van een standaard fotokaart. Dit alles met minimaal ongemak voor de gymnasten. De vragenlijst voor de turnsters omvat enkele vragen rond frequentie van trainen, blessures, medicatie en voeding.
Het hele onderzoek neemt ongeveer 15 minuten in beslag, en zal uitgevoerd worden tijdens de trainingsuren in de turnclub waar de gymnast actief is. Wij wensen 30 turnsters en 30 controlepersonen te testen op 1 tijdstip tijdens het komende turnseizoen 2009-2010. De onderzoeken vinden plaats in oktober, november of december 2009.
- 55 -
Indien u akkoord bent dat uw dochter deelneemt aan deze studie, gelieve ons dan een email te sturen met de naam van uw dochter en een telefoonnummer waarop wij u kunnen bereiken. Gelieve ook onderaan deze brief te tekenen met u naam, handtekening en de datum, en dit formulier aan uw dochter mee te geven naar de turnclub op de datum van de testing.
Alvast bedankt voor de interesse in de studie en de eventuele deelname!
Datum:
Naam + handtekening Ouders:
Naam + handtekening Gymnast:
- 56 -
7.4. Bijlage 4: Geïnformeerde toestemming ouders en kind controles Beste Ouders, Beste lid Wij zijn 2 studentes in de 2e master Kinesitherapie en Revalidatiewetenschappen te Gent.
In het kader van onze masterproef gaan wij op zoek naar de invloed van turnen op de lichaamsbouw, de lichaamssamenstelling en de start en het verloop van de puberteit bij meisjes van 9 tot 15 jaar. Uit onderzoek bij topgymnasten is immers gebleken dat er een vertraagde groei, botrijping en een vertraagd begin van de puberteit is. Met het oog op de preventie van blessures en een optimale begeleiding van de atleten, willen wij nagaan of dit ook het geval is bij gymnasten die op subtop niveau turnen (10-15 uur in de week). Elke studie omvat naast een testgroep ook een controlegroep. In dit onderzoek kiezen wij ervoor meisjes te testen die niet meer dan 3 uur per week aan sport doen, en dit enkel tijdens de lessen LO op school en bij recreatieve activiteiten. De deelneemsters mogen niet sporten in competitieverband.
De studie bestaat uit enkele metingen van het lichaam, een kort onderzoek van de pubertaire ontwikkeling en een kleine vragenlijst voor de leerling en de ouder(s). Indien u zou deelnemen aan het onderzoek, wordt deze vragenlijst u via uw dochter bezorgd en kan u deze ingevuld met de post verzenden naar het adres dat op de bijgesloten enveloppe staat. Voor het antropometrische onderzoek meten wij lengte, gewicht, armspanwijdte, bovenarm-, heup-, tailleen buikomtrek, handknijpkracht en het percentage vet dmv het meten van 4 huidplooien. Voor het pubertaire ontwikkelingsonderzoek controleren wij de mate van oksel- en pubisbeharing en borstontwikkeling samen met de deelneemster aan de hand van een standaard fotokaart. Dit alles met minimaal ongemak voor de
leden.
De
vragenlijst
voor
de
leden
omvat
enkele
vragen
rond
sportactiviteiten, medicatie en voeding. Het hele onderzoek neemt ongeveer 15 minuten in beslag, en zal uitgevoerd worden tijdens de zondagvergadering van de jeugdbeweging waar uw dochter actief is.
- 57 -
Wij wensen 30 turnsters en 30 controlepersonen te testen op 1 tijdstip tijdens het komende schooljaar 2009-2010. De onderzoeken vinden plaats in januari of februari 2010.
Indien u akkoord bent dat uw dochter deelneemt aan deze studie, gelieve ons dan een email te sturen met de naam van uw dochter en een telefoonnummer waarop wij u kunnen bereiken. Gelieve ook onderaan deze brief te tekenen met u naam, handtekening en de datum, en dit formulier aan uw dochter mee te geven naar de jeugdbeweging op de datum van de testing.
Alvast bedankt voor de interesse in de studie en de eventuele deelname!
Datum:
Naam + handtekening Ouders:
Naam + handtekening Leerling:
- 58 -
7.5. Bijlage 5: Vragenlijst ouders Zwangerschap duur (weken): Geboortegewicht (gram): Geboortelengte (cm):
Lengte vader (cm): Lengte moeder (cm):
1e maandstonden moeder (jaar): Puberteit vader: vroeg/normaal/laat
Deed de moeder in haar jeugd aan sport? Zo ja, in welke sporttak was u actief? Zo ja, op welk niveau was dit?
- 59 -
7.6. Bijlage 6: Metingen en berekeningen gymnasten/controles Gewicht (kg): Lengte (cm): Familiale target lengte (cm): BMI (kg/m2):
Armspanwijdte (cm): Bovenarmomtrek (cm): Buikomtrek (cm): Heupomtrek (cm): Tailleomtrek (cm): Kuitomtrek (cm):
Zithoogte (cm):
Huidplooi triceps (mm): Huidplooi biceps (mm): Huidplooi subscapulair (mm): Huidplooi supra-iliacaal (mm): Som huidplooien (mm):
BIA:
Schouderbreedte (cm): Heupbreedte (cm):
Handgrijpkracht (kg):
A: P: M:
- 60 -
7.7. Bijlage 7: Informatiebrief turnclubs Beste Turnclub, Wij zijn 2 studentes in de 2e master Kinesitherapie en Revalidatiewetenschappen te Gent.
In het kader van onze masterproef gaan wij op zoek naar de invloed van turnen op de lichaamsbouw, de lichaamssamenstelling en de start en het verloop van de puberteit bij meisjes van 9 tot 15 jaar. Uit onderzoek bij topgymnasten is immers gebleken dat er een vertraagde groei, botrijping en een vertraagd begin van de puberteit is. Met het oog op de preventie van blessures en een optimale begeleiding van de atleten, willen wij nagaan of dit ook het geval is bij gymnasten die op subtop niveau turnen (10-15 uur in de week).
De studie bestaat uit enkele metingen van het lichaam, een kort onderzoek van de pubertaire ontwikkeling en een kleine vragenlijst voor de gymnast en de ouders. Deze vragenlijst vindt u in bijlage. Voor het antropometrische onderzoek meten wij lengte, gewicht, armspanwijdte, bovenarm-, heup-, taille- en buikomtrek, handknijpkracht en het percentage vet dmv het meten van 4 huidplooien. Voor het pubertaire ontwikkelingsonderzoek controleren wij de mate van oksel- en pubisbeharing en borstontwikkeling. Dit alles gebeurt snel en discreet, met behulp van standaard fotokaarten en met minimaal ongemak voor de gymnasten. De vragenlijst voor de turnsters omvat enkele vragen rond frequentie van trainen, blessures, medicatie en voeding. Het hele onderzoek neemt ongeveer 15 minuten in beslag, en zal uitgevoerd worden tijdens de trainingsuren in de turnclub waar de gymnast actief is. Wij wensen 30 turnsters en 30 controlepersonen te testen op 1 tijdstip tijdens het komende turnseizoen 2009-2010. De onderzoeken vinden plaats in oktober, november of december 2009.
Alvast bedankt voor de interesse in de studie en de eventuele deelname!
- 61 -
7.8. Bijlage 8: Informatiebrief jeugdbewegingen Beste Ouders, Beste lid Wij zijn 2 studentes in de 2e master Kinesitherapie en Revalidatiewetenschappen te Gent.
In het kader van onze masterproef gaan wij op zoek naar de invloed van turnen op de lichaamsbouw, de lichaamssamenstelling en de start en het verloop van de puberteit bij meisjes van 9 tot 15 jaar. Uit onderzoek bij topgymnasten is immers gebleken dat er een vertraagde groei, botrijping en een vertraagd begin van de puberteit is. Met het oog op de preventie van blessures en een optimale begeleiding van de atleten, willen wij nagaan of dit ook het geval is bij gymnasten die op subtop niveau turnen (10-15 uur in de week). Elke studie omvat naast een testgroep ook een controlegroep. In dit onderzoek kiezen wij ervoor meisjes te testen die niet meer dan 3 uur per week aan sport doen, en dit enkel tijdens de lessen LO op school en bij recreatieve activiteiten. De deelneemsters mogen niet sporten in competitieverband.
De studie bestaat uit enkele metingen van het lichaam, een kort onderzoek van de pubertaire ontwikkeling en een kleine vragenlijst voor het lid en de ouders. Deze vragenlijst vindt u in bijlage. Voor het antropometrische onderzoek meten wij lengte, gewicht, armspanwijdte, bovenarm-, heup-, taille- en buikomtrek, handknijpkracht en het percentage vet dmv het meten van 4 huidplooien. Voor het pubertaire ontwikkelingsonderzoek controleren wij de mate van oksel- en pubisbeharing en borstontwikkeling. Dit alles gebeurt snel en discreet, aan de hand van standaard fotokaarten en met minimaal ongemak voor de leerlingen. De vragenlijst voor de leden omvat enkele vragen rond sportactiviteiten, medicatie en voeding. Het hele onderzoek neemt ongeveer 15 minuten in beslag, en zal uitgevoerd worden tijdens de zondagvergadering van de jeugdbeweging waar uw dochter actief is. Wij wensen 30 turnsters en 30 controlepersonen te testen op 1 tijdstip tijdens het komende schooljaar 2009-2010. De onderzoeken vinden plaats in januari of februari 2010. Alvast bedankt voor de interesse in de studie en de eventuele deelname!
- 62 -
8. Referenties Bayley N. & Pinneau S. (1952). Tables for predicting adult height from skeletal age. J Pediatr, 14, 432-436. Bernink MJE.,Erich WBM., Peltenburg AL., Zonderland ML. & Huisveld IA. (1983). Height, body composition, biological maturation and training in relation to socio-economic status in girl gymnasts, swimmers and controls. Growth, 47, 1-12. Beunen G., Malina RM. & Thomis M. (1999). Physical growth and maturation of female gymnasts: influence of selection bias on leg length and the duration of training on trunk length. J Pediatr, 136, 149-155. Bonan A. (1992). Recreational exercise does not impair menstrual cycles: a prospective study. Int J Sports Med, 13, 10-120. Bonen A. & Keizer HA. (1987). Pituitary, ovarian, and adrenal hormone responses to marathon running. Int J Sports Med, 8, 161-167. Borms J. & Caine DJ. (2003). Kinanthropometry: Scientific aspects of women’s gymnastics. Sands WA, 110-127. Caine CD., Lewis T., O’Connor T., Howe W. & Bass S. (2001). Growth of female gymnasts. Clinical Journal of Sport Medicine, 11, 260-270. Claessens AL., Beunen G., Lefevre J., Stijnen V., Maes H. & Veer FM. (1999). Relation between physique and performance in outstanding female gymnasts. Sports, Medicine and Health, 725-731. Claessens AL., Malina RM., Beunen G., Lefevre J., Stijnen V. & Maes H. (1992). Growth and menarcheal status of elite female gymnasts. Children and exercise, 24, 755-63. Corson SL. (1993). Oral contraceptives for the prevention of osteoporosis. J Reprod Med, 38, 1015-1020.
- 63 -
Costill W. (1999). Physiology of sports and exercise. Damsgaard R., Bencke J. & Matthiesen G. (2000). Is pubertal growth adversely affected by sport? Med Sci Sports Exerc, 32, 1698-1703. De Ridder CM., Bruning PF. & Zonderland ML. (1990). Body fat mass, body fat distribution and plasma hormones in early puberty in females. J Clin Endocrinol Metab, 70, 888-93. De Schepper J., Thomas M., Beckers D., Craen M., Maes M. & De Zegher F. (2007). Growth hormone treatment and fat redistribution in children born small for gestational age. J Pediatr, 2860. Fehling PC., Rector A. & Alekel L. (1993). A comparison of bone mineral densities at axial and appendicular sites among collegiate athletes. Med Sci Sports Exerc, 25, S199. Frisancho AR. & Flegel PN. (1982). Advanced maturation with centripetal fat pattern. Hum Biol, 54, 717-27. Frisch RE. & McArthur JW. (1974). Menstrual cycles; fatness as a determinant of minimum weight for height necessary for their maintenance or onset. Science, 185, 949-951. Frisch RE. & Revelle R. (1971). Height and weight at menarche and a hypothesis of menarche . Arh Dis Child, 46, 695-70. Georgopoulos NA., Markou TB., Theodoropoulou A., Bernardot D., Leglise M. & Vagenakis AG. (2002). Growth retardation in artistic compared to rhythmic elite female gymnasts. J Clin Edocrinol Metab, 87, 3169-3173. Georgopoulos NA., Theodoropoulo A., Leglise M., Vagenakis AG. & Markou TB. (2004). Growth and skeletal maturation in male and female artistic gymnasts. J Clin Endocrinol Metab, 89, 4377-4382. Georgopoulos NA., Markou TB., Theodoropoulou A., Paraskevopoulou P., Varaki L., Kazantzi Z., Leglise M. & Vagenakis AG. (1999). Growth and
- 64 -
pubertal development in elite female rhythmic gymnasts. J Clin Endocrinol Metab, 84, 4525-4530. Georgopoulos NA., Markou TB., Theodoropoulou A., Vagenakis GA., Bernardot D., Leglise M. & Vagenakis AG. (2001). Heigth velocity and skeletal maturation in elite female rhythmic gymnasts, J Clin Endocrinol Metab, 86, 5159-5164. Gurney JM.
& Jelliffe
DB.
(1973).
Arm
anthropometry in nutritional
assesment: nomogram for rapid calculation of muscle circumference and cross-sectional muscle and fat areas. Am J Clin Nutr, 26, 912-5. Hauspie RC. & Wachholder A. (1986). Clinical standards for growth velocity in height of Begian boys and girls, aged 2-18 years. Int J Anthropol, 1, 39-48. Jahreis G., Kauf E., Fröhner G. & Schmidt HE. (1991). Influence of intensive exercise on insulin-like growth factor I, thyroid and steroid hormones in female gymnasts. Growth Reg, 1, 95-9. Johnson M. (2007). Essential reproduction. Blackwell Publishers, 6. Kirchner EM., Lewis RD. & O’Connor PJ. (1995). Bone density in gymnasts. Medicine and Science in sports and exercise, 2, 47-8. Lifshitz F. (1987). Nutritional dwarfings in adolescents. Growth, genetics and hormones, 3, 1-5. Lindholm C., Hagenfeldt K. & Ringertz BA. (1994). Pubertal development in elite juvenile gymnasts: Effects of physical training. Acta Obstet Gynecol Scand, 73, 269-273. Longcope C., Pratt LH., Schneider SH. & Fineberg SE. (1978). Aromatization of adrogens bij muscle and adipose tissue. J Clin Endocrinol Metab, 46, 14652. Loucks AB. & Horvath SM. (1985). Athletic amenorrhea: a review. Med Sci Sports Exerc, 17, 56-72.
- 65 -
Maffuli N. (1992). The growing child in sport. British Medical Bulletin. Malina RM. (1994). Physical growth and biological maturation of young athletes. Exerc Sports Sci Rev, 22, 389-433. Malina RM. & Bouchard C. (2004). Growth, maturation and physical activity. Human Kinetics. Mansfield MJ. & Emans SJ. (1993). Growth in female gymnasts: should training decrease during puberty? J Pediatr, 122, 237-240. Marshall WA. & Tanner JM. (1986). Human growth: a comprehensive treatise. New York: Plenum, 171-209. Neoklis A. (2001). Height velocity and skeletal maturation in elite female rythmic gymnasts. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 86, 5159-5164. Plant TM. (2001). Leptin, growth hormone, and the onset of primate puberty. J Clin Endocrinol Metab, 86 (1), 458–60. Perel E. & Killinger DW. (1979). The interconversion and aromatization of androgens by human adipose tissue. J Steroid Biochem, 10, 623-627. Peltenburg AL., Erich WBM., Thijssen JJH., Veeman W., Jansen M., Bernink MJE., Zonderland ML., Van den Brande JL. & Huisveld IA. (1984). Sex hormone profiles of premenarcheal athletes. Eur J Appl Physiol, 52, 385-392. Schindler AE., Ebert A. & Friedrich E. (1972). Conversion of androstenedione tot estrone by human fat tissue. J Clin Endocrinol Metab, 35, 627. Stricker PR. (2002). Sports training issues for the pediatric child. The Ped Clinics of North Am. Tanghe Y., Claessens AL. & Beunen G. (1996). Effect of gymnastic training on growth of bone length and bone width in girls. Book of Abstracts, 40-41.
- 66 -
Tanner JM., Goldstein H. & Whitehouse RH. (1970). Clinical longitudinal standards voor height, weight, height velocity and the stages of puberty. Arch Dis Child, 51, 170-179. Tanner JM. & Davies PS. (1985). Clinical longitudinal standards for height and height velocity for North American children. J Pediatr, 107 (3), 317–29. Tanner JM. (1966). Growth at Adolescence. J Pediatr, 107(3), 317. Theintz GE., Howald H., Weiss U. & Sizonenko PC. (1993). Evidence for a reduction of growth potential in adolescent female gymnasts. J Pediatr, 122, 306-312. Tveit-Milligan P., Spindler AA. & Nichols JE (1993). Genes and gymnastics: a cause study of triplets. Sports Med Train Rehab, 4, 47-52. Vicente C. & Rodriquez G. (2007). Bone mass in prepubertal gymnasts. Int J Sports Med, 28, 386-393. Weimann E., Witzel C., Schwidergall S. & Böhles HJ. (1999). Peripubertal pertubations in elite gymnasts caused by sport specific training regimes and inadequate nutritional intake. J Pediatr, 97, 123. Xiaojia Ge., Misaki N., Natsuaki L., Jenae M. & Reiss D. (2007). Genetic and Environmental Influences on Pubertal Timing: Results From Two National Sibling Studies. Journal of Research on Adolescence, 17, 767–788.
- 67 -
